bagimlilik esra 11 - file.toraks.org.tr · nikotin bağımlılık döngüsü • nikotin...
TRANSCRIPT
Tütün Bağımlılığı
Bağımlılığın gelişiminde:• Merkezi sinir sisteminde nikotin etkisi• Tütün bağımlılığının nörobiyolojik ve
fizyolojik etkilerinde rol oynar
Nikotin Bağımlılığı
• Bağımlılığın nedeni nikotin• Nikotin yarı ömrü 2 saatten kısa• Nucleus accumbensden dopamin salınımı
azalınca yoksunluk semptomları başlar• Konsantrasyon güçlüğü, irritabilite, anksiyete,
depresyona eğilim, iştah artışı
• İlk 7 gün en yoğun hissedilir, haftalar aylar sürebilir
Bağımlılığın Evreleri
• Sosyal olarak kabul edilen maddenin alımı ve akut pekiştirmeyle başlar
• Kompulsifkullanımın artan tarzı
• Bağımlılık
Le Moal et al. Eur Neuropsychopharmacol. 2007;17:377-393.
AAkut pekikut pekişştirmetirme//sosyal madde alsosyal madde alıımmıı
GenetiGenetik k dedeğğiişşkenlerkenler
ÇÇevresel faktevresel faktöörlerrlerStresStres
KoKoşşullanma ullanma etkilerietkileri
Artan tarzArtan tarz//kompulsifkompulsif kullanmakullanma
BaBağığımlmlııllııkk
Geri Geri ççekilmeekilme
UzamUzamışış bbıırakmarakma
İİyileyileşşmeme??
Alevlenme
Nikotin Bağımlılığı: DSM-IV-TRÖlçütleri
• 3 veya daha fazlasının 1 yıllık zaman içerisinde olması:– Azalmış etki veya aynı etkiyi sağlamak için artan
dozlarla maddeyi alma ve belirli nikotin toleransı– Maddeyi almayınca yoksunluk belirtilerinin çıkması– Azaltma çabalarına karşılık ısrar eden sigara içme
isteği – Sigara içme veya tütün satın alma için yoğun zaman
harcama– Sigara içme için iş, sosyal, ve keyif verici aktiviteleri
erteleme– Sağlık risklerine karşın sigara içmeyi sürdürme
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000; http://www.intox.org/databank/documents/supplem/supp/sup2.htm. Accessed October 19, 2007.
Nikotin Bağımlılığında Dopaminin Rolü
• Nikotinin ödüllendirici etkisi mezolimbik sistemde dopaminaracılı geçişle ilişkili
• Nikotin bağımlılığı olanlarda sürekli madde kullanım dürtüsüvardır
• Yükselmiş dopaminkonsantrasyonlarına duyulan ihtiyaçtan kaynaklanır
Adinoff. Harv Rev Psychiatry. 2004;12:305-320. http://www.biopsychiatry.com/dopamine/dopamine.jpg. Accessed May 1, 2007.
OH
OH
NH2
Dopamin
Nikotinin Merkezi Sinir Sisteminde Etki Mekanizması
a4 b2b2b2a4
α4β2 Nikotinik Reseptör
1. Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279. 2. Dani JA, Harris RA. Nature Neuroscience 2005; 8:1465-1470. 3. Coe JW. J Med Chem 2005; 48:3474-3477.
Kronik Nikotin Maruziyeti: Nikotin Reseptörlerinin Up-Regulationu
Kronik maruz kalma sonucu, nikotin α4β2 nikotinik reseptoraktivasyonunu ve desensitizasyonunu sağlarBu durum α4β2 nikotinik reseptör up-regulation ve α4β2 nikotinikreseptör sayısında artışa yol açar
Adapted from Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125; Corringer et al. J Phys Paris. 2006;99:162-171.
VTA nAcc
D – – nAChR içeren β2 altünitesi
− Nikotin − Dopamin
ödülAkson
DD
DD
D
D
DD
D
D
Nikotin Bağımlılık Döngüsü• Nikotin bağlanması dopamin
salınımında artışa yol açar• Dopamin keyif ve sakinlik hissi
verir• Sigaralar arasındaki dopamin
azalması huzursuzluk ve stres gibi geri çekilme belirtilerine yol açar
• Kişi keyif ve huzuru sağlayabilmede nikotin için şiddetli istek duyar
• Sigara içenler genellikle maksimum uyarıyı sağlayan, yoksunluk ve aşırı isteği engelleyen titrasyonu yaparlar
Jarvis. BMJ. 2004;328:277-279; Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125.
DopaminDopamin
NikotinNikotin
Nikotin Bağımlılığında Çevresel Uyaranların Rolü
• Sigara içmeyle ilgili çevresel/sosyal uyaranlarnikotin bağımlılığını pekiştirmede rol oynarlar
• Nikotin dışı uyaranlar sigara içme davranışının hem motivasyonunda hem de sürmesinde önemlidir
Caggiula et al. Physiol Behav. 2002;77:683-687.
‘‘ Nikotinin direkt farmakolojik etkisi tütün bağımlılığını açıklamada gerekli,
fakat yeterli değildir; bu etkiler davranışın olduğu çevresel/sosyal durumla birlikte ele alınmalıdır’’
Dr. Osman Örsel, Nikotin Bağımlılığı ve Klinik Değerlendirilmesi, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
ÖZET- Nikotin Bağımlılığı
• Mekanizması iyi tanımlanmış bir bağımlılık • Nikotinin Ventral Tegmental Area (VTA)’daki α4β2
reseptörler üzerine olan etkileri– Akut dopamin salınımı ve kısa-süreli ödül– Kronik reseptör aktivasyonu, desensitizasyonu, ve
up-regulasyonu• Sigara içmenin dopamin aracılığıyla oluşan fiziksel ve
psikolojik etkileri yeniden alma davranışını pekiştirir• Sigara içmede çevresel/sosyal uyaranlar nikotin
bağımlılığının pekişmesinde önemli rol oynar
Nikotin Yoksunluğu
Huzursuzluk, sabırsızlık
Artmışiştah veya kilo alımı
Yoksunluk Sendromu
Anksiyete(sigara
bırakmayla birlikte artabilir veya
azalabilir) Disforik veya deprese
durum
İrIritabilite, çabuk
öfkelenme
Konsantrasyon güçlüğü
Uykusuzluk, uyku
bozuklukları
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.
70<10 haftaİştah artışı
60<4 haftaHuzursuzluk
60<4 haftaDepresyon
50<4 haftaRahatsızlık ve agresyon
70<2 haftaNikotin arzusu
60<2 haftaKonsantrasyon zayıflığı
25<1 haftaUyku bozukluğu
10<48 saatBaşdönmesi
Sıklık(%)SüreSemptom
Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279
Fagerström Testi (FTND)Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? 10 veya daha az
11 - 2021 - 3031+
0123
İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? 5 dakika içinde6-30 dakika30 dakika +
321
Sigara içilmeyen yerlerde sigara içmemekte zorlanıyor musunuz?
HayırEvet
01
Hangi sigaradan vazgeçmekte en çok zorlanırsınız? Sabah ilk içilenDiğer
10
Günün ilk saatlerinde sonraki saatlere göre daha sık sigara içiyor musunuz?
HayırEvet
01
Çok hasta olduğunuzda veya günün çoğunu yatakta geçirdiğinizde sigara içer misiniz?
HayırEvet
01
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ0-2 = düşük düzeyde bağımlılık3-7 = orta düzeyde bağımlılık8-10 = yüksek düzeyde bağımlılık
EMASH Testi
Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz?
10 veya daha az11 – 2021 – 3031+
0123
İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz?
5 dakika içinde6-30 dakika30 dakika +
321
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ0-2 = düşük düzeyde bağımlılık3-4 = orta düzeyde bağımlılık5-6 = yüksek düzeyde bağımlılık
Sigara İçenler Bırakmayı Deniyor mu?
• Sigara içmekten vazgeçmek hastalıklarıönlemede en önemli adım
• İçenlerin % 70 sigarayı bırakmak istiyor • Her yıl % 30’ u bırakma girişiminde bulunuyor• Desteksiz bırakma girişimlerinin 6 ay bırakmış
kalabilme başarısı % 3 - 5 • Girişimlerinin % 80’i ilk 1 ay içinde relaps (nüks)
ile sonlanıyor
Sigara iSigara iççenler benler bıırakmak isterrakmak isterSigara iSigara iççenlerenler
~2~2––3%3%BBıırakmrakmışışkalanlarkalanlar33
~~70%70%BBıırakmak isteyenlerrakmak isteyenler11
~~30%30%her yher yııl l
deneyenlerdeneyenler22
1. Bridgwood et al, General Household Survey 1998. 2. West, Getting serious about stopping smoking 1997. 3. Arnsten, Prim Psychiatry 1996.
Tütün Bağımlılığı
• Sigara bağımlılığının psikolojik, fiziksel ve davranışsal yönleri ile baş etmek gerekiyor
• Psikolojik olarak duygulanım durumu ile nikotine bağımlı
• Olumsuz duygulanım relapsı çağırır
Tütün Bağımlılığı
• Davranışsal olarak günlük yaşamda tekrarlayan birliktelikler var– Sigara içenleri görmek– Kahve içmek – Alkol almak – Yemek yemek – Ders çalışmak– Araba sürmek
Sigara Bırakma Davranışının Motivasyon Aşamaları
Düşünme öncesi Düşünme Hazırlık Uygulama
Devam
Sigara bırakma motivasyonu
Sigarayı bırakma
Velicer WF et al. Homeostasis 1998; 38:216-233.
Sigara Bırakma Davranışı
Değişimler siklusu
Bırakma
Bırakmışkalma
Relaps
Düşünme Öncesi
Düşünme
Hazırlık / Kararlılık
BaBağığımlmlııllııkkMiyokardMiyokard infarktinfarktüüssüüolgularolgularıınnıın %n %6060’’ ıı tekrar tekrar iiççiyor iyor (% (% 40 olgu 2 g40 olgu 2 güün n iiççinde iinde iççiyor iyor ))
LarenjektomiLarenjektomi sonrassonrasıı % 60 % 60 ‘‘ıı iiççiyoriyor
PnPnöömonektomimonektomi sonrassonrasıı % % 5050’’ si isi iççiyoriyor
Hamilelik sHamilelik sıırasrasıında nda bbıırakmrakmışış olanlarolanlarıın n ¼¼ ‘ü‘übbıırakmrakmışış kalkalııyoryor
1. Bigelow GE et al. US DHHS 1986. 2. Himbury S Br Med J 1995. 3. Davidson G et al. Thorax 1992. 4. ASH May 2004.
Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranışboyutunu anlamak neden önemlidir?
• Psikolojik ve davranış boyutu algılanırsa bilişsel ve davranışcı tedavi yöntemlerini uygulanabilir
• Tedavi başarısını arttırır
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Yanıtı aranan sorular• Değiştirilmek istenen sorun davranışı
kışkırtan faktörler nelerdir?• Davranış hangi durumlarda ortaya
çıkmaktadır?• Sonuçları ne olmaktadır?• Sorunun sürmesini sağlayan faktörler
nelerdir?
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler
• Durumsal faktörler• Kimi işyerinde, kimi evde, kimi arabada
• Davranışsal faktörler• Çayla kahveyle, alkolle
• Bilişsel faktörler• Tetikleyici düşünceler
– Çok sıkıldım sigara içersem rahatlarım– Bu yemeğin üzerine sigara iyi gider
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler
• Duygusal faktörler• Öfke,sıkıntı,neşe
• Kişilerarası faktörler• Sigara içen kişilerle biraradayken sigara içme
• Fizyolojik faktörler• Yoksunluk semptomları
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sorun davranışı sürdürücü etkenler
• İçtikten sonraki rahatlama duygusu uzun dönemdeki olumsuz etkilerini gözardıetmeye yolaçar
• “Yinemi içtin, zehir iç” söylemleri tepkisel içmeye yolaçabilir
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sorun davranış: sigara içmek• Her sigara içende kışkırtıcı faktörler ve
sürdürücü etkenler farklıdır• Sigara bırakma tedavisi terzi işi olmalıdır• Kişiye özgü sigara içme davranışının
özellikleri saptanmalı ve kişinin düzeltme çabasına yardımcı olunmalıdır
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
KİŞİ
●A
Ayşe
DÜŞÜNCE
●B
İyi insan,cana yakın
DUYGU
●C
Severim
DAVRANIŞ
●D
Görüşürüm
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
NESNE
●ASigara
DÜŞÜNCE
●B
Keyif veriyor,Yalnızlığımı
gideriyor,Dert ortağım
DUYGU
●C
Sigara içmeye istekli olma,
Sigarayısevme
DAVRANIŞ
●D
Sigara satın alma,
Sigara içme,Sigara içilenyerlere gitme
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
NESNE
●ASigara
DÜŞÜNCE
●B
Hastalık yapacakNefesimi daraltıyorKanser olacağım
Pis kokutuyorZehirli bir ot parçası
DUYGU
●C
KorkuKaygıNefret
Tiksinmeİçtikten sonra
pişmanlık, kendini iradesiz
hissetme
DAVRANIŞ
●D
Sigara içmekten kaçınma, bırakma
çabaları ve arayışları
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sigaraya karşı olumlu duygu oluşmasına neden olan düşünceler
• Otomatiktir• Birdenbire akla gelirler (Sigara benim tek dostum)
• Çarpıtılmıştır• Gerçeği yansıtmazlar
• Engelleyicidir• Sigarayı bırakma çabasına engel olurlar
• Sorgulanmazlar• Gerçek ve doğru gibi göründüklerinden sorgulanmazlar
• Israrcılardır• Akıldan çıkarıp atmak zordur
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Hatalı düşünce- Sonucu
• Hatalı düşünce• Sigara tek lüksüm
• Duygu• İçtiği zaman ödüllendirilmiş,bıraktığı zaman
cezalandırılmış hissetme
• Davranış• Sigara içmeyi sürdürme
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Hatalı düşünce- sonucu
• Hatalı düşünce• O benim parçam, onsuz yapamam
• Duygu• İçince tamamlanmış ve güçlü, bırakınca eksik ve
güçsüz hissetme
• Davranış• Sigara içmeyi sürdürür
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Bu dBu düüşşüünceleri nceleri farketmekfarketmek ve yeni ve yeni ddüüşşüünceler gelinceler gelişştirmek tirmek
bir beceridir ve bir beceridir ve ööğğrenilebilirrenilebilir
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Yeni düşünce- sonuç
• Yeni düşünce• Sigara içerek kendime kötülük ediyorum,
bırakırsam sağlıklı olacağım
• Duygu• İçtiği zaman suçluluk duygusu, içmeyince sağlıklı
hissetme kendine güvenme
• Davranış• Sigara içmekten kaçınma, bırakma arayışı
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sigaraya karşı olumlu düşüncesini değiştirmeyenler
• Kendilerini cezalandırılmış, güçsüz duyumsama
• Yoksunluk,eksiklik,kayıp duygusu• Sigaraya özlem, içenlere imrenme
Sudan bir sebeble tekrar başlama
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sigaraya karşı olumsuz düşünce geliştirenler
• Başarı duygusu• Kendine güvenme• Kendisi için iyi bir şey yapma duygusu• İyimserlik• Özsaygıda artma• Enerjik hissetme• Sigara içenlere üzülme
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Nüks önlemede bilişsel davranışcıyöntemler
• Bağımlılık tedavisinde yasaklanan maddenin kesinlikle kullanılmamasıamaçlanır
• Bir kez kullanım bile “nüks” kabul edilir• “Hep ya da hiç” düşüncesi gerginlik yaratır• Kesin denetim denetim yitimi
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Nüks nasıl algılanmalı?
• Bir iki kez sigara içme hatadır (Lapse)• Sürekli içme (Relapse)• Nükse insancıl ve esnek yaklaşım
yararlıdır.• “Sigara içtim iradesizim” yerine “hata
yaptım hatayı tekrarlamazsam amacıma ulaşabilirim”
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara
Sonuç• Sigara bırakma “istek”, “kararlılık” ve
“çaba” gerektirir• BAŞARI= İstemek + İnanmak+ çaba
göstermek
Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara