Alleen maar nette mensen?

The role of stereotypes is to make visible the invisible, so that there is no danger of it creeping up on us unawares; and to make fast, firm and separate what is in reality fluid and much closer to the norm than the dominant value system care to admit.Richard Dyer

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave 3Inleiding 42. Stereotypering 63. Methode 94. Resultaten: Alleen Maar Nette Mensen105. Conclusie 176. Literatuur 187. Bijlagen20

Inleiding

Nederland bestaat uit een diversiteit aan culturele en etnische groepen. Dit is volgens politicoloog Bart van Leeuwen en rechtsfilosoof Ronald Tinnevelt een kenmerk van huidige moderne samenlevingen: burgers leven niet meer vanuit eenzelfde ideologisch, religieus, cultureel of etnisch kader, maar zij behoren tot verschillende en soms concurrerende waarde- en belevingspatronen.1 Bart van leeuwen en Ronald Tinnevelt., eds. De Multiculturele Samenleving in Conflict. Interculturele Spanningen, Multiculturalisme en Burgerschap. (Leuven: Acco, 2005), 7.

De Nederlandse samenleving gaat dan ook gekenmerkt als multicultureel en multi-etnisch. In de Nederlandse komedie film Alleen Maar Nette Mensen uit 2012 is dit kenmerk van de Nederlandse samenleving terug te vinden.2 Alleen Maar Nette Mensen, geregisseerd door Lodewijk Crijns. (2012, Amsterdam: Topkapifilm productie, 2012), DVD.

Binnen deze film worden de cultuurverschillen in de Nederlandse multiculturele samenleving op een zeer controversile manier op het publiek overgedragen. Schrijver, journalist en columnist, Robert Vuijsje, schreef in 2008 het boek Alleen Maar Nette Mensen en werd overladen met kritiek. Het boek zou racistisch, shockerend en stereotyperend zijn.3 Jeannine Julen. Robert Vuisjes Alleen Maar Nette Mensen in Premiere Nog Steeds Omstreden, NRC Handelsblad Nieuws. 10 oktober 2012. Bezichtigd op: 3 maart 2013. URL: http://www.nrc.nl/nieuws/2012/10/10/robert-vuijsjes-alleen-maar-nette-mensen-in-premiere-nog-steeds-omstreden/

Ook vonden veel zwarte vrouwen het boek vooral seksistisch en discriminerend.4 Ibidem.

In 2012 werd Alleen Maar Nette Mensen verfilmd door regisseur Lodewijk Crijns. Wederom reageerde men kritisch: de film zou een zeer racistisch spektakel zijn. 5 Quinsy Gario. Alleen Maar niet zo Nette Mensen de verfilming van het boek van Vuisje is een racistisch spektakel, Joop: Jouw opinie site. 14 oktober 2012. Bezichtigd op: 3 maart 2013.URL: http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/16489_alleen_maar_nette_mensen_niet_zo_netjes/

Alleen Maar Nette Mensen bezit vele raciale personages. De film beschrijft het dynamische leven van hoofdpersonage David Samuels, een jongen uit een welvarend Joods milieu die in aanraking komt met andere etniciteiten.6 Zie de bijlage voor een synopsis van de film.

De film kan volgens beginnend filmwetenschapper Nikki Hilferink worden beschouwd als een multiculturele film. Ze stelt dat de multiculturele film een nieuwe stroming vormt die zich op dit moment ontwikkelt binnen de Nederlandse filmcultuur. Hilferink definieert de multiculturele films als [] films waarbij n of meerdere personages met een allochtone achtergrond opgenomen zijn in het verhaal.7 Nikki Hilferink. Shouf shouf 'alfaam Hulanda: Onderzoek naar de Opkomst van Multiculturele Nederlandse films. (Utrecht: Universiteit Utrecht, 2012), 5.

Door de aanwezigheid van diverse representaties van etniciteiten binnen films kan er een verband worden gelegd met de huidige Nederlandse samenleving. Volgens film- en televisiewetenschapper Chris Vos kan film worden gezien als een weerspiegeling van de samenleving. Hij haalt een frequent gebruikte metafoor aan en beschouwt films als een spiegel van de tijd.8 Chris Vos. Bewegend Verleden: Inleiding in de Analyse van Films en Televisieprogrammas.(Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2004), 115.

Betekenis kan worden gerepresenteerd via het gebruik van stereotypering, een concept dat voor het eerst gebruikt werd door de sociaal wetenschapper Walter Lippmann in 1922.9 Tessa Perkins. Rethinking Stereotypes, in Ideology and Cultural Production, ed. Michele Barret et al. (Londen: Croom Helm, 1979), 138-139.

Tegenwoordig worden stereotypes vaak negatief gedefinieerd als [] a conventional, formulaic and oversimplified conception, opinion of an image, maar stereotypes kunnen echter ook worden beschouwd als ideologisch. Binnen dit onderzoek zal het gebruik van stereotypering worden gezien als een representationele praktijk waarbij ik uitga van dat ideologische karakter. Ik richt mij dan ook op de volgende hoofdvraag: Hoe worden de verschillende stereotypen uit de hedendaagse Nederlandse samenleving gerepresenteerd in Nederlandse komedie film Alleen Maar Nette Mensen uit 2012?In dit onderzoek wordt ingegaan op een analyse van de etnische stereotypen in de film Alleen Maar Nette Mensen en de ideologische implicaties die deze stereotyperingen met zich meebrengen. Ten eerste wordt er ingegaan op het theoretisch kader waarin de film zich bevindt. Het gebruik van stereotypering wordt in dit hoofdstuk besproken. De representatie van stereotype etniciteiten binnen de multiculturele film Alleen Maar Nette Mensen heeft een nauwe relatie met de conventies van het genre komedie, waaronder de film valt. Stereotypering binnen dit genre wordt daarom tevens binnen het theoretisch kader besproken. De film zal aan de hand van een ideologische en tekstuele analyse worden geanalyseerd. Deze analyse zal iets zeggen over de samenleving in de film, maar zal ook het n en ander reflecteren uit onze hedendaagse samenleving. Mijn bevindingen zullen tot slot worden gepresenteerd in de conclusie.

2. Stereotypering

Volgens socioloog Stuart Hall geeft betekenis binnen media-uitingen ons een idee van onze identiteit. Regels, normen en conventies worden via het gebruik van representationele praktijken geconstrueerd binnen media-uitingen. Representatie is dan ook een complexe bezigheid, het betreft het omgaan met difference en het legt hierdoor beslag op onze gevoelens, emoties en gedrag.10 Ibidem, 4.

Door het dialoog met de ander construeren we deze verschillen binnen representaties. Dit is de reden dat Hall stereotypering als een betekenisgevende praktijk benoemd: stereotypering wordt gebruikt om etnische verschillen kenbaar te maken. 11 Ibidem, 226, 234.

Waar Walter Lippmann in 1922 dacht aan stereotypes als louter pictures in our heads, worden stereotypes vandaag de dag gezien als een simpele formule met ongenuanceerde concepten die informatie geven over bepaalde afbeeldingen.12 Dennis Everette. Preface, in Images That Injure. Pictorial Stereotypes in the Media, ed. Paul Martin Lester. (Westport: Praeger Publishers, 1996), x.

Volgens socioloog Willard Enteman worden echte personen omgezet in kunstmatige personen door het gebruik van stereotypering. Ook worden er groepen geconstrueerd waarin specifieke persoonlijkheidskenmerken overheersen waarbij de individualiteit van mensen wordt ondermijnd. 13 Willard Enteman. Stereotyping, prejudice and discrimination, Images That Injure. Pictorial Stereotypes in the Media, ed. Paul Martin Lester. (Westport: Praeger Publishers, 1996), 10.

Stereotypes worden vanuit een bepaalde context gereduceerd naar simpele en essentile karakteristieken. Een taak die wordt uitgevoerd door de mensen die de stereotypes construeren.14 Stuart Hall. Cultural Representations and Signifying Practices. (Londen: Sage Publications, 1997), 257.

Je zou dus kunnen zeggen dat stereotypes tevens informatie geven over het perspectief van de mensen die ze vormgeven.Filmwetenschapper Richard Dyer gaat in op de representatie van groepen in verschillende culturele media-uitingen. Hij gaat ervan uit dat de manier waarop de groepen worden behandeld in culturele representaties, een essentieel deel is van hoe ze in het alledaagse leven worden behandeld.15 Richard Dyer. The Matter of Images: Essays on Representation. (Londen: Routlegde, 1993), 1.

Dyer bespreekt vier verschillende manieren waarop stereotypes functioneren. Ten eerste kan een stereotype functioneren als een orderproces, waarbij een massa van complexe data die we van de wereld binnen krijgen zinvol wordt gemaakt door te generaliseren, patronen en typificaties te maken.16 Ibidem, 12.

Ten tweede is een stereotype een referentie naar de wereld, waarbij niet vergeten moet worden dat het stereotype slechts een constructie is. Stereotypes drukken waarden en normen uit en dienen tevens als short cut.17 Ibidem, 13-14.

Stereotypes zijn simpel, opvallend en makkelijk te begrijpen, maar zijn desalniettemin in staat om vele complexe informatie en connotaties samen te voegen. Dit in tegenstelling tot het argument van socioloog Tessa Perkins die stelt dat het bedrieglijk is om te denken dat stereotypes simpel en eenvoudig zijn. Tessa Perkins ziet de kracht van stereotypes. Door een combinatie van [] simplicity, immediate recognizability and its implicit reference to an assumed consensus about some attribute or complex social relationships, komt deze kracht tot uiting.18 Tessa Perkins. Rethinking Stereotypes, in Ideology and Cultural Production, ed. Michele Barret et al. (Londen: Croom Helm, 1979), 141.

Perkins stelt dat stereotypes op symbolen lijken, het vereist kennis van een complexe sociale structuur. Ze vindt dan ook dat er een paar misleidende aannames over hun natuur te vinden zijn. Stereotypen zijn niet louter simpel, ze zijn complex en gedifferentieerd. Ze impliceren niet enkel vooroordelen of verdraaiingen, maar vertellen veel over de sociale situatie van de groep die wordt beschreven. Al met al gaat Tessa Perkins uit van verschillende vormen van stereotypes, die aan de ideologische en esthetische functie kunnen worden gerelateerd. Stereotypen zijn waar en niet waar op hetzelfde moment.19 Ibidem, 139-145.

Komedie Representaties, zoals stereotypes, zijn altijd presentaties die codes en conventies gebruiken van de culturele vorm waarin ze zich bevinden. Dyer formuleert het als volgt: Without understanding the way images function in terms of, say, narrative, genre or spectacle, we dont really understand why they turn out the way they do.20 Richard Dyer. The Matter of Images: Essays on Representation. (Londen: Routlegde, 1993), 1.

James Craig Holte gaat in op het medium film en stelt dat:

Perhaps more than other forms, [] films are dominated by genres. The genres create expectations for writers and directors as well as audiences, and these expectations are met through familiar conventions and stereotypes. 21 James Craig Holte. Unmelting Images: Film, Television and Ethnic Stereotyping. Melus 11, no 3 (1984): 104.

Genre films verkopen zichzelf aan het publiek door te spelen met de verwachtingen van het publiek. Filmnarratieven met een conventionele opzet zijn het meest populair omdat ze gewoonweg beter te begrijpen zijn en hierdoor toegankelijker voor een breed publiek.22 Kristine Karnick en Henry Jenkins. Classical Hollywood Comedy. (London: Routledge 1995), 127.

Door de eenvoud van stereotypes kan de film sneller worden begrepen, waarbij overdrijving en verdraaiing basismiddelen zijn die komedie gebruikt. Het genre komedie gebruikt zodoende stereotypische karakters en situaties om toegankelijkheid in het narratief te krijgen. Niet alleen worden stereotypes gebruikt om meer toegankelijkheid in het narratief te verkrijgen, ze worden tevens gebruikt om humor op te wekken. Stereotypes die voorkomen in de desbetreffende samenleving worden ingezet in komedie om de mensen te laten lachen: het doel van een komedie. Komedie bezit dan ook een komisch plot, dat gebaseerd is op grappen, ook wel gags.23 Kristine Karnick en Henry Jenkins. Classical Hollywood Comedy. (Londen: Routledge 1995), 72.

Sommige grappen vloeien voort uit de narratieve situatie, maar de meeste grappen komen van het ongepaste gedrag van de karakters. 24 Geoff King, Film Comedy. (London: Wallflower press, 2002), 23.

Niet alleen de karaktereigenschappen van stereotypes beschouwen we dus als humoristisch, de handelingen en acties van de stereotypes worden tevens als grappig beoordeeld. 25 Ibidem, 80.

Dit omdat we (1) de vooroordelen over die stereotypen delen of (2) omdat we ons bewust zijn van de aard van stereotypes: we accepteren ze zodat we kunnen lachen, ondanks dat we weten dat ze slechts representaties zijn. Humor is zodoende afhankelijk van de herkenning van stereotypes. Het publiek moet zich bewust zijn dat stereotypes dan ook daadwerkelijk stereotypes zijn. De strategie van komedie betreft het gebruik van stereotypen, opent de mogelijkheid om kritiek op de etnische norm te geven en het verschaft de mogelijkheid tot het weigeren van vooroordelen.26 Ji Hoon Park, Nadine G. Gabbadon en Ariel R. Cherin. Naturalizing Racial Differences Through Comedy: Asian, Black, and White Views on Racial Stereotypes in Rush Hour 2. Journal of Communication, 56 (2006): 158-159.

Jewish and Black comedians tell jokes about their own race to criticize social injustice and racial inequalities, aldus wetenschappers Park, Gabbadon en Chemin.27 Ibidem.

In hun artikel Naturalizing Racial Differences Through Comedy komt deze ideologische dimensie van stereotypes tevens naar voren. Het gebruik van humor is een manier om kritiek te geven op racisme. Filmwetenschapper en socioloog Kristine Karnick stelt dat een grap reageert op sociale instabiliteit en aangeeft dat er sociale spanningen gaande zijn binnen een samenleving. Komedies voorzien het publiek niet louter in entertainment, maar ze verkennen ook de onderliggende spanningen en tegenstrijdigheden die bestaan in elke moderne samenleving. Je zou dus kunnen stellen dat komedies en daarbij stereotypes worden gebruikt als een manier om de samenleving uit te dagen.28 Christopher Beach. Class Language and American Film Comedy. (Cambridge: Cambridge University Press, 2002),211.

Het genre komedie is daarvoor uiterst bekwaam. Het gebruik van etnische stereotypes wordt geaccepteerd juist omdat het genre zich ervoor leent.29 Ibidem.

Materiaal dat in andere genres erg controversieel zou zijn, kan binnen komedie wel worden gehanteerd door de onserieuze en onbedreigende reputatie van komedie door de tijd heen.3. Methode

Om de film Alleen Maar Nette Mensen te kunnen analyseren wordt er gebruik gemaakt van een inhoudsanalyse, waarbij er wordt gekeken naar stereotypes door middel van een tekstuele en ideologische analyse. In dit onderzoek wordt er uitgegaan van de ideologische functie van stereotypes: [] a character is a crucial category of textual analysis because characters are discursive constructs embodying ideological positions and values. 30 Ji Hoon Park, Nadine G. Gabbadon en Ariel R. Cherin. Naturalizing Racial Differences Through Comedy: Asian, Black, and White Views on Racial Stereotypes in Rush Hour 2, in Journal of Communication, 56 (2006): 161.

Chris Vos stelt in zijn boek Bewegend Verleden dat vele analyses van audiovisuele media zijn op te delen in drie niveaus: de analyse van de cinematografische laag; de analyse van de narratieve laag; en tot slot de analyse van de symbolische of ideologische laag. Deze laatste laag zal in dit onderzoek van toepassing zijn omdat het ingaat op de maatschappelijke normen en waarden die worden weerspiegeld door audiovisuele media. Chris Vos noemt deze aanpak een verticale benadering.31 Chris Vos. Bewegend Verleden: Inleiding in de Analyse van Films en Televisieprogrammas. (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2004), 98.

4. Resultaten: Alleen Maar Nette Mensen

In de film Alleen Maar Nette Mensen komen verschillende soorten stereotypen voor. Deze stereotypen zorgen aan de ene kant voor humor bij de kijker, maar als er dieper wordt gekeken worden de stereotypen ingezet om de normen en waarden volledig op de schop te nemen. Ik wil in dit onderzoek stellen dat stereotypen juist niet vastliggen of simpel zijn, maar dynamisch en veranderbaar. Voordat hier dieper op wordt ingegaan, wordt er eerst een beschrijving gegeven van de stereotypen die in de film voorkomen. De voornaamste stereotypen die worden gebruikt zijn de Jood en de Surinamer.

StereotypenHet hoofdpersonage David Samuels is van Joodse afkomst. Hij woont nog bij zijn ouders in de welvarende Amsterdamse buurt Oud-Zuid. Het elitaire gedrag van de familie wordt flink benadrukt: alle scnes van de familie thuis worden ondersteund door diegetische klassieke muziek. Ook wordt er s middag geborreld, s avonds chique gedineerd om vervolgens nog een afsluitende borrel te doen onder het genot van een dikke sigaar. Deze bevindingen sluiten aan bij de stereotype van een Joodse familie volgens mediawetenschapper Marsha Woodbury: The most common media stereotype depicts Jews as wealthy, grasping, and acquisitive, and Jewish culture as mainly materialistic.32 Marsha Woodbury. Jewish Images that Injure, in Images That Injure: Pictorial Stereotypes In the Media, ed. Paul Martin Lester en Susan Ross. (Westport: Praeger Publishers, 1996), 51.

De vader van David, die hoofdredacteur van de enige fatsoenlijke actualiteiten programma op de Nederlandse televisie is, wil dan ook dat David naar een fatsoenlijke universiteit gaat om een degelijke studie te volgen. Hiermee kan David later voldoende geld verdienen, om zo hun status te behouden. Volgens Davids moeder wonen in Oud-Zuid alleen maar nette mensen, waarbij haar positie binnen de film meteen duidelijk wordt. Ze onderscheidt zich van de niet nette mensen waarmee ze doelt op de allochtone bevolking. De Joodse moeder is vooral bezig met het huishouden en de verzorging van haar man en kind. Volgens Woodbury is deze stereotype van de Joodse moeder erg herkenbaar in verschillende media uitingen. 33 Ibidem.

Een Jood liegt niet, dat hoort niet bij hun cultuur. David Samuels beroept constant op zijn etnische achtergrond en maakt duidelijk verschil tussen Nederlanders en Joden. David wordt voortdurend aangezien voor een Marokkaan, hij heeft voor velen namelijk het fysieke uiterlijk van een Marokkaan. Hij stelt dat Hollanders niet het verschil zien tussen een Jood en een Marokkaan, ook niet tussen een Turk en een Marokkaan. In de ogen van Hollanders zijn het gewoon allemaal allochtonen.34 Alleen Maar Nette Mensen, geregiseerd door Lodewijk Crijns (2012, Amsterdam: Topkapifilm productie, 2012), DVD.

Dit is de reden dat David een Davidster aan een ketting draagt, om te laten zien dat hij Joods is en geen Marokkaan. Rowanda is het personage dat onder het Surinaamse stereotype valt: een voluptueuze Tanga die niet op haar mondje is gevallen. Met haar gouden tanden, gouden sieraden, tatoeages van haar kinderen en exen, haar telefoon tussen haar borsten en schaarse kleding vindt ze zich behoren tot de elite. Rowanda is een Surinaamse zwarte vrouw met Afrikaanse roots. Surinaamse vrouwen worden in de film ten eerste neergezet als golddiggers: ze laten al hun spullen door de mannen betalen. Ten tweede worden Surinaamse vrouwen neergezet als vrouwen die tegen betaling seks hebben en zich letterlijk als beesten in bed gedragen. Surinaamse vrouwen zouden daarnaast agressief en gevaarlijk zijn. De mannen worden getypeerd als vreemdganger, ze hebben meerdere bijvrouwen en geven om niets anders dan seks. De Surinaamse man wordt getypeerd als een man die niet voldoet aan de aanwezige morele normen en waarden.In eerste instantie roept het gebruik van de simpele en typerende karaktereigenschappen een komische effect op. Doordat er een order proces plaatsvindt, worden alle kenmerken van de etniciteiten gegeneraliseerd. Een voorbeeld hiervan is het taalgebruik en het uiterlijke vertoon van Rowanda. Deze kenmerken worden typificaties, die op een of andere manier herkenbaar zijn voor het publiek en daardoor humor opwekken. Daarbij is het gebruik van overdrijvingen een erg belangrijke factor. De humor die tot stand wordt gebracht door de combinatie van het uiterlijke vertoon en het egostische gedrag van Rowanda zorgt voor humoristische momenten. De kenmerken van Rowanda worden frequent herhaald waardoor de typificatie verduidelijkt wordt. De tegenstrijdigheid tussen de Joodse cultuur en de Surinaamse cultuur versterkt de komiek. Waarbij de Joodse cultuur chique aan tafel wordt gedineerd, eten de Surinamers gewoon op de bank met het bord op de schoot onder het genot van een groene frisdrank.Door middel van de muziek wordt het komische effect van de stereotypen tevens ondersteund. Volgens Filmwetenschapper Geoff King kan geluid worden gebruikt om op een komische manier commentaar te geven. 35 Geoff King. Film Comedy. (Londen: Wallflower Press, 2002), 10.

Alleen Maar Nette Mensen gebruikt muziek om aan te geven wat er afspeelt in Davids hoofd. Als David aan het winkelen is met Naomi, ziet hij een zwarte voluptueuze vrouw voor de etalage langslopen. Op dat moment wordt er muziek gedraaid dat precies bij de gedachtes van David past: een openbaring, een triomf, hij heeft een overweldigend gevoel van binnen. David valt als een blok voor het fysieke uiterlijk van de vrouw. Deze rare keuze voor de ronde vormen en het uiterlijke vertoon van de vrouw wordt meteen duidelijk door het gebruik van de muziek. De muziek ondersteunt de gag: door de opvallende en tegenstrijdige keuze van David voor de vrouw samen met de openbarende muziek, krijgt de kijker een absurdistisch gevoel. Hij verwacht de keuze van David voor de zwarte vrouw niet. De scne sluit alles behalve aan bij de verwachtingen van de kijker. Deze tegenstrijdigheid met de verwachtingen, zorgt voor het opwekken van een lach.Tegenstrijdigheid is daarnaast terug te zien in het onderscheid dat de film maakt tussen zij en wij. David Samuels voorziet enkele situaties in de film van commentaar via de voice-over. Via het gebruik van de voice-over wordt er aldoor onderscheid tussen verschillende etniciteiten gemaakt: Surinaamse negers vinden dat Hindoestanen kapsones hebben; Hindoestanen vinden negers lui en dom; Antillianen dragen veel te veel goud, zijn dom en geven Surinamers een slechte naam. Dit zijn enkele voorbeelden waar het gebruik van stereotypering zorgt voor een sociale rangorde. Er valt op te merken dat hier grenzen worden gelegd tussen dat wat volgens een cultuur wordt geaccepteerd en dat wat niet wordt geaccepteerd; het normale en het abnormale; aldus de ander versus ons.36 Stuart Hall. Spectacle the other, in Representation Cultural Representations and Signifying Practices, ed. Stuart Hall (Londen: Sage Publications, 1997), 257-258.

Door de vele referenties naar de verschillende etniciteiten wordt er een hirarchie in de film duidelijk. De vriend van David stelt dat zwarte wijven lager in de hirarchie staan: Alle blanke mannen kunnen ze krijgen. Het is een tweederangs keus voor stakkers die geen blanke vriendin kunnen krijgen.37 Zie de synopsis in de bijlage.

De Surinamers vinden weer dat zij elitair zijn en boven in de maatschappij behoren. Dit komt tot uiting in het agressieve gedrag van de Surinaamse Rowanda ten opzichte van de Antilliaanse dame in de kroeg. Verandering in stereotypen Filmwetenschapper Joost de Bruin ziet etniciteit als leeg, vol of divers. In Alleen Maar Nette Mensen komen er geen etniciteiten voor die leeg kunnen worden beschouwd. Bij alle personages wordt er gerefereerd naar hun etnische achtergrond en de personages worden dan ook beschouwd als vol.38 Joost de Bruin. Het Multiculturele Gezicht van Populair Nederlands Televisiedrama, in Beeldritsen: Visuele Cultuur en Etnische Diversiteit in Nederland, ed. Tessa Boeman et al. (Amsterdam: De Balie, 2003), 93.

De hoofdpersonages zijn tevens divers: ze worden overladen met etnische kenmerken. De Bruin stelt dat de etnische minderheden niet worden geportretteerd als mensen die zelfbewust omgaan met aspecten van verschillende culturen. Dit is precies het geval in de film Alleen Maar Nette Mensen. Rowanda is een personage dat geen rekening houdt met de normen en waarden van andere culturen. Opvallend is de invulling van het personage David: zijn personage is aan verandering onderhevig. De kijker ziet gedurende de film dat etniciteit betekenis krijgt binnen de situaties van het hoofdpersonage en deze betekenis kan veranderen gedurende de verandering van het hoofdpersonage David.39 Ibidem, 95.

De verschillende etniciteiten binnen de film trekken niets van elkaar aan, gaan hun eigen gang en maken elkaar belachelijk. Komedie wordt vaak gebruikt om andere groepen binnen de samenleving belachelijk te maken, het is een tendens dat merkbaar is in vele samenlevingen over de wereld, aldus King.40 Ibidem, 143-144, 19, 5.

Dit is ook van toepassing op de film Alleen Maar Nette Mensen: de verschillende etniciteiten maken elkaar belachelijk en worden binnen de film bespot door de stereotypes die er van ze wordt neergezet. Deze stereotypes hebben vele negatieve connotaties zoals agressiviteit en gierigheid. Er wordt van stereotypes gezegd dat ze stijf en onveranderbaar zijn. In de film is het tegendeel waar. Er is een verandering te constateren in het gedrag van de karakters en hun stereotypische kenmerken. Om deze verandering te zien is het belangrijk om verschil te maken in twee soorten personages: het type en het karakter. Stuart Hall spreekt over stereotypes als een subcategorie van een bredere categorie van fictionele karakters, het type. Het type is geconstrueerd door het gebruik van herkenbare kenmerken, die niet veranderen of ontwikkelen. Het tegenovergestelde van het type is het karakter, die een verscheidenheid aan kenmerken bezit. Deze kenmerken worden aan het publiek getoond via het narratief waarin de ontwikkeling van het karakter centraal staat. 41 Richard Dyer. The Matter of Images: Essays on Representation. (New York: Routledge, 1993), 13.

In de film Alleen Maar Nette Mensen wordt er gespeeld met het verschil tussen het karakter en het type. Stereotypes zijn niet onveranderlijk of stijf, ze zijn juist veranderlijk waardoor er overlappingen plaatsvinden tussen het karakter en het type. David Samuel definieert zichzelf als een Jood in het begin van de film. Al gauw wordt duidelijk dat hij niet geheel onder het stereotype van een Jood valt. Hij heeft zijn toekomst juist niet uitgestippeld, is zeer passief betreft zijn onderwijseducatie, heeft geen baan en weet niet wat hij met zichzelf aanmoet. Hij verlaat het stereotype van de Jood en gaat opzoek naar een andere identiteit waar hij zich bij vindt horen. Door zijn fetisj met zwarte voluptueuze vrouwen en de omgang met de mannen van de Surinaamse cultuur, wordt hij in het midden van de film als een zwarte neger gezien. Dit komt naar voren in de scne waar David op bezoek gaat bij een zwarte vrouw om gemeenschap mee te hebben. Hij wil geen gebruik maken van een condoom, maar dit wordt tegen gehouden door de vrouw die stelt dat het voor haar eigen bescherming is want zwarten zijn niet te vertrouwen. Hier komt naar voren dat ze het gedrag van David als gelijk beschouwd aan het gedrag van de zwarte mannen die tevens bij haar langs zijn geweest. David Samuel neemt zodoende de houding van zijn vriend Reginaldo ten opzichte van de zwarte vrouw over en vertoont kenmerken van dat stereotype. Op het moment dat Reginaldo en David in een garagebox gemeenschap hebben met een vrouw waar haar kind bij is, wordt het David te veel. Hij beseft zich dat hij kenmerken van anderen overneemt, zoals vreemdgaan en bijvrouwen hebben.Wanneer David ondervindt dat dit niet bij zijn identiteit hoort, probeert hij het goed te maken. Uiteindelijk redt hij zichzelf, hij gaat bij de KFC werken en ontmoet daar Sherida/Rita. Waarbij er in eerste instantie werd uitgegaan van een stereotype, is het personage David onderhevig aan meerdere ontwikkelingen waardoor er een overlapping te vinden is van stereotype en karakter. Het personage Sherida/Rita komt in eerste instantie naar voren als een karakter. Ze vertoont geen negatieve stereotypische kenmerken en wordt neergezet als een intellectuele, serieuze zwarte vrouw, wat kenbaar wordt door haar dialogen en haar uiterlijke vertoon. Rita loopt stage bij het bedrijf van Davids vader. David ziet haar daar voor het eerst en gaat de discussie met haar aan over het verloochen van haar achtergrond. Als David aan het einde van zijn film tot inzicht komt en aan het werk is gegaan bij de KFC komt hij Rita weer tegen, maar dan als Sherida. Het personage Rita heeft een andere kant: ze lijkt op Rowanda en de andere uiterlijke Surinaamse stereotypes maar is wel degelijk verschillend. Waar ze in eerste instantie kenmerken van het karakter vertoont, blijkt ze uiteindelijk ook binnen het stereotype te vallen. Hier komt naar voren dat het stereotype meerdere kanten heeft en niet louter simpel zijn. In vele scnes wordt het toegestaan dat vele etnische bevolkingsgroepen worden gestereotypeerd en af en toe belachelijk worden gemaakt. Dit komt omdat de kijker weet dat de stereotypes intentioneel worden overdreven ten dienste van de humor en zich afspelen in het genre komedie. Dit genre leent zich ervoor om beledigende grappen humoristisch te maken. Een grap wordt komisch gezien omdat datgene wat de grap betreft reeds geaccepteerd is in de maatschappij. 42 Kristine Karnick en Henry Jenkins. Classical Hollywood Comedy. (London: Routledge 1995), 269.

Bij de meeste scnes in de film wordt het genre komedie duidelijk zichtbaar. Maar op het moment dat David samen met zijn vriend Reginaldo in een garagebox seks heeft met een vrouw in het bijzijn van haar kind, wordt het genre komedie verlaten en sprint het genre drama in. De stereotypes en hun acties zijn niet om te lachen en de scne komt allesbehalve komisch over. Het kort overgaan naar het genre drama wordt naar mijn mening gedaan om de verandering te laten zien in het handelen van de personages. Het is niet alleen maar lang leve de lol en David moet inzien wat de consequenties zijn van zijn acties: hij moet zijn morele grenzen leren kennen. Door het genre komedie te verlaten wordt er een omwenteling gecreerd die zorgt dat de kijker wordt wakkergeschud en serieuzer gaat kijken naar de dilemmas in de film. De film Alleen Maar Nette Mensen gaat dan ook een stap verder dan enkel komedie inzetten om humor te creren. Het samenleven van verschillende etniciteiten wordt ter discussie gesteld. De stereotypen zijn niet louter divers, maar zijn tevens reflexief. Er wordt kritisch ingegaan op de witte norm waarbij de voice-over van David aangeeft hoe de Nederlander zou denken. De vooroordelen in de samenleving komen op deze manier aan bod. David legt de Nederlandse cultuur uit vanuit zijn eigen visie, volgens De Bruin een voorkomend element in komedie. 43Joost de Bruin. Het Multiculturele Gezicht van Populair Nederlands Televisiedrama, in Beeldritsen: Visuele Cultuur en Etnische Diversiteit in Nederland, ed. Tessa Boeman et al. (Amsterdam: De Balie, 2003), 96-97.

Je zou kunnen zeggen dat de komedie film een bepaalde opvattingen heeft over hoe de mensen met elkaar samenleven. Dit zegt naar mijn mening veel over hoe het er in de werkelijke samenleving aan toe gaat.

RealiteitMijn bevindingen komen overeen met de stelling die Tessa Perkins inneemt wanneer ze zegt dat stereotypes niet louter simpel zijn, maar juist gedifferentieerd en complex. Perkins stelt dat stereotypes een bepaalde waarheid in zich hebben, een kern van waarheid dat ook in de film Alleen Maar Nette Mensen is terug ze zien. Door te spelen met de veranderbaarheid van de stereotypes nemen ze de normen en waarden binnen de film op de schop. De normen en waarden worden niet alleen binnen de film op de schop genomen, er wordt tevens met de normen en waarden van de kijker gespeeld. Geoff King ziet komedie als een genre dat vaak ontwrichtend is. It messes things up and undermined normal behavior and conventions.44 Geoff King. Film Comedy. (Londen: Wallflower Press, 2002), 19.

Komedie film werkt via de ontwrichting van dominante verwachtingen over de wereld. Het gat tussen de verwachting van de non-komische wereld en de komische wereld wordt dan ook door komedie gevuld. Door overdrijving en tegenstrijdigheden wordt de raciale status quo van de samenleving verstoord. In de film Alleen Maar Nette Mensen wordt de representatie van de etniciteiten door stereotypen niet alleen gebruikt om realiteit te reflecteren, deze stereotypen creren tevens een realiteit. Dyer stelt dat stereotypen een referentie naar de wereld kunnen zijn en bovendien normen en waarden uitdrukken.45Richard Dyer. The Matter of Images: Essays on Representation. (Londen: Routlegde, 1993), 12-14.

Deze functie van stereotypen die Dyer ziet, is ook n van de functies die de stereotypes in Alleen Maar Nette Mensen bezitten. David is op zoek naar zijn identiteit. Hij weet niet bij welke groep hij hoort en zich thuis voelt. Door middel van de voice-over en de dialogen die hij heeft met verschillende mensen worden zijn normen en waarden duidelijk, maar ook die van de ander. Meteen in het begin van de film bekritiseert David de Hollanders omdat ze geen onderscheid kunnen maken tussen etniciteiten. David heeft niet alleen kritiek op de verschillende discriminerende mensen in de Nederlandse samenleving. Hij heeft tevens kritiek op zijn eigen etniciteit. Binnen zijn eigen gezin wordt namelijk flink gediscrimineerd jegens buitenlanders. David verzet zich constant tegen de normen en waarden waar hij volgens zijn ouders en ook de maatschappij aan zou moeten voldoen. Hierdoor wijkt hij af van de bestaande norm en laat zien dat er moet worden afgeweken van de bestaande vooroordelen.De hele film toont dat integratie van verschillende culturen moeizaam verloopt. De ouders van David kunnen de integratie van verschillende culturen binnen hun eigen dominante cultuur niet accepteren. Surinamers blijven onder de Surinamers en Antillianen onder de Antilianen. Ze hebben vooroordelen over elkaar en denken er niet over om zich te mengen binnen andere culturen. De film speelt met de stereotypen en vooroordelen die mensen over elkaar hebben. Het stereotype Sherida krijgt alleen de kans om in de samenleving hogerop te komen door zich beschaafder en intellectueel te kleden. Sherida krijgt alleen werk als ze zich kleedt zoals de beschaafde Nederlander. Zodra Sherida en David elkaar tegen komen in de KFC stapt Sherida nog even over naar ABN, om haar punt duidelijk te maken: dat het belachelijk is dat ze zich anders moet voordoen om een baan te krijgen. Deze stroeve houding en gereserveerdheid binnen de samenleving is niet merkbaar bij David. Hij staat open voor nieuwe invloeden, ook al is het in eerste instantie om zijn fetisj te bevredigen. De film reflecteert een bepaalde gereserveerdheid die in de Nederlandse samenleving ook enigszins is terug te vinden. De film laat zien dat er veel commotie ontstaat over de menging van meerdere culturen in de samenleving. Ondanks de kritieken is er toch een happy end te vinden. Dit einde stelt dat integratie en het harmonisch samenleven van meerdere culturen wel degelijk mogelijk is. David beseft dat hij te ver is gegaan, maar blijft wel bij zijn fysieke voorkeur voor zwarte vrouwen. Hij vindt een meisje die aan de ene kant van zijn niveau is en aan de andere kant haar cultuur niet verloochent. Ook de ouders van David staan aan het eind van de film open voor andere culturen door een bepaald bewustzijn. Ze beseffen immers dat Sherida een hele andere kant heeft dan de andere Surinaamse vrouwen waar ze vooroordelen over hadden. De slotscne betreft de menging van de twee culturen: Sherida, David en zijn ouders eten samen kip zonder bestek; de moeder van David danst samen met Sherida op de Surinaamse manier; en David heeft zijn eigen gouden tand.

5. Conclusie

Concluderend kan er gezegd worden dat de film Alleen Maar Nette Mensen speelt met het gebruik van stereotypes. Mede door de veranderbaarheid van de stereotypen worden normen en waarden verspreid, bespot en op de hak genomen. Door middel van het genre worden de etnische grappen en stereotypen geoorloofd, waarbij de film het genre een enkele keer verlaat om de kijkers ogen te openen. De opvattingen uit de film zeggen veel over de huidige non-fictionele samenleving, stereotypes bezitten een kern van waarheid die serieus genomen kan worden. Stereotypes worden dus niet louter gebruikt om humor op te wekken, maar zijn wel degelijk een ideologisch middel waaruit normen, waarden, opvattingen of vooroordelen voortkomen. Alle tegenstellingen die de stereotypen maken, de beledigingen die ze betreffen en de ruwe vooroordelen en aannames die achter ze schuilgaan, dienen om de kijker bewust te maken van de stereotypen en de vooroordelen die er heersen binnen de Nederlandse samenleving. Naar mijn mening dient de film als een soort eye-opener: een bewustzijn die de kijker opdoet en ervoor zorgt dat de kijker reflexief naar zijn eigen houding jegens allochtonen of de ander kijkt. Stereotypen geven de kijker tevens de mogelijkheid om kritiek op het racisme en de gereserveerdheid binnen de film te geven om zo de waarden en normen van de samenleving ter discussie te stellen. De film Alleen Maar Nette Mensen biedt zodoende een platform voor discussie over de Nederlandse samenleving en de inrichting daarvan. Het gebruik van stereotypes brengt wel implicaties met zich mee, want in hoeverre is een stereotype een grap of een belediging? Uit de kritieken op de film is gebleken dat vele mensen de stereotypering in de film zien als een belediging. Zodra mensen de stereotypes zien als een belediging wordt de film naar mijn mening verkeerd gelezen. Stereotypes moeten niet al te serieus worden opgenomen omdat ze intentioneel humoristisch zijn gemaakt door middel van overdrijvingen, herhalingen en grote tegenstellingen. Mensen die de stereotypen zien als een belediging, kijken niet goed naar de functies die stereotypen in het geheel van de film innemen, namelijk de bewerkstelliging van de boodschap van de schrijver en makers van de film: de boodschap dat mensen beter met elkaar moeten samenleven; dat er nog te veel gereserveerdheid bestaat betreft andere culturen; en dat een betere sociale cohesie in onze pluriforme samenleving wenselijk is.

6. Literatuur

Alleen Maar Nette Mensen, geregiseerd door Lodewijk Crijns. 2012. Amsterdam: Topkapi productie, 2012. DVD.

Beach, Christopher. Class Language and American Film Comedy. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.

De Bruin, Joost. Het Multiculturele Gezicht van Populair Nederlands Televisiedrama. In Beeldritsen: Visuele Cultuur en Etnische Diversiteit in Nederland, edited by Tessa Boeman, Patricia Pister en Joes Segal, 89-101. Amsterdam: De Balie, 2003.

Dyer, Richard. The Matter of Images: Essays on Representation. New York: Routledge, 1993.

Gario, Quinsy. Alleen Maar niet zo Nette Mensen: De Verfilming van Het Boek van Vuisje is een Racistisch Spektakel. Joop: Jouw online opiniepagina. 14 oktober 2012. Bezichtigd op: 3 maart 2013. URL: http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/16489_alleen_maar_nette_mensen_niet_zo_netjes/

Hall, Stuart. Representation: Cultural Representations and Signifying Practices. Londen: Sage, 1997.

__Hall, Stuart. The Spectacle of The Other. In Representation: Cultural Representations and Signifying Practices, edited by Stuart Hall, 223-276. London: Sage, 1997.

Hilferink, Nikki. Shouf shouf 'alfaam Hulanda: Onderzoek Naar de Opkomst van Multiculturele Nederlandse Films. Utrecht: Universiteit Utrecht, 2012.

Holte, James. Unmelting Images: Film, Television and Ethnic Stereotyping. Melus 11, no 3 (1984): 101-108.

Karnick, Kristine en Jenkins, Henry., eds. Classical Hollywood Comedy. London: Routledge 1995.

King, Geoff. Film Comedy. London: Wallflower Press, 2002.

Lester, Paul en Ross, Susan., eds. Images That Injure: Pictorial Stereotypes in the Media. Westport: Praeger Publishers, 2003.

__ Enteman, Willard. Stereotyping, Prejudice and Discrimination. In Images That Injure: Pictorial Stereotypes in the Media, edited by Paul Martin Lester en Susan Ross, 8-14. Westport: Praeger Publishers, 1996.

__ Everette, Dennis. Preface. In Images that injure: Pictorial Stereotypes in the Media, edited by Paul Martin Lester en Susan Ross, x. Westport: Praeger Publishers, 1996.

__ Woodbury, Marsha. Jewish Images that Injure. In Images That Injure: Pictorial Stereotypes In the Media, edited by Paul Martin Lester en Susan Ross, 45-53. Westport: Praeger Publishers, 1996.

Leeuwen van, Bart, Tinnevelt, Ronald., eds. De Multiculturele Samenleving in Conflict: Interculturele Spanningen, Multiculturalisme en Burgerschap. Leuven: Uitgeverij Acco, 2005

Julen, Jeannine. Robert Vuisjes Alleen Maar Nette Mensen in Premiere Nog Steeds Omstreden. NRC Handelsblad Nieuws. 10 oktober 2012. Bezichtigd op: 3 maart 2013. URL: http://www.nrc.nl/nieuws/2012/10/10/robert-vuijsjes-alleen-maar-nette-mensen-in-premiere-nog-steeds-omstreden/

Park, Ji Hoon, Gabbadon, Nadine en Chernin, Ariel. Naturalizing Racial Differences Through Comedy: Asian, Black, and White Views on Racial Stereotypes in Rush Hour 2.Journal of Communication 56, no 1 (2006): 157-177.

Perkins, Tessa. Rethinking Stereotypes. In Ideology and Cultural Production, edited by Michele Barrett, Philip Corrigan, Annette Kuhn en Janet Wolff, 135-159. London: Croom Helm, 1979.

Serdijn, Danielle. Alleen Maar Nette Mensen: Dikke, Pikzwarte Oervenus gezocht. Volkskrant Nieuws. 14 maart 2008. Bezichtigd op 3 maart 2013. URL: http://www.volkskrant.nl/wca_item/boeken_detail/453/196303/Alleen-maar-nette-mensen.html

Vos, Chris. Bewegend Verleden: Inleiding in de Analyse van Films en Televisieprogrammas. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2004.

7. BijlagenSynopsis Alleen Maar Nette Mensen

David Samuels is een Joodse jongen uit Amsterdam Oud-Zuid en weet niet goed wat hij met zijn leven aan moet. Hij heeft zich nog niet ingeschreven voor een vervolgopleiding aan de Universiteit en teert op het geld van zijn ouders. David heeft sinds de middelbare school een relatie met Naomi, die uit hetzelfde milieu komt als David. Naomi heeft haar hele leven op orde, doet een vervolgopleiding en is geliefd bij familie en vrienden. David en Naomi waren zielsgelukkig samen totdat David stuitte op een andere vrouw: een voluptueuze zwarte vrouw met een volstrekt ander uiterlijk dan Naomi. Deze types vrouwen worden een ware fetisj voor David en hij ontdoet zich van de relatie met Naomi. David wil een zwarte vrouw die puur is en niet al met een blanke is geweest. Gedurende het uitgaan met Reginaldo ontmoet David Rowanda, een zwarte vrouw met gouden tanden, gouden sieraden en haar telefoon tussen haar borsten gedrukt. Nadat David haar gerust heeft gesteld dat hij geen Marokaan is, besluiten ze te dansen. De volgende dag gaat David bij haar op bezoek en maakt kennis met haar broers en moeder. Voordat David en Rowanda gemeenschap hebben moet David haar beloven nooit te liegen. Rowanda heeft een obsessie opgelopen met mannen die liegen. Ze is meerdere malen bedrogen en tolereert dit niet meer. David vindt de seks met Rowanda het einde en vertelt zijn vrienden over haar. Zijn vrienden begrijpen de obsessie van David met deze zwarte vrouwen niet. Een van Davids vrienden stelt zelfs dat zwarte vrouwen lager in de sociale rangorde staan. David nodigt Rowanda uit voor de verjaardag van zijn moeder. Daar wordt ze geconfronteerd met de verschillen in cultuur. Het wordt Rowanda binnen de familie- en vriendenkring van David dan ook niet makkelijk gemaakt. Ze loopt overstuur weg en David reageert het af op zijn ouders, die het een paar dagen later met Rowanda moeten goed maken. Wederom worden de verschillen tussen de families duidelijk. De vader van David praat samen met zijn vrieden en zijn nieuwe vrouwelijke stagaire over de politiek onder het genot van een drankje. De vrouwelijke stagaire is van Surinaamse afkomst maar is gekleed in pak en praat netjes ABN. David komt met haar in aanraking en daagt haar uit. Hij stelt dat ze haar achtergrond verloochend. Er ontstaat een flinke discussie tussen de mannen en de vrouw, totdat David de mannen beledigt. Reginaldo neemt David mee naar een Surinaams feest, en maakt duidelijk dat Surinaamse mannen niet monogaam zijn. Ze hebben zogenaamde bijvrouwen en David moet hier ook aan geloven. Op het moment dat David met een Antilliaanse vrouw staat te dansen komt Rowanda binnen, slaat de Antilliaanse vrouw en wordt furieus op David. Ze had vertrouwen in hem maar dit vertrouwen heeft hij beschaamd. Dit leidt tot een breuk tussen David en Rowanda. Het doet David niet heel veel, hij gaat samen op pad met Reginaldo. David gaat bij veel zwarte vrouwen langs om gemeenschap te hebben. Bij n van de vrouwen wordt David zelfs gezien als een neger omdat David geen condoom wil gebruiken. Op het moment dat David seks heeft met een vrouw in een garagebox waarbij haar kind aanwezig is, beseft David dat hij te ver is gegaan. Hij wil een een goedkope taxi terug nemen maar wordt in elkaar geslagen omdat hij niet het veel te hoge bedrag voor de taxi wil betalen.In het ziekenhuis ontmoet hij Ladysol, een vrouw waarmee hij seks heeft gehad. Ladysol zit bij de afdeling gynaecologie en is zwanger. David vraagt of hij haar zwanger heeft gemaakt. Ladysol ontkent dit en op dat moment komt David een vriendin van Naomi tegen die alles heeft gehoord. David wordt het huis uit gezet zodra zijn ouders erachter komen wat hij heeft gedaan. Hij kan nergens heen en wil het goedmaken met Rowanda. Rowanda is nog steeds furieus op David en slaat hem samen met haar broertjes in elkaar. David gaat verder met zijn leven en solliciteert naar een baan bij de KFC, een fastfood restaurant in Amsterdam-Zuid. Hier kan hij veel zwarte vrouwen ontmoeten en geld verdienen. Op een dag ontmoet hij Rita, deze keer niet in haar nette pak, maar gekleed als een Surinaamse vrouw, met gouden sieraden en haar string boven haar broek uit gestoken. Sherida legt uit dat ze een alter ego heeft om zich in de samenleving op te werken. Sherida en David voelen zich tot elkaar aangetrokken en dit resulteert in een relatie. Tot slot komen David en Sherida als koppel eten bij de ouders van David. De relatie tussen David en zijn ouders is hersteld. Sherida is geaccepteerd als schoondochter en hoeft hiervoor niet haar nette pak aan.

The role of stereotypes is to make visible the invisible, so that there is no danger of it creeping up on us unawares; and to make fast, firm and separate what is in reality fluid and much closer to the norm than the dominant value system care to admit.Richard Dyer