Punoi: Xhuljana MalkaPranoi: Prof. Hajredin TocaLenda: Biologji MolekulareDega: Teknik I Larte LaboratoriViti: II

Aziz SancarFituesi I çmimit NOBEL në kimi, Stokholm 2015.

Jeta e Aziz Sancar Lindur më: 8 Shtator,1946  në Savur, Turqi.

Është një nga tetë femijët e familjes Sancar dhe I martuar me Gwen Sancar. Së bashku kanë themeluar Carolina Türk Evi.

Shkollën fillore e kreu në Savur, aty ku lindi.

Studimet I kreu në Universitetin e Stambollit.(1969)

Vazhimet me tej I kreu në Universitetin e Teksasit, në Dallas, në laboratorin e Dr. C. Stan Rupert.(1977)

Tani Aziz Sancar punon në Universtietin Mjeksisë në New York dhe në Shkollen e Mjeksisë në Yales.

Fushat e specializimit.

Biokimi. Biologji Molekulare. Biofizikë molekulare. Riparimi i ADN. Kërkime mbi kancerin(sëmundjet malinje).

Çmimet e fituara.

Është nominuar për çmimin Presidential Young Investigator nga National Science Foundation në Biofizikë molekulare në 1984.

TÜBİTAK-Çmim shkencor (1995) Çmimi -Vehbi Koç (2007) Çmimi NOBEL në Kimi (2015) Çmimi ASBMB Vallee (2016)

Biokimia, pjesa e preferuar ne jeten e A.Sancar Mahnitja e Aziz Sancar me “jetën e molekulave” filloi gjate kohës që ai po studionte

për diplomën e tij mjekësore në Stamboll.Pas diplomimit ai punoi si mjek dhe më pas ai studioi për biokimi. Interesi i tij u tërhoq nga një fenomen në mënyrë të veçantë: kur bakteret janë të ekspozuar ndaj doza vdekjeprurëse e rrezatimit UV, ato papritmas mund të shërohen në qoftë se ata janë të ndriçuar me dritë të dukshme blu . SANCAR ishte kurioz për këtë ngjarje thuajse magjike; si funksiononte ajo kimikisht?

Claud Rupert kishte studiuar këtë fenomen dhe Aziz SANCAR u bashkua në laboratorin e tij në Universitetin e Teksasit në Dallas. Ne 1976 me mjetet e asaj kohe për Biologjinë molekulare, ai arriti te klonojë gjenin, për enzimën e cila riparon dëmtimin e bërë nga rrezet UV,(Photolyase) dhe gjithashtu bëri që bakteria të mbi-prodhojë enzimë. Por kjo nuk u mirëprit dhe shumë herë u kundërshtua nga të tjerët, kështu që SANCAR e braaktisi Photolyase dhe u punësua si teknik laboratori në Shkollën Mjekësore YALE, ku aty do të vazhdote punën e tij mbi riparimin e ADN-së. Dhe këtu filloi puna e tij e cila do ta drejtonte drejt fitimit të çmimit NOBEL në KIMI.

Si e riparojnë qelizat dëmtimin nga rrezet UV? Deri atëherë ishte e qartë se bakteret kishin dy sisteme për riparimin e

dëmit nga rrezet UV: Përveç photolyase, u zbulua një sistem i dytë që funksiononte në errësirë . Kolegët e Sancar në YALE e kishin studiuar këtë fenomen që në 1960 duke përdorur tre shtame të bakterieve të ndjeshme nga rrezet UV dhe u realizuan tre mutacione të ndryshme gjenetike: uvrA, uvrB dhe uvrC.

Sancar vazhdoi studimin e tij dhe në shumë pak vjet ai arriti të identifikoj, izolojë dhe karakterizoj enzimat e koduara nga gjenet uvrA, uvrB dhe uvrC. Në terrenin In Vitro ai tregoi se këto enzima mund të identifikonin dëmtimin e bërë nga rrezet UV dhe pastaj bënte dy prerje të extremiteteve të ADN, pra në dy anët e pjesëve të dëmtuara. Një fragment prej 12-13 nukleotidesh duke përfshirë këtu dhe pjesën e dëmtuar do të hiqej.

Njohuritë që Aziz Sancar dispononte për detajet e proceseve molekulare ndryshuan tërësinë e fushave të kërkimit. Në 1983 ai i publikoi ato. Më vonë, paralelisht me Tomas Lidahl ai punoi për ti perfkesionuar fazat e mëtejshme të riparimit. Punoi fort për ti vënë në zbatim edhe në njerëz.

Rezultoi se në njerëz proceset janë më komplekse sesa te bakteriet, por në terma kimike le të themi që riparimi i dëmtimit te ADN-së nga rrezatimi UV në vija të përgjithshme është njësoj tek të gjitha organzmat.

Interesi fillestar i Sancar për enzimën photolyase nuk u la me aq.I’u rikthye përsëri zbulimit të mekanizmit përgjegjës për ringjalljen e bakterit.

Aziz Sancar gjithashtu ndihmoi për të treguar se një ekuialent i njeriut për photolyases na ndihmon për të vendosur orën cirkadiane.

Riparimi i prerjes së nukleotideve. Riparimi i prerjes së nukleotideve është një mekanizëm riparimi i

ADN-së. ADN-ja dëmtohet si rezultat i kimikateve dhe rrezatimeve të ndryshme. Ekzistojnë tre rrugë riparimi:

1. NER-riparimi I prerjes së nukleotideve.2. BER-riparimi I prerjes bazë.3. MMR-riparimi i mospërputhjes së ADN-së. NER heq dëme të ADN-së të shkaktuara nga rrezatimi UV. Kryesisht

dëmtohen dimeret e Timinës dhe 6,4 photoproducts. Njohja e dëmit çon në heqjen e segmentit të ADN-së që ka “plagën”. Mbetet ADN-ja e padëmtuar dhe ADN polimeraza e përdor atë si shabllon për të sintetizuar një rend të shkurtër plotësues. NER mund të kryhet në dy rrugë

1.NER globale gjenomike(GG-NER)2.NER çiftit transkpriptues(TC-NER) Këto dy rrugë ndryshojnë vetëm në mënyren sesi e njohin dëmin e

ADN-së, por kanë të njëjtin proces përsa i përket prerjes së plagës dhe riparimit.

GG-NER & TC-NER

Qëllimi dhe Përfundimet. Qëllimi i këtij projekti përkon po ashtu dhe me

rëndësinë e tij. Të njiheshim me figurën e njohur të Biologjisë Molekulare Aziz Sancar dhe veprimtarinë e tij.

Çelësi i suksesit të tij për të fituar NOBEL në Kimi ishte puna e pandalur dhe besimi që kishte në vetveten e tij pavarësisht kundërshtimeve të shumta. Puna e tij rezultoi si përfitim për të gjitha kërkimet shkencore por mbi të gjitha për shoqërinë humane. Tashmë është bërë më e lehtë për ti bërë ballë sëmundjeve malinje.

Referenca.

https://en.wikipedia.org/wiki/Aziz_Sancar

https://en.wikipedia.org/wiki/Nucleotide_excision_repair

http://www.med.unc.edu/biochem/people/faculty/primary/asancar

http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2015/popular-chemistryprize2015.pdf