ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ

Ëåêö ¹ 11, 12,

1. Çýýëèéí ìºí ÷àíàð, çýýëèéí õàðèëöàà, зээлийн систем

2. Çýýë îëãîõ çàð÷èì áîëîí çýýëèéí òºðºë, àíãèëàë

3. Çýýë õ¿¿ áîëîí õ¿¿ áîäîõ àðãà÷ëàë

4. Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî

5. Çýýëèéí ýðñäýë áà çýýëèéí øèíæèëãýý

5.1 Çýýëèéí ìºí ÷àíàð, çýýëèéí õàðèëöàà, çýýëèéí ñèñòåì

Îð÷èí ¿åèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä ¿íäñýíäýý ìºíãºí õºðºíãèéí çýýë äàâàìãàéëæ áàéíà.

̺íãºí õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëæ, òºëáºðòýéãýýð ýðãýæ òºëºãäºõ íºõö뺺ð àæ àõóéí íýãæ, èðãýä áîëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä àøèãëóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýí ã¿éöýòãýæ áàéãàà áàíê, çýýëèéí áàéãóóëëàãûí íýãäñýí òîãòîëöîîã çýýëèéí ñèñòåì ãýíý.

Îð÷èí ¿åèéí çýýëèéí ñèñòåì íü äàðààõü ¿íäñýí 4 õýñýã áóþó øàòëàëààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:

1.Òºâ áàíê 2.Áàíêíû ñåêòîð 3.Äààòãàëûí ñåêòîð 4.Áàíê áóñ ñàíõ¿¿-çýýëèéí áàéãóóëëàãà

Çýýëèéí ñèñòåìèéí ¿íäýñ íü áàíê ìºí. ªºðººð õýëáýë çýýëèéí ñèñòåìèéã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ ãîë ãîë ýëåìåíò íüýëåìåíò íü áàíêíû ñèñòåì þì. Áàíêíû ñèñòåì íü òóõàéí óëñàä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà áàíêóóäûí òîãòîëöîî þì.

Çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðò çîðèóëàí àøèãëàæ áîëîõ õºðºíãºä äàðààõ ýõ ¿¿ñâýð ýõ ¿¿ñâýð - - ¿¿ä îðíî. ¯¿íä: Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìºíãºí õºðºíãèéí Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìºíãºí õºðºíãèéí

ñàíãóóäûí ÷ºëººò ¿ëäýãäýëñàíãóóäûí ÷ºëººò ¿ëäýãäýë Òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàíãóóäûí áîëîí ýëýãäýë Òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàíãóóäûí áîëîí ýëýãäýë

õîðîãäëûí øèìòãýëèéí õºðºíãºõîðîãäëûí øèìòãýëèéí õºðºí㺠Óëñûí òºñâèéí äàíñíóóäûí ñóë ÷ºëººòýé õºðºíãèéí Óëñûí òºñâèéí äàíñíóóäûí ñóë ÷ºëººòýé õºðºíãèéí

¿ëäýãäýë, òºñ⺺ñ õºðºí㺠îðóóëàëòàä çîðèóëàí ¿ëäýãäýë, òºñ⺺ñ õºðºí㺠îðóóëàëòàä çîðèóëàí õóâààðèëñàí õºðºíãºõóâààðèëñàí õºðºíãº

Àøãèéí õóâààðèëàëòààð ¿éëäâýðëýëèéã ºðãºòãºõºä Àøãèéí õóâààðèëàëòààð ¿éëäâýðëýëèéã ºðãºòãºõºä çîðèóëàí õóâààðèëñàí õºðºíãºçîðèóëàí õóâààðèëñàí õºðºíãº

Áàíêèí äàõü èðãýäèéí õàäãàëàìæèéí ÷ºëººò Áàíêèí äàõü èðãýäèéí õàäãàëàìæèéí ÷ºëººò ¿ëäýãäýë¿ëäýãäýë

Ãàäààä îðíóóäààñ àâñàí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺠Ãàäààä îðíóóäààñ àâñàí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺠ãýõ ìýò.ãýõ ìýò.

Çýýë íü ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë õºø¿¿ðãèéí õóâüä äàðààõü ¿íäñýí 4 ¿¿ðýã 4 ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.

̺íãºí õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëýõòºâëºð¿¿ëýõ Õºðºíãèéã õóâààðèëàõõóâààðèëàõ, äàõèí

õóâààðèëàõ Çýýëëýãèéí ã¿éëãýýíèé õýðýãñýë ã¿éëãýýíèé õýðýãñýë

áîëîõ Õÿíàëò, øàëãàëòÕÿíàëò, øàëãàëòûí ¿¿ðýã

Çýýëèéí õàðèëöààíä íýã òàëààñ çýýëä¿¿ëýã÷, íºãºº òàëààñ çýýëäýã÷ ãýñýí áèå äààñàí õî¸ð ñóáúåêò îðîëöîäîã.

Çýýë îëãîæ áàéãàà òàëûã çýýëä¿¿ëýã÷ ãýíý. Çýýëä¿¿ëýã÷ íü çýýëèéí õºðºíãèéã ºì÷ëºã÷ áºãººä îëãîñîí çýýëèéí òºëºº çýýëäýã÷ýýñ õ¿¿ã àâàõ ýðõòýé. Áàíê áóþó çýýëä¿¿ëýã÷ íü òîäîðõîé çîðèóëàëò, õ¿¿, õóãàöàà, ýðãýæ òºëºãäºõ áàðüöààòàé ýñõ¿ë áàòëàí äààëòòàéãàà𠺺ðèéí áîëîí ò¿¿íä õàäãàëóóëñàí áóñäûí õºðºíãèéí çîõèõ õýñãèéã ººðèéí íýðèéí ºìíººñ çýýëäýã÷èä îëãîõûã áàíêíààñ çýýë îëãîõ ãýíý.

Òîäîðõîé òºñºë, àðãà õýìæýýíä çîðèóëæ õýä õýäýí áàíê õàìòðàí çýýë îëãîõ õýëáýðèéã õàìòûí çýýëæ¿¿ëýëò ãýíý.

5.2 Çýýë îëãîõ çàð÷èì áîëîí çýýëèéí òºðºë, àíãèëàë

Çýýë îëãîõîä áàðèìòëàõ çàð÷ìóóäûí òàëààð òîâ÷ àâ÷ ¿çüå.

Ýðãýæ òºëºãäºõ çàð÷èì Õóãàöààòàé áàéõ Õ¿¿òýé áàéõ Áàðüöàà, áàòëàí äààëòòàé áàéõ.

Àðèëæààíû áàíêóóä çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿, òºëáºðèéí ÷àäâàðûí áàéäëûã ñàéí ñóäàëæ çýýë îëãîñíîîñ îëîõ àøèã, ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýë, çýýëýý òºëæ ÷àäàõ ÷àäâàð ãýñýí ¿íäñýí 3

¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàí ¿çýæ, çýýë îëãîõ ýñýõèéã øèéäâýðëýäýã.

Áàíê íü çýýëèéí áîäëîãîî òîäîðõîéëîõ áà Çýýëèéí áîäëîãîä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû òóõàéí ¿åèéí áîëîí îéðûí æèë¿¿äèéí ÷èã õàíäëàãà, ò¿¿íä íèéöñýí çýýë, õ¿¿ãèéí áîäëîãî ÿâóóëäàã áàéíà.

Îð÷èí ¿åä çàõ çýýë õºãæñºí îðíóóäàä çýýëèéã áàíêíû, àðèëæààíû, õýðýãëýýíèé, óëñûí, îëîí óëñûí çýýë ãýæ àíãèëæ ¿çäýã.

Çýýëèéí àíãèëàë:

Àðèëæààíû áàíê íü ìàø îëîí òºðëèéí çýýëèéã îëãîäîã áà òýäãýýð îëîí òºðëèéí çýýëèéã á¿õýëä íü çýýëèéí áàãö ãýæ õýëäýã.

Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíû ¿åä óðãàí ãàð÷ áàéãàà çýýëèéí õýðýãöýý øààðäëàãàòàé õîëáîîòîéãîîð áàíêû çýýëèéí áàãö ººð÷ëºãäºæ áàéäàã.

ßëàíãóÿà áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí ºðñºë人í, õºãæëèéí ÿâö íü çýýëèéí áàãöûí á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿íä èõýýõýí íºëºº ¿ç¿¿ëæ, çýýëèéí øèíý øèíý òºðëèéã áèé áîëãîæ áàéíà.

Çýýëèéã ìàø îëîí òºð뺺ð àíãèëæ áîëäîã. Òóõàéëáàë: Çîðèóëàëòààð íü (Àðèëæààíû çýýë, ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí çýýë,

Èðãýíèé çýýë, õºðºí㺠îðóóëàëòûí çýýë ãýõ ìýò) Õýìæýýãýýð íü (òîì, æèæèã, äóíä) Õóãàöààãààð íü (Áîãèíî õóãàöààòàé, äóíä õóãàöààòàé, óðò

õóãàöààòàé) Ñàëáàðààð íü (ÕÀÀ-í, Àæ ¿éëäâýðèéí, ¯éë÷èëãýýíèé, Óóë

óóðõàéí, ãàçàð òàðèàëàíãèéí, Áîëîâñðîëûí, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò îëãîñîí çýýë ãýõ ìýò)

Õ¿¿ãýýð íü (Åðäèéí õ¿¿òýé çýýë, íèéëìýë õ¿¿òýé çýýë ãýõ ìýò)

Áàðüöààãààð íü (¿éë àæèëëàãààãààð íü áàðüöààëñàí, áèåò õºðºí㺺ð áàðüöààëñàí, ãýðýýãýýð áàðüöààëñàí, áàòëàí äààëòààð áàðüöààëñàí çýýë ãýõ ìýò)

Çýýë îëãîæ áàéãàà õýëáýðýýð íü (íºõºëòèéí çýýë, çýýëèéí øóãàìààð îëãîñîí çýýë, íººöèéí çýýë, ÷åêèéí çýýë ãýõ ìýò)

Çýýëèéã ýðãýí òºëºãäºæ áàéãàà õýëáýðýýð íü (íýã äîð òºëºãäºõ çýýë, õýñýã÷èëýí òºëºãäºõ çýýë ãýõ ìýò)

5.3 Çýýëèéí õ¿¿ áîëîíõ¿¿ áîäîõ àðã÷ëàë

Õ¿¿ íü äàðààõü ¿íäñýí 3 òºðºëòºé. Íýðýëñýí õ¿¿ ¯ð àøèãò õ¿¿ Áîäèò õ¿¿

Íýðëýñýí õ¿¿ ãýäýã íü àðèëæààíû áàíêóóäûí òîãòîîñîí õ¿¿. ¯¿íèéã çýýëèéí ¿íèéã òîîöîîõîä õýðýãëýäýã. Çýýëèéí õ¿¿ãèéí õýìæýý íýðëýñýí õ¿¿ áà õóãàöààíààñ õàìààðäàã.

¯ð àøèãòàé õ¿¿ ãýäýã íü çýýëä òºëæ áàéãàà æèíõýíý õ¿¿ þì. Õ¿¿ íü òºðºë á¿ðèéí õóðààìæ òîîöîëîë ãýõ ìýòèéã áàãòààäàã. Ãîë çîðèëãî íü çýýëèéí íèéò ºðòãèéã òîîöîõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð íýã çýýëèéí ºðòãèéã íºãººãèéõòýé íü õàðüöóóëæ ÷àäíà

Áîäèò õ¿¿ ãýäýã íü èíôëÿöèéí íºëººãººð òîõèðãîî õèéãäñýí õ¿¿ þì. Áîäèò õ¿¿ã íýðëýñýí áà ¿ð àøèãòàé õ¿¿íýýñ èíôëÿöèéí òºâøèíã õàñàæ òîîöäîã.

Õ¿¿ã òîãòîîõ : Õ¿¿ãýý òîãòîîõûí òóëä ýõëýýä çàðäàëóóäàà òîäîðõîéëíî. Áàíêíû îðëîãî íü äîîðõ 3 òºðëèéí çàðäàëóóäûã íºõºõ¿éö áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:

Ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë Çýýëèéí àëäàãäëûí íººö ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë

Ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë ãýäýã íü: Õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷èä, õóâü íèéë¿¿ëýã÷äýýñ àâñàí ìºíãºíèé õ¿¿ áóþó ¿íèéã òºëºõ ÿâäàë þì. ̺í èíôëÿöèéí äóíäàæ ºðòãèéã ÷ áàãòààíà.

Çýýëèéí àëäàãäëûí íººö ãýäýã íü: Íàéäâàðã¿é áîëñîí çýýëýý öýâýð àøãààñàà íºõºõ ¿éë àæèëëàãàà þì.

¯éë àæèëëàãààíû çàðäëóóä: Òóõàéí àðèëæààíû áàíê íü ººðèéí ¿éë÷èëãýýãýý ÿâóóëàõàä áèé áîëñîí öàëèí õºëñ, öàõèëãààí äóëààí, óóð óñíû ãýõ ìýò çàðäëóóäûã áàãòààäàã. ¯¿íèéã èðýýä¿éí áàãöûí òîäîðõîé õóâèàð óðüä÷èëàí òîãòîîäîã.

Õ¿¿ áà øèìòãýë òîãòîîõ ¿å øàò: Õ¿¿ áà øèìòãýë òîãòîîõ ¿éë àæèëëàãàà íü äàðààõ ¿å øàòóóäààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä :

1. Ýõ ¿¿ñâýð, çýýëèéí àëäàãäëûí ñàí, ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã òîãòîîõ

2. Èæèë òºñòýé áàíêóóäûí õàíäëàãûã àæèãëàõ

3. Çýýëèéí õîéøëîëò, àøèãëàëòã¿é õºðºíãº, çýýëèéí õóãàöàà çýðãèéã õàðãàëçàí ¿çýæ îðëîãîî òºëºâëºõ

4. Ñàíàë áîëãîæ áóé õ¿¿, øèìòãýë çýðýã íü çýýëäýã÷äýä õýðõýí ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéãààã òîãòîîõ

5. Õ¿¿ãýý òîãòîîõ

6. Òîãòîîñîí õ¿¿ íü áàíêíû çîðèëãî çýýëäýã÷èéí ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàëä õýð çýðýã íèéöýæ áàéãààã ñóäëàõ

7. ͺõöºë áàéäàë ººð÷ëºãäºõºä õ¿¿, øèìòãýëää òîõèðãîî õèéõ çýðýã þì.

Áàíê îëãîñîí çýýëýý òîîöîõ íü: Çýýëèéí õ¿¿ã åðäèéí áà íèéëìýë(õ¿¿ãèéí õ¿¿ãýýð ºñºí íýìýãäýõ) ãýæ 2 ÿíçààð òîîöíî.

Õ¿¿ãèéí õýìæýý: Ýíý íü ¿íäñýí 3 ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãääîã áºãººä ýäãýýð íü çýýëäýõ ìºíãºíèé ¿íäñýí ä¿í ò¿¿íèé õ¿¿ãèéí õóâü, ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà áîëíî. Õ¿¿ã õóâèàð èëýðõèéëæ æèëýýð òîãòîîíî. Æèøýýëáýë: 12% (12 õóâü) ãýõ áóþó ýñâýë èíäåêñ õýëáýðýýð 0.12 (12/100) ãýæ òýìäýãëýíý.

¯íäñýí ä¿í: Ýíý íü îëãîñîí çýýëèéí ä¿í þì. (Õ¿¿ îðîîã¿é.) ¯ðãýëæëýõ õóãàöàà: Õ¿¿ã òîîöîõäîî æèëýýð òîîöîõ ó÷èð æèë

ãýñýí îéëãîëòûã õóãàöààíû õýìæ¿¿ðýýð õýðýãëýíý. Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í: Ýðãýí òºëºãäºõ íèéò ä¿í íü çýýëä¿¿ëñýí ìºíãºíèé

¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿ãèéí íèéëáýð þì. Õ¿¿ áîäîõ: Õ¿¿ íü åðäèéí õ¿¿, íèéëìýë õ¿¿ ãýñýí 2 ÿíçààð

áîäîãäîæ áîëíî. Åðäèéí õ¿¿ã áîäîõäîî æèë á¿ð ¿íäñýí ä¿íãýýñ èæèë õýìæýýãýýð òîîöäîã áîë íèéëìýë õ¿¿ã áîäîõäîî ¿íäñýí ä¿í áîëîí ºìíº áîäîãäñîí õ¿¿ãèéí ä¿íãèéí íèéëáýðýýñ õ¿¿ã òîîöíî.

à/. Åðäèéí õ¿¿: Åðäèéí õ¿¿ã äàðààõ òîìú¸îãîîð áîäîæ ãàðãàíà.

Õ¿¿ãèéí õýìæýý=¯íäñýí ä¿í*Õ¿¿ãèéí õóâü*õóãàöàà

¯¿íèéã òîìú¸îëáîë I=P*R*T I-Interest-Õ¿¿ãèéí õýìæýý P-Principal-¯íäñýí ä¿í R-Rate of interest-Õ¿¿ãèéí õóâü R-Time-¯ðãýëæëýõ õóãàöàà

Æèøýý íü: 1000 òºãðºãèéã æèëèéí 12%-èéí õ¿¿òýé çýýëä¿¿ëñýí ýñâýë õàäàãëóóëñàí áîë íýã æèëèéí õ¿¿ íü

I=1000*0.12*1=120 áàéíà.

Õî¸ð æèëèéí äàðàà ýðãýæ òºëºãäºõ çýýë /õàäàãëàìæ/-èéã õ¿¿ãèéí õàìò òîîöîõäîî óã õóãàöààíû çýýë, õàäàãëàìæèéí õ¿¿ã 120+120=240 òºãðºã áîäîæ ¿íäñýí ä¿í äýýð íýìæ 1000+240=1240 ãýæ ãàðãàõ áºãººä äàðààõ áàéäëààð òîìú¸îëíî.

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=¯íäñýí ä¿í+Õ¿¿=P+I áóþó

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=P+(P*R*T)

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í òîîöîæ áàéãàà äýýðõè òîìú¸îã õÿëáàðøóóëáàë:

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=P*(1+R*T)

Æèøýý íü: 1500 òºãðºãèéã 6 ñàðûí õóãàöààòàé 13.2 õóâèéí õ¿¿òýéãýýð çýýëä¿¿ëñýí ãýâýë ýðãýí òºëºãäºõ ä¿íã äàðààõ áàéäëààð òîîöîæ ãàðãàíà.

P=1500, R=0.132 (13.2/100), T=6 ñàð áóþó 1/2 æèë

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=1500*(1+0.132*1/2)

=1500*(1+0.066)=1500*(1.066)

=1.599 òºãðºã 1500 òºãðºãèéí 6 ñàðûí õ¿¿ãèéí îðëîãî íü 99 òºãðºã (1599-1500)

áàéíà.

á/. Íèéëìýë õ¿¿: Íèéëìýë õ¿¿ã /õ¿¿ãèéí õ¿¿ îðóóëæ òîîöñîí õ¿¿/ áîäîõäîî äàðààõ òîìú¸îã àøèãëàíà.

Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=¯íäñýí ä¿í*(1+õ¿¿ãèéí õóâü)õóãàöààíû çýðýã

F=P*(1+R)T

F-Çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í P-¯íäñýí ä¿í R-Õ¿¿ãèéí õóâü /æèëýýð òîãòîîíî/ T-¯ðãýëæëýõ õóãàöàà /æèëýýð/

Æèøýý íü: 3000 òºãðºãèéí çýýëèéã 6 æèëèéí õóãàöààòàé æèëèéí 10 õóâèéí õ¿¿òýé, õ¿¿ãýý íèéëìýë õ¿¿ãýýð òîîöîõîîð òîõèðîëöñîí áîë çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í 6 æèëèéí äàðàà

F=3000*(1+0.10)6=3000*(1.10)6=3000*1.771561=5314.68 òºãðºã áàéíà.

Ýðãýí òºëºãäºõ íèéò çýýëèéí ä¿íãýýñ (F) çýýëèéí ¿íäñýí ä¿íã (P) õàñàõ çàìààð çýýëèéí íèéëìýë õ¿¿ã îëíî.

I=F-P I=5314.68-3000=2314.68

Íèéëìýë õ¿¿ã òîîöîõäîî õóãàöààíû õýìæ¿¿ðýýð èõýâ÷ëýí æèëèéã àâàõ áîëîâ÷ õýðýâ ãýðýýãýýð òîõèðîëöñîí áîë õóãàöààã á¿ð áàãàñãàí òóõàéëáàë õàãàñ æèëýýð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 2 õóâààæ, óëèðàëààð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 4 õóâààæ, ñàðààð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 12 õóâààæ, ºäðººð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 360 õîíîãò õóâààæ òîîöîæ áîëíî. Íèéëìýë õ¿¿ íü áîäîõ õóãàöààíû ¿ðãýëæëýëýýñ øàëòãààëíà. Æèøýýëáýë Æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿ã ñàð á¿ð íèéëìýë õ¿¿ã ºñºí íýìýãäýõýýð áîäîõ òîõèîëäîëä 60 óäàà (5 æèë*12 ñàð) õ¿¿ áîäíî.

Íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ ¿åä äàðààõ 2 ç¿éëèéã àíõààðàõ õýðýãòýé. Õ¿¿ã æèëýýð òîãòîîæ ºãºõ ó÷èð íèéëìýë õ¿¿ã æèëä äîòðîî

õýäýí óäàà áîäîõîîñ øàëòãààëàí òóõàéí õóãàöààíû õ¿¿ã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. Æèøýýëáýë: Æèëèéí 10 õóâèéí õ¿¿ã óëèðëààð íèéëìýë õ¿¿ãýýð áîäîõ òîõèîëäîëä óëèðàëûõ íü 2.5 õóâü (10/4) áàéíà.

̺í õóãàöàà íü æèëèéí õóâààðèàð òîãòîîãäñîí áîë æèëä äîòîðîî õýä õýäýí óäàà íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ òîõèîëäîëä íèéò õýäýí óäàà áîäîõûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé.

Æèøýýëáýë: 3 æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿ã íèéëìýë õ¿¿ãýýð ñàð á¿ð áîäîõ íºõöºëä 36 óäàà (3 æèë*12 ñàð=36)áîäíî. Æèøýý: 2500 òºãðºãèéã 3 æèëèéí õóãàöààòàé æèëèéí 18 õóâèéí õ¿¿òýé îëãîñîí. Çýýëèéí õóâüä õ¿¿ã ñàð á¿ð íèéëìýë õ¿¿ãýýð òîîöîõ òîõèîëäîëä çýýëèéí íèéëìýë õ¿¿ãèéí õýìæýý

1772.85=4272.85-2500

F=2500*(1+0.18/2)3 æèë 12 ñàð (æèëä 12 óäàà)=2500*(1+0.015)36 óäàà=2500*1,70914=4272.85 áîëíî.

Íèéëìýë õ¿¿ã ìºí ºäðººð áîäîæ áîëîõ áºãººä èíãýõ òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã äàðààõ òîìú¸ãîîð áîäíî.

F=P*(1+R/360)T*365

Íèéëìýë õ¿¿ã æèë, õàãàñ æèë, ñàð ºäºðººð òîîöîõäîî íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ õÿëáàðøóóëñàí õ¿ñíýãòèéã àøèãëàí òîîöíî. Æèøýý íü: 500 òºãðºãèéã 6 æèëèéí õóãàöààòàé 5.5 õóâèéí õ¿¿òýé õàäàãëóóëñàí áîë õ¿¿ã ºäðèéí íèéëìýë ä¿íãýýð, áàñ óëèðëûí íèéëìýë õ¿¿ãýýð òîîöîõîä òóñ á¿ð õàäàãëàìæ õýðõýí ºñºõèéã òîîöîîëáîë ªäºð á¿ð íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ áîë

F=500*(1+0.055/360)6*365+1(2)=500*(1.000152778)2190=500*1.397322433=698.66 òºãðºã áîëíî.

Óëèðëààð íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ áîë F=500*(1+0.055/4)6*4=500*(1+1.01375)24=500*1.387844515=693.92 òºãðºã áîëíî. Íèéëìýë õ¿¿ã ºäðººð áóþó óëèðàëààð òîîöîõîä 698.66-693.92=4.74 òºãðºãèéí çºð¿¿ ãàð÷ áàéíà.

5.4 Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

¿ëãýð÷èëñýí æóðàìûã òºâ áàíêíààñ áîëîâñðóóëæ ãàðãàäàã áà àðèëæààíû áàíê íü ººðèéí îíöëîã áàéäàëä òîõèðóóëàí òóõàéí æóðàìä íèéö¿¿ëýí ººðèéí çýýëèéí áîäëîãîî áîëîâñðóóëäàã.

Áàíê çýýëèéí áîäëîãîî òîäîðõîéëîõûí òóëä òºðººñ ÿâóóëæ áóé ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ÷èãëýëèéã óäèðëàãà áîëãîæ áàíêíûõàà ºíººãèéí áàéäàë, õýòèéí òºëºâòýé óÿëäóóëàí çýýëèéí îíîâ÷òîé áîäëîãî ÷èãëýë áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëäýã.

¯¿íèé òóëä òóñ áàíêíû çýýëèéí îäîîãèéí áàéäëûã àâ÷ ¿çýæ ò¿¿íä áàðèìòòàé ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷ ÷ºëººòýé ýõ ¿¿ñâýð, ººðèéí õºðºíãº, òºëáºðèéí ÷àäâàð, çýýëèéí ýðñäëèéí çîõèñòîé õàðüöààíû øààðäëàãà, ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé íèéö¿¿ëýí ýíý òàëààð ÿâóóëàõ çýýëèéí áîäëîãî ÷èãëýëýý òîäîðõîéëäîã.

Çýýëèéí áîäëîãîä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éëñ: Áàíêíû õºðºí㺠Õàäãàëàìæèéí òîãòâîðòîé áàéäàë Çýýëèéí ýðñäýë Áàéíãà äàâòàãääàã ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé áàéäàë, ºðñºë人í Òºð çàñãààñ ÿâóóëæ áóé ìºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãî Áàíêíû àæèë÷äûí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð Òóñ áàíêíû öàð õ¿ðýý, íóòàã äýâñãýðèéã õàìàð÷ áóé áàéäàë

çýðýã áîëíî.

Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî íü ìàðãààíòàé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäýæ áîãèíî õóãàöààíä ººð÷ëºãäºæ áàéõ ¸ñã¿é.

̺í òóõàéí áàíê ÿìàð òºðëèéí çýýë îëãîõûã õ¿ñýæ áàéãàà áºãººä ýäãýýð çýýëèéã îëãîõäîî ÿìàð ÿìàð æóðìûí äàãóó îëãîõûã çààæ ºãºõ ¸ñòîé.

Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî íü:

Çýýëèéí áîäëîãûí çîðèëãî Çýýëèéí ñòðàòåãè Çýýëèéã õóäàëäààëàõ òàëáàð Çýýëèéí ñòàíäàðò Çýýëèéã áàòëàõ ýðõ ìýäýë çýðãèéã

òóñãàñàí áàéäàã.

Çýýëèéí áîäëîãèéí çîðèëãî íü:

×àíàðòàé áóöààí òºëºãäºõ çýýëèéã îëãîõ

Áàíêíû õºðºíãèéã àøèãòàé áàéðøóóëàõÁàíêíû áîëîí òóõàéí îðîí íóòãèéí õóóëü

¸ñíû øààðäëàãûã èëýðõèéëæ áóé çýýë îëãîëòûã äýìæèõýä îðøèíî.

Çýýëèéí ñòðàòåãè:

Àðèëæààíû áàíê íü çýýëèéíõýý ñòðàòåãèä äàðààõ ç¿éëèéã òóñãàäàã. ¯¿íä:

Çýýë, õàäãàëàìæûí õàðüöàà Çýýëèéí áàãöûí õîëüö Çýýëèéí áàãöûí õýìæýý Çýýëèéí áàãöûí ºñºëòèéí õóðäàö çýðýã

þì.

Çýýë õóäàëäààëàõ òàëáàð:

Áàíêíû îëãîõ çýýë äàðààõ ç¿éë¿¿äýýñ õàìààðàëòàé. ¯¿íä:Ãàçàðç¿éí áàéðøèëÑàëáàðóóäûí öàð õ¿ðýý Õ¿í àìûí á¿òýö çýðýã îðíî.

Çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðò íü:

Àðèëæààíû áàíê íü çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíäàà

Àþóëã¿é, íàéäâàðòàé áàéäàë Àøèãòàé áàéäàë Íèéãìèéí øèíæ çýðýã ãóðâàí ãîë ñòàíäàðòûã

áàéíãà ìºðäºæ àæèëëàõ íü ÷óõàë áàéäàã.

Çýýëèéã îëãîõ ýðõ ìýäýë:

Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí õîðîî çýýë îëãîõ ýöñèéí øèéäâýðèéã ãàðãàäàã. Çàðèì ñàëáàðûí ýðõëýã÷èäýä çýýë îëãîõ ýðõèéã îëãîäîã.

Çýýë îðãîõ ýðõèéã ãîëäóó çýýëèéí õîðîîíû õóðëààð øèéäâýðëýäýã.

Çýýëèéí áîäëîãûí óäèðäëàãàä äàðààõ àñóóäëóóä çàéëøã¿é òóñãàãäàíà. ¯¿íä:

1. Çýýëèéí ÷àíàð, ýðñäýëèéã óäèðäàõàä îðîëöîõ áàíêíû á¿õ íýãæ õýñã¿¿äèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, àæèëòíóóä òýäãýýðèéí ýðõ, ¿¿ðýãèéã òîäîðõîéëîõ

2. Çýýë îëãîõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòàíûã òîäîðõîéëîõ

3. Çýýë îëãîõ çºâøººðºë ºãºõ æóðìûã òóñãàõ

4. Çýýëèéí àæèëòàíû ýðõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã òóñãàõ

5. Çýýëèéí òºñºë õ¿ëýýí àâàõ ¿éë àæèëëàãàà

6. Çýýëæ¿¿ëýëòòýé õîëáîîòîé áàðèìò áè÷èã, õóâèéí õýðãèéã çîõèõ æóðìààð á¿ðä¿¿ëýõ

7. Çýýëèéí ýðñäýëèéã òîîöîæ, çýýëèéí òºñºëä çîõèõ ñóäàëãàà, ä¿ãíýëò õèéõ

8. Áàíêíû óäèðäëàãà áîëîí àæèëòàí òýäãýýðòýé õîëáîîòîé õ¿ì¿¿ñò çýýëèéí çîõèõ õÿçãààðëàëò õèéõ

9. Çýýëæ¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà, çýýëèéí àøèãëàëòàíä õÿíàëò òàâèõ

10. ÷àíàðã¿é çýýë áèé áîëîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,

11. çýýë òºëºãäºõºä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é àëäàãäàëààñ õàìãààëàõ ñàíã áàéãóóëàõ

12. ÷àíàðã¿é çýýëèéã óäèðäàõ, òºë¿¿ëýõ õ¿÷èíã¿é áîëãîõ òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî çýðãèéã òóñãàæ ºãäºã.

5.6 Çýýëèéí ýðñäýë áà çýýëèéí øèíæèëãýý

Áàíêíû ýðñäýëèéí àíãèëàë: Ãàäààä îð÷íû ýðñäýë

- Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû õóóëü ýðõ ç¿éí àêòóóäòàé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë

- Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äòýé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë

- Áóñàä àðèëæààíû áàíêóóä áîëîí áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäòàé ºðñºëäºõ ºðñºëäººíººñ ãàðàõ ýðñäýë ãýõ ìýò îðíî.

Ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýë

- Áàíêíû àæèëòíóóäûí õàðèóöëàãàòàé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë

- Àæëûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí äóòàãäàë

- Øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíãèéí àëäàà

- Óðàìøóóëàëûí õºø¿¿ðãèéí äóòàãäàë

Àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ýðñäýë

- ¯ð àøèãã¿é íýìýãäýë çàðäàë

- ¯ð ä¿í ìóóòàé øèíý ¿éë÷èëãýý

- Áàíêíû áàéðøèëèéí áóðóó ñîíãîëò çýðãýýñ ¿¿ñýõ ýðñäýë

Ñàíõ¿¿ãèéí ýðñäýë

- Çýýëèéí ýðñäýë

- Òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ýðñäýë

- Õºðºíãèéí ýðñäýë

- Õ¿¿ãèéí ýðñäýë Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýëèéí äîòðîîñ

õàìãèéí ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã ýðñäýë áîë çýýëèéí ýðñäýë þì.

Çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéí àíãèëàë:1. Çýýëèéí ýðñäýë:

- Çýýëäýã÷ ¿éëäâýðèéí ãàçðûí àëäààòàé áîäëîãîòîé õîëáîîòîé ýðñäýë

- Ñóë äîðîé ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíòýýñ áîëæ ó÷èðñàí ýðñäýë

- Çýýëäýã÷èéí ñàëáàðûí ýðñäýë

- Òóõàéí óëñ îðîíû áàéäàëàé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë

2. Çàõ çýýëèéí ýðñäýë: Ýíý íü õàðèëöàã÷ áîëîí áàíêíû àëü àëèíòàé íü õîëáîî á¿õèé ýðñäýë þì. ¯¿íä:

- Âàëþòûí àðèëæààíû ýðñäýë

- Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ýðñäýë

- Èíôëÿöèàñ ¿¿ñýõ ýðñäýë

- Õàðèëöàã÷ òàëòàé õîëáîî á¿õèé ýðäýë

- Òºëáºð òîîîöîîíû ýðñäýë

3. Óðñãàë øèíæèéí ýðñäýë: Ýíý íü ñàíõ¿¿æèëòèéã øèíý÷èëæ ÷àäàõã¿é ÿâäàëòàé õîëáîîòîé ãàð÷ èðäýã.

4. Ñèñòåìèéí ýðñäýë: Ýíý íü áàíê õîîðîíäûí òºëáàð òîîöîîíû õîëáîî àëäàãäñàíààñ ãàðàõ ýðñäýë

5. Õóóëü ýðõèéí õîëáîî á¿õèé ýðñäýë: Áàíêíû çýýë îëãîëòîä õóóëü ýðõèéí õîëáîî á¿õèé ýðñäýë ãàð÷ áîëíî. Ýíý íü çýýë îëãîã÷èéí õàðèöëàãàã¿é, õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà çýðýãòýé õîëáîîòîé.

6. Òåõíîëîãèéí ýðñäýë: Ýíý íü ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåì, íººöèéí ñàíä òåõíîëîãè ïðîãðàììûí ýâäðýë ãýìòýëýýñ áîëæ áýðõøýýëòýé àñóóäàë ãàð÷ èðäýã.

7. Òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòòýé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë: Òºñºë õýðýãæèæ äóóñàõòàé õîëáîãäîæ òºðºë á¿ðèéí ýðñäýë ãàð÷ áîëíî. Æèøýý íü: Òºñëèéí çàðäëûí õýòðýëòèéí ýðñäýë

8. ¯éë àæèëëàãààíû ýðñäýë: Áàíêíû äîòîîä ¿éë àæèëëàãààíû àëäàà äóòàãäàë, ëóéâðûí àæèëëàãààíààñ áîëæ áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà, õÿíàëòûí ¿éë ÿâö ìóóäàæ äîðîéòíî.

Çýýëèéí ýðñäýë íü çýýëäýã÷ çýýëèéí ãýðýýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿éãýýñ áîëîí ãàäààä äîòîîä áóñàä õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð çýýëëýãèéí íºõöºë ººð÷ëºãäñºíººñ áàíêèíä ó÷ðàõ àëäàãäàë áîëíî.

Çýýëèéí ýðñäýëä íºëººëºã÷ ¿íäñýí 2 õ¿÷èí ç¿éë áàéäàã. 1. Áîäèò îáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë

Áàéãàëèéí õ¿÷èí ç¿éë Ýäèéí çàñãèéí îð÷èíû õ¿÷èí ç¿éë Óëñ òºðèéí õ¿÷èí ç¿éë Õóóëü ç¿éí îð÷èí Óëàìæëàëò ¸ñ çàíøèë Áàéãàëèéí íººö

2. ¯¿ñìýë ñóáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë

Çýýëäýã÷ áîëîí çýýëä¿¿ëýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíààñ ¿¿äýí çýýëèéã ýðñäýëä îðóóëäàã õ¿÷èí ç¿éë.

Çýýëä¿¿ëýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éë: Ýíý íü áàíêíû äîòîîä ¿éë àæèëëàãààíààñ õàìààð÷ îëãîñîí çýýëä ýðñäýë ó÷èðàõ òîõèîëäîë þì. ¯¿íä: Áàíêíû äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëò, Óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëò, Çýýëèéí áîäëîãî, Áàíêíû çýýëèéí àæèë÷èíû õàðèóöëàãã¿é ¿éë àæèëëàãàà, Çýýëèéí øèíæèëãýý áóðóó, ìóó õèéãäñýíýýñ Çýýëèéí õ¿¿ã áàíê áóðóó òîãòîîñîíîîñ Áàíêíû àæèëòàíû ñàíààòàé õóóëü çºð÷ñºí ¿éë àæèëëàãààíààñ

Çýýëäýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éë: Ýíý íü çýýë àâàã÷èéí áóðóó ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ áàíêíààñ àâñàí çýýëèéí ¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã òºëæ ÷àäàõã¿é òîõèîëäîëä ¿¿ñ÷ áîëîõ ýðñäýëèéí õ¿÷èí ç¿éë þì. Çýýëäýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éëä: Çýýëèéã çîðèóëàëòûí áóñààð àøèãëàõ Àâñàí çýýëýýð ýðõëýæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààãàà

áóðóó óäèðäàõ Çýýëäýã÷ òîîöîîãîî áóðóó õèéæ ó÷èð÷ áîëîõ

õ¿íäðýë¿¿äèéã òîîöîîëîîã¿é áàéõ Çýýëäýã÷ àâñàí çýýëýý ñàíààòàéãààð òºëºõã¿é

ñóðàãã¿é àëãà áîëîõ Çýýëäýã÷ íàñ áàðàõ çýðýã àæèëëàãààíààñ çýýë

ýðãýí òºëºãäºõã¿é áîëæ çýýëèéí ýðñäýë áèé áîëíî.

Çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãà: Àðèëæààíû áàíê íü çýýëèéí áàãöèéí ýðñäýëèéã

áàéíãà òîîöîæ ýðñäýëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã àâ÷ ÿâóóëæ áàéõ ¸ñòîé.

Àðèëæààíû áàíêíû ýðñäýëèéí ýñðýã àâàõ àðãà õýìæýýíä:

Çýýëèéí áîäëîãî Çýýëèéí øèíæèëãýý Áàðüöàà áàòëàí äààëò þì.

Çýýëèéí ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ñàí áàéãóóëàõ õóâü õýìæýý

¹ Çýýëèéí àíãèëàëÇýýëèéí õóãàöàà

õýòýðñýí õîíîãÕóâü õýìæýý

(Ñàí áàéãóóëàõ)

À.Õóãàöààíäàà

áàéãàà çýýëèéí õýìæýý

Õóãàöààíäàà áàéãàà

1%

Á.Õóãàöàà õýòýðñýí

çýýë90 õ¿ðòýë õîíîã

õýòýðñýí5%

Â. ×àíàðã¿é çýýë: ¯¿íýýñ

1Õýâèéí áóñ

çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäýë

91-180 õîíîã õóãàöàà õýòýðñýí

40%

2Ýðãýëçýýòýé çýýëèéí ºðèéí

¿ëäýãäýë

181-270 õîíîã õóãàöàà õýòýðñýí

75%

3Ìóó çýýëèéí ºðèéí

¿ëäýãäýë271-ýýñ äýýø õîíîã õóãàöàà õýòýðñýí

100%

Áàíêíû çýýëèéí øèíæèëãýý

Øèíæèëãýý ñóäàëãàà íü:

Òóõàéí íýãæèéí ¿éë àæèëãààíû åðºíõèé áàéäàë, çàõ çýýëä ýçýëæ áàéãàà áàéð ñóóðèéã òîäîðõîéëîõîä

Øèíæèëãýýíä õàìðàãäñàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíò õóãàöààíä òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðõýëæ áóé ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íäñýí çîðèëãî íü õýðõýí áèåëýãäýæ, ÿàæ õàíãàãäñàí òóõàé ä¿ãíýæ òàéëàãíàõ

¯éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿éë àæèëëàãààíä èëýðñýí íººö áîëîëöîîã ñóäëàõ, çàðäàë ºðòãèéã õÿìäðóóëàõ àæëûã èë¿¿ ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ áîëîìæ àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ

Øèíæèëãýýíèé àæëûí ýöñèéí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîí ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýë õàíäëàãûã çààæ ºãºõ çýðýã áîëíî.

Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí øèíæèëãýýíèé õóâüä çýýë õ¿ñýã÷èéí ìàòåðèàëóóäûã áàíê çºâõºí ýõ õóâü íü áàéõûã øààðääàã.

Ýíý íü íýã òàëààñ íàéäâàðòàé áàéõ áºãººä íºãºº òàëààñ ñóäàëãàà øèíæèëãýýã ¿íýí çºâ õèéõ íºõöºë áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýãääýã.

Ñóäëàæ ¿çýõýä îëîí òîîíû ýðñäýë ãàðäàã áºãººä ýíýõ¿¿ ýðñäë¿¿äèéã áóóðóóëàõ ãîë ç¿éë íü çýýëèéí øèíæèëãýý þì.

Çýýëèéí øèíæèëãýýã äàðààõü ¿íäñýí ÷èãëýë¿¿äýýð õèéäýã. ¯¿íä:

×àíàðûí øèíæèëãýý Òîîí øèíæèëãýý

×àíàðûí øèíæèëãýý: Ýíý øèíæèëãýýíèé ãîë ¿¿ðýã íü òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷èéí

çýýë áóöààí òºëºõ ÷àäâàðûã òîãòîîõîä îðøèõ áºãººä áàíêíû õóâüä èòãýëöëèéí êîýôôöèåíò ìàø ºíäºðòýé áàéãóóëëàãà ó÷èð çýýëäýã÷èéí çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ øèíæ ÷àíàðûã õàìãèéí äýýã¿¿ðò òàâüäàã.

×àíàðûí øèíæèëãýýíä: 5Ñ-èéí çàð÷èì Óäèðäëàãûí øèíæèëãýý Ñàëáàðûí øèíæèëãýý ãýñýí òºðë¿¿äýýñ á¿ðääýã.

×àíðûí øèíæèëãýý íü çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð, çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ áîëîëöîî çýðãèéã ¿íýí çºâ òîäîðõîéëîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

5Ñ-èéí çàð÷èì: Õºãæèíã¿é îðíóóäûí àðèëæààíû áàíêíóóä çýýë îëãîõäîî ýíý çàð÷ìèéã èõ õýðýãëýæ èðñýí áà 5Ñ ãýäýã íýð íü òóõàéí çýýëäýã÷ýýñ àâàõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé íýðñèéí ýõíèé ¿ñã¿¿äòýé õîëáîîòîéãîîð íýðëýãäñýí ò¿¿õòýé.

Character: Çýýëäýã÷èéí çàí òºëºâ Çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíã àøèãëàõ àðãà Àñóóëãûí àðãà ßðèëöëàãûí àðãà.

Capital: Çýýëäýã÷èéí õºðºíãèéí áàéäàë Capasity to borrow: Çýýë àâàã÷ûí îðëîãî îëîõ ÷àäâàð Condition: Îð÷èí íºõöºë áàéäàë Colletral: Áàðüöàà

5 ÑÈ-ãèéí çàð÷èìèéã çàðèì îðíóóäàä õèéõäýý äàðààõ áàéäëààð íýðëýæ õèéäýã.

Ðåéòèíãèéí ¿íýëãýýíèé àðãà Çýýëäýã÷èéí ýðñäýëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýýã òîãòîîõ íü ýðñäýëèéí ñîíãîäîã àðãà. Çýýëèéí ýäèéí çàñàã÷ íü äýýðõ çýýëäýã÷èéí áîëîí çýýëä¿¿ëýã÷èéí òàëààñ ¿¿ñýõ íºõöºë áàéäëûã ¿íäýñëýí çýýëäýã÷èéí åðºíõèé ¿íýëãýýíä çýýëèéí ýðñäëèéí øèíæèëãýýã äàðààõ àðãà÷ëàëààð õèéäýã. ¯¿íä: çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë – 30% ìºíãºí óðñãàë – 15% çýýë äààõ ÷àäâàð – 10% áàðüöàà õºðºíãèéí ÷àíàð – 20% çýýëèéí ò¿¿õ – 15% ¿íýëãýýíèé íýìýëò îáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë – 5% ¿íýëãýýíèé íýìýëò ñóáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë – 5%

Á¿ëýã õ¿÷èí ç¿éë á¿ðò óã á¿ëãèéí ¿íýëãýýã á¿ðä¿¿ëýõ õýä õýäýí ¿ç¿¿ëýëò îðíî. ¯ç¿¿ëýëò á¿ð íü 100 îíîîãîîð õýìæèãäýõ áà á¿ëýã òóñ á¿ð ººðèéí ýçëýõ õóâèéí æèíòýé áàéíà.

Çýýëèéí ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýý

Ýçëýõ õóâèéí æèí Îíîî

1Ñàíõ¿¿ãèéí

áàéäëûí ¿íýëãýý30% 100

2̺íãºí óðñãàëûí

¿íýëãýý15% 100

3Çýýë,

õ¿¿ äààëòûí ¿íýëãýý

10% 100

4Çýýëèéí õàíãàëòûí

¿íýëãýý20% 100

5Çýýëèéí ò¿¿õèéí

¿íýëãýý15% 100

6Îáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éëèéí ¿íýëãýý

5% 100

7Ñóáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éëèéí ¿íýëãýý

5% 100

Íèéò îíîî 100% 100.00

Ýöñèéí øàòàíä çýýë õ¿ñýã÷èéí ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýýã òîäîðõîéëíî. Ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýý íü øèíæèëãýýíèé ÿâöàä öóãëóóëñàí íèéò ¿íýëãýýíèé îíîîíû íèéëáýðýýð äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî.

Ðåéòèíã Íèéò îíîî Ýðñäýëèéí á¿ëýã

Íàéäâàðòàé çýýëäýã÷ 80-100 1

Èòãýëòýé çýýëäýã÷ 60-79 2

Äóíäàæ ýðñäýëòýé

çýýëäýã÷50-59 3

ªíäºð ýðñäýëòýé

çýýëäýã÷30-49 4

Áîëîìæã¿é çýýëäýã÷ 29-äîîø 5

1, 2-ð ýðñäëèéí á¿ëýãò áàãòàæ áóé

çýýëäýã÷èäýä çýýë îëãîõ

3-ð ýðñäëèéí á¿ëýãò áàãòàæ áóé

çýýëäýã÷èäèéã àíõààðàí ¿çýõ

4 áà 5-ð ýðñäëèéí á¿ëýãò áàãòàæ áóé çýýë

õ¿ñýã÷äýä çýýë îëãîõã¿é áàéõ íü çºâ þì.

Ìîíãîë óëñûí õóâüä àðèëæààíû áàíêóóä çýýë õ¿ññýí èðãýä àæ àõóéí íýãæèéã õýí áîëîõ, ÿðüæ áàéãàà áèçíåñ, çýýëýý òºëæ áàðàãäóóëàíà ãýñýí òºñºë íü õèð ¿íýí ýñýõèéã òîäîðõîéëîõäîî Ìîíãîë áàíêèí äàõü çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíã àøèãëàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.Ýíýõ¿¿ çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíä òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæ, èðãýäèéí òàëààðõè ìýäýýëýë áàéäàã áàéíà.

Òºâ áàíêíû çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò

Àðèëæààíû áàíêóóä Ìîíãîë áàíêíû çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíòàé on-line øóãàìààð õîëáîãäñîí áàéäàã.

Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéí ñàíä òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷èéí òàëààð: Çýýë õ¿ñýã÷ óðüä ºìíº íü ÿìàð íýãýí áàíêíààñ çýýë àâ÷

áàéñàí òàëààð Àâñàí çýýëýý õýðõýí òºëæ áàðàãäóóëñàí òàëààð ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ãàçàðò á¿ðòãýëòýé ýñýõ ªºð áàíêèíï ÿìàð íýã áàéäëààð ºðòýé þó, ºìíº íü ºðòýé

áàéñàí óó ãýõ ìýò äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àãóóëàãäàæ áàéäàã.

Ãýñýí õýäèé ÷ ýíä áàéãàà ìýäýýëýë íâ òîäîðõîé õýìæýýãýýð ÷àíàðûí øèíæèëãýýíä ñàéí íºëººëæ áàéãàà õýäèé ÷ àíõàí çýýë õ¿ññýí àæ àõóé íýãæ, èðãýäèéí òàëààðõè ìýäýýëýë õîìñ áàéäàã.

Óäèðäëàãûí øèíæèëãýý:

Çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæèéí óäèðäëàãûí áîäëîãî, áèçíåñèéí ýð¿¿ë ñàðóóë áàéäàë, óäèðäëàãûí àìæèëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëæ, òýð íü ¿éë àæèëëàãààíä õýðõýí íºëººëæ ýðñäýëèéã áèé áîëãîõ ìàãàäëàë áàéãààã õàðóóëæ ºãäºã. ¯¿íä:

Àøèãò àæèëëàãàà Çàõ çýýë äýõü áàéð ñóóðü Øèíý ñàíàà÷ëàãà ͺºö áàÿëàã Çàñãèéí ãàçàð áîëîí îëîí íèéòèéí õàðüöàà

Ñàëáàðûí øèíæèëãýý: Òóõàéí çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà

ñàëáàð áîëîí áóñàä ç¿éëñ çýýëèéí ýðñäýëä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Èéìä çýýëèéí ñàëáàðûí øèíæèëãýýã õèéäýã.

Çýýëèéí ñàëáàðûí øèíæèëãýý íü ÷àíàðûí øèíæèëãýýíèé íýã ÷óõàë øèíæèëãýý íü áîëæ ºãäºã.

Ñàëáàðûí øèíæèëãýý íü çàðèì ¿ç¿¿ëýëòýýðýý ÷àíàðûí øèíæèëãýýíä õàìààðàãäàõ áîëîâ÷ ìºí òîîí øèíæèëãýýíä õàìààðóóëæ áîëîõ òàëòàé.

Ñàëáàðûí øèíæèëãýýíèé çîðèëãî íü òóõàéí ñàëáàðûí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîòîé.

Çýýëèéí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõîä ñàëáàðûí øèíæèëãýýã çààâàë õèéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ó÷èð íü ñàëáàðûí ýðñäýë íü çýýëèéí ýðñäýëèéã õàðóóëæ ºãäºã.

Àðèëæààíû áàíêíû ýäèéí çàñàã÷ íü òóõàéí ñàëáàðûí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí ñàëáàðò ãàäààä íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ õýðýãöýý ãàðäàã.

Ñàëáàðûí ãàäààä õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë íü êîìïàíè á¿ðä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã áà ãàäààä ç¿éëñèéí íºëººëëèéã ìýäðýõ ìýäðýìæèéí ò¿âøèí ººð ººð áàéäàã. Èéìýýñ òàðààí áàéðøóóëàëò õèéõ áîëîìæã¿é ýðñäýëèéã áåòà () êîýôôèöèåíòýýð õýìæèíý.

Çàõ çýýëèéí ºãººæ õýðõýí ººð÷ëºãäºõ ººð÷ëºëò íü òóõàéí ¿íýò öààñíû áîëîí çýýëèéí ºãººæèä íºëººëäºã íºëººëëèéã õàðóóëäàã èíäåêñèéã Áåòà êîýôôèöèåíò ãýæ íýðëýíý.

Ñàëáàðûí ýäèéí çàñãèéí ìº÷ëºã áîëîí ñàëáàðûí ìº÷ëºãèéí õîîðîíäûí õàìààðàë:

Ñàëáàðûã òóõàéí óëñûí ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãòýé óÿëäóóëæ äàðààõ áàéäëààð 3 àíãèëäàã. ¯¿íä:

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéã äàãàæ ººð÷ëºãääºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéí ñºðºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãººñ õàìààðäàãã¿é ìº÷ëºãòýé ñàëáàð

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéã äàãàæ ººð÷ëºãääºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð ãýäýã íü ýäèéí çàñàã ñýðãýæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà íü ñýðãýæ, ýäèéí çàñàã ìóóäàæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà, áîðëóóëàëò íü ìóóäàæ áàéäàã ñàëáàðûã õýëíý. Èéì ñàëáàðò òàíñàã õýðýãëýýíèé áàðàà ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë, áàÿ÷óóäûí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿éëäâýðëýë ÿâóóëäàã áàéãóóëëàãóóä õàìààðàãäàíà.

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéí ñºðºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð ãýäýã íü ýäèéí çàñàã óíàæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà íü ñýðãýæ áàéäàã, ýäèéí çàñàã ñýðãýæ áàéâàë ¿éë àæèëëëàãàà íü óíàæ áàéäàã îíöëîãòîé ñàëáàðûã õýëíý. Èéì ñàëáàðò àðõè, ïèâî, òàìõèíû ¿éëäâýðëýë, õàð òàìõè, áèåý ¿íýëýõ, ìóðèéòàé òîãëîîìûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ñàëáàðóóä õàìààðàãäàíà.

Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãººñ õàìààðäàãã¿é ìº÷ëºãòýé ñàëáàð ãýäýã íü ýäèéí çàñãèéí ìº÷ëºãèéí óíàëò áîëîí ºñºëòèéí ìº÷ëºã íü òóõàéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëäºãã¿é ñàëáàðûã õýëíý. Ýíý ñàëáàðò ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð ãîë÷ëîí õàìààðäàã.

Ñàëáàðûí öàã õóãàöààíû àíãèëàë:

Öàã õóãàöààãààð ñàëáàðûã ãóðàâ àíãèëäàã. Çýýëäýã÷èéí õàðüÿàëàãäàõ ñàëáàðûã öàã õóàãöàààíû àíãèëëààð àíãèëàõ ¿åä òóõàéí ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûí õýìæýýã åðºíõèé øàëãóóð áîëãîí àøèãëàäàã.

Ñàëáàðûã öàã õóãàöààãààð íü

Øèíýýð ¿¿ñ÷ áàéãàà, Òºëºâëøñºí ¯åý ºíãºðººæ áàéãàà ãýæ ãóðàâ

àíãèëäàã.

ÀÂ- ¯¿ñ÷ áàéãàà ñàëáàð, ÂÑ- Òºëºâøñºí ñàëáàð CD- ¯åý ºíãºðººæ áàéãàà ñàëáàð

Áîðëóóëàëò

Ñ Â D À Õóãàöàà

¯¿ñýæ áàéãàà ñàëáàð: Øèíýýð ¿¿ñ÷ áàéãàà àæ àõóéíóóä òóðøëàãà áàãàòàé, çàõ çýýëä áàéð ñóóðü ýçëýõýä õÿëáàð áèø çýðýã øàëòãààíóóäààñ áîëîîä ýðñäýë èõòýé ãýæ òîîöîãääîã.

Òºëºâøñºí ñàëáàð: ¯éë àæèëëàãàà íü òºëºâøñºí, æèãäýðñýí ñàëáàðûí àæ àõóéíóóä çàõ çýýë äýý𠺺ðèéí òîäîðõîé áàéð ñóóðèà ýçýëñýí áàéäàã.

¯åý ºíãºðººæ áàéãàà ñàëáàð: Çàõ çýýë íü õóìèðàãäàæ áàéãàà ñàëáàð. Ýíý ñàëáàðûí áîðëóóëàëò íü õóãàöààíààñ õóãàöààíä áóóð÷ áàéãàà ººð÷ëºëòººñ õàìààðàí çàðèì ñàëáàð ¿åý ºíãºðººõ àìüäðàëûíõàà ìº÷ëºãò èðäýã

2. Òîîí øèíæèëãýý

Çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòàíä ¿íäýñëýí òîîí øèíæèëãýýã õèéäýã.

¯¿íä: Áàëàíñ Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí çýðýãò çîõèõ øèíæèëãýýã

õèéæ ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõºä îðøèíî. Øèíæèëãýýã ñ¿¿ëèéí 3-ààñ äýýø æèëèéí áàðèìòàíä

òóëãóóðëàí õèéäýã. Ãýõäýý áàðèìòûã îëîí óëñûí æèøãýýð õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð áàòàëãààæñàí áàéõ øààðäëàãûã òàâüäàã.

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë: Íîìûí íýð: Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý

Çîõèîã÷: Ë. Ýðäýíýñóâä

Õýâëýãäñýí îí: 2008 îí

Íîìûí íýð: Àðèëæààíû áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäýñ Çîõèîã÷: Ä.Ï. Óàéòèíã

Õýâëýãäñýí îí: 2004 îí

Íîìûí íýð: Áàíêíû ìåíåæìåíò 1.2 Çîõèîã÷: Ïèòåð Ñ. Ðîóç

Õýâëýãäñýí îí: 1999 îí

Õýâëýñýí ãàçàð: Óëààíáààòàð

Íîìûí íýð: BANK MANAGEMENT Çîõèîã÷: George H. Hempel, Donald G. Simonson

Õýâëýãäñýí îí: 1998 îí Õýâëýñýí ãàçàð: Àìåðèê

Íîìûí íýð: Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû øèíæèëãýýÇîõèîã÷: À. Öýðýíòîãîî

Õýâëýãäñýí îí: 2003 îí