T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ANABİLİM DALI

İKTİSAT TEORİSİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BANKALARDA FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ

BERRAK GÖKMEN 2501413127

DOÇ.DR. TEVFİK HAKAN ONGAN

İSTANBUL-2007

ÖZ

Bankacılık sektöründe son yıllarda yaşanan hızlı gelişmeler, özellikle

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunu’nun 1998 yılından bugüne kadar toplam yirmi

bir bankayı idaresine almış olması ve bu olumsuz gelişmelerin yaşanan ekonomik

krizlerle paralel yürümesi, bankacılık sektörünün ekonomi içinde ne kadar önemli

bir yeri olduğunu göstermektedir.

İlginç olan, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na devredilen bankaların

devir işlemine dek, her sene bilançolarında yüksek karlar açıklamış olmalıdır. Bu

durum, bizi bankaların finansal tablolarının derinlemesine ve objektif olarak

incelenmesi gerektiği sonucuna götürür. Çünkü finansal tablolar objektif bir

şekilde analiz edildiğinde anlaşılacaktır ki, aslında bu bankalar kağıt üzerinde kar

ediyor gibi görünmelerine rağmen, gerçekte çok uzun süreden beri birikimli olarak

gelen çok büyük bir zarar içerisindedirler.

Bu çalışmada, bankaların finansal tablolarını incelerken dikkat edilmesi

gereken püf noktaları, bilanço makyajlamasında en çok hangi yöntemlerin

denendiği ve finansal tablolara objektif olarak bakıldığında hangi gerçeklerle

karşılaşıldığı detaylı olarak aktarılmıştır. Çalışmanın büyük bir bölümünde

aktarılan rasyo analizi sayesinde sadece rakamsal veriler değil; finansal tabloların

bozukluğunun arka planında yer alan bankacılık sektörünün gerçeği de ortaya

konulmuştur.

iii

ABSTRACT

The rapid events in banking sector in recent years, especially Saving

Deposit Insurance Fund’s getting twenty-one banks under its control since 1998

and the parallel development of these negative events with economic crisis, show

the important position of banking sector in economy.

The interesting point is that those banks had declared high profits in their

balance sheets until being taken under control by Saving Deposit Insurance Fund.

This situation drives us to the necessity of an objective analysis of banks’

financial tables. An objective analysis of financial tables will show that although

these banks seem to be in profit , they are in fact, in a cumulative loss for a long

time.

In this study, the key points in analyzing financial tables of banks, the

methods prefered in balance make-up and the realities observed by an objective

assessment are explained in detail. Thanks to the ratio analysis throughout the

study not only numerical data, but the facts about banking sector are also

disclosed.

iv

ÖNSÖZ

Bankaların finansal tablolarının nasıl analiz edilmesi gerektiği konusunda

bugüne kadar yazılmış tek eser Türkiye Bankalar Birliği tarafından 1988 yılında

yayınlanan Bülent Şenver’in çalışmasıdır. Bu tez yazımının beni en çok zorlayan

yanı, bu konuda maalesef yabancı dillerde de çok fazla kaynağın yayınlanmamış

olmasıdır.

Banka finansal tablolarının analizi, şirketlerin finansal tablolarının

analizinden daha zor ve kapsamlı, uzmanlık ve özellikle deneyim gerektiren bir

konudur. Neden böyle zor ve bu denli kaynak sıkıntısı çekilen bir konuyu

üstlendiğime gelince; en başta bu çalışmanın -ülkemizdeki bankacılık sektörünün

iç dinamiklerinin anlaşılmasını kolaylaştırmak üzere- bu konuda sonradan çalışma

yapacak insanlara bir kaynak teşkil etmesini amaçladım.

Bugüne kadar bankacılık sektöründeki farklı bankalarda ve Türkiye

Bankalar Birliği’ndeki analistlik deneyimim boyunca, birçok banka bilançosu

analiz ederken gördüm ki, bankalar finansal tabloları üzerinde oldukça başarılı

makyajlar yapmaktaydılar. Fakat detaylı rasyo analizleri yapıldığında anladım ki,

finansal tabloları üzerindeki makyaj kolaylıkla silinebiliyordu ve başlangıçta karlı

gibi görünen banka aslında büyük bir zarar içindeydi.

Bu çalışmanın tercih edilmesinin bir diğer sebebi ülkemizde finansal

krizlerin ardından gerçekleşen banka el değiştirmeleri sonucu bir çok tasarruf

sahibinin mağdur edilmiş olması ve dolayısıyla tasarruf sahiplerinin doğru

bilgilendirilme hakkına sahip olması gerektiğine inanmamdır. Objektif olarak

yapılan finansal tablolar analiziyle, ekonominin ana damarlarından olan bankacılık

sektörüyle ilişkisi olan herkesin doğru bilgilendirilme hakkının baki olduğunun bu

çalışma sayesinde daha çok vurgulanmasını temenni ederim.

v

İÇİNDEKİLER

ÖZ ........................................................................................................iii ABSTRACT ........................................................................................ iv ÖNSÖZ ................................................................................................. v İÇİNDEKİLER...................................................................................vi TABLOLAR........................................................................................ ix

GİRİŞ .................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................... 5 BANKA FİNANSAL TABLOLARI .................................................. 5

1.1. Banka Bilançolarının Alt Kalemleri ........................................... 6 1.1.1. Banka Bilançolarının Aktifinde Yer Alan Kalemler ....................... 6

1.1.1.1. Nakit Değerler................................................................................. 6 1.1.1.2. Bankalar .......................................................................................... 7 1.1.1.3. Mali Kurumlar Hesabı .................................................................... 7 1.1.1.4. Merkez Bankası Serbest Tevdiat ve Mevduat ................................ 7 Munzam Karşılıkları Hesabı ........................................................................ 7 1.1.1.5. Menkul Kıymetler Cüzdanı Hesabı ................................................ 8 1.1.1.6. Bankalararası Para Piyasası Hesabı ................................................ 8 1.1.1.7. Krediler Hesabı ............................................................................... 9 1.1.1.8. Takipteki Alacaklar Hesabı............................................................. 9 1.1.1.9. Faiz Gelir Tahakkuk ve Reeskontları ........................................... 10 1.1.1.10. Finansal Kiralama Alacakları Hesabı ......................................... 10 1.1.1.11. Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı ............ 10 1.1.1.12. Muhtelif Alacaklar Hesabı .......................................................... 11 1.1.1.13. İştirakler Hesabı .......................................................................... 11 1.1.1.14. Bağlı Ortaklıklar Hesabı ............................................................. 12 1.1.1.15. Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı ................................................. 12 1.1.1.16. Sabit Kıymetler Hesabı ............................................................... 12 1.1.1.17. Diğer Aktifler Hesabı.................................................................. 13

1.1.2. Banka Bilançolarının Pasifinde Yer Alan Kalemler............................ 15 1.1.2.1. Mevduat Hesabı ............................................................................ 15 1.1.2.2. Bankalararası Para Piyasası Hesabı .............................................. 15 1.1.2.3. Alınan Krediler Hesabı ................................................................. 15 1.1.2.4. Fonlar Hesabı ................................................................................ 16 1.1.2.5. Çıkarılan Menkul Kıymetler Hesabı ............................................. 16 1.1.2.6. Faiz Gider Tahakkuk ve Reeskontları Hesabı .............................. 16 1.1.2.7. Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler Hesabı......................... 16 1.1.2.8. İthalat Teminatları ve Transfer Emirleri Hesabı ........................... 16 1.1.2.9. Karşılıklar Hesabı ......................................................................... 17 1.1.2.10. Diğer Pasifler Hesabı .................................................................. 17 1.1.2.11. Özkaynaklar Hesabı .................................................................... 17

vi

1.1.2.12. Dönem Karı Hesabı..................................................................... 19 1.1.2.13. Nazım Hesaplar (Bilanço Dışı Yükümlülükler) ......................... 21

1.2. Gelir Tablosu............................................................................. 22 1.2.1. Faiz Gelirleri ........................................................................................ 23 1.2.2. Faiz Giderleri ....................................................................................... 24 1.2.3. Faiz Dışı Gelirler.................................................................................. 26 1.2.4. Faiz Dışı Giderler................................................................................. 27 1.2.5. Vergi Öncesi Kar/Zarar........................................................................ 30 1.2.6. Vergi Karşılığı ..................................................................................... 30 1.2.7. Net Kar/Zarar ....................................................................................... 30

İKİNCİ BÖLÜM ............................................................................... 32 BANKA FİNANSAL ANALİZ TEKNİKLERİ.............................. 32

2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi ............................................... 35 2.1.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 35 2.1.2. Karşılaştırmalı Finansal Tabloların Düzenlenmesi.............................. 36 2.1.3. Karşılaştırmalı Tabloların Yorumu...................................................... 38

2.2. Yüzde Yöntemi İle Analiz ........................................................ 40 2.2.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 40 2.2.2. Yüzde Yöntemine Göre Tabloların Düzenlenmesi.............................. 41 2.2.3. Yüzde Yöntemine Göre Düzenlenmiş Tabloların Yorumu ................. 42

2.3. Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemi İle Analiz.......................... 44 2.3.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 44 2.3.2. Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemine Göre Tabloların Düzenlenmesi44 2.3.3. Eğilim (Trend) Yüzdelerine Göre Düzenlenmiş Tabloların Yorumu.. 47

2.4. Oran (Rasyo) Yöntemi İle Analiz ............................................. 51 2.4.1. Tekniğin Kullanım Amacı ................................................................... 51 2.4.2. Tekniğin Uygulanışı............................................................................. 52 2.4.3. Oranların Seçimi .................................................................................. 52 2.4.4. Rasyo (Oran) Analizine Hazırlık ......................................................... 55

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM............................................................................ 58 CAMELS ANALİZ TEKNİĞİ......................................................... 58

3.1. Sermaye Yeterliliği ................................................................... 60 3.1.1. Sermaye Yeterliliği Rasyoları.............................................................. 67

3.1.1.1. Yabancı Kaynakların Özkaynaklara Oranı ................................... 68 3.1.1.2. Özkaynakların Varlık Toplamına Oranı ....................................... 68 3.1.1.3. Özkaynak Çarpanı......................................................................... 69 3.1.1.4. Serbest Özvarlık............................................................................ 69 3.1.1.5. Nakdi ve Gayrinakdi Kredilerin Özkaynaklara Oranı .................. 69 3.1.1.6. İştirakler ve Sabit Kıymetlerin Özkaynaklara Oranı .................... 69

3.2. Likidite ...................................................................................... 70

vii

3.2.1. Likidite Rasyoları................................................................................. 74 3.2.1.1. Cari Oran....................................................................................... 74 3.2.1.2. Likit Değerlerin Varlık Toplamına Oranı ..................................... 74 3.2.1.3. Likit Değerlerin Yabancı Kaynaklara Oranı................................. 74 3.2.1.4. Kredilerin Mevduata Oranı ........................................................... 75 3.2.1.5. Faiz Gelir Reeskontlarının Faiz Gider Reeskontlarına Oranı ....... 75 3.2.1.6. Faiz Gelir Reeskontları ve Faiz Gider Reeskontları arasındaki farkın Dönem Karına Oranı ....................................................................... 75 3.2.1.7. Yabancı Para Aktiflerin Yabancı Para Pasiflere Oranı................. 76

3.3. Aktif Kalitesi ............................................................................. 76 3.3.1. Aktif Kalitesi Rasyoları ....................................................................... 79

3.3.1.1. Nakdi Kredilerin Aktif Toplamına Oranı ..................................... 79 3.3.1.2. Menkul Kıymetlerin Aktif Toplamına Oranı ................................ 79 3.3.1.3. Takipteki Alacakların Nakdi Kredilere Oranı............................... 80 3.3.1.4. Takipteki Alacak Karşılığının Takipteki Alacaklara Oranı .......... 80 3.3.1.5. Faizli Aktiflerin Toplam Aktiflere Oranı...................................... 81 3.3.1.6. Yabancı Para Net Döviz Pozisyonu.............................................. 81

3.4. Karlılık (Verimlilik) Analizi ..................................................... 82 3.4.1. Karlılık Rasyoları................................................................................. 85

3.4.1.1. Net Faiz Marjı ............................................................................... 85 3.4.1.2. Faaliyet Karının Ortalama Varlık Toplamına Oranı ..................... 85 3.4.1.3. Faiz Dışı Gelirlerin Faiz Dışı Giderlere Oranı.............................. 85 3.4.1.4. Özkaynak Karlılığı........................................................................ 85 3.4.1.5. Aktif Karlılığı................................................................................ 86 3.4.1.6. Faaliyet Karının Ortalama Personel Sayısına Oranı ..................... 86 3.4.1.7. Brüt Faaliyet Geliri ....................................................................... 86 3.4.1.8. Faiz Gelirlerinin Faizli Aktiflere Oranı ........................................ 87 3.4.1.9. Kredi Verimi ................................................................................. 87 3.4.1.10. Etkinlik Rasyosu ......................................................................... 87 3.4.1.11. Toplam Giderlerin Toplam Gelirlere Oranı ................................ 87

3.5. Piyasa Riskine Duyarlılık.......................................................... 88 3.5.1. Piyasa Riskine Duyarlılık Rasyoları .................................................... 89

3.5.1.1. Menkul Kıymetlerin Toplam Aktiflere Oranı............................... 89 3.5.1.2. Menkul Kıymetlerin Toplam Kredilere Oranı .............................. 90 3.5.1.3. Yabancı Para Aktiflerin Pasiflere Oranı ....................................... 90 3.5.1.4. Net Faiz Gelirlerinin Toplam Aktiflere Oranı .............................. 91 3.5.1.5. Döviz Pozisyonunun Özkaynaklara Oranı.................................... 91

3.6. Yönetim..................................................................................... 91

3.7. CAMELS Tekniği ile Banka Analiz Örneği............................. 94

SONUÇ............................................................................................ 97

KAYNAKÇA ................................................................................ 100

viii

TABLOLAR

Tablo 1 : X Bankası Bilançosunun Aktif Tarafındaki Kalemler ........................... 14

Tablo 2 : X Bankası Bilançosunun Pasif Tarafındaki Kalemler............................ 20

Tablo 3 : X Bankası Bilançosunun Nazım Hesap Kalemleri................................. 22

Tablo 4 : X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Gelirlerine Ait Kalemler .......... 24

Tablo 5: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Giderlerine Ait Kalemler .......... 25

Tablo 6: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Gelirlere Ait Kalemler ...... 27

Tablo 7: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Giderlere Ait Kalemler...... 29

Tablo 8: X Bankası Bilançosunun Karşılaştırmalı Analizi.................................... 38

Tablo 9: X Bankası Bilançosunun Yüzde Yöntemine Göre Analizi ..................... 42

Tablo 10: X Bankası Gelir Tablosunun Eğilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemine Göre

Analizi............................................................................................................ 48

Tablo 11: X Bankası Sermaye Yeterlilik Rasyoları............................................... 70

Tablo 12: X Bankası Likidite Rasyoları ................................................................ 76

Tablo 13: X Bankasının Aktif Kalitesi Rasyoları .................................................. 82

Tablo 14: X Bankasının Karlılık Rasyoları ........................................................... 88

Tablo 15: X Bankasının Piyasa Riskine Duyarlılık Rasyoları............................... 91

Tablo 16: X Bankasının Grup Bankaları ile CAMEL Tekniğine göre

Karşılaştırması ............................................................................................... 94

ix

GİRİŞ

Bankacılık sektörü ekonominin barometresidir. Sektörde meydana gelen

gelişmeler ekonominin gelişimini yansıtmakta, aynı zamanda ekonomik

gelişmeler de bankacılık sektöründe paralel olarak yansımasını bulmaktadır.

Ekonomik gelişmelerin bankacılık sektörüne yansımaları, aynı zamanda da

bankacılık sektöründeki gelişmelerin ekonomik krizlerin oluşmasında ne denli

etkili olduğu son yıllarda ülkemiz gibi hassas dengelere sahip ülkelerde daha bir

net gözlenmiştir. Ayrıca, bankacılık sektörünün büyüklüğü ülkemizdeki finans

sektörünün yüzde doksanını oluşturması sebebiyle de ekonominin genel durumunu

etkilemesi ve aynı ölçüde etkilenmesi sebebiyle önem arzetmektedir. Bu sebeple

bilhassa bankacılık sektöründeki bankaların mali yapıları dikkat çekecek derecede

önem kazanmıştır.

Bankalar, merkez bankalarının bankacılık fonksiyonu dışında kalan tüm

bankacılık fonksiyonlarını yerine getirmekte olup, temel fonksiyonları ‘tasarruf

fazlası’ bulunan ekonomik birimlerden ‘tasarruf açığı’ bulunan ekonomik

birimlere fon akışını sağlamaktır. Diğer işlevlerinden biri ise kaynaklara akıcılık

sağlamaktır. Bankacılık sistemi, ulusal hatta uluslararası düzeyde kaynaklara

akıcılık sağlar. Bir diğer işlevleri fonları hareketlendirmektir. Bankalar,

ekonomide aylak kalan fonları sisteme çekerek fonları hareketlendirmektedir.

Bankaların mali bünyelerinde yer alan özsermayeleri, kendi

kaynaklarından sağladıkları fonları; yabancı sermayeleri ise, borçlanmak yoluyla

üçüncü şahıslara ait kaynaklardan sağlanan fonları ifade etmektedir (Durer, 1988:

28). Bankalar borçlanarak sağladıkları kaynaklarla faaliyet göstermektedirler. Bu

sebeple, bankacılıkta finansal kaldıraç yüksektir. Bu, hem riskin hem de karın

kaynağıdır.

1

Bankalar, bankacılık işlemlerini yürütebilmek için ihtiyaç duydukları

fonları özsermaye ve yabancı sermaye olmak üzere farklı kaynaklardan elde

etmektedirler. Bankalar genelde kaynaklarını üç yerden sağlarlar. Bunlar mevduat,

merkez bankası kredileri, diğer borçlar ve özkaynaklardır. Toplam kaynaklar

içinde özkaynaklar haricinde kalan kısma yabancı kaynaklar denilir. Faaliyetleri

gereği bankacılık kesiminde yabancı kaynaklar toplam içinde önemli bir yer işgal

eder (Aydoğan, 1989: 42).

Bankaların kendi özkaynakları dışında, borçlanmak yoluyla fon

sağlamaları ve bu amaçla girişmiş oldukları işlemlerin tümü ‘angajman işlemleri’

adı altında gerçekleşmekte olup, borçlanmak yoluyla fon sağlamak başlıca dört

şekilde uygulanmaktadır:

- Tahvil ihracı yoluyla borçlanma

- Merkez Bankasından borçlanma

- Mevduat kabulü suretiyle borçlanma

- Yurtdışı yada yurtiçindeki bankalardan kredi sağlama yoluyla borçlanma

Özkaynaklarına oranla büyük ölçüde yabancı kaynak kullanan bankaların

toplam kaynakları içerisinde özkaynakları küçük bir paya sahip olmakla birlikte,

özkaynakların dolayısıyla banka sermayesinin bankalar açısından önemi büyüktür.

Bu önem, banka sermayesinin yerine getirmesi beklenen fonksiyonlarından

kaynaklanmakta olup, sahip olunan sermayenin büyüklüğü, genellikle finansal

gücün bir ölçüsü olarak görülmektedir. Bu nedenle, banka sermayesinin

fonksiyonları ile sermaye yapısı ve yeterliliği arasında direkt bir ilişki söz konusu

olmaktadır.

Bankacılık risk alarak yapılan bir iş olduğu için bu durumda sermaye

yeterliliği daha da ön plana çıkmaktadır. Her sektörde risk unsurları olmasına

rağmen, bir kişi veya firmanın borç verdiği parayla başka bir kişi yada firmanın

2

nakit ihtiyacını karşılamak zorunda olan bankacılık sektöründe sözkonusu olan

risklerin çeşitleri ve boyutları daha fazladır.

Bu nedenle, bankaların mali durumlarının esaslı olarak incelenmesi önem

verilmesi gereken bir konudur. Çünkü, bankacılık sektörünün ekonominin

barometresi olduğu tezi ekonominin gidişatının bankaların bilançolarından takip

edilmesiyle doğrulanmaktadır. Ekonomideki en hassas gelişmeler banka

bilançolarına muhakkak yansımaktadır. Bankaların bilançoları milli ekonominin

aynasıdır. Bu yüzden bankaların mali bünyelerinin sağlam olması sağlıklı bir

ekonomik gelişme için şarttır.

Banka bilançoları kötüleşirse, diğer bir deyişle bilanço aktif yapıları

bozulursa, bankacılık krizleri yaşanır. Geri dönmeyen kredilerin artması, hisse

senedi piyasalarındaki dalgalanmalar, reel sektörün küçülmesi nedeniyle

bankaların aktif yapılarının bozulması bankacılık krizlerinin temel nedenleri

olmaktadır. Sektörün krize girmesi sonucunda da mevduat sahipleri bankalardan

mevduatlarını çekmeye başlayınca, bankaların sonunu getiren likidite sıkıntısı

başlar (Afşar, 2004: 92).

Bankaların mali yapılarının objektif olarak incelenmesi de bu doğrultuda

elzemdir. Banka bilançolarının doğru analizinin özellikle ülkemiz ekonomisinde

son yıllarda ne kadar önemli olduğu Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na alınan

bankaların bilançoları değerlendirildiğinde açık seçik ortadadır. Fona alınmadan

önce bankalar gelir tablolarında kar elde etmiş gözükürken, fona alındıktan sonra

anlaşılmıştır ki, aslında kar ediyor görünen bankalar son derece ağır kredi borçları

altında zarar elde etmişlerdir. Bu noktada, bilanço makyajlarının abartıldığı ve

banka bilançolarının kesinlikle bankaların gerçek finansal yapılarını ortaya

koymadığı ortaya çıkmıştır. Banka bilançolarındaki abartılı makyaj kısmen

bankacılık kanunlarına uyulmaması, kısmen de denetim yetersizliğiyle alakalıdır.

Bu sebeple, bankaların finansal yapılarının gerçekçi ve objektif analizi son derece

önemli hale gelmiştir.

3

Bu çalışma, bankaların bilançolar ve gelir tabloları üzerinden finansal

analizine ilişkin bir katkıyı amaçlamaktadır. Bankaların performans niteliği

belirlenirken hangi faktörlerin gözönünde bulunması gerektiği irdelenmektedir.

Bankaların finansal analizi esnasında iki nokta önemlidir: Birinci nokta,

bankaların sergiledikleri iyi yada kötü performansın analizidir; ikinci önemli nokta

ise, iyi yada kötü performansın nedenlerini yine finansal tablolar üzerinden

belirlemektir.

Bu sebeple, bu çalışmanın CAMELS analizi bölümünde, iyi ve kötü

performansın nedenlerine kaynak teşkil etmesi amacıyla bankacılık sektöründe

risk kavramına da değinilmiş; sektörün gelişimini etkileyen risk faktörleri

açıklanmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde CAMELS analizini yapabilmek için

gerekli olan finansal tablolar ayrıntılı olarak anlatılmıştır. İkinci bölümde farklı

finansal tablo analiz tekniklerinden detaylı olarak bahsedilmiştir. En son bölümde

ise bankacılık sektöründe önemli ve verimli bir analiz yöntemi olan rasyo analizi

ve bu kapsamda en çok kullanılan CAMELS rasyo analizi üzerinde detaylı olarak

durulmuştur. Bütün CAMELS bileşenleri teker teker açıklanmış ve çalışmanın

sonunda, en net sonuca götüren bazı rasyolar seçilerek Türk Bankacılık

Sektörü’nden bir analiz örneği sunulmuştur.

4

BİRİNCİ BÖLÜM

BANKA FİNANSAL TABLOLARI

Bankalar belirli hesap dönemlerinde gerek sermaye sahipleri, gerekse

mevduat sahiplerini bankanın mali yapısı hakkında aydınlatmak amacıyla finansal

durumlarını gösteren raporlar hazırlarlar. Bankalarda kullanılan temel finansal

tablolar, ticari işletmelerde olduğu gibi bilanço ve gelir tablosudur.

Bilanço ve gelir tablosu geleneksel mali tablolardır. İşletmelerin gelişmesi

neticesinde ‘net işletme sermayesinde değişim tablosu’, ‘nakit akım tablosu’ gibi

tablolarda kullanılmaktadır (Karacan, 1983: 39). Benzer şekilde bir bankanın

performansı değerlendirilirken, işletmelerde olduğu gibi ‘fon akım tablosu’,

‘sermaye değişim tablosu’ gibi diğer finansal tablolar nadiren de olsa kullanılır

(Golin, 2001: 37).

Bir banka bilançosu, bir ticari işletme bilançosu ile yapı olarak aynı olsa

dahi, aktif ve pasiflerin alt kalemleri farklılıklar gösterir (Takan, 2001: 177).

Zaten, banka finansal tablolarıyla işletme finansal tablolarının analiz

yöntemlerinin farklı olmasının en temel sebebi budur.

Bir bankanın finansal analizi yapılırken banka yönetimi ve yatırım

uzmanlarından alınan bilgilerle, banka tarafından yayınlanan finansal tablolar ile

finansal tablo notları, ek bilgiler, yıllık rapor ve Bağımsız Denetim Firmaları

raporları kullanılır.

Banka finansal tablolarının analizinde işletme finansal tabloları analizinde

kullanılan karşılaştırmalı finansal analiz, dikey analiz ve rasyo (oran) analizi gibi

bütün analiz teknikleri kullanılabilir. Bu analiz teknikleri teker teker

kullanılabileceği gibi analizden daha sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi için

birlikte de kullanılabilir. Tek başına sağlıklı sonuç verebilen tek yöntem, Üçüncü

Bölümde detaylı olarak anlatılan CAMELS rasyo analiz tekniğidir. Rasyo analizi

5

yönteminde finansal analize başlamadan once bilançonun ve gelir tablosunun

analize hazır hale gelmesi için bazı bilanço ve gelir tablosu alt kalemleri

birleştirilir. Bu birleştirme işlemi İkinci Bölümde ‘Rasyo Analizine Hazırlık’

başlığı altında detaylı olarak anlatılmıştır.

1.1. Banka Bilançolarının Alt Kalemleri

Bilanço, genel olarak işletme amacının gerçekleştirilmesi için elde edilmiş

kaynakların belirli bir dönem itibarıyla hangi varlıklara tahsis edildiğini gösteren

bir finansal tablodur (Takan, 2001: 178). Tek tanım bu değildir; farklı bilanço

tanımları da vardır. Bir başka tanıma göre, bilanço belirli bir tarihte bir işletmenin

varlıklarını (aktif değerlerini) borçlarını ve özsermayesini tasnifli bir şekilde

gösteren bir tablodur (Akgüç, 1995: 20).

Banka bilançosunun belirli bir andaki varlıkları (aktif) toplamı, kaynak

(pasif) toplamına, borçlar ve özsermayeye eşittir. Bilançonun aktifi, mevcutlar ile

alacaklar, pasifi ise borçlar, diğer bir deyişle yabancı kaynaklar ve özkaynaklardan

ve varsa kar yada zarardan oluşur.

1.1.1. Banka Bilançolarının Aktifinde Yer Alan Kalemler

1.1.1.1. Nakit Değerler Ülkemizde tedavülde bulunan banka Türk lirası banknot ve madeni paralar

ile yabancı paraların izlendiği aktif nitelikli bir hesaptır. Yabancı paraların kasaya

döviz kuru üzerinden girişi yapılır. Dönem sonlarında evalüasyona tabii tutularak

bakiyesi Türk parasına dönüştürülür. Hesabın bakiyesi kasadaki mevcut parayı

gösterir (Takan, 2001: 179) Kasa hesabının da kendi içinde YTL, yabancı para,

altın, çekler, yoldaki paralar ve vadesi gelmiş kuponlar gibi yardımcı hesapları

vardır (Karacan, 1983: 124).

6

1.1.1.2. Bankalar

Bankalar hesabı, bankanın yurtiçi ve yurtdışı bankalarda bulunan YTL ve

döviz tevdiat hesaplarından oluşur. Diğer bankaların ilgili banka nezdindeki

tevdiatları ise pasifteki mevduat hesabı içerisinde gösterilir (Karacan, 1983: 133).

Bankalar nakit ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ve Merkez Bankası bünyesinde

tutulan yasal yükümlülüklerini yerine getirebilmek için bu hesap bünyesinde nakit

değer tutar ve döviz yükümlülükleri ve ödemeleri için yurtdışı muhabir

bankalarında döviz bulundururlar.

1.1.1.3. Mali Kurumlar Hesabı

Bankaların özel finans kurumlarına yatırdığı YTL ve yabancı para

mevduatı ve bu mevduata ilişkin hareketlerin izlendiği hesaptır (Tevfik, 1997:

190).

1.1.1.4. Merkez Bankası Serbest Tevdiat ve Mevduat Munzam Karşılıkları Hesabı

Bankalar, topladıkları YTL mevduatları ve döviz tevdiat hesaplarının

belirli bir oranını TCMB’na serbest tevdiat ve mevduat olarak yatırmak

zorundadırlar. Mevduat munzam karşılıkları, bankalar için bir fon maliyeti

oluşturmaktadır. TCMB mevduat munzam karşılığına 1985 yılına kadar faiz

ödemekteyken 1985 yılından sonra YTL mevduat munzam karşılığına ödenen faiz

tamamen kaldırılmıştır. TCMB bankalar için ayrılan munzam karşılıklar üzerinden

döviz tevdiat hesabının vadesine göre düşük oranlarda faiz ödemekte olup ödenen

faiz oranları sürekli değişmektedir (Takan, 2001: 179).

Mevduat munzam karşılık oranının yüksek ve getirisiz olması bankaların

elindeki fonları azaltmakta, plase edilebilir fon maliyetini artıran bir unsur olarak

görülmektedir.

7

1.1.1.5. Menkul Kıymetler Cüzdanı Hesabı

Bankalar ellerindeki fonların bir kısmını yasal zorunluluklar veya yatırım

yapmak amacıyla menkul kıymetlere yatırırlar. Menkul kıymetler bankaların gerek

nam ve hesabına serbest portfoyü için gerekse üçüncü kişilere satılmak üzere satın

aldığı bonolar, her türlü tahvil, hisse senetleri ile basılı ve külçe halindeki altından

oluşmaktadır (Takan, 2001: 179).

Bankalar taahhütleri karşılığında belirli bir oranda disponibilite ayırmak

zorunda oldukları için menkul kıymet alırlar. Bunun dışında TCMB bünyesinde

oluşturulan Interbank piyasasından borçlanabilmek için hazine bonosu ve devlet

tahviline yatırım yapma ihtiyacı içindedirler. Ancak asıl sebep, risksiz kar

sağlamak amacıyla yatırımdır. Devlet için iç borçlanma aracı olan menkul

kıymetler bankalar için kolayca nakite dönüştürülebilen, yüksek getirili ve risksiz

bir finansal araçtır.

Bankacılık sektöründeki mali krizin ardından finansal tablolarda

oluşturulan yeniden düzenlemeyle birlikte bu hesap kendi içerisinde ‘Alım Satım

Amaçlı Menkul Değerler’, ‘Satılmaya Hazır Menkul Değerler’ ve ‘Vadesi Dolana

Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler’ olmak üzere gruplandırılmıştır.

1.1.1.6. Bankalararası Para Piyasası Hesabı

Fon fazlası veren bankalar, fazla fonlarını kısa sürelerde değerlendirmek

için Interbank piyasasında fon açığı olan bankalara satarlar. Bankaların TCMB

aracılığıyla diğer bankalara verdiği YTL ve yabancı para borç tutarları bu hesap

grubunda izlenir (Tevfik, 1997: 190). Belirli vadeler için genellikle bir gecelik

olarak bankalara verilen borç şeklinde çalışan Interbank hesabı, bir çeşit kredi

özelliği taşımaktadır.

8

1.1.1.7. Krediler Hesabı

Krediler, bankaların en çok gelir elde ettikleri bilanço kalemidir ve aktifler

içerisinde en büyük paya sahiptir. Kredilerin sürelerine göre kısa, orta ve uzun

vadeli, çeşitlerine göre ise tüketici kredisi, konut kredisi gibi bir çok

sınıflandırması bulunmaktadır. Sektörlere göre de örneğin, inşaat ve tekstil sektörü

olarak ayrılır.

Bankalar daha çok kısa vadeli krediler kullandırmakla birlikte orta ve uzun

vadeli kredilerde kullandırmaktadırlar. Krediler banka için en riskli aktivitelerden

birisidir. Çünkü kredinin geri ödenmeme riski her zaman için sözkonusudur. Bu

sebeple, bankalar ticari işletmelere kredi verirken kredi talep eden işletme

hakkında detaylı bir inceleme yaparlar. Bu incelemelerin sonucunda çok riskli

gördükleri işletmelerin kredi taleplerini geri çevirmek zorunda kalabilirler.

1.1.1.8. Takipteki Alacaklar Hesabı

Bankalar vadesinde ödenmemiş her çeşit kredi alacaklarını izlemeye

alırlar. Karşılıklar Kararnamesi ile bankaların takibe konu alacakları, krediyi kendi

isteğine bırakmamıştır. Eski bilanço formunda tahsili gecikmiş alacaklar “Tasfiye

Olacak Alacaklar Hesabı” adı altında “Diğer Aktifler” içinde yer almaktaydılar

(Karacan, 1983: 218).

Takipteki alacaklar kendi içinde özel takipteki alacaklar, idari takipteki

alacaklar ve kanuni takipteki alacaklar olmak üzere sınıflandırılır. Ayrıca bu

hesabın içerisinde bu hesaplar için ayrılan karşılıklarda gösterilir. Brüt takipteki

alacaklar ile krediler karşılığı arasındaki fark net takipteki alacakları oluşturur

(Tevfik, 1997: 190).

9

1.1.1.9. Faiz Gelir Tahakkuk ve Reeskontları

Kredi hesaplarına dönem sonlarında yapılan faiz, komisyon ve masraf

karşılıkları tahakkukları ile reeskontlarının kaydına ilişkin bir hesaptır. Kısa, orta

ve uzun vadeli krediler ile faiz getirili diğer aktiflerin dönem karını ilgilendirdiği

halde henüz tahsil edilmemiş faizleri tahakkuk yöntemiyle ilgili gelir hesaplarına

alacak, faiz tahakkuk hesabına borç yazılır (Takan, 2001: 181).

Dönem sonu itibarıyla tahakkuk dönemi gelmemiş bütün krediler ile faiz

getirili menkul değerler ve diğer aktiflerin o dönemi ilgilendiren faizlerinin

reeskontu yapılır ve yapılan bu reeskontlar, faiz reeskontları hesabına borç, gelir

hesaplarına alacak yazılır (Tevfik, 1997: 1997).

1.1.1.10. Finansal Kiralama Alacakları Hesabı

Bankaların finansal kiralama dolayısıyla kiracıdan olan alacaklarının YTL

ve yabancı para olarak izlendiği hesaptır. Kazanılmamış finansal kiralama gelirleri

bu hesaptan düşülür (Tevfik, 1997: 191).

1.1.1.11. Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı

Bankalar Kanunu gereğince; bankalar ödenmiş sermaye tutarına ulaşıncaya

kadar yıllık brüt karlarından ayırdıkları yedek akçelerin karşılığını TCMB

bünyesindeki Hazine adına açılmış, “Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili

Hesabı”na yatırmak zorundadırlar ve yatırılan bu paralar aynı adı taşıyan hesapta

izlenir (Takan, 2001: 181).

10

1.1.1.12. Muhtelif Alacaklar Hesabı

Bankaların kredi işlemleri dışında doğan alacaklarının izlendiği, aktif

nitelikli bir hesaptır. Aslında ilke olarak, bu bilanço kalemi ilgili banka nezdinde

borçlu veya alacaklı bir hesabı bulunmayan, gerçek ve tüzel kişilerin borçlarının

takibine ilişkindir (Karacan, 1983: 181). Bu hesap, çeşitli işlem ve ilişkilerden

dolayı borçlu duruma düşen, ancak banka nezdinde cari hesabı bulunmayan kişi ve

kuruluşların genellikle kısa süre içerisinde tasfiye edilmesi gereken borçları ile

bankanın mali ve maddi duran varlıklarını oluşturan iştirak, bağlı ortaklık, bağlı

menkul kıymetler, menkul, gayrimenkullerinin vadeli satışından doğan alacakların

takip edildiği aktif nitelikli bir hesaptır (Takan, 2001: 181).

1.1.1.13. İştirakler Hesabı

İştirak genel olarak risklerin paylaşılması demektir. Bir bankanın doğrudan

yada dolaylı olarak işletmelerin yönetimine ve ortaklık politikalarının

belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri ve ortaklık paylarına iştirak

adı verilir (Akgüç, 1995: 95).

Bankalar başka işletmelerin pay senetlerine sahip olabilirler. Bu sahiplik

geçici ise bu şekilde elde edilen pay senetleri cari aktif olarak bilançoda “Menkul

Değerler Cüzdanı”nda yer alırlar. Eğer pay senetleri uzun süre elde bulundurmak

amacıyla elde edilmiş ise bu durumda iştirak kavramı ortaya çıkar (Karacan, 1983:

187).

İştirakler, bankaların ellerindeki fonları verimli alanlarda kullanmak

amacıyla ve takipteki kredilerinin tahsil edilmemesi nedeniyle zorunluluktan

edindikleri varlıklardır. Benzer şekilde başka işletmelerin pay senetlerini uzun süre

elinde tutmak amacıyla satın almaları nedeniyle edindikleri varlıklardır (Takan,

2001: 182).

11

Mali ve mali olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. İştirakler hisse senetleri

alış tutarıyla işlem görürler. Ayrılan değer azalma karşılıkları iştirakler hesabından

düşülerek net değer bulunur (Tevfik, 1997: 191).

1.1.1.14. Bağlı Ortaklıklar Hesabı

Bankalarla işletmeler arasındaki bir ortaklıkta, ortaklık payının yüzde elliyi

geçmesi halinde her türlü mali duran varlıklar bağlı ortaklık olarak kabul edilir

(Akgüç, 1995: 95).

Bankaların doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinde yada oy hakkında

yüzde elliden fazla paya yada hakkına sahip oldukları ortaklıklara sermaye olarak

yatırdıkları paraların kaydına özgü aktif karakterli bir hesaptır (Takan, 2001:182).

İştirakler hesabında olduğu gibi mali ve mali olmayan bağlı oraklıklar olmak üzere

ikiye ayrılır.

1.1.1.15. Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı

İştirak ve bağlı ortaklık niteliği taşımayan, ancak uzun vadeli olarak

tutulmasına karar verilen ortaklıklara sermaye olarak yatırılan paraların kaydına

ilişkin aktif nitelikli bir hesaptır (Tevfik, 1997: 191).

Bağlı menkul kıymetler, gelecek hesap döneminde olağan koşullar altında

paraya çevrilmesi öngörülmeyen finansal varlıklarla iştirak sayılması için aranan

asgari koşulları karşılamayan ve bu sebepten ötürü iştirak hesabında takip

edilemeyen hisse senetlerini kapsar (Akgüç, 1995: 94)

1.1.1.16. Sabit Kıymetler Hesabı

Sabit kıymetler, menkuller, gayrimenkuller ve özel maliyet bedellerinden

oluşur. Bankaların faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldıkları ve kullanım

12

süreleri bir yıldan fazla olan kasalar, büro makinaları, mobilya ve taşıt araçları gibi

kalemler menkuller grubunda sınıflandırılır. Bankanın kullanmak üzere satın

aldığı bina, arsa ve araziler, gayrimenkuller bu hesap grubuna dahildir. Sabit

kıymetler, diğer bir deyişle maddi duran varlıklar şu şekilde sınıflandırılırlar

(Akgüç, 1995: 99):

- Arazi ve arsalar

- Binalar

- Döşeme ve demirbaşlar

- Taşıt araçları

- Yedek maddi duran varlıklar

- Yapılmakta olan yatırımlar

Yeniden değerleme artışları iki gruba da borç yazılarak muhasebeleştirilir

(Tevfik, 1997: 192). Kira ile tutulmuş gayrimenkulleri genişletmek ve ekonomik

değerlerini artırmak için yapılan harcamalar da özel maliyet bedeli olarak bu

grupta muhasebeleştirilir. Bu sabit kıymetlere ilişkin yazılan amortisman giderleri,

sabit kıymetlerin düzenleyici bir hesabı olan birikmiş amortisman hesaplarına

alacak verilerek kaydedilir. Bu hesaplarla sabit kıymetler netleştirilir.

1.1.1.17. Diğer Aktifler Hesabı

Herhangi bir sınıflandırmaya girmeyen aktifler, diğer aktifler grubunu

oluşturur. Peşin ödenmiş vergiler, TCMB özel hesapları, peşin ödenmiş giderler ve

borçlu geçici hesaplar bu grupta yer almaktadır (Takan, 2001: 183).

İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıkların

satışından, gayrimenkul satışından ve diğer varlıkların satışından sağlanan

alacaklar da bu grupta yer almaktadır.

13

Tablo 1 : X Bankası Bilançosunun Aktif Tarafındaki Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- NAKİT DEĞERLER 7055807 17804032BANKALAR 68464041 140717048 T.C.Merkez Bankası 9057243 24840931 Diğer Bankalar 59406798 115876117 Yurtiçi Bankalar 9285709 30675397 Yurtdışı Bankalar 50121089 85200720MENKUL DEĞERLER CÜZDANI 21278591 169168522 Devlet İç Borçlanma Senetleri 11795002 77198150 Hisse Senetleri 2885 17636 Diğer Menkul Kıymetler 2945756 91952736KREDİLER 206019720 592185824 Kısa Vadeli 205483202 588223539 Orta ve Uzun Vadeli 536518 3962285TAKİPTEKİ ALACAKLAR (NET) 0 0 İdari Takipteki Alacaklar 32151 34155 Ayrılan Karşılık (-) 32151 34155 Kanuni Takipteki Alacaklar (Net) 0 0 Kanuni Takipteki Alacaklar 1278467 4690698 Ayrılan Karşılık (-) 1278467 4690698FAİZ VE GELİR TAHAK. VE REESK.LARI 19053002 98448987 Kredilerin 7911282 20233176 Menkul Değerlerin 9140783 70589156 Diğer 2000937 7626655FİNANSAL KİRALAMA ALACAKLARI 0 0MEVDUAT MUNZAM KARŞILIKLARI 16057566 29421540KANUNİ YED.AKÇ.KARŞ. DEVLET TAHVİL 3146481 6683507MUHTELİF ALACAKLAR 541646 634091İŞTİRAKLER (NET) 885977 1285283 Mali İştirakler 258807 531254 Mali Olmayan İştirakler 627170 754029BAĞLI ORTAKLIKLAR (NET) 8405686 21542736 Mali Ortaklıklar 6324079 12055164 Mali Olmayan Ortaklıklar 2081607 9487572BAĞLI MENKUL KIYMETLER (NET) 27511629 51763237 Hisse Senetleri 261170 542974 Diğer Menkul Kıymetler 27250459 51220263SABİT KIYMETLER (NET) 19484536 43921819 Defter Değeri 24188573 53810681 Birikmiş Amortismanlar (-) 4704037 9888862DİĞER AKTİFLER 4559555 19126780AKTİF TOPLAMI 402464237 1192703406

14

1.1.2. Banka Bilançolarının Pasifinde Yer Alan Kalemler

1.1.2.1. Mevduat Hesabı

Mevduat bankalar için asli kaynaktır. Mevduat banka için bir yabancı

kaynak olarak da düşünülebilir. Çünkü gerçek ve tüzel kişilerin paraları faiz

taahhütü karşılığında onlardan kullanım amacıyla bir süreliğine alınır. Duyuru

yapılmak suretiyle halktan saklamak veya kullanmak üzere belli bir vadede yada

talep edildiğinde geri verilmek şartıyla para toplanması işlemine yada istenildiği

zaman veya yatırıldıktan sonra, ancak belli bir süre geçtikten sonra çekilmek

koşuluyla yatırılan paralara mevduat denir (Takan, 2001: 183). Mevduatlar YTL

ve döviz olabileceği gibi vadeli veya vadesiz de olabilir.

Bilançodaki bir başka mevduat ayrımı, tasarruf mevduatı, resmi mevduat,

ticari kuruluşlar mevduatı, bankalar mevduatı, döviz tevdiat hesabıdır. Bankalar

Kanunu’na göre genel ve katma bütçeli daireler ve kurumlara, yerel yönetimlere,

sosyal sigortalar kurumlarına ait mevduat, resmi mevduat sınıflamasına dahildir.

Gerçek kişilerin ticari işletmelerine ait mevduatlar, ticari mevduat olarak

sınıflandırılırken, bankaların kendi aralarındaki ve TCMB nezdindeki mevduatları

bankalar mevduatı sınıflandırmasına tabiidir (Karacan, 1983: 255).

1.1.2.2. Bankalararası Para Piyasası Hesabı

Fon ihtiyacı olan bankaların, TCMB aracılığıyla diğer bir bankadan kısa

süreli olarak aldığı fonlar, YTL yada yabancı para olarak bu hesapta izlenir

(Tevfik, 1997: 192).

1.1.2.3. Alınan Krediler Hesabı

Bu hesapta, bankaların yurt içinden ve yurt dışından sağladığı kaynaklar ve

kullandığı krediler izlenir. TCMB kredileri, Eximbank kredileri, sendikasyon

kredileri ve diğer krediler bu hesap grubunda takip edilir (Takan, 2001: 183).

15

1.1.2.4. Fonlar Hesabı

Bankalara, bütçeden ve bakanlıklardan ve diğer kamu kaynaklarından yasa

veya idari kararla tahsis edilen fonlar için kullanılan bir hesaptır (Tevfik, 1997:

192). Özellikle kamu bankalarına özel görevleri gereği yurt dışından veya

hükümet tarafından belirli amaçlarla kullandırılması için fonlar sağlanmaktadır.

Tahsis edilen fonlar bu hesapta izlenir.

1.1.2.5. Çıkarılan Menkul Kıymetler Hesabı

Bankaların kaynak sağlamak amacıyla çıkardıkları tahvil ve bonolar ile

varlığa dayalı menkul kıymetlerin izlendiği pasif nitelikli bir hesaptır.

1.1.2.6. Faiz Gider Tahakkuk ve Reeskontları Hesabı

Dönem sonu itibariyle mevduat ile kredilerden alınan faizler, çıkarılan

menkul kıymetler ve gider oluşturan pasif nitelikli hesaplar üzerinden, içinde

bulunulan döneme ilişkin faiz giderleri bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına

borç verilerek muhasebeleştirilir (Takan, 2001: 184).

1.1.2.7. Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler Hesabı

Bankanın kendi çalışanları ve ilişkide bulunduğu üçüncü kişi ve

kuruluşlara ilişkin işlemler nedeniyle vergi sorumlusu yada yükümlüsü olarak

ödeyeceği vergi, resim, harç ile primlerinin kaydedildiği pasif karakterli bir

hesaptır (Tevfik, 1997: 193).

1.1.2.8. İthalat Teminatları ve Transfer Emirleri Hesabı

Bankaların kendi kaynakları yada TCMB kaynaklarından ithalata aracılıkla

ilgili yükümlülüklerine ilişkin mevzuat çerçevesinden alınan karşılıkların takip

16

edilmesi için açılmış pasif karakterli hesaptır (Takan, 2001: 184). İthalat bedeli

nakit olarak veya ithalat kredisi yoluyla tahsil edildiğinde bu hesaba alacak verilir;

muhtelif borçlar hesabında izlenmez.

1.1.2.9. Karşılıklar Hesabı

Bankalar Kanunu’na göre YTL ve yabancı para krediler üzerinden ayrılan

karşılıklar ile kıdem tazminatı, gelir, kurumlar vergisi, karşılıkları ile diğer

karşılıkların izlendiği hesaptır (Tevfik, 1997: 193).

Hesap dönemine ait olmakla beraber, bilanço düzenlendiği tarihe kadar

kesin tutarı bilinmeyen giderler için karşılık ayrılması, hem dönem karının doğru

hesaplanması, hem de bilançonun sağlıklı olması yönünden önemli ve gereklidir

(Akgüç, 1995: 153).

1.1.2.10. Diğer Pasifler Hesabı

Herhangi bir sınıflandırmaya girmeyen geçici nitelikteki pasif karakterli

hesapların izlendiği hesap grubudur.

1.1.2.11. Özkaynaklar Hesabı

Özkaynak; bankaların ana sermaye ve katkı sermayeleri toplamından,

sermayeden indirilen değerlerin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Bu terim, hem

başlangıçta veya sonradan ortaklar tarafından bankaya konan sermayeyi hem de

karların banka bünyesinde bırakılması suretiyle sağlanan kaynakları kapsar

(Akgüç, 1995: 173).

Özkaynaklar ödenmiş sermaye, yedek akçeler, muhtemel zararlar karşılığı,

yeniden değerleme fonları, değerleme farkları ve zararlardan oluşur (Takan, 2001:

184). Bu hesabın alt kalemleri şunlardır:

17

- Sermaye Hesabı: Bankaların nominal sermayesini gösteren bir hesaptır.

Bankanın kuruluşunda mali ihtiyaçlara göre tespit edilen sermayeye

nominal sermaye denir (Akgüç, 1995: 175). Nominal sermaye belirlenmiş

azami sermaye tutarını gösterir. Sermaye hesabı altında gösterilen tutar ile

banka ortaklarının fiilen bankaya yatırmış oldukları değerlerin tutarları

arasında fark olabilir. Bir başka ifadeyle nominal sermayenin tamamının

ödenmemiş olduğu durumlar vardır. Nominal sermaye bankaların

kuruluşundan sonra birkaç muhasebe dönemini içine alan bir sürede

ödenebilmektedir. Kuruluşta hemen ödenmeyen sermaye hesapları

Özkaynaklar hesabının altında Ödenmemiş Sermaye hesabı içerisinde

gösterilir.

- Ödenmemiş Sermaye Hesabı: Ortaklar tarafından taahhüt edilen

sermayenin kaydedildiği bir hesap olup; sermaye ile ödenmemiş

sermayenin farkı ödenmiş sermayeyi oluşturur. Ödenmemiş sermaye

hesabı değer düzeltici bir hesaptır; bilançonun pasif tarafında yer alan

nominal sermaye hesabını düzenlemektedir (Akgüç, 1995: 176).

- Yedek Akçeler: Elde edilen karın dağıtılmayarak banka bünyesinde

alıkonan kısmıdır. Kanuni yedek akçeler ve ihtiyari yedek akçeler olmak

üzere ikiye ayrılır. Kanunu Yedek Akçeler, yıllık kardan ayrılan yedek

akçelerin kaydedildiği pasif karakterli bir hesaptır. İhtiyari yedek akçeler

ise yıllık vergi sonrası kar üzerinden kanuni yedek akçelerin ayrılmasından

sonra genel kurul kararıyla ayrılan yedek akçelerdir. Birikmiş zararlar bu

hesaptan mahsup edilir (Tevfik, 1997: 194).

- Yeniden Değerleme Fonu: Özsermayeyi düzeltici niteliktedir. Yeniden

değerlemeye tabii tutulan sabit kıymetlerin net defter değerinde meydana

gelen yükselişlerin kaydedildiği pasif nitelikli bir hesaptır. Benzer şekilde

iştirak ve bağlı kuruluşların yaptıkları yeniden değerleme sonucunda

bedelsiz hisse senedi vermeleri nedeniyle aktiflerde ortaya çıkan artışlar da

18

aynı hesap grubuna kaydedilir (Takan, 2001: 185). Ayrıca menkul ve

gayrimenkullerin satışında maliyet bedelinin yeniden değerleme oranında

arttırılması, bunun sonucunda ortaya çıkan, vergi kapsamı dışında tutulan

kar, maliyet artış fonu hesabına alacak olarak kaydedilir. Bu hesap yeniden

değerleme hesap grubu içinde yer alır.

- Değerleme Farkları: Menkul değerler ve iştiraklerin borsa değerlerinin

maliyet bedelini aşması sonucunda oluşan pozitif fark menkul değerler

artış hesabına borç, bu hesaba ise alacak yazılır.

- Zarar: Belli bir hesap döneminde bankanın giderler toplamının o dönemde

elde edilen gelirlerle karşılanamamış kısmını gösterir (Akgüç, 1995: 192).

Bankaların geçmiş yıl zararı ve dönem zararı bu hesapta izlenir.

1.1.2.12. Dönem Karı Hesabı

Bankanın bir bilanço döneminde faaliyetlerinden elde ettiği vergi öncesi

karından, vergi karşılığı düşüldükten sonra kalan dönem karını gösteren pasif

karakterli bir hesaptır (Tevfik, 1997: 194). Bilanço analizi yapılırken kar hesabının

ödenecek vergiler, yedek akçeler, muhtemel zarar karşılıkları ve dağıtılacak

karlara aktarılması gerekir.

Sermaye pasifin ilk kalemi iken, kar pasifin son kalemidir. Kar, bilançoda

‘geçen yıldan devreden kar’ ve ‘bilanço yılı karı’ olmak üzere iki alt kalem

şeklinde kamuya açıklanmaktadır. Tüm dağıtımlardan sonra bankada kalan kar,

‘geçmiş yıllar karları hesabı’nda izlenir. Ancak ‘geçen yıldan devreden kar’

sermayenin içine dahil edildiği için net olarak görünmemektedir (Karacan, 1983:

283).

19

Tablo 2 : X Bankası Bilançosunun Pasif Tarafındaki Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- MEVDUAT 194573861 514690449 Tasarruf Mevduatı 20726570 35507194 Mevduat Sertifikası 87406 480 Resmi Kuruluşlar Mevduatı 337539 606835 Ticari Kuruluşlar Mevduatı 13152526 33110731 Diğer Kuruluşlar Mevduatı 2205799 5992996 Bankalar Mevduatı 20767748 127601777 Döviz Tevdiat Hesabı 137234721 310174528 Altın Depo Hesapları 61552 1695908BANKALARARASI PARA PİYASASI - -ALINAN KREDİLER 111170301 394910046 T.C. Merkez Bankası Kredileri 1388 - Alınan Diğer Krediler 111168913 394910046 Yurtiçi Banka ve Kuruluşlardan 7010802 76520619 Yurtdışı Banka Kuruluş ve Fonlardan 104158111 318389427 Sermaye Benzeri Krediler - -FONLAR - -ÇIKARILAN MENKUL KIYMETLER (NET) 23701440 95040974 Bonolar - - Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler 125944 129613 Tahviller 23575496 94911361FAİZ VE GİDER REESKONTLARI 5247877 24078036 Mevduatın 3654008 12152972 Alınan Kredilerin 1266023 5705898 Diğer 327846 6219166FİNANSAL KİRALAMA BORÇLARI (NET) 0 0ÖDENECEK VERGİ RESİM HARÇ VE PRİMLER 969951 2717258İTHALAT TRANSFER EMİRLERİ 407002 2759423MUHTELİF BORÇLAR 6532432 9209419KARŞILIKLAR 3810311 2324283 Kıdem Tazminatı Karşılığı 606115 1218205 Diğer Karşılıklar 57597 1106078DİĞER PASİFLER 7321360 18895714ÖZKAYNAKLAR 29156262 67871717 Ödenmiş Sermaye 18000000 40000000 Nominal Sermaye 18000000 40000000 Ödenmemiş Sermaye(-) - - Yedek Akçeler 3214710 6099477 Muhtemel Zararlar Karşılığı (Ban. Kan. 32/1) 872066 1848488 Yeniden Değerleme Fonları 6959159 19627351 Değerleme Farkları 110327 296401KAR 19573440 60206087 Dönem Karı 19573440 60206087 Geçmiş yıl Karları - -TOPLAM PASİF 402464237 1192703406

20

1.1.2.13. Nazım Hesaplar (Bilanço Dışı Yükümlülükler)

Bilanço dışı işlemler doğrudan bilanço içinde yer almadan bankayı kar

zarar hesabı aracılığıyla etkileyen işlemlerdir (Aydın, 2000:65). Bankaların mal

varlığına etki etmeyen, bankanın sahip olmadığı bazı kıymetlerin ve bankaların

şartlı olarak yaptığı bazı işlemlerin izlendiği hesaptır. Nazım hesaplar çift hesaplar

halinde tutulurlar ve bilançonun hem aktif hem de pasif tarafında aynı tutarlar ile

yer alırlar (Karacan, 1983: 284).

Muhasebe açısından bilanço dışı işlemler, bilançonun alt tarafında

hesaların dipnotu olarak görünür. Ancak ekonomik açıdan bakıldığında, şimdiki

zamandan ziyade geleceği etkileme açısından oldukça önemlidirler (Saunders,

2000: 261). Nazım hesaplar aşağıdaki hesap gruplarından oluşmaktadır:

- Nakdi olmayan krediler (Garanti ve Kefaletler): Bu krediler dört grupta

toplanır. Bunlar; teminat mektupları, garantiler, aval kabul ve ciro kredileri

ile diğer teminat mektuplarıdır.

- Teminat mektupları: Müşterilere genellikle bir güvence karşılığında

kullandırılır.

- Garantiler: İthal garantisi, özel dış kredi garantisi, yurt dışı ithal garantileri,

tahvil garantisi gibi gruplara ayrılır (Tevfik, 1997: 195).

- Aval, kabul ve ciro kredileri: Aval, bankaların müşterileri lehine bir poliçe

işleminde kefil olması demektir. Kabul, müşteri lehine ya muhatap olarak

yada müşteri ile birlikte poliçeyi kabul etmektir. Ciro, müşteri ile birlikte

veya onun düzenlediği bono ve poliçelerin ciranta olarak imzalanmasıdır.

- Diğer Kefalet Kredileri: Nakdi kredilere kefil olan firmalara tahsis edilen

kredilerdir. Bir kredi olarak kefalet, bankanın müşteri nam ve hesabına bir

21

üçüncü şahısa karşı herhangi bir kefalet veya garanti taahhütünde

bulunması sonucunda verilir (Karacan, 1983: 285).

- Taahhütler: Akreditif taahhütleri, cirantalar, menkul kıymet ihracında satın

alma garantileri, repo ve ters repo taahhütleri ve diğer garantiler alt

kalemlerinden oluşur (Takan, 2001: 186).

- Döviz ve faiz haddi ile ilgili işlemler: Türev finansal araçlar olarak da

bilinir. Vadeli döviz alım satım işlemleri, para ve faiz swapları, future

sözleşmeleri, opsiyonlar gibi alt kalemlerinden oluşur.

Tablo 3 : X Bankası Bilançosunun Nazım Hesap Kalemleri

X BANKASI ---------------- ---------------- BİLANÇO DIŞI YÜKÜMLÜLÜKLER 415547075 1627979454 Garanti ve Kefaletler 203077326 627218260 Taahhütler 92237572 318389545 Döviz ve Faiz Haddi ile İlgili İşlemler 120232177 682371649

1.2. Gelir Tablosu

Gelir tablosu, işletmenin özkaynağında olumlu yada olumsuz etkileri olan

işlemlerin önemli bir bölümünü belli bir dönem için özetleyen bir finansal

tablodur (Takan, 2001: 188). Bankaların maliyet kontrolüne daha fazla önem

vermeleri gerektiğini, fiyatlama hataları yaptıklarını ve risk faktörünü yeterli

ölçüde dikkate almadıklarını gösterebilecek bir araçtır.

Bankalar için gelir tablosu, banka hizmetlerinden sağlanan gelirler ve bu

gelirlerin elde edilmesi için yapılan giderler arasındaki net gelir veya gideri rapor

eder. Diğer bir deyişle gelir tablosu, belirli bir dönem için banka hizmetlerinin

faaliyet performansının özetidir. Bankalarda ilk bölümde faiz gelirleri ve giderleri,

ikinci bölümde de faiz dışı gelirler ve faiz dışı giderler olmak üzere iki ana

bölümden oluşmaktadır.

22

1.2.1. Faiz Gelirleri

Bir bankanın en temel faaliyeti topladığı yabancı kaynakları başka

firmalara belirli bir bedel karşılığında kullandırmaktır. Bu bedelin adı faiz geliridir

(Karacan, 1983: 316). Faiz gelirlerinin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:

- Kredilerden Alınan Faizler: Tüm YTL ve döviz, kısa, orta ve uzun vadeli

kredilerden alınan faizleri kapsamaktadır. Tahakkuk eden faizler, faiz

tahakkuk hesaplarına borç, bu hesap grubuna ise alacak yazılarak

muhasebeleştirilir (Tevfik, 1997: 196). Bankaların faiz gelirlerinin büyük

bir bölümü bu hesaptan elde edilir.

- Mevduat Munzam Karşılıklarından Alınan Faizler: TCMB bünyesinde

bulunan YTL ve yabancı para mevduat munzam karşılıklarından alınan

faizlerin işlendiği hesap grubudur (Takan, 2001: 188).

- Bankalardan Alınan Faizler: TCMB, yurt içi ve yurt dışı bankalardaki

mevduat hesaplarından elde edilen faizlerin işlendiği bir hesaptır.

- Bankalararası Para Piyasasından Alınan Faizler: TCMB aracılığıyla diğer

bankalara verilen borç karşılığında alınan faizlerin işlendiği hesaptır.

- Menkul Değerler Cüzdanından Alınan Faizler: Devlet iç borçlanma

senetlerinden ve diğer menkul kıymetlerden alınan faizlerin kaydına özgü

bir hesaptır.

- Diğer Gelirler: Herhangi bir sınıflandırmaya dahil olmayan gelir

kalemlerinin kaydedildiği bir hesaptır.

23

Tablo 4 : X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Gelirlerine Ait Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ GELİRLERİ 65797701 220445906 Kredilerden Alınan Faizler 38789386 113391497 TP Kredilerden Alınan Faizler 28556823 82372927 YP Kredilerden Alınan Faizler 10025858 30754939 Takipteki Alacaklardan Alınan Primler 206705 263631 KKDF'dan Alınan Primler - - Mevduat Munzam Karşılıklarından Alınan Faizler 31328 - Bankalardan Alınan Faizler 3374393 12029081 T.C.Merkez Bankasından 73133 329858 Yurtiçi Bankalardan 677069 6400548 Yurtdışı Bankalardan 2624191 5298675 Bankalararası Para Piyasası İşl. Alınan Faizler 44897 112219 Menkul Değerler Cüzdanından Alınan Faizler 21353888 88406897 Devlet İç Borçlanma Senetlerinden 16551330 75098552 Diğer Menkul Kıymetlerden 4802558 13308345 Diğer Faiz Gelirleri 2203809 6506212

1.2.2. Faiz Giderleri

Faiz giderleri bankanın kullandığı yabancı kaynaklara ödediği faizi

göstermektedir. Bu gider türü bankalarda personel giderleriyle beraber en önemli

maliyet kalemini oluşturmaktadır. Bunun en temel sebebi, bankalardaki üretim

faaliyetinin temel girdisini yabancı kaynakların oluşturmasıdır (Karacan, 1983:

303). Faiz giderlerinin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:

- Mevduata Verilen Faizler: Değişik türdeki mevduata ödenen, tahakkuk

ettirilen YTL ve yabancı para faizleri bu hesap grubuna yazılarak

muhasebeleştirilir. Bankaların verdiği faizlerin önemli bir bölümü bu hesap

grubuna işlenir (Tevfik, 1997: 196).

- Bankalararası Para Piyasasına Verilen Faizler: TCMB aracılığıyla diğer

bankalardan alınan para karşılığında ödenen faizlerin işlenmesine özgü bir

hesaptır.

24

- Kullanılan Kredilere Verilen Faizler: Bankanın Merkez Bankası, yurt dışı

ile yurt içi bankalardan sağladığı krediler için tahakkuk ettirdiği ve ödediği

faizlerin izlendiği hesaptır.

- Çıkarılan Menkul Kıymetlere Verilen Faizler: Bankanın çıkarmış olduğu

tahvil, bono ve varlığa dayalı menkul kıymetler için tahakkuk ettirdiği ve

ödediği faizlerin gösterildiği hesaptır (Takan, 2001: 189).

- Diğer Faiz Giderleri: Herhangi bir sınıflandırmaya tabii olmayan faiz

giderleri bu hesapta izlenir.

- Net Faiz Geliri: Bir bankanın gelir tablosunda, faiz gelirleri ile faiz

giderleri arasındaki pozitif farkın izlendiği hesaptır.

Tablo 5: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Giderlerine Ait Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ GİDERLERİ 24165431 77764359 Mevduata Verilen Faizler 15331711 51629244 Tasarruf Mevduatına 7411401 17452224 Mevduat Sertifikalarına 59576 33300 Resmi Kuruluşlar Mevduatına 54810 339256 Ticari Kuruluşlar Mevduatına 222358 426820 Diğer Kuruluşlar Mevduatına 153212 277852 Bankalar Mevduatına 3430224 22717455 Döviz Tevdiat Hesaplarına 3997765 10379932 Altın Depo Hesaplarına 2365 2405 Bankalararası Para Piyasası İşl. Verilen Faizler 1661065 4010070 Kullanılan Kredilere Verilen Faizler 6050524 16238054 T.C. Merkez Bankasına 1194 2605 Yurtiçi Bankalara 1306464 2952948 Yurtdışı Bankalara 4403812 9251083 Diğer Kuruluşlara 339054 4031418 Çıkarılan Menkul Kıymetlere Verilen Faizler 1078836 5690875 Diğer Faiz Giderleri 43295 196116NET FAİZ GELİRİ 41632270 142681547

25

1.2.3. Faiz Dışı Gelirler

Faiz dışı gelirlerin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:

- Kredilerden Alınan Ücret ve Komisyonlar: Bankanın müşterilerine

kullandırdığı nakdi ve gayrinakdi kredilerden ve diğer işlemlerden aldığı

ücret ve komisyonlar bu hesap grubunda izlenir.

- Sermaye Piyasası İşlemleri Karları: Menkul değerler cüzdanında ve

iştirakler cüzdanında yer alan bono, tahvil ve hisse senedi gibi menkul

değerlerin maliyet giderlerini aşan tutar üzerinden satışı durumunda oluşan

karın, sermaye piyasası ile ilgili alınan komisyonların izlendiği hesaptır

(Tevfik, 1997: 197).

- Kambiyo Karları: Kambiyo hesapları kapsamında efektif ve döviz alım-

satımı, evalüasyonlar, döviz havalelerinden elde edilen karlar bu hesapta

izlenir. Kambiyo karları, sabit kur üzerinden işlem gören kambiyo

hesaplarıyla ilgili olarak yıl sonunda yapılan evalüasyon sonucu

hesaplanan efektif ve döviz alım satım ve evalüasyon karlarından oluşur

(Karacan, 1983: 322).

- Olağanüstü Gelirler: Bankanın gayrimenkul satımı gibi, olağan faaliyetleri

dışında elde ettiği gelirlerin izlendiği hesaptır.

- Diğer Gelirler: Takipteki kredilere ayrılan karşılıklardan yapılan tahsilat,

bir önceki yıl yapılan giderlerden tahsilat gibi, herhangi bir sınıflandırmaya

tabii olmayan gelirlerin izlendiği hesaptır.

26

Tablo 6: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Gelirlere Ait Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ DIŞI GELİRLER 18132557 45991961 Alınan Ücret ve Komisyonlar 3281492 12830834 Nakdi Kredilerden 341876 1462735 Gayri Nakdi Kredilerden 1030682 2761394 Diğer 1908934 8606705 Sermaye Piyasası İşlem Karları 6087048 11382815 Kambiyo Karları 6859627 16075494 İştirakler ve Bağlı Ort. Alınan Kar Payları 721233 1302433 Olağanüstü Gelirler - - Diğer Faiz Dışı Gelirler 1183157 4400385

1.2.4. Faiz Dışı Giderler

Faiz dışı giderlerin alt grubunda şu kalemler bulunmaktadır:

- Verilen Ücret ve Komisyonlar: Bankanın aldığı nakdi, gayrinakdi krediler

ve diğer işlemler için verdiği ücret ve komisyonların izlendiği hesaptır. Bu

hesapta yer alan giderler, genellikle banka giderleri içinde görece olarak

önemsiz bir yere sahiptir (Karacan, 1983: 306).

- Sermaye Piyasası İşlemleri Zararları: Menkul değerler ve iştirakler

cüzdanında yer alan bono, tahvil ve hisse senedi gibi menkul değerlerin,

maliyet bedelinin altında bir tutar üzerinden satışı durumunda oluşan

zararların, sermaye piyasası ile ilgili verilen komisyonların izlendiği

hesaptır.

- Kambiyo Zararları: Kambiyo hesaplarıyla ilgili olarak efektif ve döviz

alım-satımı, evalüasyonlar, döviz havalelerinden kaynaklanan zararların

izlendiği hesap grubudur (Takan, 2001: 190).

27

- Personel Giderleri: Banka çalışanlarına ödenen aylık, ücretler, ödenekler,

tazminatlar, sosyal yardımlar, ikramiyeler, yolluk ve sigorta primlerinin

izlendiği hesaptır.

- Kıdem Tazminatı Provizyonu: Bankanın kıdem tazminatı yükümlülüğünü

dönem sonu itibarıyla hesaplaması sonucu, bir önceki dönem sonu kıdem

tazminatı miktarına göre doğan artışın dönem gideri olarak izlenmesine

ilişkin hesaptır (Tevfik, 1997: 198).

- Kira Giderleri: Faaliyetin devam ettirilebilmesi için kiralanan

gayrimenkullere ödenen kira giderleri ve finansal kiralamadan doğan kira

giderlerinin izlendiği hesaptır.

- Amortisman Giderleri: Bankanın menkulleri, gayrimenkulleri, ilk kuruluş

ve örgütlenme giderleri ile özel maliyet bedellerinin kanunda belirtilen

oranlar çerçevesinde giderlere alınan tutarların izlendiği hesaptır (Takan,

2001: 191).

- Vergi ve Harçlar: Bankanın menkullerle, gayrimenkulleri için ödediği her

türlü vergi ve faaliyetler sebebiyle ödediği çeşitli vergi ile harçlar bu

hesapta izlenir.

- Olağanüstü Giderler: Bankanın yangın, deprem gibi olağan faaliyetleri

dışında yüklendiği giderlerin izlendiği hesaptır.

- Takipteki Alacaklar Provizyonu: Takipteki nakdi ve gayrinakdi krediler

için ayrılan karşılıkların izlenmesine özgü bir hesaptır. Ayrılan karşılıklar

bu hesap grubuna borç yazılarak kaydedilir (Tevfik, 1997: 198).

28

- Diğer Provizyonlar: Menkul değerler değer düşüş karşılıkları, iştirak ve

bağlı kuruluşlar değer düşüş karşılıkları, tahsili şüpheli ücret, komisyon

gibi karşılıkların izlendiği bir hesaptır.

- Diğer Faiz Dışı Giderler: YTL ve yabancı para grup taşıma giderleri,

temizlik giderleri gibi hesapların izlendiği gider hesabıdır.

- Net Faiz Dışı Gelirler: Faiz dışı gelirler ile faiz dışı giderler arasındaki

olumlu fark net faiz dışı gelirleri verir.

Tablo 7: X Bankasının Gelir Tablosundaki Faiz Dışı Giderlere Ait Kalemler

X BANKASI ---------------- ---------------- FAİZ DIŞI GİDERLER 37143370 116688870 Verilen Ücret ve Komisyonlar 816536 7611331 Nakdi Kredilere Verilen 29380 602088 Gayri Nakdi Kredilere Verilen 394 524 Diğer 786762 7008719 Sermaye Piyasası İşlem Zararları 59012 739078 Kambiyo Zararları 18929547 62206142 Personel Giderleri 7252625 17732641 Kıdem Tazminatı Provizyonu 150000 612089 Kira Giderleri 575603 1227259 Amortisman Giderleri 1251885 3132606 Vergi ve Harçlar 490149 1333279 Olağanüstü Giderler - - Takipteki Alacaklar Provizyonu 774596 3628440 Diğer Provizyonlar 34726 1035492 Diğer Faiz Dışı Giderler 6808691 17430513NET FAİZ DIŞI GELİRLER -19010813 -70696909VERGİ ÖNCESİ KAR/ZARAR 22621457 71984638VERGİ PROVİZYONU 3048017 11778551NET KAR/ZARAR 19573440 60206087

29

1.2.5. Vergi Öncesi Kar/Zarar

Gelir tablosundaki bu bölüm net faiz gelirleri ile net faiz dışı gelirlerin

toplamını verir.

1.2.6. Vergi Karşılığı

Bankanın faaliyetleri sonucunda elde edilen gelirden vergiye tabii olan

karı üzerinden ödeyeceği kurumlar ve gelir vergisinin toplamını verir.

1.2.7. Net Kar/Zarar

Bankanın net faiz geliri ile net faiz dışı gelirlerinin toplanması ve bu

toplamdan vergi karşılığının çıkarılmasıyla net kar (zarar) hesaplanır (Tevfik,

1997: 199).

Ancak dönem sonlarında oluşan bu net kar rakamının gerçekliği,

dolayısıyla bankaların bilanço ve gelir tablolarının şeffaflığı finansal tablo analizi

açısından önemlidir. Banka finansal tablolarının gerçekçi olmaması, yeterince

şeffaf görülmemesi şu nedenlerden doğabilir. Bankaların;

a) Tahsili gecikmiş, tahsili şüpheli hale gelmiş kredilerini tahsili gecikmiş

alacaklar hesabında değil, krediler hesabında göstermeleri,

b) Tahsili gecikmiş krediler için yeterince karşılık ayırmamaları,

c) Yapay işlemlerle özellikle dönem sonlarında mevduat hacmini yapay

bir şekilde şişkin göstermeleri,

30

d) Değer yitiren finansal varlıkları (menkul değerleri) için karşılık

ayırmamaları ve bu tür finansal varlıkları yüksek değerlerle

bilançolarında göstermeleri,

e) Taşınmaz mal ve iştiraklerini yüksek bedellerle değerlendirmeleri,

f) Bilanço dışı yükümlülüklerini, özellikle teminat mektubu, aval, kabul,

ciro gibi gayrinakdi kredileri ayrıntılı bir şekilde göstermemeleri,

g) Dönem giderlerini aktifleştirerek varlıklar arasında göstermeleri,

h) Olası zararlar için karşılık oluşturmamaları,

i) Gelir ve giderleri ilgili oldukları hesap dönemlerine mal etmemeleri,

bankacılık dili ile hesap dönemi sonlarında gelir ve gider

reeskontlarını sağlıklı biçimde yapmamaları.

Ülkemizde banka bilançolarının şeffaf olmasını, gerçekçi olmasını

sağlamak için bazı önlemler alınmış ve gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Örneğin,

bankaların tahsili gecikmiş kredileri için oluşturacakları karşılıklar belirli esaslara

bağlanmıştır (Akgüç, 1987: 224).

31

İKİNCİ BÖLÜM

BANKA FİNANSAL ANALİZ TEKNİKLERİ

Bir bankanın finansal tablolar analizi, banka yönetimi, yatırım

uzmanlarından alınan bilgiler ve banka tarafından yayınlanan diğer ek bilgilerle

birlikte yıllık rapora dayanır (Takan, 2001: 195)

Banka analizlerinde, son yıllarda etkinliği artan bağımsız derecelendirme

kuruluşlarının da dikkate aldığı, birtakım nitel ve nicel faktörler vardır. Genel

olarak bu faktörlere verilen ağırlık derecelendirmesi, değerlendirme yapılan finans

kuruluşunun faaliyette bulunduğu ülkenin hukuki yapısı, muhasebe uygulamaları,

rekabet şartları gibi unsurlara göre farklılık göstermektedir.

Özel sermayeli bir banka açısından karlılık, sermaye yeterliliği analizi,

aktif kalitesi, likidite ve yönetim yapısı ve rekabet şartları da önem taşımaktadır.

Kamusal sermayeli bir banka içinse, bankanın sektördeki önemi ve mali gücü

derecelendirme kuruluşunun değerlendirme kriterleri açısından öncelikleri

arasında yer alır. Benzer şekilde, Hükümetin yada Merkez Bankası’nın ödeme

güçlüğü çeken bankalara yardım etme olasılığı da gözönünde tutulmaktadır.

Derecelendirme kuruluşları ayrıca analizini yaptıkları bankanın bulunduğu

ülkenin ekonomik ve politik çevresini de gözden geçirip “Ülke Riski” adı verilen

ayrı bir risk değerlendirmesi de yaparlar. Politik istikrar yada istikrarsızlık ve

ekonomik göstergeler ülke derecesini etkilediğinden, bankaların

derecelendirmesinde de etkili olmaktadır.

Ayrıca bankaların ulusal ve uluslararası sistemdeki pozisyonu da

derecelendirme kuruluşları tarafından dikkate alınmaktadır. Bankaların yabancı

bankalardan aldıkları sendikasyon kredilerinin faizleri ve ödeme koşulları bile

değerlendirilmektedir.

32

Derecelendirme kuruluşlarından özellikle banka derecelendirmesi

konusunda dünyada uzman olan Thomson BankWatch firmasının banka

değerlendirmesi sırasında dikkate aldığı konular; ülke riski başlığı altında

değerlendirilebilecek politik ve ekonomik riskler, bankacılık sektörü üzerinde

hükümetin yasal düzenlemeleri ve kamu bankaları yoluyla etkisi, bankacılık

sektöründeki düzenlemeler ve denetim mekanizması, bankacılık sistemindeki

yoğunlaşmanın ve uzmanlaşmanın derecesi, bankaların karşı karşıya kaldıkları

operasyonel, piyasa riskleri de dahil tüm risklerdir.

Bankacılık sektöründeki tüm risk faktörleri dikkate alınarak bir bankanın

finansal performansını analiz edebilmek için uygulanacak dört basamak vardır. İlk

olarak finansal analizin ne amaçla yapıldığı önemlidir. Örneğin, banka içinde

çalışan bir analistle aracı kurumlarda faaliyet gösteren banka dışından bir analistin

banka bilanço ve gelir tablolarına yaklaşımı farklı olacaktır. Bir hisse senedi

analisti, daha çok beklenen karlar, dağıtılacak temettü gibi hisse senetlerinin

fiyatlarını yakından ilgilendiren bilgilerle uğraşırken, bankanın mali kontrol

bölümünde çalışan bir analist her detay için dakikalarca vakit harcar.

İkinci olarak, ilgili bankanın bilançosunu anlaşılabilir hale getirmek

gerekmektedir. Diğer bir deyişle, finansal tabloları bütün bilanço makyajlarından

arındırmış olmak gerekmektedir.

Üçüncü olarak, veriler eğilimleri değerlendirmek için uzun bir dönem

itibariyle analiz edilmelidir. Genel kural olarak dört yıldan beş yıla kadar olan

veriler analiz için yeterli olmaktadır. Çünkü bilançolar bir yılın sadece bir günkü

durumunu yansıtmaktadır; o yüzden, bilançolar bankanın faaliyetlerinin gerçek

yüzünü yansıtmaz.

Son olarak, banka verileri ilgili bankanın bulunduğu gruptaki bankalarla

karşılaştırılmalıdır. Gruplarla örneğin, benzer varlık büyüklüğüne sahip yada aynı

yerleşim bölgesinde bulunan bankalardan oluşturulabilir (Benton, 1996: 73-74).

33

Finansal analiz çalışması bir bankanın finansal durumunun, faaliyet

sonuçlarının ve finansal yönden gelişmesinin yeterli olup olmadığını belirleme ve

bu konulardaki tahminleri gerçekleştirmek amacıyla yapılır. Bu nedenle finansal

analiz çalışmasında iki aşama vardır. Bu aşamaların ilkinde geçmişin belirlenmesi,

ikinci aşamada ise geleceğin tahmini sözkonusudur. Ancak bu aşamaların her ikisi

de birbirini tamamlayacak nitelikler taşımaktadır (Akıncı, 1995: 223).

Finansal tablolar, statik ve dinamik olarak analize tabii tutulur. Statik

analiz, belirli bir döneme ait finansal tablolarda yer alan kalemler arasındaki

ilişkilerin ortaya konması ve bu ilişkilerin incelenmesidir. Bankanın finansal

durumunu ve faaliyet sonuçlarını belirli tek bir dönem için ortaya koyar.

Dinamik analiz ise birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer

alan kalemlerin zaman içerisinde göstermiş oldukları artış veya azalışların

incelenmesidir. Statik analize göre daha çok tercih edilir. Çünkü, bankanın belirli

bir dönemdeki finansal durumunun, geçmiş yıllarla karşılaştırılması yapılan

finansal analizin değerini arttırmakta, bankanın eğilimleri konusunda daha çok

fikir vermektedir (Erdoğan, 1995: 220).

Finansal analiz çalışması, muhasebe verilerinin özeti durumundaki finansal

tablolardan yararlanarak ve belirli analiz teknikleri aracılığıyla gerçekleştirilir.

Finansal analiz teknikleri geleneksel olarak dört grupta toplanır (Akgüç, 1995:

312). Bunlar;

- Karşılaştırmalı tablolar analizi,

- Yüzde yöntemi ile analiz,

- Eğilim yüzdeleri tekniği ile analiz,

- Oran (Rasyo) tekniği ile analiz’dir.

34

Bu analiz yöntemleri, işlevleri itibarıyla birbirlerinden farklı özellikler

taşımakta ve analizin bütünlüğü içinde birbirlerini tamamlayacak biçimde

kullanılmaktadırlar. Diğer bir deyişle, bu yöntemler, finansal analiz sürecinde

farklı işlemleri yerine getirmekle birlikte, zaman zaman analiz sonuçlarının

kontrolü amacıyla birleştirilerek de kullanılırlar.

2.1. Karşılaştırmalı Tablolar Analizi

2.1.1. Tekniğin Kullanım Amacı

Bir hesap dönemine ilişkin finansal tablolar bankanın ait olduğu dönemin

finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını gösterir. Bankanın sürekliliği

bağlamında bankanın finansal durumu ve faaliyet sonuçları karşılaştırılır. Bu

sebeple, bir bankanın birbirini izleyen hesap dönemlerine ait finansal tablolarının

kendi aralarında karşılaştırılarak bilanço ve gelir tablosu kalemlerindeki

değişmelerin belirlenmesi gerekir (Akıncı, 1995: 224).

Karşılaştırmalı analiz tekniği ile banka bilançosunun aktif ve pasif

yapısında yer alan değerlerde meydana gelen artış ve azalışlardan çok, bunların

zaman içerisinde göstermiş oldukları değişme ve gelişme eğilimleri belirlenmeye

çalışılır (Akgüç, 1995: 322). Bu tekniğe literatürde, yatay analiz adı da verilir.

Bankanın geçmişteki ve şimdiki durumu saptanarak gelecekteki durumu tahmin

edilmeye çalışılır. Bunun yapılabilmesi için bankanın değişik dönemlerine ait

finansal tabloları biraraya getirilerek, aktif ve pasif yapılarının dönemler itibariyla

karşılaştırılması gerekir. Zaten tekniğe adını veren de bu karşılaştırma işlemidir.

Bu analiz tekniğinin en genel amacı, bankaya ait gelişme trendlerinin elde

edilmesidir.

Karşılaştırmalı analiz tekniği ile analiz yapılırken, işlemlerin daima

oluştukları tarihte muhasebeleştirildikleri, bu sebeple finansal tablolarda yer alan

35

kalemlerin çok farklı fiyat düzeylerini yansıtabileceği gözönünde

bulundurulmalıdır (Akgüç, 1995:313).

Bu tekniğin en büyük avantajı, finansal analiz çalışmasına konu olan

bankanın gelişme yönü hakkında doyrucu bilgileri sağlamasıdır. Finansal

tablolarda, özellikle bilançoda aktif ve pasif yapısında yer alan hesaplardaki

değişmelerin incelenmesi, bankanın finansal yönden hangi doğrultuda gelişmekte

olduğunun belirlenmesi yönünden önem taşır. Bu aynı zamanda bankanın

gelecekteki muhtemel gelişme yönü hakkında tahmin yapma konusunda da

faydalıdır.

2.1.2. Karşılaştırmalı Finansal Tabloların Düzenlenmesi

Bankaların finansal tablolarının karşılaştırmalı analizi sırasında, değişik

hesap dönemlerine ait finansal tablolardaki değerlerde meydana gelen artış ve

azalışların mutlak rakam olarak ifade edilmesi ve tablolardaki değişikliklerin

yüzde olarak belirtilmesi gerekmektedir. Analizi yapılacak cari dönem tablosu, bir

önceki dönem veya dönemlerin finansal tablolarını kapsayacak şekilde

düzenlenebilir.

Finansal tabloların iki dönemi kapsayacak şekilde düzenlenmesinde cari

dönemin, geçmiş dönemle karşılaştı