BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 1  

QELIZA BAKTERORE   Dr Alvin Fox

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

FJALËT KYÇE

Prokariot Eubaktere (Baktere)Archaebacteria (Archaea)Eukariot PlazmidKromosom RibosomPeptidoglikan (murein, mukopeptid)Ngjyrosja sipas Gramit Gram negativGram pozitivMbështjellësi qelizorMembrana qelizoreMuri qelizorMembrana e jashtmeHapsira periplazmikeFosforilimi oksidativ Sferoplasti/protoplastiFlagjelaKemotaksaFilamenti aksialProteina lidhëse periplazmike

PROKARIOTËT DHE EUKARIOTËT 

“Bakteret e vërteta” (ku përfshihen të gjitha bakteret që infektojnë njeriun) janë anëtarë të të njejtës mbretëri të gjallesave - eubacteria, bacteria. Një grup tjetër mikroorganizmash që shpesh hasen në mjedise ekstreme jetësore formojnë mbretërinë tjetër - archaebacteria, Archaea. Në aspektin morfologjik, të dy mbretëritë e këtyre mikroorganizmave kanë ngjashmëri mes vete( sidomos kur iu mungon bërthama), prandaj ato së bashku grupohen si prokariotë. Megjithatë, ato kanë dallime të dukshme në aspektin biokimik. Shumica e archaea jetojnë në mjedise tipike, siç janë burimet e nxehta sulfurike, ku mbretëron temperaturë mbi 80 ºC dhe pH=2. Këto mikroorganizma quhen termoacidofile. Të tjerat jetojnë në mjedise që përmbajnë metan (metanogjenet) ose përqëndrime të larta të kripës (halofilet ekstreme).

Archaea

Bazuar në ngjashmëritë e sekuencave të ADN-së, del se arkaeat dhe ekuariotet janë ndarë nga eubakteret para se të ndahen nga njëra tjetra (figura 1a). Nga vështrimi biokimik, arkaeat në shumë aspekte janë më të ngjashme me eukariotet sesa eubakteret. P.sh., ARN polimeraza e arkaeave në aspektin e numrit të nënnjësive është poaq komplekse sikurse polimerazat e bërthamës së eukarioteve. Njëkohësisht, përbrenda disa nënnjësive eukariote ekziston një homologji e konsiderueshme e aminoacideve. Po ashtu, te arkaeat gjeni promotor i strukturës është më shumë i ngjashëm me atë të eukarioteve sesa eubaktereve. Sikurse eubakteret, edhe arkaeat kanë operone, të cilat i përshkruajnë tek ARNi policistronike. Ngjashmëri ekzistojnë edhe në faktorët e sintezës së proteinave të arkaeave dhe eukarioteve, duke sugjeruar për një mekanizëm të përbashkët të sintezës së proteinave. Njësia 16S e ARNr te eubakteret dhe arkaeat dallon dukshëm në sekuencë.

Eubakteret ( me përjashtim të gjinive Mycoplasma dhe Chlamydia) posedojnë peptodoglikan (sinonimet: mureinë, mukopeptid, skeleti i murit qelizor). Peptidoglikani përmban një sheqer unikat, acid muramik, që nuk gjindet tjetërkund në natyrë. Archaebacteret përmbajnë pseudomureinë që dallon strukturalisht me mureinën e eubaktereve.

PermeazatGranulat deponuesePiliet (fimbriet)Kapsula (shtresa jargëzuese, glikokaliksi)

Figura 1a Domenet e jetës

Për të shprehur ngjashmëritë ndërmjet archaeae dhe eukarioteve, në të kaluarën është përdorur termi archaebacteria. Sot, të gjitha format tjera qelizore të jetës (përfshirë bimët, kafshët dhe fungjet) përmblidhen me një emër-eukariotë.

Anëtarët e Archaea nuk janë patogjenë për njerëz dhe nuk do të diskutohen më tej.  

Ngjashmëritë ndërmjet  Archaea dhe Eukarioteve

  Eubakteret Archaea

Bërthama Jo Jo

Nukleosomet/histonet Jo Po

Operonet/ ARNm policistronike Po Po

Intronet Jo Jo

Proteinat lidhëse TATA Jo Po

Organelet Jo Jo

Kromosomet Një zingjiror Një zingjiror

ARN polimeraza Një (e thjeshtë) Më shumë se një (komplekse)

Amino acidi proteinë inicues N-formyl metionina Metionina

Sinteza e proteinave ndjeshmëria ndaj toksinës difterike

Nuk janë të ndieshme Të ndjeshëm

Peptidoglikani Po Jo

Sinteza e proteinave

Faktorët inicues Proteinat ribosomale Faktorët e elongimit

tek Archaea janë më të ngjashëm me ato të eukarioteve sesa eubakteret

 

Vetite unike te Archaeae

DALLIMET NDËRMJET PROKARIOTEVE DHE EUKARIOTEVE 

Qeliza prokariote, për dallim prej asaj eukariote nuk është e fragmentuar. Ajo nuk ka membranë bërthamore, mitokondrie, retikulum endoplazmatik, trupin e Golgjit, fagosome dhe lizosome (Figurat 1b, 2 dhe 3). Prokariotet, në përgjithësi kanë vetëm një kromozom cirkular. Pasi që nuk kanë membranë bërthamore, kromosomi është i lidhur në një vend specifik të membranës qelizore- në mezosome. Ribosomet e prokarioteve janë 70S ( S- njësia e Svedbergut, një vlerë e madhësisë), kurse ribosomet e eukarioteve janë më të mëdha (80S). Nënnjësitë ribosomale të prokarioteve janë 30S dhe 50S ( te eukariotet janë më të mëdha). Ribosomet 30S kanë ARN 16S, kurse ribosomet 50S përmbajnë ARN 23S dhe 5S. Te eukariotet, ARN ribosomal është më i madh (ARNr 18S ndaj 16S). Membranat bakterore, në përgjithësi nuk përmbajnë sterole (p.sh.kolesterol).

Figura 1b. Krahasimi i eukarioteve dhe prokarioteve “eubakterore”

Figura 2. Një qelizë shtazore

Figura 3. Prototipi i qelizës bakterore

STRUKTURA BAKTERORE

Edhepse nuk janë kompekse sikur eukariotet, te prokariotet mund të definohen disa struktura përbërëse eubakterore. Këto struktura nuk i posedojnë të gjitha bakteret.

Plazmidet Janë segmente të ADN-së që ndodhen jashtë kromozomeve, të pranishme në shumë kopje dhe shpesh kodojnë faktorët e patogjenezës dhe ato të rezistencës antimikrobike. Disa forma, po ashtu janë të përfshira në shumëzimin e baktereve.

Mbështjellësi qelizorBakteret mund të ndahen në dy grupe duke u bazuar në ngjyrosjen sipas Gramit. Bakteret Gram pozitive e mbajnëkristal violetit pas shpërlarjes me ujë, kurse ato Gram negative nuk e mbajnë atë pas shpërlarjes. Të gjitha bakteret kanë membranë qelizore në të cilën bëhet fosforilimi oksidativ (pasi që nuk kanë mitokondrie). Jashtë membranës qelizore ndodhet muri qelizor, që përbën një formacion rigjid dhe e mbron qelizën nga liza osmotike. Bakteret gram pozitive kanë mur qelizor shumë më të trashë sesa ato Gram negative. Bakteret Gram negative kanë edhe një membranë të jashtme shtesë.jashtme është bariera kryesore e permeabilitetit te bakteret Gram negative. Hapësira ndërmjet membranës së jashtme dhe asaj të brendshme quhet hapësira periplazmike. Bakteret Gram negative i deponojnë enzimet e tyre zbërthyese në hapësirën periplazmike. Bakteret Gram pozitive nuk kanë hapësirë periplazmike; ato sekretojnë ekzoenzime dhe bëjnë digjestimin jashtëqelizor. Digjestimi është i nevojshëm, pasi që molekulat e mëdha nuk mund të kalojnë rregullisht nëpër membranën e jashtme (nëse është prezente) ose nëpër membranën qelizore.

Bakteret pa mur qelizorNëse bakteret trajtohen me 1) enzime që shkaktojnë lizë të murit qelizor ose 2) me antibiotikë që interferojnë me biosintezën e peptidoglikanit, atëherë shpesh mund të krijohen baktere pa mur qelizor. Zakonisht këto trajtime rezultojnë në krijimin e mikroorganizmave të paqëndrueshëm. Bakteret pa mur qelizor që nuk mund të shumëzohen quhen sferoplaste (nëse kanë membranë të jashtme) ose proptoplaste (nëse nuk është prezente membrana e jashtme).shumëzohen (format L).

Figura 4. E. coli – prokarioti shkopthor me shumë flagjela (SEM x26,730) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Shfrytëzim i lejuar

FlagjelaDisa lloje bakteresh janë të lëvizshme dhe kanë organele të lëvizjes – flagjela (figura 4). Ato janë të afta ta shijojnë mjedisin e tyre jetësor dhe të përgjigjen ndaj substancave kimike ushqyese ose materieve helmuese duke lëvizur drejt tyre apo larg nga to (kemotaksa). Flagjelat janë të fiksuara në membranën qelizore, zgjaten nëpër mbështjellës qelizor dhe shtrihen si varg i gjatë. Flagjela përbëhet nga një numër proteinash, përfshirë edhe flagjelinën. Ato e lëvizin qelizën përmes rrotacionit me lëvizje sikur helikë. Filamentet aksiale te spiroketat kanë funksion të ngjashëm sikurse flagjelet. Proteinat lidhëse në hapësirën periplazmike ose membranën qelizore i lidhin burimet e ushqimit (siç janë sheqernat dhe aminoacidet) duke shkaktuar metilimin e proteinave të tjera të membranës qelizore të cilat ndikojnë në lëvizjen e qelizës me flagjela. Permeazat janë proteina që pastaj i transportojnë këto ushqime nëpër membranën qelizore. Energjia dhe burimet e karbonit mund të deponohen sipas nevojës në “granulat deponuese” të citoplazmës që përmbajnë glikogjen, polihidroksibutirat ose polifosfate.

Figura 5. E. coli me fimbrie (TEM x17,250) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Shfrytëzim I lejuar

Piliet (sinonim: fimbriet)Llojet e pilieve dallohen mes shtameve të ndryshme bakterore. Ato janë projeksione qelizore në formë të fijeve të flokut (Figura 5). Disa janë të përfshira në konjugimin seksual dhe të tjerat mundësojnë ngjitjen në sipërfaqet epiteliale të strehuesit gjatë procesit infektiv.

Figura 6Bakteret shkopthore që prodhojnë kapsulë. Kapsula përbëhet nga polisakaridet dhe poliproteinat. Ato kanë rol në aderencë, virulencë, mbrojtje, sigurim të ushqimit, dhe njohjen mes qelizave. Ato kanë trashësi të ndryshme, e cila mund të jetë 2 herë më e madhe sesa vëllimi i mikroorganizmit. Në ngjyrosjen e kapsulës, prapavija merr ngjyrë blu në të përhimtë, kurse qeliza merr ngjyrë të kuqe. Kapsula është pa ngjyrë dhe duket si kurorë përreth qelizës. © Judy Bowen, Buckman Laboratories International, Inc.Memphis, Tennessee, SHBA dhe The MicrobeLibrary

Kapsulat dhe shtresat jargëzuese (Figura 6)Këto janë struktura që e rrethojnë nga jashtë membranën qelizore. Nëse janë qartë të definuara atëherë quhen kapsula, e nëse jo - emërtohen si shtresë jargëzuese apo glikokaliks. Ato zakonisht përbëhen nga polisakaridet. Mirëpo, te disa bacile ato janë të përbëra nga polipeptidet (acidi poliglutaminik). Ato nuk kanë rol qenësor në jetesën e qelizës dhe brenda të njejtit lloj, disa shtame mund të prodhojnë kapsulë, kurse të tjerat jo. Kapsulat e baktereve patogjene i pengojnë fagocitet gjatë gëlltitjes dhe shkatërrimit të baktereve. Kapsulat shpesh humbin gjatë kultivimit in vitro.

Endosporet (sporet) Janë forma të fjetura të qelizës bakterore që prodhohen nga disa lloje bakteresh gjatë kushteve të pavolitshme jetësore (figura 7); forma aktive e rritur e qelizës quhet formë vegjetative. Sporet janë rezistente ndaj shumë kushteve të pavolitshme (përfshirë temperaturat e larta dhe tretësit organikë). Citoplazma e sporeve është e dehidruar dhe përmban kalcium dipikolinat (acidi dipikolinik- figura 8), që është përgjegjës për rezistencën e spores ndaj nxehtësisë. Sporet më së shpeshti hasen te gjinitë Bacillus dhe Clostridium.

Figura 7 ASporet e Bacillus cereus (gjelbërt) dhe qelizat që nuk formojnë spore (kuq) © Ralph Van Dyke Jr. The Des Moines University Osteopathic Medical Center, Des Moines, Iowa SHBA dheThe MicrobeLibrary

Figura 7BSporulimi i P. larvae në kulturë duket I ngashëm me atë të bakterev sporogjene. Qeliza shkopthore vegjetative ka një shtresë të trashë të peptidoglikanit.© Donald Stahly, University of Ioëa, Iowa City, Iowa and The MicrobeLibrary

Figura 7CSpore e papjekur e rrethuar nga qeliza amë ( sporangiumi). Një kopje e ADN-së bakterore është e paketuar përbrenda sporës në zhvillim. Mbështjellësi i jashtëm i spores është më i hollë dhe më pak i dendur elektronikisht sesa në sporen e pjekur. © Donald Stahly, University of Iowa, Iowa City, Iowa

Figura 7Dmbështjellësi i trashë i spores flet se diferencimi i endosporës është kompletuar, por endospora mbetet përbrenda sporangiumit. Përfundimisht, endospora lirohet nga sporangiumi. Mbështjellësi i brendshëm i spores përbëhet nga maksimum shtatë shtresa që quhen lamella.Iowa and The MicrobeLibrary

Figura 8 Acidi dipikolinik

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 2

KULTIVIMI DHE IDENTIFIKIMI I AGJENSËVE INFEKTIVË

Dr Alvin Fox

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

FJALËT KYÇE IDENTIFIKIMI I BAKTEREVE NË LABORATORIN DIAGNOSTIK DHE TAKSONOMIA E TYRE

Izolimi (kultura)

pllakat e agarit / kolonitëterrenet e lëngëta - epruvetat - madhësia

Identifikimi & taksonomia Familja Gjinia Lloji Tipi

Testet biokimike (fiziologjike)

Testet molekulare ADN-ADN homologjia sekuentimi 16S ARNr

Profilimi kimik

Metodat tjera të gjetjes së mikrobeve

Polymerase chain reaction (PCR)Aglutinimi (gjetja e antigjeneve)NgjyrosjaSerologjia (gjetja e antitrupave)

Sëmundjet ngjitëse shkaktohen nga baktere të ndryshme dhe shoqërohen me pasqyrë klinike dhe ecuri të ndryshme. Veçimi dhe identifikimi i baktereve nga mostrat klinike të pacientëve ndihmon në mjekimin e sëmundjeve. Ndërkaq, antibiogrami - testimi i ndjeshmërisë së mikrobeve ndaj antimikrobikëve (p.sh. përmes përcaktimit të përqëndrimit minimal inkibues ose PMI) mund të ndihmojë në përzgjedhjen e antibiotikut për terapinë medikamentoze. Nëse bakteret veçohen në rrethana dhe në vende të pazakonshme, atëherë kjo mund të sygjerojë për ndonjë shpërthim epidemik (psh. veçimi i tyre nga pajisjet dhe instrumentet e ndryshme mjekësore në spital); ose për mangësi në teknikat aseptike të personelit në atë repart.

Nëse dyshohet në një infeksion të shkaktuar nga bakteret, atëherë zakonisht preferohet veçimi i kolonive të dukshme të mikroorganizmit në kulturë të pastër (në terrene ushqyese me agar) dhe pastaj të bëhet identifikimi përfundimtar i llojit të bakteres që shkakton atë infeksion. Identifikimi bazohet në parimet e taksonomisë që zbatohen për gjendjen përkatëse klinike mikrobiologjike. Nga laboratori diagnostik kërkohet që brenda ditës të identifikohen shumë mikroorganizma dhe atë për një periudhë sa më të shkurtër kohore. Testet diagnostike që përdoren në laborator duhet t’i plotësojnë disa kritere: ato duhet të kryhen me lehtësi, të jenë sa më të shpejt dhe të kenë çmim të volitshëm. Metodat klasike të identifikimit të baktereve bazohen në karakteristikat morfologjike dhe metabolike të tyre. Përzgjedhja e testeve diagnostike bëhet sipas aftësisë dalluese të mikrobeve të ndryshme. Për secilin mikroorganizëm që dëshirojmë ta identifikojmë ekzistojnë teste të ndryshe diagnostike. Tashmë, në laboratoret mikrobiologjike gjithnjë e më shumë janë në përdorim teknikat biologjike molekulare për karakterizimin e gjeneve specifike apo madje segmenteve të veçanta përbrenda gjeneve.

Qasja moderne në taksonominë e baktereve përdor teknika dhe metodologji shumë më komplekse që prekin kryesisht profilimin e përbërjes strukturore të baktereve. Kjo përfshin qasjen e bazuar në “biologjinë molekulare” dhe “kiminë analitike”. Shumë skema klasike për identifikimin e baktereve japin pak të dhëna për marrëdhëniet e tyre gjenetike, madje nganjëherë në aspektin shkencor janë të gabueshme. Informatat e reja kanë mundësuar riemërimin e disa nënllojeve bakterore dhe në disa raste në riorganizimin e plotë të raporteve ndërmjet shumë familjeve të baktereve.

Figura 1 Kultura e Bacillus anthracis në pllakat e agar-bikarbonatit dhe agar-gjakut. Kolonitë e lëmueshme në bikarbonat (majtas) dhe kolonitë e thepisura në agar-gjak (djathtas). CDC/Dr. James Feeley

TERMAT TAKSONOMIKË (KLASIFIKIMI)

Familja: një grup i gjinive të baktereve me veti të përafërta.

Gjinia: grup i llojeve të përafërta.

Lloji: grup i tipeve të përafërta.

Tipi: grup i nëntipeve të përafërta (p.sh. biotipi, serotipi).

Nëntipi (shtami): një linjë apo një izolat i llojit të caktuar të baktereve.

Më së shpeshti përdoret emri i llojeve bakterore (p.sh. Streptococcus pyogenes - apo shkurtdy pjesë të emërtimit të llojeve: njëra e definon gjininë (në këtë rast "Streptococcus") dhe tjetra llojin (në këtë rast "

Figura 2.Procedura e ngjyrosjes sipas Gramit

Emri i gjinisë gjithnjë shkruhet me shkronjë të madhe kurse lloji me shkronjë të vogël. Të dy emërtesat shkruhen të nënvizuar ose në stilin italik.

ECURIA E IZOLIMIT DIAGNOSTIK DHE IDENTIFIKIMIT TË BAKTEREVE

Hapi 1. Mostrat e pacientit (p.sh. gjaku, urina, lëngu trunoshpinor etj.) kultivohen në pllakën me terren ushqyes. Pas inkubimit prej një apo disa ditësh, mund të vërehen koloni të veçuara të baktereve që mund të shihen me sy (Figura 1). Secila koloni e përmban miliona qeliza bakterore. Gjatë kësaj faze të identifikimit të baktereve rëndësi shumë të madhe ka vrojtimi i këtyre kolonive për të përcaktuar madhësinë, ndërtimin, ngjyrën si dhe hemolizën (nëse rriten në agar gjak). Një faktor tjetër i rëndësishëm në dallimin e mikroorganizmave është edhe kërkesa e tyre për oksigjen.

Hapi 2. Kolonitë ngjyrosen sipas Gramit dhe qelizat individuale bakterore vrojtohen me mikroskop.

Hapi 3. Bakteret identifikohen duke shfrytëzuar kolonitë e rritura në terrene kultivuese. Kjo procedurë, shpesh kërkon edhe 24 orë shtesë të rritjes.

FIGURA 3. SHEMBUJ TË NGJYROSJES SIPAS GRAMIT

Bacillus brevis. Ngjyrosja sipas Gramit. CDC/Dr. William A. Clark

Streptococcus mutans. Ngjyrosja sipas Gramit. Në pllakat e agar gjakut vërehen forma sikur koke pa radhitje vargore. Këto mikrobe mund të shkaktojnë endokardit subakut bakterial dhe karies dental.CDC/Dr. R Facklam

NGJYROSJA SIPAS GRAMIT

Kolonia e baktereve thahet në xham mikroskopik dhe më tej procedohet si vijon (Figura 2 dhe 3):

Hapi 1. Ngjyrosja me kristal violet. Bakteret marrin ngjyrë të kaltër.

Hapi 2. Fiksimi me jod. Kjo procedurë e stabilizon ngjyrën kristal violete. Bakteret mbesin me ngjyrë të kaltër.

Hapi 3. Ekstraksioni me alkool apo me ndonjë tretës tjetër. Gjatë kësaj procedure disa baktere çngjyrosen (Gram negativet), por disa të tjera mbajnë të njejtën ngjyrë (Gram pozitivet).

Hapi 4. Ngjyrosja me safraninë. Bakteret Gram pozitive mbesin të kaltra, kurse bakteret Gram negative tashmë marrin ngjyrën e kuqe të safraninës.

Në vazhdim vrojtohen vetitë e baktereve me mikroskop. Pas vrojtimit, shtrohen këto pyetje:

A janë Gram-pozitive apo Gram-negative, bakteret e vërejtura? Çfarë forme kanë ato - shkopthore, koke, spirale apo pleomorfe (formë e ndryshueshme)? A janë të rradhitura veç e veç apo janë në çifte, vargje etj.? Çfarë madhësie kanë qelizat bakterore të vërejtura?

Përveç ngjyrosjes sipas Gramit, në praktikën laboratorike mikrobiologjike ndonjëherë përdoren edhe ngjyrosje të tjera (psh. ngjyrosja e sporeve dhe ajo e kapsulave).

Në vazhdim të ecurisë së diagnozës mikrobiologjike, merret një koloni tjetër e ngjashme e bakteres nga pllaka kultivuese dhe ekzaminohet për veçoritë biokimike; p.sh., a i fermenton sheqernat, siç është llaktoza? Në disa raste, bakteret identifikohen

Bacillus anthracis. Ngjyrosja sipas Gramit.CDC/Dr. James Feeley

Streptococcus mutans. Ngjyrosja sipas Gramit. Kultura nga tioglikolati. Gjatë kultivimit në bujon duken me formë shkopthore në varg. Mund të shkaktojnë endokardit subakut bakterial dhe karies dental. CDC/Dr. Richard Facklam

përmes antitrupave komercialë që reagojnë me antigjenet e caktuar sipërfaqësor të tyre (p.sh. përmes aglutinimit). Po ashtu, për diagnozën e infeksioneve bakterore, në përdorim të gjerë janë edhe shumë teste komerciale molekulare.

KARAKTERIZIMI TAKSONOMIK I BAKTEREVE

Edhe përbrenda vetë llojeve bakterore ekziston një ndryshueshmëri e konsiderueshme. Prandaj, krahasimi i llojeve bakterore përfshin krahasimin e shumë nëntipeve për secilin lloj. Këto krahasime bazohen kryesisht në analizat kimike dhe molekulare.

ANALIZAT KIMIKE

Për studimin e strukturës së baktereve janë në dispozicion pajisje të sofistikuara, që kryesisht mundësojnë profilimin e acideve të ngopura, karbohidrateve ose profilimin ubikuitar (të gjithanshëm). Në taksonominë e baktereve, ndihmesë mund të ofrojë edhe karakterizimi i prodhimeve të sekretuara të metabolizmit (psh. alkoolet e avullueshme dhe acidet yndyrore me vargje të shkurtëra).

ANALIZAT MOLEKULARE 

Do të ishte ideale sikur të krahasoheshin sekuencat e tërë ADN-së kromozomale të baktereve. Por, kjo metodologji nuk është praktike, sepse për secilin nëntip të baktereve do të duhej bërë sekuentimi i miliona nukleotideve. Gjatë disa viteve të funditështë arritur sekuentimi i tërë gjenomit të ndonjërit përfaqësues (psh. një nëntipi) të disa llojeve bakterore. Kjo procedurë kërkon një punë voluminoze nga ana e shumë grupeve kërkimore të dedikuara vetëm për sekuentim. Në të kaluarën, ngjashmëria gjenomike ndërmjet baktereve është vlerësuar përmes raportit të përmbajtjes së guaninës (G) plus citozinës (C), e cila zakonisht është shprehur si përqindje (%GC). Sot, zbatohen dy alternativa të tjera: hibridizimi dhe sekuentimi (më së shpeshti për gjenin që kodon ARNr 16S).

Për të krahasuar afërsinë gjenetike të nëntipeve të ndryshme të baktereve përdoret teknika e ADN-ADN homologjisë-d.m.th. me çfarë përputhshmërie dy shtame të ADN-së nga bakteret e ndryshme lidhen-hibridizohen së bashku. Nëse ADN-ja nga dy nëntipet bakterore tregon shkallë të lartë të homologjisë (d.m.th. vargjet lidhen mirë), atëherë konsiderohet se këto nëntipe i përkasin të njejtit lloj të baktereve. ADN-ja e llojeve të ndryshme bakterore nuk tregon homologji të strukturës gjenetike.

Gjatë viteve të fundit, sekuentimi i molekulave ribosomale të 16S ARNr është bërë “standard i artë” në taksonominë e baktereve. Kjo molekulë përafërsisht posedon 1600 nukleotide në varg. Sekuentimi i 16S ARNr jep përgjigje në vlerësimin e ngjashmërisë së gjenomeve mbi nivel të llojeve duke lejuar krahasimin e afërsisë përgjatë tërë mbretërisë së baktereve. Llojet e afërta bakterore shpesh kanë sekuenca identike të ARNr. Kjo teknikë ofron një informatë komplementare të hibridizimit ADN-ADN. Në laboratorin e mikrobiologjisë klinike, përcaktimi i sekuencës së gjeneve 16S ARNr dhe regjioneve të tjera gjenetike përdoret për identifikimin e nëntipeve të baktereve.

DIAGNOZA E SHPEJTË MIKROBIOLOGJIKE PA KULTIVIM PARAPRAK TË MOSTRAVE KLINIKE

Disa mikrobe patogjene që prekin njeriun (përfshirë shkaktarët e tuberkulozit, sëmundjes së Llajmit dhe sifilisit) nuk mund të rriten fare në terrene ushqyese ose rriten në sasi të pamjaftueshme. Veçimi i këtyre mikroorganizmave është i ngadalshëm, madje nganjëherë edhe i pamundshëm. Megjithatë, në praktikën laboratorike ekziston mundësia e zbulimit të baktereve nga mostrat klinike, pa i kultivuar ato fare në terrene ushqyese.

Një shembull i diagnozës së shpejtë, që përdoret në shumë ordinanca mjekësore është zbulimi i antigjeneve të streptokokut

hemolitik të grupit A. Kjo realizohet duke marrë strisho nga gryka e pacientit dhe duke nxjerrë drejtpërdrejt nga mostra antigjenin streptokoksik (pa e kultivuar paraprakisht në terren ushqyes). Antigjeni bakteror zbulohet përmes fenomenit të përngjitjes (aglutinimit) së antigjenit me antitrupat e lidhur në kokërrzat komerciale të lateksit.

Sekuencat e ADN-së së njeriut mund të amplifikohen drejtpërdrejt nga lëngjet trupore të pacientit ( reaksioni zingjiror i polimerazës, PCR). Me këtë metodë mund të krijohen dhe veçohen sasi të mëdha të gjeneve specifike apo të pjesëve të tyre. Një qasje e tillë ka gjetur përdorim të madh në diagnozën e shpejtë të tuberkulozit.

Ndihmesë diagnostike në laboratorin e mikrobiologjisë mund të ofrojë edhe vrojtimi i drejtpërdrejtë mikroskopik i disa mostrave

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 3

USHQIMI, RRITJA DHE METABOLIZMI I BAKTEREVE Dr. Alvin Fox

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

FJALËT KYÇEGlikolizaFermentimiFrymëmarrja anaerobe

Për t’u rritur, bakteret duhet të sigurojnë burime të energjisë, si p.sh. karbonin ”organik” – që e marrin nga sheqernat dhe acidet e ngopura si dhe jonet e metaleve (psh. hekuri). Rol të rëndësishëm për rritjen e baktereve kanë edhe temperatura optimale, pH dhe kërkesat për oksigjen.

Frymëmarrja aerobe Fakultativ anaerobObligativ aerobObligativ anaerobAnaerob aerotolerant MikroaerofilSideroforeMezofileTermofilePsikrofile Koha e gjenerimitCikli i acideve trikarboksilike ose cikli i KrebsitRruga glioksilateUbikuinone

Kërkesat për oksigjen

Bakteret obligative aerobe, duhet doemos të kenë prani të oksigjenit për t’u rritur, sepse ato nuk mund ta realizojnë procesin e fermentimit. Në anën tjetër, bakteret anaerobe nuk mund ta bëjnë fosforilimin oksidativ- madje, oksigjeni i shkatërron ato. Këto baktere nuk i posedojnë disa enzime, si p.sh. katalazën (zbërthen peroksid hidrogjenin në ujë dhe oksigjen), peroksidazën (zbërthen NADH + H2O2 në NAD dhe O2) dhe superoksid dismutazën (zbërthen superoksidin Odetoksifikimin e radikaleve të lira perokside dhe të oksigjenit, të cilat prodhohen gjatë metabolizmit në prani të oksigjenit. Anaerobet aerotolerante janë baktere që shfrytëzojnë frymëmarrjen anaerobe, por ato mund të mbijetojnë edhe në prani të oksigjenit. Bakteret fakultative anaerobe mund ta shfrytëzojnë edhe fermentimin edhe frymëmarrjen aerobe për të prodhuar energjinë gjatë proceseve metabolike. Në prani të oksigjenit, zakonisht mbyllet procesi i frymëmarrjes anaerobe dhe këto mikrobe kalojnë në sistemin aerob të frymëmarjes. Bakteret mikroaerofile rriten mirë në prani të sasive të ulëta të oksigjenit, por shkatërrohen në përqëndrime të larta të tij.

Kërkesat ushqimore

Në këto kërkesa ushqimore bëjnë pjesë burimet e karbonit, azotit, fosorit, sulfurit dhe jonet metalike si p.sh. hekuri. Bakteret sekretojnë disa molekula të vogla, të cilat e lidhin hekurin (sidoforet, p.sh. enterobaktina, mikobaktina). Pastaj, sideroforet, me hekur të lidhur futen brenda përmes receptorëve të qelizës bakterore. Njeriu, po ashtu posedon proteinat transportuese të hekurit (transferinat). Bakteret që nuk garojnë me strehuesin për burime të hekurit, janë patogjenë të dobët.

Temperatura

Bakteret mund të rriten në temperatura të ndryshme, duke filluar nga ato që jetojnë në temperatura afër ngrirjes e duke shkuar deri te temperaturat afër vlimit. Ato që rriten kah mesi i këtij rangu quhen baktere mezofile. Këtij grupi i përkasin të gjitha bakteret që janë patogjene për njeriun si dhe bakteret oportune. Bakteret që kanë zona optimale më të larta të rritjes quhen termofile, kurse ato më të ulëta quhen psikrofile.

pH

Shumica e baktereve rriten më së miri në prani të pH neutrale; megjithatë, disa baktere mund të mbijetojnë e madje edhe të rriten në mjedise të larta acidike apo bazike.

FILM

Bakteret dhe fizioni binar Low resolution Quicktime High resolution Quicktime

© Mondo Media, San Francisco, Calif., USA and The MicrobeLibrary

Figura 1. Lakorja e rritjes

Matja e masës së baktereve në kulturat e lëngëta

Metodat më të shpeshta për matjet e tilla janë matja e: a) turbiditetit (shkalla e turbullimit të kulturës së lëngët nga ana e baktereve – vlerë e cila mat numrin e përgjithshëm të baktereve (të gjalla dhe të vdekura). Kjo metodë zakonisht realizohet me spektrofotometër (Figura 1).b) numri i baktereve të gjalla në kulturë – zakonisht përcaktohet përmes numrit të kolonive që rriten pas kultivimit të një vëllimi të ditur në pllakë (“numërimi në pllakë” i njësive koloni formuese - colony forming units). Rritja e baktereve mund të paraqitet me lakoren e rritjes (figura 1) ku jepet numri i qelizave të gjalla në raport me kohën. Koha e gjenerimit është koha e nevojshme për dyfishimin e popullacionit bakteror.

BURIMET E INTERNETITRRUGA METABOLIKE

Glikoliza Cikli i Krebsit

Dr Karl MillerGeorge Washington University

3D version requires Chime

METABOLIZMI I SHEQERNAVE ( si shembull i skemave metabolike)

Glikoliza ( Rruga e Embden- Mejerhofit dhe Parnasit)

Kjo është rruga më e shpeshtë e katabolizmit të sheqernave te bakteret. Kjo rrugë metabolike, po ashtu, haset edhe te shumica e qelizave shtazore dhe bimore. Pas një serie të proceseve enzimatike vjen deri te zbërthimi i sheqernave në piruvat duke prodhuar ATP (adenozinë-trefosfat) dhe NADH (nikotinamid adenin dinukleotidi). Energjia kimike, e cila nevojitet për qëllime të biosintezës deponohet në komponimet e reja të posaformuara (ATP and NADH)

NAD ---> NADH

Glukoza ------------------------------------> Piruvati

(C6) ADP ---> ATP (C3)*

* I përgjigjet numrit të karbonit në molekulë

Ekzistojnë edhe rrugë të tjera alternative për katabolizmin e sheqernave dhe për prodhimin e energjisë të deponuar brenda ATP-së. Një rrugë e tillë është rruga pentozë fosfate (shanti heksozë monofosfat) që vërehet te shumica e qelizave shtazore dhe bimore. Me këtë rrugë krijohet NADPH. Rruga tjetër, e quajtur Entner Doudorof, vërehet kryesisht te qelizat bakterore.

Frymëmarrja anaerobe

Frymëmarrja anerobe përfshin glikolizën dhe fermentimin. Gjatë stadeve të mëvonshme të këtij procesi NADH (i krijuar gjatë glikolizës) zbërthehet prapa në NAD duke e humbur hidrogjenin. Hidrogjeni i shtohet piruvatit dhe varësisht nga lloji i baktereve, krijohen prodhime të ndryshme përfundimtare të metabolizmit.

NADH --> NAD

Piruvati --------------------------->

Alkoolet me vargje të shkurta ose acidet e ngopura (C3)janë acidi llaktik ose etanoli) (C2-C4)

 

Frymëmarrja aerobe

Frymëmarrja aerobe përfshin glikolizën dhe ciklin e acideve trikarboksilike (cikli i Krebsit). Piruvatet zbërthehen plotësisht në dioksid karboni (C1) dhe gjatë këtij procesi NAD zbërthehet në NADH. Prandaj, gjatë fermentimit aerob, NADH krijohet prej dy burimeve (glikoliza dhe cikli i Krebsit). Fosforilimi oksidativ e zbërthen tepricën e NADH në NAD dhe prodhon më shumë ATP (energji e deponuar). Ubikuiononet dhe citokromet janë komponenta të vargut transportues të elektroneve, të përfshira në këtë proces të vonshëm. Hapi i fundit në këtë proces është shndërrimi i oksigjenit në ujë.

Cikli i Krebsit   (C4-C6 përbërësit intermediarë)

NAD ---> NADHPiruvati -----------------------------------> 3 CO2

Figura 2. Ciklet e Krebsit dhe Glioksalatit

Fosforilimi oksidativ

NADH --> NADO2 ------------------------------------------> H2O

ADP --> ATP

Cikli i Krebsit (Figura 2) përmban 4 dhe 6 atome karboni të ndërmjetme. Piruvati (C3) mund të kyçet në ciklin e Krebsit me ç’rast numri i atomeve të ndërmjetme të karbonit C4/C6 mbetet i njejtë apo rritet.

a) Humbja e CO2 (C1) nga piruvati për të formuar acetyl CoA, pasuar me shtimin e komponentës C4 të ciklit (oksaloacetati) prodhon komponentën C6 (acidi citrik). Prandaj, numri i molekulave të prodhuara të C6 barazohet me numrin e molekulave të C4 që ishin prezente në fillim.

-CO2

C3 --> C2

C2

C4 --> C6

b) Shtimi i CO 2 te piruvati jep komponimin C4. Në këtë nivel, krijohen molekula të tjera të C4 (komponenta ciklike).

 

+CO2

C3 --> C4

Prandaj, nëse disa nga komponentat e ciklit hiqen dhe përdoren në rrugë të tjera të biosintezës, ato mund të rimbushen përmes këtij reaksioni.

BURIMET E INTERNETITRRUGA METABOLIKE

Fosforilimi oksidativ

Kimia e sintezës së ATP Dr Karl Miller

George Washington University

BURIMET E INTERNETITRRUGA METABOLIKE

Beta oksidimi i acideve të ngopura

(Vargu tek) Beta oksidimi i acideve të

ngopura(vargu çift)

Dr Karl MillerGeorge Washington University

3D version requires Chime

METABOLIZMI I ACIDEVE TË NGOPURA

Acidet e ngopura zbërtehehn në grupet acetil (C2) që futen në ciklin e Krebsit duke u bashkuar me komponentën intermediare C4 për të prodhuar C6. Gjatë ciklit, C2 i shtuar humbet pasi rigjenerohen CO2 dhe C4 . Në përgjithësi, nuk ka rritje në numrin e molekulave intermediare të ciklit. Prandaj, nëse acidet e ngopura janë i vetmi burim i karbonit, atëherë nuk mund të hiqen intermediarët  pa mbylljen e ciklit:

+C2

C4 ---> C6

Bakteret shfrytëzojnë edhe ciklin glioksilat (Figura 2- modifikim i ciklit të Krebsit) në të cilin anashkalohen hapat enzimatikë që heqin dy molekula të CO2 nga intermediarët. Komponenta intermediare C6 shndërrohet në dy komponenta C4 (të dy komponenta të ciklit). Prandaj, për çdo grup acetil (nga acidet e ngopura), mund të prodhohet një cikël shtesë për intermediarët. Rruga e glioksalatit nuk haset te qelizat shtazore, pasiqë ato shfrytëzojnë acidet e ngopura të preformuara që ndodhen në ushqim.

C6 --> C4+ +C2C2 --> C4

 

Në përfundim, mund të thuhet se cikli i Krebsit funksionon si model për biosintezë dhe prodhim të energjisë. Megjithatë, nëse intermediarët duhet të hiqen dhe të përdoren për rrugë të tjera metabolike, ato duhet të plotësohen. Procesi i plotësimit për shfrytëzimin e sheqernave dhe acideve yndyrore është i ndryshëm.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 4 MEMBRANA QELIZORE, SPORET DHE BIOSINTEZA E MAKROMOLEKULAVE

Dr. Alvin Fox

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

FJALËT KYÇEMbështjellësi qelizor

Muri qelizorMembrana qelizore

Membrana e jashtme Peptidoglikani

Lipoproteina e BraunitPorinet

Lipopolisaharidi (endotoksina "klasike")

Acidi teikoikAcidi teikuronikAcidi lipoteikoik

Acidi mikolikUndekaprenoli (baktoprenoli)

Endosporet

Në këtë kapitull do të diskutohet për strukturën e membranës qelizore te bakteret Gram negative, Gram pozitive dhe ato acido-alkoolorezistente. Po ashtu, do të përshkruhet përbërja dhe funksioni i makromolekulave unike të membranës qelizore si dhe endosporeve të baktereve.

Membrana qelizore

Mbështjellësin e qelizës bakterore e ndërtojnë membrana qelizore dhe muri qelizor; plus membrana e jashtme (nëse është prezente). Muri qelizor përbëhet nga peptidoglikani dhe strukturat e tjera të bashkuara. Sipas përbërjes së mbështjellësit qelizor shumica e baktereve mund të kategorizohen në dy grupe (figura 1): Gram pozitive dhe Gram negative. Kjo ndarje bazohet në ngjyrosjen sipas Gramit, e cila reflekton dallimet kryesore strukturore ndërmjet këtyre dy grupeve. Në disa lloje të baktereve janë gjetur edhe përbërës të tjerë të murit qelizor (baktere që nuk janë as Gram pozitive as Gram negative).

Peptidoglikani është një makromolekulë me shumë vargje kryqëzuese, që e mbështjell membranën e qelizës bakterore dhe i siguron asaj fortësinë. Ai ka peshë të madhe molekulare prej miliardash (krahasuar me proteinat që nuk e tejkalojnë mijëshen) dhe përbëhet nga glikani (polisaharid) – që është skeleti ndërtues, i përbërë nga acidi N-acetil muramik dhe N-acetilglukozamina, si dhe nga vargjet anësore të peptideve që përmbajnë aminoacidet D apo L; nganjëherë mund të kenë edhe acid diaminopimelik. Vargjet anësore janë të lidhura me lidhje kryqëzuese përmes urave peptidike. Këto ura ndryshojnë në strukturën e vet te llojet e ndryshme bakterore. Acidi muramik, D-aminoacidet dhe acidi diaminopimelik nuk sintetizohen tek gjitarët. Peptidoglokani gjindet te të gjitha eubakteret përveç gjinive Chlamidia dhe Mycoplasma.

 

  Figura 1. Diagrami i thjeshtuar i mbështjellësve qelizor të qelizave Gram pozitive dhe Gram negative

Mbështjellësi qelizor i baktereve Gram pozitive (Figura 2)

Në peptidoglikanin e këtyre baktereve lidhen me lidhje kovalente acidet teikoike (shtylla e tyre ndërtohet nga polimeret fosforike të ribitolit ose glicerolit) ose acidet teikuronike (acid glukuronik që përmban polisahardide). Këto molekula me ngarkesë negative besohet se janë të përfshira në përqëndrimin e joneve të metaleve nga mjedisi. Acidet teikoike, po ashtu mund t'i drejtojnë enzimet autolitike në vendet e digjestimit të peptodoglikanit (autoliza)-një nga hapat e biosintezës së murit qelizor. Në disa raste janë të pranishme edhe polisaharidet neutrale. Acidi lipoteikoik, në shumë baktere lidhet me membranën qelizore. Në raste të tjera, ai mund të shfaqet në fimbrie jashtë qelizës. Nëse ndodhet në pjesën e jashtme të qelizës mund të ngjitet për qelizat epiteliale duke mundësuar kolonizimin e grykës (p.sh. streptokoket e grupit A). 

Figura 2. Komponentat e mbështjellësit qelizor te bakteret Gram-pozitive

 Figura 3. Komponentat e mbështjellësit qelizor te bakteret Gram-negative

Mbështjellësi qelizor i baktereve Gram negative (Figura 3)

Në peptidoglikanin e këtyre baktereve lidhen me lidhje kovalente lipoproteinat e Braunit, të cilat e lidhin mbështjellësin e jashtëm me murin qelizor. Sikur membranat tjera, edhe kjo përmban proteina dhe fosfolipide. Por, për dallim prej membranave të tjera, mbështjellësi qelizor te Gram-negativet përmban molekula shtesë - lipopolisaharide, të cilat kanë rëndësi në sigurimin e barierës së përshkueshmërisë për substancat hidrofobe. Lipopolisaharidi përbëhet nga tri pjesë: pjesa e jashtme që përmban antigjenin O, pjesa e mesme apo thelbi dhe pjesa e brendshme që përmban lipidin A. Mbështjellësi qelizor i baktereve Gram negative përmban disa sheqerna (heptoza dhe acid ketodeoksiktonik) që nuk gjinden tjetërkund në natyrë, si dhe lipidin A që përmban acide të ngopura beta-hidroksi-po ashtu, të rralla në natyrë. Molekula e këtyre baktereve ka aktivitet endotoksik. Porinet e membranës së jashtme ndihmojnë në formimin e kanaleve për të lejuar kalimin e ushqimit hidrofilik (p.sh.sheqernat) nëpër membranën e jashtme.

Bakteret acido-alkoolorezistente dhe bakteret e afërta me to (Mikobakteret, Nokardia dhe Korinebakteret)

Mbështjellësit qelizor të këtyre baktereve janë shumë më kompleks sesa te bakteret e tjera. Acidi mikolik (acidet e gjata të ngopura vargore) lidhen me lidhje kovalente përmes polisaharidit me peptidoglikanin. Komponimet e tjera që përmbajnë acid mikolik dhe komplekse tjera lipidesh formojnë një membranë të trashë prej dyllit, e cila ndodhet jashtë shtresës së peptidoglikanit.

Figura 4. Struktura e peptidoglikanit te E. coli

Figura 5. Struktura e peptidoglikanit te S. aureus

Sinteza e makromolekulave të mbështjellësit qelizor

Peptidoglikani (figurat 4 dhe 5): njësia prekursore (muramil pentapeptidi i lidhur për uridinë difosfatet) sintetizohet në citoplazmë dhe pastaj bartet në membranën qelizore. Nënnjësia aktivizohet me enzime nga nukleotidi në bartësin lipidik (undekaprenol/baktoprenol) duke ndërtuar nënjësinë e plotë (disakarid pentapeptidi me urat lidhëse peptidike). Nënjësitë e kompletuara pastaj barten në murin qelizor. Pas lëshimit të monomereve, undekaprenoli riqarkullon në membranën qelizore dhe përdoret përsëri. Shtyllat e glikanit të qelizës ekzistuese zbërthehen nga enzimet (autolizinet) për të mundësuar kyçjen e nënnjësisë së posasintetizuar. Nëse këto enzime janë hiperaktive, muri qelizor mund të degradohet dhe presioni i lartë osmotik e pëlcet membranën qelizore duke e mbytur qelizën (“autoliza”). Në vazhdim, me ndihmën e enzimeve ndodh lidhja e kryqëzuar e vargut anësor peptidik të nënjësisë së kyçur brenda vargut ekzistues ( proteinat penicilinë lidhëse). Nënnjësitë komplete të acidit teikoik dhe teikuronik, po ashtu sintetizohen në membranën qelizore (në bartësit lipidikë)ekzistues qelizor.

 

Figura 6. Struktura e lipopolisaharideve

Lipopolisaharidi

Lipidi A është i mbërthyer në membranën qelizore dhe sheqernat bazike ngjiten në mënyrë sekuenciale për të. Nënnjësitë antigjenike-O sintetizohen në mënyrë të pavarur (në bartës lipidik sikur në sintezën e peptidoglikanit). Pastaj, antigjeni-O lidhet në bërthamën e lipidit-A, duke krijuar lipopolisaharidet e membranës qelizore para kalimit në membranën e jashtme (figura 6).

  Figura 7. Ecuria e formimit të

Endosporet

Disa baktere të modifikuara Gram pozitive, kanë një mbështjellës të pazakonshëm qelizor që ndërtohet nga membrana qelizore dhe një membranë e jashtme. Peptidoglikani është më pak i kryqëzuar sesa te bakteret tjera dhe përmban acid muramik në formën e dehidruar. Peptidoglikani i spores është si një korteks që ndodhet ndërmjet dy membranave. Nga ana e jashtme e

endosporeve

Figura 8 Bacillus me qeliza vegjetative dhe me endospore. Ngjyrosja sipas Gramit © Christopher J. Woolverton, Kent State UniversityKent, Ohio and The MicrobeLibrary

qelizës është një mbulesë e përbërë nga keratina. Sporet e baktereve janë shumë rezistente ndaj agjensëve kimikë, pikërisht për shkak se kanë këtë mbulesë keratinike.

Gjatë shumëzimit të baktereve, formohet një mur ndarës që e ndan qelizën ëmë në afërsisht dy qeliza bija të barabarta. Gjatë sporulimit, ndarja e qelizës nuk është e barabartë dhe qeliza më e madhe e quajtur “qeliza ëmë” e mbulon qelizën bijë. Membrana qelizore e qelizës bijë e ndërton membranën e brendshme të spores, kurse membrana qelizore e qelizës ëmë e ndërton membranën e jashtme (figurat 7 dhe 8).

 

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 5  

ANTIBIOTIKËT QË VEPROJNË NË MBËSHTJELLËSIN E QELIZËS BAKTEROREDr Alvin  Fox

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

FJALËT KYÇESterilizimi /dezinfektimi / antisepsa

STERILIZIMI

Sterilizimi nënkupton shkatërrimin e plotë të TË GJITHA formave jetësore të mikroorganizmave.përdorimin e substancave sterilizuese fizike, gazore apo kimike. Metoda më efektive e sterilizimit është autokllavimi, që përfshin

AntibiotikuToksiciteti selektivBaktericidBakteriostatikPërqëndrimi minimal inkibues (PMI)AntibiogramiProteinat penicillinë-lidhëseAutolizinetCikloserinaBacitracinaVankomicinaBeta llaktamëtPenicilinatCefalosporinatMonobaktametAcidi klavulonikPenicilinaza /beta llaktamazaPolimiksina BRezistenca

nxehjen e lëngjeve (p.sh.terreneve ushqyese) ose materialeve të ngurta në temperaturë 121°C me avull nën presion. Materialet që i nënshtrohen autokllavimit duhet të jenë të qëndrueshëm ndaj nxehtësisë. Pajisjet që nuk i përballojnë temperaturave të larta të autokllavimit, mund të sterilizohen me etilen-oksid. Filtrat membranorë kanë pore, të cilat i ndalin bakteret, por i lejojnë medikamentet dhe kemikaliet e vogla të kalojnë nëpër to; prandaj ato kanë gjetur përdorim në "sterilizimin" e tretjeve delikate. Rrezet ultraviolete përdoren për uljen e përqëndrimit të baktereve nëpër sipërfaqe të ndryshme ( p.sh. nëpër salla të operacionit). Rrezatimi jonizues është më efikas sesa ai ultraviolet dhe mund të përdoret për sterilizimin e instrumenteve dhe të ushqimit.

Dezinfektantët (p.sh.komponimet e fenolit) mund të përdoren për shkatërrimin e shumë baktereve në mjedisin e jashtëm. Kurse, antiseptikët (p.sh. jodi ose alkooli 70%) përdoren lokalisht për redukimin e numrit të baktereve (p.sh.në sipërfaqet e lëkurës).

ANTIBIOTIKËT

Antibiotikët janë substanca që veprojnë tek bakteret sipas parimit të “ toksicitetit selektiv”. Kjo d.m.th. se ato i shkatërrojnë plotësisht bakteret (efekti baktericid) apo e pengojnë rritjen e tyre (efekti bakteriostatik), por nuk e dëmtojnë pacientin që i përdor këto substanca për mjekimin apo për parandalimin e sëmundjeve ngjitëse. Antibiotikët bashkëpunojnë në mënyrë efikase me sistemin aktiv imunitar për të shkatërruar bakteret që ndodhen tek strehuesi. Pas izolimit të kolonive të pastra të baktereve (shih kapitullin 2), mund të testohet ndjeshmëria e tyre ndaj një numri të madh të antibiotikëve. Kjo mund të bëhet me metodën e dilucionit- ku llogaritet përqëndrimi minimal inkibues (PMI), i cili definohet si përqëndrimi më i ulët i antibiotikut që e ndalon rritjen e baktereve. Një metodë tjetër e përcaktimit të ndjeshmërisë ndaj antibiotikëve është metoda e difuzionit ( metoda Kirbi-Bauer), në të cilën përcaktohet zona e inkibimit përreth diskut të imprenjuar me antibiotikë.

ANTIBIOTIKËT QË FRENOJNË SINTEZËN E MURIT QELIZOR

Një grup i madh antibiotikësh vepron në baktere përmes frenimit të sintezës së peptidoglikanit (figura 1). Pas frenimit të sintezës së peptidoglikanit, mund të shfaqet autoliza enzimatike e murit qelizor. Nëse mungon funksionaliteti i murit qelizor në sigurimin e fortësisë së qelizës bakterore, atëherë presioni i lartë osmotik në brendi të qelizës i shkatërron membranat e brendshme dhe të jashtme të qelizës bakterore. Prandaj, këta antibiotikë kanë veprim baktericid. Në frenimin e sintezës së peptidoglikanit përfshihen shumë mekanizma:

(1) Dy aminoacidet terminale të vargut anësor peptidik janë aminoacide të pazakonshme (D-alanina kundrejt izomerit të vet L-alaninës). Antibiotiku cikloserinë është komponentë analoge me D-alaninën dhe interferon me shndërrimin enzimatik të L-alaninës në D-alaninë në citoplazmë. Prandaj, sinteza e mëtejme e peptidoglikanit është e pamundur.

(2) Nënnjësia e peptidoglikanit (që përmban një varg anësor dhe një peptid të ngjitur për krijimin e urave kryqëzuese) kalon nëpër membranën citoplazmike i lidhur për difosfat undekaprenolin. Pasi monomeri i peptidoglikanit lirohet nga bartësi i vet gjatë kapjes në murin qelizor, undekaprenol difosfati defosforilohet në fomën monofosfate. Bacitracina e pengon reaksionin e defosforilimit dhe në mungesë të bartësit të monofosforiluar ndalet sinteza e nënjësive të peptidoglikanit.

UDHËZUES Sulmi i antibiotikut

HHMIKërkon Flash

Figura 1 Lidhja e kryqëzuar e peptidoglikanit

(3) Stadi përfundimtar në sintezën e peptidoglikanit përfshin lidhjen e pjesës sheqerike të nënjësisë së peptidoglikanit për shtyllën glikane të polimerit ekzistues të murit qelizor. Pastaj, ndodh lidhja e kryqëzuar e pjesës peptidike të nënnjësisë për peptidin. Gjatë këtij procesi D-alanina në mënyrë enzimatike hiqet nga fundi i vargut anësor paraprak peptidik, duke lejuar kalimin e tij të kryqëzuar nga vargu i ri peptidik në nënjësinë e posaformuar të peptidoglikanit. Vakomicina lidhet për D-alaninë-D-alaninën dukee penguar kështu transpeptidimin (lidhjen e kryqëzuar).

Figura 2 Struktura e penicilinës

(4) Në antibiotikët beta-llaktam bëjnë pjesë penicilinet (p.sh.ampicilina), cefalosporinet dhe monobaktamet. Ato lidhen për proteinat penicilinë-lidhëse dhe pengojnë veprimin e enzimeve të përfshira në transpeptidimin e peptidoglikanit. Veti e përbashkët e këtyre antibiotikëve është unaza beta-llaktame me 4 vargje. Penicilinet ngjiten me unazën beta-llaktame dhe kanë unazë pesëvargore, kurse cefalosporinet gjashtëvargore. Monobaktamët përbëhen vetëm nga unaza llaktame dhe kanë veprim antimikrobik.

Figura 3 Rezistenca ndaj beta-llaktamëve te bakteret Gram-negative

Figura 4 Rezistenca ndaj beta-llaktamëve te bakteret Gram-pozitive

PENICILINA

Penicilina përfitohet nga myku Penicillium chrysogenum. Gjatë fermentimit mykrrat prodhojnë acidin 6-aminopenicilinik që ka unazë tiazolidike dhe beta llaktame të bashkuar (figura 2). Kjo unazë është labile ndaj acideve dhe i nënshtrohet zbërthimit nga ana e enzimeve bakterore. Viteve të fundit janë përfituar derivate më stabile në aspektin biokimik, të cilat edhe përthithen (absorbohen) më lehtë nga trakti gastrointestinal dhe kanë spektër më të gjerë të efekteve baktericide.

Në strukturën unazore të antibiotikëve janë shtuar me rrugë sintetike edhe vargje të ndryshme anësore kimike. Kjo ka rezultuar në përfitimin e antibiotikëve të rinj me veçori të reja vepruese antimikrobike. Shumica e përfaqësuesve të familjes së penicilineve (figura 2) kanë aktivitet të ulët antimikrobik ndaj baktereve Gram negative, pasiqë nuk e depërtojnë membranën e tyre të jashtme. Cefalosporinet dhe disa penicilina sintetike janë aktive kundër baktereve Gram negative, pasiqë ato mund ta depërtojnë membranën e jashtme të këtyre baktereve. Një grup tjetër i penicilinave të modifikuar kimikisht kanë shkallë të ulët të ekskretimit nga organizmi i pacientit, duke mundësuar uljen e frekuencës së ordinimit të dozave terapeutike ditore.

Penicilinet mund të shkatërrohen nga enzimet e quajtura beta-llaktamaza (penicilinaza), të cilat prodhohen nga shtamet rezistente bakterore (figura 3). Acidi klavulonik lidhet fort për beta-llaktamazat, duke e penguar veprimin e tyre. Ai përdoret në bashkëpunim me disa peniciline për të mundësuar veprimin e tyre ndaj baktereve që zakonisht janë rezistent ndaj penicilinavetë veçuara. Një formë tjetër e krijimit të rezistencës është ndryshimi në strukturën e proteinave penicilinë-lidhëse, ashtu që antibiotiku nuk lidhet në mënyrë efikase për to (figura 4). Te bakteret Gram negative, penicilinet kalojnë nëpër membranën e jashtme duke i shfrytëzuar kanalet e vogla të quajtura porine. Por, mutacioni gjenetik mund të çojë në modifikimin e këtyre porineve duke bllokuar depërtimin e penicilineve në brendi të qelizës bakterore.

Figura 5 Struktura e polimiksinës

POLIMIKSINA B

Polimiksina B (figura 5) lidhet për lipopolisaharide (pjesën A) dhe për fosfolipide. Megjithatë, ajo preferon të lidhet për lipidin A. Kjo lidhje rezulton në shkatërrimin e membranës qelizore të baktereve Gram negative. Pasiqë membrana qelizore e baktereve Gram pozitive nuk është e ekspozuar, polimiksina ka pak aktivitet ndaj tyre. Ky medikament është toksik për qelizat humane, pasiqë mund të shkaktojë lizën e membranave eukariote, andaj rrallë përdoret në përditshmërinë klinike.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 6  

ANTIBIOTIKËT – SINTEZA E PROTEINAVE, SINTEZA E ACIDIT NUKLEIK DHE METABOLIZMI Dr Gene Mayer

Përktheu: Dr. Lul Raka, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Prishtinës dhe Mikrobiolog në Departamentin e Mikrobiologjisë të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës- Prishtinë, Kosovë

OBJEKTIVAT MËSIMORË

Përshkrimi i mekanizmit të veprimit të agjensëve

antimikrobik

Diskutimi i antibiogramit

Vështrimi i mekanizmave me te cilët bakteret shfaqin

rezistencë ndaj antimikrobikëve

PARIMET THEMELORE DHE PËRKUFIZIMET

A. Selektiviteti- të gjithë agjensët antimikrobik që kanë efikasitet klinik, shprehin toksicitet selektiv ndaj baktereve në njerën anë, por, pa e dëmtuar strehuesin në anën tjetër. Kjo është veçoria kryesore dalluese e antibiotikëve ndaj dezinfektantëve. Bazat e selektivitetit varen nga antibiotiku i caktuar. Nëse antibiotikët kanë selektivitet të lartë, atëherë ata zakonisht nuk janë toksik. Megjithatë, nganjëherë edhe antibiotikët me selektivitet të lartë mund të kenë efekte anësore tek përdoruesit e tyre.

B. Indeksi terapeutik- definohet si raport ndërmjet dozës që është toksike për strehuesin ndaj dozës efektive terapeutike. Sa më i lartë të jetë indeksi terapeutik, aq më i mirë është veprimi i antibiotikut.

C. Katogoritë e antibiotikut- antibiotikët ndahen në baktericid - nëse e shkatërrojnë në tërësi bakteren e ndjeshme dhe bakteriostatik - nëse e pengojnë vetëm përkohësisht rritjen e baktereve. Në përgjithësi, në praktikën klinike preferohet përdorimi i antibiotikëve që kanë veprim baktericid; por shpeshherë faktorë të ndryshëm mund ta imponojnë përdorimin e antibiotikëve me veprim bakteriostatik. Nëse përdoret antibotiku me veprim bakteriostatik, atëherë kohëzgjatja e terapisë duhet të jetë e mjaftueshme për t'iu lejuar mekanizmave mbrojtës qelizor dhe humoral çrrënjosjen e baktereve nga organizmi. Përdorimi i antibiotikëve me veprim baktericid preferohet në trajtimin e infeksioneve të endokardit dhe të meningjeve. Në këto dy lokalizime, forcat mbrojtëse të organizmit janë relativisht joefektive dhe rreziku që bartin me vete këto infeksione kërkon shkatërrimin e menjëhershëm të mikroorganizmave.

D. Antibiogrami- Vlera themelore e përcaktimit sasior të aktivitetit të antibiotikëve in vitroinkibues (PMI) dhe përqëndrimit minimal baktericid (PMB) të tyre. PMI është përqëndrimi më i ulët i antibiotikut që nën rrethana standarde e pengon rritjen e kolonive bakterore (d.m.th. kolonitë bakterore në pllakën kultivuese apo turbullimi në kulturën e lëngët). PMB është përqëndrimi më i ulët i antibiotikut që shkatërron 99.9% të inokulumit origjinal bakteror në një kohë të caktuar. Figura 1 ilustron mënyrën e përcaktimit të PMI të një antibiotiku.

Fig 1 Testimi i ndjeshmërisë ndaj antibiotikëve

FJALËT KYÇESelektivitetiIndeksi terapeutikBaktericidBakteriostatikPMIPMBTesti i difuzionitSinergjizmi antibiotikAntagonizmi antimikrobikAntimikrobikëtRezistenca e kryqëzuarRezistenca e shumëfishtë

Për të pasur efikasitet klinik, antibiotiku duhet ta mbërrijë PMI dhe PMB në vendin e infeksionit. Përthithja dhe shpërndarja farmakologjike e antibiotikut ndikojnë në dozën, rrugën dhe shpeshtësinë e dhënies së antibiotikut - me qëllim që të arrihet një dozë efikase në vendin e infeksionit.

Në laboratoret klinike mikrobiologjike metoda më e shpeshtë e përcaktimit të ndjeshmërisë së mikroorganizmave ndaj antibiotikëve është testi i difuzionit. Sipas kësaj metode, izolati bakteror mbillet në mënyrë uniforme në tërë sipërfaqen e pllakës së agarit. Pastaj, në sipërfaqe të pllakës vendoset disku i imprenjuar me një sasi standarde të antibiotikut. Më tej, antibiotiku fillon të difundojë në terren. Si rezultat i difuzionit vjen deri te gradienti i difuzionit të antibiotikut që e rrethon diskun. Pas inkubimit 18-24 orësh, krijohet një shtresë e kolonive të rritura bakterore. Përreth diskut mund të ketë zona të frenimit të rritjes së baktereve. Madhësia e zonës së frenimit varet nga shkalla e difundimit të antibiotikut, ndjeshmëria e bakteres së testuar ndaj antibiotikut dhe shkallës së rritjes së kolonive bakterore. Zona e frenimit në testin e difuzionit është e ndërlidhur në mënyrë reciproke me PMI në testing e dilucionit.

Testi i difuzionit bëhet në kushte të standardizuara dhe për secilin antibiotik tashmë janë përcaktuar zonat standarde të frenimit. Nëse zona e frenimit është e barabartë apo më e lartë sesa standardi, atëherë konsiderohet se mikroorganizmi është i ndjeshëm andaj antibiotikut. Nëse zona e frenimit është më e vogël sesa standardi, atëherë konsiderohet se mikroorganizmi është rezistent ndaj antibiotikut të testuar. Figura 1 poashtu ilustron procedurën e testit të difuzionit, kurse figura 2 jep disa prej zonave standarde të frenimit për disa antibiotikë.

E. Terapia e kombinuar- Terapia e kombinuar me dy apo më shumë antibiotikë jepet për këto raste: (1) për parandalimin e shfaqjes së shtameve rezistente të baktereve, (2) për trajtimin e rasteve urgjente gjatë kohës kur diagnoza etiologjike është në zhvillim e sipër dhe (3) për të shtuar efektin e antibiotikëve përmes fenomenit të sinergjizmit.

Sinergjizmi antibiotik shfaqet atëherë kur efekti i kombinimit të antibiotikëve është më i lartë sesa shuma e efekteve të antibiotikëve veç e veç. Antagonizmi antibiotik shfaqet atëherë kur një antibiotik (zakonisht ai që ka efekt më të vogël), interferon me efektet e antibiotikut tjetër.

F. Antibiotikët dhe agjensët kimioterapeutikë - Termi “antibiotik” nënkupton substancat e prodhura që kanë origjinë biologjike (prodhohen nga qeniet e gjalla), kurse termi “agjens kimioterapeutik” përkufizon një substancë kimike të prodhuar në mënyrë sintetike (artificiale). Sot, kufiri ndërmjet këtyre dy termave po zbehet gjithnjë e më shumë, sepse shumica e “antibiotikëve “ të rinj aktualisht janë prodhime biologjike - por të modifikuara kimikisht (madje disa janë kopje të prodhimeve biologjike që janë sintetizuar kimikisht). Prandaj, termi i përbashkët për antibiotikët dhe agjensët kimioterapeutik është "agjens antimikrobik”.

  Figura 2

Standardet interpretuese për diametrin e zonave dhe PMI i përafërt korrelues për definimin e kategorive interpretuese të antibiogramit

 

Agjensi antimikrobik

(sasia për disk)Diametri i zonës për secilën kategori

dhe mikroorganizmi R I MS S

Ampicillin (10 mikro gm)  

Enterobacteriaceae <11 12-13 >14

Staphylococcusspp. <28   >29

Haemophilus spp. <19 >20

Enterococci <16   >17  

Streptokoket tjera <21 22-29 >30

Chloramphenicol (30 mikro gm) <12 13-17 >18

Erythromycin (15 mikro gm) <13 14-17 >18

Nalidixic acid (30 mikro gm) <13 14-18 >19

Streptomycin (10 mikro gm <11 12-14 >15

Tetracycline (30 mikro gm) <14 15-18 >19

Trimethoprim (5 mikro gm) <10 11-15 >16 a Adaptuar nga dokumenti i NCCLS, tetor 1983 (M2-T3). Referojuni dokumenteve më të reja të NCCLS për përditësime dhe ndryshime.

b R, Rezistent; I, intermediar(i ndërmjetëm); MS, mesatarisht sensitiv; S, senstiv (i ndjeshëm). Rezultati “I” duhet të raportohet pasiqë tregon për një rezultat që kërkon testim të mëtejmë. Nëse është në kuadër të “MS”, rezultati po ashtu duhet të raportohet për të dëshmuar se ka nevojë për dozën maksimale dozuese. Shtamet në kategorinë MS janë të ndjeshme e jo intermediare.

c PMI i përafërt që korrelon me përkufizimin e kategorive- rezistent dhe i ndjeshëm. Këto korrelime nuk mund të përdoren për interpretim te testi i dilucionit.

ANTIMIKROBIKËT QË FRENOJNË SINTEZËN E PROTEINAVE

A. Nisma e sintezës së proteinave- figura 3 ilustron nismën e sintezës së proteinave dhe vendveprimin e antibiotikëve që e frenojnë këtë proces.

B. Elongimi- Figura 4 ilustron procesin e elongimit dhe vendveprimin e antibiotikëve që e frenojnë këtë proces.

FRENUESIT E SINTEZËS SË PROTEINAVE (SHUMICA BAKTERISOTATIK)

Selektiviteti i këtyre agjensëve është rezultat i dallimeve në ribosomet e prokariotëve që janë 70S, ndaj atyre të eukarioteve që janë 80S. Pasiqë ribosomet mitokondriale kanë ngjashmëri me ribosomet prokariote këta antimetabolitë mund të kenë efekt toskik.

A. Antimikrobikët që lidhen me nënnjësinë 30S të ribosomeve

1. Aminoglikozidet (baktericid) Streptomycin, kanamycin, gentamicin, tobramycin, amikacin, netilmicin dhe neomycin (veprim lokal).

a. Mekanizmi i veprimit. – aminoglikozidet lidhen në mënyrë të pakthyeshme (ireversibile) me ribosomet 30S dhe e ngrijnë kompleksin inicues (30S-ARNi-ARNt), prandaj nuk mund të ketë nismë (start) të sintezës së proteinave. Aminoglikozidet, poashtu e ngadalësojnë sintezën e proteinave që tashmë është inicuar dhe shkakton keqlexim të informatave nga ARNi.

b. Spektri i veprimit – shumë baktere Gram-negative dhe disa Gram-pozitive; nuk përdoren te bakteret anaerobe (kërkohet oksigjen për marrjen e këtyre antibiotikëve) dhe tek ato brendaqelizore.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

d. Sinergjizmi – Aminoglikozidet kanë veprim sinergjik me antibiotikët β-llaktamë. β-llaktamët e frenojnë sintezën e murit qelizor dhe kjo e rrit përshkueshmërinë për aminoglikozidet.

Fig 3 Antibiotikët që veprojnë në fazën startuese të sintezës së proteinave

Fig 4 Antibiotikët që veprojnë në fazën e elongimit të sintezës së proteinave

Streptomycin

Neomycin

Tetracycline

2. Tetraciklinet (bakteriostatik) Tetracyclin, minocyclin dhe doxycycline.

a. Mekanizmi i veprimit – lidhen në mënyrë reversibile me ribosomet 30S dhe pengojnë lidhjen e aminoacil-ARNt për receptor në ribosomin 70S.

b. Spektri i veprimit – i gjerë; të dobishëm kundër baktereve me vendosje brendaqelizore.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

d. Efektet anësore – shkatërrimi i florës normale të zorrëve që qon në rritjen e infeksioneve sekondare; ngjyros dhe dëmton

Spectinolycin

strukturën e eshtrave dhe dhëmbëve.

3. Spectinomycin (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit - interferon në mënyrë reversibile me ndërveprimin mes ARNi dhe ribosomeve 30S. Spektinomicina ka strukturë të ngjashme me aminoglikozidet por nuk jep keqlexim të informatave nga ARNi.

b. Spektri i veprimit – përdoret në mjekimin e infeksioneve me Neisseria gonorrhoeae që janë rezistente ndaj penicilinës.

c. Rezistenca – e rrallë tek Neisseria gonorrhoeae.

Chloramphenicol

Erythromycin

Fusidic acid

B. Antimikrobikët që lidhen me nënnjësinë 50S të ribosomeve

1. Chloramphenicol, lincomycin, clindamycin (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit - lidhen për ribosomin 50S dhe frenojnë aktivitetin e peptidiltransferazës.

b. Spektri i veprimit

(1) Chloramphenicol – spektër i gjerë.

(2) Lincomycin dhe clindamycin – rang i kufizuar veprimi.

c. Rezistenca – e shpeshtë

d. Efektet anësore – Chloramphenicol është toksik (supresion i palcës së eshtrave) por nganjëherë shfrytëzohet për trajtimin e meningjitit bakteror.

2. Makrolidet (bakteriostatik)Erythromcin, clarithromycin, azithromycin, spiramycin

a. Mekanizmi i veprimit – e frenojnë translokacionin.

b. Spektri i veprimit – Bakteret Gram-pozitive, Mycoplasma, Legionella.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

C. Antimikrobikët që interferojnë me faktorët e elongimit

1. Acidi fusidik (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit – lidhet për faktorin e elongimit G (EF-G) dhe frenon lirimin e EF-G nga kompleski EF-G/GDP.

b. Spektri i veprimit – koket Gram-pozitive.

Rifampin

Nalidixic acid

FRENUESIT E FUNKSIONIT DHE TË SINTEZËS SË ACIDIT NUKLEIK

Selektiviteti i këtyre agjensëve rezulton në dallimet e enzimeve prokariote dhe eukariote që preken nga agjensi antimikrobik.

A. Frenuesit e sintezës dhe funksionit të ARN-së

1. Rifampin, rifamycin, rifampicin (baktericid)

a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për ARN polimerazën e varur nga ADN-ja dhe frenojnë nismën e sintezës së ARN.

b. Spektri i veprimit – spektër i gjerë, por përdoret kryesisht në trajtimin e tuberkulozit.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

d. Terapia e kombinuar – pasiqë rezistenca është e shpeshtë, rifampina zakonisht kombinohet në terapi me antimikrobikë të tjerë.

B. Frenuesit e sintezës dhe funksionit të ADN-së (baktericid)

1. Kinolonet – acidi nalidiksik, ciprofloksacina, acidi oksolinik

a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për nënjësinë A të ADN girazës (topoizomerazë) dhe parandalojnë përdredhjen e ADN-së, duke penguar kështu sintezën e ADN-së.

b. Spektri i veprimit – koket Gram-pozitive; kryesiht te infeksionet e traktit urinar.

c. Rezistenca – e shpeshtë për acidin nalidiksik; mund të zhvillohet edhe ndaj ciprofloksacinës.

Fig 5 Metabolizimi I acidit folik

ANTIMIKROBIKËT ANTIMETABOLIK

A. Frenuesit e sintezës së acidit folik

Veprojnë sipas sistemit të antagonizmit metabolik - bakteret nuk mund ta shfrytëzojnë acidin e preformuar folik, por duhet ta sintetizojnë vetë acidin folik. Për dallim prej tyre, gjitarët mund ta shfrytëzojnë acidin folik nga ushqimi.

Vështrim mbi metabolizimin e acidit folik- Figura 5 përmbledh rrugët e metabolizmit të acidit folik dhe tregon vendet në të cilat vepron antimetaboliti.

Sulfanilamide

Trimethoprim

Methotrexate

Amino salicylic acid

Dapsone

1. Sulfonamidet, sulfonet (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit – këto antimikrobikë janë analog strukturorë të acidit para-aminobenzoik dhe në mënyrë konkuruese (kompetitive) e frenojnë krijimin e acidit dihidropterik.

b. Spektri i veprimit – spektër të gjerë ndaj baktereve Gram-pozitive dhe Gram-negative; përdoren kryesisht tek infeksionet e traktit urinar dhe infeksionet me Nocardia.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

d. Terapia kombinuese – Sulfonamidet përdoren në kombinim me trimetoprimin; ky kombinim i bllokon dy hapat pasues në metabolizimin e acidit folik dhe parandalon shfaqjen e shtameve rezistente.

2. Trimethoprim, methotrexate, pyrimethamine (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit – lidhen për dihidrofolat reduktazën dhe frenojnë formimin e acidit tetrahidrofolik.

b. Spektri i veprimit – spektër të gjerë ndaj baktereve Gram-pozitive dhe Gram-negative;traktit urinar dhe infeksionet me Nocardia.

c. Rezistenca – e shpeshtë.

d. Terapia kombinuese – këto antimikrobikë përdoren në kombinim me sulfonamidet; ky kombinim i bllokon dy hapat pasues në metabolizmin e acidit folik dhe parandalon shfaqjen e shtameve rezistente.

B. Antituberkulotikët

Përdoren në kombinim me antimikrobikë të tjerë për shkak se jepen për një kohë të gjatë dhe rezistenca zhvillohet rregullisht te agjensët individualë.

1. Acidi para-aminosalicylic (PAS) (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit – sikurse sulfonamidet.

b. Spektri i veprimit - specifik për Mycobacterium tuberculosis.

2. Dapsone (bakteriostatik)

a. Mekanizmi i veprimit - sikurse sulfonamidet.

b. Spektri i veprimit – përdoret në trajtimin e leprës.

3. Izoniazidi (INH) (bakteriostatik)

Isoniazid

a. Mekanizmi i veprimit – frenon sintezën e acideve mikolike.

b. Spektri i veprimit – përdoret për trajtimin e tuberkulozit.

c. Rezistenca – e mundshme.

REZISTENCA ANTIMIKROBIKE

A. Parimet dhe përkufizimet

1. Disa baktere posedojnë veçori të lindura dhe enzime, të cilat i bëjnë ato rezistente ndaj disa antimikrobikëve. Rezistenca shfaqet atëherë kur rritet përqëndrimi minimal inkibues (PMI) për antimikrobikun. Mënyrat e shfaqjes së rezistencës janë: (1) mutacioni i gjenit që përcakton ndjeshmërinë/rezistencën ndaj antimikrobikut; dhe (2) marrja (fitimi) i ADN-së jashtëkromozomale (plazmidit) që bart me vete gjenin e rezistencës. Rezistenca që shfaqet si rezultat i pranisë së antimikrobikëve në natyrë zakonisht vjen nga procesi selektiv, d.m.th. antimikrobiku i selekton për mbijetesë ato shtame që e kanë gjenin rezistent. Rezistenca mund të zhvillohet me një potez të vetëm apo si rezultat i grumbullimit të shumë mutacioneve.

2. Rezistenca e kryqëzuar ndodh kur një mekanizëm i vetëm jep rezistencë ndaj shumë antimikrobikëve; kurse rezistenca e shumëfishtë nënkupton se janë të përfshirë shumë mekanizma. Rezistenca e kryqëzuar vërehet kryesisht te antimikrobikët e përafërt kurse ajo e shumëfishta vërehet te antimikrobikët që nuk janë në lidhje të afërt strukturore apo vepruese.

B. Mekanizmat e rezistencës

1. Ndryshimi i përshkueshmërisë për antimikrobikun- rezistenca vjen për shkak të pamundësisë së antimikrobikut që të futet në qelizën bakterore ose të eksportit aktiv të antimikrobikut nga brendia e qelizës.

2. Inaktivimi i agjensit antimikrobik- rezistenca shpesh vjen si pasojë e prodhimit të enzimit që është në gjendje ta inaktivojë agjensin antimikrobik.

3. Ndryshimi i pikës shënjuese (vepruese) – rezistenca mund të vijë edhe si rezultat i ndryshimit të pikëveprimit të antimikrobikut në qelizën bakterore.

4. Zëvendësimi i rrugës së ndjeshme ose baj-pasi metabolik - rezistenca vjen si rezultat i përdorimit të një enzimi të ri në vend të atij që është bllokuar më parë.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 7

BAKTEROFAGU

Përktheu : Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBIFagjet kundër

bakterevee

LITERATURA: Murray et al.Medical

Microbiology, 5rd Ed.,

Chapter 5.

OBJEKTIVAT MËSIMORËPërshkrimi i përbërjes dhe strukturës së bakterofagut

Diskutimi i procesit infektiv dhe ciklit shumëzues litik

Sqarimi i ciklit lizogjen dhe rregullimi i tij

© CellsAlive - James A. Sullivan

I. HYRJE

Përkufizimi – Bakterofag quhet virusi që infekton bakteret. Ai është parazit obligativ brendaqelizor që shumëzohet në brendi të qelizës bakterore duke shfrytëzuar makinerinë biosintetike të strehuesit të vet.

Bakterofagjet kanë shumë ngjashmëri me virusët e qelizave shtazore. Prandaj, ato mund të merren si model për njohjen e vetive të virusëve animal. Gjithashtu, njohja e ciklit jetësor të bakterofagut mundëson sqarimin e njërit nga mekanizmat e transferit të gjeneve nga një baktere në tjetrën (transdukcioni).

Në fillim të zbulimit të tyre, u mendua se bakterofagu mund të jetë efikas në trajtimin e infeksioneve bakterore. Por, shumë shpejt u bë e qartë se fagjet hiqen shpejt prej trupit dhe kanë pak vlerë në aplikimin klinik. Megjithatë, bakterofagjet përdoren në diagnostikën laboratorike për identifikimin e baktereve patogjene (tipizimi i fagut), sidomos në laboratoret referente që merren me kërkime shkencore epidemiologjike. Kohëve të fundit, përsëri është aktualizuar çështja e përdorimit të fagjeve në trajtimin dhe parandalimin e infeksioneve bakterore, që mbetet për t’u definuar në të ardhmen e afërt.

FJALËT KYÇEBakterofag

Tipizimi i fagut Kapsida

BishtiKëllëfi kontraktil

Pllaka mbështetëseFibrat e bishtitFagu virulent

EklipsaARNi i hershëm dhe i

vonshëmPllaku

Npf LizogjeniaFagu i butë

ProfaguLizogjen

Skajet koheziveRekombinimi specifik

RepresioniInduksioni

Konversioni lizogjen

Bakterofagu T4 (TEM x390,000) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Bakterofagu T4 mikrografia elektronike-ngjyrosja negative © ICTV.

Figura 1 Struktura e bakterofagut T4

II. PËRBËRJA DHE STRUKTURA E BAKTEROFAGUT

A. Përbërja – të gjithë fagjet përmbajnë acid nukleik dhe proteinë.

Në përbërjen e fagut mund të ketë ADN ose ARN (por vetëm njëri lloj i tyre), që mund të ekzistojë në forma të ndryshme. Acidet nukleike të fagjeve shpesh përmbajnë baza azotike të pazakonshme apo të modifikuara. Këto acide nukleike e mbrojnë fagun nga veprimi i nukleazave, të cilat e zbërthejnë acidin nukleik të strehuesit gjatë infektimit me fag. Madhësia e acidit nukleik të fagjeve është e ndryshueshme. Fagjet më të thjeshta kanë acid nukleik që kodon vetëm 3-5 prodhime mesatare të gjeneve, kurse fagjet më komplekse mund të kodojnë mbi 100 prodhime gjenesh.

Numri i proteinave dhe sasia e tyre te fagjet është e ndryshueshme. Fagjet e thjeshtë kanë shumë kopje të vetëm një apo dy proteinave të ndryshme, kurse ato më të përbërë mund të kenë numër më të madh. Proteinat luajnë rol në procesin e infeksionit dhe në mbrojtjen e acidit nukleik nga nukleazat e ambientit.

B. Struktura – Bakterofagu ka formë dhe madhësi të ndryshme. Veçoritë kryesore strukturore të fagut janë dhënë në Figurën 1, në të cilën përshkruhet fagu i quajtur T4.

1. Madhësia – Fagu T4 është ndër fagjet më të mëdhenj; gjatësia mesatare e tij është 200 nm, kurse gjerësia 80-100 nm. Fagjet tjera janë më të vegjël dhe shumica e tyre kanë madhësi prej 24-200 nm.

2. Koka ose kapsida – të gjitha fagjet përbëhen nga koka që mund të ketë formë dhe madhësi të ndryshme. Disa janë ikozaedrikë (20 faqe), kurse të tjerët janë filamentozë. Koka apo kapsida është e përbërë nga shumë kopje të një apo më shumë llojesh të proteinave. Në brendi të kokës gjendet acidi nukleik. Koka ka funksion mbrojtës për acidin nukleik.

3. Bishti – shumica e fagjeve kanë edhe bishtin që është i ngjitur për koke. Bishti është një gyp i zbrazët nëpër të cilin kalon acidi nukleik gjatë infeksionit. Madhësia e bishtit ndryshon dhe disa fagje nuk e kanë bishtin shumë të zhvilluar. Në fagjet më komplekse, si T4, bishti është i mbështjellë me këllëf kontraktil që kontraktohet gjatë infeksionit të baktereve. Në skajin e bishtit këto fagje kanë pllakën mbështetëse dhe një apo më shumë fibra të ngjitur për të. Pllaka mbështetëse dhe fibrat e bishtit marrin pjesë në lidhjen e fagut për qelizën bakterore. Të gjitha fagjet nuk kanë bazë mbështetëse dhe fibra të bishtave. Në këto raste në lidhjen e fagut për baktere marrin pjesë struktura të tjera.

III. INFEKTIMI I QELIZËS STREHUESE

A. Adsorbimi – Hapi i parë në procesin e infektimit është adsorbimi i fagut në qelizën bakterore. Ky hap ndërmjetësohet nga fibrat e bishtit apo nga struktura të tjera analoge dhe është proces kthyes (reversibil). Fibrat e bishtit ngjiten për receptorët specifikë në qelizën bakterore. Specifiteti i fagut për strehues, d.m.th. bakteret që është i aftë t’i infektojë, zakonisht përcaktohet me llojin e fibrave bishtorë që ka fagu. Struktura e receptorëve ndryshon tek bakteret e ndryshme. P.sh. proteinat në sipërfaqen e jashtme të baktereve, LPS, piliet dhe lipoproteina. Këta receptorë janë të lokalizuar në baktere për qëllime të tjera dhe fagu ka evoluar për t’i shfrytëzuar këta receptorë për infeksion.

B. Ngjitja e pakthyeshme – Ngjitja e fagut për baktere me anë të fibrave bishtorë është e dobët dhe kthyese. Lidhja e pakthyeshme e fagut me bakteren ndodh me ndërmjetësimin e një apo më shumë komponentave të pllakës mbështetëse. Fagjet që nuk i posedojnë këto struktura shfrytëzojnë rrugë të tjera për t’u lidhur fort me qelizën bakterore.

FILM Bakterofagu

Kërkon Quicktime© Mondo Media

San Francisco, California 94107 USA and The MicrobeLibrary

Figura 2 Kontraksioni i këllëfit të bishtit të fagut T4

C. Kontraksioni i këllëfit – Lidhja e pakthyeshme e fagut për bakteren rezulton në kontraksionin e këllëfit (për ato fagje që kanë këllëf) dhe pastaj fibri i ngushtë bishtor futet nëpër membranën bakterore (figura 2). Fagjet që nuk kanë këllëf kontraktil përdorin mekanizma të tjerë për futjen e thërmizave të fagut nëpër membranën bakterore. Disa fagje kanë enzime që zbërthejnë komponime të ndryshme në membranën bakterore.

D. Injektimi i acidit nukleik – Pas futjes së fagut nëpër membranën bakterore, acidi nukleik nga koka e fagut kalon nëpër këllëf dhe futet në brendi të qelizës bakterore. Zakonisht, përbërësi i vetëm i fagut që futet në qelizë është acidi nukleik. Pjesa tjetër e fagut mbetet jashtë qelizës bakterore. Kjo dallon nga virusët qelizor animal, në të cilët përbrenda qelizës futet pjesa më e madhe e thërmizës virale. Ky dallim, si duket shkaktohet nga pamundësia e baktereve që të gëlltisin materialet nga jashtë.

Figure 3 Cikli jetësor i fagut litik

IV. CIKLI I SHUMËZIMIT TË FAGUT

A. Fagjet litike apo virulente

1. Përkufizimi – janë ato fagje të cilat shumëzohen vetëm në brendi të baktereve dhe në fund të ciklit të tyre jetësor e shkatërrojnë

Figura 4 Testi i fagut litik

qelizën me anë të lizës.

2. Cikli jetësor – është përshkruar në figurën 3.

a. Faza e eklipsës – gjatë kësaj faze nuk mund të vërehen thërmiza infektuese të fagut as brenda e as jashtë qelizës bakterore. Acidi nukleik i fagut e okupon makinerinë biosintetike të strehuesit, e cila tashmë prodhon ARNi dhe proteina specifike të fagut. Ekziston një rradhë e ekspresionit të fagut drejt sintezës së makromolekulave, sikurse në infeksionet e qelizave animale me virusë. ARNi i hershëm kodon për proteinat e hershme që nevojiten në sintezën e ADN-së së fagut, për biosintezën e ARN-së dhe të proteinave. Njëkohësisht ARNi i hershëm e bën çkyçjen e prodhimit të ADN-së së strehuesit. Në disa raste proteinat e hershme e zbërthejnë kromosomin e strehuesit. Pas prodhimit të ADN-së së fagut, prodhohen edhe ARNi dhe proteinat e mëvonshme. Proteinat e vonshme janë proteina strukturore që e përbëjnë fagun dhe ato janë të nevojshme për lizën e qelizës bakterore.

b. Faza e akumulimit brendaqelizor- në këtë fazë acidi nukleik dhe proteinat strukturore të formuara rigrupohen në atë mënyrë që thërmizat e fagut infektiv mblidhen në brendi të qelizës.

c. Faza e lizës dhe e lirimit – në këtë fazë qeliza bakterore fillon të zbërthehet (liza) për shkak të grumbullimit të proteinave litike të fagut. Me këtë rast fagu brendaqelizor lirohet në ambient. Numri i thërmizave të liruara nga një qelizë bakterore mund të shkojë në mbi 1000.

3. Testi i fagut litik

a. Testi i pllakut – fagjet litike numërohen me testin e pllakut. Pllaku është një zonë e pastër që rezulton nga liza e baktereve (figura 4). Secili pllak vjen nga një fag i vetëm infektiv. Thërmizat infektive që i japin rritje pllakut quhen npf/pfu (njësi pllakë-formuese/ plaque forming unit).

Fig. 5. Cirkularizimi i fagut dhe kromosomit - skajet kohezive

B. Fagu lizogjen apo i butë

1. Përkufizimi – fagu lizogjen ose i butë është fagu që mund të shumohet gjatë ciklit litik ose të futet në gjendje qetësie në qelizë. Në këtë gjendje, shumica e gjeneve të fagjeve nuk transkriptohen; gjenomi i fagut ekziston në gjendje represore. ADN-ja e fagut në këtë gjendje të represuar quhet profag, sepse ai nuk është fag por mund ta prodhojë atë. Në shumicën e rasteve ADN-ja e fagut integrohet në kromosomin e strehuesit dhe shumëzohet bashkë me kromosomin e strehuesit dhe kalohet në qelizën bijë. Qeliza që posedon profagun nuk është e prekur nga prania e profagut dhe

Figura 6 Rekombinimi specifik

gjendja lizogjenike mund të perzistojë përherë. Qeliza që e përmban profagun quhet qelizë lizogjene.

2. Ecuria e lizogjenisë – prototipi i fagut: Lambda

a. Cirkularizimi i kromosomit të fagut - Lambda ADN është një molekulë dyvargore lineare me një regjion të vogël në skajin e vargut 5’. Këto skaje janë komplementare (skajet kohezive) prandaj ato mund të çiftëzojnë baraz dhe të prodhojnë një molekulë rrethore. Skajet e lira të rrethit mund të lidhen për të formuar një qark të lidhur me lidhje kovalente, sikurse në figurën 5.

b. Rekombinimi specifik – është rekombinim që katalizohet nga enzimi i koduar prej fagut dhe shfaqet në një vend të caktuar në ADN-në cirkulare të fagut dhe në vend të caktuar të kromosomit të strehuesit. Si rezultat kemi integrimin e ADN-së së fagut në kromosomin e strehuesit sikur në figurën 6.

c. Represioni i gjenomit të fagut – fagjet kodojnë prodhimin e një proteine që quhet represor. Ajo lidhet në vende të caktuara të ADN-së së fagut të quajtura operator dhe e çkyç (bllokon) transkriptimin e shumicës së gjeneve të fagut PËRVEÇ gjenit represor. Si rezultat vjen deri te represioni stabil i gjenomit të fagut që është i integruar në kromosomin e strehuesit. Secili fag i butë e bën represionin e ADN-së së vet dhe jo atë të fagjeve të tjera, prandaj represioni është shumë specifik ( imunitet ndaj superinfeksionit me të njejtin fag).

Figura 7 Përfundimi i lizogjenisë 

Figura 8A Elektromikrografia skanuese (EMS) e qelizave të Escherichia coli me thërmizat e fagut (që duken si pika të vogla të bardha) të ngjitura në pjesën e jashtme të qelizës. © Scott Kachlany, Cornell University Ithaca, New York, USA and The MicrobeLibrary

3. Përfundimi i lizogjenisë

Çdoherë kur bakteret lizogjene i nënshtrohen kushteve të papërshtatshme jetësore, mund të vijë deri te terminimi (përfundimi) i stadit lizogjen. Ky proces quhet induktim. Gjendjet që favorizojnë terminimin e gjendjes lizogjene janë: tharja, ekspozimi ndaj rrezeve UV apo jonizuese, ekspozimi ndaj kemikalieve mutagjene etj. Kushtet e pafavorshme nxisin prodhimin e proteazave (rec aproteina) që e shkatërrojnë proteinën represore. Kjo çon në ekspresionin e gjeneve të fagut, anulimin e procesit integrues dhe shumëzimit litik.

4. Cikli litik ndaj atij lizogjen

Vendimi i lambdas për të hyrë në ciklin litik apo atë lizogjenik pasi të futet në qelizë, varet nga përqëndrimi i represorit dhe proteinës tjetër të fagut që quhet cro. Proteina cro e ndal sintezën e represorit duke e parandaluar kështu krijimin e lizogjenisë. Kushtet e ambientit që e favorizojnë prodhimin e proteinës cro do të çojnë në ciklin litik, kurse ato që e favorizojnë prodhimin e represorit e favorizojnë

Figura 8BEMS e E. colit me mbështjellës qelizor të shkëputur, për shkak të lirimit të fagut. Pasi të shumëzohet përbrenda qelizës, fagu duhet të dalë nga qeliza strehuese. Kjo shpesh ndodh përmes lizimit të qelizës. © Scott Kachlany, Cornell University Ithaca, New York, USA andThe MicrobeLibrary

lizogjeninë.

5. Roli i lizogjenisë

a. Model i transformimit të virusëve animal – lizogjenia është një model studimi për transformimin e virusëve në qelizat animale.

b. Konversioni lizogjenik – pas lizogjenimit, nganjëherë gjenet që barten nga fagu mund të ekspresohen në qelizë. Këto gjene mund t’i ndërrojnë vetitë e qelizave bakterore. Ky proces quhet konversion lizogjenik ose konversion i fagut dhe mund të ketë rëndësi klinike. P.sh. fagjet lizogjene mund të bartin gjene, të cilat e modifikojnë antigjenin “O” të Salmonellës (një ndër antigjenet kryesore ndaj të cilëve drejtohet sistemi ynë imunitar). Prodhimi i toksinës nga C.diphteriae ndërmjetësohet me gjenin që e bart fagu. Vetëm shtamet që janë konvertuar me lizogjeni janë patogjene për njerëz.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 8

SHKËMBIMI I INFORMACIONIT GJENETIK Përktheu: Lul Raka 

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura: Murray et al.Medical

Microbiology, 3rd ed., kapitulli 5

OBJEKTIVAT MËSIMORË

Sqarimi i

I. HYRJE

Në popullacionin e baktereve ndodhin mutacione të vazhdueshme si rezultat i gabimeve të bëra gjatë shumëzimit. Nëse ndonjëri prej mutacioneve përcillet me përparësi selektive (p.sh. rezistenca ndaj antibiotikëve), atëherë bakteria mutante shumë shpejt bëhet komponentë kryesore e popullacionit bakteror

mekanizmit të transferit të gjeneve te bakteret

Përshkrimi i natyrës së elementeve

lëvizëse (transposibile) gjenetike dhe plazmideve

Diskutimi i rolit të transferit të

gjeneve, elementeve transposibile gjenetike dhe plazmideve

për shkak të shkallës së lartë të rritjes. Pasiqë bakteret janë organizma haploidë, edhe mutacionet që në kushte normale janë recesive do të përcillen me ekspresion gjenetik. Për këtë arsye, mutacionet në popullacionin e baktereve mund të paraqesin problem serioz në trajtimin e infeksioneve bakterore të shkaktuara nga shtamet mutante. Përveç mutacionit, bakteret kanë edhe mekanizma të tjerë me të cilët i transferojnë gjenet tek bakteret e tjera. Prandaj, mutacioni i shfaqur tek një baktere mund të përcillet edhe te bakteret e tjera.

Transferi i gjeneve te bakteret është njëkahësh dhe shkon nga qeliza dhuruese në atë pranuese. Zakonisht dhuruesi i jep pranuesit vetëm një pjesë të vogël të ADN-së së tij. Prandaj, këtu nuk formohet zigota komplete, por kryesisht zigota e pjesshme (merozigota).

Gjenet e baktereve zakonisht barten te anëtarët e të njejtit lloj, por mund të ndodh edhe bartja te llojet e tjera të baktereve. Figura 1 ilustron transferin e gjeneve që ndodh ndërmjet lojeve të ndryshme të baktereve.

FJALËT KYÇEMerozigotTransformimiKompetencaRekombinimi homologTransdukcioniTransduksioni i përgjithshëmTransduksioni specialKonversioni lizogjenKonjugimiF/seks pilietReplikoniF+

F-

HfrF'Elemenetet transposibile gjenetikeSekuencat e insercionitTransposoniRekombinimi specifik

II. MEKANIZMAT E TRANSFERIT TË GJENEVE TE BAKTERET

A. Transformimi

Transformimi është transfer i gjeneve që rezulton në kalimin e ADN-së zhveshur prej qelizës së dhuruesit në atë të pranuesit. Disa baktere (psh. Bacillus, Haemophilus, Neisseria, Pneumococcus) mund ta marrin edhe ADN-në nga ambienti dhe ta kyçin atë në kromosomin e tyre.

1. Faktorët që ndikojnë në transformim

a. Madhësia e ADN-së – Më së miri bëhet te ADN-të dyvargore që kanë së paku 5 X 105 dalton. Prandaj, transformimi është i ndjeshëm ndaj nukleazave të ambientit.

b. Kompetenca e pranuesit – Disa baktere janë të prirura për të pranuar ADN nga jashtë. Por, ato e bëjnë këtë pranim në kohën e caktuar të ciklit të tyre të rritjes- kur prodhojnë një proteinë të quajtur faktori kompetent. Në këtë stad thuhet se bakteret janë kompetente. Bakteret tjera nuk mund ta marrin ADN nga ambienti. Por, te këto baktere kompetenca mund të indukohet in vitro duke i trajtuar ato me substance të ndryshme (p.sh. CaCl2).

2. Ecuria e transformimit

a. Pranimi i ADN-së – dallon te bakteret Gram pozitive dhe ato Gram negative. Te bakteret Gram pozitive, ADN-ja merret në trajtë të molekulës njëvargore dhe vargu komplementar prodhohet nga vetë pranuesi. Ndërkaq,

Variacioni i fazësPlazmidi, plazmidi konjuguesplazmidi jokonjuguesFaktori R RTFR determinanta

bakteret Gram negative e marrin ADN-në dyvargore.

b. Rekombinimi legjitim / homolog / i përgjithshëm – pas marrjes së ADN-së së nga dhuruesi, ndodh rekombinimi reciprok ndërmjet kromosomit dhe ADN-së së dhuruesit. Ky rekombinim kërkon homologji ndërmjet ADN-së dhuruese dhe kromosomit dhe rezulton në zëvëndësimin e ADN-së ndërmjet dhuruesit dhe pranuesit si në figurën 2.

E. coli (prokarioti i kuq) gjatë konjugimit. Njëri shtam ka fimbrie © Dr Dennis Kunkel, University of Hawaii. Me leje

Figura 1 Transferet e gjeneve që ndodhin ndërmjet shtameve të ndryshme bakterore

Figura 2 Rekombinimi i përgjithshëm. ADN-ja e dhuruesit është shënuar me ngjyrë të kuqe, kurse pranuesi me të kaltër

Fig. 3 Mekanizmi i transduksionit të përgjithshëm

Rekombinimi kërkon praninë e gjeneve bakterore të rekombinimit (recA, B dhe C) dhe homologji ndërmjet ADN-ve të përfshira. Ky lloj i rekombinimit quhet rekombinim legjitim, homolog ose i përgjithshëm. Për shkak të kërkesës për homologji ndërmjet ADN-së së dhuruesit dhe pranuesit, pritet që vetëm ADN-ja nga bakteret e afërta mund të transformohet me sukses, edhepse në raste të rralla ndodh që gjeni të transferohet ndërmjet baktereve që nuk kanë afërsi të theksuar gjenetike.

3. Rëndësia – Transformimi ndodh në natyrë dhe kjo mund të qojë në rritjen e virulencës. Po ashtu, transformimi përdoret me të madhe edhe në teknologjinë rekombinuese të ADN-së (inxhinieringu gjenetik).

B. Transduksioni

Transduksioni është metodë e transferit të materialit gjenetik nga dhuruesi tek pranuesi që realizohet përmes bakterofagut. Fagu e mbron ADN-në në mjedisin e jashtëm, kështu që transduksioni, për dallim nga transformimi nuk preket nga nukleazat e ambientit. Të gjitha fagjet nuk mund të bëjnë transduksion. Në shumicën e herave transferi i gjeneve ndodh ndërmjet anëtarëve që i përkasin të njejtit lloj të baktereve. Por, nëse një fag ka rang të gjerë të strehuesve, atëherë mund të ndodh edhe transferi i gjeneve ndërmjet llojeve të ndryshme bakterore. Aftësia e fagut për të bërë transduksion lidhet me ciklin jetësor të fagut.

1. Llojet e transduksionit

a. Transduksioni i përgjithshëm – është ai lloj transduksioni në të cilin çdo gjen bakteror i dhuruesit mund të transferohet tek pranuesi. Mekanizmi i tillë është dhënë në figurën 3.

Fagjet që ndërmjetësojnë në transduksionin e përgjithshëm e zbërthejnë ADN-në e strehuesit në pjesëza të vogla dhe e paketojnë ADN-në e tyre në thërmizat e fagut me mekanizmin “koka e plotë (head-full) ”. Nganjëherë një nga pjesëzat e ADN-së së strehuesit paketohet rastësisht në mbështjellësin e fagut. Prandaj, çdo gjen i dhuruesit mund të transferohet, por vetëm aq ADN sa mund të pranojë koka e fagut. Nëse qeliza pranuese është e infektuar nga fagu që përmban ADN-në e dhuruesit, ADN-ja e dhuruesit futet tek pranuesi. Rekombinimi i përgjithshëm është paraqitur në figurën 2.

Figura 4 Mekanizmi i transduksionit special

b. Transduksioni special – është transduksioni në të cilin vetëm disa gjene të dhuruesit mund të transferohen tek pranuesi. Fagjet e ndryshme mund të bartin gjene të ndryshme, por një fag individual mund të bart vetëm gjenet e caktuara. Transduksioni special ndërmjetësohet me fagjet lizogjene dhe transeferimi i gjeneve do të varet nga vendi i futjes së profagut në kromosom. Mekanizmi i tillë është paraqitur në figurën 4.

Gjatë heqjes së profagut, nganjëherë shfaqet gabim - ku bashkë me ADN-në e fagut hiqen edhe pjesë të ADN-së së strehuesit. Transferi ndodh vetëm në pjesën e ADN-së së strehuesit në të cilin është futur profagu (d.m.th. transduksion special). Pas shumëzimit, lirimit të fagut dhe infeksionit të pranuesit, mund të shfaqet lizogjenizimi i pranuesit duke rezultuar në transfer stabil të gjeneve të dhuruesit. Pranuesi, tani do t’i ketë dy kopje të gjenit (gjeneve) të transferuar. Po ashtu, është i mundur edhe rekombinimi legjitim i gjeneve ndërmjet dhuruesit dhe pranuesit.

2. Rëndësia – Konversioni (fagu) lizogjen ndodh në natyrë dhe është burim i krijimit të shtameve virulente të bakterve.

FILM

Konjugimi

Rezolucion i lartë Rezolucion i ulët

© Mondo Media, San Francisco, Calif., USA and

and The MicrobeLibrary

Ky videoklip përshkruan procesin e konjugimit. Së pari,

dy baktere kombinohen përmes seks pilieve. Pastaj, një varg i plazmidit

transferohet në qelizën e ngjitur.

Vëreni se plazmidi origjinal nuk humbet nga qeliza e parë. Në

fund, secila qelizë dyfishon vargun tek,

ashtu që të dy bakteret kanë nga një

kopje të plazmidit dyvargor

C. Konjugimi

Konjugim quhet transferi i ADN-së nga dhuruesi tek pranuesi me kontakt të drejtpërdrejtë ndërmjet qelizave bakterore. Te qelizat bakterore ekziston dhuruesi (mashkulli) dhe pranuesi (femra); drejtimi i transferit të materialit gjenetik është njëkahësh – prej dhuruesit tek pranuesi.

1. Tipet e çiftëzimit te bakteret

a. Dhuruesi – Aftësia e bakteres për të qenë dhurues vjen nga prania e një pjese shtesë të ADN-së që quhet faktori F (faktori i ferilitetit), ose faktori i seksit. Faktori F është pjesëz rrethore e ADN-së që mund të shumëzohet në mënyrë autonome në qelizë; ai është një replikon i pavarur. Kurse, pjesët ekstrakromosomale të ADN-së që shumëzohen në mënyrë autonome quhen plazmide. Faktori F posedon gjene që janë të nevojshme për replikimin e tij dhe për aftësinë e transferimit të ADN-së tek pranuesi. Faktori F, po ashtu, e kodon aftësinë për prodhimin e seks pilieve (F pilus) në sipërfaqe të baktereve. Ky lloj i pilieve është i rëndësishëm në procesin e konjugimit. F faktori, nuk është plazmidi i vetëm që ndërmjetëson në konjugim, por përdoret si model studimi për procesin e konjugimit.

b. Pranuesi – aftësia për të qenë pranues i materialit gjenetik rrjedh nga mungesa e faktorit F.

a

2. Stadet fiziologjike të faktorit F

a. Autonom (F+) – në këtë stad, faktori F bart vetëm gjenet e nevojshme për shumëzimin e tij dhe për transferin e ADN-së. Nuk ka gjene kromosomale të shoqëruar me faktorin F në shtamet F+.

b Figura 5 Fiziologjia e faktorit F

Pas kryqëzimit të tipit F+ x F- , F- bëhet F+ , kurse F+ mbetet F+. Prandaj, faktori F është infektiv. Njëkohësisht, ekziston shkallë e ulët e transferit të gjeneve kromosomale.

b. Integrativ (Hfr) – në këtë stad, faktori F është integruar në kromosomin bakteror përmes rekombinimit të ilustruar në figurën 5a.

Gjatë kryqëzimeve të tipit Hfr x F- , F- rrallë bëhet Hfr, kurse Hfr mbetet Hfr. Njëkohësisht, ekziston shkallë e lartë e transferit të gjeneve kromosomale të dhuruesit.

c. Autonom me gjenet e kromosomeve (F') – në këtë stad, faktori F është autonom, por tashmë bart disa gjene kromosomale. Faktorët F’ prodhohen nga heqja e faktorit F nga Hfr, siç ëshë dhënë në figurën 5b. Nganjëherë, kur faktori F hiqet nga kromosomi Hfr, gjenet dhuruese nga të dy anët e faktorit F mund të hiqen me faktorin F duke dhënë F’. Faktorët F’ emërtohen varësisht nga gjenet kromosomale që ato bartin.

Në kryqëzimet e tipit F’ x F-, F- bëhet F’ kurse F’ mbetet F’. Po ashtu, ekziston një frekuencë e lartë e transferit të këtyre gjeneve kromosomale në F’ dhe frekuencë e ulët e transferit të gjeneve të tjera dhuruese kromosomale.

Figura 6 Mekanizmi i kryqëzimit F+ x F-

3. Mekanizmi i konjugimit

a. Kryqëzimet F+ X F- (figura 6)

i) Formumi i çifteve – Maja e pilusit seksual vjen në kontakt me pranuesin dhe krijohet një urë e konjugimit ndërmjet dy qelizave. Nëpër këtë urë kalon ADN-ja nga dhuruesi në pranues. Kjo mënyrë mundëson që ADN-ja të mbrohet nga veprimi i nukleazave të ambientit. Çiftet puthitëse mund të shkëputen përmes forcave ndarëse, të cilat mund ta ndërpresin konjugimin. Si pasojë, këto çifte mbeten të bashkuar vetëm për një kohë të shkurtër.

ii) Transferi i ADN-së – ADN-ja e plazmidit është e zhveshur në një pikë të caktuar që quhet origjina e transferit dhe shumëzohet me një mekanizëm rrotullues. Njëri varg i ADN-së kalon nëpër urën konjuguese dhe futet në pranues, ku mandej shumëzohet edhe vargu i dytë.

iii) Ky proces i shpjegon karakteristikat e kryqëzimeve të tipit F+ x F-. Pranuesi bëhet F+, kurse dhuruesi mbetet F+, duke u përcjellë me një frekuencë të ulët të transferit të gjeneve kromosomale të dhuruesit. Siç vërehet në figurën 7, nuk ka transfer të gjeneve kromosomale të dhuruesit. Në praktikë, gjatë kryqëzimeve të tilla, megjithatë mund të ketë një nivel të ulët të transferit të gjeneve kromosomale të dhuruesit.

ANIMACIONÇiftëzimi i shtameve

bakterore F+ dhe F-

© Thomas M. Terry, University of Connecticut,

Storrs, Conn., USA and The MicrobeLibrary

Plazmidi F është plazmid

vetëtransmisibil i gjetur te disa shtame të E.colit. Qelizat që posedojnë një apo më shumë kopje të

këtij plazmidi quhen F+; qelizat që nuk e kanë këtë plazmid

quhen F-. Animacioni tregon disa stade në transferin e plazmidit F nga qeliza F+ në

atë F-.

Figura 7 Mekanizmi i kryqëzimit Hfr x F-

b. Kryqëzimet Hfr x F- (figura 7)

i) Formimi i çifteve

ii) Transferi i ADN – ADN-ja është e zhveshur në origjinën e transferit dhe shumëzohet me mekanizmin e qarkut rrotullues. Por, së pari transferohet kromosomi. Varësisht se në cilën pjesë të kromosomit është integruar faktori F dhe në çfarë orientimi ndodhet ai, gjenet e ndryshme kromosomale do të transferohen në kohë të ndryshme. Mirëpo, rradha dhe distanca e gjeneve do të mbetet gjithnjë e njejtë. Faktori F do të transferohet vetëm kur ndodh transferi i plotë i kromosomit. Për shkak të veprimit të forcave ndarëse në çiftet përkatëse, rrallë ndodh transferimi i tërë kromosomit. Prandaj, gjatë kryqëzimit të tipit Hfr x F-, pranuesi nuk e merr faktorin F.

iii) Rekombinimi legjitim – rekombinimi ndërmjet ADN-së së transferuar dhe kromosomit rezulton në shkëmbimin e materialit gjenetik ndërmjet dhuruesit dhe pranuesit.

iv) Ky mekanizëm i sqaron karakteristikat e kryqëzimit të tipit Hfr x F-. Pranuesi mbetet F-, dhuruesi mbetet Hfr dhe ekziston një frekuencë e lartë e transferit të gjeneve kromosomale të dhuruesit.

ANIMACION

Çiftëzimi i shtameve

bakterore Hfr dhe F-

© Thomas M. Terry, University of Connecticut, Storrs, Conn., USA and The MicrobeLibrary

Figura 8 Mekanizmi i kryqëzimit F’ x F-

c. Kryqëzimet F' x F- (figura 8)

i) Formimi i çifteve

ii) Transferi i ADN – ky proces është i ngjashëm me kryqëzimet F+ x F-. Por, pasiqë F’ ka disa gjene kromosomale, këto poashtu do të transferohen gjatë këtij kryqëzimi.

iii) Rekombinimi homolog nuk është i nevojshëm (edhepse mund të ndodh).

iv) Ky mekanizëm sqaron karakteristikat e kryqëzimeve F’ x F-. me këtë rast F- bëhet F’, kurse F’ mbetet F’, duke u përcjellë me frekuencë të lartë të transferit të gjeneve dhuruese në F’, por me frekuencë të ulët të transferit të gjeneve të tjera kromosomale të dhuruesit.

4. Rëndësia – te bakteret Gram negative ky është mekanizmi kryesor i

transferit të gjeneve të baktereve. Transferi mund të ndodh ndërmjet llojeve të ndryshme të baktereve. Transferi i rezistencës së shumëfishtë antimikrobike me anë të konjugimit, është bërë problemi më i madh në trajtimin e disa sëmundjeve bakterore. Qeliza pranuese pas transferit të plazmidit në të, bëhet qelizë dhuruese që e bart gjenin e rezistencës tek bakteret e tjera. Prandaj, gjeni i rezistencës antimikrobike i bartur në plazmide shumë shpejt mund ta shndërrojë popullacionin e ndjeshëm të baktereve në një popullacion rezistent ndaj antimikrobikëve të ndryshëm.

Edhe bakteret Gram pozitive kanë plazmide, të cilat bartin gjene për rezistencë të shumëfishtë ndaj antimikrobikëve. Në disa raste këto plazmide barten me konjugim kurse në raste të tjera me transduksion. Mekanizmi i konjugimit te bakteret Gram pozitive dallon nga Gram negativet. Te bakteret G+, dhuruesi krijon një material ngjitës që e afron me pranuesin dhe pastaj ndodh transferi i ADN-së.

III. ELEMENTET TRANSPOSIBILE (LËVIZËSE) GJENETIKE

A. Elementet transposibile gjenetike

Janë segmente të ADN-së që kanë kapacitet të lëvizin prej një vendi në një vend tjetër, prandaj quhen edhe si gjene kërcyese.

B. Vetitë e elementeve transposibile gjenetike

1. Lëvizja e rastësishme - elementet transposibile gjenetike mund të lëvizin prej një molekule të ADN-së në një tjetër; madje edhe në një lokacion tjetër përbrenda të njejtës molekulë. Lëvizja nuk është plotësisht e rastësishme; ekzistojnë vende të preferuara në molekulën e ADN-së në të cilat do të futen elementet gjenetike transposibile.

2. Nuk janë të aftë të vetëshumëzohen – këto elemente nuk janë autonome (me përjashtim të disa fagjeve transposibile) prandaj për t’u shumëzuar ato duhet të jenë pjesë e ndonjë replikoni tjetër.

3. Transpozicioni i ndërmjetësuar me rekombinim specifik - transpozicioni kërkon pak apo nuk kërkon fare homologji ndërmjet lokacionit momental dhe atij të ri. Transpozicioni mundësohet nga enzimet e quajtura transposaza që kodohen për elementet lëvizëse gjenetike. Rekombinimi që nuk kërkon homologji ndërmjet molekulave rekombinuese quhet rekombinim specifik, jolegjitim ose johomolog.

4. Transpozicioni mund të shoqërohet me dyfishim - në shumë raste transpozicioni i elementeve lëvizëse gjenetike rezulton në heqjen e një elementi nga vendi i vet origjinal dhe vendosjen e tij në një lokacion të ri. Por,

në disa raste, transpozicioni përfundon me dyfishimin e elementeve transposibile gjenetike. Një kopje mbetet në vendin origjinal, kurse tjetra kalon në vend të ri.

Figura 9 Struktura e elementeve gjenetike transposibile

C. Llojet e elementeve gjenetike transposibile

1. Sekuencat e insercionit (SI) - këto janë elemente gjenetike transposibile që nuk bartin gjene të tjera përveç atyre që janë të nevojshëm për transpozicion.

a. Emërtimi – sekuencat e insercionit emërtohen me IS (insertion sequences) pasuar me një numër, p.sh. IS1.

b. Struktura (figura 9)

Sekuencat e insercionit janë pjesë të vogla të ADN-së që në skajet e tyre kanë pjesëza (sekuenca) përsëritëse, të cilat janë të përfshira në transpozicion. Ndërmjet sekuencave të përsëritura ka gjene të përfshira në ritranspozicion dhe sekuenca që mund ta kontrollojnë ekspresionin e gjeneve, por nuk ka gjene të tjera joesenciale.

c. Rëndësia

i) Mutacioni – përfshirja e sekuencës së insercionit në një gjen të baktereve rezulton në inaktivimin e atij gjeni.

ii) Insertimi i plazmidit në kromosome – vendet në të cilat plazmidi futet në kromosomin bakteror janë në brendi, apo në afërsi të sekuencës së insercionit në kromosom.

iii) Variacioni i fazës – antigjenet flagjelare janë ndër antigjenet kryesore ndaj të cilëve drejtohet reagimi i sistemit imunitar në luftë kundër infeksionit bakteror. Salmonellat kanë dy gjene që kodojnë për dy antigjene të ndryshme flagjelare. Ekspersioni i këtyre gjeneve rregullohet nga një sekuencë e insercionit. Në një drejtim aktivizohet njëri nga gjenet kurse në drejtimin tjetër aktivizohet gjeni tjetër flagjelar. Prandaj, salmonella mund ta ndryshojë flagjelën e vet si kundërpërgjigje ndaj sulmit të sistemit tonë imunitar. Variacioni i fazave nuk është unik vetëm për antigjenet flagjelare të salmonellave. Ai vërehet edhe te disa baktere të tjera që kanë antigjene sipërfaqësore. Po ashtu, mekanizmi i variacionit të fazës mund të ndryshojë te llojet e ndryshme të baktereve (p.sh. Neisseriet- transformimi).

2. Transposonet (Tn) – janë elemente lëvizëse gjenetike që mund të bartin një apo më shumë gjene përveç atyre që janë të domosdoshëm për transpozicion.

Figura 10 Struktura e transposonit

a. Emërtimi – emërtohen me shkurtesën Tn dhe më pas me një numër të bashkangjitur.

b. Struktura – struktura e transposoneve është e ngjashme me atë të sekuencave të insercionit. Ekstra gjenet janë të lokalizuara ndërmjet sekuencave të përsëritura terminale. Në disa raste (transposonet e përbëra), sekuencat e përsëritura terminale janë në fakt sekuenca të insercionit (figura 10).

c. Roli – shumë gjene për rezistencë ndaj antibiotikëve janë të lokalizuar në transposone. Pasiqë transposonet mund të kërcejnë nga një molekulë e ADN-së në tjetrën, këto transposone rezistente ndaj antibiotikëve janë faktorët kryesorë në zhvillimin e plazmideve, të cilat më tej mund të japin rezistencë të shumëfishtë ndaj antibiotikëve. Këto plazmide multirezistente janë bërë problem i madh shëndetësor, sepse përdorimi i pakontrolluar i antibiotikëve i ka dhënë përparësi selektive mbijetesës së baktereve që posedojnë këto plazmide.

IV. PLAZMIDET

A. Përkufizimi – Plazmidet janë elemente gjenetike ekstrakromosomale që janë të afta për shumëzim autonom.Episom quhet plazmidi që mund të integrohet në kromosomin e baktereve.

B. Klasifikimi i plazmideve

1. Vetitë transferuese

a. Plazmidet konjuguese – janë ato plazmide që ndërmjetësohen me konjugim. Këto zakonisht janë plazmide të mëdha dhe kanë të gjitha gjenet e nevojshme për shumëzim autonom dhe për transfer të ADN-së tek pranuesi (p.sh. gjenet për seks pilie).

b. Plazmidet jokonjuguese – janë ato plazmide që nuk mund të ndërmjetësojnë konjugimin. Zakonisht janë më të vegjël sesa plazmidet konjuguese dhe nuk posedojnë një apo më shumë gjene që janë të nevojshëm për transferin e ADN-së. Plazmidi jokonjugues mund të transferohet me konjugim nëse qeliza përmban edhe plazmidin konjugues.

2. Efektet fenotipike

a. Plazmidi i fertilitetit (faktori F)

b. Plazmidet bakterocinogjene - kanë gjene që kodojnë për substanca të cilat i shkatërrojnë bakteret e tjera. Këto substanca quhen bakterocine ose kolicine.

c. Plazmidet e rezistencës – bartin gjene për rezistencë ndaj antibiotikëve.

i) Origjina – origjina e faktorëve R nuk dihet. Si duket ato kanë evoluar për qëllime të tjera, porse epoka e antibiotikëve ka siguruar selektivitet dhe përparësi në përhapjen e gjerë të tyre.

Figura 11 Struktura e plazmidit R

ii) Struktura – Plazmidet R janë plazmide konjuguese në të cilat gjenet për shumëzim dhe transfer janë të lokalizuar në një pjesë të faktorit R, kurse gjenet e rezistencës në pjesën tjetër (shih figurën 11).

Faktori i Trasnferit të Rezistencës (FTR) – bart gjenet transferuese.

R determinantët – bartin gjenet e rezistencës. Këto gjene janë shpesh pjesë e transposoneve.

Mekanizmi i veprimit të gjeneve rezistente:

a) Modifikimi (detoksifikimi) i antibiotikut – psh. β-llaktamazat.

b) Ndryshimi i pikës vepruese – p.sh. rezistenca ndaj streptomicinës.

c) Ndryshimi i absorbimit - rezistenca ndaj tetraciklinës.

d) Zëvendësimi i rrugës së bllokuar me rrugë tjera (kolaterale)- p.sh. rruga e re e sintetizimit të acidit folik te rezistenca ndaj suflonamideve.

BAKTERIOLOGJI – KAPITULLI 10

ASPEKTET E PËRGJITHSHME TË PATOGJENEZËS BAKTEROREPërktheu: Xhevat Jakupi, Mikrobiolog- Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura:

Murray, botimi i pestë; kapitujt

9,19

FJALËT KYQEPatogjen/Epidemik

Flora normaleInfeksion

Sëmundje infektiveNikoqir i

kompromituarInfeksion oportun

NozokomialBartje

Postulatet e KohutAdhezionPenetrim

Invaziviteti/përhapja

Parazit ekstra/intracelular

KapsulaEkzotoksinaEndotoksina

ImunopatologjiAutoimunitet

Hyrje

Patogjeneza është proces multifaktorial që varet nga gjendja imunologjike e nikoqirit, natyra e llojit ose të shtamit (faktorët virulent) si dhe numrit të mikroorganizmave gjatë ekspozimit inicial.

Një numër i kufizuar i llojeve bakterore janë përgjegjëse për shumicën e sëmundjeve infektive tek individët e shëndoshë. Për shkak të suksesit të vaksinimit, antibiotikëve dhe masave tjera efektive të shëndetit publik, deri para një kohe është menduar se epidemitë janë çështje e së kaluarës. Mirëpo, për shkak të zhvillimit të rezistencës së mikroorganizmave ndaj antibiotikëve, situata është duke ndryshuar shumë shpejt.

Të gjitha qeniet njerëzore janë të infektuar me baktere (flora normale) duke jetuar në sipërfaqet e jashtme trupore (përfshirë lëkurën, zorrët dhe mushkëritë). Ne jemi të ekspozuar vazhdimisht baktereve (përfshirë ajrin, ujin, dheun dhe ushqimin). Normalisht, për shkak të mbrojtjes sonë natyrale trupore shumica e këtyre baktereve janë të padëmshme. Te pacientët me imunitet të kompromituar, me forca mbrojtëse të dobësuara, shpesh këto baktere mund të shkaktojnë sëmundje infektive oportune kur dëpërtojnë në qarkullim të gjakut (pas intervenimit kirurgjik, kateterizimit ose ndonjë formë tjetër të trajtimit). Nëse këto sëmundje infektive paraqiten gjatë qëndrimit në spital këto referohen si infeksione nozokomiale. Disa nga bakteret më të zakonshme që gjenden në florën normale janë Staphylococcus aureus, S. epidermidis dhe Propionibacterium   acnes (gjenden në lëkurë) si dhe Bacteroides dhe Enterobacteriaceae që gjenden në zorrë (kjo e fundit në numër shumë më të vogël).

Postulatet e Kohut (të modifikuara)

1. Mikroorganizmi duhet të gjendet gjithmonë te njeriu me sëmundje infektive por nuk gjendet te personi i shëndoshë.

2. Mikroorganizmi duhet të izolohet nga njerëzit me sëmundje infektive dhe të rritet në kulturë të pastër.

3. Mikroorganizmi i izoluar në kulturë duhet të shkaktojë sëmundjen kur të inokulohet në kafshët e ndjeshme.

4. Mikroorganizmi duhet të ri-izolohet nga kafshët të cilat janë infektuar në mënyrë eksperimentale.

Postulatet 3 dhe 4 janë shumë të rëndësishme për të dëshmuar definitivisht rolin e agjentit infektiv në sëmundshmërinë e njeriut. Megjithatë, kjo varet

nga aftësitë e modelit të kafshës eksperimentale për të imituar sëmundjen e njeriut. Në shumë raste modele të tilla nuk ekzistojnë.

Bartja

Llojet specifike bakterore (ose shtamet brenda llojit) fillojnë infeksionin pas bartjes përmes rrugëve të ndryshme në pjesë specifike në trupin e njeriut. Për shembull, bakteret barten me pikëlzat e pështymës përmes ajrit në rrugët respiratore, përmes marrjes të ushqimit ose ujit ose pëmes kontaktit seksual.

Adhezioni

Infeksionet bakterore zakonisht fillojnë me adhezionin (ngjitjen) e mikrobeve në sipërfaqet specifike të nikoqirit. Përndryshe, mikroorganizmi do të largohej p.sh. përmes peristaltikës dhe defekimit (nga zorrët), veprimit ciliar, kollitjes dhe teshitjes (nga trakti respirator) ose urinimit (nga trakti urogjenital). Adhezioni nuk është “përngjitje” jo-specifike. Paraqiten interaksione specifike ndërmjet përbërësve të jashtëm në qelizën bakterore (adhezinët) dhe qelizës së nikoqirit (receptorët) në interaksionin adhezinë-receptor.

S. pyogenes ka fimbrie sipërfaqësore të cilat përmbajnë dy komponenta të mëdha, proteinën M dhe acidin lipoteikoik. Proteinafibronektinë ngjitet në qelizat epiteliale dhe në anën tjetër acidet yndyrore të acidit lipoteikoik ndërveprojnë me fibronektinën.

E. coli me fimbrie (TEM x17,250) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Llojet e E. coli me veçori të ndryshme të sipërfaqes shkaktojnë sëmundje të veqanta. Ndër pilet më të studiuara janë ato të E. coli uropatogjene. Adhezine të caktuara të pranishme në maje të fimbrieve të E. coli lehtësojnë ngjitjen në qeliza epiteliale. Tipi 1 i fimbrieve ngjitet në receptorët që përmbajnë manozë, derisa P fimbriet mundësojnë ngjitjen në glikolipidet që përmbajnë galaktozë (p.sh. cerebrozidet) dhe në glikoproteinat e pranishme në qelizat epiteliale. Ato quhen si "P" fimbrie pasi që është treguar se ato ngjiten në P antigjenët e grupit të gjakut në eritrocitet e njeriut.

Penetrimi dhe përhapja

Disa nga bakteret patogjene lokalizohen në sipërfaqe të epitelit p.sh. Vibrio cholerae. Disa lloje tjera të baktereve janë në gjendje të depërtojnë këtë barrierë por mbesin të lokalizuara. Të tjerët kalojnë në qarkullim të gjakut dhe prej aty në lokacione tjera sistemike. Kjo e fundit shpesh ndodh në zorrë, trakt urinar ose respirator ndërsa shumë më rrallë përmes lëkurës. Për shembull, Shigella penetron duke aktivizuar qelizat epiteliale të zorrëve që të jenë endocitike; Shigella zakonisht nuk kalon në qarkullim të gjakut. Në raste tjera mikrobet (p.sh. Salmonella   typhi) kalojnë përmes qelizave epiteliale në qarkullim sistemik. Pra, invazioni mund t’i referohet aftësisë së mikroorganizmit për të hyrë brenda në qelizë, edhepse në disa raste kjo

mund të nënkuptojë depërtim të mëtutjeshëm në qarkullimin sistemik vaskular. Borrelia   burgdorferi bartet në qarkullim sistemik përmes lëkurës me anë të pickimit të këpushës (rriqrës). Ekzotoksina të caktuara zbërthyese nga disa baktere (p.sh. hialouronidaza ose kollagjenaza) mund të ndërpresin lidhjet në matriksin e indit lidhor duke lehtësuar dëpërtimin e bakteres përmes këtyrë hapësirave.

Mbijetesa në nikoqirin

Shumë baktere patogjene janë në gjendje t’i rezistojnë veprimit citotoksik të plazmës si dhe të lëngjëve tjera trupore që përmbajnë antitrupa dhe komplement (rruga klasike) ose vetëm komplement (rruga alternative) ose lizozimë. Vrasja e patogjenëve ekstracelular zakonisht ndodh brenda fagocitëve pas opsonizimit (përmes antitrupave dhe/ose komplementit) dhe fagocitozës. Pamundësimi i fagocitozës nga patogjenët ekstracelular paraqet një mekanizëm madhor të mbijetesës së tyre. Kapsula (te shumë patogjenë), proteina A (S. aureus) dhe M proteina (S. pyogenes) veprojnë në këtë drejtim.

Proteina A është përbërës sipërfaqësor i S.  aureus sikur që është edhe produkt i sekretuar dhe ngjitet në pjesën Fc të imunoglobulinave. Bakteret, me antitrupin e ngjitur, aktivizojnë zinxhirin e rrugës klasike të komplementit, proces i cili rezulton në ngjitjen e fragmentit C3. Fagocitoza paraqitet pas ngjitjes së baktereve të opzonizuara në receptorët e pjesës Fc të IgG ose regjionin C3. Proteina A është anti-komplementare (pasi që me ngjitjen në IgG, zinxhiri i komplementit aktivizohet, duke zvogluar nivelin e komplementit). Në këtë mënyrë prezenca e proteinës A, ndërveprimi i bakteres (përmes komplementit të ngjitur) me receptorët C3 do të pengohet. Proteina e lirë A ngjitet në pjesën Fc të IgG, në këtë mënyrë fagocitoza përmes Fc receptorëve nuk do të ndodhë për shkak të pengesës sterike.

Peptidoglikani, sikurse lipopolisakaridet, mund të aktivizojnë rrugën alternative të zinxhirit të komplementit. Te S. pyogenespeptidoglikani është i ekspozuar në mënyrë të mjaftueshme sa që mundëson lidhjen e komplementit. Proteina M e grupit A të streptokokut është një komponentë antifagocituese e fimbrieve. Proteina M e lidh fibrinogjenin nga plazma, bllokon ngjitjen e komplemetit në shtresën e peptidoglikanit. Në këtë mënyrë streptokoket në serumin joimun nuk fagocitohen.

Patogjenët intracelular (te ata të obliguar si dhe ata fakultativë) duhet të jenë në gjendje t’i shmangen vdekjes së tyre brenda fagolizosomëve. Kjo mund të ndodh përmes shmangies ose lizimit të këtyre vezikulave dhe më pastaj qëndrimin e tyre të lirë në citoplazmë. Përndryshe, ata mund të mbijetojnë në fagosomë (fuzioni i fagozomëve me lizozome mund të inhibohet ose mikroorganizmi mund të jetë rezistent në enzimet zbërthyese nëse fuzioni me lizozome paraqitet).

Lëndimi i indit

Bakteret shkaktojnë lëndime të indit primarisht përmes disa mekanizmave të caktuar që përfshijnë: 1) ekzotoksinat dhe imunitetin jospeficik, 2) endotoksinat dhe imunitetin jospecifik, 3) imunitetit specifik humoral dhe të ndërmjetësuar me qeliza

Ekzotoksina

Shumë baktere prodhojnë proteina (ekzotoksina) të cilat modifikojnë, përmes veprimit enzimatik, ose përndryshe shkatërrojnë struktura qelizore të caktuara. Efektet e ekzotoksinave zakonisht shihen në mënyrë akute, pasi që janë mjaftueshëm potente që të rezultojnë me pasoja serioze (p.sh. vdekjen). Shembuj janë botulizmi, antraksi, kolera dhe difteria. Nëse nikoqiri mbijeton infeksionin akut, antitrupat neutralizues (anti-toksina) paraqiten dhe neutralizojnë efektin e toksinës. Klasat e ekzotoksinave përfshijnë:

(1) Toksinat të cilat veprojnë në matriksin ekstracelular të indit lidhor

p.sh. kolagjenaza e Clostridium perfringens, hijaluronidaza e Staphylococcus aureus.

(2) Toksinat të cilat kanë komponentën qelizore ngjitëse “B” si dhe komponentën enzimatike aktive “A” (Toksinat e tipeve A-B))

Këto përfshijnë:a) Ato me aktivitet ADP-ribolizues p.sh toksina e kolerës, toksina labile ndaj nxehtësisë e E.Coli, toksina e Pseudomonas aeruginosa si dhe ajo e difterisë.b) Ato me aktivitet litik në ARNr 28S p.sh. shiga toksina dhe toksina e ngjashme (vero) me shiga-në.c) Ato me pjesën e veprimit pjesërisht të karakterizuar p.sh. toksina e botulizmit, toksina e tetanusit dhe toksina letale e antraksit.

(3) Toksinat të cilat dëmtojnë membranën p.sh. delta toksina e Staphylococcus aureus

Toksinat të cilat veprojnë në mënyrë ekstracelulare. Këto   përfshijnë proteazat,   kolagjenazat   dhe   hijalouronidazatt.   Për   shembull, Clostridium perfringens prodhon një kolagjenazë potente, derisaStaphylococcus aureus prodhon hijalouronidazë. Dëmtimi që shkaktohet në matriksin e indit lidhor (përmes hijalouronidazës ose kolagjenazës) mund “t’i lirojnë” fijet indore duke i mundësuar mikroorganizmit të përhapet me lehtë në inde. Në këtë grup përfshihet edhe eksfoliatina eStaphylococcus   aureus e cila shkakton ndarjen e shtresave në epidermë dhe është shkaktar i sindromës

së lëkurës së zhveshur te të porsalindurit.

A - B Toksinat. Toksinat e këtilla përbëhen nga dy komponenta. Njëra ngjitet në sipërfaqe të qelizës ndërsa tjera kalon në membranë qelizore ose në citoplazmë ku edhe vepron. Toksinat klasike te të cilat është demonstruar që veprojnë në këtë mënyrë janë ato të kolerës dhe të difterisë.

(i) Ekzotoksina ADP-ribolizuese

Toksina difterike (e prodhuar nga Corynebacterium   diphtheriae) është e koduar nga fag tox gjeni. Toksina sintetizohet si një zinxhir polipeptidik dhe më pastaj ndahet në dy zinxhirë të cilat mbahen së bashku me anë të lidhjes disulfide. B-ja ngjitet për qelizë ndërsa A-ja ka veprim enzimatik. A-ja endocitozohet dhe nga citozoma kalon në citozol. Toksina e difterisë ADP-ribolizon faktorin e elongimit (EF2) në ribozome, në këtë mënyrë inhibon sintezën e proteinave. Pseudomonas ekzotoksina A ka metodë të ngjashme të veprimit sikur toksina e difterisë.

Toksina e kolerës ka disa nën-njësi të cilat formojnë unazë me një nën-njësi A të vendosur në qendër. B-ja ngjitet në gangliozide të sipërfaqës qelizore dhe shfaqet për të siguruar një kanal përmes të cilës A-ja depërton. A1 formohet përmes veprimit proteolitik dhe pas internalizimit ADP ribolizon kompleksin rregullator të membranës qelizore (duke përdor NADH si substrat), duke shkaktuar aktivizimin e adenil ciklazës. Aktivizimi i adenil ciklazës shkakton ngritje të prodhimit të AMP-së ciklike cka rezulton në zvoglim të absorbimit të klorurit të natriumit nga lumeni i zorrëve dhe sekretimit aktiv të joneve dhe ujit duke rezultuar me diare ujore. Toksina labile e E.coli-it ka mënyrë të ngjashme të veprimit.

(ii) Toksina e cila vepron në ARNr 28S

Shiga toksina (e koduar në kromozom) është e përfshirë në patogjenozën e shigellozës, derisa toksina e ngjashme me shiga-n (e koduar në fag) është primarisht e prodhuar nga E.coli enterohemoragjike. Ato ndajnë mënyrën e njejtë të veprimit. Fragmenti i nën-njësisë A kalon në ribozome ku ka aktivitet të N-glikozidazës në mbetjen e vetme të adenozinës; me fjalë tjera lidhja në mes të bazës dhe ribozës lizohet. Diarea rezulton jo nga sekretimi aktiv jon/ujë por nga absorbimi i ulët i ujit për shkak të vdekjes së qelizave epiteliale nga inhibimi i sintezës së proteinave.

(iii) Veprimi në pjesën parcialisht të karakterizuar

Neurotoksina e botulinës, tetanospazmina dhe toksina letale e B. anthracis duket se janë ekzotoksina të tipit A-B. Toksina e botulinës vepron duke shkaktuar inhibimin e lirimit të acetilkolinës në pllakën neuromuskulare. Toksina e tetanusit merret nga pllaka neuromuskulare dhe transportohet deri në aksone të sinapsave. Aty vepron duke inaktivizuar neuronet inhibitore. Ekzotoksina e tetanusit dhe botulizmit duket se kanë komponentat B por

mënyra e veprimit të nën-njesive B nuk dihet. Komponenta B e toksinës letale të B. anthracis është antigjen mbrojtës dhe është interesante se kjo shërben edhe si nën-njësi B për toksinën edema.

Toksinat që dëmtojnë membranën: Këto toksina në mënyrë enzimatike e zbërthejnë komponentën fosfolipidike (ose proteinike) të membranës ose sillen si deterxhente. Në secilin nga rastet e sipër përmendura do të formohen vrima në membranën qelizore dhe në këtë mënyrë përmbajtja e citoplazmës mund të rrjedhë jashtë. Fosfolipaza ("toksina") e C. perfringens është shembull i toksinës që dëmton membranën. I shkatërron enët e gjakut duke stopuar influksin e qelizave inflamatore. Kjo e fundit poashtu ndihmon në krijimin e një ambienti anaerob, me rëndësi për rritjen e këtij mikroorganizmi strikt anaerob. Toksina delta e S.   aureus është një proteinë shumë hidrofobike që dëpërton mbrenda në membranën qelizore dhe besohet se posedon veprim të ngjashëm me deterxhentët.

Endotoksina

Përkundër përparimeve në periudhën e antibiotikëve, afër 200,000 pacientë mbrenda vitit do të zhvillojnë sepsë të shkaktuar nga bakteret gram negative, nga të cilët diku rreth 25-40% do të vdesin nga shoku septik. Shoku septik përfshin hipotension (për shkak të mbledhjes së lëngjeve në inde), koagulimit intravaskular të diseminuar, etheve dhe shpesh është fatal për shkak të dështimit masiv të sistemeve. Kjo përfshin mungesë të oksigjenimit efektiv të indeve të ndieshme sic është truri. Nuk ka terapi efektive për të kthyer prapa aktivitetin toksik të lipidit A ose të peptidoglikanit te pacientët.

Endotoksinat janë komponenta toksike të mbështjellësit qelizor të bakteres. Endotoksina klasike dhe më potente është lipopolisakaridi. Megjithatë edhe peptidoglikani shfaq shumë veqori të ngjashme me endotoksinën. Peptidoglikanët e caktuara shumë dobët zbërthehen dhe mund të shkaktojnë dëmtim kronik si dhe akut të indeve. Endotoksinët janë inicues “jo-specifik” të inflamacionit. Për shembull, qelizat e sistemit imunitar dhe në vende tjera janë të stimuluara për lëshuar citokine (përfshirë interleukinën 1 dhe faktorin tumor nekrotizues). Poashtu endotoksinat aktivizojnë rrugën alternative të komplemetit (shko këtu). Prodhimi i këtyre citokineve do të rezulton në tërheqjen e qelizave polimorfonukleare në indin e prekur. PG dhe LPS si dhe komponenta tjera të caktuara të murit qelizor (p.sh. acidi teikoik pneumokokal) janë poashtu aktivizues alternativ të komplementit. Shumë baktere do të lidhin komplementin duke lehtësuar fagocitimin e tyre dhe vrasjen në rast të mungesës të antitrupave. Produkte të caktuara anësore të komplementit janë poashtu kemo-atraktante për neutrofile. Endotoksinat janë poashtu mitogjene potente të qelizave B, dhe aktivatorëve poliklonal të qelizave B (për antitrupat si dhe për imunitetin e ndërmjetësuar nga qelizat); kjo luan rol në zhvillimin e përgjegjës adekuate kronike në

përpunimin e mikrobeve nëse ato nuk janë eleminuar në mënyrë akute.

Në infeksionin “primar” gjatë fazës akute, imuniteti “jo-antigjen specifik” (shko këtu) do të jetë me rëndësi të madhe ne eradikimin e infeksionit. Nëse mikroorganizmi perziston (ose ndothë ri-infeksioni më vonë), imuniteti specifk do të jetë i rëndësisë më të lartë në ngadalsimin e rritjes së mikroorganizmit ose në eleminimin e infeksionit. Kjo është e rëndësishme në infeksionet kronike sic janë tuberkuloza, lepra, sëmundja Lyme ose sifilizi.

Imunopatologjia

Indi i infektuar shumë shpesh shërben si një dëshmitar i pafajshëm i ndothive imunopatologjike. Kjo mund të paraqitet si të infeksionet akute ashtu edhe te ato kronike. Mbi-stimulimi i prodhimit të citokineve si dhe aktivizimi i komplementit nga endotoksinat mund të shkakton dëmtimin e indit në mungesë të përgjigjes imune. Antigjenët e liruar në mënyrë të vazhdueshme nga mikroorganizmat e gjallë do të induktojnë prodhimin e antitrupave humoral si dhe atë të ndërmjetësuar nga qelizat duke rezultuar në imunopatologji kronike. Disa antigjenë të caktuar që degradohen ngadalë (p.sh. polisakaridet pneumokokal si dhe muri qelizor të streptokokut të grupit A) mund të jenë imunopatologjik edhe nëse ato mikroorganizma nuk janë të gjalla. Antigjenët tjerë bakteror mund të reagojnë në mënyrë të kryqëzuar edhe me antigjenët në indet e nikoqirit duke shkaktuar zhvillimin e auto-imunitetit (p.sh. proteina M e S. pyogenes reagon në mënyrë të kryqëzuar me miozinën e gjitarëve). Kjo imunopatologji mund të perziston edhe pas eliminimit të infeksionit ose të antigjenit të mikroorganizmit.

Rezistenca e sistemit imunitar ndaj infeksionit - shembuj

1. Parazitet ekstracelularë. Antitrupat mund të shkaktojnë lizën e mikroorganizmit dhe/ose opsonizimin nga fagocitet në të cilën pikë ato vriten shumë shpejt.

2. Parazitet intracelular primarisht shkatërrohen nga imuniteti i ndërmjetësuar nga imuniteti qelizor.

3. Ekzotoksina mund të neutralizohet nga antitoksinat. Kjo mund të induktohet përmes vaksinës toksoide (toksoidet janë antigjenë por nuk janë toksikë). Kjo ndothë, si shembull, te vaksinimi kundër difterisë.

4. Mikroorganizma të caktuar mund të prodhojnë proteaza IgA (përfshirë H. influenzae, S. pneumoniae, N. gonorrhoeae dhe N. meningitidis) të cilat mund t’iu ndihmojnë që ato të mbesin gjallë në sipërfaqet e jashtme.

 

 

 

 

 

Disa mikroorganizma me rëndësi mjekësore

Koket gram negative aerobeNeisseria Koke gram pozitive (fakultative

anaerobe)StreptococcusStaphylococcus

SpirohetatTreponemaBorrelia

Leptospira

Koke gram pozitive anaerobePeptococcus 

Peptostreptoccus

Spirale, Gram negativeCampylobacterHelicobacter

Bacile gram pozitive sporo-formuese

Bacillus (aerobic) Clostridium (anaerobic)

Bacile gram negative aerobePseudomonas BordetellaFrancisella

Bacile gram pozitive asporogjene aerobeListeria

Erysipelothrix

Bacile gram negative fakultative a) Enterobacteriaceae

EscherichiaSalmonella Shigella Yersinia

EnterobacterProteusSerratia

Edwardsiella

Actinomycetes dhe mikroorganizmat e ngjashëm

CorynebacteriumMycobacterium

NocardiaActinomyces

Në dukje të ngjashme me Corynebacterium Propionibacterium

b) Tjera Vibrio

HemophilusPasteurella

c) LegionellaceaeLegionellaTatlockia

 

Baktere gram negative nazeqare Brucella

 Rochalimeae/BartonellaChlamydiaRickettsia

Mycoplasma

Bacile gram negative anaerobeBacteroides

     

 

DISA EKZOTOKSINE KRYESORE

Organizmi Sëmundja Toksini Informacione tjera

Bacillus anthracis Antraxi Edema toksin

Edema faktori/ Kompleksi antigjen mbrojtës

    Lethal toksin

Faktori Letal/ Komleksi antigjen mbrojtës

Clostridium botulinum Botulizmi Toksina

botulinike

Blokimi i lirimit Blokimi i lirimit të acetilkolinës

Clostridium difficile Koliti pseudo

membranozEnterotoksina

Clostridium perfringens Gangrena gazoze Alfa toksina

Hyaluronidaza

fosfolipaza, (lecitinaza)

  Helmimet me ushqim Enterotoksina  

Clostridium tetani Tetanozi Tetanospazmina

Akcioni i blokimit te neuroneve inkibuese

Corynebacterium diphtheriae Difteria Toksina difterike

Inkibimi i faktorit të zgjatjes - 2 (EF2) nga ADP ribosylacioni

Escherichia coli Diarea (ETEC) Toksinë termo labile

Aktivizimi i adenil ciklazës

 

    Toksinë termo stabile

Aktivizimi i adenil ciklazës

  Koliti hemoragjik Vero toksina  

Pseudomonas aeruginosa

Sëmundje e personave të imunokompromituar

Ekzotoksina A Inkibon EF2

Staphylococcus aureus

Infeksione oportuniste

Alfa Gama toksine leukocidina

Shoku Toksik Toksik shok toksina

Helmime me ushqim Enterotoksina

Sindromi i lëkures së djegur Eksfoliatina

Streptococcus pyogenes

Ethja e kuqe Shoku toksik

Toksina Eritrogjenike /pirogjenike

 

Shigella dysenteriae   Dizenteria bacilare Shiga toksina

Inkibon sintezen e proteinave duke lizuar 28S ARN r

Vibrio cholerae Kolera Koleragjeni

Aktivizon adenil ciklazën me ADP-ribosylacion

 

BAKTERIOLOGJIA - KAPITULLI 11

ENTEROBACTERIACEAE, VIBRIO, CAMPYLOBACTER DHE HELICOBACTERPërktheu: Dr. Arsim Kurti, Asistent i Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBISalmonellat detektiveFagët kundër ushqimit

Helmimi Oqeani dhe kolera

Literatura: Murray, botimi i pestë: kapitujt

29-31

FJALËT KYÇEOportun

GastroenteritDiarre

DizenteriInfeksionet e traktit

urinarLlaktozë pozitiv/negativ

API testetE.coli EnteropatogjeneE. coli EnterotoksigjeneToskina termostabileToksina termolabile

E.coli Enteroinvazive

ENTEROBACTERIACEAE

Veçoritë e përgjithshme

Ky grup i mikroorganizmave përfshin bakteret që shkaktojnë infeksione primare të traktit gastrointesinal të njeriut. Këto baktere referohen si enterike (duke mos marrë parasysh që shkaktojnë çrregullime të zorrëve). Bakteret që sulmojnë traktin gastrointestinal janë E. coli dhe Salmonellagjitha speciet e Shigellave dhe Yersinia enterocolitica. Sëmundja reumatizmale, Sindroma e Reiterit (HLA-B27) mund të jenë si pasojë e ekspozimit me Salmonella, Shigella ose Yersinia. Mikroorganizmat tjerë që nuk bëjnë pjesë në Enterobacteriaceae, duke përfshirë Campylobacter dhe Chlamydia janë poashtu shkaktarë të Sindromit të Reiterit. Yersinia pestis shkaktare e “murtajës” do të spjegohet ndaras me zoonozat.

Pjesëtarët e kësaj familje janë shkaktarët kryesor të infeksioneve oportune ( duke përfshirë septikeminë, pneumoninë, meningjitin dhe infeksionet urinare). Shembuj të gjinive që shkaktojnë infeksione oportune

E.coli EnterohemorragjikeVero toksina (sikur

Shiga-toksina)Hemolizina

Piliet adhezive Shigella

Dizenteria bacilareShiga toksina

Salmonella typhiTifoja

antigjeni ViSalmonella 

enteritidis  (salmonelloza)

Salmonella cholerae-suis

Vibrio choleraeCholera

Koleragjeni (toksina e kolerës)

Yersinia entercolitica Campylobacter jejuniHelicobacter pylori

janë: Citrobacter, Enterobacter,Escherichia, Hafnia, Morganella, Providencia dhe Serratia. Seleksionimi i terapisë antibiotike është kompleks i shkaktuar nga diversiteti i organizmave.

Disa prej mikoorganizmave shkaktojnë sëmundje të asocuara të bashkësisë te personat e shëndoshë. Klebsiella pneumoniaeështë e përfshirë shpesh në infeksionet respiratore. Mikroorganizmi ka kapsulë të shprehur që i ndihmon në patogjenitetin e saj. Infeksioni më i zakonshëm i traktit urinar është i shkaktuar nga E. coli. Rruga kryesore e infeksionit urinar është ascedente e shkaktuar nga kontaminimi fekal. Proteusi është një tjetër shkaktar i zakonshëm i traktit urinar; prodhon ureazën e cila e zbërthen urenë dhe e bën urinën alkalike.

Izolimi dhe identifikimi i Enterobaktereve

Këto janë baktere Gram negative, fakultative ananerobe. Kanë mungesë të citokrom-oksidazës dhe paraqiten si oksidazë negative. Ato shpesh izolohen nga fekalet në agar i cili përmban laktozën dhe një pH indikator. Kolonitë që fermentojnë llaktozën prodhojnë acid të mjaftueshëem që të shkaktojnë ndryshime të ngjyrës së indikatorit (fig 1). E. coli e fermenton laktozën ndërsa Shigella, Salmonella dhe Yersinia nuk e fermentojnë. Shtamet “jopatogjene” të E. colibacilet tjera llaktozë pozitive) janë shpesh prezente në fecesin normal. Është vështirë të dallohen nga E. coli “ patogjene” , kolonitë llaktozë negative janë të vetmet që identifikohen në feces. Të gjitha Enterobakteret e izoluara prej pjesëve tjera ( të cilat përmbajnë numër të vogël të baktereve (p.sh. urina ) ose janë sterile ( p.sh gjaku ) identifikohen me sitemin API 20 E. Serotipet e rëndësishme mund te diferencohen përmes antigjeneve të tyre O (lipopolisakarid), H (flagjelar) dhe K (kapsular). Megjithatë serotipizimi nuk përdoret si rutinë në laboratoret klinike.

Figure 1A Reaksionet në TSI agar. Për informata më detale të kësaj figure, shkoni këtu. © Neal R. Chamberlain, Kirksville College of Osteopathic Medicine, Kirksville, MO and The MicrobeLibrary

Figura 1B Fermentuesit llaktozë-negativë në agarin e Hektoenit që përmban kripëra biliare dhe indikatorë acidik (bromtimol blu dhe acid fuksinë). Bakteret Gram pozitive inkibohen, prandaj agari është selektiv për rritjen e baktereve Gram-negative. Bakteret që fermentojnë llaktozën marrin ngjyrë portokalli kurse ato që nuk e fermentojnë japin koloni me ngjyrë të gjelbërt në të gjelbër-të kaltër. Kjo ka rëndësi në dallimin e baktereve patogjene ndaj baktereve të florës normale në mostrat e fecesit. Por, megjithatë është vështirë të dallohen bakteret jofermentuese nga njëra tjetra. Mikrobet me dukje të tillë të kolonive mund të jenë Salmonella, Proteus ose Shigella. © Pat Johnson, Palm Beach Community College, Lake Ëorth, Florida and The MicrobeLibrary

Figure 1C Rritja e fermentuesve llaktozë-negativ në agarin e MacConkey që përmban kripëra biliare dhe kristal violet për pengimin e rritjes së baktereve Gram pozitive. Agari poashtu përmban llaktozë dhe ngjyrë të kuqe që i dallon fermentuesit e llaktozës nga ato që nuk e fermentojnë llaktozën. Kolonitë e baktereve llaktozë pozive janë me ngjyrë rozë deri në të kuqe, kurse ato llaktozë negative janë pa ngjyrë ose transparente. Ky agar nuk i dallon bakteret llaktozë negative; kjo rritje mund të tregojë se bëhet fjalë për disa mikroorganizma- p.sh. Proteus, Salmonella ose Shigella. Në mostrat e fecesit rritja e këtyre kolonive mjafton për të vazhduar ecurinë e mëtejme diagnostike të identifikimit. © Pat Johnson, Palm Beach Community College, Lake Ëorth, Florida andThe

MicrobeLibrary

Figura 1D Rritja e fermentuesve llaktozë negativ në agarin me Eozinë metilen blu (EMB) që përmban kripëra biliare dhe ngjyra që pengojnë rritjen e baktereve Gram pozitive. Rritja në EMB agar është e dobishme për dallimin ndërmjet baktereve llaktozë pozitive dhe llaktozë negative që janë pa ngjyrë. Salmonella dhe Shigellapatogjnë fermentues llaktozë negativë mund të dallohen nga bakteret tjera të florës së zorrëve që e fermentojnë llaktozën. © Pat Johnson, Palm Beach Community College, Lake Ëorth, Florida and The MicrobeLibrary  

Figura 2. Bakteret (shkopth), mykrrat (rrethore), dhe hifet fungale (filamentoze) në shpuzën e kuzhinës © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. me leje

Figura 3 E. coli (0157:H7) e tipit hemorrhagjik. Bacil prokariot enterik Gram-negativ, fakultativ anaerob. Mund të jetë fatal për njerëz dhe merret me ushqim nëse mishi nuk është pjekur mirë. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Gastroenteriti, diarrea dhe dizenteria

(i) Escherichia coli (Figura 3)

Në nivelin e specieve, E. coli dhe Shigella janë të padallueshme. Për arsye praktike ( parimisht për t’iu shmangur konfuzionit) ato nuk janë të vendosura në gjininë e njëjtë. Jo papritur janë shumë përputhje në mes të sëmunjdeve të shkakuar nga këto dy mikroorganizma.  

1) E.coli Enteropatogjene (EPEC). Serotipet e caktuara zakonisht janë të shoqëruara me diarre të foshnjeve. Provat gjenetike kanë konfirmuar se këto shtame dallojnë nga grupet tjera. Aty është një lezion karakteristik morfologjik me destruksion të mikrovileve pa invazion të organizmit, gjë që sugjeron adesionin si proces të rëndësishëm. Klinikisht vërehen ethe, diarre, nauze, vjellje, zakonisht me feces pa primesa gjaku.  

2) E. Coli Enterotoksigjne (ETEC) shkakton diarre të ngjajshme si te kolera por në shkallë më të lehtë. Po ashtu, shkaktojnë “ diarre të udhëtarëve”. Sintetizohen dy tipe të toksineve të koduara nga plazmidet.

a) Toksina termolabile e cila është e ngjajshme me toksinën e kolerës. Adenil-ciklaza është aktivizuar nga prodhimi i AMP-ciklike dhe shtimit të sekretimit të ujit dhe joneve.

b) Toksina termostabile. Guanilat-ciklaza e aktivizuar, e cila inhibon absorbimin e joneve prej lumenit te zorrëve.Diarea e lëngëshme, ethet dhe nauzea rezultojnë në të dy rastet.

3) E.coli Enteroinvazive (EIEC ) shkakton dizenterinë ( nuk dallohet nga shigellosa, shih dizenterinë bacilare më poshtë). 

4) Enterohemorrhagic E. coli (EHEC). Kryesisht janë serotipet O157:H7 (fig 4)

Figura 4A

Këto mikroorganizma mund të shkaktojnë kolit hemorragjik ( të karakterizuar me diare me gjak dhe të bollshme me disa leukocite tek pacientët afebril). Megjithatë, rëndësia e tyre është duke u rritur ( fig 4) me njohjen e epidemive të shkaktuara nga kontaminimi i mishit të hamburgerit. Mikroorganizmat mund të përhapen nëpër gjak dhe të shkaktojnë sindromin hemolitiko-uremik sistemik ( anemia hemolitike, trombocitopenia dhe insuficienca e veshkave). Prodhimi i vero-toksinës ( biokimikisht e

Mikrografia transmisive elektronike e Escherichia coli O157:H7. CDC/Peggy S. Hayes psh1@cdc.gov

Figura 4B Kronologjia e infeksioneve me E. coli O157:H7, një sëmundje e përhapur me ushqim. CDC

ngjashme me shiga-toksinën ) është e asocuar me këtë grup të mikroorganizmave. Toksina është e koduar nga fagu lizogjenik. Hemolizinat ( të koduara nga plazmidet) poashtu janë të rëndësishme në patogjenezë.

Siç u tha më lart , aty janë së paku 4 sëmundje me etiologji të qartë. Megjithatë, në laboratoret diagnostikuese grupet në përgjithësi nuk diferencohen dhe tretmani bazohet në simptomatologji. Antibiotikët në përgjithësi nuk përdoren, përveç në disa sëmundje të rënda ose sëmundje që kanë progreduar në stadin sistemik ( p.sh. sindroma hemolitiko-uremike). 

Dy klasa të mëdha të pileve janë prodhuar nga E. coli : piliet manozë senzitive dhe manozë rezistente. Lidhja e mëparshme për manozën e cila përmban glikoproteinë dhe e mëvonshme për cerebrozide në epitelin e nikoqirit , lejon lidhjen. Kjo ndihmon në kolonizimin e E. coli.

Figura 5. Shigella dysenteriae – Bacil prokariot enterik, Gram-negativ, fakultativ anaerob; shkakton dizenterinë bacilare. Më se shpeshti haset në ujërat e kontaminuara me feces të njeriut. ©Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

(ii) Shigella

Shigella (4 speciet; S. flexneri, S. boydii, S. sonnei (figura 5), S. dysenteriae) të gjitha shkaktojnë dizenterinë bacilare ose shigellozën( fecesi me gjak i shoqëruar me dhembje intestinale). Mikroorganizmat sulmojnë shtresën epiteliale por nuk penetrojnë. Zakonisht brenda 2-3 ditëve, dizenteria e shkaktuar nga bakteria e dëmton shtresën epiteliale të intestinumit duke prodhuar mukus dhe gjak ( që haset në feces) dhe tërheqjen e leukociteve ( gjithashtu të gjetur ne feces si “ qelb”). Ndonjëherë diarea e lengshme vërehet pa shenja të dizenterisë. Shiga toksina ( e koduar mga kromozomet ) e cila është neurotoksike, enterotoksike dhe citotoksike luan rol në patogjenezë. Enterotoksiciteti i saj mund të bëj sëmundjen klinikisht të duket si diare. Toksina e inhibon sintezën e proteinave ( vepron në nënnjësinë 70S të ribosomeve dhe lizon 28S rARN ) Kjo është sëmundje primarisht e fëmijëve e shkaktuar nga kontakti fekalo-oral. Të rriturit mund të infektohen nga fëmijët, po ashtu mund të transmetohet nga të rriturit të cilët manipulojnë me ushqim e të cilët e kontaminojnë ushqimin. Burimi i të dy rasteve janë duart e palara. Njeriu është i vetmi “rezervar”. 

Menagjimi i dehidrimit është e rëndësisë primare. Në të vërtetë diarea e lehtë shpesh nuk njihet si shigellozë. Pacientët me dizenteri të rëndë zakonisht trajtohen me antibiotikë ( p.sh. ampicilin). Në dallim me sallmonellozën pacientët reagojnë në terapinë me antibiotikë dhe zgjatja e sëmundjes shkurtohet.

Figure 6. Salmonella – bacil prokariot duke u ndarë; vëreni flagjelat. Shkakton salmonellozën (helmim me ushqim). (x 20,800) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura

(iii) Salmonella (figura 6)

Bazuar në studimet gjenetike, ekzistojnë dy specie të sallmonellave: S. Enterica dhe S. bongorianën tjetër duke përdorur antitrupat e caktuar, më shumë se 2000 “serotipe” antigjenike janë zbuluar. Janë vetëm disa tipe të cilat janë zakonisht të shoqëruara me sëmundjen karateristike humane ( më të shpeshtat janë S. enteritidis, S. cholerae-suis dhe S. Typhi).  

Salmonelloza, infeksioni më i zakonshëm me salmonella është i shkaktuar nga një mori serotipesh ( më të zakonshmet janëSalmonella enteritidis dhe përhapet nga ushqimi i kontaminuar ( siç janë shpezët dhe vezët -figura 7a). Nuk ka rezervar human dhe zakonisht shfaqet si gastroenterit ( nauze, vjellje dhe jashtëqitje pa gjak). Sëmundja zakonisht është vetëlimituese ( 2-5 ditë). Sikurse Shigella , këto mikroorganizma e atakojnë epitelin por nuk shkaktojnë infeksion sistemik. Në rastet e pakomplikuara të salmonellozës terapia me antibiotikë nuk është e dobishme. S. cholerae-suisështë më e rrallë) shkakton septikemi pas invazionit. Në këtë rast , terapia antimikrobike është e

7a. Izolimi i Salmonella enteritidis sipas regjioneve, SHBA, 1974-1994 CDC

nevojshme. 

Forma e rëndë e infeksionit me salmonella , “tifoide” ( ethet enterike) , e shkaktuar nga Salmonella typhi rallë shfaqet ne Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mirëpo është njëra ndër shkaktarët historik të përhapjes epidemike dhe ende ekziston në botën e tretë. Mikroorganizmat përhapen nga rezervari human ose nga pajisjet e ujit ( nëse kushtet sanitare janë të pavolitshme) ose nga ushqimi i kontaminuar. Fillimisht atakon epitelin intestinal dhe gjatë fazës akute vërehen simptomet gastrointestinale. Mikroorganizmat depërtojnë ( zakonisht brenda javës së parë) dhe kalojnë në gjak ku diseminohen në makrofagje. Vërehet pasqyra tipike e infeksionit sistemik bakterial. Septikemia zakonisht është e përkohshme me strehimin përfundimtar të mikroorganizmit në fshizën e tëmthit. Mikroorganizmat strehoen në intestinum për disa javë. Në të njëjtën kohë gastroenteriti (duke përfshirë diarenë) përsëri vrehet. Antigjeni kapsular (Vi) luan rol në patogjenezën e tifos. Statusi i bacil-bartësit është i rëndomtë.; kështu që një person ( i cili manipulon me ushqim ) mund të përhap shumë sëmundjen. Terapia me antibiotik është primare. Vaksinat nuk janë efektive dhe në përgjithësi nuk përdoren ( shih komentin te kolera ).

Figura 7bYersinia enterocolitica – bacil Gram-negativ, fakultativ anaerob (duke u ndarë). Kjo baktere liron toksina që shkaktojnë enterit me dhembje që i përngjan apendicitit. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

(iv) Yersinia

Yersinia entercolitica (figura 7b) është shkaktare kryesore e gastroneteritit ( simptomi kryesor klinik) ne Skandinavi dhe herë pas here shfaqet në SHBA. Mikroorganizmi është invaziv ( zakonisht pa përhapje sistemike). Infeksioni në mënyrë tipike paraqitet me diare, ethe dhe dhembje abdominale. Megjithatë simptomet sistemike pas bakteremisë janë vrejtur. Mikroorganizmi mund të përhapet me kontaminim fekal të ujit ose qumështit nga kafshët shtëpiake ose nga ngrënia e produkteve të mishit. Më së miri izolohet nga mediumet e “ ftohta”: kur të futet në temperaturë të frigoriferit ky mikroorganizëm mbijeton derisa të tjerët jo. Sëmundje e ngjajshme por më pak e rëndë shkatohet nga Y. pseudotuberculosis. Treapia me antibiotikë është e rekomanduar.

VIBRIO

Këto janë baktere Gram negative. Janë në formë të presjes, anaerobe fakultative dhe oksidazë pozitive. Më i rëndësishmi është Vibrio Cholerae ( figura 8 dhe 9) , shkaktare e kolerës. Ajo ka kërkesa të thjeshta nutritive dhe lehtë kultivohet. V choleraështë gjetur në fecesin e personave të infektuar dhe përfundon në pajisjet e ujit në qoftë se ujërat e zeza nuk përpunohen. Kështu që mikroorganizmi përhapet duke pirë ujin e kontaminuar. Mikroorganizmat mbijetojnë në ujin e freskët dhe ngjajshëm me vibriot tjera në ujin e njelmët. Ushqimi, pas ujit të kontaminuar, është rrugë tjetër e kontaminimit. Kjo është primarisht sëmundje e botës së tretë. NëSHBA është vrejtur tek udhëtarët ndërkombëtar, poashtu ndonjeherë është parë pas konsumimit të ushqimit të detit. Në zorrë, mkroorganizmat aderojnë për epitelin e intestinumit pa e penetruar. Aderimi për mikrovile është i rëndësishëm për patogjenezë. Pastaj vjen deri te sekretimi i toksinës së kolerës.

Choleragen (kolera toksin) është e koduar nga kromozomet dhe përmban dy tipe të nënnjësive ( A dhe B). Nënjësia B lidhet për gangliozide në sipërfaqe të qelizave epiteliale dhe lejon futjen brenda të nënnjësisë A. Nënjësia A mund të përmbajë kanal hidrofobik nëpër të cilin futet nënnjësia A. Nënnjësia A e katalizon ribozilimin e ADP-së të kompleksit regulator i cili e aktivizon adenil-ciklazën në membranën qelizore të epitelit të zorrëve. Prodhimi tejmase i AMP-së ciklike e stimulon sekretimin

ANIMACIONPatologjia e kolerës© Alan House and Mike Hyman,

Department of Microbiology, North Carolina State University, Raleigh, N.C.

and The MicrobeLibrary

masiv të joneve dhe ujit në lumen. Dehdrimi dhe vdekja ( pa tretman ) janë si pasojë. Zëvendësimi i lëngjeve është komponenta kryesore e tretmanit. Terapia me antibiotik mund të përdoret si shtesë. Vaksinimi është pjesërisht efektiv dhe në përgjithësi nuk preferohet. Kryesisht preferohet për gjatë udhëtarët ndërkombëtar. 

Vibrio parahemolyticus zakonisht perhapet duke konsumuar ushqimin e detit të papërpunuar dhe

Figura 8aVibrio parahaemolyticus – bacil halofil, fakultativ anaerob që shkakton sëmundje përmes ushqimit të njohur si helmim me ushqim deti. Përhapet përmes konsumimit të ushqimit të papërpunuar ose të papjekur mirë të detit siq janë guacat. Më rrallë, kjo baktere mund të shkaktojë infeksion në lëkurë nëse plaga e hapur ekspozohet në ujin e detit. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura 8bVibrio parahaemolyticus – bacil halofil, fakultativ anaerob që shkakton sëmundje përmes ushqimit të njohur si helmim me ushqim deti. Përhapet përmes konsumimit të ushqimit të papërpunuar ose të papjekur mirë të detit siq janë guacat. Më rrallë, kjo baktere mund të shkaktojë infeksion në lëkurë nëse plaga e hapur ekspozohet në ujin e detit. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura 8c Vibrio cholerae. Ngjyrosja e flagjelave sipas Leifsonit. CDC/Dr. Ëilliam A. Clark

Figure 9. Vibrio cholerae – Bacil Gram-negativ, fakultativ anaerob, i lakuar në formë të presjes; shkakton kolerën aziatike. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. me leje

Figura 10a. Campylobacter fetus. Ngjyrosja e flagjelave. CDC/Dr. Ëilliam A. Clark

CAMPYLOBACTER DHE HELICOBACTER

Këto dy grupe të mikroorganizmave Gram negative kanë formë të lakuar apo spirale dhe janë gjenetikisht të ngjashme.

Shkaktari më i shpeshtë i sëmundjeve humane është C. jejuni. Mikroorganizmi infekton traktin intestinal të disa kafshëve (duke përfshirë gjedhet dhe delet) dhe është shkaktar kryesor i abortit.

Figure 10bCampylobacter jejuni është bacil enterik i lakuar. Shkakton kampilo-bakteriozën, një ndër sëmundjet më të shpeshta bakterore që japin diarre në SHBA. Është e ndjeshme dhe lehtë mbytet në temperaturat e ulta apo të larta. Bartës të këtyre baktereve janë zogjtë për shkak të temperaturës ë tyre trupore që preferohet nga kampilobakteret. Burim i infeksionit te njerëzit është zakonisht manipulimi joadekuat i mishit të papërpunuar të shpendëve ose të papjekur mirë të tyre. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Përhapet nga qumështi dhe produktet e mishit.

Diarea e lëngshme është predominante por dizenteria është e rëndomtë. Mikroorganizmi është invaziv por në përgjithësi më pak se shigella. Plogështia, ethet dhe dhembjet abdominale janë veçori të tjera të sëmundjes. Bakteremia është vërejtur në një numër të vogël të rasteve. Mikroorganizmi rritet në kushte mikroaerofile dhe më së miri rritet në temperaturë 42 oC. Më së shpeshti izolohet nën këto kushte duke përdorur medium selektive. Mund të trajtohet me antibiotik por zakonishtë është sëmundje vetëlimituese.

Helicobacter pylori (figura 11) është pranuar në këto vitet e fundit si shkaktar kryesor i ulçerës së lukthit. Mikroorganizmi jeton kronikisht në mukozën e lukthit të njeriut. Kultura është metodë e preferuar diagnostikuese por mund të mos ketë sukses në një numër të rasteve. Mikroorganizmi prodhon ureazën e cila e prodhon amoniakun dhe dioksidin e karbonit. Kjo ndihmon në detektimin dhe identifikimin e mikroorganizmit të izoluar. Ureaza prodhohet në sasi të madhe sa që mund të detektohet direkt në mostrën e mukozës pas endoskopisë. Alternativisht CO2 i markuar si 13C ose 14C detektohet në frymëmarrje pas thithjes së uresë së markuar. Prodhimi i amoniakut është faktor patogjen (lokalisht e neutralizon acidin e lukthit). Terapia me antibiotikë e eliminon mikroorganizmin, e shëron ulqerën peptike dhe në përgjithësi e mënjanon mundësinë e relapsit.

PërfundimiMasat sanitare mbrojnë rezervoaret e ujit nga kontaminimi me ujëra të zeza. Kjo është arsyea primare që epidemitë me patogjene të rrezikshme për jetë (p.sh. kolera dhe tifoidi) hasen rrallë në vendet perendimore por janë të shpeshta në botën e tretë. Disa sëmundje më pak të rënda (p.sh. salmonelloza,EHEC) ende paraqiten prej ngrënjes se produkteve të kontaminuara me preardhje shtazore , të cilat kontrollohen më pak. Shigella, e cila është nikoqir i njeriut shumë vështire eradikohet. Vaksinimi përdoret rrallë dhe është mënyrë e shtrenjtë kur krahasohet me tretmanin e ujërave të zeza. Në diaret e rënda zavendësimi i lëngjeve është kryesor .Terapia me antibiotik përdoret në disa infeksione lokale dhe gjithmonë në sëmundjet sistemike.  

Figura 10cCampylobacter jejuni – bacil Gram-negativ enterik. Gjindet në traktin tretës të njerëzve dhe kafshëve. Mund të udhëtojë në drejtim të zgavrrës së gojës dhe traktit urogjenital. Shkakton gastroenterit sidomos te fëmijët. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura 11aHelicobacter pylori në mikrografinë elektronike; mikroaerofil nazeqar; formë tipike spirale.Shkakton gastrit kronik, ulqerë peptike dhe kancer të lukthit. Ky imazh përdoret për të dëshmuar morfologjinë spirale të këtij mikroorganizmi. Madhësia mesatare: 1 mikron me 2-5 mikronë. Mikrobi ndodhet në fazën log të rritjes. © Cindy R. DeLoney, Loyola University of Chicago, Chicago, Illinois and The MicrobeLibrary

Figura 11bHelicobacter pylori – bacil spiral deri pleomorf Gram-negativ. Mund të lëviz me flagjelat e holla në skajin e qelizës. Ekzistojnë shumë shtame të H.pylori që japin sëmundje në njerëz. Infeksioni me H. pylori

është shkaktar kryesor i gastritit kronik sipërfaqësor dhe shoqërohet me ulqerë gastrike dhe duodenale. Jeton në hapësirën ndërmjet sipërfaqeve të qelizave epiteliale gastrike. Shpesh grumbullohet në trajtë tufash në lidhjet ndërmjet qelizave epiteliale. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura 11cHelicobacter pylori – bacil spiral deri pleomorf Gram-negativ. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 12

STREPTOKOKETTranslation: Gjyle Mulliqi-Osmani, PhD

Professor of Medical Microbiology, Medical School, Prishtina University & Head Department of Microbiology, National Institute for Public Health of Kosova, Prishtina, Kosova

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura: Murray, 5th ed., kapitujt 23 dhe

24

FJALËT KYÇEGrupet Lancefield

Hemoliza (alfa, beta, gama)

Streptokoku i grupit A (S. piogjen)

Testi i ndjeshmërisë në bacitracinë

Streptokoket janë baktere Gram-pozitive, fakultative anaerobe, të cilat shpesh paraqiten si vargje ose çifte (figurat 1 dhe 2) dhe janë katalazë-negative (për dallim nga stafilokoket që janë katalazë pozitive) (figura 3). Streptokoket klasifikohen në grupe të ndryshme në bazë të pranisë së antigjeneve sipërfaqësore (figura 4). Këto grupe mund të përfshijnë një ose më shumë nënlloje. Grupet më të rëndësishme të streptokokeve janë A, B dhe D. Në mesin e këtyre grupeve të streptokokeve, rëndësinë më të madhe klinike e ka streptokoku i grupit A, i cili shkakton sëmundje ngjitëse (posaçërisht faringjite). Pneumokoku (streptokoku i pneumonisë)-shkaktari kryesor i pneumonisë humane, Streptococcus  mutans  dhe streptokoket e tjera të ashtuquajtura viridans (shkaktarë të kariesit të dhëmbëve) nuk

Proteinat M, T, RStreptolizinat O dhe

S Acidi lipoteikoik Ethet reumatike /

karditi/artritiGlomerulonefriti

SkarlatinaSindromi I ngjashëm me shokun toksik /

Bakteremia"Bakteria

mishngrënëse" Toksina eritrogjenike

(pirogjenike) Streptokoku i grupit

B (S.agalactiae)Septikemia/meningjit

i neonatalTesti CAMP

Testi i hidrolizës së hipurateve

Streptokoku i grupit D Infeksioni i traktit urinar/ Endokarditi

Testi i bilë-eskulinësEnterokoku

Non enterokoketGrupi C, G, F (koloni

të mëdha)S. anginosus (koloni

të imëta)Streptokoku viridansKariesi i dhëmbëve /

Endokarditi

posedojnë antigjene grupore.

Pas rritjes së streptokokeve në agar gjakun e deleve mund të vërehen tri lloje të reaksionit të hemolizës: alfa, beta, gama. Alfa i referohet hemolizës së pjesëshme me ngjyrë te gjelbër (rezultat i prodhimit të një produkti intermediar të hemoglobinës) që vërehet përreth kolonive; beta hemoliza i referohet fshirjes komplete (figura 5) dhe gama do të thotë se aty nuk ka lizë. Grupi A dhe grupi B i streptokokeve janë beta hemolitik, gjersa grupi D është zakonisht alfa ose gama hemolitik. Streptokoku i pneumonisë dhe grupi i streptokokeve viridans ("gjelbër") janë streptokoke α-hemolitike. Prandaj, reaksioni i hemolizës është i rëndësishëm në grupimin e streptokokeve. Reaksioni i hemolizës së bashku me një karakteristikë tjetër fiziologjike, mjaftojnë në identifikimin diagnostik klinik të streptokokeve.

Streptokoku i grupit A (S. piogjene)

Ky mikroorganizëm zakonisht shkakton faringjit supurativ (qelbëzues), joinvaziv (figura 6), kurse nganjëherë edhe infeksion të lëkurës (impetigo). Kah mesi I shekullit XX, komplikimet serioze të infeksioneve me streptokoke të grupit A filluan të pakësohen- për të zbritur dukshëm gjatë viteve ‘70. Prandaj, interesimi për këtë mikroorganizëm u zvogëlua. Por, në vitet ‘80 dhe ‘90, kishte një rritje në shpeshtësinë e shfaqjes së “etheve reumatike” klasike (një sëmundje jo-qelbëzuese e zemrës) dhe të formave të reja të sëmundjeve streptokoksike, duke përfshirë bakteremitë “invazive” të ngjashme me sindromën e shokut toksik (të shkaktuar nga S. aureus) dhe të ashtuquajturat bakteret “mishngrënëse”.

Infeksionet me streptokoke të grupit A prekin të gjitha grup-moshat, por veçanërisht moshat prej 5-15 vjeç. Mendohej se ndërlikimet serioze (përfshirë ethet reumatike dhe baktereminë invazive) prekin kryesisht personat që kanë disa defekte fundamentale në sistemin e tyre të imunitetit (përfshirë foshnjat, të moshuarit dhe ata me imunitet të dobësuar). Megjithatë, tash është e qartë se edhe fëmijët dhe të rriturit që më parë kanë gëzuar shëndet të mirë mund të jenë të rrezikuar nga ndërlikimet serioze të infeksioneve me këtë mikroorganizëm.

Ethet reumatike. Ethja reumatike, është një sëmundje inflamatore, e cila prek kryesisht nyjet. Edhepse është serioze (e shpejtë), mund të kaloj një periudhë e zgjatur kohore për t’u zhvilluar. Mekanizmi i imunopatologjisë kronike të etheve reumatike nuk është sqaruar. Proteina M, bashkë me miozinën e zemrës shkakton reaksion kryqëzues duke rezultuar me autoimunitet. Gjithashtu, muri qelizor i streptokokeve të grupit A është shumë rezistues ndaj degradimit tek strehuesi. Këto antigjene qëndrojnë me muaj in vivo dhe eksperimentalisht mund të shkaktojnë sëmundje që gjasojnë me artrit dhe kardit reumatik. Artriti reumatik nuk duhet të ngatërrohet me sëmundjen më të shpeshtë reumatike – artritin reumatoid. Trajtimi dhe përfundimi i hershëm i infeksioneve të grykës pas terapisë me

penicilinë e zvogëlon mundësinë e zhvillimit pasues të karditit reumatik.

Glomerulonefriti akut. Kjo është një sëmundje imuno-komplekse e veshkës.

Skarlatina. Skuqja karakteristike shkaktohet nga toksinat eritrogjene (pirogjene), të cilat janë të koduara nga fagjet (figura 7).

Bakteremia dhe shoku- toksik. Format e reja invazive e nganjëherë fatale të sëmundjeve të përshkruara jane sëmundja e ngashme me shokun toksik (përfshirë skuqjen, ethet dhe zhvendosjen e lëngut nga rrjedha e gjakut në indet periferike duke dhënë edema) dhe / ose mioziti nekrotizues dhe fasciti . Prodhimi i toksinave pirogjenike (A, B dhe C) janë shenja dalluese e këtyre shtameve. Toksina pirogjenike është një superantigjen (një mitogjen) për qelizat T, duke shkaktuar aktivizim jospecifik të sistemit imunitar. Kjo mund të jetë e përfshirë në patogjenezën e sëmundjes. Kjo sëmundje është e rrallë, por shumë shpejt (brenda disa ditësh) mund të përparojë duke rrezikuar jetën.

Figura 1 Streptokoku mutans. Ngjyrosja sipas Gramit. CDC/Dr. Richard Facklam

Figura 2Streptokoku piogjen – prokariot kokoid (ndarës); shkakton faringjit, sinusit, otitis media (infeksion i veshit të mesëm), helmim me ushqim, ethe puerperale (ethet e lehonisë), infektime lëkure dhe plage (skarlatinë, erisipela, impetigo) . Strep i grupit A. SEM x56,000 © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Vetitë e përgjithshme në patogjenezë

Identiteti i adezinës që mundëson adezionin (ngjitjen ) në epitelin respirator (përmes fibronektinit) është ende kundërthënës. Acidi lipoteikoik është pjesë përbërëse e membranës qelizore të shumë baktereve. Te streptokoket e grupit A, ky acid është i pranishëm edhe në fimbrie në pjesën e jashtme të qelizës. Studimet klasike sugjerojnë se acidi lipoteikoik është adezinë e streptokokut të grupit A , ndonëse kohëve të fundit është përshkruar edhe roli i një “proteine F (fibronektin- ngjitje )” në ngjitjen për epitel.

Streptokoket e grupit A, në mungesë të fibrinogjenit, e lidhin komplementin në shtresën peptidoglikane dhe në mungesë të antitrupave, nuk fagocitohen . Proteina M (e gjetur edhe në fimbrie) ngërthen fibrinogjenin nga serumi dhe bllokon lidhjen e komplementit për shtresën fundamentale te peptidoglikanit. Kjo mundëson mbijetesën e mikrorganizmit duke ndalur fagocitozën. Megjithatë, në personat imun, neutralizimi i antitrupave reaktiv me proteinën M shkakton fagocitozë, e cila rezulton me mbytjen e mikrorganizmit. Ky është mekanizmi kryesor me të cilin imuniteti është i aftë t’i jap fund infeksioneve streptokoksike të grupit A. Prandaj, vaksinat me proteinën M janë kandidat kryesor për përdorim kundër etheve reumatike. Kapsula e streptokokeve të grupit A në mënyrë klasike është thënë se ka aktivitet të limituar antifagocitar. Shumë prej shtameve virulente të reja të përshkruara janë shumë mukoide dhe kapsulat janë të rëndësishme për patogjenezën e tyre.

Fatkeqësisht, disa lloje të proteinave M antigjenetikisht reagojnë me reaksion kryqëzues me zemrën dhe mund të jenë përgjegjëse për kardit

reumatik. Frika nga autoimuniteti me te drejtë ka ndaluar përdorimin e vaksinave streptokoksike të grupit A. Megjithatë, mbrojtja e dallueshme kundër epitopeve me reaktivitet kryqëzues është tashmë e definuar dhe zbulimi i një vaksine duket i mundshëm. Proteinat M ndryshojnë antigjenikisht midis shtameve; kështu imuniteti në një proteinë nuk nënkupton imunitet të përgjithshëm në të gjitha shtamet e S. piogjene. Antigjeni M, së bashku me antigjenet tjera (T dhe R) përdoren për serotipizim.

Figura 3Testi pozitiv dhe negativ i katalazës. Me këtë test, peroksidi i hidrogjenit konvertohet në oksigjen (duket si fluska gazi) © Karen M. Kiser. St Louis Community College, Clinical Laboratory, St. Louis, MO

FILMTesti i katalazës

© The MicrobeLibrary and Neal R. Chamberlain, Department of

Microbiology, Kirksville College of Osteopathic Medicine, Kirksville,

Missouri

Figura 4 Ngjyrosja floreshente me antitrupa e Streptokokut (e ngjyrosur në mënyrë digjitale). Gjashtë grupe janë në këtë gjini: A, B, C, D, F, dhe G, të cilat shpesh gjenden në çifte ose zingjirë.CDC/Dr. M.S. Mitchell

Figura 5Streptokoku piogjen në agar-gjak. Këta mikroorganizma prodhojnë llojllojshmëri të toksineve, disa prej të cilave janë të afta të shkatërrojnë eritrocitet. Rezultati është një zonë e qartë që rrethon kolonitë bakterore. Ky shkatërrim komplet i eritrociteve në agar gjak quhet beta-hemolizë. © The MicrobeLibrary and Gloria J. Delisle, Queens UniversityKingston, Ontario, Canada

Figura 6Infeksioni i grykës shkaktohet nga Streptokoku i grupit A. Këto baktere janë të përhapura përmes kontaktit direkt me mukozë nga hunda ose gryka e personave të cilët janë të infektuar, ose përmes kontaktit me plagë të infektuara ose plagë në lëkurë. CDC/Dr. Heinz F. Eichenwald

Figura 7Lezionet lëkurore në kraharor te një grua me skarlatinë. Skuqja fillimisht shfaqet në formë të të ngriturave të vogla të kuqe në gjoks dhe abdomen; më pas përhapet në gjithë trupin. I ngjan djegies nga dielli dhe duket si një cope e ashpër e letërzallit. Skuqja zakonisht është më e theksuar nën sqetulla dhe pjesët rrëzë kofshës.CDC

BURIMET E INTERNETIT

CDC – INFORMATA MBI SËMUNDJEN E SHKAKTUAR

Diagnoza laboratorike

1. Zbulimi direkt – antigjeni ekstrahohet nga strishoja e grykës. Ekstrakti i antigjenit pastaj ngjitet me antitrupin specifik me karbohidrate të

NGA STREPTOKOKU I GRUPIT A

Infeksionet nozokomiale të shkaktuar nga streptokoku i

grupit A te punëtorët asimptomatikë shëndetësorë -- Maryland and California, 1997

(MMWR) streptokokut të grupit A . Kjo në mënyrë klasike përfshin aglutinimin e antitrupave (antitrupa të ngjitur për rruza). Megjithatë, kohëve te fundit janë paraqitur teste më të thjeshta. Rezultatet janë të gatshme brenda disa minutave.

2. Grupimi i Lancefieldit i kolonive të izoluara beta-hemolitike (shiko lart).

3. Kolonitë janë beta hemolitike (figura 5) dhe rritja e tyre pengohet nga bacitracina (diagnoza e mundshme – e parashikuar) (figura 7a).

4. Serumi i pacientit përmban antitrupa ndaj streptolizinës O ose antigjeneve të tjera streptokoksike. Kjo është e rëndësishme nëse shfaqen sekuela klinike të mëvonshme .

Beta hemoliza shkaktohet nga dy hemolizina O dhe S; e para është joaktive në prezencë të oksigjenit. Prandaj, shypja e pllakës e rrit intenzitetin e reaksionit të hemolizës.

Figura 7aPër ta dalluar Streptokokun beta-hemolitik të grupit A prej streptokokeve të tjera beta hemolitike përdoret ndjeshmëria ndaj bacitracinës.Streptokoku piogjen (grupi beta-hemolitik A) është i ndjeshëm në bacitracinë dhe nuk do të rritet përreth diskut me këtë antibiotik. Streptokoket tjera beta-hemolitike nuk janë të ndjeshme në bacitracinë dhe do të rriten pranë diskut me antibiotik.© The MicrobeLibrary and Neal R. Chamberlain, Department of Microbiology, Kirksville College of Osteopathic Medicine, Kirksville, Missouri

Streptokoku i grupit B (S. agalactiae)

Këta mikrorganizma shkaktojnë meningjite te të posalindurit dhe septikemi pas bartjes nga flora normale vaginale e nënës.

Mikrorganizmi mund të identifikohet në bazë të beta hemolizës, hidrolizës së hipurateve dhe reaksionit CAMP (figura 8). CAMP është një shkurtesë për emrat e katër individëve të cilët fillimisht përshkruan testin. Streptokoku i grupit B prodhon një faktor, i cili shton beta hemolizën në prani te një shtami indikator të S. aureus .

BURIMET E INTERNETIT

ZBULIMI I HERSHËM DHE PARANDALIMI I INFEKSIONEVE

STREPTOKOKSIKE TË GRUPIT B TE TË POSALINDURIT DHE

SHTATZËNAT ME ANË TË TEKNIKËS PCR

Figura 8a CAMP reaksioni pozitiv © Karen M. Kiser. St Louis Community College, Clinical Laboratory, St. Louis, MO

Figura 8b CAMP reaksioni negativ © Karen M. Kiser. St Louis Community College, Clinical Laboratory, St. Louis, MO

Figura 9 Streptokoku fekal - kokoid prokariot (ndarë); patogjen që shkakton infeksione të lëkurës dhe plagëve © Dennis Kunkel Microscopy, Inc.

Figura 10Testi i bilë- eskulinës. Streptokoket e grupit D janë pozitive (Lart: Pozitiv. Poshtë: Negativ) © Karen M. Kiser. St Louis Community College, Clinical Laboratory, St. Louis, MO

Figura 11 Rritje pozitive në 6.5% klorid natriumi (lart) dhe mungesë e rritjes në teren të ngjashëm (fund) © Karen M. Kiser. St Louis Community College, Clinical Laboratory, St. Louis, MO

Streptokoku i grupit D

Rritja në bilë-eskulinë prodhon një precipitat të zi të përfituar nga eskulina

Figura 12Streptokoku viridans është përgjegjës për afërsisht gjysmën e të gjitha rasteve të endokardit bakteral, por gjendet në gojë si florë bakterore normale. CDC/Dr. Mike Miller

Skemë identifikuese e Streptokukut

(figura 10); shumë baktere tjera nuk do të rriten në prezencë të bilës. Streptokoket e grupit D janë të ndara në ato që rriten në kripëra 6.5% (enterokoket) dhe në ato që nuk rriten (joenterokoket) (figura 11). Enterokoket shumë më shpesh shkaktojnë sëmundje te njerëzit sesa joenterokoket. Enterokoket janë shpesh rezistente në penicilinë. Enterokoket janë të lidhura me streptokoket tjera dhe janë zhvendosur në gjininë Enterokok; më së shpeshti izolohet E. (S.) faecalis (figura 9). Siç nënkupton emri, këto enterokoke gjenden në florë të zorrëve dhe infeksioni pason nga kontaminimi fekal. Eshtë një shkaktar i rëndësishëm i infeksioneve të traktit urinar (më të rralla se E. coli) dhe infeksioneve oportune (përfshirë ato intra-abdominale, septikemitë dhe endokarditi). Kolonitë zakonisht janë alfa ose gama hemolitike.

Grupet tjera beta hemolitike

Grupet C dhe G (dhe rrallë grupi F) nganjëherë shkaktojnë sëmundje te njerëzit (veçanërisht faringjite).

Streptokoket me koloni të vogla( imta)

Flora normale njerëzore përmban mikroorganizma që mund të jenë të grupit A, C, F ose G ose janë jo te grupuara(S. anginosus,S. milleri). Roli i tyre në sëmundjet e njerëzve është i paqartë. 

Streptokoket viridans

Këto janë një grup i shumëllojshëm i nëntipeve të streptokokeve, të cilat zakonisht gjinden në zgavrrën e gojës (përfshirë S. mutans) dhe shkaktojnë endokardit pas depërtimit në qarkullimin e gjakut si rezultat i nxjerrjes së dhëmbit (figura 12). Ato janë po ashtu të përfshira në etiologjine e kariesit të dhëmbit. Janë alfa hemolitike dhe rezultojnë negative për teste të tjera të përshkruara më lart. Ato janë te pagrupuara.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 13

PNEUMOKOKU DHE STAFILOKOKET

Përktheu: Arbëresha Jaka-Loxha

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Asistente e Mikrobiologjisë në Fakultetin e Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës

MICROBE RADIOGolden Staph

Literatura: Murray, Third

Edition Chapters 22

and 23

Fjalët kyçeS. pneumoniae

DiplokokPneumococcus

Autolizina Testi i tretjes në bilë

Ndjeshmëria ndaj optohinësKapsula

Reaksioni Quellung Staphylococcus

aureusStaphylococcus

epidermidiskoagulazë pozitiv ose

koagulazë negativAlfa, beta, gama dhe

delta citotoksinatLeukocidina

LipazaEksfoliatina

EnterotoksinatSindromi i shokut

toksikToksina e shokut

toksikProteina A

Figura 1A Streptococcus pneumoniae në lëngun trunoshpinor. Ngjyrosja

STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE

S. pneumoniae (figura 1) është shkaktari kryesor i pneumonisë tek të gjitha moshat (posaçërisht të rinjtë dhe të moshuarit) që zakonisht përcjell “dëmtimin” paraprak në traktin e sipërm respirator (p.sh. pas infeksionit virusal). Ky mikroorganizëm, gjithashtu shkakton edhe infeksionet e veshit të mesëm (otitis media). Zakonisht përhapet në sistemin e qarkullimit të gjakut duke shkaktuar bakteremi dhe meningjit. S.pneumoniae është hemolitik dhe nuk ka antigjen grupor.

Diagnostikohet me ngjyrosjen sipas Gramit apo me zbulimin e antigjenit kapsular në këlbazë. Mikroorganizmi rritet mirë në terrenin e agar-gjakut.

Autolizina

Pneumokoket identifikohen nga tretshmëria në bilë. Autolizina (një enzimë që zbërthen peptidoglikanin) lirohet nga bila prej membranës qelizore dhe lidhet me acidin kolin – teikoik të lidhur për peptidoglikanin. Autolizina pastaj e tret murin qelizor që shkakton lizën e qelizës. Nëse qelizat rriten ne etanolaminë në vend të kolinës, etanolamina inkorporohet në acidin teikoik. Autolizina pastaj nuk mund të shkaktojë lizën e qelizës. Për të kuptuar se si vepron autolizina ekziston sugjestioni se antibiotikët (përfshirë penicilinën) veprojnë së bashku me autolizinën në shkatërrimin e pneumokokeve in vivo.

Pneumokoku mund të identifikohet edhe me testin e ndjeshmërisë ndaj optohinës (etil hidrokupreinë).(fig.2)

Kapsula

Kjo është prominente në shtamet virulente (fig 1c) dhe antigjenet e saj karbohidrate ndryshojnë në strukturë midis shtameve. Kapsula është antifagocitare dhe imunizmimi është kundër kapsulës. Vaksinat kapsulare janë në dispozicion për persona të ndieshëm; imuniteti është serotip-specifik. Me përdorimin e antiserumit tip-specifik, kapsula në bakteren e

FA. CDC/Dr. M.S. Mitchell

izoluar mund të “fiksohet” dhe bëhet e dukshme mikroskopikisht (reaksioni Quellung) i cili është i nevojshëm për identifikimin mikrobiologjik.

Mikroorganizmi, gjithashtu prodhon pneumolizinën që degradon qelizat e kuqe të gjakut në kushtet anaerobe ( observohet si hemolizë).

Aktivizmi i komplementit nga acidi teikoik mund të shpjegojë tërheqjen e qelizave inflamatore në vatrën fokale të infeksionit.

Shumica e shtameve janë të ndjeshme në penicilinë. Sidoqoftë, rezistenca ndaj saj është e shpeshtë.

Figura 1B Skenimi me mikrograf elektronik iStreptococcus pneumoniae. CDC/Dr. Richard Facklam rrf2@cdc.gov

Figura 1C Streptococcus pneumoniae me kapsulë © Gloria J. Delisle and Leëis Tomalty, Queens University, Kingston, Ontario and The MicrobeLibrary

A B Figura 2. Është vështirë të diferencohet streptokoku alfa hemolitik që përbën florë normale në gojë nga pneumokoku patogjen.Të dytë janë alfa–hemolitikë në agar gjak dhe duhet të dallohen përmes testit të optohinës. S. pneumoniae (A) është sensitiv, përderisa S. mitis (B) është rezistent.  © Pat Johnson, Palm Beach Community College, Lake Ëorth Florida

Figura 3 Staphylococcus aureus - MRSA është kok rezistent që shkakton helmim me ushqim, sindromin e shokut toksik dhe infeksione të lëkurës dhe të plagëve (sindromi i lëkurës së përvluar, skarlatina, erizipela, impetigo, etj.) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

STAPHYLOCOCCI Stafilokoket janë koke Gram pozitive, fakultative anaerobe që paraqiten ne formë të vileve të rrushit. Ato janë katalazë pozitiv, duke përbërë komponentën kryesore të florës normale të lëkurës dhe hundës.

Staphylococcus aureus (figura 3 and 4)

(i) Një nga shkaktarët më të shpeshtë të infeksioneve oportune spitalore dhe të komunitetit, përfshirë pneumoninë,osteomielitin,artritin septik, baktereminë, endokarditin, absceset dhe infeksionet tjera të lëkurës (fig 6.)

(ii) Helmimi me ushqim. Ushqimi kontaminohet me mikroorganizma nga kontakti human, ku rritet dhe prodhon enterotoksinë. Mikroorganizmi nuk “ndikon” në ingjestionin e ushqimit. Mu për këtë, shfaqja dhe përmirësimi

Figura 4 Staphylococcus aureus (Gram-pozitive) © Copyright Dr Linda M Stannard, 1996. Me leje

Figura 5 Staphyllococcus aureus – Testi citospin I leukociteve me akridinë portokalli © Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

Figura 6 Infeksioni stafilokoksik: Impetigo© Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

Figura 7 Një kuti me tampona Rely që u shoqerua me epideminë e sindromit të shokut toksik. CDC

Figura 8S. epidermidis,shkaktari me i shpeshte i infeksioneve të sistemit të qarkullimit të gjakut  te pacientët me kateterë

shfaqen brenda disa orëve. Vjella, nauzea, diarrea dhe dhimbja abdominale shfaqen shpesh.

(iii) Njerëzit e shëndoshë: infeksione lëkurore (i thati).

(iv) Sindromi i shokut toksik - sidomos pas përdorimit të tamponave (fig 7) përfshin: ethe, skuqje, deskuamim, vjellje, diarre; toksina e shokut toksik është e përfshirë. Mikroorganizmi nuk përhapet nga vatra lokale. Sidoqoftë, toksina diseminohet dhe është përgjegjëse për shenjat klinike.

(v) Toksina eksfoliative shkakton sindromin e lëkurës së përvëluar tek foshnjet.

Identifikimi

Beta – hemolizë ne agar –gjakFermenton manitin (fig 9)Pigmenti i artë (aureus ) – shpeshKoagulazë pozitiv

Në laboratoret referente përdoret fagotipizimi.

Sikurse u cek edhe më lartë, S.aureus shkakton sëmundje të ndryshme të shoqëruara me prodhimin e ekzotoksinave. Si shtesë e kësaj mund të prodhohen ekzotoksinat “e sëmundjeve –specifike”, ekzotoksinat tjera qelizore litike) alfa, beta, sfingomielinaza C, gama dhe delta toksinet dhe leukocidinat mund të prodhohen. Gjithashtu edhe disa enzime të shkatërrimit të indeve mund të përfshihen në përhapje (shemb. lipaza dhe hialorudinaza).

Proteina e lirë A lidhet për imunoglobulinat dhe komplementin, bllokon Fc dhe receptorët e komplementit dhe kjo rezulton në veprim antifagocitar.

.

Staphylococcus epidermidis

Staphylococcus epidermidis (figura 8) është shkaktar më i rrallë i infeksioneve oportune sesa S.aureus, por ende sinjifikant. Është mediator i infeksioneve nozokomiale (shembull. kateterëve,shanteve, kirurgjisë (shemb.valvulat e zemrës). Është komponentë kryesore e florës së lëkurës dhe mu për këtë është kontaminant i shpeshtë i kulturave.

Identifikimi

Nuk ka hemolizë në agar-gjak Nuk fermenton manitin (fig 9)

venoz © Nancy Khardori and Mahmoud Yassien, Southern Illinois University School of Medicine, Springfield, Illinois and The MicrobeLibrary

Nuk ka pigmentKoagulazë-negativ.

Figura 9 Dy lloje të ndryshme te Staphylococcus qe rriten ne mannitol salt agar (MSA). MSA është selektiv, sepse përmban 7.5% kripë –koncentrim të lartë të kripës që mundëson rritjen e disa mikroorganzimave, ndërsa inhibon rritjen e mikroorganizmave tjerë. MSA është medium diferencial, sepse përmban sheqerin manitol dhe indikatorin e ph fenolin e kuq. Organizmat që fermentojnë manitolin prodhojnë substanca acidike,duke ndryshuar ngjyrën. Fenol e kuqja është ngjyrë e mbyllët e e kuqe me ph mbi 8,5; verdhë në të kuqe 6.9-8,5 dhe verdhë e qelët me ph 6,9 ose më ulët. Edhepse edhe Staphylococcus epidermidis dhe Staphylococcus aureus mund të tolerojnë përbërje të lartë të kripës në MSA, vetëm S.aureus e ferenton manitolin, duke shkaktuar ndryshimin e ngjyres në terren prej të kuqes në të verdhë. © Margaret (Peg) Johnson, Mesa Community College, Mesa, Arizona and The MicrobeLibrary

FILMTesti i katalazës

Kulturat e Staphylococcus aureus (majtas) dhe Streptococcus pyogenes (djathtas) janë rritur në agar gjak për 16 orë në 37 gradë. Kolonia nga secila pllakë është vendosur në qelqin mikroskopik. Pika e 3% të peroksidit të hidrogjenit është vendosur në të dy mikroorganizmat. Kjo e zbërthen H2O2 në oksigjen dhe ujë. Oksigjeni lirohet në formë të fluskave. Testi i katalazës përdoret për të diferencuar Staphylococcus sp. nga Streptococcus sp. Staphylococcus sp. janë katalazë pozitiv. Streptococcus sp. janë katalazë negativ. © Neal R. Chamberlain, Department of Microbiology, Kirksville College of Osteopathic Medicine Kirksville, Missouri and The MicrobeLibrary

Staphylococcus saprophyticus

Ky mikroorganizëm është shkaktari kryesor i infeksioneve të traktit urinar. Gjithashtu është koagulazë-negativ dhe nuk identifikohet klinikisht prej S.epidermidis.

Terapia me antibiotikëStafilokoket (përfshirë mikroorganzimat koagulazë pozitiv dhe koagulazë negativ) mund të prodhojnë penicilinazën që i zbërthen antibiotikët beta-laktamë. Disa shtame gjithashtu kanë modifikuar proteinat penicillin-lidhëse. Mu për këtë këta antibiotik beta –laktam (përfshirë meticilinën) janë zakonisht joefektive. Vankomicina është bari

përzgjedhës.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 14

SPIROKETAT DHE NEISERIET Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBISi i shmanget

veprimit të sistemit imunitar

agjensi i sëmundjes së

Llajmit

Literatura : Murray , 5th ed., kapitujt

41 (Spirochetes) 28 (Neisseria)

FJALËT KYÇESpiroketat

Filamenti aksialTreponema pallidum

Sifilizi Shankri

Lezioni parësorMikroskopia me fushë të

errët Lezioni dytësorLezioni tretësor Antitrupat anti-kardiolipinikë

Borrelia burgdorferiSëmundja e Llajmit

SPIROKETAT (Treponema, Borrelia dhe Leptospira)

Spiroketat janë baktere Gram negative të gjata, të holla, spirale dhe të lëvizshme. Kanë organele për lëvizje që quhen filamente aksiale (një formë e flagjelave), të cilat ndodhen ndërmjet shtresës së peptidoglikanit dhe membranës së jashtme dhe vendosen paralelisht me to.

Treponema pallidum dhe sifilizi

T. pallidum shkakton sifilizin - një sëmundje e shpeshtë që bartet seksualisht dhe haset kudo në botë (figura 1). Përveç përhapjes me rrugë seksuale, sifilizi, mund të bartet edhe vertikalisht (nga nëna te fëmija) gjatë lindjes - in utero. Kjo sëmundje kronike dhe progresive

Ethja përsëritëseLeptospirat (leptospiroza)

NeisseriaAgari i Thayer Martinit

Testi i oksidazësN. gonorrhoeae

GonorreaN. meningitidis

Meningjiti

Figura 1Sifilizi kongjenital, vlerat e infeksionit parësor dhe dytësor në SHBA gjatë viteve 1992-1998. Epidemiologjia dhe mbikqyrja. CDC/Dr. Demetri Vacalis tdv0@cdc.gov

Figura 2Histopatologjia e infektimit eksperimental me Treponema pallidum në testiset e lepurit. Ngjyrosja e modifikuar e Shtajnerit me argjend. CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr. epe1@cdc.gov

zen vendin e tretë në rangun e infeksioneve seksualisht të transmetueshme. Pas infeksionit nismëtar me këtë baktere, brenda një periudhe kohore prej 10-60 ditësh, në zonën gjenitale formohet shankri primar (një zonë e ulqerimit / inflamacionit- figurat 4 dhe 6); kjo mund të ndodh edhe në lokalizime të tjera (figura 3). Në ndërkohë, treponema depërton dhe përhapet në mënyrë sistemike. Pacienti ka simptome të ngjashme me flamën shoqëruar me lezione dytësore që prekin kryesisht lëkurën (figura 5). Kjo ndodh 2-10 javë më vonë. Nëse sëmundja nuk mjekohet, infeksioni kalon në stadin tretësor të sifilizit (disa vite më vonë). Te sifilizi parësor dhe dytësor në vatrat e sëmundjes ekziston një numër i madh i këtyre mikroorganizmave. Por, me kalimin e kohës dhe me përparimin e sëmundjes, forcat immune të organizmit e kontrollojnë shumëzimin e baktereve, prandaj numri i tyre zvogëlohet dukshëm. Në stadin tretësor është shumë vështirë të gjinden treponemat. Lezionet sistemike të lëkurës, të sistemit nervor qëndror dhe organeve të tjera sugjerojnë për reagim të vonshëm të mbindjeshmërisë.

Treponema nuk mund të kultivohet në terrenet ushqyese nga mostrat klinike. Prandaj, në aspektin eksperimental, sifilizi është studiuar në modelet shtazore. Mikroskopia dhe serologjia janë të vetmet metoda për diagnozën e infeksionit.

Në sifilizin parësor, d.m.th. para se të zhvillohet imuniteti, treponemat shpesh janë prezente në numër të mjaftueshëm në eksudate dhe mund të verehen me mikroskop në fushë të errët. Në mikroskopin e zakonshëm optik, rrezet e dritës e shëndrrisin mostrën dhe treponemat e holla nuk mund të vërehen. Ndërkaq, tek mikroskopi në fushë të errët, drita shëndrrit në kënde dhe kur reflektohet nga mikroorganizmi atëherë futet në thjerrëzat e objektivit. Treponemat që lëvizin aktivisht duken të ndritshme në prapavijë të errët. Si metodë alternative diagnostike përdoret ngjyrosja floreshente e antitrupave.

Te sifilizi dytësor dhe tretësor, diagnoza zakonishte vehet me anë te testeve serologjike. Metodat e skriningut bazohen në zbulimin e antitrupava ndaj kardiolipinës (përfshirë testin VDRL). Ky test bazohet në faktin se antitrupat e prodhuar nga një pacient me sifiliz reagojnë me një ekstrakt të zemrës së viçit (difosfatidil gliceroli). Mirëpo, ka shumë sëmundje të tjera që përcillen me prodhimin e antitrupave ndaj kardiolipinës duke dhënë kështu rezultate të rrejshme pozitive. Diagnoza definitive e sifilizit vehet me testet që zbulojnë antitrupat “specifikë” të drejtuar kundër antigjeneve të treponemës. Këto teste e vërtetojnë sëmundjen dhe zakonisht bëhen pasi testet e skriningut të kenë dalë pozitiv në kardiolipinë.

Nuk ka vaksinë kundër sifilizit, por terapia me antibiotikë (zakonisht penicilina G) është shumë efikase.

Në SHBA, regjistrohen edhe sëmundje të tjera të shkaktuara nga mikrobet e ngjashme me T. pallidum si sifilizi endemik (bejel), frambezia (figura 7) dhe pinta.

Sifilizi endemik (bejel)

Kjo sëmundje nuk transmetohet seksualisht por me kontakt, p.sh. prej duarve tek lëkura e dëmtuar. Sëmundja, po ashtu mund të përhapet me shkëmbimin e pajisjeve të ushqimit; prandaj kjo sëmundje vërehet në vendet e varfëra me higjienë të pamjaftueshme. Varësisht nga rruga e përhapjes, së pari preken lëkura dhe mukozat, por bakteret mund të depërtojnë deri në asht. Prandaj, nëse ka lezione infektive në gojë, grykë dhe hundë, ato mund të depërtojnë në thellësi të indeve duke shkaktuar keqformime të mëdha në fytyrë dhe gjymtyrë. Këto ndryshime përcillen me dhembje të mëdha të eshtrave dhe ënjtje të nyjave limfatike. Në strishot e marra nga këto lezione mund të izolohet T. pallidum.

Trajtimi është i ngjashëm sikurse te sifilizi (penicilinë G ose tetraciklina). Sëmundja haset kryesisht në Lindjen e Mesme, në Afrikë dhe në Azinë Qëndrore.

Pinta

Pinta është një sëmundje tjetër treponematike joveneriane që shkaktohet nga T.cerateum. Vërehet në Karaibe, në Amerikën Qëndrore dhe në pjesën veriore të Amerikës Latine. Pinta në spanjisht do të thotë “i ngjyrosur (i lyer)”. Edhe kjo është sëmundje e varfërisë dhe higjienës të ulët që përhapet me kontakt personal nëpërmes dëmtimeve të lëkurës. Sëmundja shkon me lezione luspoze me ngjyrë të kuqe (prej nga e merr emrin) që formojnë një gungë në vendin e infeksionit parësor. Njëkohësisht, mund të vërehen edhe disa lezione tjera të vogla satelite nga rrethi i lezionit parësor dhe ënjtje e nyjave limfatike. Disa muaj pas infeksionit parësor, pacienti mund të ketë më shumë lezione të kuqe luspoze që tashmë janë të rrafshta dhe kruhen. Këto lezione quhen pintide dhe mund të vërehen përreth vendit të infeksionit parësor apo më larg tij. Me kalimin e kohës, ngjyra e këtyre lezioneve ndërron në blu të zezë dhe pastaj e humb pigmentin. Për dallim nga sifilisi endemik, sëmundja nuk depërton në thellësi të indeve dhe eshtrave. Diagnoza vehet me teste serologjike ose me ekzaminimin direkt të mostrave të lezionit në mikroskopin optik.

Trajtimi i pintës mund të jetë efikas madje me vetëm një injeksion të penicilinës G.

Frambezia (yaws)

Frambezia (figura 7) është sëmundje tjetër kronike treponematike e

higjienës së ulët. Mund të jetë shumë shëmtuese. Prek kryesisht fëmijët e Afrikës, Azisë Jugore dhe pjesës veriore të Amerikës Latine. Shkaktar i sëmundjes është T.pertenue. Përhapet me kontakt personal përmes dëmtimeve të lëkurës. Rreth një muaj pas infeksionit, në vendin e infektuar formohet një papullë që më vonë transformohet në ulqerë krustoze që nuk shërohet me muaj të tërë. Zakonisht vërehet edhe ënjtje e nyjave limfatike që shkon me dhembje. Më vonë rriten disa formacione të buta në fytyrë, prapanicë dhe gjymtyrë. Nëse këto formacione rriten në tabanët e këmbës shkaktojnë një ecje karakteristike të pacientit që quhet “ecje e gaforrës”. Krijimi i tumorëve dhe ulqerave në fytyrë mund të shkaktojë keqformime të nyjave dhe mund të jetë shëmtuese. Diagnoza vehet me mikroskopimin e mostrave nga nyjat limfatike dhe me teste serologjike.

Edhe trajtimi i frambezias mund të jetë efikas; madje me vetëm një injeksion të penicilinës G.

Figura 3 Sifilizi parësor. Bristol Biomedical Archive © University of Bristol. Me leje

Figura 4 Sifilizi parësor. Shankri primar në glans The University of Texas Medical Branch

Figura 5 Sifilizi dytësor – mukoza e gojës. Bristol Biomedical Archive © University of Bristol. Me leje

Figura 6 Sifilizi parësor. Shankri i vulvës dhje condylomata accuminata The University of Texas Medical Branch

Figura 7 Frambezia është sëmundje gjymtuese dhe shëmtuese dhe prek afër 50 milionë njerëz në botë © WHO

BURIMET E INTERNETITI

Disa fakte për sifilizinCDC

Borrelia burgdorferi dhe sëmundja e Llajmit

Disa fakte për sëmundjen e Llajmit CDC

Sëmundja e Llajmit shkaktohet nga Borrelia burgdorferi (figura 8 dhe 13). Kjo sëmundje është shumë e shpeshtë në SHBA (figurat 9 ,10). Edhepse klinikisht për herë të parë u përshkrua më 1975, roli i spiroketave këpushore nuk u dëshmua gjer më 1983. Këto rriqna (fig. 12 dhe 14) infektojnë shumë gjallesa, sidomos mijtë e bardhë. Kafshimi i rriqnës e transmetonB.burdorferin që shkakton skuqjen e lëkurës (figura 11). Brenda disa ditësh shkaktohet bakteremi kalimtare që qon në simptome të rënda neurologjike ose poliartrit (disa javë apo muaj më vonë). Rrallëherë mund të shfaqen edhe probleme kardiake. Nëse terapia fillon në stadin e hershëm të sëmundjes, atëherë është i mundshëm mjekimi (penicilinat, tetraciklinat).

Figura 8 Histopatologjia e Borrelia burgdorferinë sëmundjen e Llajmit. Ngjyrosja me argjend. CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr.epe1@cdc.gov

Figura 9 Rastet e raportuara të sëmundjes së Llajmit në SHBA. 1998 CDC

Figura 10 Rreziku nga sëmundja e Llajmit sipas regjioneve në SHBA CDC

Figura 11 Ndryshimet lëkurore në sëmundjen e Llajmit CDC

Figura 12 Ixodes scapularis, vektori këpushor për sëmundjen e Llajmit. Po ashtu, njihen si Ixodes dammini. CDC

Figura 13 Morfologjia e Borreliaburgdorferit. Imazhi në errësirë © Jeffrey Nelson, Rush University, Chicago, Illinois andThe MicrobeLibrary

Diagnoza. Këto mikroorganizma janë shumë nazeli dhe rriten shumë ngadalë në kulturat indore (jo bakteriologjike). Shumica e lëngjeve trupore ose mostrave të indeve nga pacientët me sëmundjen e Llajmit nuk rrisin spiroketa në kulturë. Prandaj, sëmundja e Llajmit diagnostikohet me zbulimin e antitrupave kundër B. burgdorferi. Mirëpo, duhet patur parasysh se antitrupat në fazën akute mund të jenë në titër të ulët dhe të pavërejtshëm duke e vështirësuar kështu diagnozën e sëmundjes. Diagnoza e vonshmë mund të shkaktojë dështim të terapisë. Shumë pacientë mund të mos jenë në dijeni se kanë pasur pickim nga rriqnat apo ndryshime në lëkurë.

Etiologjia. Artriti kronik, klinikisht i përngjan artritit reumatoid. Agjensi i gjallë gati asnjëherë nuk mund të izolohet nga nyja dhe shpeshherë

Figura 14 Cikli jetësor i rriqnave të sëmundjes së Llajmit. CDC

bashkëshoqërohet me forma të tjera të artritit reaktiv (siç është sindromi i Riterit dhe ethet reumatike). Megjithatë, nganjëherë në disa preparate histologjike të indeve humane mund të vërehet një numër i vogël i antigjeneve perzistente të spiroketave dhe borelieve. Nuk ka sqarime të detajuara për veprimin imunopatologjik në lëndimet kronike të indeve në artritin e sëmundjes së Llajmi, prandaj patogjeneza e sëmundjes mbetet të hulumtohet në të ardhmen.

Ethja përsëritëse

Çdo vit, në SHBA raportohen afër 100 raste të ethes përsëritëse. Ethja përsëritëse me baktereminë shoqëruese, shkaktohet nga lloje të tjera të Borrelieve që transmetohen përmes kafshimit të rriqnave (B. hermsii, strehues rodentët) dhe morrave (B.recurrentis, strehues njeriu). Termi ethe përsëritëse është dhënë për shkak të cikleve të përsëritura të etheve. Sëmundja përsëritet përkundër zhvillimit të përgjigjes imune të strehuesit, sepse bakteret e ndryshojnë strukturën antigjenike duke mundësuar rishfaqjen e sëmundjes. Izolimi i mikroorganizmit është jashtëzakonisht i vështirë; po ashtu, nuk ka as teste serologjike. Diagnoza vehet me vërejtjen e mikroorganizmit në strishon e gjakut.

Figura 15 Mikrografia skenuese elektronike eLeptospira interrogans RGA. Dy spiroheta të lidhura në filter 0.2 µm. Nëntipi RGA u izolua më 1915 nga Uhlenhuth dhe Fromme nga gjaku i një ushtari në Belgjikë. CDC/NCID/Rob Weyant rsë2@cdc.gov

Figura 16 Leptospiroza në veshkë. Bristol Biomedical Archive © University of Bristol. Me leje

LeptospirozaKjo sëmundje po ashtu bën pjesë në grupin e zoonozave. Çdo vit, në SHBA raportohen më pak se 100 raste të leptospirozës. Leptospirat (figura 15) barten përmes ujit të kontaminuar nga urina e infektuar e kafshëve të egra (përfshirë brejtësit) dhe e kafshëve shtëpiake të fermave. Mikrobet futen në organizëm përmes dëmtimeve të lëkurës (zakonisht gjatë larjes në lum). Leptospira prek veçanërisht veshkët (figura 16), trurin dhe sytë. Bëjnë pjesë në grupin e mikroorganizmave më kultivabilë në grupin e spiroketave. Megjithatë, kultivimi në terrene ushqyese nuk përdoret si rutinë, por diagnoza zakonisht vehet me teste serologjike.

Figura 17 Testi

NEISSERIA

Neisseriet  janë diplokoke Gram negative (çifte të kokeve). Këto

pozitiv i floreshencës për Neisseriagonorrhoeae. Ky shtam ka qenë rezistent ndaj penicilinës. CDC

baktere rriten në terenin agar-çokollatë (quhet kështu sepse përmban gjak të ngrohur, që merr ngjyrë kafe). Terreni më i shpeshtë kultivues është terreni i modifikuar i agar-çokollatës që quhet terreni i Tajer-Martinit. Kolonitë e Neiserieve janë oksidazë pozitive (prodhojnë citokrom oksidazë).

N. gonorrhoeae ( "gonokoku")

N. gonorrhoeae (figurat 20,21), haset vetëm te njerëzit dhe shkakton sëmundjen seksualisht të transmetueshme të quajtur gonorre. Kjo sëmundje zen vendin e dytë në shpeshtësinë e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme (pas kllamidieve). Gonokoku shpesh shkakton proliferim masiv të leukociteve polimorfonukleare. Përgatesa e ngjyrosur sipas Gramit (figurat 17, 18, 19) mund të tregojnë praninë e kokeve Gram negative me vendosje në brendi të qelizave. Sidoqoftë, për diagnozën definitive është me rëndësi edhe kultura.

Artriti është një shembull tipik i sëmundjes së përgjithësuar të shkaktuar nga gonokoket. Edhepse konsiderohet si formë e artritit septik, në shumë raste gonokoket nuk mund të izolohen nga mostrat e nyjave. Dermatiti, po ashtu është i pranishëm në infeksionet e përgjithësuara.

Terapia me penicilinë është efikase. Megjithatë, mund të shfaqen shtame rezistente që prodhojnë beta-llaktamaza dhe në këto raste shkohet me terapi alternative, si p.sh. ceftriakson (cefalosporinë rezistente ndaj beta-llaktamazave). Nuk ka vaksinë kundër kësaj sëmundje, pasiqë shtamet bakterore kanë antigjene shumë variabile (membrana e jashtme dhe piliet). Të dy këto komponenta përfshihen në ngjitjen fillestare të mikrobit për epitelin e organeve gjenitale.

Në procesin e kolonizimit të traktit urogjenital marrin pjesë edhe IgA proteazat ( prodhohen edhe nga meningokoket). Sikurse te shumë infeksione të tjera bakterore, në patogjenezën e dëmtimit të indeve ndikojnë lipopolisaharidet dhe peptidoglikani. Ekzotoksinat nuk luajnë ndonjë rol me rëndësi në patogjenezën e sëmundjes.

BURIMET E INTERNETIT

Disa fakte për gonorrenë CDC

Diagnoza e Neisseriagonorrhoeae CDC Division of AIDS,

STD, and TB Laboratory Research

Figura 18Neisseria gonorrhoeae. Ngjyrosja e sekretit uretral sipas Gramit. Vërehen shumë leukocite polimorfonukleare dhe diplokoke Gram negative me vendosje brenda dhe

Figura 19 Ngjyrosja sipas Gramit te infeksioni me Neisseria gonorrhoeae. Sekret uretral nga mashkulli. Vërehen diplokoke Gram-negative me vendosje brenda dhe jashtë leukociteve polimorfonukleare apo qelizave qelbëzuese. Te mashkulli simptomatik, ky preparat mjafton në diagnozën e sëmundjes së transmetueshme seksuale të Neisseria gonorrhoeae. Te femrat, ky vrojtim nuk mund të japë diagnozën definitive të infeksionit me N.gonorrhoeae, sepse trakti gjenital femëror mund të përmbajë shtame komensale të Neisserieve. © Gloria J. Delisle and Leëis Tomalty, Queens University, Kingston, Ontario Canada andThe

jashtëqelizore. (1,000X oil) © J. Michael MillerCenters for Disease Control and Prevention Atlanta, Georgia and The MicrobeLibrary

MicrobeLibrary

Figura 20 Mikrografia skanuese elektronike e Neisseria gonorrheae. © Margaret Ketterer, University of Iowa, Iowa City, Iowa USA andThe MicrobeLibrary

Figura 21 Neisseria gonorrhoeae – prokariot kokoid(në ndarje); shkakton gonorrenë. (SEM x 40,000) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Figura 22Neisseria meningitidis, groupi C, në lëngun trunoshpinor CDC/Dr. M.S. Mitchell

Figura 23Neisseria meningitidis – prokariot kokoid; shkakton meningjitin dhe sindromin Vaterhaus- Fridrishson (infeksion fulminant meningokoksik që kryesisht haset te fëmijët nën 10 vjeç) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

N. meningitidis ("meningokoku")

Kjo baktere (figurat 22,23) haset vetëm te njeriu. Shumica e rasteve të infeksionit janë sporadike dhe vërehen kryesisht te fëmijët. Epidemitë zakonisht shfaqen te të rriturit që jetojnë në ambiente të mbyllura dhe të dendura (p.sh. barakat e ushtrisë). Pas infeksionit fillestar të traktit të sipërm respirator që ndërmjetësohet me ngjitjen e mikrobeve përmes pilieve, pason inavdimi i sitemit të qarkullimit të gjakut, prej nga mikrobet shkojnë në tru. Meningokoku është shkaktari i dytë i meningjitit menjëherë pas pneumokokut. Mikrobet shpesh gjinden në lëngun trunoshpinor apo zbulohen me teste antigjenike. Në ekzaminimin mikroskopik vërehen diplokoke Gram negative në brendi të qelizave polimorfonukleare. Penicilina është medikament i përzgjedhur për terapinë e infeksioneve me këtë baktere.

Meningokoket ndryshojnë në aspektin antigjenik dhe mund të klasifikohen në disa serogrupe me anë të antitrupave antikapsularë. Kapsula është faktor me rëndësi në patogjenezën e sëmundjes duke e penguar fagocitozën. Sot ekziston vaksinë kundër këtyre shtameve kapsulare.

Në orofaring janë gjetur shtamet jopatogjene të Neisserieve që përbëjnë florë normale dhe i përgjajnë morfologjikisht meningokokeve. Por, ato lehtë mund të dallohen nga meningokoket patogjene. Këto baktere nganjëherë shkaktojnë sëmundje opportune, përfshirë edhe pneumoninë.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 15

ANAEROBET DHE PSEUDOMONAS – INFEKSIONET OPORTUNE Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBIClostridium difficile

Literatura: Murray, 5th ed.,

kapitujt 34, 38-40

PËRMBAJTJAVështrim mbi

bakteriologjinë anaerobe

Bakteret asporogjene

Anaerobet Gram negative dhe Gram

pozitive

Bakteret anaerobe sporogjene Gram

pozitive (klostridiet)

Pseudomonas (strikt aerob)

ANAEROBET Anaerobet përbëjnë një grup të baktereve të cilat nuk mund të jetojnë në prani oksigjenit, respektivisht në prani të potencialit të lartë oksido-redukues (redoks potenciali). Në prani të oksigjenit, këto baktere gjatë metabolizmit të tyre prodhojnë substanca toksike, siç janë radikalet superokside dhe peroksid hidrogjenin. Bakteret strikte anaerobe nuk posedojnë disa enzime që veprojnë në metabolizmin aerob (p.sh. superoksid dismutaza dhe katalaza), prandaj ato nuk mund t’i detoksikojnë këto substanca.

Infeksionet polimikrobike anaerobe

Bakteret anaerobe nuk mund të rriten në indet e shëndosha, për shkak të përmbajtjes së oksigjenit në to. Por, nëse ndodh dëmtimi i indeve që shoqërohet me kufizimin e furnizimit me gjak dhe oksigjen, atëherë krijohen kushte të favorshme për rritjen oportune të baktereve anaerobe. Zakonisht në të njejtin lokalizim të indit të dëmtuar, vërehet infeksion me disa lloje të anaerobeve njëkohësisht. Ndërkaq, infeksioni i njëkohshëm bashkë me ndonjë mikroorganizëm fakultativ-ananerob që i harxhon të gjitha rezervat ekzistuese të oksigjenit në inde, e favorizon edhe më tepër rritjen e anaerobeve në ato inde.

Infeksioni endogjen dhe ekzogjen

Shumica e anaerobeve që i përkasin florës normale, janë baktere asporogjene dhe ato zakonisht përbëjnë burimin kryesor për infeksionet anaerobe. Megjithatë, kontaminimi i plagëve mund të behet edhe nga bakteret anaerobe që prodhojnë spore (kllostridiet), të cilat janë mjaft të

përhapura në ambientin e jashtëm (p.sh. në tokë). Anaerobet asporogjene, për dallim nga ato sporogjenet rrallëherë prodhojnë ekzotoksina.

Lokalizimi i anaerobeve në florën normale

Bakteret strikte anaerobe janë shumë të numërta në zorrë, ku përbëjnë 95-99% të masës së përgjithshme të baktereve. Ato ndodhen edhe në zgavrrën e gojës dhe në traktin urogjenital. Infeksionet më të shpeshta që ndodhin pas intervenimeve kirurgjike abdominale ose pas lëndimeve të tjera të zorrëve shkaktohen nga përfaqësuesit e familjes Enterobacteriaceae(baktere fakultative anaerobe) dhe nga Bacteroides fragilis. Këto mikrooganizma përbëjnë një përqinjde të vogël në florën bakterore të zorrëve, por kanë rëndësi shumë të madhe klinike.

Problemet e identifikimit të infeksioneve anaerobe:

1.      Këto infeksione shpesh kanë origjinë nga flora normale bakterore. Prandaj, duhet pasur kujdes në dallimin mes baktereve kontaminante nga ato që janë shkaktarë të vërtetë të infeksionit anaerob.

2.      Nëse gjatë mostrimit apo transportit të mostrës në laborator, vjen deri te depërtimi i ajrit, atëherë oksigjeni që depërton në mostër i shkatërron mikrobet anaerobe dhe si rrjedhojë ato nuk mund të izolohen nga mostra (rezultati i rrejshëm negativ).

3.      Mikroorganizmat anaerobë rriten mengadalë në terrenet ushqyese; prandaj duhet pritur disa ditë për rezultatet e para.

FJALËT KYÇEAnaerobet

Potenciali oksido-redukuesKatalaza

Superoksid dismutazaInfeksionet

polimikrobike(të përziera)

SporogjenetAsporogjenetBacteroides

Identifikimi i baktereve pas veçimit në laboratorin klinik

Për identifikimin e anaerobeve përdoren dy sisteme diagnostike: testet biokimike dhe identifikimi i prodhimeve të avullueshme të fermentimit me kromatografi gazore (acidet dhjamore me vargje të shkurta/ alkoolet).

 

BAKTERET ANAEROBE ASPOROGJENE QË KANË RËNDËSI KLINIKE

         Bacilet Gram-negative: Bacteroides (p.sh.B. fragilis) dhe Fusobacterium.

B. fragilisClostridium tetaniTetanospazminaC. perfringens

Lecitinaza (fosfolipaza, alfa

toksina)C. 

perfringens enterotoksina

C. botulinumToksina e botulizmitC. difficile

Pseudomonas aeruginosaPiocianina

FluoresceinaToksina A

         Bacilet Gram-pozitive: Actinomyces, Arachnia, Eubacterium, Bifidobacterium, Lactobacillus, Propionibacterium.

         Koket Gram-pozitive: Peptostreptococcus dhe Peptococcus.

         Koket Gram-negative: Veillonella, Acidominococcus.

Bacteroides fragilis

B. fragilis është përfaqësuesi më i rëndësishëm klinik i këtij grupi. Posedon kapsulë që luan rol të rëndësishëm në patogjenezën e sëmundjes përmes dy mekanizmave: (1) ka veprim antifagocitar dhe (2) drejtpërdrejt përfshihet në krijimin e abscesit. Kjo baktere, po ashtu prodhon edhe një endotoksinë e cila dallohet nga endotoksinat e tjera tipike me përbërjen e saj dhe ka shkallë të ulët të toksicitetit.

BAKTERET SPOROGJENE ANAEROBE (KLLOSTRIDIET)

Janë bacile Gram pozitive. Janë mjaft të përhapura në ambientin e jashtëm (sidomos në tokë), por edhe në zorrët e njeriut dhe të kafshëve.

Kjo foshnje ka tetanus dhe është plotësisht rigjide. Tetanusi mbyt shumicën e foshnjeve. Infeksioni zakonisht ndodh pas prerjes së kërthizës me mjete të papastra CDC

Kjo foshnje ka tetanus. Nuk mund të thithë as ta hapë gojën për shkak se muskujt e fytyrës së tij janë shumë

C. tetani

C. tetani, është bacil Gram pozitiv që formon spore terminale dhe është shumë i përhapur në tokë, pluhur dhe feçet e kafshëve. Kontaminimi i plagëve nën kushtet anaerobe me këtë baktere, mund të qojë në gjerminimin e sporeve dhe në shfaqjen e tetanusit. Sëmundja përfundon me vdekje në afër 11% të rasteve, kryesisht te pacientët mbi 60 vjeç. Tetanusi njihet edhe si lockjaw (“shtangim i nofullës”) sepse pacienti nuk mund ta hapë gojën - si pasojë e paralizës së muskujve të fytyrës. Sot, sëmundja është e rrallë për shkak të aplikimit të gjerë të imunizimit me vaksinë kundër tetanusit; shumica e rasteve të identifikuara ndodhin te personat e paimunizuar. Prandaj, afër 60% e rasteve hasen tek të riturit mbi 50 vjeç. Gjatë viteve 1947-2001 rastet e regjistruara të tetanusit në SHBA kanë rënë prej 600 në 27. Vaksinimi e ka redukuar shfaqjen e tetanusit neonator tek vendet në zhvillim, kurse në SHBA janë shënuar vetëm dy raste të tilla që nga viti 1989 (të dy pacientët ishin të lindur nga nënat e pavaksinuara).

Në vendet e botës së tretë, gjysma e rasteve të tetanusit ndodh tek të posalindurit, për shkak të infeksionit të kërthizës (shpesh si rrjedhojë e prerjes së saj me mjete të mprehta të kontaminuara). Tetanusi neonator qon në një numër të konsiderueshëm të vdekjeve (afër 270.000 në vitin 1998). Kjo ndodh në rastet kur nëna nuk ka imunitet mbrojtjës për ta përcjellur tek foshnja e saj.

Një rast i rëndë i tetanusit te të rriturit. Muskujt e shpinës dhe këmbëve janë shumë të tendosur. Spazmet e muskujve mund të shkaktojnë thyerje eshtrash CDC

Infeksioni zakonisht ndodh pas depërtimit të sporeve në plagë, me ç’rast ato gjerminojnë dhe prodhojnë toksinën e tetanusit. Klostridet janë baktere joinvazive, andaj mbeten të lokalizuara në plagën lokale. Tetanusi mund të merret edhe me anë të përdorimit të drogave injektuese. Ekzotoksina (tetanospazmina) lidhet me receptorët gangliozid në neuronet frenuese të sistemit nervor qëndror në të cilat si transmiter është glicina. Toksina e ndal transmetimin e impulsit nervor në muskuj duke quar në paralizë spastike. Toksina mund të veprojë në skajet e nervave periferik motorikë, në tru, në palcën kurrizore dhe në sistemin nervor simpatik. Për shkak të përfshirjes së neuroneve frenuese, vjen deri te kontraksioni muskulor.

Në tetanusin e gjeneralizuar, pacienti e ka nofullën e shtanguar (trizmusi). Muskujt e nofullës janë të shtanguar ashtu që nuk mund të hapet goja dhe vështirësohet edhe gëlltitja. Kjo i jep pacientit një pamje të buzëqeshjes sardonike (risus sardonicus). Për shkak të prekjes së kordave të zërit mund të preket edhe aparati i të folurit. Kontraksionet e vazhdueshme të muskujve, të cilët madje mund të shkaktojnë edhe thyerje të eshtrave dhe spazmi rezultues që shpesh mund të zgjasë me minuta në periudhë prej më shumë se një jave, mund të kenë epilog fatal. Pacienti shpesh ka ethe (rritje për 2-4 shkallë) me djersitje, rritje të frekuencës së zemrës dhe të presionit të gjakut. Pacientët e sëmurë nga tetanusi shpesh preken edhe nga infeksionet brendaspitalore(pneumonia e vonshme aspirative).

Mesatarisht, simptomet e tetanusit shfaqen 8 ditë pas infeksionit (edhepse inkubacioni mund të jetë prej 3 ditë deri në 3 javë). Inkubacioni varet nga distanca ndërmjet lokalizimit të infeksionit dhe sistemit nervor qëndror. Tek të posalindurit mesatarja e periudhës latente është një javë.

Tetanusi cefalik është infeksion i rrallë që përfshin edhe veshin e mesëm. Ai mund t’i prek edhe nervat kranialë.

Tetanusi lokal, është po ashtu i rrallë dhe manifestohet si kontraksion lokal muskulor në zonën e infeksionit. Disa raste mund të jenë edhe vdekjepruese.

Vaksinimi i fëmijëve me toksoidin tetanik pothuajse e ka eliminuar në tërësi këtë sëmundje në SHBA. Toksoidi përbën toksinën e tetanusit që është inaktivuar me formalinë dhe stimulon antitrupat antitoksinë. Mund të jetë në dy forma: të precipituar dhe të lëngët. Forma precipituese jep serokonverzion më të shpejtë dhe titër më të lartë të antitoksinave. Nëse fëmijët e marrin tërë regjimin e vaksinimit, atëherë arrihet mbrojtje gati e qindpërqindtë. Buster dozat duhet të jepen çdo 10 vjet.

Diagnoza e kësaj sëmundje është klinike dhe bakteret vetëm në raste të rralla mund të izolohen nga plagët.

Tetanusi neonator- përmbledhje CDC

Tetanusi – vetitë klinike CDC

Pacienti me tetanus facial. Vëreni kontraksionin e muskujve maseter dhe muskujve të qafës. CDC/Dr. Thomas F. Sellers/Emory University

Tetanusi te një mashkull 46 vjeçar, Manila. Spazmet muskulare, abdominale dhe të gjymtyrëve nga tetanusi për shkak të plagëve në dorë të shkaktuar nga pjesët e granatatës CDC

Rastet e tetanusit në SHBA 1980-2001 CDC

Rastet e tetanusit sipas moshës në vitet 1980-2000 CDC

Grup moshat e rasteve të raportuara të tetanusit gjatë viteve 1991-1995 dhe 1996-2000 CDC

Tetanusi: Lëndimet dhe gjendjet CDC

Rastet e tetanusit në SHBA gjatë viteve 1947-2001 CDC

Gangrena gazore e këmbës © Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

Gangrena gazore. Ngjyrosja sipas Gramit.© Bristol Biomedical Image Archive. Me leje

C. perfringens

Clostridium perfringens shkakton kolonizimin e plagës dhe gangrenën gazore pas kontaminimit të plagëve me materie nga dheu, e më rrallë nga trakti tretës. Haset kryesisht gjatë luftrave apo fatkeqësive natyrore. Termi gangrenë gazore i referohet ënjtjes së indeve për shkak të lirimit të gazrave si prodhime të fermentimit të klostridieve. Gangrena gazore është gangrenë e lagësht për dallim nga gangrena e thatë, e cila nuk shkaktohet nga infeksionet bakterore.

C.perfringens prodhon disa enzime që i zbërthejnë indet, siç janë lecitinaza (alfatoksinë) dhe disa enzime proteolitike dhe saharolitike. Si rezultat i veprimit të këtyre faktorëve patogjen vjen deri te nekroza dhe shkatërrimi i enëve të gjakut dhe indeve përreth (sidomos muskujve). Kjo krijon një ambient anaerob në indet fqinje duke i mundësuar C.perfringens të përhapet në mënyrë sistemike. Nëse nuk intervenohet me kohë, vdekja mund të vjen brenda dy ditësh. Terapia efikase përfshin dhënien e antitoksinave, antibiotikëve dhe debridimin e plagës.

Përcaktimi i prodhimit të lecitinazës është kriter i rëndësishëm në identifikimin laboratorik të këtij mikroorganizmi.

Kjo baktere po ashtu është faktor i rëndësishëm etiologjik i helmimit me ushqim nga shtamet që prodhojnë enterotoksina.

BURIMET E INTERNETIT

CDC manual i tetanusit (kërkon Acrobat)

CDC informata mbi botulizmin

CDC manual i botulizmit

(kërkon Acrobat) Njohuri për botulizmin

(nga OBSH)

Toksinat bakterore: Miq apo armiq (CDC)

C. botulinum

Botulizmi është një formë e rrallë, por fatale e helmimit me ushqim që shkaktohet nga një toksinë shumë e fuqishme e prodhuar nga C.botulinum. Kjo toksinë lidhet për receptorë në nervat periferik, në të cilat si neurotransmiter është acetilkolina. Toksina i pengon impulset nervore duke shkaktuar paraliza flakside ( të buta) që nganjëherë mund të jenë vdekjepruese (pamjaftueshmëria e zemrës dhe mushkërive). Kjo baktere nuk shumëzohet në zorrë, por ekzotoksina e preformuar nga gjerminimi i sporeve mund të jetë e pranishme në prodhimet ushqimore të konservuara që nuk janë autokllavuar si duhet. Botulizimi i plagëve është dukuri shumë e rrallë.

C.botulinum zakonisht nuk rritet në zorrë për shkak të konkurencës së madhe me florën normale, kërkesës për kushte anaerobe dhe aciditetit të ulët. Mirëpo, tek të posalindurit, ku ende nuk është krijuar flora normale bakterore mund të ndodh kolonizimi me C. botulinum. Botulizmi i të posalindurve, edhepse i rrallë, tashmë është formë mbizotëruese e sëmundjes. Në SHBA çdo vit ndodhin afër 100 raste të botulizmit, prej të cilave ¾ hasen tek të posalindurit dhe ¼ nga ushqimi i kontaminuar. Sporet

mund të jetojnë me vite të tëra në ambientin e jashtëm.

Pas konsumimit të ushqimit të kontaminuar, simptomet e botulizmit shfaqen zakonisht brenda 1-2 ditësh, por nganjëherë kjo fazë mund të zgjasë deri një javë. Fillimisht preken shqisa e të pamurit dhe gëlltitja; pacienti mund të ketë edhe nauze dhe kapsllëk. Mandej, pason paraliza e muskujve, zakonisht në fillim në regjionin e kokës. Nëse preken mukujt e frymëmarrjes mund të shkaktohet edhe vdekja. C.botulinum zakonisht nuk rritet në zorrët e personave të rritur, por mund të rritet tek të posalindurit që gëlltisin sporet e kudondodhura në ambient. Konsumimi i mjaltit të kontaminuar nga sporet është një burim i rëndësishëm i infeksionit. Simptomet e hershme janë kapsllëku dhe rraskapitja e përgjithshme. Pas paralizës së muskujve, vështirësohet aftësia e gëlltitjes, kurse paraliza e muskujve të kokës jep sindromin karakteristik të “floppy baby sympoms”. Muskujt e dëmtuar respiratorë e vështirësojnë frymëmarrjen dhe mund të shkaktojnë vdekje. Nëse ka shumë plagë, ato mund të infektohen duke krijuar kushte për rritjen e klostridieve që japin simptomatologji të ngjashme me botulizmin alimentar përveç rasteve kur preket trakti tretës.

Trajtimi i të rriturve përfshin zbatimin e një klizme për ta pastruar traktin tretës nga toksina dhe injektimin e antitoksinës (antitrupat e prodhuar në kuaj). Rekomandohet që antitoksina të jepet në stadin e hershëm të sëmundjes, me qëllim të neutralizimit të toksinës dhe mbrojtjen e mbarimeve nervore nga dëmtimi eventual. Antitoksina e përfituar nga kuajt nuk aplikohet tek të posalindurit, të cilëve u jepet imunoglobulina humane e botulizimit. Antibiotikët nuk preferohen në trajtimin e botulizmit, edhepse ato mund të përdoren te infeksionet sekondare. Terapia përkrahëse te infantët bazohet në lehtësimin e frymëmarrjes dhe ushqimin artificial. Të rriturit, po ashtu, mund të kenë nevojë për përdorimin e respiratorit dhe sipas nevojës edhe për trakeotomi.

Shërimi i plotë nga botulizmi zakonisht vjen brenda disa muajsh dhe ndërlidhet me zëvendësimin e skajeve të dëmtuara të fijeve nervore .

 

C. difficile

Te foshnjat, si pasojë e përdorimit të antibiotikëve, shpesh ndodh çrregullimi i florës normale bakterore të traktit tretës. Në këto raste mund të vjen deri te rritja dhe kolonizimi i traktit tretës me C.difficile, e cila prodhon një enterotoksinë që shkakton kolitin pseudomembranoz. Simptomet fillojnë 4-8 ditë pas dhënies së terapisë me antibiotikë në trajtë të krampeve abdominale dhe diarresë. Te rastet e moderuara të sëmundjes zakonisht nuk ka jashtëqitje me gjak. Kurse, te rastet e rënda të sëmundjes mund të shfaqen diarre të përgjakura, ethe, distenzion dhe ndjeshmëri e abdomenit . Në trajtimin e sëmundjes duhet ndërprerë dhënien e antibiotikut të implikuar (p.sh. ampicilina), kurse në rastet e rënda mund të jepet edhe terapi

specifike me antibiotikë (p.sh. vankomicinë).

 

PSEUDOMONAS AERUGINOSA

Pseudomonadet  janë bacile Gram negative aerobe me flagjelë polare. Ato dallohen nga përfaqësuesit e Enterobacteriaceangase janë oksidazë pozitiv. Këto baktere hasen kudo në natyrë: në ujë, tokë dhe ajër. Përbrenda gjinisë Pseudomonas, shumica e infeksioneve humane shkaktohen nga Pseudomonas aeruginosa.  Ndjeshmëri të theksuar nga infeksionet me Pseudomonas kanë sidomos personat me imunitet të kompromituar - si p.sh. ata që vuajnë nga HIV, marrësit e organeve gjatë transplantimit dhe pacientët me djegie (kanë shkallë të lartë të vdekshmërisë). Te plagët dhe indet e prekura nga djegiet, dëmtimi i enëve të gjakut e kufizon qasjen e fagociteve, që janë përgjegjës për vijën e parë mbrojtëse të organizmit dhe për pastrimin e terrenit nga mikrobet patogjene. Një grup tjetër i personave të rrezikuar nga infeksionet me Pseudomonas janë pacientët që vuajnë nga fibroza cistike, pasiqë dëmtimi i epitelit respirator mundëson kolonizimin me këto mikrobe dhe zhvillimin e pneumonisë që shkon me ethe, kollitje produktive, abdomen të distenduar, vështirësi në frymëmarje dhe cianozë. Sëmundja shpesh shkakton edhe humbje në peshë.

Pseudomonadet janë baktere patogjene oportune. Infeksionet nozokomiale me P.aeruginosa janë shumë të shpeshta në njësitë e kujdesit intenziv duke shkaktuar pneumoni fatale pas simptomatologjisë me kollë produktive, rrënqethje, pengesa në frymëmarrje dhe cianozë. Problemi bëhet edhe më i theksuar për shkak të rezistencës së pseudomonadeve ndaj antibiotikëve të zakonshëm. Madje, një shtresë jargëzuese që prodhohet mbi sipërfaqën e këtyre mikroorganizmave ka efekt antifagocitar duke e vështirësuar luftimin e tyre nga fagocitet e sistemit imunitar. Patogjenezës së sëmundjes i ndihmon edhe prodhimi i toksinave që e dëmtojnë indin e strehuesit.

Infeksionet me P.aeruginosa janë shkaktarë të shpeshtë të bakteremisë. Pas depërtimit në sistemin e qarkullimit të gjakut mund të infektohen edhe valvulat e zemrës, sidomos tek përdoruesit e drogave injektuese. Simptomet më të shpeshta janë rraskapitje e përgjithshme, ethe, dhembje nyjesh dhe dhembje në muskuj.

Pseudomonadet mund të shkaktojnë edhe infeksione të lëkurës pas larjes në ujëra të infektuara duke rezultuar në ndryshime lëkurore që përcillen me kruarje. Kjo është i ashtuquajturi “folikuliti i banjos së ngrohtë”. Nganjëherë, këto ndryshime lëkurore mund të jenë të rënda dhe përcillen me kokëdhembje, dhembje të syve, të barkut, të gjoksit dhe të veshit. Pos lezioneve lëkurore, Pseudomonadet mund të shkaktojnë edhe infeksione të indeve të buta, të nyjeve dhe eshtrave në të cilat bakteret depërtojnë gjatë bakteremisë. Përfshirja e eshtrave vërehet kryesisht te pacientët që vuajnë nga diabeti dhe te personat pas intervenimeve kirurgjiike. Infeksioni i

plagëve mund të shkojë me kundërmim tipik të frutave apo me sekrecione që kanë ngjyrë të gjelbër në të kaltër (piocianina).

Një grup tjetër i infeksioneve nga Pseudomonadet janë infeksionet e traktit urinar (shpesh si rezultat i përdorimit të kateterëve), absceset e meningjitet në tru, infeksionet e syve dhe ato të veshëve. Kruarja apo veshi i notarëve është një infeksion që shfaqet gjatë sezonit veror pas larjes nëpër bazene. Të moshuarit mund të preken nga infeksionet e veshit që janë të rrezikshme dhe nganjëherë shkaktojnë edhe paraliza të muskujve të fytyrës. Abrazionet e kornesë mund të qojnë në infeksion dhe rezultojnë në ulqera korneale, të cilat nëse nuk mjekohen japin verbim. Disa medikamente të syve dhe përdorimi i zgjatur i thjerrëzave të buta të kontaktit mund ta përkeqësojnë edhe më shumë infeksionin.

Diagnoza laboratorike e infeksioneve me Pseudomonas përfshin disa veçori tipike: prania e piocianinës (ngjyrë blu-të gjelbërt) dhe fluorescinës (gjelbër-verdhë, florescente) dhe reaksionet biokimike (testi i oksidazës). Kulturat në

BAKTERIOLOGJIA- KAPITULLI 16

MYKOBAKTERIA, KORYNEBAKTERIA DHE LEGIONELLA Përktheu: Gjyle Mulliqi-Osmani

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL

RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBITB and Leprosy

Caging TuberculosisMycobacterium

avium and Crohn's Disease

The Endurance of Leprosy

Literatura : Murray, Edicioni i

tretë, Kapitujt 26,35 dhe 40

Fjalet KyqeAcido alkoolo rrezistente Tuberkuloza

M. tuberculosisM. bovis Tuberkula

PPDTuberkulina MykobaktinaKord faktori

BCGAcidi Mikolik

AtipiketM. avium –Kompeksi  

M. intracellulare

Grupi Runyon

Lepra ( leproza) (Semundja e Hansen-it)M. lepraeDiphtheria

C. diphtheriae

Agari i Loefflerit

Agari i teluritit

MYKOBATERIA

Në vitet ‘80, shumë ekspert e kanë ndie se ditët e tuberkulozit si kërcnim për popullatën e SHBA kanë kaluar dhe incidenca e rasteve te reja (rreth 20,000 në vit ) ka qenë ne ramje të ngadalshme edhe pse ende ka qenë udhëheqes si shkaktari infektiv i vdekjeve në mbarë boten. Situata ne 1990'ta ka ndryshuar ne mënyre dramatike. Incidenca e tuberkulozit filloi lehtë të ngritet dhe semundja natyrishtë nuk largohej . (Kjo primarisht rezultoj per shkak te epidemisë së AIDS- it . Në të njejtën kohë shtamët multi rezistente ndaj barnave të M. tuberculosis shfaqeshin rregullisht . Kompleksi M. avium - M. intracellulare,gjatë i konsideruar si grup i organizmave që rrallë infektojnë ( prekin) njeriun ,tani njihen si një nga oportunet udhëheqes te shoqëruar me AIDS.

M. leprae është shkaktar i lepres i cila mbetet si semundja kryesore e botes se tretë .Falë eradikimit të macave të infektuara dhe pasterizimit të qumshtit M. bovis (shkaktari zoonotik i tuberkulozit) rrallë shihet në Shtetet e Bashkuara .

Mykobakteret janë aerobe te detyruara , bacile acido- alkoolo rezistente.

Tuberkulozi mykobakterial

Patogjeneza e tuberkulozit

Mycobacterium tuberculosis infektojnë ( prekin ) mushkëritë dhe zgjerohen sistematikisht brenda makrofagjeve duke mbijetuar brenda qelizës . Rol

trupzat metakromatike Toxina difterikeTesti i Schick-utDiphtheroidëtLegionella 

pneumophilaSemundja e legjionarëve Ethja Pontiac

LeprominaLegionella (Tatlockia) 

micdadeiEkstarkt agari i 

myshqeve meProfilet yndyrore te acideve

Hibridizimi

në kete luajnë inkibimi i shkrirjes së fagozomë -lizozomes dhe rezistences ndaj enzimeve lizozomiale . Imuniteti i qelizave ndërmjetëse zhvillohet duke shkaktuar depërtimin e makrofagozës dhe limfociteve me zhvillimin egranulomës (gunga). Sëmundja mund të diagnostikohet nga testimi i lëkurës për tejndjeshmëri të vonuar me tuberkulin (po ashtu i njohur si proteinë i pastruar nga Mycobacterium tuberculosis, PPD). Një test pozitiv nuk dëshmon sëmundje aktive, vetëm ekspozimin në organizëm.

Faktorë tjerë të patogjenezës (të rëndësisë më të vogël se tejndjeshmëria e vonuar) përfshijnë mikobaktinën (një siderofor) dhe faktori kord i cili dëmton mitokondriet.

Diagnoza, identifikimi dhe mjekimi

Prezenca e bacilit acido rezistent në pështymë është një test i shpejt i supozuar për tuberkulozë (linku te metoda). Më pas, kur kultivohet, M. tuberculosis do të rritet shumë ngadale duke prodhuar koloni jo të pigmentuara pas disa javëve. M. tuberculosis mund të dallohet nga shumë mikobakterie tjera me prodhimin e niacinit. Një alternativë e shpejt për kultivim është amplifikimi i zinxhirit polimerazë (AZP).

Tuberkuloza zakonisht trajtohet në periudha të gjata kohore (9 muaj ose më gjatë) pasi që organizmi rritet ngadalë andaj mund të bëhet i’’ fjetur’’. Duke përdorur dy ose më shumë antibiotikë (përfshirë rifampinën dhe izoniazidin),mundësia e zhvillimit të rezistencës gjatë kësaj kohe të zgjatur minimizohet. M. tuberculosis shkakton sëmundje në individë të shëndoshë dhe bartet nga njeriu në njeri me sperkla ajri.

Vaksinimi

Vaksina BCG (Bacillus de Calmette et Guerin, një lloj i dobësuar i M. bovis) nuk ka qenë efektiv. Në SHBA, ku prevalence e tuberkulozit është e ulët, vaksinimi i gjithëmbarshëm nuk praktikohet. Në të vërtetë imunizimi (duke rezultuar në test PPD pozitiv) mund të interferoj me diagnozë.

VIDEOTuberkuloza

pacientet - simptomet – trajtimi - prevenca- hulumtimi- parazitetFleta e sekuencave OBSH- Real Video

ËEB RESURSET

Procedurat e ngjyrosjes së

mikobaktereve me acid alkohol

CDC Tuberkuloza FAQ CDC dhe Tuberkuloza

Spanja CDC – Guidlansat

kryesor te TB OBSH Tuberkuloza

Tuberkulin testi lekuror - intradermal për tuberkulozë -Mantoux CDC

Masat e vlerësuara të incidences së TBC 1997 WHO

Masat e vlerësuara ko-infektuese të HIV/TB, 1997 WHO

Vlerat e shpallura të Tuberkulozit, 1998 WHO

Mycobacterium tuberculosis. Baktere në formë bacilare (zmadh x40,000) © Dennis Kunkel Mikroskopia, Inc ( .i perdorur me leje )

Atipikët

Mykobakterët "atipike " zakonisht infektojnë strehuesit e imunokompromituar dhe kështu nuk barten nga njeriu në njeri .Me epideminë e AIDS it , mykobakteret atipike u benë më të rëndësishme e sidomos me njohuritë se kompleksi i M. avium (KMA) rezulton si shoqëruesi më i shpeshtë në infeksionet sistemike bakterore . Mykobakterët atipike mund të shkaktojnë semundje të ngjashme me tuberkulozën ose të ngjashme me leprozën dhe nuk janë të ndjeshëm ndaj disa antibiotikëve më të zakonëshem anti tuberkularë.

Mycobacterium avium. Baktere në formë bacilare (shkaktare e tuberkolozës Shpezëve - aviane) (zmadh x24,000) © Dennis Kunkel Mikroskopia, Inc.( i lejuar perperdorim)

Mycobacterium avium-intracellulare- infeksioni i gjëndrave limfatike ne pacientin me AIDS. Ngjyrosja Ziehl-Neelsen . Histopatologjia e gjëndrave limfatike tregon

Mycobacterium avium kompleksi dhe SIDA - AIDS-i

M. avium zakonisht infekton pacientet me  SIDA- AIDS atëherë kur qelizat CD4+ shenojnë rënje të madhe (nën nivelin 100/mm3). Poashtu , M. tuberculosis infekton pacientet  me SIDA   AIDS shumë më heret gjatë semundjes . Qartazi demonstron virulencë shumë më të madhe se sa M. tuberculosis. Incidenca e semundjes sistemike (perballë kryesisht formes pulmonare) është shumë më e lartë te rastët e shoqëruara me AIDS se sa te rastet pa AIDS.Gjithashtu lezionet histologjike shfaqen zakonisht si lepromatoze ( jo granulomatoze me shumë organizma ) Rrallë mund të gjenden raste të infektuara me  M. aviumqë nuk janë të shoqëruara me AIDS . Megjithatë, M. tuberculosis është organizëm shumë më virulent . Përafersishtë 20% të numrit total te rasteve me tuberkulozë në SHBA janë të shkaktuara nga AIDS-i Kjo na ndihmon të spjegojmë pse TB nuk shenon rënie më të madhe .Rritja e të pa strehëve është gjithashtu faktor qe ndikon në ngritje të tuberkulozës.

Trajtimi i  M. avium gjithashtu përfshinë regjimin afat gjatë te kombinimeve të shumëfishta të barnave Megjithate , ky organizëm jo gjithëherë i përgjigjet regjimit të barnave të përdorura për trajtimin e M. tuberculosis. Kombinimet e përshtatëshme të barnave ende janë nën hulumtime eksperimentale klinike . Meqenëse M. tuberculosis është organizëm më virulent regjimi i zgjedhur i barnave është kryesisht

numer te pamasë te bacileve acido alkoolo rezistente brenda histiociteve te fryera CDC/Dr. Edëin P. Eëing, Jr.

kundër  M. tuberculosis. Nese dyshohet në infeksion me M. aviumatëherë perfshihen barna tjera efektive kunder këtij mikrorganizmi .

Atipikët tjera

Prania ose mungesa e pigmentimit ( varet nga rritja në dritë) dhe rritja e shpejtë ose e ngadalëshme e mykobatereve atipike lejon disa difercime - " Grupi Runyon ". Teknikat moderne mundësojnë specifikime të mycobaktereve bazuar ne acidin yndyrorë qelizor ose acidin mikolik . Kjo mundë të kryhet vetëm në laboratore referente . Acidet mikolike janë komponenta të një mori lipideve të gjetura vetëm ne mykobaktere, nokardia dhe korinebaktere Gjatësia e vargut të acidit mikolik është më i gjatë në mykobaktere, mesatar në nokardia dhe më i shkurtë në korinebaktere. Kjo e spjegon faktin pse mykobateret në përgjithësi janë acido rrezistente ; nokardia me pak acido rrezistente dhe korinebakteria nuk është acido rrezistente .

Infeksioni meMycobacterium avium kompleks (MAC) (mushkritë humane). Infeksioni dytësorë te AIDS, HIV. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. i perdorur me

leje

LeprozaGlobale. Situata 2000 © OBSH

Rastet e raportuara te leprozës ne botë © OBSH 1999

Mycobacterium lepraeM. leprae është shkaktar i lepres ( semundja e Hansenit),semundje kronike kryesisht e shoqëruar me shfytyrim .Êshtë e rrallë në por e zakonëshme në botën e tretë. Organizmi infekton lëkuren për arsye se rritet në temperaturë të ultë. Gjithashtu bakterja ka tropizëm të fortë ndaj nervave . Nën kontrollë aktive përkatëse të imunitetit qelizor në "tuberkuloidet " leproze,gjenden vetëm disa organizma. Në të kundertën nga supresioni i mjaftueshëm i organizmit i gjejmë në leprozën "lepromatoze" .Ndonëse sëmundja është jo e zakonëshme ne SHBA miliona raste ndeshen në mbarë botën. Trajtimi me antibiotik (fillimisht dapsone por tani edhe shumë barna tjera) është efektiv dhe incidence e përgjthëshme e semundjes është zvogluar . Organizmi nuk kultivohet në terene kultivuese . Megjithatë, rritet mire në armadillo (të cilët e kanë temperaturën e ultë të trupit) duke mundësuar prodhimin e antigjeneve te M. leprae dhe studimeve të patogjenezes. Tradicionalisht M. leprae ka qenë i identifikuar në bazë të ngjyrosjes acido rrezistente të biopsive të lekurës dhe pasqyrës klinike. Leprominaështë përdorur për testin lëkuror.

KlinikaAzadegan , Teheran: Shputa e gruas e cila ka humbë pamjen si pasojë e infeksionit lepromatoz. © OBSH/TDR/Crump)

Deformitet dhe demtimët e nervave me pasojë ulqerën dhe resorpcionin e kockës . Disa deformititete mundë të keqësohen nga moskujdesi ndaj duarëve . © OBSH /TDR

Fytyra e njeriut nga Peru me leprozë lepromatoze active . © OBSH/ TDR/ McDougall

vajza e re 8 vjeçare me origjinë birmanezo stoceze .Humbja e çepallave është indikacion për leprozë lepromatoze difuze . ©OBSH / TDR/ McDougall

Fytyra e pacientit me leproze lepromatoze nodulare aktive .Me trajtim të gjitha mund të tërhiqen . ©OBSH /TDR/McDougall

ËEB RESURSET

Leprozët OBSH Fact Sheet

OBSH Programi akcional për eliminimin e

Leprozes

Përparsitë në diagnozen dhe trajtimin e leprozes

Expert Revieës në Medicinen

Lezionet abnormale në shpinë të pacientit me leprozë rezistente ndaj dapsones . ©OBSH/TDR/McDougall

Shumica e pacientëve me leprozë mjekohen me shumë barna për gjashtë muaj siq shihet në foto. © OBSH. / TDR

Molekulare

VIDEOLeproza

pacientet - simptomet – trajtimi - prevenca –hulumtimi - parazitetLista e sekuencaveOBSH-RealVideo

Corynebacterium diphtheriae. Baktere ne formë te bacileve të bashkauara (shkakton difterinë ), (zmadh x24,000) © Dennis Kunkel Mikroskopia Inc. ( e

perdorur me leje )

Femiu vjeç 10- me difteri. CDC/NIP/Barbara Rice

Ky fëmi ka difteri qe ka rezultuar me krijimin e një shtrese ngjyre hiri mbi anen e pasme te grykës . Kjo shtresë mund te zgjerohet dhe te kaloj ne pjesën e poshtëme me air dhe nese nuk mjekohet fëmiu mund të vdes nga zënja e frymës ( asfiksia) CDC

KORINEBAKTERIA

Corynebacterium diphtheriae

C. diphtheriae rritët më së miri në kushte aerobe të detyruara , është gram pozitive dhe pleomorfe Kolonizimi me C dyphtheriae i rrugëve respiratore të sipërme ( farings dhe hundë) dhe më pak në lekurë mundë të shpiejnë nga difteria .Organizmi nuk shkakton infeksion sistemik . Megjithate , me shtimin e pseudomembranave te krijuara ne mënyrë lokale vjen te shfaqja e dëmtimeve sistemike dhe fatale primarisht si rezultat i qarkullimit te egzotoksines së forte difterike . ( toksina e difterisë) Kjo fillon brenda një jave. Në këte menyrë trajtimi përfshinë ( terapinë e shpejtë me anti toksinë . Gjeni për sintezën e toksinës është i koduar në bakteriofag ( gjeni toks ). Korinebakteret nuk infektojnë me fagje prandaj në menyrë të pergjthëshme nuk shkaktojnë difteri . Difteria llogaritet tani si semundje pothuajse me rëndësi historike në SHBA falë imunizimit të fëmijëve ( bashkë me pertussis dhe tetanus, DTP) me toksoid (toksina inaktive ) e cila shkakton prodhimin e antitrupave neutralizuese . Mirëpo kolonizimi nuk inkibohet kështu që C. diphtheriae mund të gjendet ende si florë normale (mbetet si bartes i mikroorganizmit ) Imuniteti mund të monitorohet me testin lekuror të Schick-ut Trajtimi i individëve jo imun fillimisht perfshinë aplikimin e injeksioneve ,me anti toksinë . Poashtu aplikohen edhe antibiotikët.

Toksina përbehet nga dy tipe te polipeptideve . Njëra lidhet për qelizat e strehuesit ; nderkaq, tjetra pastaj ngjitet dhe inkibon sintezën e proteinave . Ekzotoksina katalizon lidhjën kovalente te ADP-ribozës , një pjesë e NADH në aminoacide të rralla, diftamide, të pranishme në FZ 2 (faktori i zgjatjes 2). Toksina nuk sintetizohet në prani te hekur represor kompleksit , forma të cilat inkibojnë toks gjenin ekzistues .

C. diphtheriae identifikohet me rritje ne terenin e Loeffler'it dhe me ngjyrosjen e trupëzave metakromatike (granulave polifosfate, trupëzat e Babes-Ernst –it ) Termi "metakromatik" i referohet diferencave në ngjyrë të granulave polifosfate intaqelizore (rozë) krahasuar me pjesën tjetër te qelizës .(kaltër). Kolonitë karakteristike me ngjyrë të zezë verehen ne agar telurit nga precipitimi e telluritit gjatë redukimit te shkaktuar nga bakterja . Prodhimi i ekzotoksinës mund të determinohet me teste in vivo

WEB RESURSET

CDC Manual: Diphtheria (pdf)

ose in vitro .

Organizmat tjerë morfologjikisht të ngjashme me C. diphtheriae ("difteriodët") të cilët përfshijnë korinebakterët tjera dhe

Legionella pneumophila shumëzohet brenda kulturës qelizore .Bacilet intraqelizore multiple duke pëefshirë edhe bacilet e veçuara janë të dukëshme ne pjesen gjatësore dhe të terthortë. Bartja me elektron mikrografi. CDC/Dr. Edëin P. Eëing, Jr.

Legionella pneumophila. Baktere në formë shkopëthore (zmadh x22,810) ©Dennis Kunkel Microscopy, Inc. i perdorur me leje

Legjionela rritet ne pllaka te agarit të pasuruara me lëndë ushqyese dhe sharkoal. Shkelqimi i ylbert i kolonive duket si ‘kristal ‘dhe kjo jep pamjen e jashtëme karakteristike të këtij lloji. Identifikimi konfirmues mund të behet me metodën e fluoreshences

LEGIONELA

Në 1976 / 77, Legionella pneumophila është njohur si patogjen i  ri i përshkruar pas hulumtimeve nga Qendra për kontrollë të sëmundjeve ( CDC) të një  epidemie me pneumoni me disa raste  fatale, te një grup i Legionarëve në një kongres . Pastaj kjo semundje është emertuar si semundja e Legionarëve. Një formë tjetër më e lehtë vetë-limituese e sëmundjes (fillimisht e karakterizuar nga mialgia (dhimbje muskuli) me pneumoni nuk është referuar si ethe Pontiac. Shpejt L. pneumofila mbushi etapën e botës si patogjen kryesor por me shpejtësinë e shfaqjes së interesit, u pakësua brenda 10 viteve të ardhshme, ndoshta për shkak se legjioneloza është gjetur të jetë e trajtueshme me eritromicin.

Epidemi të vogla të rastësishme të sëmundjes së Legjionaireve në njerëz të shëndoshë ende ndodhin. Megjithatë, organizmi hasët më shpesh në individë të sëmurë ose të vjetër përgjigjet imune të të cilëve mund të jenë të rrezikuara. Kjo posaçërisht ndodh në ambient spitali.

Faktori shkaktar nuk është njohur më pare pasi që nuk rritet në agar tradicional si agar i gjakut të deles. Sot L. pneumofilakultivohet me sukses në terrene që përmban hekur dhe cisteinë, të cilat janë vitale (jetike) për rritje. Megjithatë, izolimi parësor është i vështirë nga mostrat klinike. Organizmi ngjyroset dobët sikur shkop Gram negativ. Disa legjionela (përfshirë L. micdei) poashtu ngjyrosen lehtë me acid alkool. Por, ato gjenetikisht janë të lidhura me bacile tjerë Gram negative dhe jo me mikobaktere.

Legionella pneumophila është një organizëm që jeton në mjedis në pishina me ujë të amullt. Gjindet si një faktor intracelular brenda protozoës. Në mashkull, po ashtu mbijeton si një patogjen intracelular fakultativ. Shpesh infekton shtylla të ujit të ngrohtë dhe sisteme të kondicionimit. Në të vërtetë, është faktori i vetëm bakterial prezenca e të cilit është problem parësor në kualitet të ajrit të brendshëm. Kur gjendet në ndërtesa, rekomandohet pastrimi i ujësjellësit . Organizmi përhapet në ajër të kontaminuar por nuk përhapet person-person.

Pas njohjes së karakteristikave të kulturës së tyre unike, një numër i madh i organizmave të tjerë të ngjashëm me Legionella janë izoluar nga mostrat

direkte te antitrupave (FDA) © Gloria J. Delisle dhe Leëis Tomalty, Queens University, Kingston, Ontario Canada dhe The MicrobeLibrary

FDA, metodë per detektimin e antigjenit te Legjioneles direkt në mostrat e pacientëve . Mostrat e traktit respirator shtrihen ne qelq mbajtes. Antitrupat monoklonale te Legjioneles të markuara me ngjyrëlehtë fluoresceini shtohen mbi qelq . Nese antigjeni është i pranishem , antitrupat do të lidhen dhe bacilet do të detektohen me mikroskopi nën lampë UV. © Gloria J. Delisle dhe Leëis Tomalty, Queens University, Kingston, Ontario Canada dhe The MicrobeLibrary

mjedisore dhe klinike. Duhet të theksohet, këta organizma janë vetëm shkaqe rasti të sëmundjes në njerëz dhe më se shpeshti legjioneloza shkaktohet nga Legionella pneumophila (shumë janë serogrup 1). E dyta më e shpeshtë është Legionella (Tatlockia) micdadei.

Periudha e “nxehtë” e studimit të këtyre organizmave ishte atëherë kur më nuk ishte i përhapur studimi i baktereve duke përdorur mënyra tradicionale fiziologjike. Metodat e përshkrimit të acidit yndyror dhe hibridizimit ADN-ADN sapo ishin paraqitur dhe ishin në përdorim të gjërë në CDC dhe gjetiu. Faktorët e ri janë gjetur të jenë të lidhur ngushtë me Legionella pneumophila. Acidet yndyrore të degëzuara janë karakteristikë. Prandaj, CDC i referohej të gjitha llojeve si anëtarë të klasës Legionella. Të tjerët kanë ndarë familjen Legionellaceae në tri klasë: Legionella, Tatlockia dhe Fluoribacter.

Metoda tjera të sofistikuara duke përfshirë përshkrimin e ubikinoneve, përshkrimin e karbohidrateve dhe 16S rRNA në rend kanë klasifikuar shumë taksonominë e këtij grupi të organizmave. Megjithatë, metodat janë shumë komplekse për përdorim rutinor në laboratoret klinike.

Klinikisht, kontrollat janë përdorur për të zbuluar L. pneumofila në mostra klinike dhe PCR teste janë në dispozicion në treg. Një metodë tjetër zbulon antigjenin lipopolisakarid të Legjioneles në urine. Megjithatë, të gjitha qasjet (përfshirë kulturën) kanë limituar ndjeshmërinë në mostrat klinike. Rëndësia e vërtetë klinike e këtij organizmi për atë është vështirë të vlerësohet.

WEB RESURSET

CDC Semundja e Legjionarëve

DISA EKZOTOKSINE KRYESORE

Organizmi Sëmundja Toksini Informacione tjera

Bacillus anthracis Antraxi Edema toksin

Edema faktori/ Kompleksi antigjen mbrojtës

    Lethal toksin

Faktori Letal/ Komleksi antigjen mbrojtës

Clostridium botulinum Botulizmi Toksina

botulinike

Blokimi i lirimit Blokimi i lirimit të acetilkolinës

Clostridium difficile Koliti pseudo

membranozEnterotoksina

Clostridium perfringens Gangrena gazoze Alfa toksina

Hyaluronidaza

fosfolipaza, (lecitinaza)

  Helmimet me ushqim Enterotoksina  

Clostridium tetani Tetanozi Tetanospazmin

a

Akcioni i blokimit te neuroneve inkibuese

Corynebacterium diphtheriae Difteria Toksina

difterike

Inkibimi i faktorit të zgjatjes - 2 (EF2) nga ADP ribosylacioni

Escherichia coli Diarea (ETEC) Toksinë termo labile

Aktivizimi i adenil ciklazës

 

    Toksinë termo stabile

Aktivizimi i adenil ciklazës

  Koliti hemoragjik Vero toksina  

Pseudomonas aeruginosa

Sëmundje e personave të imunokompromituar

Ekzotoksina A Inkibon EF2

Staphylococcus aureus

Infeksione oportuniste

Alfa Gama toksine leukocidina

Shoku Toksik Toksik shok toksina

Helmime me ushqim Enterotoksina

Sindromi i lëkures së djegur Eksfoliatina

Streptococcus pyogenes

Ethja e kuqe Shoku toksik

Toksina Eritrogjenike /pirogjenike

 

Shigella dysenteriae   Dizenteria bacilare Shiga toksina

Inkibon sintezen e proteinave duke lizuar 28S ARN r

Vibrio cholerae Kolera Koleragjeni

Aktivizon adenil ciklazën me ADP-ribosylacion

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 17

ZOONOZAT

BRUCELLA, YERSINIA, BACILLUS, LISTERIA DHE FRANCISELLAPërktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBIAntraksi

Mjekësia pas murtajës

Literatura: Murray, et al.:Medical

Microbiology, 5th ed., kapitujt 25 , f. 265-273; 26, f. 273-279; dhe 37, f. 383-

391.

Arnold Boecklin: Murtaja 1898. Tempera në dru, Kunstmuseum, Basel

OBJEKTIVAT MËSIMOR

Njohja e morfologjisë dhe

fiziologjisë së përgjithshme të

mikroorganizmave

Njohja e epidemisë dhe

shfaqjeve klinike

Kuptimi i mekanizmave të

patogjenezës

Njohja e procedurave të

diagnozës, terapisë dhe

parandalimit të këtyre

sëmundjeve

Zoonozat janë sëmundje që parimisht prekin kafshët, por ato mund të transmetohen edhe tek njeriu si rezultat i kontaktit të drejtpërdrejtë apo të tërthortë me popullacionin e infektuar shtazor.

BRUCELLOZA

Morfologjia dhe fiziologjia

Brucellat janë kokobacile Gram-negative të palëvizshme. Ato janë baktere strikte aerobe dhe rriten shumë ngadalë në agar-gjak (nazeli-fastidioze). Përbrenda strehuesit, ato jetojnë si patogjenë fakultativë brendaqelizorë.

Epidemiologjia, transmetimi dhe shfaqjet klinike

Bruceloza është parimisht sëmundje e kafshëve që prek organet e pasura me sheqerin eritriol (gjinjtë, mitrën, epididimisin etj.). Brucellat lokalizohen në këto organe të kafshëve duke shkaktuar infertilitet, sterilitet, mastit, abort ose qëndrojnë si bartës. Njerëzit që kanë kontakt të ngushtë me kafshët e infektuara janë në rrezik për prekjen nga ethet undulante (punëtorët e therrtoreve, veterinarët, farmerët, punëtorët në bylmetore). Në SHBA regjistrohen afër 100-200 raste në vit, kurse në botë afër 500.000 raste (kryesisht në vendet e pazhvilluara ose në zhvillim). Njeriu mund të infektohet nga katër lloje të brucellave: B. abortus (gjedhet), B. suis (derrat), B. melitensis (dhitë/delet) dhe B. canis (qentë).

BURIMET E

INTERNETITWWW Links -

Zoonoses

Brucella abortus - Gram-negative, coccobacillus prokaryote; causes bovine spontaneous abortion due to its rapid growth in the presence of erythritol (produced in the plancenta). SEM x 29,650 © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Used with permission

Brucella abortus – kokobacil prokariot Gram-negativ; shkakton abort spontan te gjedhet për shkak të rritjes së shpejtë në prani të eritriolit që prodhohet në placentë. SEM x 29,650 © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Brucella spp. Janë kokobacile të vogla Gram negative që ngjyrosen dobët (0.5-0.7 x 0.6-1.5 mikrometra), dhe shihen si qeliza të vetme që duken si

B. abortus dhe B. canis shkaktojnë infeksion mesatar qelbëzues, kurse B. suis shkakton infeksion të rëndë qelbëzues që mund të qojë në shkatërrimin e organeve limforetikulare dhe të veshkëve. B.melitensis shkakton trajtë të rëndë, kronike dhe rekurente të sëmundjes. Bakteret depërtojnë në organizmin e strehuesit përmes mukozave të orofaringut (gëlltitja/inhalimi), përmes lëkurës së dëmtuar ose konjuktivës. Infeksioni zakonisht ndodh pas kontaktit të drejtpërdrejtë me materialin infektiv, por ai mund të vjen edhe përmes konsumit të qumështit dhe prodhimeve të tij. Bakteret gëlltiten nga neutrofilet e monocitet dhe lokalizohen në nyjet limfatike regjionale, ku proliferojnë në mënyrë brendaqelizore. Nëse Brucellat nuk shkatërrohen në brendi të nyjave limfatike, atëherë ato depërtojnë në qarkullimin e gjakut duke dhënë septikemi. Me këtë rast, bakteret migrojnë në organet e tjera limforetikulare (shpnetka, palca ashtërore, mëlqia, testiset) duke prodhuar granuloma dhe/ose mikroabscese. Simptomet klinike përcillen me ethe, rrëqethje, djersitje, rraskapitje, miallgji, dobësi e muskujve dhe humbje apetiti; shpesh mund të përfshihen edhe nyjat. Bruceloza mund të jetë akute ose kronike. Vdekja pason kryesisht për shkak të endokarditit dhe ka një përqindje deri 3%.

Patogjeneza

Shfaqjet klinike të brucelozës rezultojnë me praninë e mikroorganizmave dhe shfaqen 2-4 javë (nganjëherë deri 2 muaj) pas ekspozimit. Gjatë qëndrimit në fagolizosom, B.abortus liron 5’-guanozinën dhe andeninën që janë në gjendje ta frenojnë degranulimin e granulave që përmbajnë peroksidazë. Kjo shkakton frenimin e sistemit të mbytjes së baktereve që realizohet përmes sistemit mieloperoksidazë-peroksid-halid. Vazhdimësia e pranisë brendaqelizore të baktereve rezulton në formimin e granullomave në organet e sistemit retikuloendotelial dhe në dëmtimin e indeve për shkak të reaksioneve të mbindjeshmërisë (shumica e tipit IV).

Diagnoza

Diagnoza e sëmundjes mbështetet në shfaqjet klinike të pranisë së etheve për një kohë të gjatë, mialgjisë, artralgjisë dhe të dhënave anamnestike të ekspozimit (kontakti me kafshë ose konsumi i materialit të papërpunuar nga kafshët e infektuara). Diagnoza përfundimtare vehet përmes kultivimit të gjakut në terrene të pasuruara ushqyese. Këto baktere janë nazeli dhe rriten shumë ngadalë (4-6 javë në agar-gjak). B.abortus, por jo edhe brucelat e tjera rritet më së miri në atmosferë me 5% CO2. Në agar gjak, Brucelat japin koloni të bardha shëndritëse. Për vërtetimin e diagnozës përdoren edhe testet serologjike.

Parandalimi dhe kontrolli

“zallë i pastër”. CDC

Brucella bovis në epididimis © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

Infeksionet humane me Brucela trajtohen me rifampinë (depërton brenda qelizave) në kombinim me streptomicinet ose tetraciklinet. Terapia jepet për një kohë të gjatë. Masat e kontrollit përfshijnë vaksinimin e kafshëve dhe shmangien e përdorimit të materialit infektiv.

Dr. Alexandre Yersin para Stacionit Nacional të Karantinës , Shanghai, 1936

Shpërndarja e murtajës në botë. 1998 CDC

Murtaja në SHBA. CDC

Yersinia pestis – bacil prokariot; shkakton murtajën bubonike (SEM x20,800) © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. me leje

MURTAJA

Murtaja është sëmundje e shkaktuar nga Yersinia pestis dhe njihet që nga mesjeta si “sëmundja e zezë”. Emërtimi i tillë është dhënë për shkak se kjo sëmundje shpesh jep gangrenë me nxirje të pjesëve të ndryshme të trupit. Ndjeshmëria e kapilarëve të gjakut rezulton në gjakrrjedhje të lëkurës, të cilat po ashtu mund të japin copëza të zeza në trup.

Morfologjia dhe fiziologjia

Yersinia pestis është bacil Gram-negativ, pleomorf, fakultativ anaerob, me ngjyrosje bipolare dhe i palëvizshëm. Temperatura optimale për rritjen e kësaj baktere është 28°C; është parazit fakultativ brendaqelizor.

Epidemiologjia, transmetimi dhe shfaqjet klinike

Në historinë e njerëzimit, murtaja ka patur tri pandemi duke marrë jetën e miliona njerëzve. Sot, ajo shfaqet vetëm në raste sporadike. Në SHBA, murtaja e kafshëve shfaqet në disa shtete perëndimore, zakonisht tek brejtësit e vegjël dhe te kafshët që ushqehen me këta brejtës.

Njerëzit infektohen prej pleshtave të brejtësve ose gjatë kontaktit me kafshët e infektuara. Pleshtat e marrin Y.pestis gjatë thithjes së gjakut të brejtësve të infektuar. Këto mikrobe e humbin kapsulën e tyre, shumëzohen në traktin tretës dhe pjesërisht e bllokojnë proventrikulin. Gjatë ushqimit në trupin e njeriut, pleshtat i regurgitojnë disa nga mikroorganizmat në plagën thumbuese në lëkurë. Mikrobet të pakapsuluara fagocitohen dhe shkatërrohen nga neutrofilet. Mirëpo, disa nga mikroorganizmat merren nga histiocitet, që nuk mund t’i shkatërrojnë dhe iu lejojnë atyre që të risintetizojnë kapsulën. Mikroorganizmat e kapsuluar, pas lirimit nga histiocitet janë rezistent ndaj fagocitozës. Infeksioni përhapet në nyjet limfatike drenuese, të cilat bëhen të nxehta, të enjtura, të ndjeshme dhe hemoragjike duke formuar bubonet karakteristike nga të cilat është nxjerrë emërtimi murtaja bubonike. Brenda

Yersinia pestis. Identifiimi me antitrupa fluoreshent. CDC

disa orëve bakteret depërtojnë në shpnetkë, mëlqi dhe mushkëri duke shkaktuar pneumoni. Gjatë pranisë në sistemin e qarkullimit të gjakut kjo baktere jep koagulim brendavaskular difuz që qon në formimin e trombeve brendavaskulare dhe lezione puerperike nëpër tërë trupin. Nëse nuk trajtohet, infeksioni ka shkallë të lartë të vdekshmërisë (deri 90%). Bakteret qiten në ambient në trajtë thërmizash gjatë kollitjes duke infektuar njerëzit tjerë në afërsi dhe duke dhënë murtajën pneumonike, e cila shumë vështirë kontrollohet dhe ka vdekshmëri 100%.

Patogjeneza

Në patogjenezën e infeksionit me Y.pestis marrin pjesë shumë faktorë:

Gjeni i quajtur low calcium response (lcr) : është një gjen që kodohet nga plazmidet dhe i mundëson bakteres të rritet në mjedise me përqëndrime të ulëta të Ca++ (mjedisi brendaqelizor). Kjo komponentë, po ashtu, koordinon prodhimin e disa faktorëve virulent, siç janë V, W dhe yops (proteinat e jashtme të Yersinias).

Proteinat V dhe W: kodohen nga plazmidet dhe shoqërohen me profilferim të shpejtë dhe septikemi.

Yops: një grup prej 11 proteinash, që kodohen nga plazmidet; janë esencialë për patogjenezën e brejtësve dhe janë përgjegjës për citotoksicitet, pengimin e migrimit të fagociteve dhe gëlltitjes nga to dhe agregimin e trombociteve.

Antigjeni i mbështjellësit qelizor (F-1): është një kompleks i proteinave dhe polisakarideve që shprehet në 37° C tek strehuesi gjitar, por jo edhe te pleshtat; ka edhe veprim antifagocitar.

Aktivatori i koagulazës dhe plazminogjenit: kodohen nga plazmidet. Koagulaza është përgjegjëse për krijimin e mikrotrombeve kurse aktivizuesi i plazminogjenit promovon përhapjen e mikroorganizmit. Ai, po ashtu shkatërron C3b në sipërfaqen e baktereve duke e dobësuar fagocitozën.

LIBRIA Journal of the Plague Year by

Daniel Defoe (1722)

Kostumet e murtajës. Sqepi u mbush me vajra me erë të këndshme dhe uthull për t’iu kundërvënë kundërmimit të

Diagnoza

Diagnoza klinike mbështet në praninë e buboneve, kurse vërtetimi i saj bëhet me kulturë nga aspirati i nyjeve limfatike. Gjatë manipulimit me mostrat klinike duhet pasur kujdes të jashtëzakonshëm, pasiqë këto mikroorganizma janë shumë infektivë.

Parandalimi dhe kontrolli

Hospitalizimi dhe izolimi i rreptë janë rregullat kryesore në parandalimin dhe kontrollën e sëmundjes. Streptomicina dhe tetraciklina kanë efekt të lartë në kurim. Ekziston një vaksinë e mbytur me formalinë por aplikohet vetëm tek

viktimave të murtajës. Edhepse mjekët në shekullin e XIV nuk e kanë ditur shkaktarin e murtajës, kostumet kanë mundur të jenë efikas deri në njëfarë mase sepse i kanë larguar pleshtat kurse sqepi pengoi depërtimin e tyre. Majtas: Bubonic Plague nga Ely Janis Right: © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

grupet e rrezikuara të njerëzve. Sëmundja bën pjesë në grupin e sëmundjeve karantinoze dhe raportimi i saj është obligativ. Kontrolli i murtajës urbane mbështetet në kontrollin e pleshtave dhe brejtësve.

Xenopsylla cheopsis mashkullore (pleshti i mijve oriental) në gjak. CDC

Gjëndrrat e ënjtura limfatike (bubonet) shkaktuar nga murtaja. CDC

Ngjyrosja sipas Uajsonit e Yersinia pestis. CDC

Simptomatologjia e e murtajës-bubonet inguinale. CDC

Histopatologjia e shpnetkës te një rast fatal i murtajës humane-nekroza dhe Yersinia pestis. CDC/Dr. Marshall Fox

Histopatologjia e nyjeve limfatike në murtajën humane fatale- nekroza medullare me lëng dhe Yersinia pestis. CDC/Dr. Marshall Fox

Fragjiliteti i kapilarëve është një ndër manifestimet kryesore të infeksionit nga murtaja, që shihet në këmbën e pacientit të infektuar. CDC

WEB RESOURCES

Questions and answers about plague

from the CDC

Gangrena është një ndër manifestimet e murtajës, prandaj me shekuj është quajtur “vdekje e zezë”. CDC

Pacient me murtajë që ka ënjtje të nyjave limfatike aksillare CDC

Skajet e mbyllura bipolare të Yersinia pestis mund të shihen me ngjyrosjen sipas Vrajtit në gjakun e viktimës nga murtaja

Yersinia pestis rritet mirë në shumicën e terreneve pas 48-72 orësh duke dhënë koloni gri të bardha deri në opake të verdha, të ngritura, me morfologji të çrregullt të “vezëve të fërguara”; si alternativë kolonitë mund të kenë shkëlqim sikur bakër. CDC

Mikrografitë origjinale të Robert Kohut të bacilit të antraksit. DOD Anthrax Program

Ngjyrosja sipas Gramit-antraksi. DOD Anthrax Program

Antraksi nga Bacillus anthracis (përgatesa e gjakut) © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

ANTRAKSI

Morfologjia dhe fiziologjia

Bacillus anthracis është bacil i madh Gram-pozitiv, aerob, sporogjen që shkakton sëmundjen e antraksit. Sporet formohen në kulturë, në tokë, në indet dhe eksudatet e kafshëve të vdekura, por jo në gjakun apo indet e kafshëve të gjalla. Sporet mund të jetojnë në tokë me dekada të tëra.

Epidemiologjia, përhapja dhe klinika

Antraksi prek kryesisht kafshët barngrënëse (gjedhet, delet; e më pak kuajt, derrat dhe dhitë). Njerëzit mund të infektohen me rrugë lëkurore (përmes kontaktit të drejtpërdrejtë me kafshët e sëmura, punësimi në industrinë e përpunimit të lëkurës, leshit, bishtit ose koskave të kafshëve), me rrugë ajrore (inhalimi te sëmundja e përpunuesve të leshit), ose me rrugën tretëse (ingjestioni dhe konsumi i mishit të kafshëve të sëmura).

Antraks

Antraksi lëkuror përbën afër 95% të të gjitha rasteve te njerëzit. Sporet depërtojnë përmes dëmtimeve të vogla në lëkurë, gjerminojnë në qeliza vegjetative të cilat proliferojnë në mënyrë rapide në portën hyrëse. Brenda

i lëkuror. DOD Anthrax Program

Zhvillimi i antraksit lëkuror. CDC

Antraksi i lëkurës. CDC

disa ditësh, shfaqet një puqërr që më vonë kalon në vezikulë. Mandej, ajo mbushet me lëng edematoz me ngjyrë të kaltër në të zezë. Ruptura e këtij lezioni në pjesën bazike krijon një puqërr (eskarë) me ngjyrë të zezë, të rrethuar nga një zonë e induracionit. Ky lezion quhet pustula maligna; megjithatë, lezioni nuk ka qelb as nuk shoqërohet me dhembje. Lezioni vërehet në duar, në parakrahë dhe në kokë. Invadimi i sistemit të qarkullimit të gjakut mund të shpërndajë bakteret kudo në organizëm.

Antraksi i mushkërive rezulton nga inhalimi i sporeve të B.anthracis që fagocitohen nga makrofagjet alveolare ku gjerminojnë dhe shumëzohen. Mikroorganizmat e infektojnë nyjen limfatike hilare, në të cilën shfaqet nekroza hemorragjike. Pacienti mund të ketë ethe, rraskapitje, mialgji dhe kollë joproduktive. Pas mbërritjes në nyjet lmfatike hilare, infeksioni mund të kalojë në sistemin e qarkullimit të gjakut. Distresi respirator dhe cianoza janë manifestime të toksemisë. Vdekja mund të pasojë brenda 24 orësh. Kjo formë e antraksit është me rëndësi në bioterrorizëm.

Antraksi i traktit tretës rezulton nga konsumi i mishit të kafshëve të sëmura dhe qon në profilerim të mikroorganizmave në traktin tretës, invazion të epitelit dhe ulqerim të mukozës. Invazioni përhapet në nyjet limfatike mezenterike dhe pastaj në sistemin e qarkullimit të gjakut. Fillimisht vërehet vjellje dhe diarre pasuar me praninë e gjakut në feces. Invazioni i baktereve në gjak përcillet me rraskapitje masive, shok dhe vdekje. Për shkak të masave të rrepta të kontrollit, kjo trajtë e antraksit nuk vërehet në SHBA.

PREZENTIM RASTI

Antraksi inhalator Pennsylvania -

2006

Lezionet lëkurore të antraksit në fytyrë. CDC

Lezionet lëkurore të antraksit në qafë. CDC

Hemorragji në mukoza dhe submukoza me degjenerim arteriolar. CDC/Dr. Marshall Fox  

Histopatologjia e mëlqisë në një rast fatal të antraksit. Sinusoidet e zgjeruara, infiltratet me neutrofile. CDC/Dr. Marshall Fox

Një grua 53 vjeçe e punësuar për 10 vite në departamentin e tjerrjes në fabrikën e përpunimit të leshit të dhive. Lezione lëkurore të antraksit në faqen e djathtë; lezioni në ditën e 4. CDC

Lezioni në ditën e pestë CDC

Lezioni në ditën e gjashtë. CDC

Lezioni në ditën e tetë. CDC

Lezioni në ditën e 11-të. CDC

Lezioni në ditën e 13-të. CDC

BURIMET E INTERNETIT

Antraksi si armë biologjike-menaxhimi mjekësor dhe

publik CDC pdf file (kërkon Acrobat)

CDC Video e Antraksit

CDC Antraksi

DOD Anthrax Vaccine Site(kërkon Flash)

Antraksi klinikCDC pdf file

Anthrax FAQCDC

CiproBayer

Patogjeneza

Faktorët virulent që marrin pjesë në patogjenezën e sëmundjes përfshijnë ekzotoksinat dhe kapsulën.

Ekzotoksina: Kodohet nga plazmidi, është termolabile dhe përbën kompleks heterogjen proteinik të ndërtuar nga 3 komponenta:

(1) Faktori edematoz (FE) (2) Faktori letal (FL)(3) Antigjeni mbrojtës (AM).

In vivo, këta tre faktorë bashkëveprojnë në mënyrë sinergjike. Antigjeni mbrojtës lidhet për receptorët sipërfaqësorë në qelizat eukariote dhe pastaj pastrohet nga proteaza qelizore. Pjesa e madhe terminale C e antigjenit mbrojtës lidhet me receptorët dhe pastaj lidhet me FE ose FL që futen në qelizë përmes endocitozës. FE që ndodhet në brendi të qelizës lidhet me kalmodulinën dhe vepron sikur adenilatciklazë. Mekanizmi i veprimit të FL përfshin aktivizimin e makrofagjeve dhe prodhimin e citokineve që shkaktojnë

TUTORIPatologjia e antraksit

inhalatorArmed Forces Institute of

Pathology 

nekrozë, ethe, shok dhe vdekje. Veç e veç, këto tri proteina nuk kanë aktivitet toksik. Antitrupat ndaj antigjenit mbrojtës e parandalojnë lidhjen e AM në qeliza, e ndalin FE dhe hyrjen e FL.

Kapsula: përbëhet nga polipeptidi i acidit D-glutamik që kodohet nga një plazmid dhe ka veprim antifagocitar. Nuk ështëimunogjen i mirë; edhe nëse prodhohen antitrupa, ato nuk mbrojnë nga sëmundja.

Diagnoza

Diagnoza klinike e antraksit mund të vërtetohet me anë ekzaminimit direkt mikroskopik ose me kulturë. Strishot e freskëta të lëngut vezikular, lëngut nën eskarë, gjakut ose apsiratet nga shpnetka dhe nyjet limfatike ngjyrosen me metilen blu polikromatik dhe ekzaminohen për praninë e skajeve të topitura, bacileve me ngjyrë të kaltër në të zezë dhe me kapsulë ngjyrë roze. Nëse ekzaminimi mikroskopik është negativ, atëherë duhet të bëhet kultivimi në pllakat e agar-gjakut. Mikroorganizmat nga kultura në ngjyrosjen e Gramit

Zgjerimi i mediastinumit dhe efuzioni pleural në rentgenin e kraharorit në antraksin inhalator. CDC

Anthrax, droqkat e gjakut nga anusi © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

Infeksioni i makrofagjeve apo qelizave parenkimale nga Listeria monocytogenes

LISTERIOZA

Morfologjia dhe fiziologjia

L.monocytogenes është kokobacil Gram pozitiv, fakultativ brendaqelizor që shpesh rritet në trajtë të vargjeve të shkurta. Dallohet nga bakteret tjera Gram pozitive sepse përmban lipopolisaharidin listerik (një molekulë që në aspektin kimik dhe biologjik i përngjan lipopolisaharidit klasik). Këto baktere formojnë koloni beta hemolitike në agar-gjak, kurse në terrenet tjera kultivuese japin koloni translucente me ngjyrë të kaltër në të gjelbër. Pas infektimit të qelizës (makrofagjet dhe qelizat parenkimale) mikrobi i shmanget vakuolave të strehuesit (ose fagosomit) dhe ndahet shumë shpejt në citoplazmën e qelizës së strehuesit para se të kapsulohet nga filamentet e shkurta të aktinës. Këto

Listeria monocytogenes – bacil prokariot që shkakton listeriozë, meningjit dhe helmim me ushqim. © Dennis Kunkel Microscopy, Inc. Me leje

Delja me listeriozë © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

Listeria monocytogenes në neutrofile (përgatesa e gjakut) © Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol. Me leje

Mikrografi elektronike e Listeria monocytogenes me flagjelë, 41,250X CDC/Dr. Balasubr Swaminathan; Peggy Hayes; Elizabeth White

filamente më vonë riorganizohen në bishta të gjatë që dalin nga njëri skaj i bakteres. Bishti ndërmjetëson lëvizjen e baktereve nëpër citoplazmë e deri te sipërfaqja e qelizës strehuese. Në periferi të qelizës, pastaj formohen protruzionet që mund të kalojnë në qelizat fqinje duke i mundësuar bakteres hyrjen në to. Për shkak të kësaj rruge të transmetimit prej qelizës në qelizë, mikrobet kurrë nuk kanë vendosje jashtëqelizore dhe nuk i nënshtrohen veprimit të agjentëve humoral antibakteror (p.sh. komplementit, antitrupave). L.monocitogenes rregullisht shkatërrohet nga makrofagjet e aktivizuara.

Epidemiologjia dhe simptomet

Listeria monocytogenes është baktere që haset kudo: në tokë, vegjetacione, ujë dhe traktin tretës të kafshëve. Ekspozimi ndaj këtij mikroorganizmi mund të qojë në dështim asimptomatik ose sëmundje te njeriu. Të rrezikuar nga kjo baktere janë sidomos fetusi, të posalindurit, pacientët që vuajnë nga kanceri dhe pacientët me imunitet të kompromituar. Viteve të fundit në SHBA janë shfaqur disa epidemi të sëmundjes me origjinë nga djathi, lakrat, qumështi dhe mishi. Mikrobi mund të rritet në 4°C, që d.m.th. se shumëzimi i kësaj baktere mund të bëhet edhe në ushqimin që është në frigorifer. Izolimi laboratorik mund të bëhet me teknikën e stimulimit të rritjes në temperatura të ulëta.

Listerioza kategorizohet në dy forma: 1) sëmundja neonatale dhe 2) sëmundja adulte.

Sëmundja neonatale: mund të shfaqet si trajtë e hershme, që merret përmes placentës in utero dhe trajtë e vonshme e sëmundjes që merret gjatë lindjes ose pak pas lindjes. Infeksioni i marrë in utero (granulomatosus infantiseptica) shkakton abscese dhe granuloma në shumë organe dhe shumë shpesh jep abort. Ekspozimi gjatë lindjes vaginale rezulton në shfaqjen e vonshme të sëmundjes duke rezultuar në meningjit ose meningoencefalit me sepsë brenda 2-3 javësh.

Sëmundja adulte: infeksioni te të rriturit shkon me simptome të ngjashme me flamën dhe me shqetësime mesatare të traktit tretës. Ethet dhe rrëqethja janë pasojë e bakteremisë. Listeria te personat me imunitet të supresuar mund të japë sëmundje serioze që qon edhe në meningjit. Kjo baktere është ndër shkaktarët prijës të meningjiteve tek pacientët me kancer dhe te marrësit e transplantateve renale. Te të moshuarit, simptomet e hershme mund të jenë të pavërejtura dhe infeksioni mund të qojë në sepsë të mëvonshme (ethe, hipotension). Një ndërlikim i mundshëm i bakteremisë është endokarditi.

Patogjeneza

Listeriolizina O, një β-hemolizinë, është e lidhur me streptolizinën dhe pneumolizinën dhe prodhohet nga shtamet virulente. Ajo këput vakuolat fagocitare dhe ndërmjetëson në transmetimin qelizë-qelizë të mikrobit.

Mikrografi elektronike e Listeries në inde. CDC/Dr. Balasubr Swaminathan; Peggy Hayes; Elizabeth White

Toksina është labile ndaj oksigjenit dhe ka veprim imunogjen.

Diagnoza

Sëmundjen e listeriozës duhet marrë në konsideratë nëse kemi monocitozë në gjak dhe në lëngun trunoshpinor. Mikroorganizmi mund të izolohet në shumicën e terreneve kultivuese.

Terapia dhe kontrolli

Penicilina (ampicillin) vetëm ose në kombinim me gentamicinën ka veprim efikas. Imuniteti është i ndërmjetësuar me qeliza.

Gishti i madh me ulqerë të lëkurës nga tularemia.CDC/Emory U./Dr. Sellers

Lezioni i tularemisë në dorzumin e dorës. CDC/Dr. Brachman

Francisella tularensis e ngjyrosur me metilen blu. CDC/Dr. P. B. Smith

Rastet e raportuara të tularemisë në SHBA. 1990-2000 CDC

TULAREMIA

Morfologjia dhe fiziologjia

Francisella tularensis është kokobacil i vogël pleomorf, Gram negativ, i palëvizshëm, i kapsuluar, fakultativ brendaqelizor që rritet pak ose nuk rritet fare në shumicën e terreneve kultivuese dhe kërkon agar gjak special me glukozë dhe cisteinë. Gjatë përpunimit të mostrave për kultivim duhet pasur kujdes të jashtëzakonshëm, sepse kjo baktere është infektive edhe në doza shumë të vogla.

Epidemiologjia dhe simptomet

Francisella tularensis shkakton sëmundjen e tularemisë. Për dallim nga murtaja, tularemia shfaqet në mënyrë rutinore në të gjitha 50 shtetet e SHBA-ve. Rezervarë parësorë të saj janë lepujt, kitrat,rriqnat e nganjëherë edhe kaprojt. Njeriu më së shpeshti preket nga tularemia përmes thumbimit të insekteve (kryesisht rriqnave, por edhe insekteve të tjera) ose pas kontaktit me indet e kafshëve të sëmura. Sëmundja karakterizohet me ulqerë fokale në vendin e depërtimit të baktereve dhe rritjen e nyjave limfatike regjionale.

Mjaftojnë vetëm 10-50 mikrobe për të shkaktuar sëmundje te njeriu nëse inhalohen apo futen nëpër lëkurë, kurse për rrugën orale të infeksionit kërkohet një numër shumë i madh i tyre (108). Inkubacioni zgjat 3-10 ditë. Zakonisht, në vendin e hyrjes zhvillohet një papulë lëkurore e vogël. Ulqerimi shfaqet bashkë me ethe, rrëqethje, rraskapitje, lodhje dhe zakonisht limfadenopati. Pason bakteremia, me ç’rast mikroroganizmi rritet brenda qelizave në sistemin retikuloendotelial. Përhapja përmes qarkullimit të gjakut i mundëson francisellave të shpërndahen nëpër organe të ndryshme duke dhënë lezione fokale. Pacienti mund të zhvillojë disa sindrome klinike. Më së shpeshti vërehet forma ulqeroglandulare (70-85%), në të cilën në vendin e infeksionit zhvillohet një papulë ulqeroze dhembëse që ka qendër nekrotike

Incidenca mesatare vjetore e tularemisë sipas gjinisë dhe grup moshave- SHBA, 1990-2000 CDC

dhe periferi të ngritur. Format tjera janë glandulare (limfadenopati pa ulqerë), tifoide, pneumonike, okuloglandulare dhe rrallë orofaringeale (tonzillofaringjit me limfadenopati).

Patogjeneza

Prania e kapsulës i mundëson kësaj baktere rezistencën ndaj fagocitozës. Gjatë qëndrimit brendaqelizor, mikrobi i reziston shkatërrimit nga fagocitet dhe shumëzohet në qelizë. Shumica e simptomeve janë për shkak të mbindjeshmërisë së ndërmjetësuar qelizore.

Diagnoza

F. tularensis është vështirë të vizualizohet në përgatesat e ngjyrosura direkte. Mikroorganizmi mund të izolohet nga mostrat e sputumit dhe aspirateve të nyjave limfatike të inolukuara në agar qokollatë. Hemokulturat shpesh janë negative. Kjo baktere rritet shumë ngadalë, andaj duhet të inkubohet në termostat për disa ditë me rradhë. Identiteti i kësaj baktere dëshmohet me antiserume specifike.

Parandalimi dhe kontrolli

Streptomicina është medikament i përzgjedhur për të gjitha format e tularemisë. Rastet e pamjekuara kanë shkallë të vdekshmërisë prej 5-15%. Ekziston një vaksinë nga mikrobet e gjalla të dobësuara, por përdoret vetëm te personat që janë të rrezikuar. Imuniteti ndaj sëmundjes duket se është qelizor. Në masat parandaluese bëjnë pjese shmangia e përpunimit të indeve të kafshëve të infektuara, kujdesi për rriqnat dhe shfrytëzimi i burimeve të pastra të ujit.

BURIMET E INTERNETIT

CDC-MMWRTularemia --- SHBA,

1990--2000

CDC FAQ - Tularemia

Erizipeloidi- është infeksion akut por me evoluim të ngadalshëm i shkaktuar nga një bacil Gram pozitiv (Erysipelothrix rhusiopathiae). © Mount Allison Science Image Collection

ERIZIPELOIDI

Kjo është një sëmundje profesionale e kasapëve, përpunuesve të mishit, fermerëve, punëtorëve të shpezëtarisë, peshkatarëve, etj. Veçanërisht të rrezikuar janë personat që punojnë me peshq dhe derra. Shkaktari i sëmundjes,Erysipelothrix rhusiopathiae është baktere anaerobe Gram pozitive që depërton nëpërmjet gërrithjeve të lëkurës gjatë përpunimit të prodhimeve të kafshëve. Mikroorganizmi shkakton një lezion inflamator të lëkurës, në gishta apo duar, që dhembdhe ka skaje të ngritura. Përhapet në periferi, pasi që ngjyrosja në zonën qëndrore zbehet. Lezioni dhembës kruhet dhe krijon ndjesi të djegies apo pulsimit. Nuk ka qelbëzim prandaj me këtë dallohet nga erizipela streptokoksike. Infeksioni difuz i lëkurës dhe septikemia janë të rralla. Mikrobi mund të kultivohet lehtë në shumë terrene laboratorike. Trajtimi është efikas me penicilinë.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 18

BORDETELLA DHE HAEMOPHILUS

Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

RADIO MIKROBIPertussis Vaccination

Literatura: Murray, et al.:

Medical Microbiology,

5th ed., kapitujt 35 dhe 36, f. 367-377

OBJEKTIVAT MËSIMOR

Njohja e vetive të përgjithshme

morfo-fiziologjike të këtyre

mikroorganizmave

Njohja me epidemiologjinë dhe pasqyrën

klinike

Kuptimi i mekanizmave patogjenikë të

sëmundjes

Njohja me procedurat

BORDETELLA

Bordetella pertussis është përfaqësuesi më i rëndësishëm klinik në këtë gjini, që shkakton kollën e bardhë (pertusis) te fëmijët. Një formë më të lehtë të kësaj sëmundje mund ta shkaktojë shtami tjetër i kësaj gjinie që quhet B. parapertussis. Kjo baktere, po ashtu, mund të shkaktojë edhe bronkit me një pasqyrë të lehtë klinike. Përfaqësuesi i tretë në këtë gjini ështëB.bronchiseptica që shkakton sëmundje respiratore tek macat, qentë dhe derrat, por nganjëherë mund të shkaktojë edhe simptome bronkopulmonare te njerëzit, që i përngjajnë kollës së bardhë, sidomos tek indivitët me kompromitim të rëndë të imunitetit.

Bordetella pertussis

Morfologjia dhe fiziologjia

B. pertussis është kokobacil shumë i vogël Gram negativ, strikt aerob dhe i palëvizshëm. Krahasuar me përfaqësuesit e tjerë të gjinisë

diagnostike, terapeutike dhe parandaluese Bordetella, B.pertussis nuk rritet në terrenet e zakonshme mikrobiologjike.

Ajo veçohet prej B.parapertussis me veti të kundërta biokimike: B.pertussis është oksidazë pozitive dhe ureazë negative. Për dallim prej tyre, B. bronchiseptica është pozitive për të dy enzimet.

BURIMET E INTERNETIT

CDC- informata për pertusis

(kërkon Acrobat)

Fotomikrografia e Bordetella  pertussis me ngjyrosje sipas Gramit. CDC

LIMFOCITOZA NË GJAK TE NJË PACIENT ME PERTUSIS. Në këtë strisho gjaku te një fëmijë 18 muajsh me infeksion ngaBordetella pertussis vërehen limfocitet që kanë bërthama të lobuluara. Limfocitoza është karakteristike për këtë sëmundje dhe shpesh morfologjia e limfociteve është atipike. Citologjia e qelizave mund të qojë në dignozë të gabuar të limfocitozës neoplazike. (ngjyrosja sipas wright-Giemsa)

Epidemiologjia dhe shfaqjet klinike

Shumica e pacientëve me pertusis i përkasin moshës nën 1 vjeç, edhepse nga kjo sëmundje mund të preken edhe fëmijët më të rritur. Intensiteti i pasqyrës klinike, po ashtu, është i lidhur me moshën e pacienit. Ky mikroorganizëm ndodhet në grimcat aerosole dhe futet përmes inhalimit në trupin e fëmijës, duke i kolonizuar qelizat e epitelit ciliar të bronkeve. Pas inkubimit prej 7-10 ditësh, shfaqen shenjat e e sëmundjes në trajtë të rinitit, kollitjes së lehtë dhe teshtitjes (stadi kataral) që zgjasin 1-2 javë. Proliferimi i mëtejmë i bakteres e kompromiton funksionin ciliar dhe përcillet me intensifikimin e simptomatologjisë klinike. Kjo qon në stadin paroksizmal, që karakterizohet me paroksizma të kollitjes që vazhdojnë me gulçimë të zgjatur gjatë frymëmarrjes. Kollitja përsëritet në intervale të ndryshme, shpesh brenda disa minutash dhe mund të zgjasë për 2-3 javë. Kollitja mund të shfaqet edhe gjatë marrjes së ushqimit, me ç’rast mukusi i gëlltitur mund të shkaktojë vjellje që rezulton me dehidrim të rëndë dhe humbje peshe. Hipoksia gjatë ataqeve të zgjatura të kollitjes mund të qojë në shtangime, encefalopati hipoksike dhe në komë. Në fazën e mëvonshme episodet e kollitjes gradualisht vijnë duke u ralluar dhe vjen deri te shërimi gradual për 3-16 javë (faza konvaleshente). Ndërlikimet sekondare të kollës së bardhë janë pneumonia (nga B.pertussis ose patogjenët e tjerë), otitis media, prolapsi rektal dhe meningoencefaliti.

Patogjeneza

Në patogjenezën e kësaj sëmundjeje marrin pjesë shumë faktorë. Përveç ngjitjes dhe shumëzimit në qelizat e epitelit ciliar, këto mikroorganizma prodhojnë një numër të ekzotoksinave që i kontribuojnë simptomatologjisë klinike.

Toksina e pertusisit

Kjo toksinë është oligopeptid i tipit AB të ekzotoksinave dhe faktori kyç në patogjenezën e sëmundjes. Ajo shkaktonlimfocitozë të qelizave T dhe ka veti adjuvante. Kjo toksinë, poashtu, shkakton edhe hipoglikemi, rritje të IgE dhe të histamineve; si dhe ndjeshmëri ndaj endotoksinave . Bordetellat pengojnë shumë funksione të leukociteve, përfshirëkemotaksën, fagocitozën dhe zbërthimin e baktereve; ato, po ashtu, dëmtojnë veprimin e limfociteve të

© The Johns Hopkins Autopsy Resource (JHAR). Image Archive.

Pertusis në SHBA, 1940-1999 CDC

Ky fëmijë vuan nga pertusis. Ai ka vështirësi në ndalimin e kollitjes dhe në frymëmarrje.Spazmet e kollitjes me zëra gulçues janë tipik për sëmundjen. Zërat tregojnë se fëmija përpiqet të marrë frymë para rundit pasues të kollitjes. ©WHO

quajtura vrasës natyror (natural killer cells) në shkatërrimin e mikrobeve që atakojnë strehuesin. Toksina e ndihmon lidhjen e bakteres me epitelin ciliar të strehuesit. Ajo shpreh shumicën e efekteve të saj duke e lidhur ADP ribozën me proteinën Gi GTP-lidhëse me lidhje kovalente. Me këtë veprim parandalohet deaktivimi i adenilat-ciklazës. Kjo rezulton në grumbullimin e sasive të mëdha të cAMP që qon në rritjen e sekrecionit mukotik dhe interferon me shumë funksione qelizore.

Toksina e adenilatciklazës

Kjo ekzotoksinë depërton në qelizat e strehuesit, aktivizohet nga kalmodulina dhe katalizon shndërrimin e ATP-së në cAMP. Sikur toksina e pertusit, kjo poashtu e pengon fagocitozën dhe funksionin e limfociteve vrasëse. Por, rritja e cAMP e shkaktuar nga kjo toksinë është afatshkurtër.

Toksina trakeale

Kjo është një molekulë e ngjashme me peptidoglikanin (monomer) që lidhet në qelizat e epitelit ciliar duke intereferuar me lëvizjen ciliare. Në përqëndrime më të mëdha, shkakton nxjerrje dhe shkatërrim të epitelit ciliar duke e ndihmuar kështu manifestimin e sëmundjes.

Toksina dermonekrotike (termolabile)

Kjo toksinë ka veprim të fuqishëm vazokonstriktor dhe shkakton iskemi dhe dalje të leukociteve jashtë sistemit të qarkullimit të gjakut. Në bashkëpunim me citotoksinën trakeale shkakton nekrozë të indit trakeal.

Hemaglutininet filamentoze (aglutinogjenet)

Këto nuk janë ekzotoksina, por lipooligosaharide të shoqëruara me filamente që janë të implikuara në lidhjen e mikrobit me qelizat e epitelit ciliar. Antitrupat ndaj këtyre molekulave janë mbrojtëse, me gjasë duke parandaluar ngjitjen e baktereve.

Binding of pertussis toxin to cell membrane

Lipopolisaharidi (LPS)

Sikurse endotoksinat e baktereve të tjera Gram negative, këto toksina shkaktojnë disa efekte patofiziologjike. Nëse lirohen në sasi të mëdha pas lizës së qelizave, ato mund të shkaktojnë shok ireversibil dhe kolaps kardiovaskular. Në sasi të vogla, ato aktivizojnë një numër të caktuar të mediatorëve inflamatorë (TNF, IL1, IL6, prostaglandinet, etj) dhe krijojnë prodhime të cilat e aktivizojnë komplementin.

Diagnoza

Pasqyra klinike e kësaj sëmundje është tipike. Diagnoza laboratorike bëhet

VIDEOFoshnja me pertusis Infanti me pertusis

Fëmija me pertusis Fëmija me pertusis

Courtesy of California Department of Health Services and Healthy

Nevadans 2000, Nevada State Health Division and

Immunization Action

Coalition Real Video

nga mostra e aspiratit nazotrakeal dhe kultivimi në terrenin e Bordet-Gengou (agar gjak me patate dhe glicerol). Kjo baktere nuk rritet në terrenet e zakonshme ushqyese, sepse ato kanë peptone, acide yndyrore të pangopura, sulfide etj. që e pengojnë rritjen. Kolonitë e kësaj baktere rriten në trajtë të kolonive hemolitike transparente. Në aspektin serologjik ajo mund të dallohet nga B parapertussis and B. bronchiseptica.

Parandalimi dhe trajtimi

Incidenca e sëmundjeve invazive që shkaktohen nga tipe tjera përveç H. influenzae b te fëmijët nën 5 vjeç. CDC/Barbara Rice ber2@cdc.gov

HAEMOPHILUS

Gjinia Haemophilus përmban shumë shtame bakterore, prej të cilëve rëndësinë më të madhe klinike e ka H.influenzae. Shtamet tjera me rëndësi klinike hasen kryesisht te personat me imunitet të kompromituar. Ato janë: H.ducreyi (shkakton një sëmundje seksualisht të transmetueshme të quajtur shankroid), H.  aegyptius (shkakton konjuktivit dhe ethe purpurike braziliane) dhe H.parainfleuenzae (shkaktar i rrallë i pneumonisë dhe endokarditit). Ekzistojnë edhe lloje të tjera të gjinisë Haemophilius që janë përbërës të florës normale, të cilët mund të jenë patogjenë te personat me imunitet të kompromituar. Shtamet e kapsuluara të H.influenzae (tipi b) janë më virulent, edhepse edhe disa shtame të tjera pa kapsulë, po ashtu, mund të kenë veprim patogjen.

Haemophilus influenzae

Morfologjia dhe fiziologjia

BURIMET E INTERNETIT

CDC Informata për Haemophilus

(kërkon Acrobat)

WHO inforrmta mbi Haemophilus

Haemophilus influenzae – prokariot kokobacilar (duke u ndarë); shkakton meningjit te fëmijët; pneumoni, epiglotit,

H. influenzae është bacil i vogël Gram negativ (nganjëherë pleomorf) që rritet në agar qokollatë (gjak i ngrohur). Kjo baktere për rritjen e kolonive të saj kërkon terrene ushqyese të pasuruara me heminë (faktori X) dhe nikotinamid adeninë dinukleotid (NAD+ : faktori V). Rritja e kolonive fuqizohet nga përqëndrimi i lartë i CO2 (5%). H.influenzae nuk rritet në terrenin e zakonshëm të agar gjakut. Kërkesat për praninë e faktorëve të rritjes V dhe X, përdoren për të dalluar H.influenzae nga shtamet tjera të kësaj gjinie. H.influenzae për t’u rritur kërkon praninë e të dy komponentave të përmendura; H. parainfluenzae kërkon vetëm faktorin V, kurse H.ducrey kërkon vetëm praninë e faktorit X për rritje. H.influenzae ndahet në disa shtame varësisht

laringjit, konjunktivit, infeksion neonatal, otitis media (infeksion i veshit të mesëm) dhe sinuzit te të rriurit (SEM x 64,000) ©Dennis Kunkel Microscopy, Inc.

nga prania e polisaharidit kapsular (tipet a-f) dhe/ose nga vetitë biokimike (biotipet I-VIII).

Epidemiologjia dhe shfaqjet klinike

H. influenzae shkakton sindrome të ndryshme klinike, disa prej të cilëve varen nga prania e kapsulës bakterore. Deri në përdorimin e vaksinës Hib, nëntipi b i H.influenzae ka qenë shkaktari kryesor i meningjitit te fëmijët e moshës 6 muaj deri në 5 vjeç; edhepse nga kjo sëmundje janë prekur edhe adoleshentët dhe të rriturit. Sëmundja zakonisht fillon me rrjedhje hundësh, ethe të lehtë dhe kokëdhembje(1-3 ditë). Për shkak të veçorive invazive të H.influenzae, kjo baktere futet në sistemin e qarkullimit të gjakut dhe e tejkalon barierën hemato-encefalike duke shkaktuar shtangime të qafës, konvulzione, komë e nganjëherë edhe vdekje. Trajtimi i hershëm mund ta parandalojë prognozën e keqe në ecurinë e sëmundjes (komën dhe vdekjen), por pacienti mund të vuaj nga ndërlikimet siç janë shurdhimi dhe retardimi mental. Tipi b i H.influenzae, mund të shkaktojë edhe sëmundje të tjera si: artrit septik, konjuktivit, celulit dhe epiglotit, i cili që mund të çojë në obstruksion të rugëve të sipërme respiratore dhe ngulfatje. Llojet tjera të hemofilusit rrallë japin sëmundje të përmendura. Shtamet e pakapsuluara të H.influenzae janë shkaktarët më të shpeshtë të otitis media tek fëmijët e vegjël (bashkë me streptococcus pneumonia që mbizotëron si faktor etiologjik). Tek të rriturit, këto baktere mund të shkaktojnë pneumoni, sidomos tek individët me infeksione bashkëshoqëruese të mushkërive. Bakteret e kësaj gjinie shpeshherë mund të shkaktojnë sinuzit akut ose kronik te të gjitha grup moshat.

Simptomet klinike të infeksionit me Haemophilus

Ky fëmijë e ka fytyrën e enjtur për shkak të infeksionit me Hib. Indi lëkuror nën nofull dhe faqe është infektuar. Infeksioni përhapet në fytyrë. Courtesy of Children's Immunization Project, St. Paul, MN

Patogjeneza

Faktori kryesor në patogjenezën e sëmundjes është prania e kapsulës, e cila ka veprim antifagocitar. Nëntipi b i H.influenzaeështë më invaziv dhe më patogjenik sesa nëntipet e tjera. Lipopolisaharidi është përgjegjës për procesin inflamator. Këto mikroorganizma, po ashtu, prodhojnë proteazën specifike - IgA1 që e ndihmon kolonizimin për epitelin mukotik.

Diagnoza

Diagnoza paraprake vehet duke u bazuar në anamnezën e sëmundjes, ekzaminimin fizikal dhe shfaqjet klinike. Hemokulturat janë pozitive në afër 50% të pacientëve simptomatikë, përveç atyre që kanë konjuktivit. Tek 95% e rasteve të meningjitit të shkaktuar nga H.influenzae, në mostrat e pacientit (serumi, lëngu trunoshpinor dhe urina e përqëndruar) izolohet poliribitol fosfati- komponenta kryesore patogjene e polisaharidit kapsular. Ndërkaq, në afër 80% të rasteve në ekzaminimin mikroskopik të ngjyrosjes sipas Gramit, vërehen kokobacile Gram negative. Disa preparate të ngjyrosura sipas Gramit mund të ndihmojnë edhe në diagnozën e shpejtë të artritit septik dhe

Patologjia e endokarditit subakut bakterial që ka përfshirë valvulën mitrale. Ventrikuli i majtë është hapur për të treguar vegjetacionet fibrinoze të valvulës mitrale për shkak të infeksionit me Haemophilus parainfluenzae. Autopsi. CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr. epe1@cdc.gov

të sëmundjeve të traktit të poshtëm respirator.

Trajtimi dhe parandalimi

Nëse nuk trajtohen urgjentisht, infeksionet sistemike (meningjiti dhe epiglotiti) të shkaktuara nga H.influenzae janë qindpërqind vdekjepruese. Kohëve të fundit vërehet një rezistencë ndaj ampicilinës, prandaj medikament i përzgjedhur mbeten cefalosporinet e spektrit të gjerë që e depërtojnë barierën hemato-encefalike. Sëmundjet tjera që shkaktohen nga kjo baktere mund të trajtohen me ampicilinë ose ndonjë antibiotik tjetër si trimetoprim-sulfametoksazoli, tetraciklinat dhe cefaklori.

Vaksina Hib-C që përmban PRP-në e konjuguar kapsulare në toksioidin e tetanusit përdoret me sukses në sigurimin e imunitetit dhe është pjesë e skedës së imunzimit rutinor.

Vendet që zbatojnë imunizimin rutinor të fëmijëve me Hib © WHO

H. ducreyi

Është shkaktar i rëndësishëm i ulçerave gjenitale (shankroidi) në Azi dhe Afrikë, por më rrallë vërehet në SHBA. Incidenca është afër 4000-5000 raste në vit, me vendet më të prekura në Kaliforni, Floridë, Gjorgji dhe Nju Jork. Infeksioni është asimptomatik te femrat, kurse te meshkujt pas inkubimit njëjavor shkakton paraqitjen e një papulle të ndjeshme me bazë të skuqur në gjenitalie dhe rajonin përreth tyre. Lezioni më tej progredon në ulçerë dhembëse me limfadenopati inguinale. Lezionet e H.ducrey (shankroidi) dallohen nga lezioni sifilitik (shankri) sepse ato janë lezione të buta. Ky shtam është më nazeqar (fastidioz) sesa H.influenzae, por mund të rritet në agar-qokollatë të pasuruar me IsovitaleX në 5-10% CO2; kolonitë mund të vërehen brenda 2-4 ditësh.

H. influenzae aegyptius

Kjo baktere shkakton infeksion oportun që rezulton me sëmundje fulminante pediatrike (ethet puerperale braziliane) që karakterizohen me konjuktivit, ethe, vjellje dhe dhembje barku. Në fazën e mëvonshme, pacienti mund të zhvillojë petekie, purpura, shok dhe vdekje. Patogjeneza e sëmundjes ëshë pak e njohur. Kushtet e rritjes janë të njejta sikurse ato përH.influenzae.

H. ducreyi dhe H. influenzae aegyptius mund të trajtohen me erythromycin.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 19

MIKOPLAZMA DHE UREAPLAZMA Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura : Murray et al.Medical

Microbiology, 5th ed., kapitulli 44

OBJEKTIVAT MËSIMORË

Përshkrimi i vetive morfologjike dhe

fiziologjike të mikoplazmave

Diskutimi i patogjenezës së

infeksioneve mikoplazmike

Përshkrimi i sindromeve

klinike të shoqëruara nga

mikoplazmat bashkë me

epidemiologjinë, diagnozën dhe

terapinë e infeksioneve mikoplazmike

Mycoplasma dhe Ureaplasma

Familja Mycoplasmataceae përbëhet nga dy gjini bakteresh që shkaktojnë sëmundje tek njerëzit: Mycoplasma dheUreaplasma, që shpesh përkufizohen me emërtesën mikoplazmat. Përbrenda këtyre dy gjinive përfaqësuesit kryesorë janë katër shtame patogjene: Mycoplasma pneumoniae, Mycoplasma hominis, Mycoplasma genitalium  dhe Ureaplasma urealyticum. Viteve të fundit janë izoluar edhe përfaqësues të tjerë të këtyre gjinive, por roli i tyre në etiologjinë e sëmundjeve mbetet i panjohur. Sëmundjet e shkaktuara nga M. pneumoniae, M. hominis, M. genitalium dhe U. urealyticum janë paraqitur në tabelën 1 (adaptuar nga : Murray, et al., Medical Microbiology 5rd Ed., Tabela 44-1).

Tabela 1

Mikroorganizmi Sëmundja

M. pneumoniaeSëmundjet e traktit të sipërm respirator, trakeobronkiti, pneumonia atipike

M. hominis Pielonefriti, sëmundja inflamatore e pelvikut, ethet e lehonisë

M. genitalium Uretriti jogonokoksik

U. urealyticum Uretriti jogonokoksik

FJALËT KYÇE

Shtamet TKolonitë në formë të “vezëve në sy”

Adezina P1 Pneumonia

primare atipikePneumonia ambulantoreAglutininet e

ftohta

I. Morfologjia dhe fiziologjia

Mikoplazmat janë bakteret më të vogla të njohura në bakteriologji. Rangu i madhësisë së tyre shkon prej 0.2-0.8 mikrometra, prandaj ato mund të kalojnë nëpër disa filtra që përdoren për ndarjen e baktereve. Posedojnë gjenomin bakteror me madhësinë më të vogël dhe si rrjedhojë e kësaj nuk mund t’i shfrytëzojnë disa rrugë metabolike dhe kërkojnë terrene kultivuese komplekse për rritje. Mikoplazmat janë baktere fakultative anaerobe, përveç M. pneumoniae që është strikt aerobe. Veçoria kryesore dalluese e mikoplazmave nga bakteret e tjera është mungesa e murit qelizor. Prandaj, ato mund të marrin forma të ndryshme morfologjike (p.sh. formë rrethore, formë dardhe, madje edhe filamentoze).

Mikoplazmat shumohen mengadalë përmes fizionit binar dhe në pllakat kultivuese të agarit prodhojnë koloni në formë të ”vezëve në sy”; kolonitë e M.pneumoniae në aspektin makroskopik kanë dukje granulare. Për shkak të rritjes së ngadalshme të mikoplazmave, ato japin koloni të dukshme e të vogla tek pas 2-3 javësh. Kolonitë e Ureaplazmave janë jashtëzakonisht të vogla, andaj quhen ndryshe kolonitë-T (tiny=të vogla).

Figura 1 Fotomikrografi transmisive elektronike e organeleve citoaderente të M. pneumoniae në të cilën vërehet a) struktura boshtore, b) grumbuj të proteinave citoaderente (P1, B, C, P30) në maje të bazuara në imunomarkim me feritinë dhe ari koloid dhe studime kryqëzuese, dhe c) struktura citoskeletore rezistente në Triton X-100 me kokrriza dhe filamente paralele

Mikoplazmat, për rritjen dhe sintetizimin e membranës së tyre kërkojnë praninë e steroleve. Identifikimi laboratorik i tyre mund të bëhet në bazë të aftësisë metabolike në zbërthimin e glukozës (M.pneumoniae), argininës (M.hominis) ose uresë (U.urealityca). Shtami i katërt M.genitalium shumë vështirë kultivohet.

II. Patogjeneza

A. Faktorët e ngjitjes (aderencës) – mikoplazmat janë patogjenë jashtëqelizorë që ngjiten në sipërfaqen e qelizave epiteliale. Prandaj, proteinat ngjitëse janë faktorët kyç të virulencës së mikoplazmave. Proteinë e tillë tek M.pneumoniae është proteina 168kD e quajtur P1. Kjo proteinë lokalizohet në skajet e qelizës bakterore dhe lidhet për mbetjet e acidit sialik në qelizat epiteliale të strehuesit (figura 1).

Natyra e adezineve te shtamet tjera të baktereve nuk është definuar qartë. Kolonizimi i traktit respirator meM.pneumoniae rezulton me ndërprerjen e lëvizjeve ciliare. Si rrjedhojë, mekanizimat e pastrimit të rrugëve të traktit respirator nuk funksionojnë duke quar në kontaminimin me microbe dhe zhvillimin e një kolle të thatë.

B. Prodhimet toksike të metabolizmit- kontakti intim i mikoplazmave me qelizat e strehuesit siguron një mjedis, në të cilin grumbullohen prodhimet

TEP i unazës së prerë të trakesë të infektuar me M.pneumoniae. Vëreni orientimin e mikoplazmave përmes strukturave që i gjasojnë organeleve që iu mundësojnë kontaktin e ngushtë me epitelin respirator. M, mikoplazma; m, mikrovilet; C, ciliet. Me leje nga Baseman and Tully,Emerging Infection Diseases 3

toksike të metabolizmit, të cilat i dëmtojnë indet e strehuesit (figura 10). Peroksid hidrogjeni dhe suproksidi që janë produkte të metabolizmit të mikoplazmave, përfshihen si faktorë të patogjenezës së sëmundjes, pasiqë në indet e infektuara janë gjetur lipide të oksiduara të strehuesit. Madje, është dëshmuar se mikoplazmat veprojnë edhe duke penguar veprimin e katalazave të strehuesit, me të cilën e rrisin përqëndrimin e peroksideve .

C. Imunopatogjeneza – Mikoplazmat mund t’i aktivizojnë makrofagjet, të stimulojnë prodhimin e citokineve dhe t’i aktivizojnë limfocitet (M.pneumoniae është superantigjen). Prandaj, mendohet se në patogjenezën e sëmundjes marrin pjesë edhe faktorët nga ana e strehuesit. Hulumtimet eksperimentale në shtazë e përkrahin këtë supozim. Ablacioni i funksionit të timusit para infeksionit me M.pneumoniae e parandalon shfaqjen e pneumonisë dhe kafshët tek të cilat rivehet funksioni i timusit zhvillojnë pneumoni të theksuar. Hulumtimet epidemiologjike në njerëz kanë sugjeruar se infeksionet e përsëritura janë parakusht për shfaqjen klinike të sëmundjes, duke vënë në pah rolin e faktorëve të strehuesit në patogjenezën e sëmundjes. Infeksioni ndodh te shumica e fëmijëve të moshës 2-5 vjeç, por sëmundja është më e shpeshtë te fëmijët e moshës 5-15 vjeçare.

Pneumonia e shkaktuar nga Mycoplasma pneumoniae -- Colorado, 2000

Infeksionet e fëmijëve në 15 vjeç në Seattle gjatë viteve 1969 dhe 1975. (From: Foy, J Infect Dis. 139, 681, 1979. ).

Figura 2

III. M. pneumoniae

A. Epidemiologjia - Pneumonia e shkaktuar nga M. pneumoniae vërehet në të gjitha vendet dhe nuk ka variacion sezonal. Megjithatë, ataqet epidemike ndodhin çdo 4-8 vjet (figura 2).

Kjo sëmundje përhapet me kontakt të ngushtë përmes thërmizave të aerosolizuara. Prandaj, më së lehti përhapet në popullacionet e dendura (p.sh, në familje, shkollë ose kazerma të ushtrisë). Sëmundja kryesisht haset te moshat e reja (5-15 vjeç- figura 3).

B. Sindromi klinik – sindromi më i shpeshtë klinik që vijon pas infeksionit me M. pneumoniae është trakeobronkiti, që vërehet në 70-80% të infeksioneve. Afërsisht 1/3 e pacientëve do të zhvillojnë edhe pneumoni që ka intensitet mesatar, por zgjat për një kohë të gjatë. Pneumonia e shkaktuar nga kjo baktere quhet “pneumoni primare atipike” ose “pneumoni shetitëse”. Kursi klinik i sëmundjes është dhënë në figurën 4.

Periudha e inkubacionit është afër 2-3 javë, gjatë së cilës pacienti gradualisht zhvillon ethe, kokëdhembje dhe rraskapitje. Këto simptome mund të përcillen me vazhdimësinë e kollës së thatë. Simptomet respiratore shfaqen pak më vonë dhe zgjasin disa javë. Vlen të ceket se tek pneumonia e shkaktura nga M.pneumoniae, ekzaminimi radiologjik i tregon shenjat e pneumonisë para se të shfaqen simpomet respiratore. Mikroorganizmat mund të kultivohen nga sputumi para shfaqjes së simptomeve dhe gjatë tërë kursit të sëmundjes. Shërimi është i ngadalshëm; sëmundja rrallë ka përfundim fatal

Titrat e antitrupave te grupet e ndryshme. Antitrupat kundërmycoplasma pneumoniae tregojnë se ajo është më e shpeshta te grupet 5-15 vjeç. (From: Foy, J Infect Dis. 139, 681, 1979. ).

Figura 3

dhe atë duhet dalluar nga pneumonitë tjera “atipike”.

C. Imuniteti – fagocitet dhe aktivizimi i komplementit përmes rrugës alternative lujanë rol me rëndësi në imunitetin ndaj sëmundjes. Me zhvillimin e mëtejmë të sëmundjes, antitrupat kanë rëndësi në kontrollimin e infeksionit, sidomos ato të klasës IgA. Zhvillimi i hipersensitivitetit të tipit të vonshëm, megjithatë është i shoqëruar me peshën e sëmundjes, duke mbështetur supozimin se imunopatogjeneza është element me rëndësi në sëmundje.

D. Diagnoza laboratorike – në stadet e hershme të sëmundjes diagnoza është kryesisht klinike. Por, me avansimin e sëmundjes janë të mundshme edhe disa teste laboratorike.

1. Mikroskopia – nuk ka ndonjë rol të rëndësishëm për shkak të mungesës së murit qelizor, por ajo mund të ndihmojë në përjashtimin e shkaktarëve të tjerë të infeksionit.

2. Kultura - sputumi (zakonisht në sasi të vogla) ose strishot e grykës duhet të dërgohen në laborator me terrene speciale transportuese. Për përfitimin e rezultateve të para pozitive mund të pritet edhe 2-3 javë. Kultura është esenciale për diagnozën definitive.

BURIMET E INTERNETIT

Mikoplazmat: të sofistikuar, të

rishfaqura sipas namit të keq

Nga Emerging Infectious Diseases

Figura 4

3. Serologjia

a. Testi i fiksimit të komplementit - ka sensitivitet dhe specifitet të mirë. Megjithatë, titrat nuk rriten deri 4-6 javë pas infeksionit (figura 4). Rritja katërfishe e titrit është indikative për infeksionin e freskët. Pasiqë antitrupat mund të jenë prezent në serumin e pacientit deri në 1 vit, titri vazhdimisht i rritur nuk do të thotë patjetër se ka infeksion të freskët.

b. Aglutininet e ftohta – përafërsisht 34% - 68% e pacientëve me infeksion ngaM.pneumoniae prodhojnë aglutinine të ftohta. Aglutininet e ftohta janë antitrupa që i aglutinojnë eritrocitet humane në 4 °C por jo në temperaturë 37°C. Antitrupat drejtohen kundër antigjenit I. Këto antitrupa shfaqen para antitrupave që e fiksojnë komplementin dhe titri I tyre ulet më shpejt (figura 4). Aglutininet e ftohta nuk janë specifike vetëm për infeksionet me M.pneumoniae, sepse ato mund të shfaqen edhe te infeksionet dhe sëmundjet e tjera (p.sh. mononukleoza infekcioze, influenca, sëmundja e aglutininave të ftohta, leukemia). Megjithatë, nëse këto antitrupa janë të pranishme te një pacient që ka shenja klinike të infeksionit me M.pneumoniae, atëherë mund të vehet diagnoza supozuese.

c. ELISA – testi ELISA IgM është test sensitiv dhe specific që përdoret në diagnozën e infeksionit akut.

E. Trajtimi dhe parandalimi- pasiqë mikoplazmat nuk kanë mur qelizor, penicilinat dhe cefalosporinat nuk kanë efekt në to. Antibiotikë të përzgjdhur janë tetraciklinat (vetëm te të rriturit) dhe eritromicina. Parandalimi I

sëmunjdes është problematik për shkak të kohëzgjatjes së sëmundjes; është vështirë që për kohë kaq të gjatë të izolohet pacienti dhe të shmangen kontaktet e ngushta. Momentalisht nuk ka vaksinë për këtë sëmundje.

IV. M. hominis and U. urealyticum

A. sindromet klinike - M. hominis shoqërohet me pielonefrit, sëmundje inflamatore të pelvikut dhe ethe pas lindjes. Kurse, U. urealyticum jep uretrit jogonokoksik.

B. Epidemiologjia – Kolonizimi me M. hominis dhe U. urealyticum mund të ndodh gjatë lindjes, por në shumicën e rasteve infeksioni largohet. Vetëm në raste të ralla, kolonizimi vazhdon për kohë të gjatë; gjatë aktivizimit të jetës seksuale shkalla e kolonizimit vjen duke u rritur. Afërsisht 15% të njerëzve janë të kolonizuar me M. hominisdhe 45% - 75% me U. urealyticum. Bartësit e tyre janë asimptomatikë, por këto baktere kanë veti patogjene oportune.

C. Diagnoza laboratorike – vehet me anë të kulturës.

D. Trajtimi dhe parandalimi- Pasiqë mikoplazmat nuk kanë mur qelizor, penicilinet dhe cefalosporinet janë joefikase. Antibiotikë të përzgjedhur janë tetraciklinet (vetëm te të rriturit) dhe eritromicina. Abstinenca dhe mbrojtja janë mënyra të parandalimit të infeksionit.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 20

CHLAMYDIA Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura: Murray et al.Medical

Microbiology, 5th Ed., kapitulli 44

RADIO MIKROBIChlamydia: Jo vetëm

ISTZbulimi i ADN-së së

kllamidieve

OBJEKTIVAT MËSIMOR

Përshkrimi i ciklit jetësor të

kllamidieve

Përshkrimi i patogjenezës,

epidemiologjisë dhe sindromeve

klinike nga kllamidiet

FJALËT KYÇETrupthat

elementarëTrupthat retikularë

InkluzioniBiovari

SerovariTrakoma

Konjunktiviti inkluziv

LGVSindromi Reiter

PsitakozaOrnitoza

Agjensi TWAR

Chlamydia

Familja Chlamydiaceae përmban gjininë Chlamydia me tri lloje bakteresh që japin sëmundje te njerëzit:

         C. trachomatis, shkakton infeksione urogjenitale, trakomë, konjuktivit, pneumoni dhe limfogranulomën venerike (LGV)

         C. pneumoniae, shkakton bronkit, sinuzit, pneumoni e si duket edhe aterosklerozë.

         C. psittaci, shkakton pneumoni (psitakoza).

Kllamidiet janë baktere të vogla parazituese obligative brendaqelizore, për të cilat në fillim mendohej se janë virusë. Por, pasiqë përmbajnë ADN, ARN, ribosome dhe vetë i sintetizojnë proteinat dhe acidet nukleike bëjnë pjesë në eubaktere. Kllamidiet, sikurse bakteret Gram-negative, posedojnë një membranë të jashtme dhe një të brendshme qelizore; kanë poashtu edhe lipopolisaharide, por nuk kanë shtresë të peptidoglikanit. Edhepse i sintetizojnë shumicën e prodhimeve të tyre intermediare, ato janë të paafta për të krijuar vetë ATP-në e tyre andaj janë parazitë të energjisë.

I. Fiziologjia dhe struktura

A. Trupthat elementarë (TE)TE janë forma jetësore të vogla (0.3 - 0.4 μm) dhe infektive të kllamidieve. Posedojnë membranë rigjide të jashtme, që është e lidhur në trajtë të kryqëzuar me lidhje disulfide. Për shkak të kësaj membrane, trupthat elementarë janë rezistent ndaj kushteve të pavolitshme në ambientin e jashtëm (d.m.th. kur ndodhen jashtë qelizave strehuese eukariote). Trupthat elementarë lidhen për receptorë në qelizën strehuese dhe shkaktojnë infeksion. Shumica e kllamidieve infekton qelizat epiteliale cilindrike, por disa prej tyre mund të infektojnë edhe makrofagjet.

B. Trupthat retikularë (TR) TR janë trajta joinfektive brendaqelizore të kllamidieve. Kurse, në aspektin metabolik, ato janë trajta aktive shumëzuese të kllamidieve. Posedojnë një membranë fragjile, të cilës i mungon lidhja karakteristike disulfide e TE.

Figura 1 Cikli jetësor i kllamidieve

Cikli jetësor (figura 1) – TE lidhen për receptorët e qelizës së ndjeshme dhe futen brenda qelizës me endocitozë dhe/ose me fagocitozë. Përbrenda endosomit të qelizës strehuese, TE riorganizohen dhe bëhen TR. Kllamidiet e frenojnë bashkimin e endosomit me lizosom, andaj i rezistojnë shkatërrimit brendaqelizor. Tërë cikli jetësor brendaqelizor i kllamidies ndodh në brendi të endosomit. TR shumëzohen me fizion binar dhe riorganizohen në TE. Inkluzionet rezultuese mund të kenë 100-500 progjeni (figura 2). Eventualisht qelizat dhe inkluzionet lizohen (C.psittaci) ose inkluzioni nxirret jashtë me endocitozë kthyese (C. trachomatis dhe C. pneumoniae) (figura 1).

Figura 2 Inkluzionet e kllamidieve © Bristol Biomedical Archive. Me leje

Figura 3 Inkluzionet e kllamidieve në një qelizë endoteliale © Bristol Biomedical Archive. Me leje

Figura 4 Shpërndarja e trakomës © Organizata Botërore e Shëndetësisë

II. Chlamydia trachomatis

C. trachomatis shkakton trakomën, sëmundjen okulogjenitale, pneumoninë e fëmijëve dhe limfogranullomën venerike (LGV).

A. Biovaret - C. trachomatis posedon një rang të kufizuar të strehuesve dhe infekton vetëm qelizat epiteliale humane (një nëntip mund t’i infektojë edhe mijtë). Nëntipi ndahet në biovare (varianta biologjike): trakoma, LGV dhe pneumonia te miu.

B. Serotipet – Biovaret humane ndahen më tej në disa serovare (varianta serologjike; ekuivalente me serotipet) që dallohen nga proteinat e membranës së jashtme dhe shoqërohen me sëmundje të ndryshme (tabela 1).

 

Tabela 1

Serovari Sëmundja Shpërndarja

A B Ba C Trakoma Azi e Afrikë

D - K

Sëmundje të syve dhe gjenitaleve:

KonjunktivitiUretritiCerviciti

Sistemi respirator:

Pneumonia e fëmijëve

Kudo në botë

LGV1 LGV2 LGV3

Lymphogranuloma venerium (LGV) Kudo në botë

Figura 4AChlamydia – Rastet e reportuara në 100.000 banorë sipas races dhe etnisë: SHBA, 1999 CDC

Figura 4BChlamydia – sëmundja sipas moshës dhe gjinisë: SHBA, 1999 CDC

Figura 5 Rezultatet e intervenimeve specifike për trakomë në 3 shtete gjatë 30 viteve të fundit© OBSH

C. Patogjeneza dhe imuniteti - C. trachomatis infekton qelizat e epitelit cilindrik pa cilie. Mikroorganizmi stimulon infiltrimin e polimorfonuklearëve dhe limfociteve që qojnë në krijimin e formacioneve folikulare dhe ndryshimeve fibrotike. Shfaqjet klinike rezultojnë nga shkatërrimi i qelizave dhe përgjegjia inflamatore e strehuesit. Infeksioni nuk stimulon imunitet afatgjatë dhe reinfeksioni rezulton në përgjigje inflamatore dhe dëmtim të indeve.

D. Epidemiologjia

1. Infeksionet e syrit

a. C. trachomatis (biovar: trachoma) haset kudo në botë me mbizotërim në vendet e varfëra dhe me popullacion të dendur (figura 4). Vlerësohet se në botë janë të infektuar afër 500 milionë njerëz, kurse 7-9 milionë prej tyre tashmë janë verbuar për shkak të kësaj sëmundjeje. C.trachomatis biovar:trachoma është endemike në Afrikë, Lindjen e Mesme, Indi dhe Azinë Juglindore. Në SHBA, më të prekurit nga kjo baktere janë amerikanët nativë. Infeksioni më së shpeshti haset te fëmijët. Bakteret barten përmes thërmizave respiratore, duarve, rrobeve të kontaminuara, mizave dhe përmes kalimit nëpër kanalin e infektuar të lindjes.

2. Infeksionet e traktit gjenital

a. C. trachomatis (biovar: trachoma) është sëmundja më e shpeshtë transmisive seksuale në SHBA (4 milionë raste të reja çdo vit), kurse në botë regjistrohen 50 milionë raste në vit. Në SHBA, incidenca më e lartë e sëmundjes është tek amerikanët nativë, zezakët (figura 4A); ndërsa grup-mosha më e prekur është rreth 20 vjeç (figura 4B).

b. C. trachomatis (biovar: LGV) është sëmundje seksualisht e transmetueshme që vërehet në formë sporadike në SHBA, por është e shpeshtë në Afrikë, Azi dhe Amerikën Latine. Njerëzit janë strehues të vetëm natyror të këtij mikroorganizmi. Incidenca e sëmundjes në SHBA është 300-500 raste në vit, kurse homoseksualët janë burimi kryesor i sëmundjes.

BURIMET E INTERNETIT

Eliminimi i trakomës (OBSH)

Sllajd shou

Trachoma (OBSH)

Figura 7 Keratokonjuktiviti kllamidial © Bristol Biomedical Archive. Me leje

Figura 8VRRAGËZIMET trakomatike : prania e vrragëzimeve në konjuktivën tarzale. Ato vërehen qartë si vija të bardha, në konjuktivën tarsale. Janë vezulluese dhe fibroze. Vrragëzimi, sidomos fibroza difuze mund t’i mbyllë dhe t’i bëjë të padukshme enët tarzale të gjakut. © OBSH

TRIKIAZA trakomatoza: së paku një qerpik fërkon kokërdhokun e syrit © OBSH

OPACITETI

E. Sindromet klinike

1. Trachoma

Infeksioni kronik ose infeksioni i përsëritur me C.trachomatis biovar trachoma rezulton në inflamacion dhe krijim të folikuliteve që përfshijnë tërë konjuktivën (figurat 7 dhe 8). Vrragëzimi i konjuktivës shkakton kthimin e kapakëve të syrit që përcillet me ulqerim, vrragëzim dhe krijim të enëve të gjakut në korne. Kjo dukuri qon në verbim të pacientit. Emërtimi trachoma vjen nga termi ‘trakhus” që do të thotë i ashpër dhe karakterizon dukjen e konjuktivës. Inflamacioni i indeve, po ashtu, interferon me sekretimin e lotëve që përbën një mekanizëm të rëndësishëm mbrojtës kundër baktereve. Si rrjedhojë, shfaqet infeksioni dytësor bakteror.

2. Konjuktiviti inkluziv – shkaktohet nga C.trachomatis biovar trachoma që shoqërohet me infeksione gjenitale (serovaret D-K). Infeksioni karakterizohet nga prania e sekretit mukopurulent, me prani të infiltrateve të kornesë dhe nganjëherë me vaskularizim të kornesë. Te infeksionet kronike mund të shfaqet edhe vrragëzim i kornesë. Tek të posalindurit, infeksioni vjen pas kalimit nëpër kanalin e infektuar të lindjes dhe bëhet i dukshëm pas 5-12 ditëve. Sëmundjen okulare mund ta shoqërojnë edhe infeksioni i veshit dhe riniti.

3. Pneumonia e fëmijëve – fëmijët që janë infektuar gjatë lindjes me C. trachomatis (biovar: trachoma; serovaret: D - K) mund të zhvillojnë pneumoni. Fëmijët kanë simptome të gulqimës dhe kollitjes por nuk kanë temperaturë. Sëmundja shpesh e përcjell konjuktivitin neonatal.

4. Lymphogranuloma venerike okulare- Infeksion me serovaret e LGV të C. trachomatis (biovar: LGV) mund të qojë në konjuktivit okuloglandular. Përveç konjuktivitit, pacienti ka edhe limfadenopati shoqëruese.

5. Infeksionet urogjenitale – te femrat infeksioni është zakonisht asimptomatik (80%). Nëse shfaqen simptomet e infeksionit ato e përcjellin cervicitin, uretritin dhe salpingjitin. Ethet e paslindjes te nënat e infektuara, janë po ashtu të shpeshta. Për shkak të salpingjitit mund të shfaqet lindje e parakohshme dhe shkallë e rritur e shtatzënisë ektopike. Në SHBA, shtatzënia në tubat e mitrës është shkaktari kryesor i vdekjes së shtatzënave në tremujorin e parë. Tek meshkujt, infeksioni zakonisht shkon me simptomatologji klinike (75%). Pas inkubacionit 3 javor, pacienti mund të ketë sekret uretral, dizuri dhe piuri. Afër 35-50% e uretriteve jogonoksike shkaktohen nga C. trachomatis(biovar: trachoma). Uretriti post-gonokoksik, po ashtu mund të shfaqet te pacientët që janë të infektuar me Neisseria 

KORNEAL: prania e opacitetit mbi pupillë. Margjina është turbullt duke shkaktuar dëmtime serioze në të pamur© OBSH

gonorrhoeae dhe C.trachomatis. Simptomet e infeksionit me kllamidie shfaqen pas trajtimit të gonorresë sepse inkubacioni i infeksionit kllamidial është më i gjatë.

Afër 40% e femrave që kanë infeksion me kllamide dhe që nuk janë trajtuar apo diagnostikuar me kohë, zhvillojnë sëmundje inflamatore të komblikut. Ndërkaq, në këtë përbërje 20% e tyre mbesin infertile. Shumë raste të patrajtuara (18%) rezultojnë në dhembje kronike të komblikut.

Femrat e infektuara me kllamidie kanë rrezik 3-5 herë më të lartë për të marrë HIV-in.

Figura 9 Infeksioni urogjenial me kllamidie te meshkujt. Pas inkubacionit 3 javor, deri 75% e pacientëve kanë simptome (sekret uretral, dizuri dhe piuri)

6. Sindromi Reiter – është një triadë e simptomeve që përfshin konjuktivitin, poliartritin dhe inflamacionin gjenital. Sëmundja shoqërohet me HLA-B27. Afër 50-65% e pacientëve kanë infeksion akut me C.trachomatis me shfaqjen e artritit, kurse afër 80% kanë dëshmi serologjike për infeksion të shkaktuar nga C.trachomatis. Infeksionet tjera (shigelloza ose Yersinia enterocolitica) po ashtu shoqërohen me këtë sindromë.

7. Lymphogranuloma venereum (C. trachomatis biovar: LGV) – lezioni parësor në LGV është një lezion i vogël vezikular, që nuk përcillet me dhembje, është i padukshëm dhe shpesh lokalizohet në penis ose vaginë. Pacienti mund të ketë ethe, kokëdhembje e mialgji. Stadi dytësor i sëmundjes shkon si inflamacion i kufizuar i nyjes limfatike drenuese. Nyjet e rritura bëhen “bubone” dhembëse që mund të shpërthejnë dhe të drenojnë. Inflamimi i nyjes limfatike mund të shoqërohet me ethe, kokëdhembje dhe mialgji. Proktiti është i shpeshtë te femrat; kurse drenazha limfatike nga vagina është perianale. Proktiti te meshkujt, rezulton nga marrëdhënia seksuale anale ose nga përhapja limfatike prej uretrës. Kursi i sëmundjes është i ndryshueshëm, por mund të qojë në ulqera gjenitale ose elefantiazë për shkak të obstruksionit të enëve limfatike.

F. Diagnoza laboratorike – ekzistojnë disa teste laboratorike për diagnozën e C.trachomatis, por sensitiviteti i testit do të varet nga natyra e sëmundjes, vendi i mostrimit dhe cilësia e mostrës. Pasiqë kllamidiet janë parazitë brendaqelizorë, për analizë duhet dorëzuar strishoja e vendeve të përfshira nga infeksioni. Supozohet se afër 30% e mostrave të dorëzuara për diagnozë laboratorike janë joadekuate.

1. Citologjia - ekzaminimi i gërryerjeve qelizore të ngjyrosura për praninë e trupthave inkluzivë (figurat 2 dhe 3) mund të përdoret në diagnozë, por kjo metodë nuk është aq sensitive sikur metodat tjera.

2. Kultura – kultivimi i baktereve është metodë specifike për diagnozën e infeksioneve ngaC.trachomatis. Mostrat qiten në kulturë të qelizave të ndjeshme dhe pastaj ekzaminohen për praninë e trupthave inkluzivë që ngjyrosen me jod. Jodi e ngjyros glikogjenin në trupthat inkluzivë. Prania e trupthave inkluzivë të ngjyrosur me jod është specifik

për C.trachomatis, pasiqë trupthat inkluzivë të llojeve të tjera të kllamidieve nuk kanë glikogjen dhe nuk ngjyrosen me jod.

3. Zbulimi i antigjenit – imunofloreshenca direkte dhe testi i ELISA-s që zbulon lipopolisaharidet specifike ose proteinat specifike të membranës së jashtme janë teste që shpesh përdoren në praktikën klinike diagnostike. Asnjëra nuk është e mirë sikurse kultura, sidomos nëse mostra përmban pak mikroorganizma (p.sh. te pacientët asimptomatikë).

4. Serologjia – testet serologjike për diagnozën e këtyre infeksioneve kanë aplikim të kufizuar te të riturit për shkak se nuk e dallojnë infeksionin e freskët nga ai i kaluar. Zbulimi i titrit të lartë të antitrupave IgM është indikativ për infeksionin e freskët. Zbulimi i këtyre antitrupave te infeksionet neonatale është mjaft i vlefshëm në diagnozë.

5. Testet me acide nukleike – ekzistojnë tri teste që bazohen në teknikën molekulare. Këto janë mjaft sensitive dhe specifike dhe tashmë e kanë zëvendësuar kulturën si metodë më e preferuar diagnostike.

G. Trajtimi dhe paradalimi - zakonisht përdoren tetraciklinat, eritromicina dhe sulfonamidet; por këto medikamente mund të kenë veprim të kufizuar në vendet endemike, ku shpesh ndodh rishfaqja e infeksionit. Vaksinat kanë pak vlerë dhe nuk përdoren në parandalim. Rruga më e mirë e kontrollit të infeksionit është trajtimi medikamentoz i shoqëruar me përmirësimin e kushteve sanitare-higjienike për parandalimin e reinfeksionit. Në parandalimin e infeksioneve gjenitale, rolin kyq e luajnë praktikat e seksit të sigurtë dhe trajtimi i menjëhershëm i pacientëve simptomatikë dhe partnerëve të tyre seksualë.

III. Chlamydia psittaci

C. psittaci është shkaktar etiologjik i psitakozës (ethet e papagallit). Edhepse sëmundja fillimisht ishte përhapur nga papagallët, burim natyror të C.psittaci mund të jetë cilido lloj i shpendëve. Prandaj, sëmundja quhet edhe si ornitozë, nga fjala greke që d.m.th. “zog”.

A. Patogjeneza – trakti respirator është portë e hyrjes së mikroorganizmave. Infeksioni vjen me inhalimin e mikrobeve nga zogjtë e infektuar apo nga jashtëqitjet e tyre. Përhapja prej njeriut në njeri është e rrallë. Nga mushkëritë, mikrobi shkon në sistemin e qarkullimit të gjakut dhe transportohet në mëlqi dhe shpnetkë. Bakteret shumëzohen në këto vende ku formojnë vatra fokale të nekrozës. Mund të ndodh edhe përhapje hematogjene e infeksionit në mushkëri dhe në organe të tjera. Përgjigja inflamatore limfocitare në alveole dhe hapësirën intersticiale qon në edemë, inflitrim të makrofagjeve, nekrozë dhe nganjëherë hemorragji. Tapat mukotike

BURIMET E INTERNETIT

CDC faqja e psitakozës

mund të paraqiten nën alveole duke shkaktuar cianozë dhe anoksi.

B. Epidemiologjia – për çdo vit mesatarisht shfaqen 50-100 raste të psitakozës në SHBA me shfaqje kryesisht tek të rriturit. Mikrobi është i

Figura 10 Ecuria e psitakozës. Në rastet e rënda vdekshmëria është 5%

C. Sindromet klinike – sëmundja zhvillohet pas një inkubimi prej 7-15 ditësh. Simptomet janë ethet, rrëqethjet, kokëdhembjet, kolla joproduktive dhe pneumonia e shkallës mesatare. Te rastet e pandërlikuara, sëmundja tërhiqet pas 5-6 javësh. Infeksionet asimptomatike janë të shpeshta. Ndërlikimet tjera janë karditi, hepatomegalia dhe splenomegalia (figura 10).

D. Diagnoza laboratorike- bazohet në testet serologjike. Testi indikativ i infeksionit është rritja katërfishe e titrit në serumet çifte në testin e lidhjes së komplementit.

E. Trajtimi dhe parandalimi- antibiotikë të përzgjedhur janë tetraciklina ose eritromicina. Kontrolli i infeksioneve te zogjtë bëhet duke ushqyer zogjtë me ushqim, të cilit i shtohen antibiotikët. Nuk ka vaksinë kundër kësaj sëmundjeje.

IV. Chlamydia pneumoniae

Chlamydia pneumoniae është shkaktare e pneumonisë atipike (pneumonia shetitëse) të ngjashme me atë që e shkaktojnëMycoplasma pneumoniae dhe Legionella pneumoniae. Përveç kësaj, ajo mund të shkaktojë edhe faringjit, bronkit, sinuzit dhe aterosklerozë. Fillimisht organzimi qe emërtuar TWAR nga dy izolatet origjinale – Tajvan (TW-183) dhe një izolat akut respirator i quajtir AR-39. Tani konsiderohet si lloj i veçantë i kllamidieve.

A. Patogjeneza – Mikroorganizmi bartet prej personi në person përmes thërmizave respiratore dhe shkakton bronkit, sinuzit dhe pneumoni.

B. Epidemiologjia – infeksioni është i shpeshtë me afër 200.000-300.000 raste të raportuara në vit, kryesisht tek të rinjtë. Edhepse 50% e njerëzve kanë dëshmi serologjike të infeksionit, shumica e infeksioneve janë asimptomatike ose mesatare. Sëmundja është më e shpeshtë në bazat ushtarake dhe kampuset e studentëve. Nuk është identifikuar ndonjë burim animal i kësaj baktere.

Lidhja potenciale me aterosklerozën: Një raport i qershorit të vitit 1996 në Journal of American College of Cardiology dëshmoi një incidencë të lartë të C. pneumoniae në arteriet e pacientëve me aterosklerozë (79% krahasuar

me 4% në grupin kontrollë). Ende nuk është dëshmuar lidhja kauzale e kësaj dukurie. Mirëpo, raportet dëshmojnë një korrelacion të lartë ndërmjet pranisë së antitrupave ndaj C.pneumoniae në serumin e pacientëve me aterosklerozë si dhe praninë e këtyre mikroorganizmamve në arteriet koronare dhe karotide.

C. Sindromet klinike – Simptomet dhe shenjat e sëmundjes janë faringjiti, bronkiti dhe kollitja e vazhdueshme me rraskapitje. Infeksionet më të rënda mund të rezultojnë me pneumoni, zakonisht të një lobi.

D. Diagnoza laboratorike – kultivimi është i vështirë, prandaj kryesisht përdoren testet serologjike. Vlerë diagnostike ka titri i katërfishtë në serumet çifte.

E. Trajtimi dhe parandalimi - Tetraciklina dhe eritromicina janë antibiotikë të përzgjedhur. Nuk ka vaksinë.

BAKTERIOLOGJIA – KAPITULLI 21 RICKETTSIA, ORIENTIA, EHRLICHIA, ANAPLASMA, COXIELLA DHE BARTONELLA Përktheu: Lul Raka

SPANJOLLISHT

VIDEO LIGJËRATAANGLISHT

E-MAIL DR LUL RAKA

Universiteti i Prishtinës

Literatura: Murray et al.Medical

Microbiology, 5th ed., kapitujt

45,46

Shumica e imazheve në këtë kapitull janë marrë nga Centers for Disease

Control

OBJEKTIVAT MËSIMOR

RICKETTSIA, ORIENTIA, EHRLICHIA, ANAPLASMA, COXIELLA

Përshkrimi i ndërveprimeve

tëRickettsia, Ehrlichia, Coxiella dhe 

Bartonella me qelizën strehuese

Përshkrimi i patogjenezës,

epidemiologjisë dhe sindromeve klinike të

shoqëruara me sëmundjet që

shkaktojnë Rickettsia, Ehrlichia, Coxiella dhe 

Bartonella

Diskutimi i metodave për trajtimin,

parandalimin dhe kontrollin e

sëmundjeve të shkaktuara nga rikeciet

FJALËT KYÇEBurimi i sëmundjes

VektoriEthet njollore të

bjeshkëve shkreporeErlihioza

RickettsialpoxTifoja e shkurreveTifoja epidemike

Tifoja murineEthet Q

Ethet e llogoreveSëmundja e gërvishtjes

së macësKalimi transovarian

Testi Veil-FelixSëmundja e Brill-

Zinserit Morulla

Infeksionet me rikecie kanë luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e civilizimit perëndimor. Tifoja epidemike ka qenë e njohur që nga shekulli i XVI-të dhe për një kohë të gjatë është shoqëruar nga uria dhe luftërat duke ndikuar në përfundimin e disa luftërave. Ajo mbyti ose shkaktoi vuajtje të mëdha te 100.000 njerëz gjatë dy luftërave botërore. Përkundër historisë së gjatë të sëmundjes, shkaktari i saj zbulua tek në fillim të shekullit XX. Hauard Rikec, ishte i pari që përshkroi shkaktarin e sëmundjes së Etheve njollore të bjeshkëve shkëmbore dhe kultivoi mikroorganizmin në laborator. Hulumtuesit e tjerë pas tij vërtetuan se shkaktari etiologjik i tifos epidemike ishte i lidhur me mikroorganizmin e përshkruar nga Rikec. Pasi që u kuptua se në përhapjen e sëmundjes rol të rëndësishëm luajnë vektorët artropodë, u morën masat adekuate për kontrollin e këtyre vektorëve duke rezultuar në parandalimin dhe kontrollin e sëmundjes. Mirëpo, përkundër masave parandaluese në luftimin kundër tifos, sot ende mund të thuhet se “tifoja nuk ka vdekur”.

Rickettsia, Ehrlichia, Anaplasma dhe Coxiella - të gjithë janë parazitë të vegjël obligativë brendaqelizorë. Në fillim mendohej se këto mikroorganizma i përkasin të njejtës familje, por më vonë u kuptua se ato janë përfaqësues nëpër familje të ndryshme të baktereve. Sikurse për kllamidiet, edhe për këto mikrobe mendohej se janë virusë, për shkak të madhësisë së vogël dhe ciklit jetësor brendaqelizor. Por, ato janë baktere të vërteta me ndërtim strukturor të afërt me bakteret Gram negative. Këto baktere ngjyrosen dobët në ngjyrosjen sipas Gramit dhe janë kokobacile Gram negative. Për ngjyrosjen e tyre përdoret metoda e Gimzës. Edhepse këto baktere janë të afta t’i krijojnë të gjithë metabolitët e nevojshëm për rritje, ato kanë një sistem transportues të ATP që iu lejon shfrytëzimin e ATP-së së strehuesit. Prandaj, gjersa kanë ATP nga strehuesi, ato janë parazitë të energjisë.

Të gjithë këta mikroorganizma mbahen në natyrë në burimet (rezervoarët) shtazore apo në artropode. Me përjashtim të Coxiella, të gjitha transmetohen përmes vektorëve artropodë (psh. rriqnat, akarinet, morrat apo pleshtat). Njerëzit infektohen rastësisht me këto mikrobe. Burimi i sëmundjes, vektorët dhe sëmundjet kryesore që shkaktojnë janë përmbledhur në tabelën 1 ( adaptuar nga Murray,et al. Medical Microbiology, 3rd Ed. Table 43-1).

 

Tabela 1

Sëmundja Mikroorganizmi

Vektori Burimi

Ethet njollore të bjeshkëve shkrepore

R. rickettsii RriqnatRriqnat, brejtësit e egër

ErlihiozaE. chaffeensisE. ewingii 

RriqnatDrerët, gjitarët e vegjël

Anaplazmoza

A. phagocytophilum

RriqnatDrerët, gjitarët e vegjël

Rickettsialpox R. akari Akarine

t

Akarinet, brejtësit e egër

Tifoja e shkurreve

R. tsutsugamushi

Akarinet

Akarinet, brejtësit e egër

Tifoja epidmike R. prowazekii Morrat

Njerëzit, pleshtat e ketrave, ketrat fluturues

Tifoja murine R. typhi Pleshtat

Brejtësit e egër

Ethet Q C. burnetii S’ka

Gjedhet, delet, dhitë, macet

I. Rickettsia dhe Orientia

Orientia më parë quhej Rickettsia

Infeksioni i qelizave endoteliale me Rikecie dhe Orientia

A. Shumëzimi

Rikeciet parapëlqejnë infektimin e qelizave endoteliale që mveshin enët e vogla të gjakut me anë të fagocitozës së indukuar parazitare. Pasi depërtojnë brenda qelizës strehuese, këto baktere shkaktojnë lizën e membranës së fagosomit përmes fosfolipazës dhe kalojnë në citoplazmë ku ndodh shumëzimi i tyre. Rruga e daljes jashtë qelizës strehuese ndryshon varësisht nga lloji i baktereve. R.prowazeki del jashtë përmes lizës së qelizës, kurseR.rikettsii nxirret jashtë përmes projeksioneve lokale (filopodet). Aktina F në qelizën strehuese bashkohet meR.rikettsii ; aktina i jep “shtyrje” bakteres përmes filopodeve. O. tsutsugamushi del jashtë me bulëzim nëpër membranën qelizore dhe mbetet e mbështjellë në membranën qelizore të strehuesit.

B. Struktura antigjenike – bazuar në strukturën e tyre antigjenike, rikeciet ndahen në disa grupe. Mikroorganizamt, sëmundjet përkatëse dhe përhapja e tyre gjeologjike është dhënë në tabelën 2 (adaptuar nga Murray, et al., Medical Microbiology 3rd Ed. Table 43-1).

 

Tabela 2

Grupi i Etheve njollore

Mikroorganizmi Sëmundja Përhapja

R. rickettsiiEthet njollore të bjeshkëve shkrepore

Hemisfera perëndimore

R. akari Rickettsialpox SHBA, ish-Bashkimi Sovjetik

R. conorii Ethet botuneze

Vendet mediterane, Afrika, India, Azia Jugperëndimore

R. sibirica Tifoja siberiane Siberia, Mongolia,

e morrave Kina veriore

R. australis Tifoja Australiane Australia

R. japonica Ethet njollore orientale Japonia

Grupi i tifos

Mikroorganizmi Sëmundja Përhapja

R. prowazekii

Tifoja epidemike

Tifoja rekrudescente

Tifoja sporadike

Amerika Jugore dhe Afrika

Kudo në botë

SHBA

R. typhi Tifoja murine Kudo në botë

Grupi i tifos së shkurreve

Mikroorganizmi Sëmundja Përhapja

O. tsutsugamushi

Tifoja e shkurreve

Azi, Australi veriore, ishujt e Pacifikut

C. Patogjeneza dhe imuniteti – patogjeneza e sëmundjes mbështet kryesisht në shkatërrimin e qelizave për shkak të shumëzimit të baktereve. Shkatërrimi i qelizave endoteliale qon në gjakderdhje dhe dëmtime të indeve dhe organeve përcjellëse. Nuk ka të dhëna për dëmtimet imunopatologjike. Në masat mbrojtëse të organizmit të dy llojet e imunitetit lujanë rol me rëndësi: si ai qelizor ashtu edhe ai humoral. Rikeciet e opsonizuara nga antitrupat fagocitohen dhe shkatërrohen nga makrofagjet. Më pas infeksioni me rikecie jep mbindjeshmëri të tipit të vonshëm.

Ngjitja e rikecieve për sipërfaqen e qelizës endoteliale pasohet nga hyrja e tyre në qelizë përmes fagocitozës së indukuar nga vetë rikeciet. Pas fagocitozës, humbet membrana e fagosomit (shigjeta) dhe rikeciet ikin në citoplazmën e qelizës strehuese. © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

Pas lirimit nga fagosomi, rikeciet rriten të lira në citoplazmën e qelizave të kultivuara, duke u ndarë me fizion binar (shigjeta). Në fotografi është theksuar membrana e jashtme dhe e brendshme e rikecieve. © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

Rikeciet shtyhen nëpër citoplazmën e qelizës strehuese përmes stimulimit të polimerizimit të aktinës F të qelizave strehuese, siç shihet në formë komete (shigjeta). © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

Propulsioni me anë të aktineve F në projeksionet e gjata të qelizave strehuese që njihen si filopode i paraprin lirimit të rikecieve nga sipërfaqja qelizore apo në përhapjen e tyre tek qelizat fqinje endoteliale. © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

Rritja e rikecieve në endotel rezulton me dëmtime të integritetit vaskular dhe rrjedhje të lëngut në organet vitale siç është truri. Grumbullimi i lëngut (edema) në hapësirën perivaskulare (ylli) mund të jep encefalit klinik. © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

Substancat që prodhohen nga qelizat imune (interferoni γ dhe tumor necrosis factor α) “aktivizojnë” qelizat e infektuara endoteliale për të shkatërruar rikeciet brendaqelizore përmes krijimit të autofagosomeve. Më vonë, bashkimi i lizosomeve me

autofagosomet rezulton në zbërthimin e rikecieve që shkatërrohen (shigjeta). © Vsevolod Popov and David H. Walker, University of Texas Medical Branch at Galveston, Galveston, Texas USA and The MicrobeLibrary

BURIMET E INTERNETIT

CDC – Ethet njollore të bjeshkëve shkrepore

D. Rickettsia rickettsii (Ethet njollore të bjeshkëve shkrepore - Rocky Mountain spotted fever)

1. EpidemiologjiaKjo sëmundje është më e shpeshta në grupin e sëmundjeve rikecioze në SHBA, me një frekuencë të paraqitjes prej 400-700 rastesh.

Edhepse sëmundja fillimisht është përshkruar në shtetet që kanë bjeshkë shkrepore, tashmë ajo është e shpeshtë në shumë shtete tjera të vendit, përfshirë edhe Karolinën Jugore.

Bakteret barten përmes kafshimit të rriqnave të infektuara dhe kanë shpeshtësi sezonale të përhapjes së tyre (kryesisht nga prilli në shtator). Rikeciet në brendi të rriqnave janë në gjendje qetësie. Ato aktivizohen në shujtën e ngrohtë ushqimore dhe lirohen me përshtymën e rriqnave. Prandaj, para se mikrobi ta infektojë organizmin duhet të ketë ekspozim të zgjatur (24-48 orë) ndaj një rriqne të infektuar. Burim kryesor për R.rickettsii është rriqna e gjinisë Ixodid, në të cilin ndodh pasazha transovariane. Brejtësit e egër mund të infektohen dhe veprojnë si burim i baktereve, por ato nuk konsiderohen burim kryesor të përhapjes së sëmundjes.

Ngjyrosja e Himenezit e qelizave hemolimfatike të rriqnave të infektuara me R. rickettsii CDC

Mesatarja e incidencës vjetore të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore sipas moshës, 1993-1996 CDC

Rastet e raportuara të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore në SHBA, 1942-1996 CDC

Shpërndarja sezonale e rasteve të raportuara të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore, 1993-1996 CDC

Numri i rasteve të raportuara të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore sipas shteteve dhe rajoneve, 1994-1998 CDC

Shpërndarja e përafërt e rriqnave amerikane të qenit. CDC

Dermacentor andersoni. CDC

Shpërndarja e përafërt e Dermacentor andersonit. CDC

Rriqna amerikane e qenit (Dermacentor variabilis) CDC

Cikli i përgjithshëm jetësor i rriqnaveDermacentor variabilis dheDermacentor andersoni (Familja Ixodidae) CDC

2. Sindromet klinikeEthet njollore të bjeshkëve shkrepore fillojnë me shfaqje të papritur të etheve, rrëqethjeve, kokëdhembjes dhe mialgjisë, zakonisht 2-12 ditë pas kafshimit të rriqnës. Ndryshimet lëkurore (90% të rasteve) kryesisht shfaqen 2-3 ditë më vonë. Njollat lëkurore fillojnë në duar dhe këmbë dhe përhapen me rrugë centripetale kah trupi. Njollat në shuplaka dhe shputa janë të shpeshta. Fillimisht njolla ka karakter makulopapular por në stadet e vonshme të sëmundjes mund të jetë petekiale dhe hemorragjike.

Ndërlikimet nga vaskuliti i përhapur mund të përfshijnë simptome të traktit tretës, pamjaftueshmëri të mushkërive, konvulzione, komë dhe pamjaftueshmëri akute të veshkëve. Ndërlikimet shfaqen kryesisht në rastet në të cilat nuk ka pasur njolla, pasiqë te këto raste terapia zakonisht vonohet. Vdekshmëria te pacientët e patrajtuar shkon në 20%

Njollat karakteristike në fazën e vonshme të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore në këmbën e pacientit.CDC

Ndryshimi i hershëm lëkuror (makullar) në shputën e këmbës. CDC

Ndryshimi i vonshëm (petekial) në shuplakë dhe parakrah. CDC

3. Diagnoza laboratorikeDiagnoza nismëtare vehet duke u bazuar në shfaqjet klinike dhe terapia nuk bën të presë vërtetimin e diagnozës me ekzaminime laboratorike. Rruga më e shpejtë për vërtetimin e diagnozës është testi me antitrupa floreshent për zbulimin e antigjeneve në biopsitë e lëkurës. Por, ky test është i mundur vetëm në disa prej laboratoreve referente. Në përdorim praktik janë edhe metodat e bazuara në PCR, por edhe këto bëhen kryesisht në laboratoret referente. Testi i Veil-Feliksit që është një test aglutinimi për zbulimin e antitrupave që reagojnë në mënyrë të kryqëzuar me Proteus vulgaris, nuk rekomandohet më për diagnozën e sëmundjes. Arma kryesore në diagnostikën primare mbetet serologjia. Për diagnozën serologjike të Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore janë në dispozicion testet indirekte të floreshencës si dhe testet e lateks-aglutinimit.

IFA në serumin pozitiv human te Rickettsia rickettsii e rritur në qeskën viteline të zogut, 400X CDC

Strukturat me ngjyrë të kuqe tregojnë ngjyrosjen imunohistologjike të

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolliR.rikettsii është e ndjeshme ndaj tetraciklineve dhe kloramfenikolit. Nevojitet trajtim i menjëhershëm, sepse vonesa e rrit shkallën e sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë nga kjo sëmundje. Nuk ka vaksinë kundër kësaj sëmundje. Mënyrat më efikase parandaluese janë parandalimi i thumbimit të rriqnave (rrobet mbrojtëse, repelentët e insekteve) dhe heqja e menjëhershme e rriqnave. Përpjekja për kontrollin e burimit të rriqnave nuk mund të realizohet.

E. Rickettsia akari (rickettsialpox)

1. Epidemiologjia R. akari është gjetur në SHBA dhe shfaqet me infeksione sporadike. Vektor është akarina e mijve, kurse burim i sëmundjes janë akarinet dhe mijtë. Në akarine bakteret mbahen përmes transmisionit transovarian. Njerëzit infektohen rastësisht.

Rickettsia rickettsii në qelizat endoteliale të enës së gjakut nga një pacient me ENBSH fatale CDC

2. Sindromet klinikeKjo sëmundje ka karakter mesatar klinik dhe shkon me dy faza. Në fazën e parë zhvillohet papulla në vendin e kafshimit të akarineve që shpejt ulqeron duke u zhvilluar në eskarë. Kjo fazë shfaqet afërsisht 1 javë pas kafshimit. Pas një inkubacioni prej 7-24 ditësh nis faza e dytë e sëmundjes. Kjo karakterizohet me shfaqje të papritur të etheve, rrëqethjeve, kokëdhembjes dhe mialgjisë dhe përcillet pas 2-3 ditësh me ndryshime të gjeneralizuara lëkurore. Këto ndryshime janë papulo-vezikulare kurse në stadin e mëvonshëm bëhen krusta. Njollat shërohen pas 2-3 javësh pa lënë vrragë. Rastet fatale janë të rralla.

3. Diagnoza laboratorikeMund të bëhet vetëm në laboratoret referente.

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolli Tetraciklinet dhe kloramfenikoli mund ta përshpejtojnë shërimin. Masat në kontrollin e mijve mund të ndihmojnë parandalimin e sëmundjes.

F. Rickettsia prowazekii (Tifoja epidemike ose tifoja e morrave)

1. EpidemiologjiaTifoja epidemike është sëmundje që transmetohet përmes morrave të trupit. Kur morri i infektuar e kafshon njeriun, ai njëkohësisht defekon edhe bakteret që i përmban në feces. Iritimi i shkaktuar nga kafshimi, shkakton kruarje në vendin e kafshimit. Kruarja mundëson inokulimin e baktereve në lëkurën e dëmtuar. Për dallim prej sëmundjeve të tjera rikeciale, njerëzit janë burim primar i infeksionit për R.provazekii. Tifoja epidemike shfaqet tek njerëzit që jetojnë në mjedis të mbingarkuar dhe me kushte të këqija sanitare- siç ndodh gjatë luftërave, skamjes dhe fatkeqësive natyrore. Te morri nuk ndodh transmisioni transovarian pasiqë ai ngordh disa javë pas infeksionit. Sëmundja shfaqet në mënyrë sporadike në SHBA, kryesisht në lindje ku burim i sëmundjes janë ketrat fluturues dhe pleshtat e tyre. Vektor të sëmundjes janë pleshtat.

2. Sindromet klinike

a. Tifoja epidemike karakterizohet me shfaqje të papritur të etheve, rrëqethjes, kokëdhembjes, mialgjisë dhe artralgjisë, pas një periudhe inkubimi prej mesatarisht 8 ditësh. Ndërkaq, 7 ditë më vonë te shumica e pacientëve zhvillohet ndryshimi lëkuror. Ky lezion lëkuror është makulopapular por mund të jetë edhe petekial apo hemorragjik. Për dallim nga ndryshimet lëkurore që vërehen te Ethet njollore të bjeshkëve shkrepore, këtu ndryshimet së pari hasen në trup dhe pastaj shpërndahen në gjymtyrë (përhapja centrifugale). Ndërlikimet e sëmundjes janë: miokarditi, trullosja dhe deliriumi. Emërtimi tifus vjen nga greqishtja për “tym”, duke përshkruar faktin se trullosja dhe deliriumi shpesh ndërlikojnë sëmundjen. Shërimi mund të zgjasë me muaj. Shkalla e vdekshmërisë dallon, por mund të jetë e lartë në disa epidemi

(60-70%).

b. Sëmundja e Brill-Zinserit është tifo epidemike përsëritëse. Ajo shfaqet disa dekada pas infeksionit parësor. Në SHBA më së shpeshti është vërejtuar tek ata që kanë qenë të ekspozuar ndaj tifos epidemike gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kursi klinik i sëmundjes është i ngjashëm me tifon epidemike por është më i lehtë dhe shërimi është më i shpejtë. Ndryshimet lëkurore rrallë vërehen. Diagnoza bëhet në bazë të etheve me origjinë të panjohur dhe anamnezës së ekspozimit paraprak ndaj tifos epidemike.

3. Diagnoza laboratorike Diagnoza vehet në bazë të shenjave klinike dhe menjëherë fillohet me terapi para vërtetimit laboratorik të sëmundjes. Prodhohen antitrupat Veil-Feliks, por ky test më nuk rekomandohet. Për diagnozën e sëmundjeve të shkaktuara nga R.provazekii testi kryesor laboratorik është serologjia. Bëhen testet indirekte të antitrupave fluoreshent dhe testet e lateks-aglutinimit. Pacienët me tifo epidemike fillimisht kanë rritje të IgM, pasuar me rritjen e IgG, kurse pacientët me sëmundjen e Brill-Zinserit filimisht kanë përgjigje anamnestike me IgG. Izolimi i mikroorganizmave është i mundshëm por është i rrezikshëm.

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolliTetraciklinet dhe kloramfenikoli janë shumë efikas. Kontrolli i morrave mund ta parandalojë sëmundjen. Ekziston një vaksinë e mbytur dhe rekomandohet për përdorim në popullatën me rrezik të lartë.

G. Rickettsia typhi (Tifoja endemike ose murine)

1. EpidemiologjiaTifoja murine shfaqet me një incidencë vjetore prej 40-60 rastesh. Mijtë janë rezervarë parësor i sëmundjes që përhapet nga pleshat e mijve si vektorë. Cikli normal është miu-pleshti-miu, kurse njeriu infektohet rastësisht. Pasi nuk ka transfer transovarik te pleshtat, ato nuk janë rezervarë të sëmundjes. Pleshti i macave, po ashtu mund të jetë vektor i sëmundjes në SHBA. Bakteret ndodhen në fecesin e pleshtave dhe inokulohen në lëkurën e lënduar përmes kruarjes në zonën e kafshimit.

2. Sindromet klinikeShfaqjet klinike janë ethet, rrëqethjet, kokëdhembja dhe mialgjia që shfaqen papritmas rreth 1-2 javë pas infeksionit. Në shumicën e rasteve shfaqen edhe ndryshime lëkurore. Ato fillojnë në trup dhe përhapen në gjymtyrë, për dallim nga ndryshimet që shfaqen në Ethet njollore të bjeshkëve shkrepore. Sëmundja ka shkallë mesatare dhe shërohet për 3 javë edhe nëse nuk trajtohet me barna.

3. Diagnoza laboratorikePër zbulimin e antitrupave të R.typhi përdoret testi serologjik i

antitrupave me imunofloreshencë indirekte.

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolliTetraciklinet dhe kloramfenikoli janë efikas. Kontrolli i rezervarëve të brejtësve ndihmon në parandalimin e infeksionit. Nuk ka vaksinë kundër kësaj sëmundje.

Fagocitoza e Rickettsia tsutsugamushi nga qelizat e peritoneumit mezotelial të miut. CDC/Dr. Edëin P. Eëing, Jr. epe1@cdc.gov

H. Orientia (Rickettsia) tsutsugamushi (Tifoja e shkurreve)

1. EpidemiologjiaTifoja e shkurreve shfaqet në Azi, Australi dhe ishujt e Paqësorit. Sëmundja përhapet tek njerëzit përmes formave larvore të akarineve. Rezervar dhe vektor i sëmundjes janë akarinet të cilat i bartin bakteret me rrugë transovarike. Brejtësit, po ashtu, mund të jenë rezervarë të sëmundjes. Cikli normal është akarinë-brejtës-akarinë; njerëzit preken në mënyrë të rastësishme.

2. Sindromet klinikeSëmundja karakterizohet me shfaqjen e papritur të etheve, rrëqethjeve, kokëdhembjes dhe mialgjisë 1-3 javë pas depërtimit të baktereve. Pas 2-3 ditësh shfaqet ndryshimi lëkuror makulopapular. Ky ndryshim haset së pari në trup dhe pastaj përhapet në gjymtyrë (përhapja centrifugale). Shkalla e vdekshmërisë në epidemi është e ndryshme.

3. Diagnoza laboratorikeTestet serologjike për praninë e antitrupave.

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolliTetraciklinet dhe kloramfenikoli janë efikas. Shmangia e ekspozimit ndaj akarineve e parandalon sëmundjen.

BURIMET E INTERNETIT

CDC Ehrlichia

II. Ehrlichia dhe Anaplasma

A. Shumëzimi

Ehrlichia dhe Anaplasma prekin kryesisht leukocitet. Ato futen në qelizën strehuese me anë të fagocitozës dhe pastaj e pengojnë fuzionin e fagosomit me lizosom. Mikrobet rriten përbrenda membranës së fagosomit dhe lirohen pas lizës së qelizës. Trupthi inkluziv që përmban mikrobet quhet morullë.

B. Epidemiologjia

Ehrlichia ndahet në tri grupe bazuar në homologjinë gjenetike. Tabela 3 përmbledh sëmundjet që shkaktohen nga Ehrlichia dhe Analpasma, vektorët, rezervoarët dhe përhapjen gjeografike.

Infeksioni i leukociteve nga Erlihia

Rastet e raportura të erlihiozës në SHBA CDC Shpërndarja sezonale e HE në SHBA CDC

Zonat në të cilat mund të shfaqet erlihioza e bazuar në shpërndarjen e vektorëve CDC

 

Tabela 3

Mikroorganizmi

Sëmundja

Vektori Burimi

Përhapja

E chaffeensis

Erlihioza humane monocitare

Amblyomma americanum

Dreri i bardhë

SHBA – pjesët juglindore, atlantike dhe pjesa jugore

E. ewingii

Parimisht sëmundje e qenve

Erlihioza granulocitare e njerëzve

Amblyomma americanum

Dreri i bardhë

SHBA – pjesët juglindore, atlantike dhe pjesa jugore

A. Anaplaz Drerët Gjita Viskon

phagocytophilum

moza humane granulocitare (anaplazmoza humane)

dhe rriqnat e qenve

rët e vegjël

sin, Minesota, Konekikat

E. sennetsu Ethet Sennetsu

I panjohur

I panjohur

Japoni

C. E. chaffeensis (erlihioza humane monocitare)

1. Sindromet klinike – sëmundja i përngjan Etheve njollore të bjeshkëve shkrepore, përveç dallimit se tek shumica e pacientëve nuk zhvillohen ndryshimet lëkurore (80%). Për shkak të shkatërrimit të leukociteve vërehet leukopenia. Vdekshmëria është e ulët (5%).

2. Diagnoza laboratorike – vrojtimi mikroskopik i morullës në strishot e gjakut është i rrallë , kurse kultura rrallëherë preferohet. Testet serologjike përdoren më së shpeshti në diagnozë. Kohëve të fundit, për diagnozën e sëmundjes po përdoren testet molekulare të cilat po e zëvendësojnë serologjinë.

3. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolli – pacientët duhet të trajtohen me doksiciklinë. Shmangia e zonave të infektuara nga rriqnat dhe masat mbrojtëse (rrobet dhe repelentët e insekteve) mund ta parandalojnë sëmundjen.

Fotomikrografia elektronike e morulave në në leukocitet e palcës së eshtrave te një pacient me erlihiozë. Shigjetat tregojnë erlihiet individuale. CDC

Ehrlichia chaffeensis parimisht infekton leukocitet mononukleare(monocitet dhe makrofagjet), por mund të shihet nganjëherë edhe në granulocitet e disa pacientëve me sëmundje të rëndë. (morula në citoplazmën e monocitit) CDC

Amblyomma americanum CDC

Shpërndarja e Amblyomma americanum. CDC

IFA e Ehrlichia chaffeensis tek qelizat DH82, 400X CDC

Ngjyrosja Diff-Quik e Ehrlichia chaffeensis në qelizat DH82, 1000X CDC

Ehrlichia sp. zhvillohet në brendi të vakuolës së qelizës strehuese së pari si qelizë retikulare dhe pastaj si qelizë e dendur thelbore. Vakuola që përmban një mikrokoloni të erlihieve quhet morullë. Në këtë qelizë mund të shihen disa morulla, përfshirë njerën të mbushur që duket se është erlihie e vdekur (me shigetë).

Një qelizë nga kultura që është infektuar në mënyrë eksperimentale me E. chaffeensis (shkaktar I HME), tregon morullat në madhësi të ndryshme. Morullet e vogla (me shigjeta të bardha) përmbajnë disa qeliza retikulare dhe duken në stadet e hershme të infeksionit.

Një numër i baktereve në vakuolën e qelizës së infektuar. Erlihiet Gram negative kanë membranë të jashtme

dhe të brendshme të treguar me shigjetë (të gjithë trupthat 0.5 mm.)

Qelizat me bërthama të dendura të E. chaffeensis duke dalur nga qeliza strehuese pas rupturës së morullës dhe membranës citoplazmike. Këto erlihie tani do të infektojnë qelizat tjera të strehuesit ose mund të gëlltiten nga ndonjë rriqër, duke mundësuar kështu përhapjen e infeksionit.

Cikli jetësor i agjensit të Erlihiozës humane granulocitare. CDC

D. E. ewingii dhe Anaplasma phagocytophilum (erlihioza humane granulocitare)

1. Sindromet klinike – Sëmundja është e ngjashme me erlihiozën humane monocitare përveç se këtu vdekshmëria është më e lartë (10%).

2. Diagnoza laboratorike – Sikurse te E. chaffeensis.

3. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolli – njësoj sikurse E. chaffeensis.

Mikroorganizmi patogjen që shkakton erlihiozën humane granulocitare parimisht infekton granulocitet (neutrofilet dhe rrallë eozinofilet). Ky agjens është shumë i ngjashëm me E. phagocytophila dhe me E. equi. (Morullat në citoplazmën e neutrofileve). CDC

Ixodes scapularis. CDC

Shpërndarja e Ixodes scapularis. CDC

Ixodes pacificus CDC

Shpërndarja e përafërt e iksodeve perëndimore CDC

E. E. sennetsu (Ethet senecu)

1. Sindromet klinike – sëmundja i përngjan mononukleozës infekcioze dhe përcillet me ethe, letargji, limfadenopti cervikale, rritje të

mononukleareve dhe limfociteve atipike.

2. Diagnoza laboratorike – testet serologjike.

3. Trajtimi- zakonisht përdoret tetraciklina. Sëmundja është beninje dhe nuk ka vdekshmëri as ndërlikime serioze.

BURIMET E INTERNETIT

CDC – Ethet Q

III. Coxiella burnetii (ethet Q )

A. Shumëzimi

C. burnetii infekton makrofagjet dhe mbijeton në fagolizosome ku shumëzohet. Bakteret lirohen me anë të lizës së qelizave dhe fagolizosomeve.

B. Patogjeneza dhe imuniteti

Infeksioni ndodh me inhalimin e thërmizave ajrore. Mikrobet shumohen në mushkëri dhe pastaj mund të shpërndahen në organe të tjera. Te pacienët me infeksione të rënda vërehen pneumonia dhe hepatiti granulomatoz. Te format kronike të sëmundjes, komplekset imune mund të luajnë rol me rëndësi në patogjenezën e sëmundjes. Variacioni i fazave shfaqet te lipopolisaharidi i C.burnetti. Te sëmundja akute prodhohen antitrupa kundër fazës II të antigjenit. Kurse te infeksionet kronike vërehen antitrupat edhe ndaj fazës I, edhe ndaj fazës II të antigjeneve. Imuniteti qelizor është i rëndësishëm në shërim.

C. Epidemiologjia

C. burnetii është jashtëzakonisht stabile në ambientin e jashtëm dhe ka disa karakterisika sikur të “sporeve”.C.burnetti infekton një numër të madh kafshësh përfshirë delet, gjedhet, dhitë dhe macat. Kjo baktere është gjetur në placentën dhe fecesin e kafshëve të infektuara. Bakteret jetojnë në tokën e kontaminuar dhe shërbejnë si vatër infeksioni. C.burnetti poashtu mund të bartet me qumësht, andaj njerëzit që konsumojnë qumështin e papasterizuar mund të infektohen. Artropodet nuk janë vektorë të shpeshtë të transmetimit të C.burnetii tek njerëzit, por rriqnat janë vektorë parësorë në bartjen tek shtamet veterinare.

C. burnetii ndodhet kudo në botë, kurse infeksioni është më i shpeshtë tek fermerët, veterinarët, punëtorët e therrtoreve dhe punëtorët tjerë që punojnë me bagëti.

D. Sindromet klinike

Infeksioni i makrofagjeve me Coxiella

Sëmundja mund të jetë mesatare dhe asimptomatike dhe shpesh shkon pa u diagnostikuar. Sëmundja mund të jetë akute ose kronike. Tek Ethet Q akute, pacienti ka ethe, rrëqethje, kokëdhembje dhe mialgji. Simptomatologjia e traktit respirator është mesatare (“pneumonia atipike”). Mund të vërehen edhe hepatomegalia dhe splenomegalia. Në ekzaminimet histologjike te shumica e pacientëve me Ethe Q vërehen granulomat. Ethet Q kronike vërehen në trajtë të endokarditit në valvulat e dëmtuara të zemrës. Prognoza e sëmundjes për infeksionin kronik me Ethe Q nuk është e mirë.

E. Diagnoza laboratorike

Serologjia është metoda më e shpeshtë në diagnozën e Etheve Q.

Bartoneloza- infeksion bakteror i shkaktuar nga Bartonella bacilliformis që haset në Amerikën Latine. Infeksioni mund të shfaqet qoftë si anemi akute febrile (Ethet Oroja) ose si shpërthim kronik lëkuror (Verruga peruana). © Dr V. Lloyd, Mount Allison University

IV. Bartonella

A. Mikrobiologjia

Bartonella është bacil i vogël Gram-negativ aerob që shumë vështirë kultivohet në terrenet ushqyese. Kjo baktere është gjetur te shumë kafshë, mirëpo tek to nuk shkakton sëmundje të dukshme. Në sëmundjet e njerëzve duket se insektet kanë rëndësi si vektorë. Disa shtame janë të afta t’i infektojnë eritrocitet kurse të tjerat thjesht ngjiten në qelizat e strehuesit. Tabela 4 përmbledh këta mikroorganizma dhe sëmundjet që shkaktojnë.

 

Tabela 4

Mikroorganizmi Sëmundja

B. Quintana

(ish- Rochalimaea quintana)

Ethet e llogoreve (ethet e kërcirit, ethet 5 ditëshe), angiomatozë bacilare, peliozë bacillare dhe endokardit

B. henselaeSëmundja e gërvishtjes së maces, angiomatoza bacilare, pelioza bacillare dhe endokardit

B. bacilliformisEthet Oroja (bartonelloza, sëmundja e Karionit)

B. elizabethae Endokarditi (i rrallë)

B. B. quintana

1. Epidemiologjia – Ethet e llogoreve hasen kryesisht gjatë luftërave të ndryshme. Vektor i sëmundjes është morri i trupit të njeriut dhe nuk ka rezervoar tjetër pos njeriut. Nuk ka transmision transovarian te morri. Mikrobi haset në feces të morrit dhe inokulohet në trup me anë të kruarjes. Cikli jetësor është njeriu-morri-njeriu.

2. Sindromet klinike – infeksioni me B.quintana mund të përcillet prej infeksionit asimptomatik e deri në sëmundje të rëndë. Simptomet e sëmundjes janë ethet, rrëqethjet, kokëdhembjet dhe dhembje e fortë në tibie. Ndryshimet lëkurore në trup mund të jenë prezente ose të mungojnë. Simptomet mund të rishfaqen në intervale 5 ditëshe prandaj sëmundja quhet edhe si Ethja 5 ditore. Shkalla e vdekshmërisë është e ulët.

3. Diagnoza laboratorike – testet serologjike bëhen vetëm në laboratoret referente. Kohëve të fundit bëhen edhe testet e bazuara në PCR.

4. Trajtimi, parandalimi dhe kontrolli – në trajtimin e sëmundjes përdoren antibiotikë të ndryshëm. Masat e kontrollit të morrave janë rruga më e mirë në parandalimin e sëmundjes.

  C. B. henselae - (sëmundja e gërrithjes së maces)

1. Epidemiologjia – sëmundja e gërrithjes së macës merret pas ekspozimit ndaj macave (gërrithjet, kafshimet dhe mundësisht edhe pleshtat e macave).

2. Sindromet klinike – sëmundja zakonisht është beninje dhe karakterizohet me limfadenopati kronike regjionale.

3. Diagnoza laboratorike – përdoren kryesisht testet serologjike.

4. Trajtimi –kjo sëmundje si duket nuk përgjigjet në terapinë me antibiotikë.