HANS KNEIFEL

1994 by Franz Schneekluth Verlag, Mnchen

Orijinal Adi

Hans Kneifel, Babylon. Das Siegel des Hammurabi

2000 Yurt Kitap-Yayin

eviren Arzu Glolu Alarslan Redaksiyon Atilla Dirim

Yurt Kitap-Yayn 107 * Tarihi Romanlar Dizisi 16 ISBN 975-7076-28-7

1. Bask 2000, Ankara

Dizgi Yurt Kitap-Yayn

Kapak Ali mren

Bask Cantekin Matbaas, Ankara

Yurt Kitap-YaynMerutiyet Cad. 11/22 Kat: 6

Kzlay-ANKARA Tel & Fax: (0 312 )417 35 49

e-posta: yurtk@tr-net.net.tr

mailto:yurtk@tr-net.net.tr

HAMMURABININ MUHRU

BABLH A N S K N E I F E L

tarihi roman

eviri: Arzu Glolu Alarslan

Arkadalarma derin sevgilerimle: Bert, Bruno, Gisbert, Harald, Lutz, Michael ve Thomas

....9

..22

..34

..47

..62

..72

..84100111119134144172185202,218,231.248.267.284.308.332.343.348.360.375.395.428.447

NDEKLER

Adaletin Kral......................................Kanaln inde lm .........................Tacirin Evinde....................................Babil, Tanrnn K aps ......................Shindurrulun Terazis i.....................Yansm alar..........................................Kaptanlarn G ecesi...........................An Dm leri.................................Geminin K arn ....................................Buranun Nehrind e .......................... .Sazlk D en iz i..................................... .ncili A d a ............................................ .Magan: Bakr Ve Isszlk.................Usuz Bucaksz O kyanusta......l Lim an.......................................... .Zehirli rmcein Isr................Tiamatn yi R zgrnda...............Moenshtar: Aa ehir................Moenshtar: Yukar ehir...............Kinthara...............................................Yabanc Tanrlar...............................Frtna Kular Koyu.........................Palmiye O rm an nda.......................Srrh zerindeki Kpr .Maganda Bir G e c e .........................Kylarn Sahibesi..............................Kraln Mhr Taycs...................Gne Tutulm as.............................Aklam alar........................................

Ben, Hammurabi, kusursuzlua ermi bir kii olarak Enlil ve Mardukun bana bir obana emanet eder gibi braktklar kara ballar asla ihmal etmedim; onlara huzurlu bir mekn salamak iin gece gndz demeden altm. Elem ve kederleri onlardan uzak tuttum ve hayatlarna k getirdim. Zabaka ve tarn bana salad gl silahlarla, Enlilin bana bahettii bilgelikle ve Mardukun gcyle kuzeydeki ve gneydeki, yukardaki ve aadaki btn dmanlar yok ettim, savalara son vererek lkeye esenlik getirdim, insanlara huzur iinde yaayabilecekleri bir ortam saladm ve bu huzurumuzu bozmak isteyenleri yok ettim. Tanrlar bu grevi bana, dimdik asal bir obana verdiler. nsafl ve hogrl glgem ehrin stne dt; Akadl ve Sumerli insanlara iyilik ve refah dolu kucam atm. Bilgeliimle onlar bu huzurlu yaamdan koparabilecek her eyden koruyorum. Artk gl olan gsz ezmiyor; dul ve yetimlere adil davranlyor. Anu ve Enlilin Esangliada ycelttikleri ve i dayanaklar snrsz olan Babilin lkesinde kanunlar dzenledim ve ezilen insanlara adaletli davranlmas iin mahkeme kararlarn kesinletirdim. Benim bu deerli szlerim Kudurru-talarna elik kalemlerle oyuldu ve adaleti temsil eden kral olarak benim nme dikildi.

Hammurabi kanunlarnn nsznden bir alntdr

7

1. ADALETN KRALI

Alevler samandan yaplm atlar sarmt; sapanlarla I ta yamuruna tutulan evlerin duvarlarndan ve kapla-

rndan dumanlar ykseliyordu. Silahlarn arpma sesle- , ri, oklarn vzlts, savalar coturmak iin alnan bo

rularn tiz sesleri, yarallarn inlemeleri, kalkanlara inen kl ve topuzlarn grlemeleri ve askerlerin sava lklar birbirine karyordu. Youn bir toz bulutu, duman, scak kan, dk, ter, atein scaklndan patlam talar ve yanm ty kokular arasndan grnen gne, kan krmzs ltlar sayordu. ehrin kaplar, birbirine arpan bronz silahlardan etrafa salan kvlcmlarn yaratt kargaa ierisinde, byk bir grltyle ald. Babilin savalar Rapi- kumun isten kapkara olmu ve yklmak zere olan duvarlarnn iine akn ettiler. ehrin dar caddeleri bir anda panik iinde kaan insanlarn haykrlar ve lklaryla dolmutu. Sava, kumandan ve saray muhafzlarndan oluan byk bir grubun arasnda bulunan Hammurabi, saraya doru kouyordu. st ba kan iindeydi ve klcndan yere hl kan damlyordu. Duvarlarn ve gnein altnda scaktan kavrulan hurma aalarnn arasnda, oklar tarafndan delik deik olmu, frlatlan talarn altnda ezilmi binlerce ceset yatyordu.

Bir adam kanlar ierisinde sendeleyerek yanlarndan geti. Elleriyle gsnn alt ksmndaki kanayan ak yaraya bastrarak, bo gzlerle askerlere bakt. organlar yere dkld anda ise titreyerek yere yld ve bir ocuk gibi lklar atmaya balad. Kucaklarndaki bebeklere sk skya sarlm olan kadnlar ise dumann iinde akn akn sendeliyorlard.

9

Babil kral, sarayn darmadan olmu salonunda bu kargaadan syrlp kendine gelmeye alt. Yaanan bu vahet insann tm duygularm kr ediyordu; fke, lm korkusu ve ac, insan birer birer terk ediyordu. Basamaklarda cesetler yatyordu, yerler adeta kan glne dnmt, silahlar ve krlm kap kacak yerlere salmt. Orada burada can ekien yarallar yatyordu. Masadan akan arap rtleri krmzya boyamt. Tahtn kol dayanacak yerine koca bir kl saplanmt. Kirlenmi rtlerin ve eitli hayvan postlarnn stnde gzlerini korkudan kocaman am plak bir kadn yatyordu. stnde yalnzca altn kolyeler ve bilezikler vard ve azm barmak zere ardna kadar amt, fakat sesi kmyordu. Kumandanlardan bir tanesi kfrler savurarak kadn kalalarndan kavrad ve onu sert bir hareketle tahtn nnde diz kmeye zorlad. Salarndan yakalad ban kendine ekti ve sert hareketlerle ona tecavz etmeye balad.

Kadnn iniltileri, lklar ve yakarlar stunlarn ve duvarlarn arasnda dalga dalga yanklanyordu. Askerler kllaryla saray kpeklerinin karnlarn detiler ve kuyruklaryla ayaklarn doradlar.

Hammurabi parampara olmu giri kaps ile kapy savunurken len savalarn cesetleri askerinin arasnda duruyordu. Kurumu kanla kapl kalkann yere dayamt. Klcndan akan kan yerde kk bir gl oluturmutu. Derinin ve miferinin bronz plakasnn altndan, rlm sakalna ter damlalar akyordu. Kafas kazan gibi olmutu, susuzluktan dudaklar atlamt, azna tuz ve toprak tad geliyordu. Tecavze urayan kadna yle bir baktktan sonra arkasn dnd ve dar, aydnla doru yrd. Parmaklar klcn ve kalkann saplarn skca kavryordu.

Bir grup asker ona doru yaklayordu. Hammurabi, Redum Utuchengali miferinin gm bandndan tand. Ortal kaplayan toz, is ve kanlarn arasndan, yzleri, kollar ve kalkanlar semek mmkn olmuyordu. Utuchengal miferini karp koltuunun altna sktrd ve klcnn sap ile gsndeki zrha vurdu.

Son kar koyanlar da ld dedi ksrerek ve alnndaki terleri sildi. Elde edeceimiz ganimetler, yce kralm, hi de az olmayacak. Bir blm ite orada.

10

Askerler kraln ve hcum ktas komutannn etrafnda toplandlar. Utuchengal eliyle iaret verdi. Askerlerden biri boynundaki deri ipten ekerek yanlarna bir kadn srkledi. Yaklak bir dzine beyaz tenli kadnn kollar enselerine kavuturulup balanmt. Vcutlar mcevher doluydu. Askerlerden biri homurdand:

Saray kleleri. Haremde oturmu arap iiyorlard.Hammurabi kadnlarn korkudan kaskat kesilmi yzlerini sz

d. Sslenmek iin srdkleri boyalar alamaktan akm, yzlerinde siyah ve gm desenler oluturmutu.

Bir sre ehirde kalacaz. Hammurabi elini Utuchengalin omzuna koydu. Neye ihtiyacnz varsa aln. Onlara fazla eziyet ektirmeyin; ne de olsa bana kar savaan onlar deil.

Byle bir niyetim yok zaten. Utuchengal elindeki ezilmi kalkan yere indirdi. Gidip saray igal edeceiz ve onu senin iin gvenli bir hale getireceiz, kralm.

nlerindeki kemerli kapy iaret etti. Silahl adamlar, kadnlar arkalarndan srkleyerek iaret edilen yere doru ar ar ilerlemeye baladlar. Hammurabi kk bir gln kenarna giderek su iti ve yzn ykayarak serinlemeye alt. Duvarn stnde vurulmu insanlar yatyordu ve bir cesetten yaylan kanlar suyu kzl renge boyamt. Hammurabi klcn temizledi ve tekrar knna soktu.

Sonra yumruklarn amak iin kendini zorlad. Parmaklarnn arasnda terden srlsklam olmu bir bez hissediyordu.

Hammurabi aniden gzlerini at. Uyku mahmuru gzleri sedir aacndan yaplm tavana taklp kalmt.

Derin bir nefes alarak yutkundu. Bir sre hareket etmeden ylece yatakta bekledi. Her sabah ayn kokuyu ekiyordu cierlerine: lambadaki lk gazn, altn kadehlerin iinden buharlaan arabn, ehvet dolu geen bir geceden kalan soumu terin ve ocaktaki snm ateten geri kalan kln kokusu, odann iindeki havaya sinmiti. Hammurabi dirseklerinin zerine yaslanarak doruldu. Omuzlarnda yllarn ykn hissediyordu. Kafasn toplamakta olduka zorland. Yannda yatan Narudadja sakin nefesler alp vererek tatl tatl uyuyordu. stlerindeki

desenleri ve resimleri tam olarak seemeden, uzun uzun duvardaki hallar szd. Oda gne almyordu. Duvarlardan, stunlardan, at ve talardan oluan muhteem sarayn koridorlarndan ve salonlarndan gelen seslere kulak kabartt - hizmetkrlarn, klelerin ve komutanlarn, dalkavuklarn, vezirin, ktiplerin ve iilerin grltleri iitilmiyordu henz. Yannda yatan kadn uyandrmamaya zen gstererek ayaklarn byk yataktan aa indirdi, pelerinini srtna ald, hallarn, kaln rlm hasrlarn ve hayvan postlarnn stnden yryerek helaya gitti. Su dkp rahatlarken bile hl esniyordu. Dmemek iin kaygan mozaik inilere yaslandnda, iri taneli kumlar avuladn hissetti.

Yaklak iki dzine adm daha atarak yukar havuza doru trmand ve suyun stnde yzen nilferleri eliyle iterek, kendini scak suyun iine brakt. evresindeki sessizliin tadn kartarak bir an iin gzlerini yumdu. Buhar kapl aynalarda atein alevleri dans ediyordu. Havay is ve esans kokular kaplamt. Scak havlularn kokusu Hammurabiye yazn drt bir yan saran iekleri anmsatyordu. Kvetten kp bandan ve ensesinden aaya drt testi souk su boalttnda derin derin i geirdi. Bunu yaparken de sakalnn renginin aldn fark etmedi bile. Sonra kuruland; bu gne balamay hi mi hi istemiyordu.

Resimler ve mozaikler -sarmaklar, tanr tasvirleri, gm, altn ve deerli talardan yaplm l l efsanev hayvan figrleri - her an duvarlardan yerlerinden ayrlp zerine atlayacakm gibi duruyordu. Gaz lambasnn , altn ve gm zerinde raks ediyordu. Bronzdan kollarn tuttuu beyaz sr kapl testiler, yar karanlk tozlu havann iinden kendini gsteriyordu. Ayna gibi zeminin stnde kaln perdeler aslyd. Devasa saray duvarlar att admlardan kan sesleri yutup yok ediyordu. Sarayn tavan ise o amansz yksekliin karanl iinde kaybolup gidiyordu. Baz gnler Hammurabi kendini bu duvarlar arasnda bir hkmdardan ok bir tutsak gibi hissediyordu; bugn de ite o gnlerden biriydi. Kendini youn bir bask altnda hissediyordu.

Bir baka perdeyi aarak yatana doru gitti. Kle kzlardan biri

12

Narudadjay uyandrmadan atee odun ymt. Narudadja arafn altnda kalalarn hareket ettirerek ve kollarm aarak gerindi. Mavi- siyah salar arafn zerine yaylmt. Hammurabi sessizce nndeki kadnn ak kahverengi tenini, gslerinin koyu ularn ve uzun kirpiklerini izledi. Elini Narudadjann boynuna gtrerek bomak istercesine kavrad, sonra da yava yava gslerinin arasna kaydrd. Kadn gzlerini aarak dilini dudaklarnn stnde gezdirdi ve inledi. Ellerini gslerinin altna yerletirip fsldad: Suratnn ask olmasna neden ben miyim, efendim?

Hammurabi ban sallad. Hayr. Sen deilsin. Ryalarmda yalnzca lm ve iddet vard, her taraf kapkarayd. Gnm de bundan daha iyi olmayacak herhalde.

Hammurabi kadnn omuzlarnn stnden arkaya bakt. Duvardaki renkli resimler onun gcn ve btn hrs sahibi hkmdarlara kar elde ettii zaferleri anlatyordu. Narudadja ellerini Hammurabinin omuzlarna koyarak baklarn tekrar onun gzlerine evirinceye kadar bekledi.

Dncelerin durulmaya balyor, ey adaletin efendisi; bir aslan kadar direnli ve bir mezar kadar kapalsn. Senden daha gen pek ok insandan daha kuvvetlisin. Karna kan kiileri bir Ziggurat gibi st ste yarsn - bunu tek bilen ben deilim, efendim. ehvetin beni gece boyunca bitkin drd. imdi ise sana gne nasl neeli balanacan gstereceim.

Kadn elleriyle Hammurabinin byn dzeltti ve parmaklarn krllamaya balayan sakalnn siyah kllarnn arasnda dolatrd. Elleri kasklarna doru ilerlemeye baladnda Hammurabinin nefesi sklamaya balamt. Srt st yataa gmld ve ellerini ensesinde kavuturdu. Narudadja dizlerinin zerine kalkarak onun zerine doru eildi. Upuzun salar dalga dalga yzne dklyordu.

Ey drt diyarn kral! Elleriyle kasklarnn altna, kaburgalarna ve ensesine dokundu. Hizmetkrlarn seni giydirdiklerinde glmseyeceksin ve btn dertlerin ta gecenin kr karanlna kadar uup gidecek.

Hammurabi gzlerini krpt. Sesi bouklamt. Sen ok gzel

13

ve ehvet dolusun. Hep ok byk laflar ediyorsun, tnannann kz kardei!

Kadn cevap vermiyor, yalnzca glmsyordu. Hammurabi gzlerini kapatt ve kendini onun tecrbeli ellerine brakt.

inde baharatl buharlarn ve mrltlarn ykseldii aydnlk oda, Hammurabi iin gne balayaca ilk admd. Bir dzine kle ve hizmetkr vcudundaki en ufak eyle bile ilgileniyor, gerekli tm malzemeleri yanlarnda tayorlard. Kraln sa ve sakal taranyor, slatlp kesiliyor, yalanp bukleler halinde kvrlyordu. Parmaklar ve kollar scak suyla slatlm bezlerle siliniyordu. Hammurabinin hi konumadan katran aac ve altndan yaplm kutularn dzinelerce l l mcevherlerle dolu blmelerinden setii yzkler itinayla parmaklarna taklyordu. Bir kz Hammurabinin ayaklarndaki izmelerin balarn balarken, ketenden yaplm ty hafifliinde bir gmlek omuzlarna dt. Boynuna taklacak olan mcevher henz balanmadan kral sol eliyle yn pelerininin iinden kolunu uzatt ve ensesine, koltuk altlarna ve dizlerine gzel kokulu yalarn srldn hissetti. Sonra bal gibi tatl ve scak olan bitki ay, ekmek, kzarm et, st ve balk getirildi. Hammurabi yiyip ierken hizmetkrlarn en yals kalalarna kemerini ve bileklerine bilekliklerini takt. Hammurabinin bu kargaann iinde dolaan baklar sonunda stunlarn, ieklerin ve sunaktaki eyalarn arasndaki mihrabn iinde bulunan resimlere takld. Bunlar Apilsins ve Sinmuballitsin, yani bykbabasnn ve babasnn resimleriydiler. Bu iki resmin arasnda ise tm heybetiyle tanr Marduk ykseliyor, sanki onun baklarna cevap veriyordu. Hammurabi eliyle hizmetkrlara kenara ekilmelerini iaret etti ve nndeki kaln perdeye doru yaklat. Perde grnmeyen eller tarafndan ald ve hizmetkrlar kraln nnde yerlere kadar eildiler. Hammurabinin sabah keyfi, bu altn ilemeli perdenin ardnda sona eriyordu.

Koridorun dier ucunda, gn nn aydnlatt blmde, Avvelni- nuta onu bekliyordu. Ardndaki ktipler yerlere kadar eilmilerdi. Kraln en kdemli veziri sol elini gsne koyup, ba kesti.

4

Babil ile Buranun ile diglat lkeleri seni bekliyor, ey gn drt ynnn hkmdar. Uykun iyi ve derin miydi?

Hammurabi omuzlarn kaldrd ve adamn yzne bakt. Avvelni- nurta bu bakn ne anlama geldiini anlad ve sessizce Hammura- binin sa tarafna geip onunla birlikte katran aacndan yaplm kocaman bir masann ortasna kadar yrd. Beyaz perdelerden geerek etkisini biraz da olsa kaybeden gne huzmelerinde milyonlarca toz zerresi uuuyordu. Ktipler sralarna geip yerlerini aldlar.

Hkmdarlnn yirmiyedinci yl, bakr rengi flamann yl. Bana sorarsanz yirmisekizinci ylda da gnlerin aknda pek bir ey deimeyecek.

Kil tabletler birbirine arparak sessizlii bozdu. Zemindeki hayvan ve bitki resimleri, sanki yan iinde yzyormu gibi parlyordu.

Szlerin beni gerekten teselli ediyor, A w el. Hammurabi glmsedi. Hadi olup biten btn facialar srayla say ve bana hangilerini dzeltebileceimi syle.

Avvelninurta ksk ksk gldii. Arkas yksek, yumuak minderlerle denmi sandalyelere oturdular. Yanlarndaki sepetlerin iinde yzlerce pimi kil tablet vard. Avvelninurta ilk ktibe iaret edince adam okumaya balad. Hammurabi ve Avvelninurta atalarnda yaptklar ksa bir mzakereden sonra, kk ve byk blgelerin Rabi- numlarna mektuplar yazdryorlard. Bu arada eitli ulak ve gzcler arlp Hammurabinin nnde eiliyor, rapor verdikten sonra hzla gidiyorlard. Pimi tabletlerin tkrts ve nemli olanlarnn yumuak sesleri arasnda Hammurabi ve Avvelninurta, Babil mparatorluu nun bu ar ileriyle uramaya devam ediyorlard: Rahiplere talimatlar, Kudduru talar zerindeki kanunlarn belirtilmesi, kanal ina eden ustalara talimatlar, hkmdara bal alt beylikleri oluturan yasallar ile vergi ykmllerine kesin ve kati emirler, ben Hammurabinin arkasnda yer alan prenslere ricalar; ticaret, toprak dalm ve kraliyete ait sr srleriyle ilgili bilgilerin arive eklenmesi. Bat snrndaki zorba gebeleri geri pskrtmek iin grevlendirdii askerlerden ne haber gelmiti? Hangi ehirlerden hangi eliler fekleniyor- du? Krallna yeni topraklar m balanyordu? Hangi krallklarn top

15

raklaryd bunlar? Ve her zamanki srarl ricalar: Akadn talarndan, imen tohumlarndan ve gbreden nce, yneticilere ve su yolu ina edecek ustalara ihtiya vard. Ba rahip turashdum ile tapnan mlkiyeti hakknda srtme mi var?

Saray nbetilerinin kumandan Jarimlini yollayn yanna. Ona nereye kadar hogr gsterebileceimi ve hogrmn hangi izgide biteceini anlalr bir dille belirtsin.

Avvelninurtanm parmaklarn klatmasyla birlikte bir haberci koarak oday terk etti. Be buuk saat sonra masann sol tarafndaki sepetler boalmt. Hammurabi enesini avcuna koyarak dirseiyle masaya yasland ve stunun yannda duran klesine baklaryla isteini belirtti. Kara giysili kle stunlarn evresinden dolanarak, iki tane kupa getirdi. Awelninurta susuyor ve ktiplerin tabletler zerine slak bezler rtn seyrediyordu.

Bizi yalnz brakn dedi Hammurabi ve elini kaldrd. Yarn devam edeceiz, kendinizi ona gre hazrlayn. Her zaman olduu gibi.

Ktipler yorgun ehrelerle sessizce oday terk ettiler. Awelninurta hkmdarn kupay kaldrmasn ve imesini izleyerek bekledi. Sonra masann sa tarafndaki bir sr tablete iaret etti.

Her seferinde beni artyorsun, tanr Mardukun kardei. Neyi merak ediyorsun? Assur ve Larsa arasndaki topraklarda olup biten bir ey gznden mi kayor?

Hammurabi derin derin i geirdi ve ellerini masann stne koydu. Kuzey-bat snrmzda neler olup bittiini tam olarak bilemiyo

rum. ndiglatdaki Malgium ve Mari Tapma rahiplerinin ardmdan ne gibi dolaplar dndrdklerini bilmiyorum. Kral Zimrilimin ne dndn biliyor muyum?

Hibir ey sana bunu bilmek kadar haz vermezdi dedi Awelninurta. Henz hibir casus yakalayabilmi deiliz. Rahipler her zaman olduu gibi manal manal glmseyerek susuyorlar.

Hammurabi ba ve iaret parmaklaryla burnunun etli blmn svazlad ve elindeki kupann zerinden Awelninurtay szerek srtt. Baklarnda sakin bir ifade vard.

Tanrmz Gne gibi marur bir isim tayan Samsuiluna, so

16

yumun sekizinci kral olarak gvenli snrlara sahip, iyi dzenlenmi ve refah dolu bir lkeyi ynetmeli. Bunu baarmak iin her trl gayret ve kurnazl gstermeliyiz.

Awelninurta kupasnn iindeki iecekten uzunca bir yudum alarak baklarn aa masann desenine kaydrd ve katran aacnn doal ekillerini incelemeye koyuldu.

Umarm ama ve Marduk koruyucu ellerini bir yarm asr daha zerinden ekmezler, ey yedinci kral. Kbuslara, yorgunlua, Naru- dadja ve zorlu su kanal inaatna ramen gnein bulutsuz, souk bir Addaru-gkyznde ldadn grmenin zaman gelmedi mi?

Hammurabi elindeki kupay sert bir hareketle masaya brakt ve glerek ayaa kalkt. Marduk adna! ok haklsn. Nerede o gnler ve geceler? Hatrlyor musun o zamanlar? Su kamlarnn arasnda nasl rdek avlardk! Su kanalnn kenarndaki palmiye aalarnn arasnda da kle kzlar kovalardk!

Hizmetkrlar perdeleri hzl hareketlerle atlar ve gne ieri doldu. Hkmdar ve veziri, kamaan gzlerini elleriyle kapamak zorunda kaldlar.

Evet, benim kral dostum diye karlk verdi Awelninurta sanki uzun uzun dnm gibi, tm bunlar eski Adaletin Kral baba Sin- mubalit bu masada u anda senin oturduun yerde oturduu zamanlarda gereklemiti.

Sarayn bo ve rzgrdan korunan bahesi, attklar admlarn seslerini yutuyordu. Pelerinden koarak gelen iki hizmetkr, kraln ve vezirin omuzlarna ar pelerinler attlar. Yoku yukar giden yolun sonundaki at korkuluuna geldiklerinde Hammurabi geri dnd.

u Narudadja adndaki kadn... ne biliyorsun?Sippardan gelen bir Naditum-rahibesi. Aabeylerinin dnce

sizce ve keyfi davranlar yznden fakir dp yurdundan srlm. Anladm kadaryla sana ehvetli geceler yaatan bu kadna olan ilgin ve acman sona erdii takdirde, kanaln yaknnda verecein bir tmar onu memnun edecektir. Nasl, kadn hretine lyk m bari?

at iine rlm sslemelerin glgesinde kuru kuru hrdayan palmiye dallarnn yanndan yryorlard. Aalar henz birka yl n

17

ce dikilmiti. Ahrlarn arkasndaki baheden tavus kularnn tiz sesleri yanklanyordu. Hammurabi evresine baknd.

Bizi dinleyen kimse yok, ey kraln veziri dedi. O kadn kalbimi mutluluktan da te duygularla dolduruyor. ayet gnn birinde gerekten de ona olan ilgim snmeye balarsa, ona nehrin aasnda, Halkn Serveti adn vereceim kanaln yaknlarnda gzel bir toprak paras vereceimi bildir. Samsuiluna ya da yasalarma kar gelen dierleri tarafndan bama bir ey gelirse, o zaman Narudadja orada gvende olacaktr.

Avvelninurtann baklar Hammurabinin yznden baka bir tarafa kayd. Ellerini olduka geni kollu olan cppesinin iine soktu. Anszn rpermiti. Belli belirsiz bir ekilde aadaki denizi iaret etti. Bir eytan gibi ryalarma giren bir dnce var kafamda. Binlerce iiye ihtiya duymann sebebi sadece bu su kanai inaat deil. cretleri gmle dendii iin, iiler ustalardan daha kolay bulunuyorlar. Btiin Edduba-retmenleri su kanal yapmnn ince sanatn retip gen ustalar yetitirmek iin ellerinden gelenin ok daha fazlasn yapyorlar. Bir dn: Eer gneydeki snrda barn hkm srmesini istiyorsak, pek ok erkein kendilerine datlacak olan keskin silahlarla krallk tmarlarn korumalarn salamalyz. Ben ise -daha sonra- Narudadjann gerektii gibi dllendirilmesini salayacam, yle mi?

Evet. Simanuide ykselen sularn ardndan grdm saysz kbustan sonra daha ok ey bilir olduk. Eddubada su kanal ina edecek yeni ustalar bulunacak.

Yrmeye devam ettiler ve daha byk bir avluya ayk bastlar. Burada olduka byk arabalar vard. Bronz kakmal tekerlekler l l parlyor, saray askerleri ikili dv taktiklerini aliyorlard. Krbalar aklyor, srcler kfrederek dizginlere aslyor, hayvanlarn srtndan ter akyor ve azlarndan kpkler salyordu. Avvelninurta eliyle onlar iaret etti.

Zimrilimsin casuslaryla Larsadan gelen casuslar, sarayn ve ehrin duvarlar arkasnda savaa hazr binlerce askerin bulunduunu elbette ki biliyorlar. Silahlarmz keskin ve oklarmz hedefi am

18

yor. leride duran kumalarla giydirilmi samandan adamlar iaret etti. Saman adamlarn normalde ldrc olabilecek blgeleri oklarla dolmutu. Yiyecek ambarlarmz azna kadar dolu, srlerimiz bol ve eitli, hayvanlarmz besili. Dou ile bat arasndaki yollarla nehirler de gvenli olduuna gre, Hammurabinin ehri vergiler, gmrk ve tacirlerin yetenekleri asndan olduka zengin saylr. te rahat uyumak iin bir sebep daha, tabii Narudadjann cokulu ehveti saylmazsa.

Hammurabi ince bir palmiye daln kaldrd ve bir rmcek ann ortasn iaret etti. Kurumu sinek lleri buz gibi souk rzgrn etkisiyle sallanyorlard. Avvelninurta, Hammurabinin baklarn grnce rperdi.

Benim tm korkum bu ite. Hkmdar an ortasna bakarken, sanki sonsuzluu izler gibiydi. Kk hkmdarlar ve rahipler! Kk bir blmyle tanrlara hizmet ediyorlar, byk bir blm ise kendilerine ve ihtiraslarna ait. te ben meseleyi byle gryorum: Ayn bu lanet olas rmcek a gibi, Avvel.

Korkuyor musun, dostum?Hammurabi ban nne edi. Baklarn rmcek ann orta

sndan alamyordu.Kendim iin deil. Ben, Hammurabi, imparatorluu avularmn

iinde tutuyorum. Babam bu ii daha iyi yapyordu ve belki olum da bunu renecek. O kel kafal mahlklar ise alarn ryorlar. alli- binin, Rapiqumun ve Enunnann agzlleriyle konuuyorlar. Ben onlara eer lke byk ve gl olursa ve de zengin, en aptal eek obannn bile daha iyi artlarda yaayabileceini glkle anlatabildim. Yoksa biz neden Enunna ve Mariye kl ve atele yrdk? Avvelninurtann glmsemesi, sarayn atsndan esen rzgrdan bile souk grnyordu.

Biliyorum. Surlarn devrildii anda, kralm ve dostum, ben senin yanndaydm.

Hammurabi tek bir el hareketiyle rmcek an bozdu.Dostum Marduk adna! Fsldamaya balayan Hammurabinin

ksk sesi, iddetli rzgrn sesini ancak bastrabiliyordu. Sava, kan,

19

lm ve yangndan nefret ediyorum. Kl sallamak iin artk ok yalym. Syle bana: ki nehir arasndaki bu lkenin daima huzurlu ve bereketli kalmas iin ne yapmalym? Gebe yaayan halklarn iftilerimi katlettii yetmedi mi? Senin, benim ve Sumerlerin refah iin alan herkesin rahat uyuyabilmesi iin, rahipleri kurban m etmem gerekiyor?

Avvelninurta eliyle Hammurabinin koluna dokundu.Asur, Elam ve Larsada gzlerim ve kulaklarm var. Aralarnda

ok narin kulaklar ve byk siyah gzlerin says da az deil. Hammurabi sessizce ona bakt, gz krpt ve yzn rzgrn estii yne evirdi. Szgelimi Dilmunda Babilden daha fazla sylenti dolayor. Biraz dnmeliyim, Hammurabi. Babilde rahipler arasnda biri ya da dieri rmcek a ryorsa - bunu kesinlikle renirim. Ne yaplmas gerektiini biliyorum. Kraln yapmas gereken bir ey olduunda bu sana iletilecektir. Deiik glerdeki tanrlarn rahipleri tarafndan yetitirildiim iin onlarn kafalarndakileri az ok bilirim. Biraz sabrl ol.

Hammurabi, baklarn Marduk iin yaplm olan ziggurata doru evirdi. Gne, fayanslarn mavi parltsnda l l yanyordu.

Ne yaplmas gerektiini biliyorsun, yle mi Awel?Evet. Zaferin sana ait olacandan emin ol, fakat asrlk sorulara

hzl cevaplar bekleme.Bu bir komplo mu?Avvelninurtanm eli duvarn kenarndaki aa arpt.Henz deil. Ama belki bir balangc. Sen en stte tahtnda otu

ruyorsun. Benim kulaklarm ise kanal amurdan henz yeni syrlyor.Hammurabinin baklar yine sarayn alnda, duvarlarnda ve

askerlerin stnde dolamaya balad. Ellerini cppesinin yenlerinden dar kard. aret parma Avvelninurtanm kprck kemiine dokunuyordu.

yi. Doru. Acele etmeye gerek yok. Konunun ne olduunu biliyoruz ne de olsa.

En azndan biz biliyoruz. Avvelninurta kahkaha atarak gld. Grne gre sevinci kahkahasna yansmt. Ve bizim dmzda

20

birok kii. Kkrdayarak ellerini birbirine kenetledi. u an aklmdan birka kiinin ismi geiyor. Yarn bu say daha da artacaktr. nan bana, kralm.

Senin sylediin her eye inanrm. Daha dorusu, hemen hemen her eye.

Mardukun tapnandan davul ve ark syleyen bouk sesler ykselerek rzgrla saray duvarlarnn kenarlarna esiyordu. Ayakta duran tanr heykellerinin yzlerine ve bedenlerine glgeler dyor, bembeyaz kolonlarn ve stunlarn hatlarn belirginletiriyordu. nan- na glmsyordu, EnliFin baklar donuktu, ama gz krpyordu ve Mardukun bedeni sanki titriyordu. Zigguratn fayanslarna den gne bir erit halinde ehrin zerine yansyordu. Bu eridin iinden gvercinler bir sr halinde geti. Anszn gne dalgalanmaya balad; saray avlusundaki adamlar kafalarn kaldrp yukar baktlar. Bir ift kartaln gvercinlerin arasna dalp onlar darmadan ettiini grnce, olduklar yerde donup kalarak Hammurabi ve Awelninurtaya baktlar.

Vezir, hkmdarn sesini tanmakta glk ekti. Hammurabi olduu yerde dnp duruyor ve elleriyle gzlerini kapatyordu.

Bu nasl bir iaret? V e sen kalbimin huzuruna ilikin iyi szler ediyorsun!

Kuzeydoudan bir amal-rzgr uuldayarak bo tarlalarn stnden esti ve kanallarn stndeki prltlar alp gtrd. Havada toz bulutlar uuuyor, atdaki insanlarn stne bak gibi keskin bir souk kyordu.

21

2. KANALIN NDE LM

| Batda kkreyen bir aslann gl sesi serin havay tit- ' retti. Asmalarn dibindeki yapraklarn altnda kertenkele

ler hrtyla yryorlard.-Souk hava henz sarayn avlu- sunda hissedilmiyordu. Kerpiten yaplma kaln duvarlar bu Nisannu gnnn scakln ieri vermeye devam

ediyorlard. Sharmadu konuunun erefine bir dzine kiik kandil yakt ve onlar duvardaki nilerde bulunan kaln dallarn arasna yerletirdi. Dallarn duvarn przl kire badanasna yansyan glgeleri, titreyen asma deseninin iinde kayboluyordu. Daduu kendini bildi bileli burada asma yetiirdi; babas asmalara dier bitkilere gsterdii zenden ok daha byk bir ihtimamla bakyordu.

Nihayet son kandilin fitili de yand. Titreyen alevin nnde toz zerrecikleri uuuyordu. Daduu esneyerek ban kaldrd ve gerindi. BUtiin bedenine tatl bir yorgunluk kmt. Tarlada almaya tekrar almas zaman alacakt. Sharmadu ona bakp glmsedi ve hzla evin iine kat; bu sanki sabahn erken saatlerinde bir saat iin verilmi bir vaat gibiydi. Baheden Daduunun kulana uzun sredir zledii birtakm sesler geliyordu: Fareler kanaln iindeki sazlan hrdatarak yryor, kurbaalar vraklyor, kk pencerelerin nlerinde sivrisinekler vzldyordu. Palmiye aalar rzgrda sallanarak hrdyordu. Daduu, Shindurrulun ve babasnn seslerini duyunca ayaa kalkt.

Vay vay, demek ki gen adam saray okulunu asmaya hak kazand, yle mi? Shindurrul Daduunun bileini kavrad. Kalem yerine apa sallamak hi de kolay saylmaz, yle deil mi?

22

Daduu kendisine verilen selam ald ve yerlere kadar eildi. Zarif keten giysiler giymi tacirin bedeninden etrafa tatl ve ho bir koku yaylyordu. Daduu glmemek iin kendini zor tuttu.

retmenlerim yardm etmeme izin verdiler. Fakat geceleri yine derslerime almak zorundaym, Damgar Shindurrul. Btn kaslarm aryor. Ve srtm artk dik tutamyorum.

Duvarlarn ardnda ten Austos bceklerinin sesleri kulaklar sar edecek kadar iddetli olmaya balad. Aslann kkremesi bir kez daha ortal nlatt, bu sefer tanrann rzgr anlamna gelen Tum Martudan, yani gneybatdan geliyordu. Tacir, Daduunun yanaklarn okadktan sonra, duvara gmlm olan banka oturdu.

Daduu alkandr. Yoksa ehirde para kazanmann ne kadar zor olduunu unutup giderdi. Onun btn gcne ihtiyac var. le deil mi, U? Baba Utuchengal uzatt iaret parma ile Daduunn omzuna dokundu. Bizim topraklarmz byktr; tmar neredeyse alt Bur, yani yzelli dnm byklnde.

Babann ksa parmaklar bakr gibi sert ve kabayd. Kararm trnaklar krlm ve bakmszd. afak sker skmez iki kle ve Dadu- uyla birlikte arpa tarlalarnn arasndaki su yollarn temizlemi, kir- li-sar amurlar yanlardaki eimlere doldurmular ve iki dirsek geniliindeki kanala su vererek tarlalar sulamlard.

Ne de olsa o ileride zengin ve gl bir adam olmaya aday. Ekallumda bir vezir olacak, yle deil mi, U?

Daduu evet anlamnda ban sallad ve yorgun bir ifadeyle glmsedi. Tacir kollarn kalalarna dayad ve etrafna baknd. Neredeyse tm parmaklarnda birer yzk ldyordu. Yzklerin zerindeki deerli talar ya kandillerinin n sourup, kzl ve mavi parltlar eklinde geri yanstyorlard.

Bu ok iyi, Utuch karde. Shindurrulun gznden hibir ey kamyordu. Yanarak koyu krmz bir renk alan Agurru-yer talarnn apraz deseniyle asmalarn yapraklar gecenin rengini alarak yutmaya balad. Utuchengal oluna bakarken gurur duymuyor deildi. Sonra elinde hasr otundan yaplm bir tepsinin zerinde bir testi ve

23

bardakla gelen Siachuya iaret etti. lk serin esinti sessizce duvarlarn st ksmna kt. Tacir geni geni srtt.

Kafada ve kollarda g. Olunun her ikisine de bolca ihtiyac olacan dnyorum, ta ki kudretli efendinin sanda oturup, ona bir kayadan fkran kaynak suyu gibi akl aktarmaya balayncaya kadar.

Utuchengal ban ne doru sallayp suskun kald. Siachu geni omuzlu tacire glmseyerek ban ne edi.

Ho geldiniz, efendim. Annem size bira gnderdi.Bu ok iyi. Teekkr ederim.Daduu bardaklar datt ve kahverengine alan kpk kenarla

rndan tancaya kadar ilerini bira ile doldurdu.Palmiyelerin, amfstklarnn ve nar aalarnn ok iyi durum

da olduunu greceksin, efendim.Yarn sabah. Shindurrul uzun bir yudum ald birasndan. Kafa

snn arkasndaki kel blge bu ilkbaharda bir yumruktan daha da byk bir hale gelmiti. Ben iyi mal istiyorum, baban ise iyi bir fiyat; ikimiz de bol para kazanmak istiyoruz. Srtarak beyaz dilerini gsterdi. Sen sonsuza kadar Edubbada zavall Shub-lugala delikanls olarak kalacak deilsin; her ekelin, her M inenin byk nemi vardr, gen adam!

Shindurrul yedi senedir hasadn en iyi ksmn satn alan bir tacirdi ve onlar ylda neredeyse oniki kere ziyarete geliyordu. Olduka grltc olsa da, sevilen ve beklenilen bir konuktur. Sohbeti sayesinde lambalar akamlar erkenden snmez. Topraklarn te biri Babaya aitti, te ikisi kraliyet topraklaryd. Shindurrul asla dolandrclk yapmaz ve karlanmas mmkn olmayan taleplerde bulunmazd. Olduka yorgun olan Daduu yine yerine oturdu. Dnceleri giderek bulanklayordu. Okulun sk eitimi, yakc gne, tarlada alma, durup dinlenmeden tulumbay basma ve kanaldaki pis suyun iindeki i ona olduka ar gelmiti. tii buruk birann bile tadna yaramyordu.

Daha fazla itii takdirde herhalde daha masadan kalkmadan uyuyup kalacakt. Buna ramen iinde byk bir huzursuzluk vard ve sebebini bir trl anlayamyordu. Onu rahatsz eden bir eyler vard;

24

sanki trnann iine kymk batm gibi bir his. Beyaz duvarlar arasndaki bu sessiz oda, siyah sakall tacir iin olduka basit bir meknd. O kral iltizamndan, paradan, pazardaki satclarn inanlmaz fiyatlarndan, vergiden muaf olan topraklardan ve Hammurabinin daha ok g ve refaha a olan rahip takmndan sz ediyordu. Daduu uykuya dalmak zere olduunu anlad. Siachu bir ku gibi hafife ona yaslanmt.

Uykunu iyice al, U. diye fsldyordu kulana. Eve gir. Babam ve Shindurrul her zamanki gibi btn gece kafay ekecek ve konuacaklar. Daduu gzlerini krparak esnedi. Siachu -bir glck- henz zayftan ok sskayd. Birka seneye kalmaz yetikin bir esmer gzeline dnecekti. Bylesine Babilin caddelerinde dnp dnp baklrd. Gzlerini ovuturarak uykusunu datmaya alt.

Artk sizin gibi almaya pek alk deilim.Shindurrul ve Utuchengal bir kahkaha koyuverdiler. Anne Shus-

hunann tahta boncuklardan ve silindir eklindeki kk kemik paralarndan yaplm perdeyi kenara itip atn duyunca o yne baktlar.

ok hzl imeyin sakn dedi Shushuna. Masa hazr. Gece hava souk olur; teceksiniz.

Asma Evin efendisi ard. Shindurrul byk altndan glmseyerek kadnn nnde eildi. taat edelim. Yoksa o gzelim yemein souyacak, Shushuna. Shindurrul barda sallayp tombul elini Utuc- hengalin omzuna koydu ve ev sahibini evin giriindeki kemerden ieri itekledi. Daduu gzlerini ovuturuyordu. Krek kemiklerinin stne dayanlmaz bir ar yerlemiti. ln ilerinden tekrar aslann kkremesi duyuldu; hem de bu defa tam kere! Bir iaret miydi bu? Daduu korkusunu hissettirmemeye alt. ki insan boyundaki duvarlarn stnden slak ve souk bir rzgr uuldad.

Siachu elini tutup ince uzun ban kaldrd ve fsldayarak: Duyuyor musun? Nedir bu trtlar?

Ben yalnzca rzgrn uultusunu ve sazlarn hrtsn duyuyorum.

Daduu yldzlara bakt. Hurma ve nar aalar, ay ktan ve karanlktan oluan eritlere blyordu.

25

Ayak sesleri vard. Siachu meye balad. Daduu kolunu onun omzuna atarak ats sazlarla rtl evin scak ortamna gtrd. Duvardaki kk oyuktan bir lamba ald ve rzgrn sndrmemesi iin elini nne siper ederek baheden ayrld. Bu sade baba evinde her an onu ocukluuna gtren ayrntlar arpyordu gzne. Tarlalara, su kanalna ve tulumbaya doru inen bir yamata durdu. Geni kanallarn birletii yerlerdeki btn evler ve yaplar, selden korunmak iin gereken ykseklikte yaplmt. Neredeyse iki byk Sar geniliinde bir toprak uzanyordu nnde. Kanallarn birounun zerinden bykl yalnzca bir arn olan kiik kprler geiyordu. Ay durgun suyun zerine dalga dalga yansyordu. Arpa, yulaf ve buday ekili drtgen ve dikdrtgen tarlalar, palmiye aalarnn dallar altnda derin glgeler, saysz kz bcei, balklar ve kurbaalar dnda baka bir eyi korumayan it gibi sralanm su kamlar vard. leride birbirinin ard sra sralanm evler grnyordu. Tm bunlarla birlikte so- angillerin keskin kokusu ve kocaman dolunay Daduuya oktandr zledii huzur ve gven duygusu veriyordu. Glmsedi. Elleri sv kireten kpkrmz olmutu ve derisi atlamt. Sharmadunun scak susam yayla ovmas da pek fayda etmemiti.

Bu yalnzca rzgr. Tekrar eve dnd. Duvarlarn etrafnda tozlar uuuyordu. Lambalarn titreyen alevleri kzl bir renk ald. Daduu yn ve deriden yaplm kaln perdeden ban uzattnda, tacir ve ailesi sofrada oturuyorlard. Utuchengal iaret parma ile masaya tklad. Karsnda, masann dier ucunda, Shindurrul oturuyordu.

Her ey yolunda m, U?Daduu evet anlamnda ban sallad.anan iyici doldur, olum, yoksa halsizlikten kanaln iine

deceksin.Olur, baba. Daduu domuz etini fasulye presine bulad. Do

muzun kzarm derisi kzl parltlar sayor ve bal gibi kokuyordu. Dilerinin arasnda tuz taneleri atrdad. Anszn sofrada oturanlarn tm olduklar yerde donakald. Evin yaknlarndan korkun sesler ve patrtlar ykselmeye balamt.

Sharmadu elindeki ana yere drd ve aniden ortal saran

26

korkun seslere bir de krlan anan angrts eklendi. Artk crcr bceklerinin yerine sadece baran eek ve katr sesleri duyuluyordu. Ahrdan tepinme sesleri ve krlan tahtalarn atrts geliyordu. Shin- durrul ve Utuchengal yerlerinden frlayp etrafa baknarak kapya doru yneldiler. Daduu da son lokmasn telala grtlandan indirip bir rpda koridora doru kt. Tam dnd gibiydi. aslann kkremesi artk evin etrafnda dolanyordu. Koyunlar ve keiler ac ac meliyordu. Kpek ise saldrmaya hazrlanyor, boazndan korkun sesler kartarak hrlyordu. Havlamas ac dolu bir ciyaklamayla sona erdi. Dii domuz bir sre lk la bardktan sonra, o da suskunlua gmld. Daduu korkunun verdii tutukluu stnden atp, el yordamyla kk odada kapnn stnde bulunan silahn arad.

Koridorun iinden vzltyla bir ok geti, belli ki ok yakndan atlmt. Birtakm glgeler duvarlarn zerinden atlyordu. Daduu odann kesinde titreyerek bekliyordu. Terden srlsklam olmu elleriyle iki azl bronz baltann sapn kavrad; bu balta Shindurrulun hediyesiydi. Duvardan atlayan glgeler birden dalarak komaya baladlar. Annesi haykryor, babas kfrediyordu. Sa taraftan ar darbelerin kard grltler duyuluyordu. Bu karmaann iinde bir eye kar koymaya alan bir kle kzn l duyuldu ama Daduu nedenini anlayamad. Daduu cesaretle dar, a kt. Korkudan, aknlktan ve fkeden tir tir titriyordu. Baltay bann stne kaldrd. Beyaz bir glge yanndan atlayp geti. Dadau esmer bir yz, uuan bir al ve ldayan iki haner seebildi sadece.

Elindeki baltay hzla glgenin zerine indirdi. Balta geni bir yarm daire izerek Siachuyu yakalamaya alan adama sapland. Baltann keskin ucu gebenin kulan paralaynca, Siachu adamn elinden kurtuldu ve panik iinde karanla kotu. Daduu baltay tekrar indirince, adamn kolu garip bir ses kartarak koptu. Eklem yerleri paralanmt. Adam duvara arparak yere dt. Paralanan damarlarndan fkran kanlar kire duvarlarda karmakark desenler oluturuyordu. Gebe tiz bir lk attktan sora son nefesini verdi.

Daduu dnmeden hareket ediyordu. Bu gecenin her saniyesi sanki atete sertleen kerpice kaznr gibi beynine kaznyordu. Baltay

27

adamn vcudundan ekti ve elinde ldayan bir hanerle stne yryen ikinci bir glgeye indirdi. Keskin taraf saldrgann burnunu ve yanaklarn keserek onu sendeletti. Adam arkaya doru derken kanda boulan bir lk att. Esmer adam derken kafasn ta banka arpmt. Bu arada annesinin yardm arlar yava yava hafifledi ve bouk seslerle sona erdi.

Siachu yok olmutu. Sol taraftan birbirine arpan metal sesleri geliyordu. Dii domuz bir kez daha eziyet edilen bir ocuk gibi bard. Daduu ileri doru atlp, sola yneldi. ift tarafl baltay sanki artk ona ait deilmi gibi hissettii sa elinde, yerde sryerek tayordu. Baltann keskin ular ayak bileklerinin yanndan otlar yara yara ilerliyordu. Evin ana blmne kotu: Shindurrul artk burada deildi. Bir gebe Daduuyu kanl baltayla grnce, hanerini yerde yatan birisinin vcudundan skerek dar, avluya atlad. Annesinin bedeni krlm anaklarn ve yemek artklarnn arasnda, masann zerinde yatyordu. Krlan testilerden akan bira yerde kk bir glck oluturmutu.

Daduu kaan adamn peinden kotu. Frlatt balta grltyle duvara arpt. Bahe duvarlarnn ardndan anlalmayan bartlar geliyordu; her yanda kaan ayak sesleri duyuluyordu. Uuan pelerini ile bir saldrgan asmalara tutunarak trmanmaya balad. Duvara akl kazklar atlayp duvardan ktlar ve asmalar birbirine geip kt. Daduu gebenin ardndan baltay kaldrd, fakat indirmesine frsat kalmadan adam duvarn stnden atlayp karanln iinde kayboldu. Daduu giri kapsndan dar frlayp yere kt. Sa taraf kzl alevler sarmt ve grltler geliyordu. Deste deste yl sazlar duman tterek yanyordu. Baz yerlerde yere dp krlm kandillerden salan ya yerleri ve duvarlar tututuruyordu. Daduu yanaklarndan gz yalar szldn fark etmedi bile. Aalarla duvarlarn kenarlar arasnda glgeler bir o tarafa bir bu tarafa kap duruyordu. Evin Babile bakan arka tarafndan sava sesleri nlyordu. nsanlar ksryor, kfr ediyor ve baryordu. Tm bunlara bir de yanan kuru odunlarn atrts ekleniyordu.

Bu arada rzgr iddetlenmi ve ln kumlarn havaya savur

28

maya balamt. Daduu sava grltsnn geldii yne doru komaya balad. nne kan glgeleri vuruyor ve hzla yanndan geen karaltlara kar kendini koruyordu. fkeden gzleri kararmt. Ahrn yanndan geerken can ekimekte olan bir koyundan dklen kanlara basnca aya kayd. Ahrn iinden inleme sesleri geliyordu. Etraf dk ve yanm ty kokusu sarmt. Ahrdan kan duman, alevlerle birlikte gkyzne ykseliyordu. Rzgr dalan duman Daduunun ardndan srklyordu. Gz ucuyla gebelerin keileri ekitirerek yanlarna almalarn seyretti. Adamlar iinde su olmayan kanala atlayp karanla karyor, fasulye bahelerini ineyerek kzl alevlerle yanan blgeyi terk ediyorlard.

Daduunun bann stnden vnlayarak iki ok geti. Delikanl oklarn kard rzgr hissetmiti. Ardnda bouk bir lk iitti. Her yer kan glne dnmt. Aniden nnde ketenden yaplma bir pelerin giymi olan bir adam belirince, hi dnmeden tm gcyle baltay zerine indirdi. Baltann ucu eti yard ve kemie saplanp kald. nndeki karalt haykrarak arkasn dnd ve bu hareketi keskin metalin kaburgalarndan kmasna sebep oldu. Bir an iin adam sapsar yzn Daduuya dnd ve kocaman gzlerle ona bakt. Sonra bouk bir lk daha atarak yere yld. Daduu hem tir tir titriyor, hem de vcudunun tm gzeneklerinden ter boanyordu. Yerde can ekien adamn stnden atlad ve ahra bakt. atsndan duman ve alevler fkryor, toz bulutlaryla birlikte havaya kvlcmlar ykseliyordu. Daduunun genzi yand ve uzun uzun ksrd. nnde rzgrdan savrulan su kamlarnn arasndan koan karaltlar vard. Kanal bendini aarak batya gidiyorlard.

Birden krek kemikleri arasna bir darbe indi. ne doru derken ensesinde ve kafasnn arkasnda yakc bir ac hissetti. Kendini kaybederek elindeki silah yere drd. Daduu bir palmiyenin gvdesine arpt ve yamatan aa yuvarlanarak tr tr krlan sazlarn arasna dt. Sonra suya yuvarland ve pek gl olmayan akntnn etkisiyle srklenmeye balad.

Souk su onu ayltmt. Artk ac falan hissetmiyordu. Kendine gelir gelmez nce panik iinde rpnmaya balad, fakat hemen sonra

29

sakinleip kendini akntya brakt. Anszn sazlarn ve titreyen klarn arasnda bir oku belirdi. Etrafna baknp yapmas beklendii gibi okunu yayna yerletirdi ve kirii gerdi. Yaydan frlayan ok vnlayarak sazlarn arasndan geti ve suya arpt. Daduu nefesini tutup bacaklarn kmldatmadan dalmaya alt.

Bir sonraki oku ne duydu, ne de grd; fakat ok omzunu syrarak suyun iindeki amura saplanmt. Oku etrafna dniip bakt ve dier gebelerin yanma doru yrmeye balad. Adamlarn glgeleri kvrm kvrm kum ynlarnn stnde gittike uzuyordu.

Daduu kyya yzd. amurlarn stnde sazlarn arasndan yrd sendeleyerek ve yamaca trmanmaya balad. Yukar ulanca kendini kaybederek yere yld. evresindeki her ey bir anda kapkaranlk, dipsiz bir kuyuya dnt.

Souktan kaskat kesilmi olmasna ramen, Daduunun tm vcudu titriyordu. Dileri birbirine arpyordu. Gzlerini amaya ve ksrerek boazndaki kumlu ac balgam karmaya alt. Sazlarn iine azndaki otla dolu svy tkrd. Srtndaki yara artk kanamyordu. Sanki iddet dolu bir kbustan uyanm gibiydi; ama biliyordu ki gece yaanan yama ve lm gerekti. Daduu kurumu amurla kapl ellerini koltuk altlarna sokarak etrafna baknd. Tozdan kzla brnm sisin ardndaki uzak ehrin duvarlarna, gnn ilk dmek zereydi.

Etraf soumu duman ve yanm boynuz kokusu sarmt. atlarn ve ahrn son kalntlar da atrdayarak yklyordu. Daduu derin derin nefes alp verdi. Baklar artk o kadar bulank deildi. Herkes lmt. Her ey gibi asma baheli ev de yerle bir olmutu, hayvanlarn hibiri yaamyordu. Burada artk hibir ey yok. Bilm iyorum... sten simsiyah olmu duvarlara yaklat. Duvarlarda bir parmak geniliinde yarklar vard. Her yann aresizlik kaplad. Midesine sanki koca bir ta oturmutu. Karsna kacak olan grnty tahmin ediyor ve souk terler dkyordu. Boazna ac ac yanan bir eyler dmlenmiti. Soluunu tutarak gvensiz admlarla klelerin kald odaya ilerledi.

Kap eiinde Buria paralanm bir kafatasyla yatyordu. Kan,

30

sa ve beyin paralan yer yer birikintiler oluturmu, soluk renkli paralar etrafa salmt. Daduu ancak bir eliyle gzlerini kapatarak bu yar karanlk odaya girmeye cesaret edebildi. Herkes ld. Her eyi aldlar diye mrldandn fark etti sessizce. Kendi sesini bile tan- yamyordu artk.

Korkudan ne yapacan bilemeyerek duvar boyunca sendeledi. Yerdeki bzlm cesetlere basmamaya gayret ederek komaya balad. Gnein ilk klar alana vurmaya balaynca duvarn durumu tm plaklyla meydana kt. Kap ve pencereler, ilerinde korku ve ykm grnen siyah birer delik haline dnmt. Daduu fsldayarak uzun bir dua okudu.

Anne, baba, Siachu, Sharmadu... Shindurrul... Neredesiniz?Sharmaduyu ahrda buldu. erideki saman, hayvan dks, yr

tlm elbise paralar, urganlar ve bir zamanlar hayvan derisi gerili olan bo ereveler, haydutlarn ne alacaklarn iyi bildiklerini gsteriyordu. Ahrn kapsndan ieri k szyordu. Sharmadu srt st yerde yatyordu. Uzun bacaklar iki yana ayrlmt, cinsel organ ve baldrlar kan iindeydi. rlplakt ve vcudunda derin kesikler, trnak izleri ve morluklar gze arpyordu. Belli ki lesiye dvlmt. Eek semerlerinden birinin ipiyle sklan boazndan kanlar szyordu. Shar- madunun kafasndan iki arn ileride, yalan yanndaki tezein iinde, sar pelerinli bir adamn cesedi yatyordu. Bu gebenin kafasnn arkasnda babasnn baltas saplyd ve neredeyse yumruk byklnde bir yara amt.

Sharmadunun kollar yanlara almt ve parmaklar sanki Da- duunun duymad yardm lklarn atarken onu arar gibiydi. Daduu kendine gelmek iin silkelendi. ine haner gibi saplanan ac sanki gsn delip kacakt. Grdklerini anlyor, bundan sonra grecekleri dn patlatyordu.

Yklm, dklm ve sallanan at paralarndan oluan birbirine girmi harabenin iindeki palmiye odunlar ve su kam artklar hl iin iin yanyor, gkyzne kaln stunlar halinde ac bir duman ykseliyordu. Ufuktan gne kpkrmz ykselmeye balam olsa da, henz dnyay stmyordu. Tarlalarn stne, aa ve allarn arasna

31

ince bir sis kmt. Daduu ayak izleriyle dolu topra ve inenmi ekinleri dzeltti. Yere devrilmi olan saz iti kaldrd ve nal izlerini sildi. Sonra zorlukla kendini evin iine att.

Annesi masann stnden yerdeki ta sraya kaymt. nce, kansz yz, donuk gzlerle Daduuya bakyordu. Sa zlmt ve slak bir bez gibi yere sarkyordu. Her yerde krk anak paralar ve yemek artklar vard. Annesinin eli ocak ile odun ynnn arasndaki bolukta duran hanere uzanmt. Bu elde artk bir tek yzk, bilezik, gm, bakr ve tatan yaplm kolye yoktu artk. Daduu masaya dayanp bu donuk baktan bir anlam karmaya alt. Boazndaki hanerin neden sapna kadar itildiini aklayan bir ipucu ya da bunun gibi bir ey. Fsldadnda sesi ok kaln kt.

Baba? Siachu?Avluyu bir an anmsad gibi grdn sand, fakat zihnindeki

grnt yldrm hzyla deiti. Asmalar duvarlardan sklmt, dallar krlmt. Kire kartrdklar kaplar krlm ve duvarlarda kazklarn kmasyla yksek boru geniliinde delikler almt. Parampara olmu ve koparlm yaprak ynnn tam ortasnda Utuchengal srtst yatyordu. Sa yananda, boynunda ve gsnn iki yerinde krlm ok paalar saplyd. Belli ki ok yakn mesafeden atlm ve ok derine girmilerdi. Duvarlarn arkasndan ar ar ilerleyen birinin ayak sesleri duyuldu.

Daduu rperdi ve dar kotu. aresizce silahna baknd ya da silah olarak kullanabilecei herhangi bir ey arad. Yar yabanc, yar tandk bir karalt, palmiye aalarnn iinden kp yamaca doru yryordu. Batan aa amura batmt; kurumakta olan amur elbiselerinden ve cildinden dklyordu. Daduu heyecanla bard:

Shindurrul!Sonra tutukluunu zerinden atp tacire doru komaya balad.

Adam aknlkla gnee kar gzlerini krptryordu. Yz aresizlik, fke, hzn ve tozdan ibaret bir maskeydi sanki. Alnndan aa yol yol ter akyor ve gzlerindeki yalar, yzndeki kanlara karyordu.

Kei beceren pislik herifler! Shindurrulun azndan kan bu fke dolu szler, havada aklayan bir krba etkisi yaratt. u yaptklarna bir bak.

32

Sa elinin yardmyla sol elini kaldrd. Btn yzklerini almlard. Yzk parma ile orta parmann ilk boumlarnn yerlerinde de yeller esiyordu. Yaralarn kemerinden kopard deri paralaryla sarmt. Nihayet dz alana ulat ve gzlerini Daduunun yzne dikti. Kafasn yana eerek kalarn kaldrd. Alnndan kumlar dklyordu. Beni zorla beraberlerinde gtreceklerdi. Mardukun fkesi adna, kendimi ellerinden zor kurtardm ve komaya baladm. Komularn yanndan, atee doru kotum. Ailen?..

Hepsi ld. Daduu baklarn ayak parmaklarna indirdi. Si- achu nerede? Onu bulamadm.

Hepsi mi? Shindurrul, Daduuyu kendine ekip gsne bastrd. kisi de yorgunluktan zor ayakta duruyordu. Bir sre sonra tacir Daduunun kulana eildi ve fsldayarak:

Siachuyu onlar gtrd. Kardlar yani. Yayor, ama ben ona yardm edemedim. O pileri takip etmek iin artk ok ge. Komunuz bile onu duymam. Nasl yardm edebiliriz, elimizden ne gelir, bilemiyorum.

Daduunun yanaklar atlayan amura ve Shindurrulun elbiselerine srnyordu. Tacir onu omuzlarndan kavrayp, kollarn aabildii kadar uzaa itti.

Komular evle ilgilenir. Biz buradan gidelim ve nbetilere olup bitenleri anlatalm. Yaralarma bakacak bir hekime ihtiyacm var. Yarn gereken neyse yaplacaktr. Korkma artk, olum. Sen benimle oturursun. Gereken her eyi halledeceim. Gel imdi.

Daduu olur anlamnda ban ne sallad. Tacir kesilen parmaklarndaki kurumu kanla kapl yaralara bakt ve zarar grmemi eliyle Daduuyu tutup siyah duvarlar boyunca ekitirerek gtrd. kisi birlikte bal rengi gnee doru yrdler. Daduu dnp ardna bakmaya cesaret edemiyordu. Yerdeki sisin stnde bir gvercin srs topland ve yeni ekilmi tarlalarn stnden umaya balad. Daduunun gzleri yanyordu. Artk alayamyordu. Bir palmiye aacna yasland ve kusmaya balad; be adm nnde ise tacir yzn evirmi onu bekliyordu.

33

3 .TACRN EVNDE

Bent yolunun iki tarafnda sra sra hurma aalar uzanyordu. Yolun ucu insann gzn alan bir a gider gibiydi. Daduu yzn ovuturarak Shindurrulu takip ediyordu. Bendin sonunda iki byk su eddi arasndan

Buranun akyordu gneye doru. Suyu azd ve aknts tembeldi. Nehrin geni yz neredeyse hi kprdamayarak kocaman duvarlar ve gnei olduklarndan daha bykm gibi yanstyordu. Duvarlar otuz adam yksekliinde bembeyaz yaplard. Tepelerinde keli talar, heybetli kntlar ve dar rampalar vard. Daduu bu muhteem yaplar seyredecek durumda deildi. Suyun kyya vururken kard sesle sallanan palmiyelerin trtlarn ve dallarnn hrtlarn bile sanki bir sis bulutu ardndan duyuyor gibiydi. Duyduu ar ve yorgunluktan dolay, Shindurrulun sylediklerinin tek kelimesini bile anlamyordu artk.

Gel, olum. Salc ite orada. Karya gem eliyiz. Bouk sesler kararak ksrd. Elim fena halde szlyor.

Daduu bent yolunun sonuna kadar tacirin arkasndan yrd. Gkyznn rengi soluktu ve ehre doru dank bulut kmeleri bir perde gibi ar ar ilerliyordu. Geen frtnann kaldrd tozdan sonra, Gne Tanrs aman yldz parlyordu. Bundan nce de binlerce kez kara bulutlar ehrin stn kaplayp, sonra dalmt. Salc dallardan, deriden ve palmiye aacndan yaplm dz kelein stnde uyuyordu. Shindurrul barmaya balad:

Bizi karya gtr, Guru salc. abuk ol. Artk dayanamyorum.

34

Elini yukarda tutuyordu. Yine elindeki amurdan kan szmaya balamt. Shindurrulun toz toprak iindeki yz gri ve km grnyordu. Salc esneyerek kalkt. Sallanarak doruldu ve onlar szd. Hibir ey sylemeden uzun sopasn eline alp ucundaki deri halkay bileine geirerek dmledi. Daduuya eliyle iaret etti.

Bana yardm et.Birlikte sal itmeye baladlar. Yalanm deri iri kum tanelerinin

zerinde kayarak suya indi. Tacir sallana sallana saln n ksmna yrd ve iple rlm kenarlardan tutunarak oturdu. nliyordu. Salc, Daduunun saln arka blmnde yerini almasn bekledi. Homurdanarak elindeki gnderle sal nehrin yava sularna itti. Sal yeterince hzlandnda kreklere sarld. Yolun te birini nefes nefese tamamlayncaya kadar hi konumad.

Seni, Guru, daha dn karya geirdim.Evet. Shindurrul eilip avcuyla su ald ve yzn ykad. V e o

lanet olas Amurrumlar parmaklarm kestiler. Yzklerimi almak iin. Onun da ailesini ldrp evini yaktlar.

Bayla ehre bakmakta olan delikanly iaret etti. Daduu az sonra arkasna dnd, kanallarn su klarndaki kamlarn, palmiyelerin ve tulumba kalaslarnn sisin iinde nasl klp kaybolduunu seyretmeye balad.

Onu da karya tadm. Yarm ay nce.Evet. Daduu iinde buz gibi bir boluk hissetti. Bu his iinde

byyp akaklarna kadar ykselerek dermanszlna kart.Bir sre sonra salc gerinerek konumaya balad: Gebeler,

deil mi? Kstah l haydutlar. Pislikler.Tekrar tekrar geliyorlar. Shindurrul dirseini zorlukla dizine

yaslayabildi. Onlarn izini srecekler ve cezalandracaklar. Ama bu lenleri geri getirmiyor ki.

Btn bir airet oradayd, deil mi?Yzlerce adam vard Daduu dalgn dalgn sarayn atsna ve

zigguratlara bakt. Sanki keli keli katlanm kayalar gibi gkyzne ykseliyorlard ve glgeleri ta nehre kadar uzanyordu. Salc saln kenarndan suya tkrd.

35

Hammurabi onlara fke kusacaktr ve stlerine bir sr asker yollayacaktr.

Sal nehir kvrmnn sakin suyunda dnerek ilerliyordu. Salc gnderini s suyun dibine batrd. Drt sra aalarla ve otlarla kapl ky ok yakndayd. Su bendinin stndeki yolda ykl bir kz arabasnn tekerleri yoldaki talar ezerek ilerliyordu. Gcrdayan tekerlerin sesi duvarn dibinde yanklanyordu. Su bendinin st tarafnda otlayan koyunlarn etrafnda bir kpek kouturuyordu. Havlamas sabahn bu erken saatlerini keskin bir bakla paralyormu gibi geliyordu insana. Bir esinti iskeledeki suyun stn hafif rpertti ve ehirden deiik kokular tad. Sal her zaman olduu gibi yine yolundan ayrlp dalgakrann arkasndaki kr noktaya ve ulu kap anlamna gelen Ka- gal-Macha doru ilerledi. Kydaki elim siz su kamlarn hrdatarak bir rpda salc saln n tarafn Hiritum ad verilen su bendinin kumuna kard. Shindurrul salam elinin parmaklaryla izmesinin iinden bir bakr para kartp salcya verdi.

Saol, Guru. Yarn, ya da yarndan sonra, yine kar kyya gitmek zorundaym. Sa eliyle kuzey bat ynn gsterdi. Salc Dadu- unun omzuna dokunarak onu sallad.

Ben de ya burada, ya da karda olacam. Uyan, olum.Tacir ve Daduu, arkalarndan hzla zerlerine gelmekte olan bir

sava arabasnn nnden katlar. Arabaya koulmu katrlar ter iinde kalmt. Arabac deri dizginlere iyice aslmt. Askerlerin suratlarna ise ar bir yorgunluk kmt. kiyz adm sonra kendilerini ehrin erken kalkan insanlarnn kargaasnn iinde buldular. Balarnn stnde amar sepetleri tayan kle kzlar, kayklarna av malzemesi tayan balklar, gbekli testilerde pis kokulu deriler tayan sepiciler. Sepetiler soyduklar ince sopalar suya yatryordu ve nehrin aasnda gemi direkleri gkyzne ykseliyordu. Ta kapl yolda yrrlerken izmelerinin slak tabanlar prdyordu. Shindurrul kapdaki nbetinin kolunu ekitirdi.

Buradaki Redum sen misin?Yrtk bir deri ceket giymi olan adam ilerideki parlak zrhl mu

hafz iaret etti.

36

Bairum uradaki adamdr, ad Hyarush.Gidip ona syleyeceim . Shindurrul kolunu Daduunun omu

zuna att ve kapnn sa kanadna doru ilerledi. Sonra Hyarushun nnde durup elinin iiyle hafife omuzuna vurdu.

Beni herkes tanr: Ben tacir Shindurrulum. Sesi giderek sertleiyordu. Saray okulunun en iyi rencisi ve kraln mltezimlerinden Utuchengalin olu olan bu gen adamn ailesini katlettiler. Siz de rahat kulbenizde oturmu bekliyorsunuz. Ben ellerinden kurtuldum, fakat ar bir bedel dedim.

Ne diye bana baryorsun? diyerek baparmam kemerine takt muhafz. Benim grevim ehir kapsn beklemek, l deil.

O ayakta uyuyan yzbana syle bunu! Shindurrul birka adm uzaklatktan sonra geri dnp kfrler savurdu. Belki o zaman saraydaki efendimiz de olup biteni renir. Haydutlar batya doru katlar ve onun kz kardeini de beraberlerinde gtrdler. Aklnza bana soracak bir eyler gelirse, ben tacir Shindurrulum ve Ho Kokular Sokanda oturuyorum.

Sen merak etme, tacir. imdi haberciyi yolluyorum. Buraya gel, Adasi!

Hi olmazsa biraz gzlerini atk. Eve gidelim, U .Elli adm terledikten sonra sola dndler. Sonra sa keden d

np beyaz ve toprak rengi duvarlarla evrili dar bir sokaa girdiler. Duvarlarn yan taraflarnda eni ok dar kaplar gizlenmiti. Daduu ilgisiz bir ekilde duvarlarn bittii kelerde srlanm byk tulalarn stndeki yazlar okuyordu. Shindurrul kapnn metal akamn temizleyen yal bir adam kenara itinceye kadar hzl hzl yrmeye devam ettiler.

abuk, Chassir. Doktora ko. Bachdilim hemen buraya gelsin. Gryor musun?

Yal adam kesilmi parmaklan grnce elindeki bezi derhal yere frlatt ve koup gitti. Shindurrulun ardndan kap grltyle kapand. Tacir artk serin ve lo bir odadayd ve inleyerek Daduuyu evin iine doru itmeye devam ediyordu.

Buria! Belanim! Buraya gelin! arap, yemek, banyo. Mar-

37

dukun nefreti adna! Ben burada kan kaybndan lrken, siz tembeller neredesiniz? Sesi fazla yksek kmad halde konumas Dadu- unun rpermesine neden olmutu. Az sonra dar kaplar ve kaln perdeler arkasndaki ev halk uyanmaya balad. Avludaki kpekler havlayarak onlara doru komaya baladlar; Daduuya hrlayp Shindur- rulun bacaklarna atlyorlard. Evin drt bir yanndan kleler ve hizmetkrlar kyordu. Bir kadn at katnn merdivenlerinden aa indi. Shindurrulun sakalndan ve giysilerinden hl amurlar dklyordu. Bu haliyle telal insan kalabalnn ortasnda durmu baryor, aryor, istiyor ve emrediyordu. Daduuyu gstererek bir eyler diyordu ama o her eyi duymasna ramen etrafta olup bitenleri pek anlayamyordu.

ki kz dikkatle Daduuyu kollarndan kavrayp merhem ve baharat kokulu bir odaya gtrdler. Bakr bir kazann altnda odun kmrnn beyaz alevleri grnyordu. Yar plak bir kz uzun bir ubukla kandillerin fitillerini tututurdu. Dier kzlar da yerdeki drt keli bolua scak ve souk su doldurdular. Dme gibi gzleri olan kel kafal ve buruuk suratl bir adam, iki eliyle tad bir testi getirdi. , olum dedi glmseyerek. Sana iyi gelecektir. Uzun sre uyursun.

Teekkr ederim.Bitkilerle kartrlm ve balla tatlandrlm scak arap, gerek

ten de insann uykusunu getiriyordu. Daduu zihninin de artk gzleri gibi prl prl olduunu anlad. Bo kseyi brakrken elleri titriyordu. Sanki kalbi daha hzl ve gl atmaya balamt. ini aklayamad bir g doldurmutu. Kzlar onu soyup basamaklardan aaya, scak ve ho kokulu suyun iine indirdiler. Daduu kendini kzlarn eline brakt ve suyun iine oturdu. Kafasndan aaya boalan sular, zerindeki tm pislikleri ve teri alp gtryordu. Tenine sert fralarn, sabun kpnn ve yumuak bezlerin dediini hissediyordu. Okun syrd yer tekrar kanamaya balamt, fakat kuru bir bez ile bir para merhem acy derhal kesti.

Daduunun dizlerinin arasna kahverengi kir ve kpk yaylmt. Ensesinden aa son bir kez souk su dktkten sonra kzlar onu

38

koltuk altlarndan tutup kaldrdlar. Siyah sal bir kadn elindeki beyaz rty at ve Daduunun gvdesine sard, onu kendine ekerek rtnn ularn srtnda birbirine balad. Bu anda Daduunun anlar kzgn bir demir gibi barn dalamaya balad. Gzlerinden yalar szlyordu. Bu kadn ok fazla olmasa da annesine benziyordu. Hareketleri ve tavrlar aynyd. Ban ne eerek yere bakt.

Tamam, geti diyerek onu teselli etmeye alt kadn kaln sesiyle. imdi uyuyacak ve her eyi unutacaksn, km.

Ben... Daduu yutkunarak kadnn iri gzlerine bakt. Kadnn yz sanki suya yansyan bir akis gibi dald. Herkes ld. Kz kardeim de karld.

Burada gvendesin. ok uykun gelecek. nanna sen uyurken banda bekleyecek. Gel.

Kadn kolunu Daduunun beline kaydrarak onu banyonun iinden kard. Serin yerlerden ve yumuak postlarn stnden geerek avluya ktlar. Sonra yine lo bir odaya girdiler. Odann duvarlar olduka yksekti ve tavann altnda kck bir penceresi vard. Kadn Daduunun stndeki rty omuzlarndan ald ve onu yataa yerletirdi. Sonra araf ve keten rtleri dizlerine gelecek ekilde ekip stn rtt. Daduu ona gz krpt ve kadn glmseyerek elini onun alnna koydu.

imdi uyu. Shindurrul yaplmas gerekeni yapar. Yarn her ey daha farkl grnecek. Tanrlarmz bazen ok zalim olabiliyorlar, olum.

Daduu gzlerinin arlap kapandn hissetti; sonras derin bir hilikti.

renkli bir k demeti rtnn altna doru uzanyor, kar duvara arpp krmz, sar ve mavi renklerle ldyordu. Daduunun gzleri bu a almt. Kerpi tulalarla rl duvarn iine yerletirilmi el byklnde bu cam paralarna bakyordu. Odadaki her eya ve nesne bu garip ktan dolay parlyor ve ldyordu. Duvardaki boluklarda ince yontulmu gemiler, yannda garip desenleri olan anaklar, bardaklar ve testiler vard. Yabanc birtakm tanrlarn kk heykelleri

39

sanki geldikleri yabanc lkelerle ilgili hikayeler anlatyordu fsldayarak. Ayn parlak odundan yaplm ii yontulmu aa, fildii ve deiik metallerden yaplm figrlerle dolu sandklar gibi.

Duvardaki benekli ard aacndan yaplm asklarda deerli sslemeleri ve ilemeleri olan elbiselerin arasnda kendi giysileri aslyd. Tertemiz ykanmlard. Duvarda asl bir erevenin altnda geni koltuklar, sehpalar ve tabureler duruyordu. Tm bunlar odundan ve ustaca rldkten sonra kirelenerek mum kaplanm hasrdan yaplmt. ki sra fayans arasnda kahverengi, siyah ve krmz figrler izilip boyanmt ve evresine kenar sslemeleri yaplp sarmaklar dolanmt. Bu ssl eylerin arasnda masal hayvanlar da yer almt: Kanatl aslanlar, ku kafal ve aslan peneli yaratklar, dev boynuzlu boalar. Baz resimlerde bir tacirin hayatndan baz kesitler de vard.

Daduu ayaa kalkp kam zeminin stne yaylm yumuack hallarn stne bast. Giysisini alp kalasna sard ve kuam iyice dmledi. Sonra yuvarlak kesimli gmleini zerine geirdi. Keten kuma, yamur sonras kokan iekler gibi kokuyordu. ki ya da arn kalnlndaki duvarlarn arasndaki sessizliin iinde Daduu midesinin guruldadn hissetti. Anszn tahta ve kamlardan yaplm kap yere srtnerek araland. Bir kz aralktan ban uzatp glmsedi.

Benim, Shinkasi, Daduu. Elini yzn ykayp efendimin yanna gideceksin. Kahvalt iin. Ackm olmalsn.

imdi... sabah m? Shinkasi kkr kkr glerken o sandaletlerini aryordu.

Gne doal neredeyse bir saat oluyor. Drt parmayla ona gelmesi iin iaret etti ve nnden yrmeye balad. Banyoda kilden bir anak, bir testi ve havlular buldu. Uzun uykunun izlerini souk suyla yznden aktrken, bir yandan da yerdeki srl fayanslan seyrediyordu. Suyun akmas iin alan deliin dndaki tm zemin bu fayanslarla kaplanmt. Kulland anaktaki suyu boaltp alkalad, sonra da fildii bir tarakla salarn tarad: Yalnzca Hammurabinin saray Shindurrulun evinden daha muhteem olabilirdi! Derin bir nefes alp geni ahap balkonun altnda durdu. Avlunun zeminindeki deli talarn Agurru denilen zikzak desenini grnce birden Urperdi.

40

Dn olup bitenler aklna gelmi ve bandan aaya kaynar sular dklmesine neden olmutu.

Bu tarafa gel diye bard kle kz. alma odas burada. Efendim Shindurrul bekliyor.

Daduunun midesi tekrar guruldad. Kendisinin, kle kzn ve Shindurrulun dnda herkes uyuyor diye dnd. Shinkasi giriin yanndan bir kap at ve odann iine iaret etti.

Teekkr ederim. Daduu yatt odann kat byklndeki odann iine doru ilerledi. Tavandan balayp kuzeye bakan duvarn ortasna kadar yarm daire eklinde gm ve altn renklerde srlanm fayanslar dizilmiti. Shindurrul kocaman masasnn geni blmnde oturuyordu. Daduu glkle fsldayabildi:

Gnaydn, Damgar. ok uyumuum. imdi ne yapacam bilmiyorum.

Shindurrul taburelerden birine iaret etti. Keten bir rt serili olan masann stnde anaklar, taslar ve tepsiler vard.

Y e, oul. Sesi hl atall kyordu. Gr kalarnn altndan gzlerini bir eyler ararcasna Daduununkilere dikti. Y e ve beni iyi dinle. Seninle konumalym. Neden olduunu biliyorsun; Mardukun klc adna - artk her ey deiti.

Daduu ekmek dilimlerini ve yada kzarm balklar, peyniri, baharatl bitkileri, ince kesilmi ve kzarm et dilimlerini ve barda grnce ne kadar acktm anlad. Shindurrul oktan yemiti. nndeki tabak anan ii yemek artklaryla doluydu. Daduu tepsiden bir et dilimi alp iine bir parmak byklnde peynir koyup sard, stne tuz ekti ve azna gtrp srd.

Ka yandasn, U? Onalt, doru mu?Evet, babam. nemli bir adama kar duyulan derin bir saygy

ifade eden bu hitap eklini kullanrken ekinmiti Daduu.O zaman -dur bir hesap edelim- ondokuzbuuk ay, beyzelli

gnn daha var neredeyse. Sen Smer lkesinin sanat dili ile konuma ve yaz dili olan Akadcay biliyorsun. retmenlerin senden memnun. Omuzlarn kaldrd. Yalnzca hesap konusunda pek o kadar iyi deilsin.

41

Daduu kil bardaa zm suyu dkt. Ben ilk ylmdan sonra tek bir kere bile sopayla dayak yemedim.

Shindurrul yzn ekitti. Bu ok zor bir hayat. Yeni taranp lleler halinde kvrlm ho kokan sakalndan peynir krntlar toplad. Sabahtan akama kadar, alt yandan itibaren, sadece alt bo gnn varken bir de babann evindeki i... Edubbada pek glecek bir eyiniz yok. nc bir dilde yazmay renebileceini dnyor musun? Nasl konuulduunu ise sonradan baka bir yerde renirsin.

Shindurrulun nnde balla kartrlm scak st duruyordu. Daduu:

Ben her iki dili de okuyup yazabiliyorum. Neden bir ncs- n renemeyeyim? Evcil ve vahi hayvanlarn listesini ve balklar, bitkiler, aalar ve vcut paralar hakknda her eyin yazl olduu tahtalar da biliyorum. Hepsini ezberledim. Baz iaretlerin ve alametlerin anlamlarn da.

Birkan da unutmu olmalsn.Shindurrulun koyu gzleri stnde odaklanmt. ehir izelge

lerini, kanallar, kartaldan tut ard odununa kadar hayatta baz eylerin nemini de biliyorsun herhalde?

Bunu renmeliyiz, Damgar.Bu serin oda birok olaanst eyayla doluydu. Etrafna baktk

a Daduunun ba dnyordu. Shindurrul iaret parmayla ya lekeleriyle dolu peeteye vurdu. Eli beyaz sarglarla sarlm ve bir bezle boynuna gs hizasnda aslmt. Soluk, gri krklklarn arasndaki ukura kam gzlerinde hl ac bir ifade vard. Tacir sanki babasyla hasat ve fiyatlar konusunda pazarlk eder gibi konuuyordu Daduuyla.

yi hesap yapabilir misin, U? Altmla hesap yapabilir misin? Kesirlerle yapabilir misin? Saylarn kkleri? Bir duvar iin ka tane tulaya ihtiya olduunu? evresinden apn ve tam tersini bulabilir misin? V e takvimle, ayla ve gnele hesap yapabilir misin?

Daduu ekmeine tuzlu tereya srd ve aresiz bir ifadeyle glmsedi. Shindurrulun ona tm bu sorular neden sorduunu bilmi

42

yordu. Ve bunu yaparken acaba neden bu kadar ciddiydi? Tm bunlar reniyoruz. Sen de renmek zorundaydn, benim babam.

Daduu bayla bir peynir kpn.kesti. Shindurrul boynundaki altn ve deriden yaplm bir iple gsne kadar sarkan silindir eklindeki mhryle oynuyordu. Daduu lokmalarn iniyor ve onlar bir zm suyuyla, bir stle yutuyordu.

Ben sz ettiim dili hi renmedim. Oniki kere oniki kere altm ve kullanmlar. Bunlar ok nemli, U. Ondokuz ayda renebilir misin?

Bilemiyorum. Ama vaktim olursa denerim, efendi Shindurrul.Dier bildiin yazlardan, yasalardan, doktorlarn bilgisinden da

ha zor deil. Beni iyi dinle, U! Senin gibi zeki bir ocuk bunu baarabilir. Biliyorum, sana garip geliyor ama, artk tarlada almak zorunda deilsin. Tm masrafn ben karlayacam. Bu bedele deeceini ikimiz de biliyoruz.

Daduu bayla onaylad ama akl ok karmt. Artk sakin d- nemiyordu: Tacirin alma odas, okul, nc dil. nanna Gzeldir kanalndaki lleri artk dnmyordu. Belki Shindurrul da bunu istiyordu.

Yal adam elindeki barda brakt.Masraflar, efendi Shindurrul...ShindurruTun glmsemesi yorgun bir l tilkisine benziyordu.

Birden gzleri parlad.Sekiz parmakla da onikiye kadar sayabilirim, oulcuum. Sesi

ni ykselterek ve sanki syleyeceklerini geceler boyunca kere dnm gibi bir ses tonuyla konuuyordu. Ne de olsa ben saygdeer bir tacirim. Alt yeni yzk takt elini kaldrd. Kle ve bekiler kiraladm. Bu bana ok paraya mal oluyor: Gnde alt gran gm kii bana. Onlar ailenin topraklarn ve tmar ekip biecekler. Hasad satn alp para kazanacam. Asma Evine imdiden birka hayvan gtrld. Shindurrul bira testisini kenara itip masann stnden Daduuya uzand ve bileini kavrad.

Saraydaki vezir bu lanet olas saldry renmi. Nehrin tesine asker yollamlar. Senin anlayacan dman takip ediliyor. Eer onla

43

r yakalamay baarrlarsa, Siachu da serbest kalacak. Ama ok fazla mit etme, oul. Bal ksesinin ve fasulye presinin arasna yerletirdii salam eliyle glkle masaya yaslanyordu. Yz kzarmt, hzl hzl konuuyordu. Daduunun akl karmt, ama yem ee devam etti.

Birka gn sonra Asma Evinden sana ait olan eyalar alrsn. Okulda kalyorsun, deil mi? Eer orada sklrsan ya da ackrsan buraya gelip konuk odasnda kalabilirsin. Kader aileni senden ald; artk elimizden onlar iin bir ey gelmez. Ama sen ve ben kendimiz iin a- balamalyz. Hedefimiz ne olabilir? Maceralarla ve mutlulukla dolu onurlu bir yaam. Doru mu?

Daduu tekrar ban sallad. Az ekmek, tereya ve balkla doluydu. Eer Hammurabinin sa tarafnda yer alan nemli ahsiyet, Vezir Avvelninurta imdiye kadar onun varlndan haberdar deildi, ama bu deimiti. Dier renciler onu kskanacakt. Bir sre sonra ise yle dedi: Bunlar bana neden sylyorsun? Bunlarn hepsini niye yapyorsun, babam?

Tacir omuz silkti. Sesi olduka keskindi.ngurakak yalanyor. Gemilerim ve kaptanlarm uzun yollara

kyorlar. Olduka tehlikeli sahillere demir atyorlar. Benim yerime dnecek, davranacak ve konuacak birine ihtiyacm var. Hemen yarn veya bir ay sonra deil. Ama iki yl sonra. Eer tamamen aklsz deilsen, Jarimadad ve Gimilmardukla seyahate kabilirsin. Daha nce ruhunu teslim etmezsen tabii.

Konumasna ara verip bir gemi modelini uzun uzun inceledi. Benim bir sr kzm var, ama hi olum yok. Seni ve aileni do

kuz senedir tanyorum. Sana gvenebileceimi biliyorum.Daduu ne diyeceini bilemiyordu. Kalan stn iine bira doldu

rup hepsini iti ve silkelendi.Damgar, ne istediini anlamyorum.Bir sene iinde anlam olacaksn. Eer anlamazsan her eyi

unuturuz ve sen saray ktibi ya da kurumu bir nehrin yanndaki herhangi cra bir yerin yneticisi olursun. Can sikici bir yazc. Yal Shindurruln yannda ise, dier kylarda ve tepelerin ardndaki dn

44

yalar grebileceksin. Dilmun, Meluchha, yabanc adalar. Hibir kadnn yannda yattn m?

Daduu bir anda kpkrmz kesildi ve ban sallayarak yavaa fsldad: Sharmadu.

Shindurrul kahkahayla gld ve aniden tekrar ciddileti.Bunu tahmin ediyordum! - Eh, yleyse oktan vakti gelmi. Se

nin yandaki dier delikanllarn ocuklar bile var ve ehirleri fethediyorlar. Ben seninle ilgilenirim. imdi karanlk saray okuluna git, dayak yemi bir Avvarum gibi dersine al ve on gn sonra tekrar gel. O zamana kadar ller topraa verilmi olur. yi bir hasat iin bize yardm edecekler.

Tacir avcunu hzla masaya indirince, masann zerindeki tm anak ve bardaklar angrdayarak olduklar yerde zplad. Daduunun kafasnda karmakark dnceler vard. Kaderini yava yava tacirin ellerine brakmakta olduunun farkna varyordu. Bundan sonraki yaamnn gidiatna Shindurrul karar verecekti. retmenler byle hikayeleri rnek olarak sk sk yazdryorlard: Onun kaderini tanrlar belirlemiti. Bundan sonra gelen szler yanlmadm gsteriyordu. Shindurrul iaret parmayla delikanlnn gzlerinin arasn hedef alarak, konumaya devam etti. Ses tonu itiraz kabul etmiyordu:

Bu, eer kabul edecek olursan, seninle benim aramda bir szleme olsun. Hibir insana bundan sz etmemelisin. Sz m?

Elini uzatt. Daduu kararszd.Ne zaman karar vermi olmalym, Damgar Shindurrul?Oniki ay sonra. Dediim gibi, bu konuda kimseye tek kelime

yok! Yaknda bunun sebebini anlayacaksn.Tacirin bronzdan dklme benzeyen sert elleri Daduunun bi

leini sk skya kavrad. Bu sert kavray, pahal elbiseler ve yumuak izmeler giyen, sakalndan gzel kokular yaylan bu adamn parmaklarnn, en az Utuchengalin parmaklar kadar sert olduunu gsteriyordu. Shindurrul yzklerine kere hohladktan sonra, koyu krmz giysisine srtmek yoluyla gzelce parlatt. Tekrar konutuunda sesinde endie vard ve artk o kadar emin konumuyordu.

Babilin kara balar olan bizler temkinli, ama yine de yaratc-

45

yzdr. Rahiplere gre biz tanrlarn klesi ve hizmetkryz. Olabilir. Dil ya da deil - her tan ardnda bulunan Enlil ve ocuklar, bizden kat kat gller. Ben kim oluyorum ki rahiplere kar kaym?

Kalarn atp gzlerini uzaklara dikti ve derin bir nefes ald. Kar gelmek mi? ntunun Babile uzak olduu kadar uzam buna. Dnyann br diyarlarnda grp rendiklerimden sonra, kendimi mesleime ve matematik sanatna adamak iin yaratldm anladm. Enlil, tnanna, Anu ya da Marduktan yardm grdm m? Olabilir; ama buna pek inanamyorum. nancn olduu yerde ounlukla bilgi eksiktir, ya da bunun tam tersi. Bu ve dier konularda tartacak daha ok vaktimiz olacak. nmzde neredeyse yirmi ay var! le vakti seni Edubbaya bekliyorlar, Sibaru.

Daduu ona dikkatle bakt. Tacir ona Sere diye hitap etmiti. Gerekten de akimdaki sorulara cevap verebilecek bir adam m bulmutu? Rahip retmenlerine ve babasna sormaya cesaret edemedii sorulara... Daduu kendisini zigguratn ilk basamanda duruyormu gibi hissetti.

ok zor yllar var nmde, babam.yi yllar! Seni burada yardm, dzen ve huzur bekliyor, U. Bunlara ok ihtiyacm olacak, efendi Shindurrul. Bir ay sonra

hayatmn neye benzeyeceini bile henz bilmiyorum. Baklarn kaldrd. Ltfen bana kar sabrl ol. Bir sr aptalca soru sorduum zaman glme. Gereinden fazla sorarsam da kzma.

Shindurrul baklarn duvar boluklarndaki deerli eyalara kaydrd ve ayaa kalkt.

Senin kadar gen olduum zamanlarda neredeyse fsldyordu, soru sorduum iin bana da kimse glmedi. imdi okuluna git. Her eyi hallettik saylr. Hemen hemen her eyi.

Masann etrafndan dolanp elini Daduunun omuzuna koydu ve onu kapya doru yavaa itekledi.

46

4. BABL, TANRININ KAPISI

Telala kouan rahiplerin uzun glgeleri sarayn avlusunun ta kapl zemininin zerine dyordu. On arn

kalnlndaki duvarlar, zemin ve iki arn derinliinde su dolu olan havuzlar, hl gecenin souunu yanstyordu. Zigguratn glgesi apraz olarak sarayn avlusunu ve

Hammurabinin saraynn dou duvarn karanla bouyordu. Daduu att admlarn kard yanky dinliyor, kendini kaybolmu gibi hissediyordu. Koyu krmz cppesini omuzuna daha sk sard ve gzlerini krparak gnee bakt. Sabahn keskin souu iliklerine iliyordu. Duvardaki nilerde bulunan kanatl kutsal aslanlar, donuk insan yzlerine sahip ku heykelleri, Enlil, Anu, Marduk, Utu ve dier tanrlarn tasvirleri onu izler gibiydi.

Daduu bu yeri avucunun ii kadar iyi tanyordu. Bu yaplarn ve heykellerin yamndan, duvarlarn saray srlarn fsldad zifir karanlk gecelerde, meale klaryla gemiti. Parlak gn nda nasl grndklerini bilirdi. Surlarda ve sarayn atsnn zerindeki tozlar kaldran frtnada; tavan kirii ile at arasndaki ltl kabartmalara ekirgelerin hrdayarak trmand yaz aylarnda da grmt bu grntleri. Bugn ise kalbinin daha hzl arptn hissediyordu. Saa dnd ve grltl saray iliklerinin yanndan geti. Burnuna gelen kokular ok iyi tanyordu. Sonra asfalta gmlm pimi tulalar ve kire talarndan oluan alak basamaklara yneldi. Bu basamaklar saray okuluna uzanyordu. Okula yaklatka Ummia okul yneticisinin barlar ile bir rencinin srtna inen sopann seslerini daha iyi iitmeye balamt.

47

Okul yneticisi Jariaganda, giri kapsnn yanndaki fayanslara yaslanm ve kollarn gsnde birletirmiti. Daduu onu hep byle grrd.

retmenin Nammatum bekliyor dedi ksk bir sesle. Enlilin hkmn iittim. Ac bir kader, U.

Saylar ok fazlayd, aileme yardm edemedim. Daduu daha farkl bir cevap vermek istediyse de, kendine hakim olmay baard. lk defa okulun yar karanlk ve serin snflarn korkutucu buluyordu; o korkun ve vahi gecenin anlar henz ok tazeydi. Duvarlar ve atlar zerine zerine geliyor, yava yava onu ezm eye hazrlanyordu sanki.

Hemen olaydan sonraki sabah her eyi rendik. Yasn paylayoruz; kardeinin yaamas iin kurban verip dua edeceiz.

Jariaganda onu yreklendirmek iin glmsedi. Daduu ban ne edi ve koridorlardan gelen daha gen rencilerin uykulu seslerine kulak verdi. Bir cetveli ezberliyorlard. retmen labirentin iini iaret etti:

retmenin szlerini sanki tanr szym gibi dikkatle dinle ve aklnda tut. Sonra birka kelime daha mrldand ve Daduuyu selamlayarak gitmesine izin verdi. Daduunun iinden bir an iin buradan kap gitmek geldi. Ya Shindurrulun yanma, ya da klelerin anne ve babasn gmp, atlar onardklar aile evine. Fakat bunlar dnrken farknda olmadan yerine oturmutu bile. nnde hazr slak kil tabletler yerletirilmiti. Ummia Nammatumun gerekte ne dndn asla anlayamamt imdiye kadar. zl szlerin reticisi elini boyal sakalna gmp, enesini sanki kafas dertlerle dolup arlam gibi desteklerdi. Daduuyu incelediinde yznde saysz krklk meydana geldi.

Eer ok gmn varsa, mutlu olursun. Ambarda ok arpas olan, zengin saylr. Ama hibir eyi olmayan rahat uyur, Daduu. Damgar Shindurrul ve Edubbann yneticisiyle grld.

Daduu saz taburesini gcrdatarak bir o yana bir bu yana sallanyordu. Olduka tedirgindi. Bunun gibi bir dzineden fazla zl sz biliyordu. Atvelshammash arkasn dnd, Daduuya bakt ve srtt.

48

yi bir deyi her adama lazmdr. Neye karar verildi, efendi Nammatum?

Son okul gnne kadar burada kalabilirsin. Biz retmenlerin ve tacir senden memnun olduumuz srece elbette. Gereken paray o deyecek. Tembellik yaptn takdirde seni sopa srtnda krlana kadar dvmemi istiyor.

Avvelshammash dilerinin arasndan bir slk koyverdi ve say sayar gibi mimikler yapmaya balad. Daduu ona bakarak yumruunu gsterdi.

Efendim! Daduu kil tableti masann przl yzeyinde srmeye balad. Hakkak kalemler birbirine arparak takrdadlar. imdiye kadar beni sopayla dvmenize asla gerek olmad. Bunu btn retmenler bilir. Sadece ilk ylmda, o da birka kez!

Bunu bildiimiz iin gldk zaten. Bana yle geliyor ki Damgar Shindurrul sana hem retmen, hem baba, hem de anne olmak istiyor.

Daduu omuz silkti. Ne yapmak istediini bir bilseydim? Gelecei kim bilebilir ki?

Bizim iin neyin iyi olduuna tanrlar karar verir. Shindurrul, vakti geldii zaman, Edubbadan mezun olmaya hak kazanan herkesten daha ok ey renmi olman istiyor.

Ben alt yamdan beridir buradaym. Bu konuma Daduunun tedirginliini iyice arttrmt. Avvelshammash hl srtyordu. Her zamanki gibi alkanm. retmenlerimi memnun etme konusuna gelince... Bunu baaracam umuyorum.

retmen bayla onu onaylad. Daduj bugnk devlerini hatrlad: Bir kanaln nasl lleceini ve eiminin nasl hesaplanacan tespit etmesi gerekiyordu. nndeki piirilerek sertletirilmi rnekleri dzenledi ve yar kr bir klenin elindeki bronz telle kesip getirecei yumuak levhalar beklemeye balad. Okuldaki almasnn kaderini kavramas konusunda kendisine yardm edeceini dnyordu; nk hl olup bitenleri tam olarak kavrayabilmi deildi.

retmenin sesi hl sakindi. Ajjaru aynn sonunda sana U gn yerine be gn izin verilecek. O zaman nama Gzeldir kanalndaki

49

Asma Evine gidecek, her eyi hesaplayp yazacak ve mhrleyeceksin: siatias, sonsuza dek.

Siatias. te byleydi. Bugnden itibaren dnecei, planlayaca ve yapaca her ey sonsuza dek hayatnda olacakt. Ban kaldrd. Gzlerinin arasnda, kafasnn ta derinliklerine, yabanc bir ey yer etmiti. Orada anszn belirmiti ve ac veriyordu. Daduu bu yabanc eyin ne olduunu gremiyordu. Henz deil.

Daduu otlarla kapl tepeye ayak bastnda, kil sva henz slakt ve kokuyordu. rdekler ve kazlar, geni kanaln sazlar arasnda dolayordu. Ildayan bronz sabana koulmu kzlerini gden komu, onu fark edince selam vermek zere elini kaldrd. Birka para eya - Utuchengalin kenar sslemelerini kendi elleriyle yapt eski masa, sandalyeler, tabureler, ahap sandk ve ortadan ikiye ayrlm kil eyalar- gnein altnda duruyordu. Yeni srlm kire badanann stnde sinekler vzldyordu. Arazi yemyeildi; her ey byyor ve geliiyordu. Kokuya baklrsa le vakti olmalyd. kiremit ustas iyi cins kili kumla kartrmlar, imdi de krplm saman ve kurutulmu hasr otu katarak youruyorlard. Sessizce kendilerine doru yaklaan Daduuyu szdler.

Saray ve Shindurrul tarafndan grevlendirilen khya avludan kp geldi ve Daduumn nnde eildi.

Gen Guru Daduu. Yar ksk sesle ve ekinerek konuuyordu. Daduunun duyduu derin acy neden gizlediini bir trl anla- yamyordu. Yalnz kalmak ister misin?

Daduu hayr anlamnda ban sallad. ulmeden iki el genilii daha uzundu.

Her eyin doru ve onurlu bir ekilde yaplp yaplmadn renmek istiyorum.

Daduunun annesi, babas ve Sharmadu yerdeki uzun dikdrtgenlerin altnda, inenerek sklatrlm kilin iinde yatyorlard. Daduunun sesi birden kendine bile yabanclat. ulme parmak ularn birbirine dedirdi.

Guru dedi sonra, abuk olmak zorundaydk. Hava scakt ve

50

inanlmayacak kadar ok sinek vard. Derin ukurlar atk. Sandklardan rtler karp lleri iine sardk. Rahipler uzun uzun dua etti; biri ldnde ne okuduklarn bilirsin. Sa el yanlrna yerletirdiimiz l ana uzanyordu, sol el ise vcudunun yannda uzanyordu. Yzleri ise aadaki denize, gnein doduu tarafa bakyor.

Evet, byle sylenir. Ama gne bu taraftan douyor. Daduu dou ynn gsterdi. Herhalde pek az deerli eya bulabildiniz?

Adam yormu gibi omuzlarn kaldrd. Bulabildiimiz her ey -Shindurrulun sz ettii balta dnda- merhumlarla birlikte gmld.

Rahipler her eyi kutsad m? Ben gelemedim... Edubbada okudum ve yazdm. Hayr. Gelmek istemedim. Buna dayanamazdm.

ulme bunu anlayamyordu ve ylece Daduuya bakyordu. Her ey olmas gerektii gibi yapld.

Size ok teekkr ederim, Guru ulme. Daduu artk hibir ey hissetmiyordu. Gz birden kck sunaa taklnca yerin kuru ksmndan yanna gitti ve boyanm kk bir kil heykeli dm olduu yerden kaldrd. Bu benim koruyucu tanrm. Onu mintannn stne dikilmi olan cebe koydu.

Mardukun olu Borsippal Nabu, yazma sanatnn tanrs. Onu tanmyorum, gen efendim.Bir kle ift azl bronz baltay getirdi. Sap krlmt, krelmi

ti ve st lekelerle doluydu. ulme heyecanl el hareketleriyle onu kendisinden uzak tutmalarn syledi.

Gen efendi. Avluda her ey hazr. Shindurrulla her eyi hesapladk.

Geliyorum. Avlu ve atlarn byk bir ksm onarlmt. Daduu ancak ikinci bakta asmalar iin hazrlanan kazklarn itinayla yerlerine yerletirildiklerini fark etti. Delikler kil ve kirele svanarak salamlatrlmt. Asmalar tekrar yerlerine tutturulmu ve krlan dallar gzelce budanmt; kesilen ular kahverengi reine ile kapatlmt. Byk yapraklar koyu yeil bir renk alm ve dallar baz yerlerinden minicik yapraklar vermeye balamt. Topra slakt; belli ki sulanmt. Asmalar ve duvarlar birdenbire Daduunn gzlerinin nnde

51

frl frl dnmeye balad. Delikanl zorlukla banka oturabildi. ulme bira getirtti ve tabletleri masann zerine brakt.

Damgar Shindurrulun emri; ne zaman istersen buraya gelip uyuyabilir ya da yardm edebilirsin. Ama Edubbada ok iin olacakm dedi ona. Bamzn stnde yerin var, Guru. Ne zaman istersen gel ve istediin kadar kal. Daduu asmann yannda hareketsizce gnein altnda yatan ve srekli yutkunur gibi grtlan oynatan kertenkeleye bakt. Sonra gzlerini yerden kaldrp baklarn bira bardana dikti. Parmaklarndan aa serin kpkler akyordu. Sonra da bo gzlerle ulmenin yzne bakt; adam sanki anlayamad bir dilde konuuyordu. Daduu kaln bir kam yardmyla birasndan bir yudum ekti. Kulana bir kez daha yabanc bir ses geldi:

Gerekten mi, Guru ulme? Bu davetin iin sana ok teekkr ederim.

Sonra sustu. Konumaya ancak derin bir nefes aldktan sonra devam edebildi. Ben gelmeyeceim. Belki ok yalandm zaman gelirim. Nereyi imzalyorum?

Hesabn ne olduunu, hangi sonuca ulaldn ve imzalad eyin ne anlama geldiini bilmiyordu. Fakat bunlar renmeye gerek duymadan belgeleri imzalad. Daha pek ok ey gibi, imzas da ona ok yabanc geliyordu. Elindeki hakkak kalemiyle kilin zerine unlar yazyordu: Bu belgeyi onaylayan Mushkenum Daduu, Guru Utuchengal ve Shushunann olu, Ajjuru aynn nc gn, nan- na Gzeldir kanalndaki Asma Evinde, Babil kral Hammurabinin yirmiyedinci ylnda.

Birasn ierken azna gelen tlmemi arpa tanelerini ineyerek yere tkrd. Sonra ayaa kalkt.

Buraya neden geleyim ki, ulme? Dnp alamak iin mi? Bu onlar tekrar diriltir mi? Ya da Siachuyu klelikten kurtarr m? Ne yapacam ve nereye gideceimi bilmiyorum. Ama artk buraya gelmem! Tanrlar kararn verdi: Babama, anneme ve bana kar.

Sonra da ulmenin bileini tuttu ve ona veda etti: Enlil ve a- ma seninle olsun. Buray iyi idare et; Shindurrulun hesab kuvvetlidir.

52

Merak etme. Onu aldatmaya almak kimsenin aklndan bile gemez.

Daduu kemerin altndan geerken, ulmenin kendisine doruyu sylediini dnyordu. Korkun yangnn izleriyle dolu duvarlar kirele boyanmt. Namtar Tulumbasnn kollan dzenli bir ekilde inip kalkmaya balamt. nanna daima yannda olacaktr, Daduu.

Shaduk! Daduu, sahibi olduu bu byk ve yeil araziye son bir kez bakt. Utuchengalin ektii ve diktii her ey yeermiti.

Su bendi yolundan palmiyeli sokaa kadar yrd. Sala binip karya geti ve salcya cretini dedi; o souk, sisli sabah onlar karya tayan salc deildi bu. Asma Evin atsnn palmiyeler, lgn aalar ve yksek sazlklarn arkasnda kaybolduuna emin olunca, gzlerini baka yne evirdi. Neden hi alamadan btn anlarn unutmaya altn bilmiyordu. Kendisi ile gemii arasna kaln bir duvar rmek istiyordu.

Lushtamar ve Daduu, saray caddesi boyunca uzanan palmiye sralarn, glgelerin birbirine kart yere kadar izlediler. Simanui ay gn sonra sona erecekti; Daduu ve arkadann ba kazan gibiydi. Kehanet sanatnn tm kurallarn ezbere renmek zorunda kalmlard. Lushtamar, Gutiumlu iki kle kzn ardndan bakt. Kzlarn ak renkli teni, yakc le gneinin altnda kzarmaya yz tutmutu. Lushtamar gld.

Eer siyah karncalar surlara trmanmaya balyorsa, sel basacak demektir dedi. Ve ben Malgiumun bana getiimde, kendime bunlar gibi birka kz alacam.

Yoksa kahin olup sarayda m kalmaya niyetlisin? Kehanetlerinde yanlacak olursan seni krbalayacaklarn biliyorsundur umarm dedi Daduu. Zaten - duyduuma gre Vezir Avvelninurta, o salak Avvelshammash bu i iin uygun grm.

Sibit N igallinin vey olunu mu? Herkes onun hakknda sarho bir rahibin dl olduunu sylemiyor mu? Ama onu kimse istemez ki!

Ar yk arabalarnn caddede brakt izlerin zerinde ilerleyen Daduu, alayla gld. Omuzlar bir saa bir sola sallanan kzler tara-

53

fmdan ekilen olduka ykl bir araba gcrdayarak geti yanlarndan. Devasa saz demetlerinin altnda neredeyse hi grlmeyen eekler, ta yolda tkr tkr yryordu.

Onu kimse sevmez. retmenlerin onu vmelerine ramen. Lushtamar yerdeki eek pisliini gagalayan serelere kk talar frlatt. Daduu konumay srdrd:

O benden ok daha iyi hesap yapabiliyor.O salak gerekten turashdumun oluysa, yaknda bir yerlerde

vezir olur. Maride, ya da gneyin i blgelerinde.Daduu omuzlarn silkti. Gne kocaman surlara, heybetli stun

lara ve sar kum taneleriyle kapl palmiye yapraklarna ltl bir grnm veriyordu. Dar sokaklarda yzlerce insan birbirini ite kaka yryp alanlardan geiyor ve scaktan kamak iin bir an nce evlerine snmaya alyordu. Duvar kenarlarnda ise ekirgeler ark sylyordu. Dar kaplar glgede kalan penceresiz duvarlar, gnn scakln bir nebze olsun azaltarak, i ksmlarn daha serin kalmasn salyordu. emenin suyu kkrt ve kil kokuyordu; Lushtamar bile etrafa keskin ve ekimsi bir koku sayordu.

Ben son gne kadar her eyi renmeye devam edeceim dedi Daduu. Baz eyleri severek, bazlarn ise deil. Belki bu bilgiler bana ileride gerekli olabilir. Onlara bir daha asla ihtiya duymasam bile, en azndan u dnya denen krede ne var ne yok bileceim.

Martu - Amurrimler aileni ldrdnden beri garip eyler sylyorsun. retmenler bunlar sakn duymasn. Lushtamar elindeki ta tombul bir kpee frlatt.

Eer onlara sen anlatmazsan...Bunu yapsa yapsa Awelshammash yapar.ki yabani rdek katar grltyle kanat rparak sarayn kuleleri

nin ve zigguratn basamaklarnn stnden geip gitti.Ben bunu kesinlikle yapmam. Seni dvdkleri zaman elime ne

geecek ki?Tacir Shindurruldan artk arap almyorum. Daduunun gz

zigguratn tepesinden ince ince ykselen dumana takld. Neden, bili

54

yor musun? nk o geceden beri ondrt ay iinde ne yapacam tek bama dnmek zorundaym.

Peki ya o zengin tacir? Bir yardmcya ihtiyac yok mu? Olabilir. Henz hibir ey sylemiyor. Belki onun iin dier dil

lerde yazmam gerekecek. Okulda yatmak zorunda kalmamak, beni de en az senin kadar mutlu eder.

Peki nerede kalacaksn?Daduu gld. Bilmiyorum. Geleceimi yldzlardan okuyabilir

sin ya, Lush. Onu kenara itti ve merdivenlerden aa komaya balad. Shindurrulun yanna gidiyorum. Banyo yapp temiz giyisiler alacam. Belki bana birka tane gm e verir. Sen de geliyor musun?

Ben Mardukun zerimize bir lanet olarak gnderdii okula geri dnp, yarnn derslerine alacam. Yoksa Puzurmana moruu yine bana dayak atar. Shaduk. Yarn grrz.

Shaduk. Ya da bu gece yatakhanede.Daduu sel sularnn ilk dalgas gibi caddenin stne den gl

gelerin iine dald. Kendini birden insan sesleriyle dolu bir sokan ortasnda bulmutu. Kerpi tulalarla rlm olan labirentin glgesindeki yemekhanelerden duman, buhar ve gzel kokular ykseliyordu. Buradan ilerleyip nehirdeki byk limana alan Kagal Shula Kaps ynnde yoluna devam etti. Ho kokular ykselen dar sokaklarn etrafndan dolat. Pencerelerinden tts ve taze ekmek kokular gelen bir evin giriinde duran iki gen kadn, Daduunun arkasndan bakp kkrdamaya baladlar. Daduu ise onlar grmezden ve duymazdan gelmeyi tercih etti.

Dkknn kapsna yaslanm olan derici kadn Tiriqan, Daduuyu grnce kalalarn ne karp ona bakt. zerinden hafif bir Survva balsam kokusu yaylyordu. Yznn glmesine ramen sesi sitem doluydu. Seni birka andan daha uzun bir sre grebilmek iin ne yapmam gerekiyor, U? Ve sadece gn ortasnda m grebileceiz?

Daduu kadnn ellerini tuttu, ince uzun yzn inceledi ve ak kahverengi ceylan gzlerinin ta iine bakt. Edubbada ilerin nasl olduunu bilirsin, gzelim. Omuzlarn yukar ekti. Shindurrula

55

gitmek iin izin aldm. Onbir gn sonra yine izin verecekler. retmenlere yalan sylemek zorundaym. Ama Avvelshammash belki de beni onlara ikyet etmitir bile.

Tiriqan, pazarn iinde kck bir dkkn iletiyordu, tki yanda bir olu vard. Kocas yksek ateten lm, ama hayata veda etmeden nce ona zanaatn retmiti; imdi yal bir kle geni kemerleri sslemelerle ve figrlerle ileyerek, al verite kullanlan metal paralarnn konulaca keseleri dikerek ve bu keselere bakr, bronz veya gm kopalar dikmek suretiyle yardm ediyordu. Daduunun onunla tanmasnn zerinden bir ay ve birka gn gemiti sadece. Kadn daha scak bir ifadeyle glmsedi.

Bugn seni pazara getiren nedir? zlem mi? Beni mi grmek istedin?

Gzlerindeki sitem yava yava yok oluyordu.