BANJA LUKA COLLEGE

BANJA LUKA COLLEGE

BANJA LUKA

Miloa Obilia 30.

SEMINARSKI RAD IZ METODI I TEHNIKA IZRADE ISTRAIVAKOG RADAJezik kao sistem znakova i govoraPredmetni nastavnik: Student:Nenad Novakovi

Aleksandar Mileti Broj indeksa: 281/07Banja Luka, oktobar 2007.god.

1. UVODGovoriti malo, ne govoriti zlo, glupo, povrno ni uzaludno, ili ak ne govoriti uopte. Sve su to stepenice na putu linog napretka i usavravanja koje u toku ivota, kao teren u ratu, osvajamo, gubimo i ponovo osvajamo. S godinama, tanije reeno sa starou, koja nastupa polako i tiho kao sumrak na zemlju, krv hladni, nagoni odumiru, savlaujemo se i obuzdavamo lake, tako da i bez svoje velike zasluge govorimo manje, moda razumnije i ovenije. Ali to nije dovoljno. Vreme je da se pree na postizavanje vieg stepena, a to je: unutarnje utanje. Sta vredi to mudro drimo jezik za zubima, ako u nama jo sve vri od otrih sudova i brzopletih replika koje ne pokreu na jezik i ne prelaze preko usana, ali potresaju i paraju nau unutranjost? esto mogu da se vide takvi starci koji smireno i prepodobno ute, ali im se u pogledu i podrhtavanju usnica javlja ponekad odraz unutarnjih kivnih i zloudnih monologa i dijaloga. Bilo je vreme da ve nauimo da u sebi utimo. Sve nas poziva na to. Priroda sama nam pomae u tome. Vreme je, jer inae e nam se desiti da do kraja zlo ivimo i, na kraju, runo umremo. A to je strano.

( Ivo Andri "Znakovi pored puta")

Govor, u razliitim oblicima, neizostavno je sredstvo komunikacije uopte. Danas govor slui i kao instrument na osnovu kojeg se moe zakljuivati o civilizovanosti odnosa pojedinca prema drugima, ali i prema samom sebi. Ipak, ovako shvaen govor s jedne strane se sve ee zanemaruje, njegove vriednosti i znaaj potcenjuju, dok sa druge strane predstavlja ogledalo koje je jedino u stanju da reflektuje preovlaujuu ovekovu tenju za uspjehom i pobjedom, za dominacijom i moi. Postajui zbog toga otueniji i usamljeniji, ovek na taj nain sebe stavlja u ogradu iskljuivosti. Meutim, da bi se dobila prava slika vrijednosti govora, da bi se stekao utisak neophodnosti njegovog vrednovanja, nuno je posmatrati ga kroz prizmu komunikacije.

2. TEORIJSKI OKVIR

Jezik je komunikacijski sistem, koji se moe sastojati od rijei, tonaliteta kojim se izgovaraju te rijei (naglasci) - tj. auditivne komponente jezika (koju moemo percipirati i preko telefona), te vizualne komponente jezika - gesta, stava i pokreta koji dopunjuju reenu informaciju. Jezik predstavlja sistem gestikulacije, gramatike, znakova, glasova, simbola, ili rei, koji se koristi za prikaz i razmenu koncepata , ideja, znaenja i misli.

Jezici se dijele po vie kriterija, koji se mogu grupirati u tri skupine:

po srodnosti jezika (genetski kriterij)

po gramatikim svojstvima (tipoloke podjele)

po zajednikim karateristikama koje dijele jezici koji su geografski blizu (arealne podjele).

Na svijetu se govori od 5 000 do 7 000 jezika. Nema usaglaenog miljenja strunjaka o tanom broju jezika, jer danas jo nema egzaktne definicije ta u stvari razlikuje dva jezika, naime ponekad su dijalekti jednog jezika sliniji nekom drugom jeziku (neki njemaki dijalekti i holandski), nego dijalektima svog maternjeg jezika. Ima prirodnih jezika, kao to je srpski jezik, ali i umjetnih, kao to su esperanto ili slovio.Nauka koja se bavi prouavanjem jezika zove se lingvistika.Lingvistika se dijeli na:

fonetiku (nauka o glasovima)

fonologiju ili glasoslovlje (nauk o upisima glasova)

morfologiju ili oblikoslovlje (nauk o oblicima jezinih jedinica-morfova, koji tvore imenice, glagole i sl.)

sintaksu ili skladnju (nauk o ustroju reenice)

semantiku ili znakoslovlje (nauk o znaenju jezika)

pragmatiku (semantiku u konkretnim okruenjima) i

jezino prihvaanje/language acquisition (nauk o procesu uenja jezika, bilo prvog, bilo drugih).

Po miljenju strunjaka podjela jezika nije do kraja istraeno podruje.

Najrasprostranjeniji je jezik sjevernokineski, ogranak kineskog.

Smatra se da engleski jezik ima najopseniji rjenik. Sadri 490 000 rijei, kojima se dodaje 300 000 meunarodnih strunih izraza. Ali, prosjeni engleski govornik rijetko koristi vie od 60 000 rijei.

Strunjaci smatraju da je najtee nauiti jezik andiljangva, koji ima najvie nepravilnih oblika.

Sloen je i jezik Chippewa , koji ima oko 6 000 raznih glagolskih oblika.

Tabarasanski jezik, koji se govori u Dagestanu u Rusiji, ima ak 35 padea.

Kmerski jezik ima najvie glasova: 74.

Najmanje glasova ima jezik rotokas, koji se govori na jednom otoku u junome Tihom oceanu: samo 11 (a, b, e, g, i, k, o, p, r, t, u).

Mnoge se skupine ili profesije slue neknjievnim oblicima koji se nazivaju slang: profa (profesor), raska (razrednica), tos (podvala), fu (nadriobrt), eksati (prestati davati lijek), okica (medicinska sestra u ok - sobi) itd.

Poseban je oblik slanga atrovaki govor: aga (ples), lova ili kinta (novac), papci (cipele), krvav (lijep), kuiti (shvatiti ili vidjeti), menza (usta).

Svi slavenski jezici imaju stotinjak rijei kojima se slinost otkriva na prvi pogled: voda, zemlja, snijeg, pol

3. ISTRAIVAKI DIO

Komunikacija odreenje i vrste

Prema jednoj iroko prihvaenoj definiciji, komunikacija predstavlja posrednu interakciju meu jedinkama koja se ostvaruje znakovima (Rot, 1982). Dvije znaajne odlike komunikacije su, kao prvo, da predstavlja interakciju meu jedinkama, tj., u pitanju je odnos pri kome jedna jedinka utie na ponaanje druge, i drugo, da se taj odnos ostvaruje tako to jedna jedinka, namjerno ili ne, emituje drai koje za drugu jedinku predstavljaju znakove. Znakovi su instrumenti, sredstva komunikacije i razlikuju se dvije vrste znakova: simboli koji imaju signifikativnu funkciju reprezentovanja, i signali koji imaju ekspresivnu funkciju.

U skladu sa navedenom podjelom znakova, mogue je kao najosnovnije razlikovati komunikaciju koja poiva na signalima i komunikaciju koja koristi simbole. Najvaniji simboliki sistem za ovjeka je govorni jezik, koji poiva na sposobnosti ovjeka da proizvodi glasove koji se povezuju u sklopove glasova rijei govora, a zatim reenice i tekstove. Iako se termini govor i jezik esto koriste u istom znaenju, neophodno je napraviti razliku. Govor je sistem glasova i glasovnih kombinacija koje pojedinac proizvodi svojim govornim organima. Znaenja koja se vezuju za skupove izgovorenih glasova i pravila na osnovu kojih se vezuju uvijek moraju biti poznati i onom kome se govor upuuje, jer u suprotnom ne bi predstavljao sistem komunikacije. Sa druge strane, pod jezikom se podrazumeva govor koji je kao sistem komunikacije zajedniki za neku skupinu ljudi.

Druga vana podjela komunikacija je podjela na verbalnu i neverbalnu komunikaciju. Verbalna se upravo slui govorom ili pismeno fiksiranim rijeima i vezama rijei, dok neverbalna komunikacija moe biti potpuno razliita i odvojena od govora, ekstralingvistika kao to su komunikacija putem raznih vrsta pokreta i poloaja tijela (kinezika komunikacija) ili komunikacija zasnovana na prostornim odnosima meu uesnicima komunikacije (proksemika komunikacija).

Na kraju, treba navesti i jednu vrstu posredne komunikacije (vrsta komunikacije koja se ostvaruje korienjem nekog tehnikog sredstva; suprotno neposredna komunikacija). Rije je o komunikaciji kojom se poruke ne saoptavaju samo jednoj odreenoj osobi, ve su one namjenjene velikom broju osoba masovna komunikacija. Poruke upuene preko sredstava masovne komunikacije redovno dopiru do velikog broja osoba i mogu znaajno uticati na drutveno vane stavove i postupke ljudi.

JEZIK GOVOR I PISMO U KOMUNICIRANJU

ovjek posjeduje izuzetnu i neiscprnu tvoraku mo i darovitost u izmiljanju i oblikovanju jezika. Ljudi iz naroda imaju urodjenu sposobnost i prednost da imenuju sve to ih okruuje, i da umiju da izraze ono to osjete i dublje proive. Oni saznaju i razaznaju ospoljeni i unutranji svjet i ivot imenujui ga na jednostavniji nain. Sve to zapaze i osjete zaodevaju u zvunu sliku i predstave. Zato je ovek u svome jeziku i govoru kao na svom posedu koji vrijedno obrauje.Lijepo je primjeeno da sve ega se ovjek u svom dugom postojanju i istrajavanju dotakao rukom ili umom pretvorio je u jezik. Dao je ime vodi i gori, svjetlu i tami, bolu i radosti sve to danas u jeziku postoji dokaz je ljudske prakse i iskustva. Iz ivotvorne istorije ljudskog postojanja, iz svakodnevice trajanja i svakolikog iskustva, lako i prirodno, kao disanje, nastaju i izrastaju nove riei i izrazi koje su ponekad itava bogata slika. A ljudi su oduvijek znali i znaju da je ovek stvaralac jezika, pie Isidora Sekuli.

Jezik je najoptije reeno, sistem artikulisanih znakova, glasovnih oblika, kojim se izraavaju misaoni sadraj i odgovarajua znaenja to se prenose u vidu poruka. To je istovremeno i sistem vieslojnih pravila na kome se kod pojedinca zasniva upotreba jezika, uz upravljanje znakovima.

Jezik se odredjuje i kao nain izraavanja misaonih predstava i emocija, verbalnim znakovima i sredstvima, rijeima.

Svako govori svojim jezikom, jezikom koji odgovara njegovom karakteru i njegovom nainu shvatanja.Jezik je jedno od najbitnijih obiljeja ovjeka kao lana i predstavnika socijalne zajednice i pojedinca. Jezik ovjeku jest ogledalo duha ovjeijega, ili ti onoga u ovjeku to ini ovjeka da je ovjek. isticao je Djuro Danii.

Filozof Boidar Kneevi je isticao da je jezik prava i najvanija tvorevina ovjekova, prvi osnov svega njegovog istorijskog progresa

Jezik je slika naeg miljenja, i jo vie naeg ivljenja, i gotovo sam nain naeg postojanja. ovek esto govori i kako ne misli, ali uvek onako kako ivi. A ogledalo, znamo, nije krivo: otudjen jezik u otudjenom svetu (Dragia Vitoevi).

Nikada se nije toliko govorilo i pisalo o jeziku, a nikad jezik nije vie zloupotrebljivan, izvitoperen, unitavan od politiara i trgovaca, pa sve do filozofa, od svakog iz svojih razloga, uvek neljudskih. (Sreten Mari).

Jezik je u stalnom i neprekidnom toku nastajanja i razvojnosti, svojevrsni proces metafora i metaforizacije; a za humanistiki usmerenog filozofa prakse Antonia Gramija jezik je jedna iva stvar i muzej fosila ivota i civilizacija.

Jezik uopte, a posebno knjievni, pesniki jezik, u svom istorijskom kretanju, nepresuni je tok samooblikovanja, te da je u svojoj razvojnosti, pored ostalog, i ivotvorno stecite leksikih fosila minulih epoha, ma kako to paradoksalno zvualo, koji povremeno vaskrsavaju.

Jezik je misao, nain govora, pokazuje ne samo nain miljenja i oseanja, nego i izraavanja, to jest objanjavanja i izazivanja oseanja. A. Grami, Izabrana dela, str. 369.

Jezik znai i kulturu i filozofiju i stoga je injenica -jezik- u stvari mnogostrukost injenica vie ili manje organski povezanih i uskladjenih.

svako govorno lice ima svoj lini nain izraavanja, to jest sopstveni nain miljenja i oseanja A. Grami, str. 43.

Borislav Peki u tekstu pod naslovom Predlog za upotrebu jezika istie da je jezik, koliko je to mogue, objektivna, iskrena slika stvarnosti ili put da se ona na neiskren i pristrasan nain zaobidje i prenebregne. Jezik je ili orudje za asno tumaenje realnosti ili alat za njeno prikrivanje. Istim jezikom, ali njegovom razliitom upotrebom, otkrivamo i prikrivamo B. Peki, Predlog za upotrebu jezika, Demokratija, Beograd 14. VII 1990.

Pored tzv. prirodnih jezika, postoje i vjetaki oblikovani, konstruisani sistemi koji su u slubi prenoenja odreenih pojmovnih predstava. Takvi su, npr., kompjuterski jezici, logiki, formalni i dr.

U irem lingvistikom smislu govor je proizvoenje zvunih signala, sposobnost sluenja glasovima, kojima se ljudi sporazumjevaju. To je izraavanje slojevitog sadraja svjesti, zvunim jezikim sredstvima radi uzajamnog komuniciranja.

Govor i jezik Isidora Sekuli je slikovito oznaila kao kulturnu smotru naroda. Ona se na svoj nain pita: ta je to jezik, i odgovara: Nagomilano leksiko blago izraza i izraajnih formi i formula, koje ovek spomou govorne sile u sebi tee jednako, dalje i dalje tee.

Jezik i govor su svojevrsna slika i ogledalo narodne duhovonosti i kulture, njegove ukupne filozofije i psihomentalne strukture. Ali, oni su i istonik istorije naroda i njegovog duha, pie Nikita Ilji Tolstoj.

U modernoj strukturalnoj koncepciji jezika, prema Ranku Bugarskom : jezik i govor stoje u odnosu KODA i PORUKE, ili sistema i procesa: govor je u sutini jezik u akciji, odnosno aktiviranje jezikog sistema da bi se proizveo neki na njemu zasnovan i njime omoguen tekst. Jezik u neposrednoj delatnoj akciji je u stvari vid realizacije jezika. Da bi se misaoni i emotivni sadraji mogli prenijeti verbalnim signalima, drugim ljudima, neophodno je da se poruke materijalizuju i plodotvorno ovaplote i uine pristupanim ulima upravo ta materijalizacija jezika posredstvom bilo kojeg komunikacijkog kanala i upuena bilo kojem ulu, jeste govor.

Na osnovu izuavanja moderne lingvistike Ranko Bugarski ini vrlo suptilnu pojmovnu distinkciju izmedju jezika kao sistema znakova i govora kao procesa upotrebe tih znakova u komunikaciji, odnosno izmedju svojevrsnog drutveno prihvaenog koda i poruka sainjenih prema njegovim konvencijama.

Pismo je sistem vidljivih oblika, znakova, simbola i njihovih kombinacija, koji se upotrebljava za meusobno sporazumjevanje ljudi, za biljeenje rijei, slogova ili glasova, radi pismenog obavjetavanja i komunikacije. Tim vidljivim znacima biljee se misli i osejanja sa namjerom da se prenesu drugim, dalje ire i trajnije uvaju od zaborava. S vremenom, stvoreni su odreeni grafiki znaci, simboli, koji predstavljaju predmete, bia i prizore iz stvarnog ili imaginarnog svijeta.

Ranko Bugarski pismo odreuje kao realizaciju jezika i znakovnu i verbalnu aktivnost. U grafikom medijumu to je upuena na ulo vida za razliku od govora kao verbalne aktvinosti u zvunom medijumu, upuene na ulo sluha.

Istorijski razvoj pisma proao je kroz vie razliitih faza i etapa. Sadanjem stadijumu prethodili su mnemogrami (grki mnm - pamenje, grmma pisano). U obliku vorova na konopcu, zareza na kori drveta ili na tapu, granice, ljunak, zrnevlje. Ubrzo potom uslijedio je piktogramski nain biljeenja putem crtea koji prikazuje neki predmet, radnju ili dogadjaj. To su bili uoljivi sistemi oznaka simbolinog smisla i magijskog znaenja ponekad mitolokog ili religijskog karaktera. Tu treba pomenuti neku vrstu spomen prikaza iz ivota vladara, borbenih pohoda, lova ivotinja, posmrtnih ceremonija, kod Sumera, Vavilonaca, starih Egipana i sl. Piktogrami su svojevrsni zapisi saoptenja slikovnog karaktera. Poruka se saoptavala pomou sliica ljudi, ivotinja, raznolikih predmeta, naselja pa ak i fantastinih mitolokih bia predstavljenih ponekad u nizu, formi uproenih stripova. Takvom pismu je jo od paleolita prethodila duga istorija slikanja na kamenu (petrogrami {grki ptra kamen, stena, grmma pisano, pismo}), peinsko slikarstvo i urezivanje u kamen (petroglifi).

Vii stadijum predstavlja prelaz od slikovnog piktografskog pisma na ideografsko ili logografsko, odnosno pojmovno pismo. Ono u osnovi ima grafiki simbol i predstavlja nain obeleavanja rei, misli i njihovih osobenih delova odgovarajuim znacima.

Kod fonetskog pisma obiejavaju se zvukovi i zvune grupe. Fonetskoj upotrebi pojedinih ideograma pogodovala je i sama priroda nekih jezika (npr. kineskog), odnosno kratkoa rijei i obilje homonima u tim jezicima. (Homonim rije koja ima isti oblik i izgovor kao neka druga rije, ali se od nje razlikuje po znaenju npr. blago novac i blago stoka sl. hegeronim).

Novu, viu fazu pisma predstavlja slogovno pismo. Slogovi se obiljeavaju odgovarajuim grafikim znacima; i tu jedan znak oznaava glasovnu kombinaciju suglasnika i samoglasnika.Istorija istraivanja jezikaPoeci istraivanja jezika vidljivi su jo u spisima drevnih kultura (klasini su primjeri indijski gramatiar Panini, Platonov dijalog "Kratil", kao i mnotvo djela arapskih gramatika koji su usredotoili svoj interes za strukturu jezika ponajvie na ralani islamskog svetoga teksta, Kur'ana). Iako u velikom broju starih kultura postoji u veoj ili manjoj mjeri izraen interes za ustroj i porijeklo jezika, moderna lingvistika vue korijen iz evropske tradicije koja se poela ozbiljnije oblikovati u srednjem vijeku. Stave li se na stranu vanjezini motivi srednjovjekovnih i renesansnih lingvista (elja za "otkriem" jezika Adama i Eve, razne modernom ovjeku strane i bizarne ideje), injenica je da razmiljanje o jeziku, kao i prve ozbiljnije gramatike i rjenici zapadnog kruga, potieu iz doba prije 500-700 godina. Tada se i oblikovala filologija (doslovno - ljubav prema rijei), disciplina koja se sada razliito interpretira, no koja bijae lingvistikom onoga doba, dok se u moderno vrijeme uglavnom bavi analizom tekstova (tj., ne govornih izraza) i prouavanjem klasinih tekstova. Najznaajnija imena u filologiji 18. i 19. vijeka su bili Alexander von Humboldt, Franz Boas, Max Mller, te niz drugih lingvista koji su postavili temelje komparativnom izuavanju jezika - najposlije indoevropskih, kao i zapadnim drutvima "novootkrivenih" jezika sjevernoamerikih Indijanaca i drugih neevropskih uljudbenih krugova. Krajem 19. vijeka je dominirala kola njemakih filologa, u ali nazvana "mladogramatiari", koja je zabacila istorijsku dimenziju jezika i usredotoila panju na govor i govorno ostvarenje u sadanjici. Neki meu mladogramatiarima, npr. August Leskien, igrali su vanu ulogu u meunarodnoj afirmaciji pojma "srpskohrvatskoga" jezika.Moderna lingvistika poinje djelovanjem vicarskoga lingviste Ferdinanda de Saussurea. De Saussure je utemeljio lingvistiku kao nauku, postavio osnovne ideje po kojima se razlikuje od starije filologije (npr. razlikovanje dijakronije od sinkronije, ili ranijeg,istorijskog oblika jezika od modernog; jezik kao sistem i skup znakova i gvora)- dakle, razvio je apstraktni metodoloki aparat za prouavanje jezika kao fenomena ljudskog postojanja. Iako je djelovao prije 1. svjetskoga rata i za ivota objavio vrlo malo, njegovi uenici su skupili de Saussureove glavne spise s predavanja i izdali ih u knjizi naslova "Kurs opte lingvistike" ("Cours de linguistique gnrale", 1916.) - sigurno najvanijoj lingvistikojoj knjizi uopte.

Saussure se pre svega interesovao za to ta je jezik kao predmet naunog prouavanja: kako ga razumjeti i kako mu prilaziti. Da bi svoje ideje o tome to ivlje i neposrednije ilustrovao, Saussure se posluio duhovitim poredenjem s igrom aha.

Za igru aha uzimaju se figure koje mogu biti izraane od vrlo razliitog materijala. Izbor materijala je proizvoljan. Obavezna je jedino vrijednost koja se figurama u igri pridaje. Tako i u jeziku: hoe li rie voda predstavljati imenicu, ili prijedlog, ili glagol, ili bilo ta drugo, zavisi od znaenja koje je vezano u datome jeziku za glasovni sklop voda . Znaenje ne biva uslovljeno samim sazvujem rijei, ve poloajem koji ona, u svojstvu jezikog znaka, zauzima u okviru cjelokupnog jezikog sistema.

ahovskim figurama rukujemo po odreenim pravilima igre koja treba potovati. Nedoputeno je mijenjati u toku igre jednom utvrenu vriednost figura. Slino stoji sa jezikom. Konkretan spoj glasovne sa znaenjskom stranom jezikog znaka varira od jezika do jezika, to znai da je nastao u igri sluajnosti, proizvoljno. Ali jednom utvren - taj se spoj ne moe menjati, obavezan je. U tom je smislu, dakle svaki jezikiznak s jedne strane proizvoljan, s druge - obavezan.

Sa vicarskim lingvistom poinje i prevladavajua struja u lingvistici 20. vijeka, strukturalizam ili strukturalna lingvistika. Strukturalizam su jo vie razvili "Praani", tj. uglavnom ruski emigranti u Pragu poslije boljevike revolucije, meu kojima se istiu osniva fonologije grof Trubeckoj i svestrani Roman Jakobson. U ezdesetim godinama 20.vijeka, istakao se ameriki lingvist Noam Chomsky, s radovima kojima je pokuao nai optee zakone sintakse i, ak, univerzalnu gramatiku koja bi bila, po njegovim pekulacijama, dio strukture mozga ljudskih bia.

Interesovanje za jezike probleme, a posebno fonetske i fonoloke javljaju se od najstarijih istorijskih vremena. Svakako, oni su posmatrani iz razliitih uglova, s akcentom na razliitim pojmovima, oblastima, imenima eminentnih strunjaka za pojedine oblasti,itd.

U rasvjetljavanju ovog problema moe se poi od antike Grke i starih Indijaca. Naime, Grci su udarili temelje filolokim studijama, a Indijci su se uspjeno bavili glasovnim vrijednostima (koje postoje kao jedinice odredjenog jezikog sistema u slubi obiljeavanja razlike u znaenjima rijei), odreivanjem numerikih odnosa rijei i slogova u jednom tekstu. Prvi u svijetu panju poklanjaju artikulacionim momentima. Gramatiki poduhvat Indijaca ostao je usko nacionalan. Tako je svjetska nauka o jeziku pola iz druge, a ne njihove kolijevke. Oni su zbog izolacije ispustili slavu. Pored mnogih imena pominje se Patanjali (II vijek prije n.e.) i Bharthari (VII vijek nae ere), predstavnici one gramatike kole koja je izgradjivala teoriju o stalnom, neizmjenljivom supstratu svih izgovornih varijacija moguih u okviru jednog datog jezika. Konkretno imala se u vidu invarijantna glasovna vrijednost koja je tek u XX vijeku nazvana fonemom.Stari Indijci su se bavili i fonetskim opisima poklanjajuc'i panju artikulacionim momentima.Najvec'i teoretiar lingvistike XIX vijeka, Nijemac Vilhelm fon Humbolt, za artikulaciju kae da je nain smiljene i razumljive organizacije govora. Dalje kae da je jezik trajno obnavljanje rada duha, koji artikulirane glasove osposobljava za izraavanje misli.19 Da bi dokazao da je jezik samo ponavljanje onoga to smo uli20 navodi primjer djece koja ue govoriti. Uenje govora kod djece nije odmjereno davanje rijei, taloenje u pamenju i ponavljano tepanje usnama, nego je poveavanje sposobnosti govora odrastanjem i vjebanjem.21 Dalje istie da je jezik utemeljen u duhovnoj prirodi ovjeka. Ne moe se opisati njegova osobina nego samo njegovo proizvoenje. Razlog nije u nedostatku nae sposobnosti ve u njegovoj prirodi. Navodi primjer gluhonijemih, kod kojih je zatvoren svaki pristup njima preko uha. Meutim oni ue da to to je izgovoreno razumiju po kretanju govornikovog govornog orua, dok sami govore tako to se usmjerava poloaj i kretnje njihovih govornih orua. To se dogaa zahvaljujuc'i upravo sposobnosti za artikulaciju. Ton koji mi ujemo njima se otkriva posredstvom poloaja i kretanja organa. Humbolt ne porie postojanje veze izmedju glasa i njegovog znaenja, ali potpunu osobinu te veze rijetko je mogue pokazati, mogue je naslutiti, ali rijetko odgonetnuti. Dalje istie da je glasovna forma izraz koji jezik stvara za misao. Ali na nju se moe gledati kao na ljusku u koju se jezik, u neku ruku, ugrauje.22 Zahvaljujuc'i glasovnoj formi utemeljene su razlike meu jezicima. To lei u njihovoj prirodi, poto jedino stvarno uoblieni glas zaista sainjava jezik, a taj glas takoe doputa veu raznovrsnost tih razlika nego to je to moguc'e kod unutranje jezike forme, koja nuno sobom nosi vie jednakosti.23____________________

19 Humbolt, Vilhelm, fon (1988) Uvod u delo o kavi jeziku i drugi ogledi, Knjizhevna zajednica Novog Sada: Dnevnik, str. 12.20 Navedeno djelo, str. 119.21 Navedeno djelo, str. 118.22 Navedeno djelo, str. 138.23 Navedeno djelo, str. 139.

Govor i pisanje

Mnogi savremeni lingvisti smatraju da je govorni jezik fundamentalniji, a time i mnogo bitniji za prouavanje nego pisanje. Razlozi za takvo stanovite ukljuuju:

Govor je univerzalno ljudski, dok su postojale i postoje mnoge kulture koje nisu imale pisanu komunikaciju;

Ljudi ue da govore i koriste oralni jezik lake i ranije nego pisanje;

Odreeni broj kognitivista smatra da mozak ima poseban "jeziki modul", posebno jeziko znanje, na osnovu ega se smatra da e vie doi od prouavanja govora nego od prouavanja pisanja.

Naravno, lingvisti se slau da prouavanje pisanog jezika moe biti korisno i vredno. Za lingviste koji koriste metode korpusne lingvistike i raunske lingvistike, pisani jezik je mnogo pogodniji za obradu velikih koliina lingvistikih podataka. Velike korpuse govornog jezika je teko stvoriti i jo tee nai.

Jezik znakova

Semantika (grki semantikos, koji daje znakove, znaajan, simptomatian, od sema, znak) se odnosi na aspekte znaenja koji su izraeni u jeziku, kodu ili nekom drugom obliku predstavljanja. Semantika se kontrastuje drugim dvjema aspektima smislenog izraza, sintaksom, konstrukcijom sloenih znakova iz jednostavnijih, te pragmatikom, praktinoj upotrebi znakova od strane agenata ili zajednica u svrhu interpretacije pojedinih okolnosti ili konteksta. Po uobiajenoj konvenciji po kojoj se prouavanje ili teorija slovi imenom subjekta koji se prouava, semantika takoe moe oznaavati teoretsko prouavanje znaenja u sistemima ili znakovima.

Iako terminologija varira, pisci na podruju znaenja uopteno prihvataju dvije vrste znaenja koje izraz moe sadravati:

relaciju koju znak ima objektima i objektnim situacijama, stvarnim ili moguim,

relaciju koju znak ima u odnosu na druge znakove,

vrstu mentalnih znakova koji se shvaaju kao konceptiVeina teoretiara referira na relaciju izmeu znaka i njegovih objekata, koji uvijek ukljuuje neki nain objektivne reference, kao na njegovu denotaciju. Neki teoretiari referiraju na relaciju izmeu znakova koji slue u praktinoj interpretaciji kao na njegovu konotaciju, iako postoje mnoga razilaenja u miljenjima i razlike u teorijama u ovom sluaju. Mnogi teoretiari, potogovo u polju formalne semantike, pragmatskih i semiotikih tradicija, ograniavaju primjenu semantike na denotativni aspekt, koristei druge nazive ili potpuno ignorirajui konotativni aspekt.

U lingvistici, semantika je potpolje posveeno prouavanju znaenja, zasnovano na sintaksnim razinama rijei, fraza, reenica i ponekad veih jedinica diskursa, koje se openito referira kao na "tekstove". Kao i bilo koja druga empirijska znanost, semantika involvira meuigru konkretnih podataka sa teoretskim konceptima. Tradicionalno, semantika ukljuuje prouavanje konotativnih znaenja rijei i denotativnih referenci, istinitosnih uvjeta, struktura argumenata, tematskih uloga, analize diskursa te vezu svih ovih i sintakse.

Dekompozicijska perspektiva ka znaenju implicira da znaenje rijei moe biti analizirano definiranjem atoma ili primitva koji sainjavaju jezik misli. Podruje pruavanja je znaenje sastavnica, drugo je prouavanje relacija meu razliitim lingvistikim izrazima (homonimija, sinonimija, antonimija, polisemija, paronimi, hipernimija, hiponimija, meronimija, metonimija, holonimija, egzocentrian i endocentrian).

Vani lingvisti i i lingvistiki pravci

Rani lingvisti

Jakob Grim (Jakob Grimm), koji je otkrio principe zamene mesta suglasnika u izgovoru, poznat kao Grimov zakon 1822. godine;Karl Verner (Karl Verner), koji je otkrio Vernerov zakon;Avgust lajher (August Schleicher), koji je stvorio "Stammbaumtheorie"; iJohan mit (Johannes Schmidt) koji je razvio "Wellentheorie" ("teorija talasa") 1872. godine.

Lingvisti ranog strukturalizma

Ferdinand de Sosir (Ferdinand de Saussure)) je osnovao savremenu strukturalnu lingvistiku.Roman Jakobson je glavni predstavnik Prakog lingvistikog kruoka, koji je bio nosilac razvoja strukturalne lingvistike izmeu dva svetska rata.Leonard Blumfild (Leonard Bloomfield) je ameriki lingvist poznat po svom prouavanju indijanskih jezika.Zelig Haris (Zellig Harris) je bio dominanti ameriki lingvist tokom ezdesetih godina dvadesetog veka.

Lingvisti savremenog strukturalizma

Noam omski (Noam Chomsky) je osnovao transformaciono-gerenarivni pravac u lingvistici.

Ostali znaajni lingvisti i lingvistike kole Majkl Halidej (Michael Halliday) je osnovao sistematiku funkcionalnu gramatiku, a njegov je pristup iroko prihvaen u Ujedinjenom Kraljevstvu, Kanadi, Australiji, Kini i Japanu;Del Hajms (Dell Hymes), koji je razvio pragmatiki pristup nazvan "Etnografija govora";Dord Lejkof (George Lakoff) je bio pionir kognitivne lingvistike;Len Talmi (Len Talmy) je bio pionir kognitivne lingvistike;Ronald Langaker (Ronald Langacker) je bio pionir kognitivne lingvistike;arls Filmor (Charles Fillmore) se vezuje za konstrukcionu gramatiku;Adel Goldberg (Adele Goldberg) se vezuje za konstrukcionu gramatiku;Talmi Givon (Talmy Givon) je razvio svoju varijantu funkcionalne gramatike;Robert Van Valin Mlai (Robert Van Valin, Jr.) je razvio svoju varijantu funkcionalne gramatike.

Ljudski jezici

Neophodno je razlikovati "stvarni", upotrebni jezik od standardnog, zvaninog. Standardni jezik postoji dok postoji podravajua politika struktura, dok upotrebni jezik od takvih struktura (uslovno) ne zavisi. Standardni jezik je usko vezan za politike i etnike prilike, dok upotrebni jezik nije; iako se ne moe sporiti njihov meusobni uticaj.Najreitiji primer za ovo je junoslovenski jeziki prostor: od Crnog mora na istoku do Alpa na zapadu i od june Maarske na sjeveru do sjeverne Grke na jugu. Na tom prostoru postoji sedam standardnih jezika (bugarski, makedonski, srpski, crnogorski, bosanski ili bonjaki, hrvatski i slovenaki) i jedan nekada standardni (srpskohrvatski) a danas, sa stanovita podravanja politikih struktura - mrtvi jezik. Sa druge strane, postoji jedan jedini dijalekatski kontinuum: pomjerajui se od istoka prema zapadu i od sjevera prema jugu Balkana - izmeu dva susjedna mjesta se nee pronai do te mjere znaajna dijalekatska razlika da bi se ta dva mjesta mogla definisati kao naseobine u kojima se koriste razliiti jezici.

Standardni bugarski jezik je zasnovan na istonim dijalektima bugarskog jezikog prostora, dok je standardni srpski jezik zasnovan na zapadnim dijalektima srpskog jezika. Govornici zapadnih bugarskih dijalekata i govornici istonih srpskih dijalekata de facto govore istim jezikom i meu njima ne postoji gotovo ni najmanje nerazumevanje. Za razliku od njih, iako se naelno mogu razumeti, govornici ova dva standardna jezika imae poprilino tekoa u sporazumevanju. Iako su u pitanju znatno manji prostori, slina je stvar i sa razlikom izmeu hrvatskog jezika slovenakog jezika, ali i, svakog ponaosob, bugarskog i srpskog jezika prema makedonskom jeziku.

Stvari postaju znatno bizarnije kada se uporede ak i standardi etiri zvanina jezika nastala na osnovu, danas mrtvog, srpskohrvatskog jezika. ak i izmeu standarda srpskog, crnogorskog, bosanskog ili bonjakog i hrvatskog jezika ne postoje razlike koje bi ih lingvistiki odvojile u razliite jezike. Ipak, politiki i etniki oseaj govornika tih jezika je takav da se oni poistoveuju samo sa normom jezika svog etniciteta, odnosno drave.

Zato je bitno shvatiti da je standardni jezik politika a ne lingvistika kategorija, dok se lingvisti bave osobinama i standardnog i upotrebnog jezika. Jezik (langue) je svojina kolektiva,a pojedinac ga neposredno ostvaruje govorom (parole). Govorne realizacije odgovaraju u principu normama koje namee jezik - svojina kolektiva. Pa ipak, sam in govora daje moguost za naruavanje aktuelne jezike norme: pojedinac zapone neku promjenu, ona se dalje uoptava podraavanjem, dok se konano ne uvrsti u inventar standardnih jezikih karakteristika.

Jezik se moe prouavati u dva pravca: sinhronino i dijahronino. Sinhronija obuhvata jeziko stanje u nekom datom trenutku, dijahronija jednu fazu jezike evolucije. Jezik posmatran u sinhroninom presjeku manifestuje se kao organizovani sistem koji ivi u jeziko svesti datog kolektiva. Dijahronino se ispitivanje, naprotiv, tie sukcesivnih jezikih pojava, nesadranih u istoj jezikoj svesti istih govornih predstavnika, koje se samo smenjuju ne obrazujui izmeu sebe sistem. Pri jezikoj analizi treba uvek strogo voditi raua o razlici izmeu dijahroninog i sinhroninog fenomena. Dijahronina (ili dinamina) lingvistika tie se istorije jezika; opis jezikog stanja pripada sinhroninoj (ili statikoj) lingvistici. ZakljuakJezik i govor meusobno su prepleteni; nema jezika bez govora i obratno. Razlika ipak postoji: jezik je optii sistem elemenata i sintaktinih pravila, a govor je praktina upotreba jezika, individualiziran i poseban za svakog pojedinca; s druge strane jezik je jednak za sve. Govor se ostvaruje kroz medij; za verbalni govor potrebna je usna i nosna upljina te jezik; za likovni govor trebamo likovno-tehnika sredstva (olovka, ugljen, kist...), ali i vlastitu ruku i motoriku uvjebanost. Mediji takoe mogu imati vlastiti jezik; ista ruka nainie razliite linije ugljem (pranjava) i perom i tuem (otra, napeta).Ljudski govor je fenomen linearnog tipa u tome smislu to se.svaki element od kojeg je sazdan izgovara pojedinano u vremenu: sainjavaju ga jedinice sukcesivno upredene u govornu nit. Lingvistiko ispitivanje treba da ima u vidu ovu injenicu pre svega u odnosu na jeziku jedinicu: njena vrijednost biva obavezno stilizovana u kontaktu sa neposrednom oblikom (prema kontekstu)

Psiholoke kategorije kao to su analogija i (naroito) asocijacija intenzivno utiu na jeziki razvoj.Literatura

Robert Lawrence Trask: Temeljni lingvistiki pojmovi, preveo Benedikt Perak, kolska knjiga, Zagreb 2005. ISBN 953-0-50717-8 Humbolt, Vilhelm, fon (1988) Uvod u delo o kavi jeziku i drugi ogledi Renik knjievnih termina, Nolit, Beograd, 1992 B. Kneevi, Zakon reda u istoriji, Beograd. 1921 Renik srpskohrvatskog knjievnog i narodnog jezika, knj. III SANU i Institut za srpskohrvatski jezik, Beograd, 1965, Ferdinand de Sosir, Teza o primitivnom vokalnom uredjenju u indoevropskim jezicima, Berlin 1878, Chippewa (Chippeway, Ojibwa, Ojibway, Ojibwe).- Kolektivni naziv za grupu plemena Algonquian Indijanaca nastanjenih u podruju Velikih jezera u Kanadi i SAD-u, odnosno u Minnesoti, Michiganu, Wisconsinu, Ontariju i Saskatchewanu.

Na jednom mjestu u Znakovima pored puta Ivo Andri kae: Pravo govorei, ja sam uvek najvie eleo jedno: da sve to vidim mogu da opiem, i da sve to osetim umem da izrazim.

Dr. Dragia Vitoevi, za osjeanje jezika ljudi iz naroda i pjesnika seljaka, kae da je stvaralaki neiscrpno i gotovo zasjenjujue, jer je on u svom jeziku kao na svom posedu, na svojoj njivi koju obrauje i koju anje. D. Vitoevi Darodavci iz prikrajka Ogledi o naem samoukom stvaralatvu, NIRO Zadruga, IRO Narodne knjige, NIRO Deje novine, PO Nova knjiga,, Beograd, 1984, str. 322.

Poznati lingvista, prof. dr Nedeljko Bogdanovi pie: Ako je ovek prirodu pretvarao u kulturu, a umee u civilizaciju, onda su jeziki ostaci spomeni na nekadanje vreme, svet i oveka u njemu. Ono to je mogao opaziti proglaavao je, odevao u zvunu sliku. Ono to je razlikovao, razliito je i oznaavao. Tako je odvojio put od bespua, krst od raskra. N Bogdanovi, Jeziki ostaci spomenici ljudskog pamenja, Nauni skup: Kulturno istorijska batina juga Srbije XI, Narodni muzej Mekovac, 14-15. XII 2006.

U rijeniku SANU, jezik se odreuje kao sistem artikulisanih glasovnih oblika, rei, koji funkcionie prema odredjenim gramatikim pravilima i koji slui ljudima, pripadnicima odredjene ljudske zajednice kao glavno i najsavrenije sredstvo sporazumevanja, kao sredstvo za izraavanje misli i oseanja. Renik Srpskohrvatskog knjievnog i narodnog jezika, knj. VIII, Beograd, 1973, str. 701.

. Danii, Sitniji spisi, I, Sremski Karlovci 1925, 7.

B. Kneevi, Zakon reda u istoriji, Beograd. 1921, str. 96.

A. Grami, Izabrana dela, Kultura, Beograd, 1959, str. 126.

U Reniku SANU govor se odredjuje kao nain iskazivanja misli i oseanja zvunim jezikim sredstvima (reima). Renik srpskohrvatskog knjievnog i narodnog jezika, knj. III SANU i Institut za srpskohrvatski jezik, Beograd, 1965, str. 408.

I. Sekuli, Govor i jezik kulturna smotra naroda, Prosveta, Beograd, 1956, str. 9.

N. I. Tolstoj, Jezik slovenske kulture, Prosveta, Ni, 1995, str.(47).

U informatici kod je sistem znakova kojim se izraava informacija; postoji veliki broj kodova razvijenih za razliite namene ili prilagodjenih posebnostima komunikacionih kanala.

Renik knjievnih termina, Nolit, Beograd, 1992, str. 242. ( Drugo dopunjeno izdanje)

Socioloki leksikon, Savremena administracija, Beograd, 1982, str. 201.

Isto, str. 201.

Socioloki leksikon, Savremena administracija, Beograd, 1982, str. 446.

Piktorafsko (slikovno) izraavanje je jo uvek prisutno kod Eskima, to je i poetna faza pisma drevnih civilizacija.

Renik knjievnih termina, str. 603.

PAGE 14