BANU AVAR

Batz'mn Politikalarz Bugün de Aym:

BOL VE YUT!13 ÜlkedeBatz Projeleri

Remzi Kitabevi

I

'BÖL VE YUTŸ/ Banu Avar

Her hakki sakhdir. Bu yapitin aynen ya daözet olarak hiçbir bölumu, telif hakkisahibinin yazilt izni ahamadan kullamlamaz.

Editör: Irmak ZileliKapak: Emrah Apaydm

ISBN 978-97$-14-1314-7

BÎRÎNCÎ BASIM: KRS1m, 2008

Bu kitabm basum2000 adet olarak yaprimzµrr.

Remzi KitabeviA.§., Akmerkez E3-14, 34337 Etiler IstanbulTel (212)282 2080 Faks (212)282 20 90www.remzi.com.tr post@remzi.com.tr

Baskive cilt: Remzi KitabeviA.S.basim tesisleri100. Yil Matbaacilar Sitesi,196, Bagcilar-Istanbul

TRT emekçilerine tepekkürlerimle...

Ïçindekiler

Okura llksöz,9

Bati'nm "Projeleri" ve Birle en Avrasya, 11Türksüz Kerkük, 17

"Erbil Simrlar Arasinda!", 34Ürdün'ün Hagemit Kralhgi,54Nasir'm Misir'i ve Bugün!, 75

Lübnan: Küresel Güçlerin Politika Laboratuvan, 94Suriye: "Terörist Devlet!", 115

2008 "IranYih", 133Rusya'da 3. Dönem!, 151

Abhazya, Zamamn Kiyisi..., 169"Gül Devrimi"nin Ardmdan Tiflis, 186

Kosova Açik Yara!, 213Sudan'a Darfur Oyunul, 234

Malezya'mn "Ihmh Islam"i,259Singapur: Uzak Asya'da Bir IsrailModeli!, 277

OKURA ÍLKSÖZ

4 y1180 küsur program ve iëte 4. kitap! Kendini Bati'ya ada-

mig bazi medya mensuplarma bakihrsa "skandal

program", onbinleri apan destek postalanna gäre

"gerçeklerin aynast" SmirlarArasmda Mayis 2008'de tam 4. ylldönümünde yaymdan kaldiril-di. Küçük bir grup insanm büyük özveriyle ortaya çikardigt birprogramdt. Önüne konan engeller hep çok büyük oldu ve bu 4 yi-ha büyük bir bölümünde engellerle baça ç1kmak programi yap-maktan daha zordu.

Smirlar Arasmda, demokrasi, özgürlük laflariylagäz boyama-ya çal1;anlart, Amerika'nm "Büyük Ortadogu Projesi"nin ana hat-larmi depifre ediyordu. Saldin da o oranda oluyor, program gim-gekleri üzerine çekiyordu. Tarafh bir programdt Türkiye'nin ta-rafmdaydi,

Bir TRT yetkilisi, programm yay1ndan kaldinlmasmda "ba-

zi büyükelçilerin" yikâyetlerinin etkili oldugundan säz etmigti.Türkiye'de Türkçe bakiyh bir program onlan rahatsiz ediyordu.

Geregi yapilacakti... Yapildi.Programm ardmdan öncelikle aileme, dostlarima sonra eki-

bime ve bize fedakârca yardim eden TRT çahyanlarma tegekkü-rü borç bilirim.

Ve 4 yd boyunca bizi hiç yalmz birakmayan, postalan, fakslanve teleforlanyla dikenli yollarda bize güç veren izleyici ve okurla-

ra saygt, sevgive tegekkürlerimi sunanm. Samnm en gansh prog-ram yapuncdarmdan biriyim. Böylesi bir destek az gazeteciye na-sip olur...

10 BÖL VE YUT

2007nin birinci döneminde gittigim 13 ülkenin hali pür mela-

lini bu kitapta derledim.Ingilizlerin "böl

ve hükmet" (divideand rule) olarak özetle-digi sömürge kuralini kitaba ad olarak seçmigtim Ama BertanAbi'nin (Onaran) önerisiyle Böl ve Yut olarak degigtirdim. SmirlarArasmda programmm son yolculuk notlarmi kapsayanbu kitapta,Ortadogu'da Îngiliz eliyle yaratilan Ïsraildevletini, Balkanlar'da,Kafkaslar'da, Afrika ve Uzak Asya'da kopyalama çahqmalarmdanörnekler sunulmaktadir. Bati emperyalizminin dünyanm çegitlicografyalarinda yer alan birçok ülkede "Böl ve Yut" pablonunu na-sil uyguladigmi anlatmaya çahytim. Bu çablon ilk kez Ortadogu'daIsraildevleti yaratilarak uygulandi.

Kitapta, bu 13 ülkede, benzer metotlar uygulanarak halklarmi nasil birbirine kirdirildigini,kompu devletlerin arasina nasil ka-

malar sokuldugunu ve"amaca" ulaymak için "degiçmez

bir yönte-min" içbirlikçiler vasitastyla nasil sahnelendigini okuyacaksmiz.

Emperyalizmin baskisma bagkaldiranlari, boyun egenlerle ki-yaslayacaksmiz. Gözyagive kanabulanmi; ülkelerde iç ve digbed-hahlarin marifetlerinden örnekler bulacaksmiz... Ve her ülkedesahneye konulan oyunlarm gifresinin yüzyillardir ne kadar benzerolduguna bir kez daha qaçacaksimz...

Bati'nm "Böl ve Yut" oyunu aslmda zay1f temeller üzerinde

duruyor. Halkm örgütlü birligi Bati'nm oyununu bozuyor.O yüzden bunca cefa, ipkence, yalan ve kan!Ama her geye ragmen, tarih, sahnelenen oyunun uzun vadede

ipeyaramadigmibirçok örnekle anlatiyor... Durum, direnen halk-larm yeni destans1örneklerine çahit olacagimizi müjdeliyor...

Eylül 2008

BATI'NIN "PROJELERÍ"YE BÍRLEgEN AVRASYA

Türkiye, uzun zamandir bir atep çemberi içinde. Bati'da Ege,güneyde Kibris, doguda Irak sorunuyla ugrayan Türkiye, gimdiKaradeniz'deki ve Kafkaslar'daki sicak geliqmelerle karyi kargrya.Tarih, Türkiye'yi tarafim belirlemeyezorluyor. Türkiye'yi yöne-tenler kayitsizçartsiz Amerika ve Avrupa dayatmalariyla kendile-rine yön çizmeye çahyirken, dünya, tarihin en önemli ayriqmasi-m yaqiyor.

Emperyalist devletler ve köleleytirdikleriuluslar bir yanda,baçkaldiran, "yeter" diyen ve kafa tutan uluslar diger yanda, itti-fak arayipmda.

Rusya, Çinve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin bir araya gel-digi ganghangigbirligiÖrgütütoplantilarma artik Iran, Hindistan,Pakistan da gözlemci olarak katiliyor. Bu ülkeler Afrika ve GüneyAmerika'nm çegitli devletleriyle dayanigma içinde, Bat1'mn em-peryal politikalarina etkili cevap veriyorlar.

Ekonomik ve siyasi olarak köqeyesikigm14 Bati, hirçm çikiplar-la ortaligi kana boyarkenkarpismda çaresiz seyreden uluslar degil,onu tehdit eden rakiplerle karyllayiyor.

Türkiye tüm bunlarm içinden geçerken, Amerika ve Avrupasopast altmda, Türk halkmm çikarindan yana özgür bir politikasergileyemiyor. Dünyaya "Ben Bati'dan yanay1m!" mesaji veriyor.Condoleezza Rice'in dedigi gibi, "Türkiye, kendine verilen rolle-ri oynuyor!"

12 BOLVEYUT

SIMH

ninam

Ortadogu bugün

Gazi Mustafa Kemal'in ülkesi, tüm mazlum milletlerin kur-tulug mücadelesini örnek aldigi ülke, bugün Amerika'nm aske-ri oluqumu olan NATO'nun, ABD'nin siyasi kola olarak çaliçanBirlegmigMilletler, finans orgam olan IMFnin, ABD etkisi ve de-netimindeki, Lizbon Antlaymasi'nda ortaya çiktigi üzere yok ol-makta olan bir birligin, Avrupa Birligi'nin agir baskilari altmdamazlum milletlere karpikullamlmaktadir. Kompulariyla arasi aç11-

makta, bölgede soyutlanmasina yol açacak politikalara itilmek-te, ayrica içerde uygulanan "demokrasi" projeleriyle, tipki yüz yllöncesindeki gibi bölünüp parçalanmasi için etnik kigkirtmalarmmerkezi olmaktadir.

Türkiye eger tarafini dogru seçmez ve Mustafa Kemal'inSadabad ve Balkan Pakt1'yla olupturdugu dengeden dersler almaz-

sa, yakm gelecekte Bati taperonlagunun bedelini agir ädeyebilir.Mustafa Kemal, Bati'dan gelen sert rüzgârlara kargi sirtim

Dogu'ya, Sovyetler'e, Iran'a ve Hindistan'a dayayarak bir millimücadele örgutlemigti.

Dünya bugün emperyalist güçler ve mazlum milletler olarakikiye ayrdmigtir. Ve Türkiye tarihine yakipir bir biçimde, mazlummilletlerin yanmda tarafru belirlemeli, öncü yerini almah ve poli-tikalarim buna gäre olugturmahdir.

BATI'NIN "PROJELERI"VE BIRLE EN AVRASYA 13

StSAII

Amerikah General Ralph Peters'in çizdigi 'Kan Simrlart' haritast

Bati, "Ortadogu" terimini, geçen yüzyilda Osmanh impara-torlugu'nu parçalarken üretti...

Osmanh devletinden koparilan Filistin, Ürdünve Irak, Ingilizmandasma almmigti. Büyük Britanya Sömürgeler Bakanhgi ip-te o zaman IstanbulBogazi'ndan Hindistan'a kadar olan bölgeye"Ortadogu" denilmesini kararlaytirdi.

Birinci Paylagnn Savaqi sonrasi, Ingiliz istihbaratServisi'ninOrtadogu uzmanlarmdan Thomas Edward Lawrence, yani meg-hur Arabistanli Lawrence, Ortadogu'da gösterdigi olaganüstü ça-balarla, smirlarm cetvelle çizilmesine ve yapay ülkeler olugturul-masma katki sagladi.

Ortadogu'da bu devletçiklerolugturulurken Bati'nm çikarla-riön plandaydi. Smirlar çizilirken cografi, etnik ve tarihi etmenlergöz ardi edildi. Osmanh'dan arta kalan bölge her an kariytirilabi-lir ve kolayhklayönlendirilebilir bir hale getirildi,

Bugün çizilen yeni Ortadogu haritalari geçmigin devamidir...Emperyalist Batili devletler, Balkanlar'dan Kafkaslar'a, Dogu

Akdeniz'den Iran Körfezi'ne, Afrika'dan Uzak Asya'nm içlerineuzanan bir alanda yeni smirlar çizmekteler...

Ortadogu'yu gekillendirenler, bugün dünyanin pek çok yerin-de yeni Ïsrailleryaratma pegindeler.

14 BÖL VE YUT

Hiristiyan Bati dünyasi, enerji ve tabii kaynaklar bakimm-dan zengin ülkelerde terör estiriyor... Balkanlar'da her yani ka-na boyadd tan sonra Kosova'yi Balkanlar'm Israil'i ilan edi-

yor. Kafkaslar'da Gürcistan't turuncu darbeyle gekillendiriyor.Kafkasya'ya bir "Israil"mevziliyor. Bati, her cografyada bir "Israil"istiyor.

Osmanh topraklarmda, Filistin yurdunda, Israil devletiniBritanya Kralhgtelleriyle kurmuytu.

Ortadogu trajedisinin baglangiç noktasi Filistin topraklari-

mn yagmalanmasi ve Yahudi devletinin olugturulmasi projesiy-di. ilk "Büyük Ortadogu Projesi" Birinci Dünya Savagi'yla haya-ta geçti...

Bati, önce Arap alemini soyagacma göre bölecek, ArabistanhLawrence'lar vasitasiyla Türklere kargi ayaklandiracak ve 50 ydhkbir sürede kendi kalesine yer açacakti. Israilböyle dogdu...

Aym model Hindistan'da, Malezya'da, Lübnan'da, Irak'ta dasahneye kondu...

Israil rahat bir nefes alsm diye, birlegmeye çahpan Araplar pa-ramparça edildi. Sünni-gii çatigmasi körüklendi...

Medeniyetler çatigacak, petrol cografyasi denetime almacak-

ti...Ortadogu'da kilit ülke Israil'di... Ona yakin ve ondan uzak

olanlarm duruqu önemliydi.Bu cografyada bazi ülkeler birleytirilmeye, bazilari bölünme-

ye çahquacakti...ÖrneginÜrdün Filistin'le birlegmeliama Irak üçe bölünme-

liydi...K1bris tek bir yerden yönetilmeli, Lübnan ve Suriye bölünme-

liydi.Her ülkede "demokrasi" söylemi yayllmah, her ülkenin "Ame-

rikahlari" olmahydi.Kuzey Irak'ta, içgalin adi"ihtilal"dil Amerikaldar kurtariciydi.Bazilari için Amerika kurtaricidan da öte

"kutsaldi"! KerkükÎl Meclis Baykan1Rizgar Ali, Bush için "O bir melektir!" derkençaka etmemigti. Ayni söylem, bagtmsiz yapdiveren Kosova'dakiArnavutlar için de geçerliydi...

BATl'NIN "PROJELERI"VE BIRLESENAVRASYA 15

Amerika, Kosova'ya da "demokrasi"

getirmiyti.Kosova bir anda bagimsiz yapilmigti. Gerçi ekonomisi, siya-

seti, hatta yargisi ve savunmasi tümüyle Batfya baghydi ama yi-ne de bagimsizdil Bagimsizlik ilani kutlanirken, mecliste Amerikave Avrupa Birligibayraklari altmdalardi. Milli mary yerine AvrupaBirligi'nin müzikal sembolü olan Beethoven'in 9. Senfonisi'ni din-liyorlardi.

Deniz agiri bir Amerikan eyaleti daha kuruluvermigti. KosovaBalkanlar'daki Israil'di. "Bagimsiz" ilan edildiginde pandoranmkutusu açilmigti. Romanya'da yayayan Macarlardan, Ispartya'mnBasklarma ve tabii Abhazya ve Osetya gibi Kafkas halklarm-dan Transdinyester'e, Bosna'daki Sirp Cumhuriyeti'ne ve KuzeyKibris Türk Cumhuriyeti'ne kadar uzanan bir yelpazede "ba-

gimsizhk"isteyen halklara ne cevap vereceklerdi? Yamt pu oldu:"Kosova bagkaf'

Batili güçler, gerek Balkanlar'da gerekse Kafkasya'da kendile-rine bagladiklariyönetimleri yönlendirirken amaç tüm zenginlik-lerin yatag1 Avrasya cografyasmda denetimi saglamakti. Bununiçin henüz denetleyemedikleri bir deniz kalmigti: Karadeniz. Tümçabalarma ragmen Bati, Karadeniz'e yerlegememigti. ÖnlerindeMontrö ve Batfya yakasmikaptirmamig, Karadeniz'de kiyisiolanülkeler vardi.

Bir çare buldular ve 4,5 milyon nüfuslu Gürcistan'm turunculideri Saakapvili'yi kulland11ar. 75 bin nüfuslu Osetya'yi iqgaleyel-tenen Gürcistan, kargismda 140 milyon nüfusu olan Rusya'yi bu-lacakti.Bunun ardmdan Bati, magdur olan Osetlere "uluslararasi"

yardim için kollari sivayacakti. Yardimi ne hikmetseAmerikan do-nanmasmm son sistem silahlarla donatilmig donanmasi taplyacakve

"mecburen" Karadeniz'e gireceklerdi. Osetlere yardun amactyla

gelen donanma, Gürcistan'm Batum Limanfnda bekleyecekti.Amerika nihayet Karadeniz'e de girmipti ama bu kezkargism-

da birlegenbir Avrasya vardi.SSCB'nin yikilmastyla tek kutuplu kalan dünyada, farkli güç

dengeleri kimildamayabaplamigti.

Ekonomisi, siyasetive ordusuyla bir ülkeler toplulugu Batfyakargi duruyor; 2008'de Amerikan ve Bati politikalarmi tersyüz

16 BÖLVEYUT

eden bir Asya yavaçça ayaklan üzerine kalkiyor... Batihemen herülkede basm yayin organlarmi denetimde tuttugundan bu gelig-melerden yeterince haberdar olamiyoruz ama haberdar olduklari-

miz, Avrasyah liderlerin Bati'ya taviz vermedigini gösteriyor.Rusya, Kafkaslar'da çikarilan kargaçaya,Abhazya ve Osetya'nm

bagunsizhgmitamyarak cevap verdi. Tacikistan'da tüm ganghayIgbirligiÖrgütüüyesi ülkelerin yanssira; Iran, Hindistan, Pakistangibi gözlemci ülkeleri de davet ederek biitoplanti yapt1... Bu, yük-selen bir kutbun gövde gösterisiydi...

Dünya sicak geligmelerin tam ortasinda iki kargit kutba ayr191-yor. Bunun, geçmigin Soguk Savagyillarina benzemeyecegi anla-

gihyor. Bugün isi çok daha yuksek. B1çakhalklarin kemigine çok-tan dayanm14.

Tehdit altmda olan Avrasya, Afrika ve Güney Amerika'ylabaglari sikilagtiriyor... Rusya, Çin, Hindistan ve Orta AsyaCumhuriyetleri aralarma Iran't da ahyor... Avrasya stratejik or-takhklarla Batfya karyikenetleniyor...

Bati, Avrasya'da yer alan ülkeleri bölüp parçalamay1, halklararasma

"asit dökmeyi" ve böylece kendine yarayana kolayca el

koymayi hedefliyor.Simdigelin, Ortadogu'dan, Balkanlar ve Kafkaslar'a, Afrika

ve Uzak Asya'da açilan asit deliklerinin durumuna bir bakalun.Tarihin bu dönemecinde mazlumlarm ve zalimlerin mücade-lesine tamk olahm... 2007 Eylülü ile 2008 Mayisi arasmda göz-lemledigimiz13 ülkeden notlari ilginize sunuyorum. lyteIrak'mKerkük'ünden, Sudan'm Darfur'una, Kosova'dan Singapur'a "Bölve Yut" projeleri... Yeni"Israil"çablonlari! Ve giderek bilinçlenenhalklarm küresel rüzgârlara karyibirlegmeçabalari...

TÜRKSÜZ KERKÜK

Eylül 2007 Yolculugu

Kerkük deyince aldmiza ne gelir? Birileri oraya "Irak'mKosovasf diyor. Bagdat'daki katliamm beteri, Kerkük, TelaferDiyala gibi Türkmen kentlerinde de sessiz sedasiz sürüyor.

Kerkük bir laboratuvar... Büyük güçler, tipki yüz y11önce ol-dugu gibi, topragm üstündekileri yok edip topragm altml ele ge-çirmeyi hedefliyor.

Hedef büyük. Kerkük, Irak petrollerinin büyük bir kisoma sa-hip. Herkes baçkayanindan çekigtiriyor!

TÜRKiYEJRAN

- MusulKKlC KerkûkRK SIJRiYE

Ba dat

IRAK

SUUDiARABiŠTAN

BVY2

18 BOL VE YUT

I Eski Türkmen kenti Kerkük, birileri için Kürt bölgesinin kal-bi! Digerleri, "Mezarhklara, henüz yok edilmemi; Osmanh izleri-ne bakm!" diyor. Ïlçelerin,sokaklarm isimlerine, konuqulan dile,âdetlere! Ama nafile...

Etnik ve dini ayrim Bati'mn kihciylagekilleniyor. Savaym orta-smda Kerkük'te bir demokrasi oyunu oynamyor. Meclisler kuru-luyor,valiler atamyor, mahkemeler yap1hyor... Amerika Kerkük'egirdigi gün nüfus ve tapu daireleri yakihmytt... imdi Kerkük'eyeni bir kimlikbiçiliyor.

50 derece altmda yanan Kerkük'te bir sonbahar. Merkezdenvaroplara dogru gidiyoraz. Kerkük Il Meclisi'nce tarafimiza tah-sis edilen korumalar ve zirhh araç, tozlu yollarda zigzag yapa-rak ilerliyor. Kameramamm Ismail Dostoglu'nun yüzünde o gü-ne kadar görmedigim bir ifade. Sikmtih gärünüyor. "Buna bin-memeliydik!" diye fisildlyor. "Bunlar koruma araçlari. Pusularaen çok hedef olanlar." Arkada, Ismail ile bir güvenlik görevli-si arasmda oturuyorum. Önde arabayi kullanan Kürt güvenli-gin altm saatine bakiyorum. Sonra da Ray Ban gözlüklerine...Kerkük 11Meclisi'nden 30 km uzakhktaki stadyuma, son hizla,arabadaki her köpeyeçarparak, devrilip dogrularak on dakika-da geliyoruz.

Terk edilmig bir stadyumun kapismdan içeri giriyoraz. Heryanda zayif, hasta, bitkin çocuklarm yaglanmig gözleriyle kargila-

iyoruz... Arap, Asuri, Kürt çocuklar... Bir stadyumun içinde ya-amaya çahqiyorlar. Çocukluklarmiçoktan geride birakmiglar. Bey

yaymdakiler bile bin yaymdaymig gibi. Çocukbedenlerinde iqga-lin agir izlerivar. Derileri buruguk, gözleri yüzlerinin yarismi kap-lamig, vücutlarmda garip lekeler, ayak bileklerigig... Ellerinde ku-rumuy ekmek parçalari, gaz bidonlarma doldurulmuq pis sular-

dan içiyorlar. Kameray1 görünce kocaman gözlerindeki ifade de-gipmedenagtzlari gülüyor, poz veriyorlar.

Stadyumu çevreleyen merdiven altmda bir aile. Dört adet yeryatagt üzerinde halsiz yatan çoculdar. Onlar dört yildir stadyum-da yapyor. Yerde kuratulan ekmekle besleniyorlar.Birinin sirtm-da ye belinde garip çikintilar var. Annesi çaresiz, sürekli gülümsü-yor... "Bizi buraya getirdiler sonra da unuttular!" diyor.

TURKSUZ KERKOK 19

Kerkük Îl Meclisi önü

Onlar buraya degi ik yörelerden getirilmig binlerce,on binier-ce Kürt göçmenden bir kismi. "Kürt Kerkük" için oynanan oyu-nun kurbanlari.

Kerkük Kürt Yönetimi, onlar1 gazetecileregöstermek için özel

gayret sarf ediyor. Bõylece Kerkük'ün ne kadar "Kürt" oldugunugöstermig oluyorlar.

Buraya ölümcül bir oyunun aktörleri olarak getirilen halk, adi-

na"yaçamak" denen bir deneyden geçiyor... Burada su yok, ye-

mek yok, elektrik yok. Kerkük, bir petrol denizi ama benzin yok...Burada ölüm, korku, baski,cinayet var. Burada gözaltivar; buradahastahk var; kaçirma, tecávüz, kaybolmavar.

Burada korumalar, zirhh araçlar, silahlar, silahlar var...Dünyanm gözü

"insana" degilpetrole odakh...

Kerkük, Petrol Denizi!

lygaldenönce, Irak petrollerinin neredeyse yarisi Kerkük'tençiktyordu. Kerkük, Irak'm belki de en zengin kenti.

20 BOL VE YUT

Kürdistan hayalini pompalayanlar, ekonomik olarak Kerkük'egüvenmiglerdi.

Amerika'nin eski Irak istihbarat ekibi baykantWayne White,"Kerkük'te kendikendini tagiyan bir ekonomikurmaktan" söz et-migti. Hayalleri gerçekleymemigti ama çahymalar devam etmek-teydi.

ÇünküKerkük bir petrol deniziydi. Hesaplara göre sadeceKerkük petrolü, Amerika'nin 40 yilhk getrolihtiyacun kargilaya-bilirdi!

"gark sorunu" bu yüzden yaratilmigt1. Ortadogu bir asirdir, buyüzden hedef tahtasiydi. lçerde birbiriyle mücadele eden gruplaryaratilacak, birbirlerine karpikullandacak, sonra yeniharitalar or-taya çikacakti.

Îran-Irak savagi içte böyle baglam14ti.Amerika, önce Saddam'1iran'a saldirtmig ardindan Irak'i hedef almigti.

Güçlenen Irak'a karyi, Kürt gruplar kullamlacakti.Kürt grup-lar Bati'mn gücüyle ayaklanmca, Saddam, yine Bati'dan aldi-

gikimyasal silahlari kullanacak; Halepçe katliamiylaadun tariheyazdiracakti. Dünya Halepçe'de katledilen Kürtleri duyacak amaAltinkäprü'de katledilen Türkmenlerden kimsenin haberi olma-yacakti.

1991'de Saddam'a bagh güçler, kuzeyde tüm Türkmen kent-lerini ele geçirdi. Yüz binlerce Irakh göçmen Türkiye'ye ve Iran'aakm etti.

Ortadogu'da Bir IsrailDaha!

Tüm bunlar olup bittikten sonra, 5 Nisan 1991'de, BirlegmigMilletler devreyegirecek ve Irak'ta 36. Paralel'in kuzeyini "güvenli

bõlge" ilan edecekti. Bölgede ikinci lsrail'intohumlari atilmiyti.Güvenli bölge haritalari anlagihr gibi degildi. Zikzak çizile-

rek sadece Kürt bölgeleri himayeye almmigti. Irak'm YahudileriKürtler olacakti.

Musul 36. Paralel'in üzerinde olmasma ragmen güvenli bölgedigmda kalmig, Talabani'nin egemen oldugu Süleymaniye ise 36.Paralel'in altmda olmasma karqmgüvenli bölgeyedahil edilmigti.

TÜRKSÜZ KERKÜK 21

Telafer, Musul, Kerkük, Altunköprü gibi genig Türkmen bölgeleritamamen Saddam'm insafma terk edildi...

Irak Milli Türkmen Partisi de Türkmenlerin haklarun koru-mak ve savunmak amaciyla iyte o dönemde kuruldu.

Kerkük'ün tüm bu degigimin içinde özel bir rolü vardi.Türkmenler änce Saddam'in baskis1ylanefes alamaz hale gelecek,kuzeydeki olugum geliytikten sonra Kerkük üzerine oyun devre-ye girecekti.

Kerkük'ü elinde tutan, Irak'a sahip olurdu. Irak'ta bir Kürtoluçamu ancak Kerkük'ü Kürtleptirerek olastydi.

2003 içgaliyleKerkük ve tüm Türkmen bölgelerindekatliam veyikim nüfus ve tapu dairelerinde bayladio nedenle.

Kerkük Stadyumu'na gelirken kilometrelercesüren yeni inça-atlarm önünden geçiyoruz.

Yükselen yerleyim yerleri bana Filistin'i, Kudüs ile Ramallaharasmi hatirlatlyor.

Yakinda burada, Kürt ve Türkmen yerlegim bölgeleri arasm-da güvenlik duvarlari yükselirse çagmam. Amerikan yardunlarikonut projeleriyle geliyor. Kerkük'ün çevresinde ingaat patlama-si yaçamyor.

Yetkililer, yeni gelenlerin, Saddam'm 1957de Kerkük çevre-sinden göç ettirdigi Kürtler olduguna iddia ediyor.

Saddam'm, 1957de Kerkük çevresinden göçe zorladigi Kürtnüfus 11 bin civarinda. Yeni gelenlerin sayisi nüfus rakamlarmda-ki istatistikler göz önüne alinirsa, bunun en fazlabe; katt olabilir.

Irak Türkmen Cephesi'nden yürütme kurulu üyesi Cemal gan,gelenlerin sayismm 650 bini geçtigini söylüyor:

"1957de Saddam'm baskisiyla,nüfus üzerinde oynandigi, gi-denlerin yerine Araplar yerleptirildigi dogru ama bagka soru iga-retierivar. Gidenlerin tümü acaba Kürt müydü? Saymm 11 bin ci-varmda oldugu nüfus kayitlarindabelli.Ama gimdi Kerkük'e geti-rilen yüz binlerce Kürt'un, o zaman surülen aileler olup olmadigtbelli degill Yeni göç dalgas1Amerikan iggalinin ardmdan bagladi.4yllda Kerkük'e getirilen 600 bini açkm Kürt nüfusla, kent nüfusu,

4 yllda 800 binden bir buçuk milyona ulagt1... Sefalet, hastaliklar,açhk, susuzluk büyüyor. Sitma, verem kol geziyor."

22 BOLVEYUT

I

Tipki Filistin Gibil

Kerkük Stadyumu'na çöp gibi atilmig insanlar, yetkililerin ez-berlettigi cümleleri tekrarhyorlar: Açlikla terbiye edilmig bir ka-din, gözlerinde sorular, kamera ona döner dönmez bir çirpida"Biz Kerkük'teydik. Saddam bizi Erbil'e kovdu sonra tekrar bu-raya geldik" diyor.

1987de Erbil'e gitmeye.zorlanmiglaidi. 1957'de göç ettirilenailelerin uzantisi olduklari iddia ediliyordu. Ama buraya gelenle-rin ellerinde ne tapu kâgitlari, ne mezarhldarda akrabalari, ne deKerkük kültürüne aidiyetleri vardi.

Stadyumun bir köpesinde, bunaltici sicakta su bidonlari tagiyanbir adam. O da dört yildir stadyum sakinlerinden. Refah içinde ya-gayacaklarina dair çok sözler verildigini söylüyor. Stadyum yolun-da yeni inga edilen 600 konutu görüp gärmedigimi soruyor.

Amerikan yardimlari önce 8 bin ev projesi için baylamigti.Gerisi de gelecekti... Kerkük'e yerlegen Kürtler abad edilecekti.Verilen vaatler bunlardi.

Ama iyte bir stadyumun taplari arasma sikiqmi; yüzlerce in-san ve diger binlercesihastahk ve ölümle burun burunaydi... Birbaba, ince bedenine göre orantisiz büyük elleri havada, kisik ses-le konuquyordu:

"Bize yaçanacak bir yer versinler, yayayahm. Çokçok zor du-rumdayiz. Çocuklarimizperiçan burada. Eskiden Saddam düg-mandir diyorduk ama gimdi düyman kim?"

Oyun, anayasamn 140. maddesiyle devam etti. Bagbakan Maliki140. madde, derhal uygulamaya geçmezse etnik k1y1mbaylayaca-gmisöylemigti. Kürt yetkililer, Kerkük'ün Kürtlügünü ispatlaya-cak bir referandum pegindeydiler. Türkmenler ve Araplar baskialtmda, cendere içindeydiler.

"Kerkük Kürtleymeli! Türkmenler Gitmeli!"

Neydi qu meyhur 140. madde?Irak Turkmen Cephesi yürütme kurulu üyesi Cemal §anan-

latmigti:

TÜRKSÜZ KERKUK 23

"Anayasanm 140. maddesine göre, üç agamah bir degigimön-görülmügtür: Öncenormalleytirme denen süreç yaçanacak, ikin-ci olarak nüfus sayimi yapilacak ve sonunda referanduma gidile-cektir. Normalleptirme dediklerisüreçte, Saddam döneminde göçedenlerin veya göç ettirilenlerin tekrar geriye dönmesi, arazilerin

sahiplerine geri verilmesi ve degigtirilen idari smirlarin yenideneskiye dönmesi saglanacakt1."

Bu ve benzeri kararlar dünyamn pek çok yerinde BM uzman-lan eliyle anayasalara konuluyor, hedefler çerçevesinde uygula-

maya geçiliyordu. Türkmeneli partisinden Ali Mehdi Sadik, niye-tin bagmdanberi belli oldugunu söylüyor:

"Bölgede ilk öldürülenler, nüfus ve tapu memurlanydi, iggalinardmdan önce Kerkük nüfus müdürü öldürüldü. Olümsebebi ka-yttlarda yok. Ardmdan Musul nüfus müdürü öldürüldü. Neden?

ÇünküKerkük'te ve Musul'da demografik degigim yapilacakti.Bunlar dünyanm gözü önünde oldu..."

Ali Mehdi Sadik'm Kerkük11Meclisi'ndeki odasiönünde peri-pan bekleyeninsanlari izliyorum. Gözleri yagh bir kadm, uzun si-yah giysisinin etekleri parçalanmig, ayaklari yarah.

Ali Mehdi Sadik, dört yildir bölgenin zengin ve egitimliTürkmen nüfusunun kaçirildigini, öldürüldügünü, ylldirildigimanlatiyor. Yaëlikadm yemenisini gözlerine bastiriyor.

"Mesela son bir iki yilda kaç1rilan Türkmen igadamlari, toplam

5 milyon dolar fidye ödemigtir. Doktorlar mesela, Kerkük'tekiTürkmen doktorlarm hepsiölümle tehdit edilmiplerdir. Çogu,ai-

lesini yurtdigma çikartmiptir. Mühendisler, diger yüksek meslekerbabi olanlar ayni darumdadir. Çogu,memleketi terk etmigtir."

Nuriye fisildayarak anlatiyor. O, her hafta il meclisinde

Türkmen temsileilerin kapist önüne birikenlerden sadece biri."Kaymmi evden götürdüler. Üç çocugu var, elimden bir gey

gelmiyor. Gittim Süleymaniye'ye, beq dakika gösterdiler onu ba-na. Bir haftaönce Erbil'e gönderildigisöylendi. Erbil'e gittim, ora-da yok..."

Sirada bir bagkakadm... Elmas Hamm oglunu ariyor. Bir geceansizin kaylplara karigan oglu yüzlercesinin arasma bir isim ola-rak kaydoluyor...

· 24 BÖL VE YUTII

"Oglum geçen yd Bagdat'ta çaligiyordu. Okumuy, egitimli biradamdi. Orada 6-7 ay kaldi. Sonra bir telefon geldi. Bir arkadayioglumun kayboldugunu söyledi. Babasi, kardegi,arkadaqlari apartopar Bagdat'a gittiler. 10 gün sonra haber geldi. Oglum için 500bin dolar fidye istiyorlardi."

Türkmenler üzerinde baskive zulüm yogunlaym14ti.Plan buy-du... Türkmenler gidecek Kerkük Kürtl yecekti.

"Kalamizi Aldilar, Balamizi Çaldilar..."Mazlumdan zalime dönügenler tarihte sik görülür. Barzani

agireti, bölgedeki onlarca agiretten biriydi. Ydlarca Bati'dan aldi-

gi destekle büyüyüp, geligti. Bölgedeki tüm Türkmen agiretlerinizorbahkla sindirip dagitti.limdi 1991'de atilan tohumlarm mey-vesini ylylyor.

Onlarca agiretten biri olan Barzani agireti, artik resmi kurum-lari, bayragi, peymergesi ve parlamentosu olan Kürt bölgesininhâkimi. Bir zamanlar Kürt, Türk, Arap tüm kentlilerin Türkçekonuptugu, Türkmen okullarma gitmenin ayncahk oldugu böl-gede, gimdi "Kürdüm" demek en zor kapdari aç1yor. Türkmenokullarmda bile Kürtçe egitim zorunlu kilmdi. Türkmen halkarasmda, "aslmda" Kürt kökenli oldugunu söyleyenlere rastla-n1yor.

Kürt yerel yönetiminin "resmen" olugmasiyla, Türkmenler yayok sayihyor ya da oyuna bir kenarmdan katihyorlar... KerkükKalesi, köylerden zorla göç ettirilen Kürt nüfusun yaçam alani ol-muy. Taglarl bir bir sökülürken, eski bir Türkmen deyiqini miril-daniyor Kale: "Kalamizi aldilar, balamizi çaldilar, daha can çeki-irken salamizi saldilar..."

Binlerce yllhk Kerkük, tarihinin en karanhk dõnemini yay1-yor.

Cemal San"Türkmenler diglanmigttr!" diyor. "Siyasi denk-lemden diglanmiglardir. Kerkük Türkmenlerin kalesidir, özbeöz Türkmen pehridir ve burada da Türkmenler diglannnglardir.Amaç, Türkmenlerin milli kimliginiortadan kaldirmaktir. Irak ikimilletli bir devlettir tezi ileri sürülüyor: Arap ve Kürt!"

TÜRKSÜZ KERKÜK 25

Bu cografyada Türkler istenmiyor. Bu topraklarm asd sahiple-ri birilerini korkutuyor. O yüzden Türksüz Irak dügleyenler, tipktTürksüz Kosova, Türksüz Yunanistan, Türksüz Makedonya düg-leyenlerle ayni paralelde. ÇünküBatt'am hedefibu yönde...

Araplar ve Kürtler! Araplar Irak'ta devletten aldiklari güce,Kürtler Bati'ntn himayesine sahipler. Her iki halkm da silahh gü-cü var. Türkmenler, korumasiz. Silahh güçleri darmadagm edil-mig, Türkiye'den umudu kesince aralarmda bälünme hizlanmig.Ali Mehdi Sadik diyor ki:

"1600 kipilik milis gücümüz vardi. Amerika, Irak'a girdiktensonra milis güçler dagitildi. Türkmen milis gücü silah tesliminezorlandi. Anayasa gerekçe gösterilerek bu yapildi ama iqtegörü-yoruz, Ramadi'de milis güçler Amerika tarafmdan korunuyor, si-lahlandirdlyor!"

"Silahsizlandir, Böl ve Yok Et"

1995'te Kerkük'teydim. Türkmen kargitibir televizyon yaymisonrasmda neler oldugunu görmügtüm. O zamanlar Türkmenlerörgütlü bir güçtü. Televizyon programmi protesto etmek içintelevizyon binasma yüzlerce Türkmen yürümügtü. Ya qim-di? Erbil'deki Bagunsiz Turkmen Hareketi Bagkam Kenan pakirÜzeyiragah,"Bizi paramparça ettiler" diyordu.

"Erbil'de 11 Türkmen kuruluqu var. Kürt idaresine baghSüleymaniye bölgesindeise 56 Türkmen adma çahyan taraf var."

"Bu kadar çok bölünmeyi neye baghyorsunuz?"diye soruyo-rum.

One egilip mavi gözlerini kisiyor "Zayif karakterliinsanlarunizvar!" diyor. "Para peginde'koçanlar var. Kendisini, halkim satan-lar bütün milletlerde var, ne yazik ki bizde de varl"

Kerkük'te Türkmeneli Partisi Bagkan Yarduncist Ali MehdiSadik, dig güçleri içaret ediyor:

"§u anda Irak'ta 3 milyon Türkmen var ama 3 milyon da Türkasilh insan var. Bu büyükbir güçtür. O nedenle Türkmenlerin bir-ligi, Amerikan güçlerini de, Kürt otoriteleri de, Arap ve §iileridekorkutmaktadir."

26 BOLVEYUT

Amerika'nin destegiyle Kerkük'e el koyma operasyonunu yü-rüten eski peymerge, Kerkük il Meclis Baykam Rizgar Ali alayci birüslupla durumu özetliyordu:

"Kerkük Kardeglik Birligi, Kerkük'ü Kürt bölgesiiçinde dügü-nüyor. Türkmenler, Kerkük'ün bir Türkmen kenti oldugunu dü-günüyor. Irakh cumhuriyetçiler ise Kerkük'ün bir Irak gehrioldu-

gu konusunda israrh. Problem buradan baghyor. Hepimiz fark-h dügünüyoraz!"

Farkh dügünceler, farkh çikarlar vardi. Kürtler, Amerikan des-tegine sahipti...

lyi örgütlendirilmiylerdi. 41 koltuklu il meclisinde çogunlukellerindeydi. Türlü oyunla yüzde 60 oy toplam14lar, Türkmenlerise yüzde 18'de kalmiylardi.

Kerkük'te il meclisive valilik oldubittiyle Kürtlerin denetimi-ne geçivermigti.

11MeclisBaqkam Rizgar Ali, yapma çiçekler, aynalar, danteller,oymah koca koltuklarla süslü makam odasmda arkasma kaykilm14Kerkük'ün statüsü hakkmdakidügüncelerini sirahyordu:

"Kerkük'ün statüsü tamamen Kerkük halkmm karanyla gekil-lenecektir."

Sözünü kesiyorum: "Siz kipisel olarak ne dügünüyorsunuz?""Ben Kerkük'ün Kürdistan'm bir parçast oldugunu düpünü-

yorum. Ama Kerkük, Kürdistan içinde özel bir statüyle yer alma-

hdir."Fikrini uzun uzun gerekçelendiriyordu. Onun Kürdistan ola-

rak tarif ettigi bölge, ashnda Türkmeneli'ydi. Telafer'den bag-lar, bir gerit gibi Diyala'ya kadar uzardi. O bölgedeki tüm adlar

Türkçeydi, mezarhklar ay ylldiz nakigh, camiler, kaleler Türk kül-türünün yansimastyd1.

§imdipetrol denizi Kerkük'ün, "IkinciIsrail"Kürdistan'm pa-ra makinesi olmasi isteniyordu.

Kürt yönetim, Kerkük'ün son statüsünün belirlenmesi içinhalk oylamasini çart koquyordu.Kürt yerel yönetiminin bagkaniMesut Barzani, bu geciktirilirse istikrar ve banym tehlikeye gire-cegini açikça söylüyordu!

TÜRKSOZ KERKUK 27

"Normalleyme..." Ne Demekse!

Halk oylamasmda istenen sonucun alinmasi için gereken herey yapihyordu. Zorla Kerkük'e göç ettirilen ve vaatlerle kandiri-

lan Kürt köylüler; yeni makamlar ve ayricahklar teklif edilen es-ki pegmergeler, yeni güvenlikler; kaçakçilikla içadamhgi arasm-da dolaçanlar, Amerikan direktifleri dogrultusunda örgütleniyor-lardi. Kerkük'te anayasanm 140. maddesinin uygulanmasi buyu-ruluyordu. Maddeye göre, önce "normalleytirme" adi verilen sü-reç gerçekleytirilecekti. 700 bin insanm öldügü, 1,5 milyon insa-nm sakat kaldigt,2 milyon insanm vatanmdan göç ettigi bir ülke-de "normallegme"

ne anlama geliyor, kimse bilmiyordu...Bu soruyu Rizgar Ali'ye sormuytum: "Îçgalaltmdakitopraklar-

da nasil olup da normallegmeden söz edilebilir ki?"Kaykilmig, burnu havada tavriyla, eski pegmerge yeni politi-

kaci olarak, pantolonunun ütü izini parmaklari arasmdan geçiripmuhtegem bir cevap vermigti:

"lygal

mi? Ne iqgali!"Arapçay1 gayet iyi bilen bir halkin içgalin anlamim bilmemesi

olasi mi? Ama iggalin adi burada "ihtilal"di. lygaleortak olanlar,ihtilal sözünü daha sempatik bulmuy olmaliydilar.

Kerkük Îl Meclis Baykam Rizgar Ali sözüne devam etti..."Biz Irak'i kurtardigi için Amerikan hükümetine tegekkür edi-

yoruz!""Sizi çok sevdikleri için mi kurtardilar?" diye soruyorum.Alayc1tavruna aldirmadan devam ediyor: "Belki onlar da bu-

radan bir fayda saglamig olabilirler. Irak, çok stratejik bir bölge.Sadece petrolden ibaret degil. Bizim jeopolitikve jeostratejiköne-mimiz de var."

Irak Türkmen Cephesi'nden Cemal gan,"Dogrudur. Amerikasayesinde özgürlegtiler. Irak resmi olarak degilse de artik parça-lanmigtir"diyor.

"§imdi kuzeyde isimsiz bir devlet var. Deklare edilmemig birdevlet! Ayrica, ülke siyasi cografyayla degil, begerismirlarla bölün-müy durumda. Bugün artik §iibölgesinden Sünni bölgesine geç-mek imkânsizdir."

28 BOL VE YUT

Iqteböylebir ortamda, "normalleyme'den, sayimdan, oylama-dan bahsediliyordu.

Bagimsiz Türkmen Hareketi Baykant Kenan gakir,sözde se-çimleri anlattyordu:

"Ikiseçimde de büyük sahtekârhk oldu. BirleymigMilletler'in,koalisyon güçlerinin gözü önünde Kürt kardeplerimiziki üç defaoy kullandilar.Sözde Kürdistan'da binlerce kiyi sahte oy kullandi.Kerkük'ün demografisibozuldu, nüfusu bozuldu."

140. madde, dayatilan bir anayasanm Kerkük'e biçtigi elbisey-di...

I Anayasanm bu maddesine gäre,"normallegmeyi" nüfus say1-

mi takip edecekti. Sonra bir referandum yapilacak ve Kerkük sa-hibini nihayet bulacakti. Hiçbiri olmadi. Kerkük bu partlarda nor-mallegemedi! Nüfus sayimi Mart 2007deydi. O da gerçekleyme-di. Referandum ise ileri bir tarihe ertelendi. 2008 yazmda, hâlâ birçözüm bulunamamig, Kerkük "normallegememigti!" Tam tersine,Türkmensizleptirme operasyonlarison hizla devam etmekteydi.

Sevr'den BOP'a Aym Oyun!

Gariptir, 100 yil öncede bu bölgedebir referandum istenmigti.Bakahm onlar kimdive nas11bir karar vermiqlerdi?

Osmanh imparatorlugu çattrdayarak çökmüp, TürkiyeCumhuriyeti kurulmuqtu. Yeni cumhuriyetten kopar11acaksonparça Musul ve çevresi olacakti.

Musul, Lozan Konferanst'nda 23 Ocak 1923'te masaya geldi.Musul'da yaçayan 500 bin kiqi, Anadolu'ya baghydi ama Ingil-tere'nin gözü siyah altmdaydi.

Anadola, daha yeni çiktigt savaytan yorgan, Ingiltere'ninMusul oyunuyla kargilagmigti.

Ingiliz oyunu, sorunu sürüncemede birakmakti. Musul soru-nu, Milletler Cemiyeti'nin kararma birakildi. O zaman Türkiye,cemiyete üye bile degildi. Cemiyet yanhydi, emperyal amaçlarla

kurulmuqtu.Türk heyeti, Lozan'da Musul halki için bir halk oylamaslöner-

di. Orada yayayanlar geleceklerini kendileri tayin edeceklerdi.

TÜRKSÜZ KERKUK 29

ÖneriLord Curzon tarafindan reddedildi. Gerekçesi ilginçti.Curzon'a gäre, bölge halkimn oy verme ahykanhgi yoktu. O

nedenle, oylamanm amacmi anlayamayacaklardi! Yanhy sonuç çi-kabilirdi. Referandum talebi reddedildi!

Lozan'da Musul meselesi masaya geldigi anda, Anadolu'daÏngilizeliyle örgütlenen Kürt isyanlari ey zamanh olarak patlakvermigti. Musul kurtarilamadi...

Yeni cumhuriyet, bir yandan Kürt isyanlariyla bogaçuyor,bir yandan Düyun-u Umumi baskisiylakargilapyordu..SonundaAnkara Anlagmast imzalandi.

Milletler Cemiyeti 16 Aralik 1925'te Musul'u Irak'a verdi.Musul vilayetindeki petrol gelirinin, yüzde 10'u 25 yll boyunca

Türkiye'ye birakihyordu. Türkiye, aldigi 500 bin IngilizsterlininiDüyun-u Umumi borçlarmi kapatmak için kullanacakti.

Agrih, acih bir ayrihk yaçandi. Musul'da yayayan, Kürt, Türk-men ve Arap halklar Türkiye'ye katilmak için çabaladilar.

O yillarda Bitlis mebusu Yusuf Ziya Bey,TBMM'de yaptigi ko-nuçmada, bir Kürt olarak, göyle diyordu: "Bir insam ikiye bölmekveyahut herhangi bir parçasim ay1rmak nasil mümkün degilse,Musul'u da Türkiye'den ayirmak mümkün degildir!"

"Eller Var, Gezer 1çimizde"Kerkük'te bir mahalle. Yerler yaz sicaginda çamur deryasi.

Tüm kapilar kapah. Perdeler çekili. Biz Bayath ailesine konuk gi-diyoruz. Kapidan girip bir koridordan geçiyoruz, bir avluya vari-yoruz. Bayath ailesinin tüm fertleriyle kucaklagip,onlari öpüyor,Türk halkmm sevgi ve selamlarmi iletiyoruz. Aile reisi, gelenekselTürkmen kiyafeti içinde, tüm aile fertleri bayramhk entarileriyleselamhyor bizi... Türkmen Bayathailesi savay koqullarmdakapalikapilar ardmda yaçamaya çahqiyor. Ahmet Bayath anlatiyor:

"Kerküklüyüz biz. Anadan, babadan, dededen üç buçuk mil-

yon insamz. Birçok baski gördük. Saddam rejimi çok çektirdi bizeama bugün daha beter haldeyiz.Eller var, gezer içimizde. Barzanigibiler var, girerler içimize; sürerler insanlarimizi; satm ahrlar amaherkesikandiramazlar parayla..."

30 BOLVEYUT

Bayath ailesiyle birlikte...

Ahmet Bayath, bir zamanlar kaynakçihk yaplyordu. Artik göz-leri görmüyor. Karisi, üç kizi, damadi ve torunu Kerkük'ün birmahallesinde kirada oturuyor. Karist ilham bir yeyleri yoktan varetmek için ugrayiyor. Eve ayda 100 dolar para giriyor.

Ilhambize evi gezdiriyor. Mutfakta pirinç kaymyor. Oruç onla

bozulacak. Bayka yemek yok. Yedi kipi, savagin içinde bir dehliz-den geçiyor. Îlham,temiz lehçesiyledertlegiyor:

"Saddam döneminde çok zulüm gördük. Ama emniyet vardi.

§imdiemniyet yok zulüm de çok. O kadar zulüm var ki ne saya-

yim. Olüm var; iq sahipleri tehdit edilir, zenginlerimiz kaçirihr,memleketimiz yok edilir... Hayat 2003'te bir günde degigti. Baykabir millete yol verdiler, her yer harabeye çevrildi. §imdiburadaoturup, gözyagi döküyorum."

Birkaç saat sonra vedalagtik Beyath ailesiyle. Sokaga kadar bi-ze eglik ettiler. Evin önünde daha güzel günlerde buluçoak di-legiyle kameralara poz verdik. Hemen yanlarmdaki ev dikkati-mizi çekti. Sokaktaki tüm evler yikildi yikilacak gibiydi. O ha-riç. Kompulari ticaretle ugraylyordu... Kerkük'e bir yeyler geti-

TÜRKSÜZ KERKOK 31

riyor, burada onlari satiyorlardt... Israil'den konuklari geliyor-du eve. Son zamanlarda gönenmiylerdi. Ne ahp verdikleri strdiKürt kompularmm.

Evin dig cephesi beyaz mermerle giydirilmiyti... Sokaga yapig-tirilmig gibi duruyordu. Kerkük'te olan biteni anlatir gibiydi...

Bayath ailesine veda ederken mahalledeki su birikintileriyleoynayan çocuklar kameraya, arabaya göyle bir bakip çamuru ka-rigtirmaya devam ettiler.

Susuz, elektriksiz, patlama sesleri egliginde büyümüglerdi.Hiçbir yeye çaqirmamay1 erkenden ögrenmiçlerdi...

Mahallede Kürtler, Türkmenler ve Araplar bir arada yaqiyor-du. Kerkuk'te bölünmemig mahalleler hâlâ vardi... IlhamBayathvedalagirken gözlerime bakti. "Dinimiz ayni ama pimdi bizi dili-mizle yargihyorlar!" dedi.

Onu kucaklarkenkulagima, "Yapdacak iq bir olmaktir, Türk-men milleti bir olmah!" dedi.

Ahmet Bayath'yla vedalaç1rken o da son sözünü söyledi:"Biz de bir Osmanh milletiyiz, kalmiqizburalarda. Bizi yok et-

mek isterler ama edemeyecekler! Biz 16 imparatorluk kurmuçuz.6 devlet karmuçuz. Iqteondandir korkulari!"

BOP'tan Haberler

2007 Ekimi'nde Amerikan Senatosu'nda düzenlenen bir top-lantida konuçan dig iliqkiler uzmam JudithYaphe, Irak'ta asil içsa-vaym, Kürtler ve Araplar arasmda çikmasmdan korktuguna söy-ledi.

Yaphe, Kerkük'ü ele geçirmekte kararh olan Kürtlerin,Araplarla kisa süre içinde bir içsavaga girmelerinin kaçmilmazol-dugunun altmi çizdi. Çokgeçmeden Pentagon için projeler üretendügünce kuruluqu, Rand Corporation yeni bir projenin ana hat-larmi açiklayacakt1.

Bu yeni Irak raporu, Amerika'nm uygulayabilecegi strate-ji alternatiflerini, burlarm faydalarmi ve maliyetini tartigiyordu.Rapor, Irak'ta Amerikan bagarisi için öncelikle mezhep gruplariarasmdaki çatigmalarm azaltumasi gereginden söz ediyordu.

\

32 BOL VE YUT

Peki acaba mezhepler arasi çatigmayi durdurma yollari konu-sunda neler öneriyordu rapor? Siki durun! lyte raporun çözümönerileri:

1. Ülkedekipiddeti yatiptirmak ve çatigmalarm artmasmi ön-lemek için, ezici bir güç kullanmak.

2. lçsavaymgaliplerinden biriniveya birkaçmi seçip destekle-mek. Onlarm Irak'i kontrol etmesine yardimci olmak.

3. Irak'm üç ayri devlete bölünmesilii hazirlamak.4. Irak'tan asker çekmek ve bir veya daha fazla galibin ortaya

çikmasmi beklemek.5. Koalisyon Güçleri direniqçileriyle savaymaya odaklanirken

ve merkezi hükümet desteklenirken,giddeti azaltmak içinarabuluculuk yaparak mevcut gayretleri sürdürmek.

Amerikan dügünce kuruluqunun Pentagon'a son öneriferibunlardi... Cadikazanma dönmüq bir ülkenin içgalcilerine qiddetkullanmaylöneriyorlardi. Ezici bir güç kullanmaktan söz ediliyor-du. 2. sirada içerdeki gruplardan hangilerinin seçilip birbirine kir-dinlacagi yer ahyordu...

Bunlar tahmin edeceginiz gibi, özgün bulug ve öneriler de-gil.Daha önce Yugoslavya'da, Kosova'da, Bosna'da, Somali'de,Ruanda'da ve daha birçok ülkede uygulamaya konuldular.

Kerkük, sadece Irak'm bir kögesi degil. Kerkük, Kibris gibiBüyük Ortadogu Projesi'nin temel taglarmdan biri.

BOP'un mimarlari IkinciIsrail'in dogumu için hiçbir çabadankaçmmayacaklarmi net bir biçimde aç1khyorlar. Tabii gözleri per-delenmemig, kulaklan sagir olmayanlara!

Iqtekitap yayma hazirlamrken,22 Agustos 2008'de Yeniçagga-zetesinde bir haber:

ABD'den Pegmergeye: Arkanizdayiz! Amerika BirlegikDevletleri'nin (ABD) Irak Büyükelçisi Ryan Crocker, úlkesi-nin Kürtlere sittini dönmeyeceÿini öne sürdü. Pegmerge rei-

si Barzani'nin "Kurdistan TV"sine konugan küstah Büyükeiçi,"irak'in özgürlegtirilmesi" süreci baglamadan önce ABD'nin,"Kürdistan" olerak nitelendirdiéi Kuzey lrak'taki Kürtleri des-

TÜRKSOZ KERKUK 33

teklediéini söyledi. ABD Büyükelçisi, "Amerika gegmigte ol-

duëu gibi gelecekte de, Kürdistan'a yönelik desteëini sür-dürecek ve hiçbir gekilde de desteÿini kesmeyecektir" dedi.Büyükelçi, ABD'nin Kuzey Irak'a yönelik desteëini kestiäi yö-nündeki haberleri de yalanladi.

Erbil'e yabanci çikarmast: Öte yandan Erbil'de düzenle-nen "Kuzey Vilayetleri Ekonomi Konferansi" bagladi. BölgeselKürt yönetiminin bagbakani Neçirvan Barzani bagkanliëlndakikonferansa, ABD'nin Baddat Büyükelçisive çoksayida üstdü-zey yetkili de katridi. Bagbakan Neçirvan Barzani, Kürt Bölgesiile Baëdat arasindaki iligkilerin tarihi geligimini ve günÜmüz-deki boyutlarini anlatirken Irak'taki Kürt, Arap, Türkrnen ve di-ÿer olugumlarin geçmigte acilara uëradiëini ancak, glmdi iyibir gelecek için firsat doëduÿunu, birlikte iyl bir gelecek ingaedileceëini söyledi.

BVY3

"ERBÍL SINIRLAR ARASINDA!"

2007 Yolculugu

"PKK kamplarmda Amerika mengeili agir askeri teçhizat bu-lundu!"

"Ankara Bagdat'la degil, Erbifle muhatap olmah!"Bu gibihaberler basmdaboygösterirken Eylül2007de Türkiye,

Irak'la masaya oturdu. Terörle mücadele anlagmasi imzalandt.Anlayma metninde "terör örgütüne sicak takip" maddesi Erbil'invetosuna takildi. Türkiye ile Irak arasmda imzalanan anlaymaya

göre, Türkiye, teröre karçi mücadelesini Irak hükümetiyle iqbir-ligi yaparak sürdürecekti. Terärle mücadele koordinatörlerinden

I

TÜRKÌYE

\ IRAN

MusulKK)C

RK SURiYE

AKDENBagdat

IRAK

SUUDiARABISTAN

"ERBIL SINIRLARARASINDAP 35

sonra yimdi, hükümetler arast bir ortak iz1emekomitesi terör ko-nularmdan sorumlu olacakti.

Türkiye-Irak hattmda teröre karyi imzalar atihrken, Ame-rika'dan Oslo'ya, Oslo'dan Diyarbakir'a kadar yayilan bir hare-ketlilik göze çarpti. Terörle mücadele anlagmasinm imzaland1-gi günlerde, Amerikan senatosu Irak'm üçe bölünmesi karari-m onayladt. Iki, yabanc11arm genig katilumyla Diyarbakir'da birKürt Konferansi yapildi. Oç, Norveç'te Kürt haklari konusundaBati'nm ileri gelenleri toplandi!

Türkiye Irak'la, terörle mücadele konusunda masaya oturdu-

gunda,biz Erbil'deydik. Kuzey Irak Kürt yönetimi parlamento-su hop oturup hop kalkiyordu. Pegmerge güçleri sözcüsü CebarYaver qu demeciveriyordu:

"Irak, Kürdistan hükümetinin onayun almadan PKK konu-sunda Türkiye'yle herhangi bir anlayma imzalayamaz. Biz, bölge-sel Kürt hükümetiyiz.Ankara Bagdat'la degil bizimle konuqmah!"

Kuzey Irak'taki Bölgesel Kürt Parlamentosa Baykan Yar-dimcis1Kemal Kerküki de bir beyanat veriyordu: "Kürdistan Par-lamentosu'nun onayi olmayan her anlaymayi geçersiz sayarizl"Arkada Amerikan Senatosu'ndan destek olunca Kuzey Irak'm se-si epey gür çikiyordu. Kürt yönetim, sadece siyasette degil, ekono-mik alanda da Bagdat'la itipiyordu. 2007 yazmda Teksas petrol gir-keti Hunt ile Kuzey Irak yönetimi arasinda petrol anlaymasi im-zalamyor; Irak Petrol Bakam El gahristani,bu imzanm mürekkebikurumadan anlagmanm geçersiz oldugunu ilan ediyor.

lytetam bu sirada Amerikan Senatosu'na bir öneri geliyordu.Senatör JosephBiden, Irak'm gevgek bir federatif yap1 içinde üçbölgeye ayrilmasim öneriyordu. Tasari Amerikan Senatosu'ndaezici çogunlukla kabul edilmiyti. Amerika'mn Irak'a sadece de-mokrasi gätürmekle yetinmedigi anlayihyordu, ülkenin smirlarmiçiziyor, parçalara ayirlyor, gekillendiriyordu.

Bir ÜlkeNasil Bölünür!

Amerika'nm içgalinden sonra, dinsel ve etnik kimlige bagholarak fiilen bälünen ülkede birbirine dügman onlarca grup var.

36 BÖL VE YUT

Sünniler, Siiler,Kürt ve Arap olarak da aralarmda bölünmügler.Uzun yillar Saddam'm zulmüne ugrayan Kürtler ise, özgürlük ta-lebinde en ileri gidenler. Onlar yimdilik (!)Irak'in gimarik çocu-gurolündeler.

Amerikan destekli harekâtlarmda qu adunlari izlediler:Kürt Yerel Bölge Baykant Mesut Barzani, 1 Eylül 2006'da Irak

bayragmmbölgede dalgalanmasmi yasakladi.Amerikan Digiyleri Bakam Rice, Irãk'i ilk ziyaretinde, önce

Barzani'nin karargâhina ugradi.

Amerika'nm bu bölgeye verdigi önem her firsattabelirtildi.Condoleezza Rice, basma yaptigi açiklamalarda Irak-Türkiye

simrmi kastederek,"Türkiye-Kürdistan smiri" ifadesini kullandi.Kuzey Irak'a atanan birçok Amerikah yetkili, Kürt bölgesi-

ni, Irak'm geri kalamndan ayiran diplomatik harekettere kalkigt1.Erbil'deki Koalisyon Güçleri Ofisi'nin bapkaniDick Nabb, üzerin-de Kürt bayragi bulunan kartvizitlerbastirdi.

Iqtebu ruh hali sürerken, Amerika'dan farkh sesler yükseliyor-du... Iranve Türkiye arasmda kalan Kuzey Irak, bir yandan cesa-retlendirilirken bir yandan Irak'm bölünmez bütünlügü temast ig-leniyordu.

Denise Natali, birinci Körfez Savagt'mn hernen ardindan böl-geye akan sivil inisiyatiflerin içinde yer almigt1. SimdiErbil'dekurulan Amerikan Üniversitesi'nin kurucu kadrosunday-di. Sanirim ashnda uzun zamandir istihbarat igleriyle ilgiliydi."Irak'm bütünlügü" deyince duraksannyti. Ona göre bu soru za-mansizdi! Sari saçlariyla oynayarak geçigtirmek istedi:

"llla

parça-lanacak diyebir geyyok!"

Bir daha sordum: "Siz burada bagunsiz bir olugumdan söz edi-lemezmi diyorsunuz?"

Amerikan Üniversitesi'nin siyah beyar karolu lüks binasmmkoridorunda yürüyorduk. O, neyin önemli oldugunu ve neyinüzerinde durulmasi gerektiginivurguluyordu:

"Bagimsizhk meselesi bugün sorulacak bir gey degil! Günü-müzde insanlar nasil yaçayacak,petrol meselesinasilhalledilecek di-ye sormak lazim. Mesela, en önemlikonu: Petrol, bu ülkeden nasildiçariçikacak, nereden geçecek?Etrafta Türkiye, iran,Suriye var."

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!" 37

Erbil Kürdistan National Assembly (Kurdistan Parlamentosu)

Türkiye ve Iran. Bu cografyanin en güçlü devletleri! KuzeyIrak'm iki yanmda iki devvar.

Amerika'nm ünlü Wall Street Journalgazetesinde 2007 sonba-harmda bir haber:

"Pentagon, Iran'dan Irak'taki gii militanlara silah geçiginiönlemek için, Irak'm Iran smirma bir askeri üs kurmay1 plan-hyor!"

Iran bu habere, Iran-Irak sinirmikapatarak cevap veriyor.Kuzey Irak'm dünyaya açilan diger kapisi Türkiye sinirinda.

Amerika'nm önerisiyle Türkiye'yle bir "terörle mücadele anlag-masi" imzalaniyor. Anlayinada taraf olmak isteyen Kürt yönetimi,pimdilik masaya oturamtyor ama en azindan simr güvenligi sag-lanmigoluyor.

Erbil'de Kürt Parlamentosu

Amerika'nm Irak'i iqgalinden sonra kendisini bagkent ilaneden Erbil'de yol yok. Sitma kol geziyor, okullar harap, insan-

38 BÖL VE YUT

lar aç ama bir parlamento var. Üzerinde kocaman "KürdistanParlamentosu" yaziyor. Kapismda Kürdistan bayraklari.Bol mak-yajh, çiplak ayaklarmi altma ahp oturmuy tombul güvenlik görev-lisihamm üstümüzü ariyor. Parlamento BaykanYarduncisi KemalKerküki'yle röportaj için binaya giriyorum.

Yine oymah koltuklar, digaridaki dünyayla tezat bir çatafat.Nobran bir tavir. Ne de olsa TRT'den, Türk devlet kanalmdan ge-liyoruz.

"Bölgede kendinizinasil tammhyorsunuz?" diye soruyorum."Biz Irak federaldevleti vatandaëlariytz. Irakh kimlige sahibiz

ama Kürdistan federalbölgesinde yaqiyoruz" diyor."KürtfederalbölgesindeKürtKürt'tür, Türkmen Türkmen'dir,

Arap Arap'tir. Asuri de vardir. Bunlarm hepsi vardir fakatbunlarfederal bir bölgenin smirlari içinde yaçamaktadir!" diye ekliyor.Bir yandan TRT'ye röportaj verdigi için gururlu, bir yandan "düg-

man" kargismdaki peyrnerge tavri yakasmi b1raknuyor. Ne yamançeligki!

Bati eliyle, sadece 10-15 yil önce yaratilan ve içinde her tür-lü etnik unsuru barindiran bir bölgenin sahibi havasmda konu-quyordu. Bölgede huzur ve barië tablosu çiziyordu. Oysa sade-

ce farkh etnik unsurlar arasinda degil, Kürt agiretler arasmda dauzun zamandir kiyamet kopuyordu. Erbil Oniversitesi'nde siya-set ögreten ve 1992'den beri bölgede istihbarat yapan AmerikahDenise Natali anlattyordu:

"Kürt gruplar parçalara bölünmüy durumdalar. Bugün üç grupvar. Dördüncü grup Kerkük'teki Ali Askari destekçileri. KerkükYurtseverler Birligi adun taglyorlar."

Tüm taraflarla siki iligki içinde olduklarmi eklemië, Kürtlerarasmdaki kargaçave bölünmenin endige verici oldugunu vurgu-lamiytiDenise Natali.

Bin Bir Parça Kürtler!

En iyi örnek Talabani ile Barzani yandaylari arasmdaki çekip-meydi. Onun dtymda, daha onlarca birbirine kargit grup vardi.

Süleymaniye'de kralhgmikurmuy olan Talabani, artik Irak cum-

"ERBIL SINIRLARARASINDAP 39

hurbagkani. Mesat Barzani, Erbil merkezli Kuzey Irak'm bagka-m. Ama gücü Süleymaniye'ye yetmiyor. ÖylekiErbil'de kullanilancep telefonu bile Süleymaniye'de çahymtyor. Yan yana iki gehir,iki ayri telefon gebekesine bagh. Süleymaniye sadece Mam Celal'i(Celal Amca'yi) tamyor. Yillarca savagtigi Barzani'ye soguk baki-yor. Caddelerde, sokaklarda, dükkânlarda Barzaniile Talabani'nin

yan yana getirilmig suretleri görünüyor ama ikiliderin yillardir sa-vayan yandaylari, bildikleri yoldan paymiyor, karyitarafin liderinegüvenmiyor. Iki grup degigik Kürt lehçelerikullaniyorve Erbil ileSüleymaniye'de yaçam hiçbirbirine benzemiyor.

Agiretler arasmda uzun yillardir süregelen husumet, merkezi

hükümetten dagilanparanm bölügülmesikonusundaki anlagmaz-

hkla da birlegince daha derin bir rekabete dönügüyor.Tecrit edilmig bir bölge burast. Ekonomisikara parayla dönü-

yor. Irak merkezihükümetinden yüzde 17 bütçe pay1ahyor.Politikacilar her türlü yokluklave koleraylaboguçanhalka, "ile-

ride güzel günler göreceklerini" söylüyorlar. Kimse inanmiyor!Hedeflerinde Kerkük var. Petrol denizi Kerkük, bölgeye dahil

olursa, kuzeyin ekonomik gücü göge erecek; Irak petrollerinin ya-risma yakini Kürt bölgesinin denetimine girecek. Kürt yönetimi-nin ikincihedefiyse, kompu smirlardan dünyayla temasa geçmek!

Hedef Kerkük'te OzerkOlupum

Erbil'de satilan haritalar, Akdeniz'den Basra Körfezi'ne uza-nan bir "Büyük Kürdistan"i gösteriyor. Haritalar Amerika veAvrupa'dan bölgeye yayihyor...

Kürt bölgesindebeklenti büyük arna Amerikan Senatosu'nunoylamasmdan sonra Kerkük Türkmen cephesinden de sesler geli-

yor. Kerkük'te Irak Türkmen Cephesi Baykan Yardimcist Cemal

gan,"Irak, üçe bölünürse dörde de bölünür!" diyor. Bir "TürkmenFederal Bölgesi"nden säz edlyor. Ve Amerikan basomda Kerkük'teözerk bir bölge oluyturulmasma iligkinhaberler göze çarp1yor.

Amerikan dügünce kuruluglarmda Türkiye'nin hoquna gide-cek aktörlerle olupturulabilecek bir "Kerkük ÖzerkVilayeti" ma-saya konuluyor.

40 EOL VE YUT

Bu kurtlar sofrasi, Erbilli gazeteci Rebwar Kerim'in gözündenbakm nasil gärünüyor? Rebwar, Irak'm kuzeyindeki Amerikantutkusuna deginiyor.

"YIllar içinde 4 milyon kipiAmerika'ya âqikedildi. ABD, petro-lü; Kürtler de ABD'yiseviyor. Hatirlaym,Amerika Irak'a girer gir-mez ilk icraati petrol kanununu meclisten geçirmek oldu!"

Erbil gazetesi genel yaym yönetmeni Rebwar çok düzgün birTürkçeyle bunlari anlatlyor. "Kimse bilmiyor gelecegi!" diyor."Birileri rahata, paraya kavuyacak bu politikalarla ama Irak istik-rara kavupamayacak.Amerika'nm burada denedigieski bir politi-ka. Birbirine kirdirma politikasi. Zaman zaman Qiileri,zaman za-man Sünnileri devre digi birakiyor; zaman zaman da Kürtler ke-narda kahyor. Bunun adi 90'h yillarda ortaya ç1kanAmerikan sis-temi, yani Yeni Dünya Düzeni!"

Rebwar, Ortadogu'da "yeni düzen"den söz ediyor. Yeni DünyaDüreni'nin dayatmast; Büyük Ortadogu Projesi. Projeye göreAmerika, Fas'tan Pakistan'a 22 devletin rejimini, smirlarim degiç-tirmeyi hedefliyor.Petrol zengini Irak, küçük parçalara bölünme-si öngörülen ilk ülke.

Ilk agamada üçe, sonra daha da küçük gehir devletlere bölüne-cek. Pentagon kaynakh haritalar, Irak ve bölge devletlerinin nasil

parçalanabileceginin igaretlerini veriyor. Irak'ta senatonun onay-ladigi üç parça digmda,özerk vilayetlerin ortaya çikmasmm petroldenetimini kolaylagtiracagmdansöz ediliyor.

Rebwar, "Her yey etnik ve dini çatigmayla bagladi!" diyor."Osmanh Imparatorlugu döneminde etnik diye bir gey yoktu.Etnik gruplari Avrupahlar yaratti. Osmanh parçalandi. O toprak-larda bir sürü devlet kurdular. Suudi Arabistan kuruldu. Suriyekuruldu. Irak kuruldu. §imdiayni taktikle yeni Ortadogu harita-lari çiziyorlar."

ÇekiçGüç ve Amerikan Yardun Kuruluglari

Sovyetler Birligi'nin dagildigi yillarda Kuzey Irak'ta bir güçoluçoaktaydi... Bugün Kürt yerel yönetimi bagkentinde, Ame-rikan Üniversitesi'ninkuruluquylaugrayan Denise Natali, bu cog-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAP 41

rafyaya ilk kez 1992'de gelmigti. Onu dinlerken, Bati'nin politi-kalarmi anlamak için Denise'lerin yaçamlari belgeselyapilmah vetüm Ortadogu halklarina gösterilmeli diye akhmdan geçiriyor-dum.

"1992'de Körfez Savap'nm hemen arkasmdan buraya geldim.Oldukça kötü bir durumdaydi bölge.Kürtler daglardankente aki-yorlardi. Kendilerine pegmerge diyorlardt. Burada, ne yaptigmibilmez halde koquqturan insanlar vardi. Bir çegit

'hükümetimsi'

yapivardi. Ben bu hükümetin ilk seçimlerinden sonra 1992'de gö-rügmeler yapmaya gelmigtim buraya. O ydlarda bir sürü sivil inisi-yatif buraya akiyordu. Ben de onlardan biriyle geldim. AmerikanYardun Teykilati'yla... Çokheyecanvericiydi.

"Amerika'dan birçokörgüt geldi. Yardim teykilatlart, ÇocuklariKoruma Orgütü... Bir çogu Zaho ve Dohuk bölgelerindeydi.Hepimiz ÇekiçGüç'ün korumasi altindaydik. ÎkiKürt grup, an-laymaya razi edilmigti."

Kuzey Irak 2003'e kadar, "güvenlibölge" olarak Bati'nm hima-yesinde büyüyüp serpildi.

2003'te Amerika Irak'a "demokrasi" getirecekti!Kural belliydi. Öncehedef bölgedeçatigma baylatilacak, sonra

çatigmaya müdahale edilecekti. Mazlumlart korumak bahanesiy-le, hükümetler bir "güvenli

bölge" olugturulmasina razi edileceksonra o güvenli bölgedenbir ülke ortaya çikiverecekti.

Beni Denise'le, Amerikan Üniversitesi ögretim üyelerindenZafer Yörük tamytirmigti.

Zafer Yärük, Erbil Üniversitesi'ne,Ingiltere'den, Dogu veAfrika ÇahymalariMerkezi SOAS'tan gelmigti. Siyaset egitimi ve-riyordu. Yörük, bölgenin Kosova'yla benzerliginedikkat çekiyor-du:

"Burasi 1991'de Saddam Hüseyin'in terörüne karyi güven-li bälge ilan edildi. Aym gekilde uluslararasi güçler, Kosova'yiSirplardan korumak için güvenlibölge haline getirmiplerdi. Burasi15 ylldir güvenli bölge simrlari içinde. Kosova da 5-6 yll güvenlibölgeolarak varhgim sürdürdü. Kosova bugün bagunsizhk yolun-da. Kürdistan da benzer bir kaderi yaçayabilir. Burasi için bagim-

42 BOLVEYUT

sizhk pimdilik çok yakm gõrünmüyor. Ama özerk bir bölge olarakbagimsizhgim sürdürmesi 1970 anlagmasmda var."

Amerika'nm buraya el atmastyla, bölgede ikigey gerçeklegmig-ti. Türkmenler 36. Parale1'in iki tarafmda kalmig,birbirlerindenayrilmiglardi.

Kürtler, Bati'nm himayesinealmnnçlardi.Türkmen gehri Musul ve Telafer, güvenli bölge smirlan için-

de kalmasmaragmen digarida birakilmig,Saddam'm insafina terkedilmigti. 36. Paralel digmda kalan Süleymaniye ve Çamçamalisegüvenli bölgeye dahil edilmiplerdi.

Irak'ta yaçayan Türkmenlerin yüzde 20'si, Erbil merkezli yerelyönetime ve yüzde 80'i de Kerkük-Musul merkezli Saddam yöne-timine baglandt.

Ayrica Türkmen cografyasmm Türkiye'yle olan dogal baglanti-si da ortadan kaldirildi. Kuzey'deki oluqumun temeli böyle atildi.

Demokrasi Komedisi

Erbil'de Kürt parlamento binasmda Kerküki röportajm ardm-dan bir panel izledim. Yerel Kürt yönetimi, kolera salgmmikonu-uyordu... Stralarda yerelkiyafet giymig üyelerin yanmda modern

giysili kadm ve erkek milletvekilleri oturuyordu. Bunlardan dör-dü Türkmen milletvekiliydi.

Pür ciddiyet, bölgenin en önemlisorunu olarakkolerayikonu-quyorlardi. Inanmadiklaribir oyunun oyunculariydilar. Her biri-nin yüzünde "demokrasi" oyunundan duyduklari mutluluk var-di...

Bu parlamento, Birinci Körfez Savagfnm ardmdan, Amerikanve Ingilizbirliklerinin güvencesi altmda kurulmuytu.

Kürdistan Yurtsever Birligi ve Kürdistan Demokratik Par-tisi'ni yani savagan iki Kürt agireti aym çati altmda toplanmigt1."Demokrasi" adma, parlamentoda bir Türkmen Partisi de vardi.Bedelleriödenmig dört Türkmen milletvekili bu çorbaya katilmig-ti. Bunlardan ikisi bakandi.

Erbifdeki Türkmen gruplar, acaba parlamentodaki temsilcile-ri için ne düpünüyorlardd

"ERB1LSINIRLAR ARASINDAl" 43

Abdülkadir Bezirgan

Bagimsiz Türkmen Hareketi lideri Kenan jakir Ozeyiragah,dagilmig bir ülkenin dagilmig çikar gruplarma dikkati çekiyordu:

"Türkmen cephesine alternatif olarak o kulda partileri yarat-tilar. Onlari parlamentoya sokup 'Burada Türkmen de varf dedi-ler. Bugün parlamentoda yer alan Türkmenler sadece kendilerinitemsil ediyorlar. Milletle bir iligkileri yok."

Türkmen Reform Hareketi

Rehberim Mustafa, Erbil'de en kalabahk Türkmen partisininTürkmen Reform Hareketi oldugunu säylüyor.

Baykam Abdülkadir B4zirgan, bir zamanlar Irak TürkmenCephesikurucularindan biriydi. Simdicepheye muhalefet ediyor

Erbil'in ortasmda bir villa. Kapida güvenlikler ve birkaç lüksaraba. Bezirgan bizi kapida kargihyor.Takun elbise, gästerigli birkravat, altm kol dügmeleri gäze çarplyor.

Türkmenlerin durumuyla ilgili sorulara inatla cevap vermiyorBezirgan. Oymah koltugunda yer degigtirip duruyor. Türkmencephesine muhalefetin, kimlerin iqine yaradigi ve parlamentoda-

44 BÖL VE YUT

ki Türkmen partilerinin ne amaçla kullamldigtsorusunu da es ge-çiyor. Reform hareketinin ne kadar büyüyüp serpildiginden demvuruyor. Türkmen Cephesi'ni parçalayan küçük Türkmen par-tilerinin yerel Kürt yönetiminden elde ettigi finansi soruyorurn.Koltuguna bir daha yerlegiyor. Gözlerini kirpigtirarakkekeliyor:

"Mesela biz Türkmen Reform Hareketi olarak ne KYB, neKDB'den para ahyoruz ama Kürdistan Federal Hükümeti'ndendokuz ay önce finans aldik. Biz bu parayla, bölgede Türk milleti-

ne yardun ediyoruz.""Ne yapiyorsunuz mesela?" diyorum. Yine baça dönüyor.

"§imdi Erbil'de en güvenilir parti bizimki..." diyor.Ayakta bekle-en adamlari kafalarmisalhyor.

"Yanine yaplyorsunuz?" diye sabirsizca soruyorum... "Buradaokullarumz var, radyomuz televizyonumuz var, yani insanlar..."

Sözünü kesiyorum. 30 dakikalikbir kasetin sonuna yaklaymigve hâlâ konuya girememig olmanm verdigi sikmtiyla soruyorum:

"Burada siyasiyapilanmalar neye göre ve ne kadar para ahr yö-netimden?"

"Vallahi farkhdir..." diyor."Siz ne kadar ahyorsunuz bölge hükümetinden?""Biz Türkmen Cephesi'nden ayrildik ve bize bagh parti men-

suplarmm isminihükümete teslim ettik..."

Türkmen Cephesi'nden ayrihp, kendine bagh üye sayisim Kürtyönetime bildirince,para hesabayatiyordu.

Bezirgan kekeleye kekeleye Türkmen Reform Hareketi'ninKürt yönetiminden ayda 30 bin dolar para aldigmisöylüyordu.

Açhkve sefalet içinde birakilmig Erbil'de 20'den fazla Türkmenolugumu, iyte bu miktarlarda para dagitimiyla ortaya çikm14tr.Türkmenlerin birleymesininönünde para vardi! Bu, Balkanlar'dauygulanan politikayla ayniydi. Gelir beklentisi,tüm gruplan amip

gibi bölmeyeyetiyordu.

Erbil'de Lüks Hayat!

Rehberimiz, gazeteci Mustafa Kerim, Erbil'de çok zengin iça-damlarmm kol gezdiginden söz ediyordu. Bunlardan bir kis-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!" 45

mi Türkiye'den gelmigti. Erbil'i "büyük firsatlar"m kapist olarakgörmekteydiler. Bati'nm dolayh ve dolaysiz içgali altmdaki bir-çok bölgede izlendigi üzere, burada da en çok ingaat sektörü gelig-miyti. Halk kolerayla boguçur, çocuk çoluk çöplüklerde yayarken,merkezde dev ingaatlar yükseliyordu.

Mustafa, bizi Diyarbakir'dan gelip Erbil'e yerlegmig içkadmiFerda Cemiloglu'na götürecekti. O burada ingaat kraliçesiydi.

Bir sokaga girdik. Lagimla oynayan çocuklarm arasmdan ge-çip ferforjebahçe kapist önüne dizilmig biri Hummer cip, birkaçaraba geçtik.

Diger tüm evlerden farkh beyaz,bakunh villanm kapismda es-mer, 50 yaëlarmda abartili giysili bol takih bir kadin tarafmdankargilandik.

Ferda Cemiloglu'na göre, Erbil hizla kalkman bir kentti.Paranin merkeziydi. Dünyamn "en rahat ve en güvenli" kentle-rinden biriydi. O kadar ki Ferda Hanun, Erbil'e bir güzellik salo-nu, bir oyun merkezi bile açiyordu.

Durmak bilmeyen telefon trafigi arasinda sohbet ediyoruz.Endonezya'dan getirilmig mobilyalar ve onlarca özel bibloyla süs-lü yemek salonunda anlatiyor:

"Ben üç yil mültecilere hizmet sundum. Afganistan savaym-da da yüzlerce Afganhya yardim ettim. BirleymigMilletler YüksekKomiserligi hizmetlerimi ödüllendirdi. Yani neredeyse Nobelödüllüyüm!" Gülüyor... "Ben bütün savay alanlarmda gänüllüolarak hizmette bulunmuçumdur. Çoktehlikeli bölgelerde çahy-tim. Burasi en rahat yer. Savag görmedi. Sefalet yok. En iyi koqul-larda yayamak mümkün."

Bagka bir dünyadan söz eder gibiydi..."Burasi yakmda büyük geligme gästerecek. Herkes daha çag-

dag olmayi, daha iyi koqullardayayamayi hedefliyor.Daha iyi mo-bilyah evlerde yaçamay1,kendiferine daha çok özen göstermeyi is-tiyorlar. Kadmlar her kadin gibi güzelleymek istiyor, çocuklarmidaha iyi egitmek istiyor. Baktu Türkiye'den sürekli ingaat malze-mesi, mutfak, banyo donanimi getiriliyor... Eskiden evler çiplak-ti. Mutfaklarda iki tenekeden olugan dolaplarvardi. §imdigörün,evlerin içi nasil degigiyor..."

46 BÖL VE YUT

Soluksuz konuquyor. Diçarda oynayan çocuklar ve"komqu"

evlerdeki görüntü Ferda Hamm'i dogrulamiyor.O, yeni yeni geligen bürokrat tüccar karipimi Erbil elitinin du-

rumunu anlatiyor. Eski Erbil çargismda ise farldi gerçekler konu-uluyor

Erbil ÇargisiÇaryidabir kumag dükkâmnda birkaç kadmla sohbet ediyo-

rum. "En büyük dert susuzluk!" diyor genç olan. Bebegine alt be-ziyapmak için bez satin ahyor.

"Elektrik sik sik kesiliyor,saghkh yaçamamiz imkânsiz!" diyoröteki. "Temizlik bile sorun..." diye ekliyor.

"Suda kolera var!" diyor dükkân sahibi.

Çaryidakonugtugumuz Erbilli ile Ferda Hamm'm Erbil'i pekbagdagmtyor.

Erbil, eski bir Türkmen kenti. Bir zamanlar, egitimli insanla-n, zengin tüccarlanyla ünlüymüg. Hangi etnik kökten olursa ol-

sun herkes Türkçe konuqurmuy. Türkçe konuçabilmek medeni-

yet göstergesiymig.Erbil, binyilhkkadim kent,änce Saddam'm gõç politikasiyla, ar-

dmdan 'güvenli bölge" uygulamastyla Türkmen özelligini kaybet-mekle kalmamig...Türkmen olmak, ho; görülmemeye baglanmig.

Kürt gazeteci Rebwar bakm ne diyor: "Erbil'in tarihini aragti-

rirsaniz, bir Türkmen kentioldugunu görürsünüz. Ayrica yörede-ki tüm kentlerin Türkmen oldugu da bilinir. Erbil de Kerkük deTürkmen'dir. Bu kentlerde ahali esnaf ya da tüccardtr. Erbil'in kal-burüstü zenginleri Türkmen'dir. Zaten gehir kavrami Kürtler içinyeni bir kavramdir. Onlar sonradan, köylerden getirilmiglerdir."

1990'lardan sonra Türkmen halki son kalelerini de kaybede-ceklerdi. Türkmenlere ait olan bölgede faaliyetgösteren siyasiolu-

umlar, saglik ve egitim kurumlan, sistematik olarak Battnm des-tekledigi Kürt yerel yönetimi tarafmdan baski altma almdi.

Saddam döneminde Araplagttrma siyasetine karyi mücadele

veren Türkmenler, bu defa, Kürtleptirme politikasiyla karp kar-pya kaldilar.

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAl" 47

Türkmen Okullari da Yok Oluyor

lytebir örnek. Karakoyunlu llkokulu.Erbil'de Türkmen ilko-kullarmm tümü gibi o da bu süreç içinde hizla degiqimeugrad1.

Bir zamanlar 700 ögrencisi vardi. Bugün 75.Kent merkezine uzak bir ilkokul. Tarihin bir yerinde duruyor.

Bahçeyi çevreleyen açik kapdarm önünden geçerken namaz kilanögretmen grubunu izliyorum.

Yammda yürüyen küçük kizla sohbet ediyorum. "Ögrencilerkalmadi, Türkler kalmadi burada" diyor.

Ogretmenlerden biri "Bir zamanlar okulumuzda ögrenci sa-y1stçok yüksekti ama gimdi az, çünkü belediye servisi kaldtrildi.Ögrencilergelemiyor" diyor.

"Sizin dört milletvekiliniz, iki de bakanmizvar; onlarm bir yar-dimi olmuyor mu?" diyorum. §akaedip etmedigimden emin ol-mak istercesine yüzüme bakiyor.Sonra baqiänünde mmldamyor:"Onlarm kendileri,kürsüleri, yani önemli baçkaiglerivar. Her bi-ri sandalye derdinde. Biliyor musunuz pimdiye kadar bir teki bi-le bu okula gelmedi."

Uzak bir köpede kalan okula ancak yol parasmi ödeyebilen ög-renciler geliyordu.

Devir degigmigti. Zengin Türkmenler, çocuklarini prtrak gibiçogalan özel okullara yolluyordu. Hatta modaya uyup, çocuklari-ni

"daha modern" olan Kürt okullarma yollayaniarm sayisi da gi-derek artiyordu.

Bakunli ve ödenegi olan Kürt okullart, Türkmen aileler için deçekim merkezi olmuytu.

Rehberimiz Mustafa'nin kizi da bu okullardan birindeydi.Kizim okuldan almaya gidèrken bizi de götürdü. Kentin göbegin-de yüksek duvarlar arkasmda çiçeklerle bezeli bir okul. Bakimh vegikhanimlar, pahah arabalarla çocuklarim okuldan almaya gelen-ler... Servis arabalari dizisi.

Kendimi bir Amerikan kasabasmda samyorum. Okul bahçe-sinde ikiger ikiger stralanmig çocuklar. Biz içeri dogra girerken, ög-retmenin komutu egliginde "Biji Kurdistan!" (Yaçasm Kürdistan!)diye bagiriyorlar.

48 BÖL VE YUT

Yanimiza okulun müdürü oldugunu söyleyen bir hanim yana-giyor. Selamlagiyoruz. Türkçe konugtugunu duyunca gaykmhklasoruyorum: "Türkmen misiniz?" "Yoo" diyor, "buralarda herkesTürkçe bilir. Buras1Erbill".

Adi gevkiye."Bizim özümüz Kürt. Erbilliyiz. Gerçek ErbillilerTürkçe konuqur" diyor.

Mustafa ve küçük kiziyla arabaya biniyoruz. Rehberimiz ga-zeteci Mustafa Kerim, "Ben bir Erbilli olarak en iyi örnegim" di-

yor. Bana ailesini anlatiyor. Mustafa'nm annesi Türkmen, ba-bast Kürt... Bazen Türklügü, bazen de Kürtlügü öne ç1kariyor."Dogdugum günden bu yana savaym içinde hapsoldum!" diyor.

"Gözümü açtigim günden beri hep sava; vardi. Evde hep sa-vagtan söz edilirdi. Babam bir gün cepheye gitti. Marylarla, sa-vag hikâyeleriylebüyüdük. Babam tankma binmig,atey etmig ev-de konuqulanhikâyelerhep bunlardi. Iran dügmanmig, Israildüp-manmig, o öyle, bu böyleymig, ateykes olmuç, hay1r olmamig...

Hep bunlari konuçarakbüyüdük... Artik biktik. Bu hayat mi!"

Onu dialerken kaldirimdaki baçörtülü ama bluzunun üzerin-de koca bir Amerikan markasi olan ve yine marka gözlüklerini ba-görtüsü üzerine yerleptiren genç kizabakiyorum.

Küresel rüzgârlarin önüne kattigi Erbil'de her türlü dinive si-yasi aktmm rahatça at oynattigim, taassup ile Bati tarzmm iç içe

geçigini izliyorum.Çarqidabir mola veriyoruz. Mustafa, Erbilli kadinlarin daha

önce görülmeyen bir tarzda örtündügüne dikkat çekiyor. Okulegyalari satan bir seyyar saticmm tezgâhmdaki çantayi igaret edi-

yor. Pembe plastik sirt çantasi üzerinde kara çarçafli Barbie sim-gesi dikkat çekiyor. Arap gelenegi ile Hollywood kültürü buradakucak kucaga yaqiyor.

Kapah çarymin içinde yürüyorum. Geleneksel klyafetiyle yayhbir adam sar1191klarm altmdan çikip yammiza geliyor. "Ooo TRT!"diyor. Hal hatirm ardmdan durumu en veciz biçimde özetliyor:"Irak'm özü zengin, yeri zengin, toprag1zengin! Amma Irak'in sa-hibiyoktur. Sahibiolsaydihalimiz böyle olmazdi. Burada iyazdir.

Paran varsa iqvardtr, paran yoksa iyyoktur. 14yoksa ev de yoktur,geçim de yoktur..."

"ERBIL SINIRLARARASINDAl" 49

Erbil Çargist'ndançikiyoruz. Yükselen gökdelenlerin önünden

geçiyoruz...

Erbil, 1stihbaratCenneti

Bagdat ve Basra bombalarla sarsihrken, özel statüsü nedeniy-le savagtan uzak kalan Erbil, para ve silahm ve en çok da uyug-turucu ticaretinin köprüsü. Bu durumdan nemalananlar yüksekduvarlarm ardmdaki gökdelenlerde saklananlar. Burada 19kova-layan Türkler, Araplar, Lübnanhlar ve Israilliler... Istihbarigö-revlerle gelenler ve son iki yilda kentte açilan on bey yeni banka-nm çaliçanlari...

Norveçli petrolcüleri, Dubaili tüccarlari da unutmamak gerek.Son y111ardayükselen buyük oteller özel konuklar agirhyor. Gecesi250 dolar olan lüks otellerde boy oda bulunmuyor. Sheraton'unher salonunda Batih heyetlerlefisildayan,koruma ordusu egligin-deki agiret mensuplari göze çarp1yor. Sefalet içinde; elektriksiz,

susuz, aç yaçayan halk, iddiah konut projelerinin tabelalarma gay-kmhlda bakiyor. Bunlardan birinin adi "Dream City". Her bir vil-la, 1 milyon dolardan satihyor.1nçaati "Türk" igadamlarmm yap-tigt söyleniyor. Buraya bir "Küçük Amerika" kuruluyor.

Ahyverigmerkezleri, otomobil galerileri, "rezidans"larive "dre-

am city"leriyle Erbil yaka gibi. Erbil'e günde en fazlaiki saat elekt-rik veriliyor. Ama yakarda saydigumz mekânlarda elektrik hiç ke-silmiyor. Burada büyük bir jeneratörpiyasasi var. Ayrica bu jene-ratörleri besleyenmazot satipi da belli elleri zengin ediyor.

Mustafa Kerim, Erbil'in Amerikan iggaliylebir ticaret merkezihaline geldiginive dolarlarm bavullarladolaytigmisöylüyor.

"Amerikahlara yaklayan mah götürüyor!"Ve bu curcuna içinde Amerikah egitmenler Erbil'de üniversi-

teler kuruyor, Erbilli gençlere, Ingilizcedügünmeyi ögretiyorlar-di. Denise Natali, bize bölgenin gelecegiyle ilgili dügüncelerindensöz ediyor:

"Biliyorsunuz Kürtler, Amerika'nm burada kahciolmasim isti-yor. Burada büyük bir askeri üs kurmasiiçin Amerikahlart ikna et-rneye ugraplyorlar! Amerikahlar bir gün Bagdat'i terk ederlerse..."

BVY4

50 BÖL VE YUT

Sözünü kesiyorum."Onlarm zaten askeri üslerivar burada.""Ama o küçük bir üs. Kürtler, burada çok büyük bir Amerikan

Üssüistiyorlar ve Amerikahlar Bagdat'i terk ederlerse, burada ko-nuglanmig bir üssün iglevi son derece önemli olur. Ama daha ön-ce yapilmasi gerekenler var. Buranm sosyal, politik ve ekonomik

dänügümü daha tamamlanamadi. Hâlâ çok gelenekçi bir toplum.Amerika ve BirleymigMilletler yillardir burada çahqiyor ama hälâburada büyük bir degigimi gerçekleytiremediler. Bu elbirligiyle,kisa vadede gerçekleptirilmeli."

"Üniversitelerbu amacm neresinde yer ahyorlar?" diye soru-yorum.

Denise, egitim kurumlarmm genç nüfusu dänügtürecegin-den söz ediyor: "Üniversitelerbenceçok önemli. Bir kere ingilizceegitim yapmalan önemli. Sonra ögrencilere farkh duçünce bi-çimleri agilanlyor. Mesela ben elegtirel dügünce dersi veriyorum.

Ögrencileredünyaya eleptirel bakmayl ögretiyorum.""Eleytirel bakty" tahmin edeceginiz üzere, Bati çikarlarim dik-

te eden bakipti.Röportajm sonunda Denise, Zafer Yörük, rehberimiz Mustafa

ve kameramamm ÌsmailDostoglu, Erbil'de yabancilarm en gözdemekâni olan "Alman Bar"ma gidiyoruz. Bu barm sahibi 20 yildanberi bu topraklarda yaylyor. Yamnda çok yakipikli Kürt gençleriçahytmyor. Degigik cinsel tercihleriyle ün yapmig yagh bir Alman.Bahçesi Ingiliz,Amerikan ve diger Batih ülkelerin diplomatlariy-la dolup tagiyor.

Denise'e hangi Amerikan sivil toplum (!) kuruluglarmmErbil'de temsilcisioldugunu soruyorum. Yakin geçmigte NDI'nm(Amerikan Milli Demokrasi Enstitüsü) bürosunu Bagdat'tanErbire tapidigmi söylüyor.

"Güneyde sivil toplum inga etmek için büyük çaba harcadilar,yimdi sira burada. Kürt bölgesiniuzun zaman ihmal ettiler. Burasisakindi." garabmiyudumluyor.

"Simdiäyle degilmi?" diye soruyorum."Evet sakin, ama görmüyor musunuz burada sadece bina-

lar yükseliyor. Kurumlar yok. 1992'den beri kimse bu insanlarabir geyler ögretmek için harekete geçmiyor. Burasi kurumsalla-

"ERBIL SINIRLAR ARASINDAP 51

parnyor. Yükselen binalar var, bol para var ama hâlâ hiçbir peyyok..."

"Demokrasi Enstitüsü'nün buradaki çahymalari ne yönde ola-cak? Onlarla konuytunuz mu?"

"Hayir henüz konuçamadim ama bu iglere kaynak saglayanAmerikahlarla konugtum. Suan finansörler de burada ve proje-leri baglatmakarari aldilar. Ilk defa buranm özgün partlan ince-leniyor. 'Demokrasi Projesi' bugüne kadar Irak genelinde dügü-nülüyordu. Ama bu bölge çok farkh. Ozel projeler, hayata geçiri-lecek.NDI burada äncelikle bir istatistik merkezi kuracak. Birçokilk yaçanacak."

Gece, Erbil'in sessiz ve elektriksiz mahallelerinde yankilananIngilizce,Almanca sarhoy seslerin karmaçasiylabitiyor.

Kuzey Irak birçok ilkle tamgacakti. Kuzey Irak, demokratlaça-cakti. Amerikan politikalari etnik ve dini oluqumlari gekillendire-cek; Erbil'den bölgeyeküçük bir Amerika yayilacakt1.

"Amerika Kurtaricidir!"

Yerel Kürt Bölgesi Milli Egitim Bakam Dilyad AbdurrahmanMuhammed, Denise Nataligibikonuquyor. Egitimde, Amerika'nin"kurtarici" olarak küçük beyinlere agilanacagmi müjdeliyordu."Amerikan içgalinden misöz ediyoruz?" diye sordugumda,

"Biz ona ihtilal diyoruzl" diye cevaphyordu."Amerikah egitim danigmanlarmm istegiydi bu. Degigimi'ihti-

lal' (revolution)olarak adlandirmamiziistediler. Ama biz onun daötesine geçtik. Onlara ihtilalci degil, 'kurtarici'

diyoruz. Amerikaböyle tarihe geçecek. Baskive zulüm rejiminden, Amerikasiz kur-tulmamiz mümkün degildi. Onun için Amerika kurtaricidir! Veyeni tarih kitaplarmuzda da öyle yer alacaktir!"

Yerel Kürt Bölgesi Milli Egitim Bakam'yla parlamento binasm-da bulugmuqtuk.Kibirli bir Kürt "bakan"In Amerika apkmi ilanedigine maruz kalmigtik.

Bana yeni neslin farkli yetigecegini söylüyordu. Dilçad Bey,Büyük Ortadogu Projesi içinde Kürdistan'in öneminden bahse-diyordu.

52 BOLVEYUT

Kemal Kerküki

"En büyük temennimiz, Büyük Ortadogu Projesi'nin çok ya-km gelecekte baçariyaulaymas11" diyor.

"Gelecekte?" diye sorayorum."Evet," diye kafasmi salhyor, "daha tamamlanmad1 ama bu

proje bölge insanlarmm tüm sorunlarint giderecek"."Sizce Amerikahlar bu projeyle neyi hedefliyor?" diye soruyo-

rum."Amerika, terärizme kargi bir kalkan oluyturuyor."Buna benzer birçok kligeyi art arda sirahyor.Amerikah yetkililerin zafer nidalarmm, Amerika'nm baçanya

ulaçacagma dair inancm, Amerika'dan çok, Kuzey Irak'ta yanki-landigma eminim.

Kürt bölgesininpolitikacilari, Amerikan politikalarmin kendi-lerini ihmal ettiginden zaman zaman yakmsalar da, Amerika'yaolaganüstü bir sevgiyle baghlar.

Parlamento Baykan Yarduncisi Kemal Kerküki'ye, "Bush'unpolitik baçarisi konusunda tereddüdü olup olmadigmi" sordu-

gumdasesi degiymig,yüzünü çagkmhk kaplamigt1.

"ERBIL SINIRLAR ARASINDA!" 53

"Hayir, hay1r!Bush bizim için bir melektir!" demigti."Melekler koalisyonu" bir kan gölünde yüzerken Eylül

2007'de, Amerika'da, 16 ülkenin temsilcisinin katilumyla "DünyaDemokrasinin Gelecegi Forumu" toplantisi yapildt. ToplantidaSavunma Bakant Robert Gates, Irak'm bugününü Amerikan ta-rihiyle kiyashyordu."Bizim de kurulugyillarimiz karmagaylageç-ti." diyordu.

"gimdi Irak kaos içinde. Onlari bu halde biraktp gideme-yizl Bu, müttefiklerimize ihanet olur, onlari güçsuzlegtirir!Dügmaalarimiza da cesaret verir" diyedevam ediyordu.

Amerika, son zamanlarda Ingiltere'nin deneyimlerine dahaçok kulak veriyordu. Bugünlerde "Churchill plani" üzerinde ça-hyiyordu.

Plana göre, iggalci güç, kaos ve karmaçayiyaratip geri çeki-lirdi... Ortadogu'nun yerlegik agiret düzeni içinde bin yildir birarada yaçayanlar birbirlerini girtlaklar, sonra öle öle kendi ada-

letlerine ulagirlardi. Sag kalan ve karmayadan zaferle çikan taraf,Amerika'yla masaya otururdu... Adalet yerini bulurdu.

Busenaryolardaenönemliaktörpetroldü.Petrol,Kerkük'teydi.Amerikan basinmda Kerkük'ün özerk bir bölge haline getirile-cegi seslendiriliyordu. Paranm ve üslerin merkezi Erbil olacak-ti. Yava; bir dönügüm için, Amerika'nm Demokrasi Enstitülerikabullenmeyi ve Kürtlegmeyi, toplumun katmanlarma yayacak-ti... Bir ülke dagilirken Pandora'nm kutusundan daha çok cana-var çikacakti...

ÜRI)ÜN'ÜK HAgEMÍT KRAI IGI

Ekim2007 Yolculugu

20. yüzyil bapnda Ürdün diye bir ülke yoktu. Bu ülke 100 yllönceki Büyük Ortadogu Projesi çerçevesinde kuruldu. SuurlariIngilizcetveliyle çizildi. Ve geriaNehri'nin dogusunda dertle-re gark oldu. Bugün Ordün'de yayayan 5 milyon nüfusun yari-si Filistinli. Ortadogu'nun kaderi belki de Ürdün'le belirlendi...Bir asir önce Îngiltere Osmanh'ya karp Arap agiretlerini ayaklan-

KKT_Ç.SURiYE

IRAK

Amman -

SUUDIMISIR ÜRDÜN ARABISTAN

RDON'ÜN HASEMlT KRALLIOI 55

Amerikan heyetlicenaze

dirmigti. Bu bölgede simrlari degigtirmig,ülkeler yaratmigt1. Aynsmirlar arasma hapsedilmig ülkeler ne zaman bir araya gelmeyekalksaaralarina nifak tohumlan saçilmigti...

Zaman degigti. Ikinci Dünya Savagi'ndan sonra Îngiltere'ninyerine Amerika geldi. Bugün Ürdün, Amerika'nm Ortadogu'dakien önemli müttefiklerinden biri. Israil'le "bany anlagmasi" (!)im-zalami; iki Arap ülkesinden de biri. Ürdün,bugün bir yandan Bative Suudi sermayesiyle donaniyor; bir yandan 60 y11dir,toprakla-rindan edilmig Filistinli göçmenleri barmdmyor. Arap-Ìsrailso-

rununun sonuçlarim en çok Ürdünhalki yaqiyor!

Hüseyin'in Cenaresi...

Kral Hüseyin 1999'da öldü... Ordün Hagemit Kralhät'mn, 47yll yönetimde kalan krah Hüseyin'in cenazesiher yeyin özetiydil

Devlet töreninde, Ürdün'ün,Batiiçin ne kadar änemli oldugu

gözle görülür haldeydi. Hiçbir devlet bagkamnincenazesinde böy-lesine zengin bir katihm görülmemigti...

I

56 BOL VE YUT

Avrupa'nm tüm kral ve kraliçelerive tüm cumhurbagkanla-ri tärendeydi. JacquesChirac da, Alman gansälyesiSchräder de,Sovyetler'iyok eden adam Boris Yeltsin de oradaydilar.

Amerika, dört bagkamyla cenazeye katilmigtL Bill Clinton,Gerald Ford, JimmyCarter ve George Bush törende hazir bulun-dular. Israil,cenazeye en kalabahkheyetlekatilan ülkeydi.

ÇünküÜrdün çok önemliydi Bati için. Ortadogu'nun ortasidemekti!

100 y11önce zengin petrol kaynaklarma göz diken ingiltere,Arap agiretlerini ayaklandirarak ige baglamigti. Onlara "ÖzgürArabistan" vaat ediyordu.

Smirlari cetvelle çizilen ülkeler birkaç on yllda ArabistanhLawrence'larm gayretiyle hayata geçecek, paramparça edilen cog-rafyada en büyük darbeyiFilistin halki yiyecektil

Filistin Mahallesi!

Amman'daki rehberim Cemal, Filistin göçmen mahallelerin-den birinde dogmuytu. Sabah gehir merkezinden yirmi dakikarnesafede bulunan varoçlara dogru yola çiktik. Önce,Kudüs'e birtay atimi mesafede kurulmuy, en eski Filistin mülteci mahallesininyetkilisinden izin belgemizi alacaktik.

Bir göçmen kampmm yillar içinde yerlepik düzene geçmig ha-liydi,bu mahalle. Tagbir yapiya girdik. Polis yetkilisinin odasmdaizin belgemizibeklemeye bayladik. Kargimizda kocaman bir yagh-boya tablo... Tabloda incecik kollari, çelimsiz vücuduyla baqimnüzerindeki altm topu tagimaya çahyan bir yagh adam! Altm topuniçinde El Aksa!

Sirtmda Kudüs'ü tagiyan Filistinli mülteci figürü, umutsuzcabize baklyor. Tablodan gözlerimi ay1rip yetkiliye gülümsüyorum.Yetkili, bir kagidiCemal'e uzatiyor. Ç1kiyoruz.

Amman'daki en eski Filistin mülteci mahallesinde yürüyorum.Cemal bana burada dogdugunu anlatirken sik sik uzun sessizlik-lere boguluyor.

"Burada dogdum. Artik burada yayamiyorum ama buradakisefaleti çok iyi hatirhyorum!"

ÜRDÜN'ON HASEMlT KRALLIÔI 57

Pilistin Mahallesinde

Bu mahallede dogmug, bu mahallede bin türlü yokluk yoksul-luk içinde yaçamigt1. 10 yagma geldiginde babasibir iqve bagkabiryerde bir ev bulmuy,tayinmiglardi.

"Burada yillardir hiçbir peydegigmedi. Onlarca yll da geçse de-giçmez!"

Cemal öfkeliydi. Belli ki bu mahalleye uzun zamandir gelme-miyti. Sefaleti, yoklugu ve açhgi bir kez daha görmek onu geçmigegötürüyor, gözlerindeki act belirginlegiyordu.

Derme çatma bir manav tezgâhmin önünde konuquyorduk.Etrafumzda merakh gözler, sivil istihbarattan olduklari su götür-mez tipler.

Cemal, "Çokgeyler anlatmak isterdim ama kamera önündekonuqulacakgeyler degil bunlar" diyemirildamyor.

Birbirinden güzel çoculdar kameraya dogru z1phyor. Yayh ka-dmlar bagörtülerini agizlarma dogru çekigtiriyor. Üç be; sogan,biraz elma alan yagh bir kadma yaklayiyorum.

"Ne kadar oldu buraya geleli?""40 yil!" diyor, gözlerime dik dik bakiyor.

58 BÕL VE YUT

"Burada mi dogdunuz?" diye konuqmayi uzatmaya çahylyo-rum.

Dimdik bagi ve sorgulayan gözleriyle cevaphyor: "Ben Filis-tin'de dogdum!"

"Bir gün oraya dönebileceginizi düpünüyor musunuz?"Tüylerimi diken diken eden bir tavirla, vakur, agir agir konu-

quyor: "Bizim topragimiz Filistin! Evlatlanmiz Filistin'de!""Filistin" derken sesi bugulanmigti.Kirk yil önce büyük Batih güçler Ürdün'ü, yeni Filistin olarak

dügünmüglerdi. Israil rahat etsin diye Filistinlilerin, yavaçça gö-çe zorlanmasi bu plan dahilindeydi. Plana göre, Bati yakasmda-ki Filistinliler Ürdün'e sürülecek, Ürdün, bu büyük göç karyihgiuluslararasi sermayeden pay alacak ve son ayamada, Filistin halki-nm tümü Ürdün'e tagmacakti.

Manavtezgâhmin sahibisadece ikiyilönce Filistin'iterk etmigti."Gelmek zorunda kaldun" dedi, "ama tek umudum topraklanmizadönmek. Benim sadece bedenim buradal Ruhum Filistin'de!"

Röportaj yaparken zafer igareti yapan gençler birikmigti arka-smda.

Amman'daki bu mahalle ve digerleri hâlâ "Filistin kampla-n" olarak amhyor. 1948'de israildevletinin kuruluqundan sonraSeriaNehri'nin dogusuna akan milyonlarca Filistinli, Ürdün hal-kmm neredeyse yarismi olugturuyor.

Filistin mülteci kamplari yerlepik mahallelere dönüqmüç artik.Sadece bu mahallede 300 bin Filistinli yagiyor. Sokaklarda acih,

agnli yüreklerivatanlarma gömülü insanlar yürüyor...Buraya gelirken Amman'in büyük, süslü, zengin caddelerin-

den geçmigtik. Her caddede mantar gibi figkiran inçaatlar, yeniahyverië merkezleri, Suudi sermayeli gökdelenler vardt.

"Ürdün ile Filistin Birlepsin!"

Geçen y11Israil'in muhalefet lideri Binyamin Netanyahu, "Or-dün ile Filistin topraklanma birleymesinden" sör ediyordu.

Netanyahu, "Böyle bir birlikya da konfederasyon,bölgedeba-rig ihtimalini artirir!" diyordu.

ÜRDÜN'ÜN HASEM1T KRALLIÖI 59

Irak'm ve bölgedekidiger bazi devletlerinkaç parçaya bölün-mesi gerektigi Amerika'nm gündeminden dügmezken, ÜrdünveFilistin topraklarmm birleymesi söz konusu ediliyordu!

Tam bagunsiz bir Filistin'i engellemenin yolu Ürdün'denge-çiyordu. lyte o yüzden nüfusunun yarisi topragmdan edilmig

Filistinliden oluçan bu küçük ülke, birileriiçin çok büyük anlam-

lar tagiyordu.Gece, Büyükelçi Hüseyin Diriäz'ün konutuna yemege davetli-

yiz. Büyükelçimiz anlatiyor. "Ürdün,Israil'lediplomatik iligkile-ri olan iki Arap ülkesinden birisi. Israil'le ilk iligkikuran Misir'di,onu Ordüntakip etti."

"Bu yüzden diplamyor mu Ürdün,Arap dünyasmda?""Hay1r, tam tersi. Ürdün hem Arap davalarmi savunan bir ülke

olarak göz dolduruyor, Israilmeselesinde Arap davasmin Bati'yaen iyi gekilde anlatilmasma çahqiyor. Ordün krah geçen bahar ay-larinda, 2007 Mayist'nda Amerikan Kongresi'nde, hem senato-

nun, hem temsilciler meclisinin mügterek oturumunda, bütünkongre üyelerine hitaben bir konuqma yapti. Üçü ayakta olmak

üzere dokuz kere alkiglandi. Kral her sene Amerika'ya davet edili-

yor, ingiltere'yleyakm iligkiler sürdürüyor."

Kral, Bati'nm gözdesiydi hiç kugkusuz!

Bir Zamamn Agiret Reisleri...

Ürdün bugün bir kralhkti. Geçen yüzyilda Osmanh topraklari-nm parçalanmasmda önemli rolü olan bir agiretin içinden çikmig-ti. O dönemde Hayemit ailesine ingilizlertarafindan kralhk sözüverilmigti. Bugün hâlâ Ürdün meclis binasiönünde ve Amman'mbirçok yerinde, Emir Hüseyin'in heykelleri, resimleri vardir.

Elinde silahl, atinm üzerindedir Emir Hüseyin. Osmanh'ya kargi,Ingilizlerleberaber verdigi mücadele, halka her firsattaanlatihr.

Aym bugün gibi o zaman da her geypetrol cografyasmi ele ge-çirmek içindi... Iki y1l önce Kudüs'te tamqtigim eski BagbakanAbdülselam Majali'yle tarihi konuymak istemigtim. Filistin ma-hallesinde geçirdigim günün ertesinde, kentin en varlikli sokak-

60 BOLVEYUT

Emir Hüseyin'in heykeliönünde

larmdan birindeki villaya girdim. Büyük salonun her köpesindeMajali'nin Kral Hüseyin'le samimi pozlarim sergileyen fotograflarvardi. Bana tarihi anlatiyordu:

"Bugünkü problemler, geçen yüzyilm ve bu yüzyihn sicak vesoguk savaglarmm sonuçlaridir. Birinci Dünya Savagi öncesin-den, Ikinci Dünya Savagt sonrasmdan bugünlere gelen sorunlar-dir. Ingilizler,uzun zamandir bu bölgeyehâkim olma çabast için-deydiler. Bir Yahudi devletikurma çabasma girigtiler ve sonundabaçardilar."

Onu dinlerken Ordün'ün Israil'leiligkisinin ne kadar derin ol-dugunu dügünüyordum. 1999'dakiölümüne kadar, neredeyse ya-rim yüzy11iktidarda kalan Kral Hüseyin'in, en çok Israil yöneti-mi tarafmdan desteklendigi çok sik ifade edilirdi. Ronald Payne'inIsrail'in ÇokGizli Servisi adh kitabinda bu iddialar yer alm14t1.

Payne, Îsrailgizli servisi MOSSAD'm 1950'li ve 60'h yillarda, KralHüseyin'e karqidüzenlenen darbe girigimleriniönceden haber ve-rerek, iktidara katkilarmi anlatmigti.

ÜRDÜN'ÜN HASEMIT KRALLIÖI 61

Eski Baybakan Abdülselam Majali'ye bu görüge katilip katil-madigmi soruyorum. giddetlekarytçiktyor. "Bu dogru degil" di-yor, "Araplarm bir sözü vardir: 'Kompu evdeki sorun senin evinede siçrayabilir' derler. O nedenle sorunlardan kaçimldi.Ama hep-si o kadar. lsrail,Ürdün'ün kalkmmasina, büyümesinehiçbir yar-dimda bulunmadi..."

Kaçamak bir cevapti. Bilgilerimizle çelipiyordu. Ortadogu'daArap ülkeleri arasmda Israil'leen yakm iligki içinde olan devlet-ti Ürdün. Sermaye gücüyle de istihbaratiyla da oyunun içindeydi.Ürdünvarhgim Bati'nm Yahudi devleti dügüne borçluydu. Amatevatür çegitlendirilmigti.

Hayemit Kralhg1Web Sitesi

Ben Amman'dayken bagbakanhkkoltugunda oturan ama dön-dügümde artik orada olmayan Maruf Bahit'le Ürdün, Türkiye ilig-kilerini konuquyoruz.Osmanh topraklarmda Îngilizlerinbaglatti-gi

"böl

ve yut" oyununun degigik bir versiyonunu anlatiyor."Osmanh, änceleri tüm halldarm üzerine Islam gemsiyesi aç-

m19ti. Sonra milliyetçi akimlar bay gösterdi. Türk milliyetçileri-nin baglattigidalgaAraplara da sirayet etti... ÖzellikleSultan Ab-dülhamit'ten sonra bölge iyice parçalandi," diyor. Sik rastlanir birhata yap1yor. Bati'nm rolünü es geçiyor. Suçu Türk milliyetçileri-

ne atlyor.Ürdün'de tarih Ingilizsöylemine uygun anlatilagelmigti ve

gerçelder tepetaklak edilmigti. Ürdün Hasemit Kralhgl'nm özelweb sitesinde yer alan tarihçe baghkhbölümde de benzer söylem-ler vardi.

"Büyuk Arap isyaniarmm amaci, Mekke'yi de içine alan BirlepikBagonsiz bir Arap devletiydi. Bu taribi göreve giden ilk adim, 10Haziran 1916'da atildi. 400 y1lsüren karanhk ve istibdat son bu-lacaktil"

Ürdün Kralhgi, Osmanh yönetimini 400 yll süren istibdat ola-rak tanunhyordu. Bu fikri bölgeyesokanlar Îngilizlerdi.16 Mayis1916'da ingiltereve Fransa bagbakanlarmm adlarmi tagiyan Sykes-Picot Antlagmasi, Osmanli devletini parçalamayi hedefleyen gizli

62 BÖL VE YUT

bir anlagmaydi. Ortadogu topraldari Ingiltereve Fransa arasmda,

harita üzerinde ilk o zaman paylaqilm19tl.Bir "Arap Devletleri Konfederasyonu" anlagmanin madde-

leri arasmdaydt. Iskenderun ile Filistin arasi Fransa'nm, Filistinile Iran arasmdaki bölgeyseIngiltere'ninetki alamnda olacakt1.Iskenderunserbest bölge olacak, Filistin uluslararast yönetime bi-rakilacakti.

Sykes-Picot gizli anlagmasmda, böljede hangi agirete, nasil birdestek saglanacagi da belirlenmigti.

Bugünkü krahn büyük dedesi Emir Hüseyin'e para ve silahdestegi verilecekti. Destek verildi ve Haziran 1916'da Arap ayak-

lanmast bagladi. Dört ay sonra 2 Kasun 1916'da Emir Hüseyinkendini Arap ülkeleri krah ilan etti.

Ingiltereve Aznerika bir yll sonra Filistin'de bir Yahadi yurdukurulmasim ve bunun Arap kralhgmmbir parçasi olmasmi kara-ra baglad1. Bu arada "Dünya Paylagim Savagi" tüm vahqetiyle de-vam ediyordu. Emir Hüseyin, ingilizaskerleriyle beraber Hicaz veFilistin cephesinde, Osmanh askerlerini arkadan vuracak, büyükbir katliam yaçanacakti...

Savaym sonunda Ingiltere, Osmanh'dan koparilan yeni ülke-leri ve krallarini dünyaya ilan etti. Haritadaki yeni ülke Irak'ti.Faysal, kral olarak baça geçecekti. Bir bagka yeni ülke Ordün'dü.Bu kez Kral I. Abdullah tahta oturdu.

Ashnda hedefte bir Sion devletivardi. Al Destur gazetesindenYasir Zaatreh özetlemigti:

"Amerika ve ingilterebu cografyayi bölmek istiyordu. Ayricayepyeni bir devlete, Israil'e,bir alan yaramak istiyorlardi... Yarat-t11ar!"

Îsraildevleti, partlar hazir olunca, 30 y1l sonra kurulacakti.Öncebu devletin yegerecegi iklim hazirlanacakti.

Ürdün Öncelngiliz Oldu, Sonra da Amerikah!

1936'da Ingiltere Ürdün'ün bagtmsizhgini kabul etti. Ordünordusu uzun yillar Ingilizsubaylar tarafmdan yönetilecekti. Ingil-tere'nin etkisi bagimsizhktansonra da sürecekti.

ÜRDÜN'ÜN HASEMIT KRALLIOI 63

Ikinci Dünya Savaq1'ndan sonra Ingiltere,gücü Amerika'yakaptiracak;bunun etkileri Ürdün'üde saracakti...

YIl 1952. Hüseyin'in, Ürdüntahtina çiktigi tarih. Kral Hüseyino zaman 17 yagmda.

O yll Israil,kuruluqunun dördüncü ydmi kutluyordu.Genç Hüseyin, dedesi L Abdullah'in Kudüs'te bir suikast so-

nucu yam baqinda äldürülügüne taniklik edecek ve tam da o yd-larda Israilbölgedekietkisini göstermeye baylayacakti.Yapdan ki-yam sonucu büyük Filistin göçü Urdün'ü saracakti.

Kral Hüseyin, Ingiltere'deegitim almig, 17 yaqinda bir kral ola-

rak kaosla kargilaymigti.1961'de bir logilizsubaymm kiziylaevle-necek, oglu Prens Abdullah bu evlilikten dogacakti. Ingilizlerar-tik Ordün tahtmdaydi.

Prens Abdullah 5 yagmdayken, Ordün,en verimli ve stratejiktopraklarim kaybetti.

1967 Savagl'yla, kurulugundan sadece 19 yll sonra, Israil,Bati

§eriave Dogu Kudüs'ü ele geçirdi. On binlerce Filistinli dahaÜrdün'egöç edecekti.

Zeynep!

Göç eden kafilelerden birindeydi. Zeynep Nine de 40 yayla-rindaydi o zaman. Evinden yurdundan kaçmig, canini zor kur-tarmiyti.

Filistin mülteci mahallesinde, oglu Mahir'le bir çukurun için-de yaç1yordu. Hem de 40 ylldir! Beni, bir merdivenle inilen yolunaltmdaki çukur odaya dogru çekiptirirken, bir gün yurduna ge-ri dönmeyi dügledigini, rüyalarmda bunu gärdügünü söylüyordu.Yammda rehberim Cemal, çeviri yaparken, gömleginin etegini,

hirsla gözüne bir geykaçmig gibigözlerine sürüyor. Ben Zeynep'inbeton zeminli tek gör odasi ve bir teneke dolaptan olugan mutfa-

ginabakarken oglu Mahir, "Yayhlar hâlâ geri dönmeyi umut edi-

yorlar..." diye Ingilizcemirildamyordu. Dayanamayip eldiyordu:"Benim de hayalim bu."

Zeynep'e sarillyorum. Beni digarida kaldirima oturtuyor veCemal'in çevirmeye yetigemedigi çabuklukta konuyarak Filis-

64 BÖL VE YUT

Zeynep Hamm

tin'den ak1mda kalanlari anlatiyor. Arapça bilmiyorum. AmaZeynep'i anliyorum. Yüregim onu duyuyor!

"ÜrdünEn Yakm Dostumuz!"

Sadece Filistin göçüyle smirh degil Ürdün'egelenler. Barut fi-çisi Ortadogu'nun, patlayan her köpesindengelip Amman'i mes-ken edinenler var. Irak'm içgali sonrasi kaçan zengin içadamla-rt, Körfez sermayedarlari da Ürdün'deler.Savaglarm çevreledigiÜrdün, bälgenin çekim alam. Bu durum, Amman'in anacaddele-rinde gözle görülüyor. Amman küreselleptikçe Filistin mahalleleridaha çok karanhga gömülüyor, yalnizlayiyor, içine kapamyor...

Ürdün, Batfyla yakm iligkisini kraliyetin ey seçimiyle de per-çinliyordu.

Kraliyet ailesinin evlilikleri Ortadogu'da degigen rüzgârlarmsimgesiydi. Kral Hüseyin, 1978'de dördüncü evliligini bir Ame-rikahyla yapti. Lisa Hallaby, Kraliçe Nur adiyla tahta oturacakti.

ÜRDÜN'ON HASEMIT KRALLIÖI 65

Lisa Hallaby ya da Nur, sadece Ürdünkraliçesi degil, Amerikaile Ürdünarasmdakisiyasi zincirin bir halkasiydida. Hâlâ da äyle.

Ürdün'ünbagkentiAmman'dakibasmtoplantismda AmerikanDigigleriBakam Rice, Ürdün'ü göyle tammlamigti:

"Bälgede Ürdün'dendaha iyi bir dostumuz yok, Ordün,terä-rizmle savaqta Amerika'nm'stratejik ortagidir!'"...

Bu stratejik ortakhk, Amman'in büyük caddelerinde kendinigösteriyordu.

Cosmo Market

Hummah bir yapilanma Amman'ikucagma almigti... En lüksarabalari satan galeriler, en marka giysilerivitrinlerinde sergileyen

butikler, en pahah sebzeleri pazarlayan süpermarketler Amman'tsarm19ti...

Cosmo Market'e girmek herkesin harci degildi. Filistin ma-hallesindekipazarm fiyatlarini dörde katlayansebzeler, Amerikanhardallari ve salata soslari, bin bir çegit deterjan ve Bati'nm ünlügüzellik ve hijyen markalari raflardan bize baktyordu...

Markette aliqverig edenler Filistin mahallesindekilere hiç ben-zemiyordu.

Yabanci marka pirinç seçen gik giysili genç bir kadma soruyo-rum; "Bu refah görüntüsünün kaynagine?"

Jana,mükemmel Ingilizcesiyleanlatiyor: "Kompu ülkelerdekiterör, istikrarsizhk, buraya o ülkelerin zenginlerini getirdi. Irak'mzenginleri gimdi Ürdün'de. çünküburada bir istikrar ortami var.Bence çevredeki savaglar zenginlik getirdi. Kuveyt Savaçfnda daböyle olmuqtu. Aynca kralm uyguladigiliberalözellegtirme politi-kalarimn da etkisi var!" -

Jana'nm bankaci egi de yanuniza geliyor. Kafasmi sallayarakJana'ytonayllyor. Çoksayida yabanci yatirimc1yi igaret ediyor:

"Körfez ülkelerindenve dünyanm birçokyerinden, Avrupa'dançok sayida yabanci yatinmci geliyor. Size sizin sektörden bir ör-nek: Ürdün, bölgedeki tek liberalmedya sektörüne sahip... Çegitlidevletlerle serbest ticaret anlagmalarivar. Sonra Irakliyatiruncila-rin çogu buraya geldi. Bunun büynk etkisivar..."

BVY5

66 BÖL VE YUT

Suudi sermayesive Irak'm savag zenginleri Amman'daydilar.

JanaFerrah'a "Ürdün'dehalk refahi yakaladt mi?" diye soru-

yorum:"Tabii buranm fakiri de çok" diyor, "sadece gehir merkezine

bakarsamzyamhrsmiz. Fukarayi buralarda göremezsiniz!"Oysa onlari her yerde görmek mümkündü! Kentin yoksul

semtlerinde ayakkabt tamircisinden geçilmiyordu ve onlar duru-mu en iyi anlatan birer simgeydiler. Anicaddedeki Filistinli ayak-

kabi tamircisi, günde en fazla5 dolar kazanabiliyorduBu, her gün çahqirsa ayda 150 dolar ederdi. Ama Amman'da

hayattakalabilmekiçin en az 500 dolar lazimdi...Ustelik,hizh tüketim baskisi kenti çevrelemigti. Yoksul semt-

lerden ana caddeye seyyar saticilar ve dilenciler yagiyordu.

Çogu,kraliyet ailesinin himayesinde çahyan birçok sivil top-lum örgütü, yoksulluga merhem olmaya çahyiyordu. Bunlardanbirinde Aida Aburass'la bulugtuk.

Bu genç kadin, kraliyetebagh bir sivil toplum örgütünün yö-neticisiydi... Âdeta,Ürdün'ün

"küresel"

yüzünün bir simgesi.

Göçmenlere yardim için çahyyor. Yeni fönlenmig gür saçlari, mo-dern taktlari, gögüs dekoltesive odas uida kraliyet ailesi mensupla-riyla çekilmig fotograflarivar.

"Amman'in merkezinde ahyverig merkezlerinden, bey yddizhotellerden geçilmiyor. Öteyandan yoksullarla büyük bir uçurumaç1hyor. Durumu nasil görüyorsunuz?" diye soruyorum. Soruyubegenmiyor.Renksiz bir sesle:

"Bence bu, dünyamn her yerinde böyle!" diyor."Bu konuda bir çahyma yapihyor mu?" diye Israr ediyorum.

Saçlarim düzeltiyor ve kontrollü sesiyle, ona ögretildigi üzere"Bence hükümet bu konuda.çok geyler yap1yor. Mesela sekiz tanefarkh fon var. Fakir insanlarm desteklenmesi, krahmizin öncelik-

leri arasmda yer ahyor. Hem devlet, hem de sivil toplum örgütle-ri olarak bizler neler yapabilecegimizi aragtiriyoruz."

Aida Aburass uluslararasi bir karakter! Ona her ülkede rastla-

yabilirsiniz. 80 ülkede de onun gibi konuçanlarla kargilaymigtim.Ãdetaaym kelimelerledügünüyorlardi. Çarpiciolan Aida'nm pe-riat hükümleri hakkindaki görügüydü...

ORDON'ÜN HASEM1T KRALLIGI 67

Ürdün'dekiçokkarih geriat kanunlarmm onu rahatsiz edip et-medigini sordugumda, hiç dügünmeden bunun normal oldugu-

nu söylemiyti:"Kuran'da yazlyor. O yüzden bu kurallari kabul ediyoruz."Ürdün halkl ile eliti arasada uçurumlar vardi. Elit, bagka bir

dünyanm gözlügüyle Amman'da yaqiyordul Mesela göçmen de-yince Aida'nin akhna nedense hiç Filistinliler gelmiyordu... Banagururla anlatlyordu:

"Birlegmig Milletlerve Amerikan Büyükelçiligi bize en büyükyardimi yapiyor. Göçmenlerle ilgili konularda birçok çahyma yü-rütüyoruz."

"Göçõen derken..." diye sözünü kesiyorum... Hemen açak-hyor: "Göçmen derken ben, ev hizmetlerinde çaliyan yabancila-ri kastediyorum."

"Ama Amman'da çok sayida ve çok zor kopullarda yaçayanFilistinli göçmen var..."

"Bizim yürüttügümüz proje sadece yabancl iqçikonumundakigöçmenleri kaps1yor" diyor.

Filistinliler konusu igneli fiçi.Kimse bu konuya girmek istemi-yor. Son zamanlarda bir Amerikan plam daha fisiltilar halinde ya-yll1yor. Amerika, Filistin devletinin Gazze'ye hapsedilmesini isti-yor. Batt geriave Ramallah'taki Filistinlilerin Ürdün'le birleymesifikri daha sikhkla dile getiriliyor.

Bati yakasinda Ürdün, Filistin yönetimi ve Israil'in olugtura-cagi üçlü bir yönetim, son zamanlarda Amerikan dügünce kuru-luglarmdatartigihyor. Al Destur gazetesinden Yaser Zaatreh, kü-çük mütevazi odasmda, "Amerika önce Arap devletlerini birbiri-ne dügürdü. Bu cografyayi kontrol etmek için en etkin yolu bul-du. Ürdün çok küçük bir ülke. Saudi Arabistan'a ve Misir'a ba-km! Bir de Ürdün var. Bu ülkeler üzerinde Amerika'nm büyüketkisi var" diye anlatiyordu.

SiiHilali ve Sünniler

Bu büyük etki, bölgede emperyalizme baykaldiran Siilerekargi,Sünni blok olugturmada da kullanihyordu.

68 BOL VE YUT

Bir zamanlar emperyalist Batih güçler, Sünni devletlerin bir-birine fazlayaklaymamasi için çaba gösterirlerken, bugün Sünnidevletleri bir araya getirme çahymalart yaplyordu.

"Aman dikkat!" diyordu Amerika, "Siilergüçleniyor! Lüb-nan'dan iran'a, Pakistan'a, Azerbaycan üzerinden Hazar'a, Tacikis-tan'a uzanan 800 milyon nüfuslu '§ii hilali'ortaya çikmak üzere!".

Bu cografyada çok zengin petrol ve dogalgazrezervleri vardi,"Siihilali" enerji yollarim kapsamaktayai. Iqtebu nedenle politi-kalar degigiyor, yillarca birbirinden uzak tutulan Sünnilere birlikçagrilan yapihyordu.

Eski bagbakan Abdülselam Majali, Kral Hüseyin iktidari süre-since yönetimdeydi.

Hayati, bölgede yeniden çizilen haritalari takip ederek geçmig-ti. Ona Bati'nm yeni hayalini soruyorum.

"Sizce Bati'nm 'Kürdistan projesi', Ortadogu'da 2. Israil mo-deli mi?"

Önünebakarak agir agir konuquyor:"Israilgibi bir devlet modeli dügünülüyor olabilir. Ama Irak

topraklarmdan bagimsizbir oluqum çikarmak çok zor görünüyor.Etrafi lran'la, Türkiye'yle çevrili. Öteyandan Kürtler zaman için-de kimliklerini tammlayabilirler. Ve dig yardimla çevre ülkeler-le diyalog kurabilirler.Biz, Iranhlarla, Türklerle, Orta Asyahlarla,Kazaklarla aym kültürü paylagtik. Filozoflarimiz, kültürlerimizaym. Demek istedigim, birçok ortak yammiz var, bunlari göz ardi

edemeyiz ama politik aç1dan maalesef ki dig güçler, yani Batt bi-zim bu bölgedebirlik ohnamizi tehlikeli bulur. O nedenle yakmkültürler arasmda bile çeligkileri öne çikarmaya çahqirlar. Çünkübu bölgebirlik olursa, önlenemez bir güç ortaya çikacaktir."

2006 sonbaharmda, Washington'da Amerikan Baykam GeorgeBush ve ÜrdünKrah IL Abdullah, Ortadogu'daki son geliymele-ri degerlendirmiglerdi.

ABD Ulusal Güvenlik sözcüsü Kate Starr, görügmenin ardm-dan bakm ne demigti:

"Baykan ve Kral II. Abdullah, Ortadogu meselelerini görügtü.Lübnan, Ïsrail-Filistin olaylari ele ahndi. Irak'taki son durum tar-tiqildi. Iran'm nükleer aktiviteleri de masaya gelen konular ara-

GRDON'ON HASEM1T KRALLlCl 69

Majali'yle birlikte

smdaydi. Ayrica Amerikan Baykani Bush, Ürdün Krah Abdullah'a'§ii hilali' tehlikesini hatirlatti."

Sözcü tarafmdan görüyme böyleözetlenmig, tehlikenin adiko-

nulmuytu. Al Destur gazetesinden Zaatreh, "Amerika, bölgeyiböl-meye çahyirken, §iive Sünnileri birbirine kirdirma politikasmiöne çikariyor. Suriye ise Amerika'mn Iran ve daha sonra da ken-disinihedefledigini dügünüyor" diyordu.

Bölgesel Sünni devletlerin, fran'a ve Suriye'ye karyl kullaml-masi bir Amerikan planiydi. Hatimilerden bu yana ilk kez giilikbu cografyada egemen gûç olma yolunda ilerliyordu. Amerika,"Yüzyillardir baski altmda yaçayan §iilergimdi geri geliyor!" di-yordu. Irak bölünmezse, kisa sürede §iilerinyönettigi bir devlethaline gelecekti. Bõlünürse de güneyinde bir Siidevleti ortaya çi-kacakti.Bölünme durumunda yine burada ortaya çikacak bir Kürtdevleti, Siive Sünni mezhepleri içinde tapiyacakti. Bir Kürt olugu-

mu belki Türkiye, fran ve Suriye'yi tehdit edecekti ama aym za-manda Amerika için de bir tehdit olacakti.

70 BOL VE YUT

Bu, yeni bir çatigma alam demekti.ÜrdünBagbakam Maruf Bahit, "tehlike çanlari"ndan söz edi-

yordu:"Irak'm güvenligi ve smir bütünlügü bizim için çok önem-

li. Bildiginiz gibi Irak topraklart bir çatigma yaylyor ve bir simrpaylagiyoruz. Orada farkh yapilar oldugunun farkmdayiz.§iiler,Sünniler ve Kürtlerin ortak bir çözüm bulmasilazun. Bizim niye-timiz Irak'in toprak bütünlügünü korumak ve birleymigbir Irakiçin çahymaktir. Bunun aksi olursa bir kaos ortaya çikar ve bu,tüm kompu ülkeler içinde ciddi bir problem yaratir."

Irak'tan bahsederken nedense iki din mezhebinin yanina biretnik grup adt konuluyor ve elmalarla armutlar toplamyordu.Sünni ve §iidin mezheplerinin yanma bir etnik grup konulu-yor, Irak'taki denklem böyle kuruluyordu. Oysa din mezhepleriKürtlerin içinde de mevcuttu.

Ifat, reden Arap, Türkmen, Kürt; ya da §ii,Sünni, gafidiyeayrilmiyordu da, illa Sünni, §iive Kürt olarak bälünmesi tartip-hyordu. Bu, Amerikan planlari içinde yamti aranmasi gerekli birsoruydu.

Amerika, §iitehlikesine içaret ederken, Ürdün'dekikralhšmetki alanmi dügünmekteydi. Bush döneminde, savunma bakan-hgmda en üst görevlere getirilen Richard Perle ve Douglas Feith,Ordün Kralhgi'mn peygamber sülalesinden geldigini, §iilerüze-rinde etki yaratabilecegini söylemiglerdi. Ordün,yeni haritalaragebe Ortadogu'da, Amerika için had safhada önemliydi.

Ürdün Ortadogu'daki Sünni birligin liderligine seçilmigti.

ÜrdünKral1II. Abdullah'a, "Siilran'akaryi, blok olugturma göre-vi" verilmiyti. Ürdün Hagemit Kralhgi, Saudi Arabistan, Misir Ye

Türkiye'yi bir araya getirecekti.Bagbakan Maruf Bahit, bölgenin birbirine yakmhgmdan söz

ediyordu:"Arap devletlerinin Türkiye için stratejik bir änemi var" di-

yordu, "Arabistan, Türkiye'nin arka bahçesidir.Yani bizim uzunbir tarihi geçmigimiz var. Aym kültürü paylagnny milletleriz.Tarihimiz ayni. Lübnanh kuzenlerimizvar. Suriyeli kuzenlerimizvar. Tüm özelliklerimizle biz bir karigimiz."

ÜRDON'ÜN HASEMIT KRALLIÖI 71

Eski Bagbakan Majali ise Ordün'deögretildigi biçimiyletarihegönderme yaplyordu:

"Osmanhlar bu cografyada yayayan halklari Türkleytirme ça-hymalariyaptilar. Bir dönem Arap kimligini ortadan kaldirmak is-tediler. Araplar da bunu kabul etmeyip Batfya yöneldi..."

"Yani Ingilizlere!"diye ekliyorum."Evet o zamanlar logilizlerinve Fransizlann yamnda yer aldi-

lar."Yüzyillardir bagimsizyaçayan Arap kabilelerin, neden Ingiliz

parmag1 iqin içine girince ve kralhk vaadi havada uçuçunca, Os-manh'ya karp ayaklandigma deginmiyordu.

Ürdünlülükmü Araphk mi!

Büyükelçi Hüseyin Diriöz'e, Ordün'dekietnik zenginligi sor-muqtum: "Hepsi aym Arap milletinin çeyitliunsurlar1..." demigti."Ister Suriye'den gelenler, ister Suudi bedevileri, ister Filistinliler,neticede hepsi Arapça konuquyor. Hepsi Arap kültürünün bir par-çasi. Ama tabii kendi aralarmda farkhlapyorlar."

"Bu kadar farkh etnik grubun yayadigi bir ülkede Ordün ulu-sundan bahsedilebilir mi?" diye soruyorum.

"Tabii, ulus kavrammdan bahsederken biraz dikkatli olmakgerekiyor. Çünküulus kavrami, Araphgi mi temsil ediyor yoksaOrdünlülügü mü? Bu, çok tartiplan bir konu" diye cevapl1yor.

Amman'da son günüm. Ürdünlülükve Arap milliyetçiligi üze-rine dügünürken yenineslin ûrdün'ü nasil algiladigim merak edi-

yorum...ÖlenKral Hüseyin'in son eqi Amerikali Kraliçe Nur'un hima-

yesindeki yetenekli ögrencilere özel egitim veren JubileeOkulu'nuziyaret ediyorum.

Son derece iyi imkânlarla donatilmig özel okul binasmda, mü-düre hanun bizikaryihyor.Önbilgiveriyor:

"Kraliçenin himayesinde olan bir okul burasi. Özelbir egi-tim veriyor. Bu ülkenin gelecegi için ägrencilerimizi hazirhyoruz.Onlan gelecegin yöneticileri olarak yetiytiriyoruz. Asil amacumzbu."

72 BÖL VE YUT

Duvarlarda Kraliçe Nur ile mezunlarm fotograflan siralanlyor.Batih konuklar ve ünlü siyasilerin okulu ziyaretinden enstantane-ler süslüyor duvarlan.

Bu okul dünyanm çeyitli ülkelerine äzellikle Avrupa veAmerika'ya ögrencitemsilcileri gönderen, Batt'yla iligkilere büyükönem veren lisedüzeyinde bir okul.

Yaglari dokuz ila on alti arasinda degisen gençlerle küçük soh-betler yapiyoruz.

Her yil iki kez okulun organizasyonuyla Amerika'ya gittikleri-ni ögreniyoruz.

Ogretmenleri, duvarda büyük bir ögrenci grubunun BeyazSaray önünde çektirdigi fotograft igaret ediyor.

Bir kiz ögrenciye Amerika'daki atölye çahymalarmda neleryaptiklarmi soruyorum:

"Liderlik vasiflari üzerinde duruyoruz. Dünya siyasetiyle ilgi-li konularda görüglerimizi dile getiriyoruz. Mesela Filistin halki-nm haklarlylailgili konugmagansimiz oldu. Bu gibi konulan tar-tqiyoruz."

Ogretmenlerden biri "Bizim bir liderlik dersimiz var" diye-rek sõze giriyor. "Dünyanm her tarafmdan liderleri bu derste ië-liyoruz. Tüm konulan tartipiyoruz. Önemliliderleri derslere da-vet ediyoruz."

Bekledigimden çok daha fazla siyasetle ilgili genç dimaglarlakarydaqiyorum.

Konu Filistin'e gelince sesler yükseliyor. Kravati boynunun ikiyaninda sallanan bir genç, asi bir tavirla kameranm önüne geçi-yor. "Suanda biz buradakonuqurken Filistinliler öldürülüyor" di-yor...

Bu okulda "Amerikanvari" bir gençlik hedefleniyor ama tümçabalara ragmen gençler duru bir bakipla durumu degerlendire-biliyor.

II. Abdullah'm egi Kraliçe Rania, Amerikan istihbarati güdü-mündeki Genç Global Liderler (Young Global Leaders) grubu-nun bagmda bulunuyor. Kraliçe Nur ya da Lisa Hallaby, turun-cu darbeler krah Soros'la yakin teyriki mesaide. Ama Ürdün'de

ORDON'ÜN HASEMIT KRALLIÖI 73

gelecegin liderlerini yetigtirmeyi amaçlayan bu okulda, siki birBatih egitimden geçirilen Ürdünlü gençler, bakin neler dügü-nüyor.

"Irak sizin de komqunuz. Sizce orada neler oluyor?" diye soru-

yorum. Soruya naif buldugunu dudaklarmi büzerek gösteren birerkek ögrenci:

"Amerika, Irak'in tamamma el koymaya çahyiyor!" diyor.Digerlerindenbiraz uzak duran sarigm bir çocuga mikrofon uzati-

yorum. "Bilmiyorum. Ben bu konuda tarafsizim" diyor. Gruptanbir çocuk gülerek bagiriyor: "Aslmda o bir Amerikah!"

"Sen Amerikah mism?" diye soruyorum."Ben orada dogdugum için Amerikan vatandaghgim var" di-

ye cevaphyor.

Bagmi okgayip gülerek soruyorum: "Peki sen Amerikah mi-sin?"

Yutkunuyor, "Hayir, ben Ürdünlüyüm" diye cevaphyor.

Onu Amerikah olmakla suçlayan çocuk "Bir zamanlar ingil-tere'ydi, pimdi Amerika!" diyor. "Ingilizler bu topraklari bö-lüp parçalamiglar. Parçalanan halklar güçlerini kaybetmig!§imdiAmerika benzer peylerplan11yor!"

Kafalari her ne kadar karipikolsa da belki de büyüklerden da-ha net cevaplar vermiplerdi!

Kangrenlegmig Filistin sorununun farkmdaydilar. O toprak-larda Filistinli kalmayana dek soguk ya da sicak savaglarm devamedecegine inaniyorlardi.

Bati, Arap-Israil çatigmasmm üzerini, Sünni §iiçatigmastylaõrtecek, Israil rahat bir nefes alacakti.

Irak, iki mezhebe ve bir etnik graba ayrilmah; Suriye, Sünnilerve Aleviler arasinda bölügtürülmeliydi,

Mekke ve Medine, Suudi Arabistan'dan koparihp "KutsalIslam Devleti" adiyla

-tipki

Vatikan gibi- ayri bir devlet olma-

hydi. Israil 1967 Savaqi öncesi smirlarma çekilmeliydi. Ürdün ileFilistin "Büyük Ürdün" adlyla birlegmeliydi.Filistin devleti sade-

ce Gazze'de yaçamahydi.JubileeOkulu'ndan ayrilmadan bana ne dügündügümü soran

gençlere birkaç cümle söyledim. Dügüncelerimiözetledim.

74 BOL VE YUT

"1916'da da Batih devletler birçok harita çizmiylerdi" dedim."Anadolu ihtilali onlan çäpe atti. Bugün yine zulme kary bagkal-diran halklar var... Bakahm tarih bu kez neler yazacak..."

Bazilari baglariylaonayladilar, bazilarikugkuylabaktilar...

I

I

NASIR'IN MISIR'IVE BUGÜN!

Ekim2007 Yolculugu

Uzun yillar Îngiliz iggalinde yaçadi Misir. 1922'de bagim-sizhgun kazandi ama Ingilizleringizli yönetimi ashnda 1952'deAbdülnasir'la son bulacakti.

Nasir, Mustafa Kemal Atatürk'ü kendine örnek aldt. Ülkenindogal kaynaklarma sahip çikti, Süvey; Kanall'm devletleytirdi.Bloksuz ülkelere katildi.

SURlYE

FÍLISTIN

ÜRDÜN

Kahire

LIBYA .

MISÍR SUUDiARABlŠTAN

76 BÖL VE YUT

Misir, Nasir parantezinden sonra yeniden geçmige dönecek,bu kez Ingiltereyerine Amerikan hükümranhgma girecekti. Ogün bugün, ekonomik sikintilar, politik kargaçave dini çatigma-larla dertli.

Dünyanin en eski uygarhklarmdan biri, bugün MüslümanKardepler örgütüne umut baglamigbir halkve Bati etkisine girmi;bir aydm kesiminagrismi yapyor.

Son ydlarda Misirh iççiler gidiçata dur diyor...

Bilmem farkmda mismiz, 90'h ydlardan sonra Bati'da birMisir hayranhgidir aldi yürüdü. Misir'la ilgili kitaplar piyasayaç1kti:Piramidlerin Strrt, Mistr'm Kleopatrast, Ramses'in Hayatt...Batdi turistler Kahire'ye, Nil kiydarma akiyor... Milattan önce-ki Misir, her dile çevrilen çocuk kitaplariyla dünyaya yayihyor.Tarih öncesi Misir hakkmda çevrilen Hollywood filmlerindengeçilmiyor!

Bir de Misir'm unutturulmaya çahyilan yakm tarihivar. Ancakbirakin tarihi, Misir'm bugününden de pek bahsedilmiyor! BizKahire'nin bir kenar mahallesinde güne bagliyoruz...

Daha ilk dakikalarda anhyoruz ki, bugün Kahire'de birileri içineve ekmek götürmek, deveye hendek atlatmaktan zor. Misirli iqçi,tüm çevre ülkelerdeki çahyanlar arasinda en düpük ücreti ahyor.Günde 2 dolarla yani2,5 lirayla yayamaya çahqiyor.

Tarafsiz Dünya Basmive Misirh 1pçiler1991 yllmm mayis aymda, Misir hükümeti Uluslararasi Para

Fonu'yla (IMF) bir anlayma imzaladi.Bundan böyle IMF, M1sir'da stand by anlaymalari uygulaya-

cakti... Önceözelleptirmeler ve serbest ticaret bölgeleriyleige baq-lanacakti. Misir'da özelleptirme furyasiortahgi birbirine katti. Nekadar fabrika varsa satddi.

10 ydm sonunda, daha fakir bir halk, daha zengin yönetici-ler vardi. Oretimazalmig, fabrikalar kapanmig, ipsizlik artmigt1.Fiyatlar roket hizlyla yükseliyordu. Serbest piyasa ekonomisi uy-

NASIR'lN MlSIR'I VE BUGON1 77

Sendikaa Kemal Abbas

gulamyordu. Ozelleytirilenfabrikalarm kapilari bir daha açilma-

macasma kapaniyordu. Halk 20 yil içinde küresel devlerin altm-

da kaldi!Kernal Abbas bir iqçi lideri. Gece vakti kapatilmigbir sendika

binasmm illegalkullamlan bir odasmda bizequalari söylüyor.

"Halkm sadece yüzde begininkarni doymaktadir. Son yillardaMisir yabanc1yatmmm kalesiolmuytur ama yoksulluk ipsizlik ta-van yapmigtir. Smiflar arasmda uçurum hiç olmadigi boyutlarda-dir. Orta sunf kalmamigtir."

Onunla tamqmamiz bagh bayma Misir'm bugününü anlatanbir hikâyeydi.

Diger arkadaglari gibi bir gece yarisi içeri almacagmdan endi-yeliydi.

Bir saatlik konuçmanin ardindan beni yandaki küçük oda-

ya çagirdi. Tercümamm Assam'la içeri girdik. Bilgisayari açti ve"Burada dünya basmmm hiç ilgi göstermedigi Kahire grevlerininfotograflari ve filmleri var. Eger beni de içeri ahrlarsa bunlar dayok olacak. Bu belgeleri size vermek istiyorum. Karde; bir ülkenindost gazetecisinin elinde olsunlar!" dedi.

78 BOL VE YUTI

Ürperdim, emanetleri aldim ve TRT'de yaymladun. Iki kiqibiraraya gelse haber yapan BBC, CNN ve benzerleri 2006'da yeri gö-güinleten Misirh iççilerin isyamm ve Ortadoga'nun bu en büyükgrevini görmezden gelmiglerdi!

Sari Sendikalar

14çiücretleri o kadar dügüktükiküresel girketler birçok ürünüMisir'da üretiyordu... Misir'da açhk smiri 500 dolar civarmdaydi

ama iççi ücretleri 150 dolari geçmiyordu.Amerikan Ticaret Odast verilerine göre, Misirh iqçinin ayhk

kazanci,aym igiyapan Türk iqçisinden yüzde 80 daha azdi.Sonunda kiyametkopmuy, 2006 Arahk aymda tekstil ve iplik

fabrikalarmda baglayan grev dalgasi Misir ekonomisini sarsmig-ti....

27 Arahk 2006'dan bu yana direnen ve birikmig fazla mesai üc-retlerini ve ydhk ikramiye bedelini isteyen iplik ve tekstil iççileri,önce Kahire'nin kuzeyindeMahalla al Kubra'da ayaklandilar...

Grev dalgalarhalinde yaydacak, güneydeki iplik fabrikalarmas1çrayacakti.

Helvan 1plikFabrikasi ve Kafr el Davar'daki iççiler de onlarakatdacakti.

Kisa zamanda on binlerce tekstil, çimento, demiryolu, limançimento iqçileri greve destek verdi.

"Olenekadar grev! Açiz!" diye bagiriyorlardi."Sari sendika" bagkam Said el Gohary'nin açiklamasinin ar-

dmdan i; çigrmdan çIkmiëti. Gohary, grevdekiiççileri terörist ola-

rak tantmlamigt1. Sendika lideri, temsil ettigi iqçileri, fabrikalarisabotajlamakla suçlamigtil

Haberi ilk yapanlardan biri Amerikali gazeteci Liam Stuck'ti.llginçbir karakterdi.Kahire'de Ingilizceyayimlanan Daily Star'daçahyiyordu. 35 yaglarindaydi. Kendisiyle bulugmak istedigimi söy-ledigimde beni uzun uzun sorgulamigti. Iki yddir Misir'daydi.Ondan önce Sudan'da iskoç Kilisesi adma çahyan bir yardim ku-rulupu elemaniydi. Amerika'nm siyasi çahymalarda uzmanlagmigGeorgetown Üniversitesi'ndenpolitika doktorasiyapm14ti. Simdi

NASIR'IN MISIR'I VE BUGÜNi 79

de Misir'da gazete muhabirikimligindeydi. Misir'dakiiççihareke-tini büyük bir ilgiyle takip etrnekteydi.

Nil kenarinda buluqup konuquyoruz."Bu grevler esas olarak sendikacilara karyi örgütlendi çünkü

burada sendikalar hükürnet yanhsidir" diyor. "Sendikalarm ba-ymda hükümetin görevlendirdigi birisi vardir. I;çiler ilk defa de-mokratik bir sendika için ayaklandilar..."

"Onlari kimler destekledi?" diye soruyorum.Küçük mavi gäzlerini döndürerek gözlüklerini düzeltiyor:"Bildigim kadarlyla grevler herhangi bir dig yardimla alevlen-

medi. ikinci grev dalgast bagladigmda da bu ispatlanmig oldu.

Çünkühükümet birinci grev sonrasi grevle ilgili oldugunu dü-gündügü kurumlart kapatti, bazi yetkilileri içeri aldi ama ardm-dan ikinci grev patlak verdi. Kendiliginden ortaya çikmig bir hare-ketten söz ediyoruz..."

Daha sonra görügecegim ünlü gazeteci Usame Heikal, onudogruluyordu... Misirh iççiler dayamlmaz kopullardayagiyordu.B1çakkemige dayanm14tt...

"Misir'da halkm büyük bir çogunlugu aç, egitim ve saghk hiz-meti de alamlyorlar. Halkin çok küçük bir kismi iyi partlarda, re-fah içinde yagiyor. Grev dalgasive toplu hareketler ekonomik zor-luklarm bir sonucu!"

Arahk 2006'dan beri sayilari yüz binleri bulan bir iççi hareke-ti Misir'i sarstyordu ve dünya basun bundan hiç söz etmiyordu.

Haberin yayilmaslözellikle engelleniyordu. Liam Stuck'in konuy-la ilgili görügü ilginçti: Eger grev dalgasi Ortadogu'daki diger ül-keleresiçrarsa bu felaketolurdu... Yüz binlerin haberi BBC'de bi-le alt baghktayer almigt1...

Hükümet 1 Mayis 20074len önce ElMahalla'daki sendika pube-lerinikapatmigti. Liderler hakkmda sorupturma baglatilnug,"yurt-

severlik yasasi" adi altinda, sikiyönetim uygulannupti. Grevlerindig destekli oldugu haberleri Misir basmmda mangetten verilmig-

ti. Kemal Abbas grevin öncülerinden biriydi... Hapis istemiyleyargilaniyordu. Suçu, sari sendikaya karpi Sqçiler ve SendikalarMerkezi" adi altinda bir örgüt kurmuq olmasi! Kapatilmig sendi-ka binasmdaki bulugmamizda, "Bu hareket tamamen partlardan

80 BOLVE YUT

kaynaklanmigttr.Diyandan hiçbir destek ahnmadan yapilmlytir.Bu grevler Misirh iççilerin kendi gücüyle ortaya çikmigtir," söz-leriyleanlatlyordu grevi. Misir basminda çLkan haberlere giddet-le karpt çikiyordu.

"Müslüman Kardepler örgütünün arkamizda oldugu söyleni-

yor, bu yalandtr! Tam tersine Müslüman Kardepler örgütü grevle-re karpidir" diyordu.

Müslüman Kardepler ve MuhalefetMisir'daki en önemlimuhalefet akimi Müslüman Kardepler'di

(1hvan-ülMüslimin).Peki ama parlamentoda 88 sandalyeye sahip olan Müslüman

Kardeçler kimdi?Amerikah gazeteci Liam Stuck'a ana muhalefeti temsil eden

Müslüman Kardeqler örgütüyle ilgili dügüncelerinisorayorum."Müslüman Kardepler çok güçlü bir hareket.Bence çok demok-

ratik bir örgütlenme ve halktan büyak destek ahyor!" demiyti.Amerikah siyaset bilimci,Sudan'da misyoner, Misir'da gazete-

ci olan Stuck, Müslüman Kardeqleri göklere çikanyordu.Müslüman Kardepler ya da ihvanül Müslimin adh hareketin

tohumlari iskenderiye'de1928'de Hasan el Benna tarafindan atil-migti.

Hareket, Soguk Savay döneminde, Sovyetler'in yaninda yeralan ve anti emperyalist tavriyla dikkat çeken Cemal Abdülnasirliderligini yipratmak için, Amerika ve Ingiltere tarafindan kulla-mlmigti...

Usame Heikal anlatiyordu:"Bu akimm güçlenmesinde iki önemli neden var. Birincisi

Misir'daki rejimin halk üzerindeki baskisi. ikincisi giderek ar-tan yoksulluk. Müslüman Kardepler Örgütüy111ardirfakir halkiavucuna aldi. Yiyecek, giyecek, egitim ve saghk hizmetleri verdi.Ocretsizameliyatlar yaptirdi. Kitap defter dagitti..."

Yillar içinde ana muhalefet haline gelmiç1erdi. 88 milletveki-liyle meclisteydiler. Diger muhalefet partilerinin sadece 14 sandal-yesivardi.

NASIR'IN MISIRTVE BUGÜN! 81

Meclisteki bag1msiz milletvekili Mustafa Bekri, MüslümanKardepler'in fakirlegenhalka ne gibi alternatifler sunduklarmi an-latm14ti.

"Hükümetin baskici ve yoksullagtirici politikalarmdan mügte-ki halk bir alternatif buldugunu zannetti. Yoksulhalki yardunlar-la örgütlüyorlar. Halk tarafmdan umut olarak görülüyor, sevili-yorlar..."

Smiflar arasmda artan uçurum, televizyonlardaki dizilerden,müzik kliplerinden, sosyete programlarmdan sokaga yaylhyordu.

Misir en büyük medya merkezine sahip ülke olarak, tümOrtadogu'ya Arapça pop müzik satiyordu. Bu kliplerdegörselle-gen yayamm sokakla alakasi yoktu...

Zenginligin, Batih yaçama özentinin iglendigi rüyalar, açhklaboguçanhalki tiksindiriyor, hizla siyasi Îslam'ayöneltiyordu...

Halk, lüks görüntülerle beyniyikamp, evdeki çaresiz yayammakopuyor,dengeyi cemaat ve tarikatlara kapilanmakta buluyordu.Halkm büyük kesimiyardunlarla yaqiyordu... .

Bir cuma, ägle yemegiyedigimiz lokantada, duvardaki plazmaekrandan neredeyse çiplak bir Arap dilber, sevdigi iriyari adammönünden son model Corvet'iyle geçerken "Birakir giderim kalaka-hrsm" anlammda bir çarkiy1ç1giriyordu...

Biraz sonra Kral Hüseyin Camii'nin õnündeydim, cama na-mazma gelen cemaat bahçeye tagm19ti.Yabanc1 basm mensuplaricuma namazmikameralarma hapsediyorlardi...

Misir 14çive Sendikalar Merkezi'nin lideri Kemal Abbas,"lki

güç odagi arasinda savruluyoruz" diyerek özetlemigti. "Misir hal-ki iki güç odagi arasmda kalmigtir. Birincisi Mübarek rejiminin25 y1ldir uyguladigt siki yönetim durumudur. IkincisiMüslümanKardeplerörgütünün halk arasinda yay11masive en etkili muha-lefet haline gelmesidir. Kisacasi Misir'da normal bir siyaset orta-mi yoktur."

Beyin Yikama Merkezleri

Durumu en iyiözetleyen yerlerden biri de mantar gibi çogalanahyverig merkezleriydi.

BVY6

82 BOL VE YUT

Biraz önce cami avlusundaki insanlarla, bu ahyverig merke-zinde dolaganlar arasmda uçurum vardi. Burada tüm tabelalarIngilizceydi.Butikler dünya markalarlyla bezeliydi. MankenlerBatih çehreliydi...

Cafelerdeoturanlar ve koridorlarda dolaçanlar, Amerikan film-lerinde gördükleri mimikleri ve bakiqlari taklit ederek konuquyor-lardi.

Dilek Ersu'yla bu ahyverig merkezinde kargilagtik.O, Kahire'deçahyan bir Türk kizi. Bana küresel rüzgârlari anlatti.

"Türkiye'deki gibi burada da ahyverig merkezi patlamasi yaça-niyor. Bunlarla çok övünüyorlar. 'Dünyanin en büyük ikinci ahy-verig merkezi bizde' gururunu yagiyorlar! Markaya çok düykünler.Moda olan müzik, rap! Orta smif gençleri ortahkta bol pantolon-lar ters papkalar, küpelerledolagiyor..."

"Arapça mi rapler?""Evet."Kapismda "Shopping Mall", "No smoking" gibi lngilizceyazi-

lar yazan bir ahyverig merkezinde dolagiyoruz. Dünyanm herhangibir yerindeki herhangi bir ahyverig merkezinden hiçbir farki yok.Cafeler, içinde oturan insanlar, satilan megrubat ayni. Panolar,modeller, reklamlar markalar aym.

Bir giyim magazasmm vitrininde sarigm bir kadm fotografi.Ç1plakbedeni bir parfüm markasina sarth. Dilek'le reklama ba-kiyoruz

"Meselabu kadmm sokakta gördügumüz Mistrh kadmla hiç il-gisiyok. Ama birileriiçin hedefbu degilmi? 'Böyle olmahsm' me-saji mi bu?" diye soruyorum.

Dilek, "Güzel olan bu, ona benzemelisin, diyorlar," diye mi-rildamyor.

Assam Ne Yapsa?

Moda rüzgârlarma kapumiggençler ahyverig merkezlerini dol-duruyor. Bir avuç zenginin rahatça ahyveri; yapt1gl mekânlarda,

içsizler ordusu mensuplari, ahyveriq yapanlara ve ellerindeki pa-ketlere donuk gözlerle bakiyorlar.

NASIR'IN MISIR'I VE BUGUN! 83

Tabii ki Ingilizce isimli bir cafede kizli erkekli bir grup genç,moda dergilerinikarigtinrken, "banana splitleriniyadumluyorlar.Ha Miami'deler, ha Kahire'de... Hiç fark etmiyor.

Genç ipsizler, Kahire sosyetesine yer veren moda dergilerinde,bir giydigini bir daha giymeyen gençkizlari, arabalanm her yil de-gigtirensosyetik gençleri izliyor.

Rehberim Assam'a bu dergilerden almasmi rica edlyorum.Kapakta dekoltesi, mini etegiyle genç bir Misirh manken. Röpor-tajda elbise dolabmda yer alan giysilerden söz ediyor... Sosyeteköpesinde, kim,hangi partide, kimle nasil eglenmig, falancanm ye-ni erkek arkadaqi kim gibi haberler var... Rolex ilanindan son-raki sayfada yat yariglarmm birincisine kupa takdim eden birAmerikah. Onlar, marka giysileri, lüks otellerdeki partileri, kayakve yat gezileriyle bagkabir dünyada yagiyor.

Kahire'nin bir yamlüks bloldar, villalar, güvenlikli residanslar-la çevriliyor; geri kalan1 ipsizler ordusu ve günde 2 dolara geçin-meye çahqan emekçilerin kâbusunu yaylyor...

Assam'la gençlerin ragbet ettigi Amerikan tarzi cafelerden bi-rinde dertlegiyoruz.

Assam henüz 22 yaginda. Ozelbir iletipim fakültesinde dört yilgeçirmig. Nihayet mezun olmuy.

"Egitimim için 4 senede 20 bin dolar ödedim. Babam ayda 90dolar kazaniyor. Anneme büyükbabamdan kalan mirasm tümüegitimime gitti" diyor.

"gimdi bir iletigimcisin ama yoförlük ve rehberlik yaplyor-sun..." diyorum.

"Evet, goför olarak çahqiyorum. Çünkü19imkâni yok. Ülkeninyansindaki medya kuruluylarina bagvuru mektubu yolladim!"

Bana Misir medyasmda i; bulmanm hayal oldugunu anlati-

yor... Muhalif gazetecilerin tutuklandigini, iyten atilanlar çogal-digmi, gazete ve televizyonlarm yabanci trästlerin elinde oldugu-

nu anlattyor. Bir an Mtsir'da oldugumu unutup kendimi evimde

samyorum."Grevlere artik gazeteciler de katihyor!" diyor.Kahire'deyken, gazetecilerin basm özgürlügü alanmda görülen

dikkate deger daralmayi protesto etmek için grevlerde boy gös-

84 BOL VE YUT

terdigi haberlerini duyuyorum. Assam, her yll iëten atilan med-

ya mensuplarma, fakültedenyeni mezun olanlarm katildigimsöy-lüyor.

"Ben bu durumda olan tek kiqidegilim. Okuldan bu yil binögrenci mezun oldu. Her y11mezunlardan 30-35'i iq buluyor.Digerleri ne yapiyor?!"

Kifaya: M1sir'in TuruncularlDigerleri Misir'daki mohalif hareketlerekatiliyordu.Assam da

bir süre "Kifaya", yani "Yeter" adh hareketin içinde yer almigti.Bu hareket isim benzerliginden de anlagilacagi gibi Bati destek-

li turuncu bir hareketti. Bunalan üniversite gençligini ve aydinlanörgütlemeyihedeflemigti. Ancak baçarih oldugu söylenemezdi...

Liam Stuck söyleyimizde Kifaya'yi göyle degerlendirmigti:"Hükümete kargisikielegtiriler yöneltiyorlar ama qu stralar, iki

sene önceki bagkanhk seçimlerinde oldugu kadar güçlü degiller.""Neden peki?" diye sormuqtum.

"Çünkügeni; halk kesimlerinin destegini alamiyorlar.Înan-dirici olamtyorlar.

Kifaya, adini ilk önce anayasa referandumu tartigmalari sira-smda duyurmuqtu.

Devlet Bagkani Hüsnü Mübarek, Misir'da anayasanm 76. mad-

desinin degigmesiyle ilgili bir referandum istediginde, Mistr'mbirçok büyük kenti ayaklanung, Kifaya hareketi tarafmdan gös-teriler baglatilmigt1. Gösteriler, polisle göstericiler arasmda çatig-mayla sonaçlanmig; 30 Kifaya üyesi tutuklanmigti.

Misir bundan evvel 21 kez anayasasmi degigtirmigti. 22. kezdegigtirilmesi için referandum yapilacakti ama tüm muhalefetayaga kalkmigt1.Iktidarpartisi ve medya referandumdan yanay-di. Avrupaci muhalifler, referandumun ne için yapildigmi bile bil-meyen ama açhktan ve ipsizlikten gözü dönmüç halkisokaga dök-müqlerdi.

Anayasanin 76. maddesi iktidarm devamlihgi yönünde degië-tirilecekti. Bu madde degigtirildigi takdirde, bagtrnsiz adaylar ve

NASIR'IN MISIR'I VE BUGÜN! 85

muhalefet partileri, 2011'de yapilacak, bir sonraki bagkanlikse-çimlerine katilamayacakti.

Mtsir'in Nastr'1Vardt!

Mustafa Bekri, "Misir halkliçinbir yeydegiprnez!"demigti.Bekri,Nasir'a olan hayra11hgiylabilinenbagiosiz bir milletvekiliydi.

"Misir defalarca anayasayi degiytirmigtir. 1956 senesinde, 64'te,71'de, en son 2006 senesinde degigtirmigtir. Misir, artik politik ola-rak küresel rüzgârlarm õnündedir. Amerika, her yil Mistr'a, mil-yonlarca dolar destek veriyor. Bunun büyük bir kismmt silah yar-dimi olarak saghyor. O nedenle Misir'm qu anda bagimsiz bir po-litikasiolduguna söyleyemeyiz."

O Misir ki, bir zamanlar yeri gögü inletmig, Bati dünyasma de-mokrasi dersivermigti.

Igçilideri Kemal Abbas, Nasir döneminde, Misir halkmm du-rumunu göyle özetlemigti:

Bagtmstz milletvekili Mustafa Bekri

86 BÕL VE YUT

"Nasir döneminde herkes hakkim ahyordu. O zaman da bel-li ordu hâkimiyeti söz konusuydu ama adil bir düzen de vardi.Günümüzde kimsehakkmi alamiyor."

Kahire'nin ortasmda bir müze. Siyasi liderlerin yan yanaportreleri. Cemal Abdülnasir'm yardimcist (!)ve hayallerini kat-leden Enver Sedat'la yan yana resimleri... Bu portreler, Misir ya-km tarihindeki iki zit politikayi simgejiyor. 1952-1970 ydlarm-da Nasir'm her yaptigi, daha sonra Enver Sedat döneminde bo-zuluyor.

Dünya hâkimiyeti IngilizlerdenAmerika'ya geçerken, Misir dabir devrimin içine girecekti...

Kurmay albay Cemal Abdülnasir, 23 Temmuz 1952 gecesi birdarbeyle baya geçmigti. Nasir, 2500 yilhk Misir tarihinde, iktidaragelen ilk yerli, Misirh bagkandi.

Mustafa Kemal Atatürk hayram bu genç subay, iktidara gelirgelmez hedefini göyle aç1klamigti:

"Ulusal bagimsizhk, feodal düzene son, tekellere ve kapitaliz-me kary1mücadele, sosyal devlet, ulusal savunma ve kahci bir de-mokrasi!"

Nasir, 1955 yllmda "Baglantisizlar Hareketi"ne katilacak,Bandung Konferansi'nda Nehru, Sukarno, Tito gibi liderlerinya-nmda yer alacakti.

Bagimsiz milletvekili Mustafa Bekri, Nasir'i amyordu:"Misir, tarihinde ilk kez Nasir'la yerli, Misirl1 bir iktidarla ta-

myti, Çokönemli bir dönemdi. Nasir, Ingilizsömürüsüne sonverdi ve Ingilizlerinuzantisi olan kralhk sistemini ortadan kaldir-di. O, 70 yilhk ingiliz içgaline nokta koydu. Misir'a cumhuriye-ti getirdi."

26 Temmuz 1956'da ingilizlerin kontrolündeki SüveyqKanah'm da o millileytirmigti. Bu haber Arap dünyasmda coyku:Bati'da ise büyük öfke yaratti.

Tam üç ay sonra Ingilteredestekli Israilbirlikleri Misir'a gi-recekti. Bati, Misir'i ve Nasir'i hiç affetmeyecekti. Can damariSüveyq'i kaybetmeyikabullenmeyecekti.

Ingilizve Fransiz birlilderi M1sir'1günlerce bombaladt. TümArap ülkelerive baglantisiz ülkeler, Batih saldirganlarilanetlediler.

NASIR'IN MISüfI VE BUGÜN! 87

I

CemalAbdul Nas r

"Kavgamir Nasir'ladir!"

Sonunda Sovyetler'in müdahalesiyle, iggal güçleri, Misir'dançekilmek zorunda kaldi. IngiltereBagbakani Anthony Eden, bubeklenmedik yenilgiden sonra öfkeli bir açudama yapm14ti:

"Bizim kavgamiz Misir'la ya da Arap dünyasiyla degil, AlbayNasir'ladir" diyordu. "Iktidara geldiginde kendisine karpihiçbirdüçmanlik beslemedik, tersine anlagmalar yaptik. Ama o dostçayaklaymak yerine, ülkemize karpi saldirgan bir propaganda yü-rüttü. Sadakatine güvenilmeyecek bir adam oldugunu gösterdi."

Dogru tespitti. Nasir, Misir halki için çahym14ti,Bati'ya hiçbirsadakat duymuyordu. Savagtan soura tüm altyapikurumlarmi mil-

lileptirdi.Yabanciyatirum tasfiye etti. Devlet yatirimlarim genipletti.lleribir vergi sistemikurdu, iççihaklarimyasallagtirdi, parasiz egiti-mi, en ücra köyekadar götardü. Parasiz saghk hizmetini yayginlag-tirdi. Bunlan yaparken Türk devrim tarihini âdeta kopyalamigti.

Kamulagtirmalar yüzünden sag cenah tarafmdan komünistlik-le; özel mülkiyete ve serbest tegebbüse yer verdigi için de solcular

tarafmdan kapitalistliklesuçland1.

88 BOLVEYUT

I

Muhammed Ali Pa a Topu

Yardun aldigi Sovyetler'e kargida bagimsiz tavrmi sürdürdü.

Bagunsizhgmdan hiç ädün vermedi.Arap dünyasmda ilk birleyme adimlarim da o atti. Suriye'yle

1958'de tüm zorluklari açarak bir araya geldi ve Birlepik ArapCumhuriyeti kuruldu. Bat1'nin tüyleri diken dikendi. Bu cumhu-riyet büyük baskilar sonucu sadece üç yil sürebildi.

ÇünküOrtadogu'da ülkelerin degil birlegmesi,yalanlagmasibile birilerini rahatsiz ederdi!

Kahire Bir Osmanh §ehriydiKahire'de gehitlerAmti'na gittigimde, meydanm kargisinda,

Enver Sedat'm suikasta ugradigi kapah tribünün önünde bir kaçdakikahgma durdum. Kargida, mozole önünde duran degigik giy-sili askerlere baktun.

Amtta nöbet tutan askerler, Misir'm hangi agamalardan geçti-ginianlatiyordu âdeta. Büyük Misir medeniyetini simgeleyen as-

NASIR'IN MISIR'I VE BUGÜN! 89

kerler, amtm yanmda bir film sahnesinden firlamiqçasinaduru-yorlardi. Önlerinde,Osmanh askeri kiyafeti içindeki nöbetçilervardi...

Kahire'nin, bir zamanlar Osmanh devletinin Istanbul'danson-raki ikinci büyük gehri oldugunu dügünüyorum. Amtm önündetoplarin altmdaki plakette 1805'te üretildikleri yaziyor. "Bu toplarMuhammed Ali Papa döneminde 1839 savaginda kullanildi" iba-resine bakiyorum.

Osmanh, bu tarihten 43 yil sonra, 1882'de tipki Kibris gibiMisir'i da ingilizlerebirakacakti.

Biraz ileride, 19731srail-Misir Savagi'nda, Misir'm zaferini an-latan bir devasa tablo asih.

O yillarm üzerinden çok geçmeden, Arap dünyasim poka soka-cakti Enver Sedat. Bagunsiz milletvekili Mustafa Bekri anlatmigti:

"Sedat, iktidara geldigi zaman, ylllarca yarduncihgmi yapti-gi Nasir'm resmine bakarak, 'Iqte bizim problemimizP demigti.Sonraki yillar içinde Nasir'dan kalan her geyi degigtirdi. Sovyet-ler'le iligkiyi kopardi. Oysa Sovyetler bize çok yardim etmigti.1967'deki savagtan sonra,

'73 Savagi'm da, Sovyet silahlarlyla ka-zaamiytik. Sedat, '73 Savagi'ndan sonra çizgisinitümüyle degigtir-di. ÖnceIsrail'iziyaret etti. 1979'da da 'Barig antlagmasi' imzala-di. Bu yüzden Arap dünyasiyla tüm iligkilerimiz bozuldu. Bu dö-nemden sonra Misir'm dig politikasi, Misir'a çok geykaybettirdi.Yalnizlaytik."

Amaç da bu olsa gerektil Enver Sedat yönetimindeki Misir,Ordün'den sonra israil'leanlaçan ikinci Arap ülkesi olmuqtu...Amerika'nm dayatmastyla ardi ardina Îsrail'le anlagmalar imzala-di. Sina Antlagmasi'm, Camp David takip etti.

Bu anlagmalarla M1sir,Arap dünyasmdakopacak, Amerika'nmmüttefiki olarak amlmaya baglanacakti.

Amerikan BaykamReagan, Libya'ya karpideniz tatbikati düzen-lediginde, Enver Sedat, bu saldiriy1"gahane" olarak nitelemigti!

Birkaç ay sonra bir suikasta kurban gidecekti Enver Sedat. Ar-dindan yönetimi devralanHüsnü Mübarek, Sedat'm yolunda iler-leyecekti...

90 BOL VE YUT

Bati'mn çizdigiyolda yürürken, serbest piyasaninkaçmilmaz çu-kurlarmadügecekti.Artan yoksulluk, geni; halkkesiminifenahaldeetkiliyordu... Radikal Islam,Mübarek'i korkutmaya baglamiëti.

Mübarek ve "Dinle Aldatmak"

iktidar,radikal Islam'akarpi kendi denetiminde farkh bir Isla-mi akimi öne çikaracakti.... Hüsnü Mübarek tehlikeye panzehirüretirken, ülkenin laikligini tehlikeye atti. Misir artik dini siyasetealet edenlerin savag alamydi!

Müslüman Kardeqler örgütü, 20 yllhk bir süreçte sivil toplumörgütlerini, özellilde meslek gruplarmi, egitimcileri, saghk ele-manlarmive ögrencileriörgütlemigti. Arap ülkeleriyle de, özellik-le Amerika'mn destekledigi Sünni blok içinde yer alan ülkelerle it-tifaklar yaplyordu. Suudilerle ve Ürdün'le büyük bir dostluk için-de olacak; Suriye ve fran'la dügmanhk iligkileri yaçayacakti...

Müslüman Kardeqler örgütü, Suriye'de yasadigi, Ordün'de veMisir'da yasaldi. Alman istihbarati, Müslüman Kardeqler'in faali-yetlerive Ortadogu ülkelerinde yayilmasmm endige verici sonuç-larim anlatan bir rapor yaymlamigti. Amerikan istihbaratiysa ör-gütün faaliyetlerihakkmdasessiz kalmigti.

Amerika, Soguk Savaydöneminde din ve mezhepleri, sosyalist

bloka karvikullanmigti.Aym dil ve aym dinden olan Arap ülkele-ri de aym oyundan nasibini alacakti.

Mezhep ve etnik aynmlar sonucu Lübnan ve Irak kan gölüneçevrilmiyti

Mustafa Bekri, "Mezheplere ve etnik ayrima dayali geligmeleriendigeyle izliyoruz!" demigti.

"Bir Kürt devleti projesi nasil yoktan var oldu, gördük! Böylesibir oluqum, bölgeye vurulan en büynk darbe olacak. Yüz ylldiramaç Ortadogu'yu parçalamak.

"Oyun bellidir.Bir etnik grup bu bälgededevletlegtirildiginde,bazi devletler amnda parçalanacaklardir. Geçen yil bir Amerikandergisinde, bu bölgedehedeflenen simrlari gösteren bir harita ya-yimlandi. Bu harita Bati'nm hedefini tüm açikhgryla ortaya koy-muytu."

NASIR'IN MISIR'I VE BUGÜN! 91

"Nil'den Firat'a Büyük Israill"Haritalar da amaç1ar da yeni degildi. Ortadogu, Nil'den Firat'a

kadar yeniden gekillenmeliydi. Bu hedef, ilk olarak Israilkurul-dugunda, 1948'de Curnhurbagkani Ben-Gurion tarafmdan ifadeedilmigti.

"Nil'den Firat'a" yayilan cografya, "Tevratsal alan" olarak bili-nirdi. lsrail'insöylemine göre, bir gün Nil Nehri'nden Firat'a uza-yan kutsal topraklar ele geçirilecekti.

Bu sözleri açikça dile getiren, Israil'in sinirlarini ifade eden

IsraelShahak'a ait pu satirlara bir göz atin:"Smirlarimiz: Güneyde tüm Sina Yarimadasive kuzey Misir'in

Kahire'ye kadar uzanan bir parçasidir! Doguda, Ürdün'üntama-mi ve Suudi Arabistan'm kuzey bölgesidir; Kuveyt'in tümü veIrak'm büyük bir bölümüdür; kuzeyde, Lübnan'm ve Suriye'nintamamidir."

Bu bir meczubun deli saçoasi degil, Israilyöneticilerinin tü-münün aklmdaki suurlardir.

Ünlü Misirh gazeteci Usame Heikal yorumlamigti: "Arap-Israil iligkileri hiçbir zaman geliymedi, geligmeyecek. Geligemez!Çünkü1srail'inkuruluqundan bugüne kadarki söylemleri bellidir.Bayragmda iki mavi çizgivardir. Bu çizgiler Firat ve Nil Nehirlerinisimgeler. Bakm Irak, bir Amerikan plamnm kurbam oldu. §imdiparçalanmak üzere. Sizce kim faydalanacakbu durumdan? Tabiikilsrail! Bu plan sadece Irak'la da smirh degil. Bunu kendileriherfirsatta dile getiriyorlar."

Säyledikleri sir degildi.Eski IsrailDigigleriBakam Oded Yinon,daha 1980'lerde yöyle demigti:

"Misir, bugün siyasi olarak yaçayan bir ölüdürl Misir'i fark-h cografibölgelere ayirmak, Israil'in Bati cephesinde güttügü bag-lica hedefidir."

Oded Yinon'a göre Misir, zaten çok parçah bir siyasi görünü-me sahipti. lçinde birçok iktidar odagi birbiriyle çekipmekteydi.Bu odaklar, kendi baglarmavar olurlarsa, Libya, Sudan ve hat-ta daha uzaktaki devletler de bugünkü smirlari içinde varhklari-

m sürdüremezlerdi...

92 BÖL VE YUT

Sudan bunlarm bagmda geliyordu. 1çinde birbirine düymandört grup vardi. Müslüman olmayan Afrikahlar, putperestler,Hiristiyanlar ve azmhk egemenligikurmuy olan Sünni MüslümanAraplar.

Israil,20 yllönce Sudan'daki çeligkilerimasaya yatirm14,plan-larmi yapm14ti.Misir için de planlari vardt.

Ülkede çogunlugu olugturan Süimi Müslümanlara kargi,Misir'm kuzeyindekiyedi milyonluk H1ristiyan azinhk üzerine se-naryolar üretiyordu Israil.Ona göre, Misir, ikinci bir Lübnan ola-bilirdi...

Bir Bardak Limon ÇayiKahire'nin Osmanh çargilarmdan birinde bir masaya oturup,

bir limon çay1ismarhyorum. Burasi Kapah Çaryi'mnküçük birbenzeri.Çayocagmm tam yanindayim. Seyyar saticilarm çighkla-n, Amerikah turistlerin curcunasi arasmda birbirinden güzel in-san yüzlerine baktyorum. Înceuzun, maglahh çöl insanlari; kadifetenli küçük satici çocuklar... Gözlerinde tarihin derinlikleri sak-h bir agaç oymacisi, bagirabagirakonuçan hasir papkah Amerikahkadina, yere bakarak cevap veriyor. Ben bin y11hklimon çaymi yu-dumluyorum...

ingilizlerdensonra gimdi Amerikahlar, Misir'i sömürgeleri gi-bi algihyorlar. Nasir'dan sonra suyun aktyi degigti.Amerika'nmArap dünyasindaki müttefiklerinden biri de Misir degilmi?

Amerikan Digigleri BakaniRice, "Bölgedeki diplomatik varh-

gimizidesteklemek için, Körfez ülkeleri, Israilve Misir'la yardimanlaymalari yaplyoruz" dememig miydi?

Simdidaha da açik konuquyor.Amerika'nin, Iran ve Suriye'yekargi, Ortadogu ülkelerini silahlandiracagini söylüyor.

Amerika, stratejik hedeflerineyardunc1 olmasi için Misir'a 13milyar dolarhk silah yarduni verecek. Israil,yardun paketi kapsa-minda 30 milyar dolarhk silahla ödüllendirilecek.

Kahire'deki bu Osmanh çargismda Assam'la oturuyorum.Siyah gözlerine karanhk oturmuy, dudaklan gülümsüyor. Onunlakonuçoak içimi acittyor! Elimiomzuna koyup "Gelecekten ümitti

NASIR'IN MISIR'I VE BUGON! 93

misin?" diye soruyorum. Yumuçak sesiyle, kendini ikna edercesi-

ne, "Umutlu olmahyim yoksa yaçayamam!" diyor. Bana, Misir'mbir Nasir yetiptirdigini, bagka liderleride içinden çikaracagma olaninancmi anlattyor.

Nasir, Misir halkmm kalbinde yerini alm14, unutulmuyor.Misir halki, "Bir gür bir Nasir gelecek..." diye fisildiyor.

Bu cografyada, Anadolu ihtilalive onun liderinden en çok et-kilenenler,belki de Misirh devrimcilerdi: O yillarda ElAhram ga-zetesinde qu sözleri etmiglerdi:

"Gazi Mustafa Kemal Papa önderligindeki Türkler, yurtlarmttutsakhk zincirinden ve zulümden kurtardilar. Çeliktenpençele-riyle düginaniezdiler. Tüm Dogu halklarmiaymazhk uykusundanuyandirdilar. Onlara özgürlük ve bagiosahk yolanu gösterdiler.Dogu'ya parlak bir örnek oldular."

LUENAN: KURESEL GUÇLERINPOLÍTÌKA LABORATUVARI

Eylül 2007 Yolculugu

Birzamanlar aynitopraklarminsanlariydik. Fransa ve Ingiltere,Osmanli topraklanm bölme çabasmi Tanzimat döneminde hiz-landirdi. 1920'de Milletler Cemiyetikararlarlyla amaçlanna ulaya-caklardi. Lübnan 1920'den 1943'e kadar 23 yil, Fransa'nin boyun-durugunda kaldi. 1943'te lkinciDünya Savap'adan çikan Fransa,Lübnan'a bagimsizhgmi bahqedecektil

KKTC

KRK

SURiYE

Beyrut

: FÍLiSTIN ÛRDÜN

LÜBNAN: KÜRESELGOÇLERIN POLITIKA LABORATUVARI 95

Lübnan'dan çekilirken bölgeye nifak tohumlari ekip gitme-yi ihmal etmeyecekti. Dogu Akdeniz'in en dip ucu Lübnan, ogünden beri hiç hazur yüzü görmedi... Büyüklügü Izmir kadarbir ülke. 4 milyon nüfusu var. Nüfusunun bir milyona yakm1Filistin mültecisi. Yani nüfusun beyte biri topraklarindan kovul-muy Filistinli.

Kuzeyi ve dogusu Suriye, güneyi israil.Batisi Akdeniz. Cog-rafya, Ortadogul Lübnan'da huzur olur mu?!

Ortadogu'da bir saldirtlar zinciri. 2006 yazmda Lübnan'i birkez daha israilçizmeleri çignedi! Ama bu kez Ortadogu'da bir ilkgerçeklepti belkide. Israilyenildi!

Ve bir bagka ilk! Lübnan'daki vatansever cephenin önderi

§iiHizbullah, sadece Ortadogu'nun §iileritarafmdan degil, tümSünni Arap halklari tarafmdan da desteklendi...

Ortadogu'da bir peyler degiqiyor. 50 ylldir bitmeyen AmerikanIsrailsaldirtlarma karyiArap halklari birlegiyor.

Lübnan, yeni Ortadogu projesinin laboratuvari... ÜlkedekiBati yandaylari Amerika ve Avrupa'nm yanmda "özgur Lübnan'1savunuyor. Begte biri Filistin mültecisi olan halk, emperyalizme,Bati'mn ve Israil'in oyunlarma "Yeter!" diyor.

2006 Haziran ayl. Amerika Digigleri Bakam Condoleezza Rice,Israil ziyareti strasmda "Yeni Ortadogu" kavrammi telaffuz etti.Bir ay sonra, Lübnan'a Israilaskeri girecekti.

Olmert ve Rice, uluslararasi medyaya "Yeni Ortadogu'nunLübnan'da gekillenecegini" söylemiglerdi.

2006 yazmda Lübnan bir kez daha kana bulandi. 1500'den faz-la sivilöldü. 1,5 milyon insan göçtü. Beyrut'un Müslüman mahal-

lelerine salkim bombalari yagd1.

Bari; Havarisi Ü1kelerSessiz KaldiLübnan'da Israilordusuna karyt Hizbullah ordulari direndi...

Fuad Sinyora hükümetive destekçilerifarkh bir tavir sergilemigti.

Sinyora, saldirisürerken Condoleezza Rice'1Lübnan'a davet etti.

Bu davet strasinda Rice, "Israilhedefine ulaçana kadar herhan-gi bir ateykes olmayacagim" söyleyecekti.

96 BÖLVE YUT

Fuad Sinyora, basm toplantisinda gözyaylari içindeydiIsrail'in, 33 günlük içgali yenilgiyle sonlanmigt1. Ardmdan Bir-

leymigMilletler, 1701 sayih karan yaymladi. Bölgeye "bari; asker-leri" yollanacakti. Birçok bölgedezaten oynanan bu oyun bir ketdaha sahneleniyordu.

BirleymigMilletler askerleri, Lübnan topraklarinda israilsmi-rmda konuglandi. Konuglandiklan yer israil'in1982'de iggal etti-

giLübnan topraklarlydiLübnan'a gelen Almanya Bagbakam Angela Merkel durumu

göyle açiklayacakti. "Burada Israil'i korumak üzere bulunuyo-ruz."

Diyaridaki ve 1çeridekiDüpmanlar

Beyrut'un ortasi yangm yeri. Dahya bombalanmig binalarlaçevrilive her yerde kurgun delikleri!

ibrahim Musaviyurtsever cepheden ünlü bir gazeteci. Buluçmayerimizi son ana kadar söylemiyor. Yarisi yikilmig bir binanmönünde, arabaum içinde, ondan gelecek telefonu bekliyoruz. 10dakika sonra, yine kurgun delikleriyle kaph bir binadan içeri gi-nyoruz.

Musavi durumu özetliyor. "Emperyalizmin iki safhasiyla kar-pikargiyayiz"diyor. "Birincisi iggallerlegelen emperyalizm. ikin-cisi ise maskeli emperyalizm, diparidakiler ve bir de içimizdeki-ler var. lçimizde kendi halkimn çikarlarina kargi Bati'yla birle-genler var,"

IbrahimMusavi, Hizbullah tarafhst söylemiyle ünlenmig birgazeteci. Onunla röportajl, Profesör Muhammed Nureddin sag-lamigti. Mükemmel Türkçesiyle, "Lübnan yeni Ortadogu'nun çi-zilmesinde baglangiçnoktasi" demiyti."Bu projeden en çok kaza-nan güç, Israil ve Amerika! Hem mezhep hem dine dayanan kü-çük ülkeler kurmak istiyorlar ki, ileride gerekirse daha da parça-layabilsinler!"

Lübnan 1943'te Fransiz boyundurugundan kurtuldu. Artiközgür bir ülkeydi... Ama derdi bitmeyecekti. ÇünküFransa,Lübnan'dan çekilirken, bugün Kosova'da, Bosna'da emperya-

LÜBNAN: KORESEL GÜÇLERIN POLITIKA LABORATUVARI 97

lizmin uyguladigi modeli hayata geçirmigti. Dünyada bir ör-negi daha olmayan bir kota sistemi, toplumu paramparça ede-cekti. Bu sisteme göre, cumhurbaçkani Maruni mezhebinden

Hiristiyan; bagbakanMüslüman-Sünnilerden; meclis baykam iseMüslüman Siilerdenseçilecekti. Iqte Lübnan, çikar gruplarmabäyle bölünecekti.

Lübnan'in politik aktörlerinin hemen tümü, Bati'yla yakmbaglar sergilemekteydi. Profesör Nureddin anlatiyordu:

"Birçok cephe var: Suriye'ye, Ïran ve Hizbullah'a karyi cep-he, 14 Mart Cephesi olarak biliniyor. Bu Bati yanhs1 cepheniniçinde Dürzi lider Velid Canbolat, H1ristiyan lider Samir JajaveSünnilerin lideri Saad Hariri de var."

14 Mart Cephesi'nde en öne ç1kan isim olan, 2005 suikast1y-la öldürülen Refik Hariri'nin oglu Saad el Hariri, Amerika'yla de-rin iligkileriyle dikkat çekiyordu. Seçim öncesiilk ip olarak BagkanBush'u ziyaret etmigti.

ibrahim Musavi, "Hariri'nin oglu ülkenin genig bir kitlesi-ni temsil ediyor, buradaki Sünniler onu destekliyor. Ülkeyi Batiçikarlarma servis etmeyi isteyen güçlerle ayni cephede yer ahyor.

Amerikan politikasmi izliyor..." diyordu.En güçlü lider Hariri digmda sahnede kimler vardi bir baka-

hm:Emil Lahut, Lübnan'in katolik Maruni cumhurbagkam, Suriye

yanhsi olarak tanmiyordu. Her ne kadar devlet baykanhgmielin-

de tutsa da, halk içinde küçük bir azmhk tarafmdan destekleni-yordu.

Dürzi lider Velid Canbolat, aym zamanda Kürt kökenliydi.ÜlkedeIsrail'leve Bati'yla diyalogun arttirilmasmi savunan Baticicephenin ortasinda yer ahyordu.

Miëel Aoun, 80'lerde Lübnan'm genelkurmay baykamydi. Ki-sa bir dönem Lübnan'da bagbakanhkda yapm19ti. Katolik Ma-ronitleri temsil ediyor, Lübnanh Hiristiyanlar arasmda önernli birseçmen destegini elinde tutuyordu. Hizbullah'la ayni cephede yeralabilecegini söylüyordu. Fransa'yla yakin iligki içindeydi.

Bu cephenin karpismdayer alanlar 8 Martçilar olarak bilini-yordu.

BVY7

98 BOL VE YUT

Lübnan Parlamentosu

Lübnan'm parlayan yildizi, Iran ve Suriye tarafmdan da des-teklenen bu "Siiittifaki"ydi. Bu ittifakm ortasmda Hizbullahvard1.

Hizbullah deyince akla Seyid Hasan Nasrallah geliyordu.Hizbullah'm bagma 1992'de geçen Nasrallah, Hizbullah'm silah-

h gücünü siyasibir harekete dönügtürmügtü.Hizbullah ilk olarak 1982'de dini bir grup olarak ortaya çik-

mig, o tarihte Israil'in Lübnan't bir kez daha içgal etmesinin ar-dindan askeri bir örgüte dönügmügtü. Hizbullah'i yaratan part-lar burlardi.

1;galAltinda Bir Parlamento

Beyrut'un ortasinda hükümet binast... Etrafi Hizbullahçi dire-niyçilerin çadirlarlyla sarih...

El Nahar gazetesinden Edmond Saab "Bir türlü bir uzlagt or-tami saglanamad1. Kaos sürüyor!" diyordu. "Hükümet binasmi

LÜBNAN: KÜRESEL GÜÇLERIN POLITlKA LABORATUVARI 99

çevreleyen çadirlar birer simge. O insanlar, direnigi simgeliyor-

lar. Hükümet güçleriyle Hizbullah güçleri Beyrut'u paylagmiglar.Hiçbir gey diyalogla halledilemiyor.Polis onlara saldirlyor. Îsyanartlyor..."

Beyrut'ta mahalleler afasmda smirlar var. Parlamento binasi-na yakin küçük bir meydanda Arapça Fransizca karigimi bir tabeladikkatimi çekiyor. Tabelada "Place Riad el SULH" yaziyor. BurasiBany Meydani. Meydanm dört bir yam dikenli teller ve arkalarmayerlegmig tanklarla çevrili.

Ismail Dostoglu'yla parlamento binasi ve önündeki çadirla-n kamerayahapsederken silahh iki direniççi tarafindan gözaltmaahmyoruz. Yaklagikbir saat güvenlik çadirmda dil döktükten son-ra serbest birakthyoraz. Rehberimiz "Pasaportlarmiz Türk olma-saydi gününüzü görürdünüz!" diyor.

Gece Beyrut'un en gösterigli otelinin önünden geçiyoruz.Rehberimiz Ibrahim,hükümet yetkililerinin bugünlerde evlerine

bile gidemediklerini,bu otelden digan çikamadiklarmi söylüyor.

Place Riad El Sulh (Bary Meydam)

100 BOLVEYUT

Lübnan'da herkes korkuyor! Bagbakan Sinyora'nm evinin çevre-si dikenli tellerle çevrelenmig... Beyrut mahalle mahalle ayrilmig,

içsavayyaqiyor.Güzelim Beyrut'ta bir yerden bir yere gitmek, dügman ülke-

ler arasindaki smirdan geçmek kadar zor. Beyrut'ta mahalleler sa-vagiyor!

Hizbullah'in hâkim oldugu bölgelerdeHizbullah askerleri gü-venligi saghyor. Hükümete bagh güçler Hizbullah mahallelerinegiremiyor.

Beyrut'ta çekim yapmak isteyen televizyon ekipleri izinleriniiki ayri yerden ahyor. Hizbullah bölgesindeçekim için ayri, hü-kümete bagh bölgelerde çekim için ayri bir enformasyon birimiy-le temas etmeniz gerekiyor. Ve birinin izni digerinin bölgesindegeçerli degil.

Saflar belli.Lübnan'da, 8 Martçimism, 14 Martç1m1, öncelik-le bu tartigihyor.

8 Mart Cephesi

2005, Lübnan için kirilrna noktasi. O yil ülkedeki bölünme el-le tutulur bir hal almigt1.

Hasan Nasrallah'm liderligini yapttgi Hizbullah, MeclisBagkam Nebih Berri'nin temsilcisi oldugu Emel hareketi ve es-ki Genelkurmay Baçkam Migel Aoun, bir cephede birleymigti.Ve Beyrut sokaklari, nüfusun dörtte birinin yürüyügüne sahneolmuytu. Bu gösteri sonrasi cephe, 8 Mart adim alacakti 8 MartCephesi, Lübnan'da Bati politikalarina ve Israil'in dayatmalarmakarylçikanlari temsil ediyordu.

Bir hafta sonra 14 Mart 2005'te, karpicephe, yani Maruni mez-hebinden Katolik Hiristiyanlarm bir kismi, Hariri ailesinin tem-sil ettigi sünni Müslümanlar ve Velid Canbolat liderligindekiDürziler, "Özgür ve Batici Lübnan" için yürüdüler. Onlar da bugösterisisonrasi 14 Mart Cephesi admi aldilar.

O gün bugün, Beyrut sokaklarmda, iki ayr1 cephenin militan-lari dolaglyor. Kim 14 Martçi, kim 8 Martçi herkes birbirini sor-guluyor.

LÜBNAN: KÜRESELGÜÇLERIN POLlTIKA LABORATUVARI 101

Garip olan, Suriye kargittkatolik Migel Aoun'un, Suriye yanhsiNasrallah'la ayni cephede bulugmasi! Duvarlarda ikisinin yan ya-na resimleri görülüyor.

Lübnan'i anlamak zor. Beyrut Amerikan Üniversitesi'ninayki-

ri dügünceleriyle tanman genç akademisyeni Kerim Maqdisi açik-

hyor:"Lübnan't anlamak için din ve mezheplere bakarsanizyamhrsi-

mz. Birbirine karyitiki cephede de yer alan Hiristiyanlar, Sünnilerve §iilervar. Migel Aoun, hükümete muhalif. Hiristiyanlari tem-sil ediyor. Büyük bir Hiristiyan çogunluk, Hizbullah'i destekliyor.Diger Hiristiyan gruplar karyicephede yer ahyor. Din esasmda ba-karak bu durumu anlayamayiz. Burada cepheler, Amerika yanh-lari ve kargitlart olarak ikiye ayrihyor. Bunun din ve mezhepler-le ilgisi yok."

Üniversitebahçesinde 1923'te ekilmig bir banyan agacmm bir-birine geçmi; kökleri dibinde konuquyoruz.

"Yani anahtar kelime emperyalizm!" diyorum. "Evet" di-yor,

"muhalefet

ve özellikle Hizbullah, emperyalizm kargitt du-rugu temsil ediyor. Amerika'nm Büyük Ortadogu Projesi'ni des-tekleyenler ve Israil'inbu bölgede polislik yapmasim isteyenler,Hizbullah'tan korkuyor, onu saf diq1etmek istiyor."

Alman IstihbaratiBeyrut'taki Alman Dogu Enstitüsü Bagkam Stephen Leder, Dr.

Maqdisi'yi dogruluyor. Siyasiittifaklardan söz ediyor."Lübnan'da gahit oldugunuz cepheler, siyaseten birlikteler.

Bildiginiz gibi politik birliktelikler pragmatik birlikteliklerdir vede baglangiçtaideolojik farkhhklart saf digi tutabilirler."

Beyrut'ta Alman istihbaratmm kalelerindenbirindeyim. Eskitay yapi, kiliseyiandiriyor. lçeridekibürolarda birçok Alman ça-hylyor.

Leder, kendine has agir üslubuyla, beni tartarak, "Lübnan'dakidini ayrimi, Îsrailtetikledi," diyor. "Îslam'm siyasi bir olgu hali-ne gelmesi yakm tarihin bir sonucu. 1982 Israil iggalinden itiba-ren, ulusal direnig, dini gruplar tarafmdan örgütlendi. Bugünlerde

102 BOL VE YUT

Lübnan çok özel bir kriz yagiyor. Olkenintüm dengeleri sarsil-

mig durumda. Lübnan her zaman çogulcu bir äzellik tayimaktay-di. Dogal bir demokratik sistemi vardi. Hiçbir zaman askeri birrejimi olmadi. Diktatärlük olmadi. Baskici bir rejim olmadi. Siviltoplumu çok güçlüdür. Ama devlet organlari het zaman zafiyetiçindedir."

Leder'e Dogu Enstitüsü'nün Lübnan'daki faaliyetlerinisoru-yorum:

"Dogu Eastitüsü azun zamandir burada. Bölgedeki Alman ç1karlart nedir?"

"Alman çikarlari, Avrupa Birligi'nin çikarlanyla aynidir" diyor.Fazla detaya girmiyor. Onu dinlerken savaym hemen ardmdan

Lübnan'a gelen Alman Bagbakam Merkel'in sözlerini hatirhyo-rum: Bölgeye konuglanan Alman askerlerini kastederek, "BuradaIsrail'ikorumak üzere bulunuyoruz" dememig miydi?

Bati-Sünni lttifakiAmerika ve Avrupa, Lübnan'a saldiran Israil'i,Lübnan'a karyi

korurken, Lübnan içinde yeni bir dini hareketlilik dikkat çekiyor.Bati bir yanda Ortadogu'da Sünni kupagigeniëletmeye çahyi-

yor, bir yanda mezhep çatigmalarmi arttiracak yeniönerilerle sah-

neye çikiyor.Amerika'mn önde gelen dügünce merkezlerinden Brookings

Enstitüsü'nden, Ortadogu Etütleri Bagkam Martin Indyk, Lüb-nan'daki piiuyampa kargi"Sünni Birligi" öneriyor:

"Amerika ve Israil, Ortadogu'da §iilerekargi Sünnilerle itti-fak kurmahdir. Iran gii'dir.Suriye'de Alevi azmhk iktidardadir.Lübnan'da Hizbullah gii'dir.Bunlara kargiSünnilerle ittifak ya-pilmahdir!"

Son iki ylldir Lübnan'daki giiayaklanrna, Sünni halk arasmdada destek bulunca, yeni bir önlem gündeme geliyor. Sünnilerin,muhafazakârlar ve modernistler olarak ikiye ayrilmasma ugragi-hyor. Çabalarmsonucu sokaklarda görülüyor. Birbirinden fark-h tarzda baglanmig bagörtüleriyle kadmlar, âdeta üniformalar-la dolapiyor. Iran tarzi bay baglama, Siileri;renkli saten bayörtü-

LÜBNAN:KÜRESEL GOÇLERIN POLITIKA LABORATUVARI 103

ler Sünni modernistleri; siyah ya da tek renkli bayörtüler Sünnimuhafazakârlari birbirinden ayirt ediyor. Bu üniformalar, bölün-müy halki mezhepler bazinda bir kez daha bölüyor.

Bu arada Lübnan sik aralarla suikast haberleriyle sarsihyor.

Genellikle Suriye kargithgiyla ün1ü politikacilar, suikasta kurbangidiyor ve ardmdan parmaklar hemen Suriye'yi gösteriyor.

Suikastlar ve Iglevleri14 §ubat2005'te eski Bagbakan Refik Hariri'nin öldürülmesiy-

le, infial son noktaya ulaymigti. Bu suikast, Washington-Tel Avivmerkezli, Suriye kargitt saldirgan kampanyayihad safhaya çikar-migti. Tüm parmaklar Suriye'yi gösteriyordu.

Ibrahim Musavi, Lübnan'daki Suriye'yi göyle anlatlyordu:

"Suriye çok uzun bir süredir Lübnan'm içindeydi. 25 ylh aq-kin bir süre Lübnan'i tehditlerden korudu. Uzun y1llarboyunca,bu kadar hassasbir bölgedebariëve istikrari sagladi. Lübnan'daki

en önemli kurumlardan biri olan ordu teykilatmm kurulmasmada Suriye yardim etti. Ne zaman bir suikast yapilsa, bu iyten çika-ri olanlar, faturay1 Suriye'ye mal etmek için ugragtilar. Burada so-rulmasi gereken soru gudur. 'Suriye, bu suikasttan ne elde etti?' Busuikastla, Suriye'nin çikarlari zedelendi."

"Sizce kimin çikarlarma hizmet edildi?" diye soruyorum.

"Çikarsaglayanlar bu suikastlari yapanlar. Görünen o ki sui-

kastlar hep israil'in igine yariyor!" diye cevaphyor.2005'in 14 §ubatgünü, Suriye Enformasyon Bakam Mehdi

Dahlallah "Bu suikast Suriye birliklerinin Lübnan'dan çekilmesiamac1yla yapildt!" demigti.

Lübnan'i koruma amacyla, burada birlik bulunduran Suriye,bu suikast sonucu ülkeyi terk edecekti. Çokkisa bir zaman son-ra Lübnan'a Israilaskerleri girecekti. Muhammed Nureddin, "Birülkeyi bölmenin en kolay yolu önce burada kaos ortami yarat-maktir!" demigti. "Irak'ta böylebir kaosvar. Kürt, Arap, Sünni, giiderken Lübnan'da da aym geyler oluyor. Bu kaosta amaç, Israil'ibölgenin tek hâkittii olarak birakmak. Digerlerini parçalamak.Bat1'nin amaci bu."

104 BOL VE YUT

Bu plan uzun y1llar önce bir bagka suikastla sahneye konul-muqtu.

1975'ten 1990'a kadar süren kanh içsavagi, Ekonomi BakamMarwan Hamadeh'e sikilan kurgun tetiklemigti. Parmaklar yineSuriye'yi göstermiyti.

Lübnan,16yilboyuncakangölündeyüzmügtü.Ortadogu'nunen güzel yehirlerinden biri olarak bilinen Beyrut, 16 yilm so-nunda bir harabeye dönmügtü. Lübnin ordusu ikiye ayrilmig.

Suriye, Lübnan'i bõylece korumaya almigti.

Amerikan Büyükelçiligive Etkisi

Bati, Lübnan konusunda son derece açik bir tavir sergilemig-ti. Son israilsaldirisinda Amerika'nm Beyrut Büyukelçisi JeffreyFeltman'm açiklamasi tüyler ürpertici, Feltman, 33 gün boyuncabombalanan bir ülkeye, iggalci gücü "Birlegmig Milletler'e gikâyetetmemesi gerektigini" söyleyebilmigti. Feltman, "Eger LübnanIsrail aleyhinde BM'ye bagvurursa,Amerika'yla iligkileri zedele-nir!" demigti.

Hizbullah'a yakm gazeteci Ibrahim Musavi, Lübnan'dakiAmerika'yi bir fikrayla anIatiyor.

"§öyle bir esprivardir. 'Amerika'da neden hiçbir zaman darbeolmaz?' Cevap; 'çünkü orada darbeyi planlayacak bir Amerikanelçiligi yoktur.' Yani, bir ülkeyikariytiracak planlar genellikle o ül-kedeki Amerikan Büyükelçiligi'nden çikar."

§uanda Lübnan'da Amerikan Büyükelçisi olan JeffryFeltman,Lübnan'daki her geligmeyeve her gruba burnunu sokuyordu.

Profesör Muhammed Nureddin, Amerikan Büyükelçisi'ninHizbullah'm silahsizlandirilmasmi dayattigim hatirlatiyordu. Nu-reddin, "Mazlumun elleri baglamr,zalimin yumruk atigikolaylag-tirihr!" diyordu...

"Amerika'nm Lübnan'daki büyükeIçisi, meyhur 1559 say1-h karari hatirlatiyor! Bu karar üzerinden üç yll geçti. Buna rag-men 1559 gündemde tutuluyor. Ne diyor 1559'da? Hizbullah'msilahsizlandirilmasi çarti var. Lübnan'daki Filistinlilerin silahlari-

nin toplanmasmdan söz ediyor."

LOBNAN: KÜRESELGÜÇLERIN POLITlKA LABORATUVARI 105

Birleymig Milletler'den bölge için çikan tüm kararlar Lübnanhalkmm birlik ve bütünlügünü tehdit eder mahiyetteydi. Bu,"Yeni Ortadogu"nun bir geregiydi.

Musavi, "Ortadogu'ya el atan Ortadogu'ya gömülür!" demiyti."Bati burnunu soktugu her yerde bagmibelayasoktu. Artik bir

baçariya ihtiyaci var. Afganistan'da kaybettiler, Irak'ta kaybetti-ler, hatta Hamas'm hükümetteki yükseligiyle Filistin'de bile kay-bettiler. Lübnan'da bir baçart saglayabileceklerini dügünüyorlar.Lübnan'da destekçileri, içbirlikçileri var! Müttefikleri sayesindebaçaracaklarun dügünüyorlar!"

Beyrut Amerikan ÜniversitesiIste 14 Mart gösterileri, Bat1'nin destegiyle Beyrut Amerikan

Üniversitesibünyesinde organize edilivermigti. Harriri suikastiüzerinden tam bir ay geçmisti.

14MartCephesi'nidestekleyenElNahargazetesindenEdmondSaab'a soruyorum:

"14

Mart Cephesi Bati tarafindan desteklendi mi?"

"Bati'dan yardim ahndi ancak Suudiler, Misir ve Ürdün gibiülkelerden de destek gördüler..." diyor.

Bati'dan ve Bati'mn destegindeki ülkelerin yönetimlerindendestek ahnmigti. Lübnan bir de Sedir Devrimi yaçamigt1.

"Sedir Devrimi", ellerinde Lübnanbayragiyla Beyrut AmerikanOniversitesi'ndensokaklara dökülen üniversite ögrencilerinin gö-rüntüleriyle tagmdi dünya ekranlarina. "Suriye defoll" diye bagi-riyorlardi.

Amerikan aksamyla "We wanna freedom" (ÖzgürLübnan is-tiyoruzl) diye bagiran, Batili tarzlari göze çarpan gençler televiz-yonlardaydi.

Beyrut Amerikan Üniversitesi'negidiyoruz. Profesör TimurGöksel'le randevumuz var.

Timur Göksel, 24 yll boyunca Lübnan'da BirleymigMilletler'ebagh Barig Gücü UNIFIL'in sözcülügünü üstlenmiyti. SimdiBeyrut Amerikan üniversitesi'nde uluslararasi iligkiler bõlümün-de ögretim görevlisi.

106 BÖL VE YUT

Prof Kerim Magdisi

Oniversiteninrenkli ortammda ona Lübnan'i sarsan SedirDevrimi ile üniversite arasmdaki iligkiyi soruyorum.

"Bu üniversite yillardir bu tür durumlarin kaynagt olmuytur.Burada özgürlük vardir. Ortadogu'daki Amerikan Oniversiteleriçok etkilidir. Mesela Kahire Amerikan Üniversitesi,Körfez'dekiAmerikan Oniversitesi,Istanbul'da Robert College, aym misyoner

grup tarafindan kurulmuqtur."Doktor Kerim Maqdisi de, Beyrut Amerikan Üniversitesi'nin

tarihi misyonuna deginirken, okulun siyasi misyonunun alti-

ni çiziyor. "Osmanh döneminde ilk ayaklanmalar bu okulda fi-liz verdi!" diyor, "burasi

19. yüzydin ortalarmda Amerikan mis-yonerler tarafmdan kuruldu. Amaç her yerde oldugu gibi aymyd1.

Bölgeyi Hiristiyanlagtirmak amacindaydilar. Bunu tam olarak ba-paramadilar ama buradaki Hiristiyan mezhepleri, Ortodokslari veKatolikleri kendi çikarlari çerçevesinde örgütlediler. Beyinleri de-gigtirdiler.Lübnan halkinayabancibir egitimi dayattilar. Aydmlaridevgirdiler!"

LÜBNAN: KURESELGÜÇLERIN POLIT1KA LABORATUVARI 107

Okul Beyrut'un Müslüman bälgesindeydil Ama ögrencile-rinin çogu Müslüman degildi. Üniversitenin ögrenci birligi deHiristiyanlarm elindeydi.

Okulun yer aldigi Müslüman mahallesini, üniversitede yarati-lan "küçük Amerika"dan kahn bir duvar aymyordu. Bahçede öz-gürce öpügen çiftler, moda mecmuasindan firlamiggibi gezinengençler vardi.

Üniversiteninkapismdan içeri girdiginiz anda bagka bir dün-yanin epiginden athyordunuz. Âdetler,gelenekler; giyim kuçam;hareketler, her geykapmm digmdanfarkhydi.Simsiki kapah, çar-gafh, muhafazakâr giyimlive oldukça yoksul mahalleden okula gi-rince ortaya çikan tezat çarpiciydi. Burada "küçük Amerikalilar"yetigiyordu. Lübnan'm gelecegini yönlendiren kadrolar buradaegitiliyordu. Sonra da tüm bölgeülkelerine servis ediyorlardi...

Sedir DevrimiAzerbaycan'da, Gürcistan'da, Ukrayna'da, Kirgizistan'da yaya-

nan turuncu devrimlerinbir benzeriydi "Sedir Devrimi" Bati'danithal edilmigti. Kendiliginden dogmamigti.

Ibrahim Musavi sözde devrimi anlatlyordu:"Burada bir turuncu darbe organize ettiler! Sedir Devrimi'ne

kalkigtilar.Ama sökmedil Anlayamadiklari bu ülkede, Hizbullahdigmda da Amerikan politikalarma kargi olan insanlarm varhgi...

Güç gösterisi yapmak istediler. Ama zaten Lübnan 8 Mart'ta gü-cün gösterisini görmügtü. 1 milyon insan yürümügtü. 4 milyonluk

bir ülkede bu çok büyük bir rakam. Hepsi muhalefetten yanaydi.Hizbullah'i destekliyorlardi. lsteolan buydu."

Bu karmagikcografyadä, eski geleneldere yapigtirilmaya çahyi-lan, Bati agilarindan verim ahnamiyordu. Alman Dogu EnstitüsüBaykani Stephen Leder'in gözüyle durum quydu:

"Bence Lübnan, bir periat ülkesinden, 'açik toplum'a kadar ya-yllan bir yelpazede çok farkh görüglere ev sahipligiyaplyor."

Sözünü kesiyorum: "Çokilginç bir geyedegiudiniz!" diyorum,"tam da bunu soracaktim: Seriattkim destekliyor?Açik toplumudestekleyenkesimhangisi?"

108 BÖL VE YUT

"Güzel bir soru!" diyor, "çünkü

burada her gey çok karmagik.Hizbullah'm üyeleriiçinde bile açik ve çogulcu bir toplumdan ya-na olduklarmi söyleyenler var. Onlar Îslam'mbir demokrasi ve in-san haklari modeli oldugunu söylerler. Ote yandan, onlara karylolanlar, takiye yaptiklari suçlamasmiöne sürerler".

Ortadogu için uygun görülen planlar, özünde pek degigme-migti. Lübnan yeni Ortadogu için pilog ülkeydi. Bati baçarth ola-cak, bagar1Lübnan'dan kompularmabulaçacakti.

18 din ve mezhebe kucak açan bu eski topraklar, büyük sat-ranç oyanlarina sahneydi. "ÖzgürLübnan" diyenler, Lübnan'iBati'nm yaninda görmek isteyenlerdi. Lübnan'm Ortadogu'ylabaglart kesilmeliydi... Hizbullahsa, ümmet fikrineyakmdive böl-gedeki Arap halklarm birligini gerçekleptirmek hedefini güdüyor-du. Ozellikleiran ve Suriye'ye yaktndi. Tüm Sünni halklara antiemperyalist mücadele mesajlari yolluyor, Bati'yla beraber hareketeden Arap hükümetlerinin de canmi sikiyordu.

Lübnan'm yayadigi kaos,Fransizlarin bir zamanlar bu toprak-lara hediye ettigi anayasayla perçinlenmiyti. Hükümette din vemezhep kotalari vardi. Suudi Arabistan'da imzalanmig olan TayfAntlagmasi'yla, bu kotalar daha da belirginlegmigti.

Hükümet organlarmm bagma geçecek olanlat, dinler arasm-da eëit güç paylayimma göre belirlenmekteydiler. Mesela cumhur-bagkanmmHiristiyan olmasi da yeterli degildi. Mutlaka Maronitmezhebinden olmahydil Baybakanm Müslärnan olmasikâfidegil-di. Sünni olmast gerekliydi. Meclis bagkanimn§iiMüslüman ol-masi da yine partlar arasmdaydi.

Israilsaldirisi sonucu, hükümetteki Siileristifa edince, hükü-met, tüm mezhepleri temsil edemez duruma düçmüg, yasadigiha-le gelmiyti. Erken seçim nedeniiyte buydu.

"Böl ve Yut"un TarihçesiLübnan'da bu kargaça Fransiz eliyle 17. yüzy11dabaylatilm14-

ti. Fransa, Osmanh'nm toleransma sigmarak Lübnan bölgesinde-ki KatolikMaronitlerle temasa geçmig, din ve toplum liderlerinitarafma çekmigti.

LOBNAN: KÙRESEL GÜÇLERlN POLITlKA LABORATUVARI 109

Îngilizlerde bölgedegerekli çahymalardan geri durmaruplardi.Dürzilerin içinden adam devgirmiglerdi. Ülkekuzeyde Maronit,güneyde Dürzi bölgelerineayrildi. Mezhepler birbirlerine kargi si-lahlandinldi. Sonunda Dürziler ile Maruntiler arasmda kanh çar-pigmalar yaçandi. Çatlymalaribahane eden Fransizlar, Lübnan'abirliklerini yollayacak, H1ristiyanlari katliamdan korumak baha-nesiyle Beyrut'a gireceklerdi. Sadece onlar mi? Onlari Ingilizler,Ruslar hatta Yunanh ve Îspanyollartakip edecekti.

Hasta adam Osmanh, Paris'te imzalanan bir protokolle Lüb-nan'a "Avrupa askeri gücü" gönderilmesini kabul etmiëti! Lübnansahilleri ilk yabanci sava; gemileriyle böyleyüz yüze gelecekti.

Bu senaryonun bugünkü malum adi "Büyük Ortadogu Projesi'.Metotlari geçmiytekiyle aym: "Silahlandir, çatigma çikart. Askeryolla, denetime all"

lbrahimMusavi anlatiyordu:"Aslinda hepimizin bildigigibi,bu ülke insanlariolarak, Fransiz

ve Ingilizierinkurbani olduk. Onlar Sykes-Picot Antlagmasi'ndanberi gizli haritalar çiziyorlardi. Önceçatigma tohumlari ekiyor,sonra herkesin birbirini yemesini seyrediyorlardi."

Doktor Kerim Maqdisi benzer görügleri yöyle özetlemigti:"Amerika, bugünün süpergücü, büyük bir imparatorluk.

Amaci açik. Arap dünyasin1 ve bölgeyi bälmeye çahyiyor, bunukendi çikarlari dogrultusunda planhyor. Hedef hiç degigmiyor.Petrol bölgelerinikontrol etmek istiyorlar, bunun için bazen açik-

ça, bazen gizlice ülkedeki çegitli gruplari destekliyorlar.Bu çoktehlikeli bir proje. îçteson örnek, Irak'ta bir milleti parçalara böl-menin nelere mal oldugunu gördük!"

Parçalara bölünmüç milletlerin yöneticilerikonumundaki po-litik aktörler, dig çikar gruplarlyla yakm iligkilere giriyorlardi.

Büyük devletlerin küresel politikalari dogrultusunda kendihalklarma ve komyu devletlerekaryt planlar geligtiriyorlardi.

Bölge bir araya geldiginde dünyayi degigtirecekmaddi ve ma-nevi güce sahipken, çaresiz kan gölüne yuvarlamyor. Bir avuç in-san ödüllendirilirken halklar bombalara hedef oluyor. Bati politi-kalarma uygun davranrnayan devletler, Suriye ve fran kendi kom-qulari tarafindan da cezalandirihyor.

110 BOL VE YUT

Bati, uzun zamandir Lübnan'i tarafina çekme mücadelesiveri-

yor. Dogu Akdeniz'in bu en dogu kanadi, Kibris'la beraber hayatijeo-stratejikçikarlarm merkezi durumunda.

Condoleezza Rice'm söyledigi gibi Lübnan, "Yeni Ortado-gu'nunbelkemigi", Yeni sinirlar Lübnan'da çiziliyor... Öyle birçiziliyor ki artik Beyrut'un mahalleri arasmda bile rahatça yürü-nemiyor.

Kraldan ÇokKralc11ar!

Lübnan Dogu-Batiikilemini sonuna kadar yaqiyordu. Öncelerizengin tüccarlar olan Katolik Maronitlerin ülkeye getirdigi Batihrüzgârlar, sonradan Dürzileri de önüne katmigti.

le son zamanlarda Sünni Müslümanlar da Bati'nm rüzgârim

almiglardi... Tartigmalar Lübnan'm kimligi üzerinde yogunlay-migti.

Lübnanh aydmlar Ortadogu'nun ortasmda, Bati'nm ne kadariçinde yer ahp almadiklarmi tartipiyorlardi. Ciddi ciddi "Lübnanacaba Dogu cografyasmm bir parçasi mi yoksa Bati'nm bir parça-si mi?" diye dügünüp tapimyorlardi.

Lübnanh aydmlar paramparçaydi. Amerikan ve Fransiz etki-sinde olanlar Lübnan'm Batih oldugunu savunuyorlardi. BatihLübnan, özellikle Müslümanlan daha da içine kapatiyor, dinin si-yasal simgeleri ortahga meydan okuyordu...

Öte yandan Batt, yükselig gösteren dini cemaatlerin içine si-

zlyor, onlari degigtirip dönügtürmeye çahqiyordu. ÇünküLüb-nan'm dini cemaat temelinde küçük gehir devletlerine bölünme-si, Bati'nm Ortadogu'daki bekçisi Israil'inrahatlamasi anlammageliyordu.

Ibrahim Musavi, "Bu sadece Lübnan'a özgü bir durum degill"diyor.

"Bu suni anlaymazhklari, ayrihkçdildari, bölücülügü Irak'ta dagärdük. Amerika, Kürtleri, digerlerini nasil ayrilmaya teqvik etti,izledik. Iqgalettikleri topraklari yönetebilmek için bulduklari tekyol buydu."

"Israilgibi..." diyemirildamyorum.

L

LÜBNAN: KÜRESEL GÜÇLERIN POLITIKA LABORATUVARI 111

"Israil,ülkeyi paramparça etmek için çok ugragt1. Ayrica Orta-dogu'daki diger ülkeleri de kamplara ayirdi. Ve bu ülkeler kendiaralarinda boguçurlarken,Israil'leugraçamayacaklanm hesapladi.Kendi halklari da tüm bu kaostan periçan oldu. Bakm Amerikanhalkma, sürekli vergi ödeyip duran o halk, vergilerinin dünyanmher yerinde yaratilan insanhk dramlari için heba oldugunu bili-yor mu? Vergileriyle, topraklar iggal ediliyor; birçok can pahasma,bagka milletlerin varliklari çahmyor. Ama ben gelecege güveniyo-rum. Irklari ve milliyetleri ne olursa olsun, ister Türk olsun, isterSuriyeli, Iranh veya Irakh, Lübnanh, ister Filistinli olsun, gelecek,bu bölgenin insanlari tarafmdan belirlenecek."

ibrahimMusavi'nin son anda belirledigibulugma noktamiz,üzerine bombalar yagnny bir apartmandt. Duvarlarmda hâlâ kur-gun deliklerivardi. Musavi'nin gelecek içiti söylediklerini dügüne-rek Dahya'mn çileli sokaklarmdan geçtim. Beyrut'un "Parizyen"mahallelerine geldim.

Lübnan'da çogualugun Hiristiyanlarm elinde oldugu varsayi-hyordu. "Varsayihyordu" diyorum çünkü Hiristiyanlara verilenkota sistemindeki ayricahklarm kaybedilmemesi için ülkede 40yll nüfus sayimi bile yaptirilmamigt1. Ayrica nüfus kayitlarlylaoy-nanmasi da çok kolaydi. ÜlkedekiHiristiyan tüccarlar, Bati'yla iç-li dighydilar. Müslüman egrafsa Arap dünyasi, Suudisermayesiva-sitastyla Amerika'ya yaklagm19t1.

Siilerhepsinin digmda kalmig, yüzlerini Dogu'ya dönmügler-di.

Kerim Maqdisi, ekonomik paylayimm din ve siyaset üzerindeetkili oldugundan söz etmigti.

"Olke, mezhepler arasmda bölünmüy darumda. Yani parla-mentonun yarisinda Hiristiyanlar, diger yarisida Müslümanlartemsil ediliyor. Bu, hükümette de bürokraside de aym biçimdeayrigiyor. Açikçasi mezheplere bölünmüy toplum sürü gibi idareediliyor. Politik arenada mezhep ayrunlari kullamhyor.Kim seçi-lecek, kim istifa edecek mezhep liderlerikarar veriyor. Mezhep ay-rimi politik çikarlar dogrultusunda yekilleniyor."

"Eski lngiliz söylemi burada tam anlamiyla yerini buluyor" di-yorum.

112 BÖL VE YUT

"Evet," diyor, "14te 'böl

ve yönet!'"."Böl ve yönet" politikasi, sadece Lübnan't karigttrmakla kal-

madi. Tüm bölgeye yansidi. Lübnan savagi, Amerika'nm bölgeyeSünni-Siiikilemi dayatmasim arttirdi. Misir, Ürdün ve Suudi re-jimlerininSiikorkusu, Iran'ibölgededaha da yalnizlaytirdi.

The National Interest'in editörlerinden Aluf Benn'e göre"Israil-Lübnan Savagi'nm, artçi saisintilari bölgede güçler denge-sini degiptirmigti".

Artik Israil-Filistin çeligkisinin yerini, Israilkargismdayer alanIran-Suriye-Hizbullah-Hamas dörtlüsüne birakiyordu.

Bati'mn planlari çerçevesinde, Lübnan ikinci bir Îsrail olma-hydt Lübnan, iran'a ve Suriye'ye tehdit oluyturmahydi. Aym za-manda "Yeni Ortadogu" önce Lübnan'da uygulanmahydi...

Ralph Peters'in, Ortadogu simrlarmi yeniden çizdigi "KanSimrlari" (Blood Borders) adh makalesi ve ünlü haritasinm altin-da "Acilar, Ortadogu halldari için gereklidir?' yazihydi.

Amerikan Digiyleri Bakam Condoleezza Rice da, Israil, Lüb-nan't bombalarken, "Washington, Londra ve Tel Aviv'in hayalle-rinin gerçeklegmesi için bir dogum sancisi gerekli!" diyecekti.

Oysa bu küçücük Ortadogu ülkesinde yaçanan acilar, büyükbir direnigesebep olmuy, Arap halklarinibirbirine yakmlagtirm19-ti.

IbrahimMusavi, "Bir gün bu zulüm duracak ve halklar bir bü-tün olacak!" demiyti."Bir gün Arap ülkeleri bir araya gelecekler.Ama önce farkmdahklarmi arttirmalari gerekiyor. Suanda Arapülkelerinin yönetimleri, bu birlikteligi baçaramiyor.Halklarm biraraya gelebilmesi için bu degigimler gerekiyor. Bir gün bizim deAmerika Birlepik Devletleri gibi, 'Arap Birlesik Devletleri'miz ola-bilir. Biz 22 devletiz. Bir araya gelmemiz çok kolay, Dilimiz aym,dinimiz aym. Kültürümüz, geleneklerimiz çok benzer!"

Beyrut Amerikan Üniversitesi, uluslararasi iligkiler ögretimüyesi Profesör Timur Göksel'le konuqurken Musavi'nin görüg-lerini aktarmigtim. Oniversitenin bahçesinde küçük Amerika'dadolaçan gençlere bakarakbölgedekiBatici akunlarm Ortadogu'yunereye sürükleyecegini sormuytum. Timur Bey en önemli soruyusorarak karyihk verdi:

LÜBNAN: KORESELGOÇLERÎN POLlTÎKA LABORATUVARI 113

1923 dogumlu Banyan agacom gölgesinde

"Bu ülkeler Bati taraftari diyoruz. Ama acaba halklart mi yok-sa rejimleri mi Batt taraftari?"

Timur Bey aslmda ülkelerin artik tek olmadigmdan söz edi-yordu. Halki ve yönetimi farkli, iki Misr, iki Lübnan, iki Ordünvardi.

Beyrut Amerikan Üniversitesi'ninbahçesinde bir banyan aga-cl. Dogumtarihi l9231 Onun gölgesinde oturup Lübnan'i dügünü-yorum... lyteLübnan: Ortadogu'da acmin diger adi! lyteLübnan:Küresel güçlerin politika laboratuvar1...

Otele dänerken araba'nm radyosunda bir kadm sesi "EyLübnan" diyor, "biraz daha dayan!"

Birinci Dünya Savagisonras11ngiliz Istihbarat Servisi'nin Orta-dogu uzmanlarmdan Arabistanh Lawrence, Ortadogu'da göster-digi olaganüstü çabalarla smirlarin cetvelle çizilmesine ve yapayüÌkeler olugturulmasina katki sagladt.

Ortadogu'da bu devletçikler oluyturulurken Bati'ntn çikarla-riön plandaydi. Smirlar çizilirken cografi, etnik ve tarihi etmenler

BVY 8

114 BÕL VE YUT

göz ardl edilmiyti. Osmanh'dan arta kalanbölgeher an karigtirila-bilir ve kolayhklayönlendirilebilir bir hale getirildi.

Bugün Büyük Ortadogu Projesi'ne göre yeni haritalar çizili-

yor.Dogu Akdeniz'den, Iran Körfezi'ne hatta Asya'mn içlerine

uzanan bir alanda, yeni smirlar dügünülüyor.Bakahm gelecek günler bu haritalari çizenierin mi yoksa bu

cografyamn mazlum halklarmm mi yüzünü güldürecek...

I

SURÍYE: "TERÖRÍST DEVLET!

2008 Yolculugu

Amerika onu"terörist devlet" olarak tanunhyor. Smirlarilsrail

ve Lübnan'la çevrelenmig. Kuzeyinde Türkiye var. Bir zamanlar

bizimle aym bayragi paylagmigti. Ost üste gelen tehdit ve baski-lar sonucu, kugatmaya kargimüttefikler bulayor. Suriye, tarihin-de hiç olmadigi kadar, bölgenin güçlü ülkeleriyle yakm iliçkilerkuruyor. Türkiye'yle baglarmi sikilagtirlyor. Ürdün=learasmdakitoprak sorununu hallediyor. Rusya'yla yakmlaglyor. Tran'laortakcephede bulu ayor.

IRAKKR SURIYE

ÜRDÜN.ŠUUDi

'MISIFL ARABISTAN

116 BÖL VE YUT

Amerika ve Israiltarafindan yogun tehdit görüyor. Teröre des-tek vermekle, Lübnan'a karigmakla,kitle imha silahlari edinmek-le suçlamyor. Balistik füze programlari oldugundan da kugkula-nihyor(!).

Amerika, Suriye'yi ambargo altmda tutuyor. Amerika "Suri-ye'de rejim degigmeli!"diyor.

Peki Suriye ne diyor?ABD Baqkam George Bush, Eylül 2007'de Lübnan'in bagken-

ti Beyrut'ta Hiristiyan milletvekili Antoine Ghanem'in ölümüneyol açan bombah saldinnm arkasmda Suriye ile Ìran'm oldugu-

nu söyledi. Bundan evvel gerçekleyen 7 suikast sonrasmda ayni ge-yi söylemiyti Bush.

Bush, "Suriye, fran ve müttefikleri, Lübnan'dakiistikrari boz-ma ve egemenligi yikmaya çahymaktadirlar. Buna karyi direnenLübnan halkmm yanmdayiz" demigti.

Refik Hariri'nin ölümünün ardmdan da parmaklar Suriye'yigöstermig, Ortadogu'da Irak'tan sonra siramn Suriye'ye gelebile-cegi mesaji verilmigti.

Suriye "ger ekseni"ndeydi. Terörü destekliyordu.Kimyasal si-lah deneyleriyaptigmdan güpheleniliyordu. ABD Savunma BakamDonald Rumsfeld öyle diyordu.

Bu igler iyte böyle oluyordu! Bir anda hedefe oturtulan ülkehakkmda, önce Amerika sonra diger Bati ülkelerinin önemli isim-leri suçlamalara baghyorlardi.

Baykan Bush savunma Bakani Rumsfeld, ardindan Beyaz Saraysözcüsü Ari Fleischer, art arda Suriye'nin "terörist devlet" listesin-de bulundugunu hatirlatmiglardi.

Öncekimyasal silah suçlamasi ortaya atilmigti.Bu iddia, Irak'ta fos çikmca, Suriye için de ayni iddianm orta-

ya atilmasi uluslararasikamuoyunda ciddiye almmamasma nedenoldu. Bu kezbagkabir bahane agizlarda dolayti.

"Musul-Hayfa Boru Hatti Îçin..."Suriye "Irak Savagfndaki tutumu nedeniyle" yaptirima ugra-

yacakti. Kisacasi Suriye, hedef tahtasmdaydt, agziyla ku; tutsa ol-

SUR1YE:"TERÖRÎST DEVLETP 117

mazd1! Suriye Stratejik Aragtirmalar Vakfi Bapkam Samir al Taki,durumu göyle degerlendiriyordu:

"Amerika ve Israil ortaya çikan her durumdan fayda sagla-

mayt çok iyi biliyorlar.Suriye olan biten her yey için suçlamyor.Lübnan'da ne olsa Suriye suçlamyor. Lübnan çok mu umurlarm-

da diye sormak lazim. ÎçteLübnan saldiriya ugradi. Kim ne yapti?Lübnan için yapilan bir geyvar m1?! Simdigündemlerindeki me-sele Lübnan'daki kaosun Suriye'ye transferi!"

Amaç Ortadogu'nun kargaça içinde olmasi ve dizginlerininBati'nm elinde tutulmastydi.

Ortadogu enerji cennetiydi. Tüm paylagim savaglarmm nede-niydi enerji!

Ïçte yeni "Ortadogu Projesi"ni o gekillendirmigti. Yani suyunve petrolün sihri!

lytebir örnek: IsrailSavunma Bakam Mofaz, "Yeniden gekille-nen Ortadogu'da Suriye tehdidinden" sik sik bahsediyor!

Ardindan Israil Altyapi Bakam JosephParitzky, Musul-HayfaBoru Hatt/mn yeniden inçasi için dügmeye basiyor. Ve "Musul-Hayfa Boru Hatti için Suriye içgal edilmeli" diyor.

Bakan, "Musul-Hayfa Boru Hatti projesinin Israifinenerji so-runlarma son verecegini" söylüyor. Ve ekliyor: "Projenin önündeSuriye engelivarl"

israil bu engeli, "Suriye'deki rejimin degiymesi" durumundaayacaklarmi belirtiyor.

Suriye, Ortadogu'daki Amerikan-Israilpolitikalart önünde birengeldi! Tipki iran gibi.

Suriye de Battnm kara listesinde! Suçlamalar uzadikça uzu-yor.

"Suriye Irak'taki dirediççilereyardim ediyor!""Irak'taki direniççilere silah gönderiyor!""Saddam'm adamlarma sigmma saghyor!""Teräristlerle igbirligiyap1yor.""Filistin'de Hamas'i, Lübnan'da Hizbullah'i destekliyor..."Samir Al Taki, "Irak iqgal edildi, Filistin mahvedildi. Lübnan'a

girildi. Tüm bu cografyada birçok devletzaydlatildi güçsüzleptiril-di" diyor, "bunun arkasinda Büyük Ortadogu Projesivarl Bu proje,

118 BÕL VE YUT

Ortadogu'da siyasi sistemlerin çökmesi ve ardmdan Amerika'nmbölgeyegelerek bunlari kendi çikarlarina gäre kullanmasiprojesi-dir. Amaç enerjiye ulagmaktir. Ama becerememiglerdir.Proje el-

lerine yüzlerine bulagungtir."Bölgedeki durum çevre ülkeleri önlemler almaya zorluyor.

Suriye Rusya'yla, Çin'le,iran'layakin iligkiyegiriyor...Sosyalist gelenekli Suriye'de, halk ve aydmlar, molla iktida-

rmi dügünmeksizin Iran'la.yakmlaymaÿabüyük destek veriyor-

lar.§amÜniversitesi'nin ünlü profesörü Ibrahim Zarar bakm ne

diyor:"Suriye-Iranmünasebetlerini sevinçle karphyorum. Bu iki ül-

ke arasindaki iligkiler büyuk ilerleme kaydediyor. Dogal olan dabu. Iki ülke de bu cografyadadir. Kompudurlar ve dertleri ben-zerdir!"

Dertler aymydi. Her iki ülke de Amerika tarafmdan "terörist"

olarak tanimlanmigti. Her iki ülkeye de gizli ve açik ambargolaruygulamyordu. Her iki ülkede de etnik ve dini gruplar kiçkirtth-yordu...

Yeni Ortadogu plam, Îslam dünyasim yeniden kamplaraayirmaktaydi. Geçen yüzyihn baymda ulusal smirlarla onlarcadevlete bölünen Ortadogu halklari, pimdi yine etnik ve mez-hepsel farkhhklar kullamlarak çok daha derin ve tehlikeli birbiçimde karpi kargiya getiriliyordu. Ortadogu'da Siibloka kar-gi Sünni blok, bu yüzyila damgasmi vuracak çatigmalarin içineçekiliyordu.

Suriye Cumhuriyet Müftüsü Ahmed Hassan anlatiyordu:

"Y1llardir Amerika, Arap dünyasim yatirim ve tüketim amaç-

h bir bölgeye dönügtürmek istemigtir. Bu planm adt Büyük Orta-dogu Projesi'dir. Yani, bölgeyi bölme projesi. Bu kiymetli top-raklar, Türk, Kürt, Arap, Türkmen olarak bölünmeye çahµhyor.Amaç, bölge ülkelerini zayiflatmak, içten çökertmektir. Buna kar-p, güçlü ulus devletlergerekir. Yeni Ortadogu projesi ve küresel-legme denen akim, Bati'yi birleptirmekte ama bölgemizi param-parça etmektedir."

SURlYE: "TERORIST DEVLETI" 119

IsrailStratejisi

1982'de, Israil'inünlü Kivunim adh enformasyon dergisindeönemli bir belgeyayunlandi. Eski digigleri görevlisi Oded Yinon,"israil

için strateji" baghkhyazismda Ortadogu'daki dengelerdensöz ediyordu... Aragtirma oldukça sade bir dille Ortadogu'nunnasil bölünecegini anlatiyordu. Bälgede hangi ülkelerin, kaç par-çaya ayrilacagi, bölme iginde hangi unsurlardan yararlanilacagi

ayrmt1Ïiolarak belirlenmigti.Lübnan, din ve mezheplere göre be; bölgeye bölünecekti.

Katolikler, Maruniler, Mûslümanlar, Dürziler ve §iilerbelli böl-gelere toplanacakti. Israiliçgalindeki topraklar, Israildenetimindeayri bir bölge olacakti.

Irak için dügünülenler de daha 80'lerde açiklanmigti. Irak üçebölünecekti. Güneyde Sii,ortada Sünni, kuzeyde Kürt devletle-riolacakti.

Suriye topraklarmda, kuzeyde, bir Alevi devleti yaratilacak,Halep bõ1gesindeise bir Sünni devlet kurulacakti.Sam'dabir baq-ka Sünni devlet ortaya çikacak, Israil smirmda bir Dürzi devletikurulacakti.Suriye en az dört parça olacakti.

Profesör Îbrahim Zarur "Hayal görmeye devam edebilirler!"

diyordu:"1stediklerini söyleyebilirler. Bunlart hayata geçirmek öyle

kolay degil. Amerika, Irak'ta güvensizlik ve istikrarsizhk digm-da hangi hedefi gerçekleytirebildi? Ortadogu'da yeni devletçikler,etnik ve mezhep bazmda güç odaklari olugturmak istediler. Buproje asla baçarih olamayacaktir! Bu projeye kargi hem Irak hal-ki, hem de tüm Arap halklari olanca güçleriyle mukavemet ede-

ceklerdir..."Bati, Suriye'yi kariytirmaplaninda ilk sirayi Alevi-Sünni ayri-

mma vermiyti.

Suriye'de nüfusun çogunlugu Sünni olmasina ragmen, iktidar,Alevi azmhšm elindeydi. Oded Yinon, "Bu aykirihk, ülkedeki so-runun dev boyutlarmi gözler önüne sermektedir" demiyti.

SamÜniversitesi'ndenProfesär Ahmed Berkavi, bölgenin cet-velle çizilen devletlerineigaret ediyordu:

120 BOL VE YUT

"Buradaki devletlerin ortak sikintilari var. Bunlarin bapm-da, zoraki kopuylarla devletlegmig olmalari geliyor. Bu bölgede-ki ülkeler ulusal kimligesahip olmadan, cthz dogmuglardir. DoguAkdeniz gibi çok önemli bir bölgede yer alan bu ülkelerin, Bat1'mnetki alani digmda kalmasi dügünülemezdi. Bu ülkelerin tam ba-gunsizolmasi durumunda Bati, büyük çikar kaybma ugrayacak-ti. O yüzden Atatürk'ün ve El Kugeyri'nin dügündügü "ulus dev-let" formülü Bati'ya korku vermiytir. Vetbu yüzden Bati, bölgede-ki ulus devletlerin güç kaybi için seferber olmuqtur."

Din savaglari için, Sünni halkanm, Siiülkeleri kuçatmasi ön-görülmügtü... Sünni ülkeler, Suudi Arabistan, Misir, Ürdün, SiiSuriye ve Iran'a karpi bir harekâta dogru yönlendirilmeye çahqi-hyordu.

Onlü Amerikah yazar Seymour Hersh, "Sünni cephenin bölgefinansörü Suudi Arabistan! Savag alam ise Lübnan" diyordu...

Etnik Kart

Din ayrmn körüklenirken, ey zamanh olarak rejim muhalifleriörgütleniyor ve destekleniyordu...

Bu çahqmalar 2005 yilindan itibaren hiz kazanmigti.Suriye muhalifleri, Amerika'da, Îngiltere'deve Fransa'da ciddi

bir biçimde destekleniyor ve örgütleniyordu.O kadar gözdeydiler ki, Suriyeli Kürt gruplar, Amerikan sena-

tosuna bile davet edilmiçlerdi.

Senato'da bir konuçoa yapan Suriyeli Kürt muhalifler, Trab-zon'u, Ankara'yi ve Antalya'yl "Kürdistan" smirlari içinde göste-ren haritalar dagitmiglar; konuqtuklan kürsüye, tarihteki tek Kürtdevleti Mahabad Cumhuriyeti'nin bayraginiasmiglardt...

Her firsatta, Amerikan bagkanma,verdigi destekten dolay1öv-güler düzüyorlardi.

Amerika, Kürt gruplara verdigi destelde, bir tagla iki ku; vuru-yordu. Hem Suriye'de ayrihkç1 hareket büyüyor, hem de o günekadar Israil'ekargi Filistin'e destek vermig olan Suriyeli Kürt grup-lar lfüreselharekâta çekilmig oluyorlardi...

SURlYE: "TERÖRIST DEVLETI" 121

Prof Ahmed Berkavi

Aynca Suriyeli Kürt muhalefet, Türkiye'de ve Iran'da destek-lenen Kürtçü gruplarla bir arada hareket ederek bölgeyi de teh-dit edecekti.

Hatirlarsm1z, 12 Mart 2004'te Suriye'nin Kamiyh bölgesindeKürtler ile Araplar arasmda çikan kanh olaylar, bölgedeki etnikgruplari cepheleytirmeye yaramigti.

SamOniversitesi'nden Profesör Ahmed Berkavi, "Buralar i;-gal altinda yaçamig devletlerle örülü. Sömürgeci güçler bölgemiz-den çekip gittiklerinde arkalarmda onarilmasi zor, tahrip edilmighalklar biraktuar. Özellikletoplumun birlikteligihedef almmig-

ti. Bölgede birlik, sömürgeciler için en büyük tehlikedir. Bu cog-rafyada birçok devlet kuruldu. Bir Kürt devleti de kurulabilirdi.Ama unutmayalim; bugün bölge devletlerinin yayadigt baskilan odevlet de aynen yayayacakti. Bu bölgedeyaçayan Kürtler, akillarmibaglarina toplarlarsa, diger baskigören halklarlabirliktebölücülü-gekargimücadele ederler. Huzur, bu bölgeye ancak böyle gelir."

Bati, yüzyil önce bu topraklara etnik karti miras olarak bira-kip gitmigti.

122 BOL VE YUT

Petrolün en yogun bulundugu cografyamn sahibi, Osmanhdevletiydi!

Yil 1916. Ingiltereve Fransa, Osmanh'mo ölümü için gizli biranlagma imzahyordu.Bu antlagrna, imzacilarin isimleriyle amhyor.Sykes-Picot Antlagmasi'yla, Ortadogu haritalan degigime ugruyor!

Tüm zamanlarm emperyalist devletlerinin sava; nedeni yineaymydi. Hasta adamm elindekiler çekigtirilirken, kullamlacak enönemli kart, etnik kartti. Araplar, Kürtler ve Ermeniler bu iq içinkullanildi... O zamandan bugüne metot degipmeyecekti.

Suriye'deki Kurtlere yönelik planlar, Irak ve Suriye Kürtlerinibirbirlerine cografi olarak baglamayi hedefliyordu.

Samir Al Taki "Bu hedefham hayal!"demiëti."Bölge büyük sorunlar yaçayabilir ama punu bilin ki burada

yeni bir devletoluqumuriun mümkün olamayacagi, zaman içindeanlayilacaktir. Irak bölünemeyecektir. Bölgede yer alan tüm kom-qu ü1keler sonunda bir araya gelecekler, bu projeye kargikoyacak-lardir."

Tarihte her zulüm dönemi bir bagkaldiriyla sonuçlamyor.Ortadogu'ya ku; bakiqi bakm ne görüyorsunuz! Iggal altmdakiIrak her gün kan kaybediyor. Ortadogu'nun kadim topraklarmmsahipleri, ölüme, göçe, sefalete mahkûm.

Filistin, 70 yildir saldin, içgal ve içkence altmda. Gazze ve Batieria davarlarla çevrili. Açik hava hapishanesinde yaçayan 3 mil-

yona yakm Filistinli, kuyatilmigdurumda.Lübnan yeni bir içsavagm eqiginde! Beyrut mahalleler bazmda

bölünmüp. Ülkeiçinde ülkeler kuruluyor.Afganistan'a vaat edilen huzurun adi "ölüm!" çikti. Çatigma-

larda her gün onlarca insan ölüyor. Taliban güçleri, ülkenin güne-yinde egemenligi tekrar ele geçiriyor.

SamÜniversitesi'nin bahçesinde sadece Suriyeli degil çegitliArap devletlerinden genç insanlar, Büyük Ortadogu Projesi'ni de-gerlendiriyor.Biri qunlari söylüyor.

"Büyük Ortadogu Projesi, dünyadakikapitalist sistemin, özel-likle Amerika'nin sopasi altmda baçkaülkelere giringa edilme pro-jesidir!Bu bölgedeki zenginliklerin, Bati'ya taymmasi projesidirl

SUR1YE:"TERÖRlST DEVLETl" 123

pamÜniversitesi'ndeögrencilerle...

Bu proje, bölgemizde istikrarsizhgi arttirmak içindirl Çünkübubölgedeistikrarsizhk hep paraya tahvil edilmigtir. Sonunda büyüksilah yirketleri satiplarim had safhada arttirmig, cepleri para dol-muytur."

2006 yazmda Condoleezza Rice açiklamigti:"Amerika, iran'ave Suriye'ye karp, Ortadogu ülkelerini silah-

landiracakti!"Amerika Digigleri Bakam, hedef tahtasmdakileri siralamigti:

El Kaide ve Hizbullah terörüne, Iran'm ve Suriye'nin bölgedekiolumsuz etkilerine kargi

"ihmh güçleri" destekleyeceklerdi!

Suriye'nin Gençligive BOP

Baas Partisi'nin hüküm sürdügü tek ülkeydi Suriye. §amÜni-versitesi'nin ögrencileri için Büyük Ortadogu Projesi'nin amac1

belliydi."Büyük Ortadogu Projesi, bölgemizdebaçarih olamayacaktirl

Ne yazik ki bazi Arap ülkelerinin yönetimleri, bu projeye alet ol-

124 BOL VE YUT

maktadir. Fakat unutmayahm bu bälgede halklar da var. Ve onlarbu projeye karqikoyacaklardir!"

Pekl ya kültürel bozulma, diye soruyorum. Gözlemledigim ka-dariyla digandan esen rüzgârlar dalga dalga Suriye gençliginin deönüne Batdilaymayikoyuyor. Kaleler içten de fethediliyor...

Genç bir adam ciddiyetle dinliyor. "Geliymeler karémda bi-linçli oldugumuzu dügünüyorum" diyor. "Burada Bati'ya özen-me minimum seviyede. Gerçi son zanianlarda sosyal ve ekono-mik sikmtilara paralel olarak, Suriye'deki gençlik içinde de yüzü-nü Batfya dönenler var. Ama onlar olaya uzaktan bakanlar.YoksaBatidaki gençligin durumu ortada. Onlarin sikmtilari bizden defazla!"

Büyük Ortadogu Projesi kapsammda, Ortadogu'daki bazi ül-keler "müttefik" ilan edilirken, bazilan "ger ekseni"ne dahil edi-liyordu. Bagkan Bush, Irak yönetimine kargi "düymanca eylem-ler" içinde olan Iran'ave Suriye'ye kargi, askeri önlemler ahnaca-

gimsöylüyordu.

"En Büyük Tehlike: Ortadogu'da Birlegme!"

Ortadogu, zenginliklerin anasi. Bu topraklarin insanlari birbi-rine dügman olmah. Olmah ki devran dönsün!

Ortadogu'da ne zaman huzur havasi esse, ne zaman iki ülke

yan yana gelse, ya darbe oldu ya suikast ya da bölge büyük ayak-

lanmalarla sarsildi.Misir ve Suriye, 1958'de tüm zorluklari aparak bir araya gel-

migti. Öylebaskilarlakargilagtilar ki, birlik sadece üç yll sürebildi.Ve 1979'da bir çaba daha! Ortadogu'da büyük birlegme! Irak

ile Suriye birleymeyolunda! Bu kez sahneye Saddam çiktil Bir dar-beyleIrak'm bagma geçip, birleymeyanhlarmm hepsini bir gece-de kurguna dizdi.

Saddam, arkasmda Bati destegi,Suriye'yle bütün iligkileri don-durdu, ardmdan iran'a savag açtil

lytetam o stralar Suriye'ye bir Avrupa Birligi temsilciligi açildi.Suriye'de "reformlar dänemi" o zaman baglatildi.

SURÎYE:"TERÖRÎST DEVLETP 125

am'daki Avrupa Birligi temsilcisi bir Yunanhydi. Vasilis Bon-tosoglu anlatiyor:

"Bizim Suriye'yle 30 senelik bir iligkimiz var. Iligkilerimiz1979 yilmda bagladt,zaten buradaki ilk temsilciligimizi de o za-man açmigtik. Suriye'yle iligkimizAkdeniz ortakhgi çerçevesinde.Biz Türkiye'yi de bu çerçeveye sokuyoruz. Yani bir Avro-Akdenizoluqumu. Bu olugum, Akdeniz ülkeleriyle ekonomik, kültürel vetarihi baglarumzin degerlendirilmesi temeline dayanlyor. Suriye,bu bölgede istikrar için önemli bir ortak. Burada reformlarm ba-ariya ulagmasma yardim ediyoruz. Sosyal ve ekonomik program-

lar için atilan adunlarda yol gösteriyoruz."Avrupa, ekonomik projelerle içerde ipbirlikleri oluytururken;

Amerika ve Israil,silahlari konupturacakti.Yalmzlagtirilmig Arap ülkeleri defalarca Israil saldirisi altin-

da inlemiyti. *Bölge bir içgalden öbürüne savrulmuqtu. Suriye,1967deki lsrail iggalinin yaralarmi saramadan, 1982'de yeni iggal-lerleyüzleyecekti. Devamh toprak kaybedecek,verimli Golan top-raklarmm bir kismmi Israil'everecekti. Birçok hayat sönerken 25bin Suriye vatandagi lsrail'detutsak kalacakti...

Bu"lanetli"

topraklar daha neler görecek! 1puçlartortada...

Bush'tan sonra Amerikan bagkanhgma aday oldugunu açikla-

yan General Wesley Clark bakm bälgede nasil bir gelecek hayalediyor:

"Amerika, beg yil içinde yedi ülkeyi ele geçirecek!" diyor Clarkve Irak'm ardmdan, Lübnan'i, Libya'yi, Somali'yi, Sudan'i, Iran'ive Suriye'yi strahyor.

Suriye'de Muhalefet -

Israil enerji politikalarmm änünde engel olarak gördügüSuriye'de "rejimin degiqmesil"gerektigini sik sik gündeme getiri-yor. Suriyeli muhalif güçlerin son yillarda, Bati'da gördügü izzetikram duruma ayna tutuyor.

Suriye'deki muhalefet birkaçkoldan çahviyor.Bir tarafta Suriyeli Kürt gruplar var. Obür yanda Esad aile-

sinin içinden gelip Bati'yla ipbirligi yapanlar. Geçmigte Hafiz

126 BÕL VE YUT

Esad'm büyük bir destekçisi olan, ancak zamanla iktidar hirst-na kapilan ve Hafiz Esad tarafindan Fransa'ya sürgüne gönderi-len Rifat Esad, bugün öz yegeni Beçar Esad'a kargi Avrupa'nm sa-fmda yer ahyor.

Suriye asilh Amerikah Ferid Kadiri, Washington'da örgütledi-

giSuriye Reform Partisilideri! Amerikan destegini arkasma almig,Suriye'deki rejimi degigtirmeye aday en änemli muhalefet odagiolarak dikkat çekiyor.

Kadiri, Suriye Reform Partisi'ni 11 Eylül 2001 saldirilarmdanbir ay sonra Washington'da kurdu. O bir igadamiyd1. Suriye'deBaas iktidarma karp kadrolar örgütlemekteydi. Yeni OrtadoguProjesi'nin aktörleri arasmda yerinialdt. Sadece Amerika'dan degilAvrupa'dan da büyük destek görüyor. Parti son yillarda Avrupa'datemsilcilikler aç1yor. Ferid Kadiri "Özgür Suriye Radyosu"ndanSuriye halkmi etkilemeye çahyyor. Haftada iki gün Güney Kibrisüzerinden yapilan yaymlarda, Suriye halkma Baas rejimini kötü-lüyor. Bati yandaghgun öneriyor. Büyük Ortadogu Projesi'nin ni-metlerinden bahsediyor!

Avrupa Birligi ofisi benzer faaliyetleri gam'dasürdürüyor.Avrupa Birligi temsilciligi, küresel eliti Suriyeli igadamlarlyla bu-lugturuyor. Reformlar dayatlyor, toplumu dönügtürecek projeler-den söz ediyor... AB'nin Yunanh temsilci Vasilis Bontosoglu (yada Pontusoglu) anlatiyor:

"Yavayyavaghayata geçecek projelerimiz var. Mesela birkaçyllönce Suriyeli girigimciler dernegi kurulda, Suriye'deki i; dünya-si içinde etkili oldu. Bu ve benzeri olugumlar, burada sanayininmodernizasyonunda etkili oluyorlar. Buna benzer birçok proje-miz var. Mesela öngördügümüz reformlarm sonuçlarim yumu-patmak için yoksullukla mücadele projemiz, sosyal güvenlik pro-jelerimizvar..."

Önemli açiklamalar yap1yordu. Duyan kulaklar için yol hari-tasi aç1kti: Suriye, içten degipmeli dönüçmeliydi.Iqadamlariveay-dinlar içinde reform talebi destek bulmuytu. Reformlar toplumuekonomik ve sosyal olarak sarsacakti. Halk açhk ve yoksulluklakargilaçacakti. Kendi agziyla söylüyordu: "Reformlarm sonuçlari-

ni yumuçatmak için, yoksullukla mücadele projemiz var."

SURIYE. "TERÖRIST DEVLETl" 127

Samir El Taki

Bir sonraki agamada, yaratdan dertlere merhem olmak içinprojeler üretilecekti. Sosyal yardim, yoksullukla mücadele, dahaiyi egitim, özel saghk projeleriyle halkm dertleri daha fazlapara-ya tahvil edilecekti.

Samir Al Taki'ye Avrupa Birligi ile Suriye iligkilerini soru-yorum. Acaba muhalefet tarafmdan desteklenen ve körüklenenAvrupa rüzgârlari Suriye'de nasd kargilamyordu...

"Suriye, Avrupa Birligi'ne üye olmak istiyor mu?""Hiç sannuyorum!" diyor, "Suriye Avrupa'mn kapismiçalarsa

zay1f oldugunu dünyaya ilan etmig olur. Avrupa'ya 'bizi koruyun!'demig olaruz. Bu, Suriye'Itin bälgedekiönemini bir anda hiçe in-dirir. Biz bugün burada kendi çikarlarmi koruyabilen ve bölgeselaçihmi olan bir devletiz. Biz bu bölgedegüçlüyüz ve çözüm sagla-

yan bir yapi olabiliriz. Suriye bölgedekiuzlagi sürecinde önemli rol

oynnyor. O nedenle uluslararasi toplumun Suriye'ye ihtiyaci var.Onlar bizim kapimiza gelmeli. Biz onlarm kapisma gitmemeliyizl"

Avrupa ve Amerika, Suriye'de muhalefetiörgütlerken dini olu-qumlari da dügünmügtü.

i

128 BÖL VE YUT

Amerika ve Fransa'nm yaninda bölgede etkili olan ve arkasm-

da Ingilizparmagibulunan Islamiõrgüt, Müslüman Kardepler'di.ÖrgütünIngiltere'deyaçayan lideri,Ali Sadreddin, Ingilizistihba-ratlyla kurdugu yakm iligkiyledikkat çekmigti.

Her hrsatta Haçh Seferlerinden säz eden, Müslümanlara tür-lü hakaret ve iftirayla saldiran Bati, Suriye'deki rejim muhalifleri

arasma bir de Islamiärgüt ekleyecekti.

Suriye'nin laik yapismm bozulmasi çok önemliydi. Al Taki,otelimizin loysalonunda duru bir sesle anlattyordu:

"Suriye toplumu laik bir toplumdur. Bununla gurur duyanz.Biz Müslümaniz. Bakm benim dedem büyük bir Islamâlimiydi.Ve annemi 1939'da Fransa'ya okumaya göndermigti. Suriye'deIslam saghkh bir gekilde geligti. Ne zamanki petro-dolarlar gel-di Vahabiler bu cografyaya Suudiler eliyle yerleytirildi. §imdimo-dern ve laik Suriye'ye yakipir gekilde dinimizi yaçamak istiyoruz.Çarpikbir Islamanlaylymm laiklige zarar vermesine kargi duruyo-ruz. Çünkilaikolmayan bir Suriye ayakta kalamaz."

Samir Al Taki, Bati'nin destekledigi çarpik bir Islamanlayiqi-

nin ülkede yayilma çabalarma deginmigti. Ortadogu'da etnik fark-hliklar gibi din de oyunun içine çekilmigti.

Bati'nm Islamile Aldatiqi

Gelin Bati'nm Islam'laolan garip iligkisine bir bakahm...2001 11 Eylül saldirilarmm ardindan Bagkan Bush, "Ortado-

gu'yahaçh seferi" ilan ettigini söylemiëti.ABD Bagkan Yarduncisi Dick Cheney "Hedefimiz Islamdün-

yasi" demi; ve"haçh seferi"ni göyle gerekçelendirmigti:

"Irak'i iggal etmeseydik, Müslüman ülkeler, Ortadogu'da birIslam ülkeleri birligi kurarak, Israil'iharitadan silebilirlerdi!"

O nedenle farkh bir Islamianlayi; bu bölgede yayilmah, ayr1-ca bölge ülkeleri birbirinden mümkün mertepe sogutulmahydi.Suriye Cumhuriyet Müftüsü Ahmed Hassan anlatmiyti:

"Bati, islam'iiki gekilde tamtti. Kökten dincileri öne çikartti.Bir de yumuçatilmig bir Islam uygulamasi ortaya sürdü. Bati, he-def seçtigi ülkelerde din bazmda aynmlari kigkirtti. Bununla kal-

SURlYE: "TERORIST DEVLETP 129

madi, etnik ayrunlan körükledi. Ve en önemlisi ekonomiyi boz-du, zengin fakir arasmda uçurum yaratti. Olkelerinsanayileymesi-ni engelledi. Bakm, Amerika'nm oyunu, hedef ülkelerde yöneticiile halk arasmda kopupyaratmaktir. Ortadogu'daki yönetimlerinçogu devyirilmiytir, kendihalklarim ezmektedir!"

Bütün bu çabalara ragmen, Ortadogu emperyalist hayallerinyörüngesine girmemigti. Amerika, petrol cografyasmdaki oyunla-rmda zafer elde edememigti.

Suriye Stratejik Aragtirmalar Vakfi Bagkani Samir Al Taki,Amerika'nin Ortadogu projesindeki çikmazlari sirahyor.

"Bati, Ortadogu'da, bu bölge, kimsesizmig gibi davraniyor.Sanki bu bölgededevletleryok! Bu topraklari kendi isteklerine gö-re tekrar çizilecek bir harita samyorlar. Bu maceraperest tavrm so-nuç getirmeyecegini akh baymdaherkesdefalarcabelirtti. AmerikaIrak'a girerken bunun, sonu gelmeyecek bir macera oldugu bili-niyordu. Öyleoldu. Son yedi senede defalarca altun çizdik. Açikyaralarin üstünün örtülemeyecegini söyledik. Irak'm iqgalinin so-nuçlarmm fena olacagmi belirttik. Ve bu bölgedeki devletlerzaafadügerse, devletsiz aktörlerin ortaya çikacagmi ve asimetrik savay-larin etkili olacagmi ifade ettik. Hepsi gerçekleyti!"

Suriye, bölgedekioyunu deqifre eden ülkelerden biri. Yeni Or-tadogu'da dayatilan siyasi gerçege direnmesi, tehditleri üzerineçekiyor.

Washington Post gazetesi, Beçar Esad'm yeni siyasi gerçekligigörmemekte direnmesi halinde, kendi iktidarmi da riske sokaca-

gmisöylüyor.Bati politikalarma direnen ve giderek Iran'la ve Rusya'yla itti-

fak yapan Suriye'ye karyi almacak önlemler 2005'te yöyle özetle-niyordu:

"Fransa ve Amerika arasmda kurulacak olan etkili bir ittifak,§amyönetimine benzersizbir baskiuygulayabilir!

"Avrupa Birligi ekonoitiik anlaymasi dondurulabilir ve Birley-mig Milletler yaptirunlari çerçevesinde baskilararttirilabilir.

"Lübnan'm bagimsizligi ve Suriye yönetiminde bir degigim ih-timali gündeme gelebilir. Esad'm bu süreci sag salim atlatmas1,ancak bölgedekiyeni siyasete uyum saglamasina baghdir!"BVY 9

130 EÖLVEYUT

Kisacasi Suriye, küresel güce ve onun Ortadogu politikalarmaboyun egerse ona hayat hakki tanmacakti. Yoksa ambargo, yapti-runlar ve bölünmeyle yüz yuze kalacakti.

Arap Ligi,Küresel Rüzgârlar Õnünde!Bati'dan yükselen seslere, Bati'yla yakm iligkiler içindeki olu-

qumlardan da destek geliyordu. Arap Ligi, bölge ülkelerine "de-

mokrasi" tavsiye ediyordu.Arap Ligi Genel Sekreteri Amt Musa, bölge ülkelerinde artik.

demokratik seçimler dänemibagladigmm altmi çizmigti."Misir'da, Filistin'de, Kuveyt'te, Irak'ta, Lübnan'da, Cezayir'de,

Tunus'ta ardi ardma yapuan seçimler, geriye dönülmez bir yolagirdigimizin belirtisidir!"demigti Amu Musa,

Bu seçimlerin hangi kopullarda yapildigmdan, Hamas gibi se-çimi kazandigi halde kenara atilanlardan, Irak'ta hangi koqullardaseçim yapildigmdan söz etmemigti.

Arap Ligi, Arap dünyasmda demokrasiden, geffafhktan, insanhaklarmdan bahsediyor, "Küresel rüzgârlarm önündeyiz!" diyor-du. 14tetam da bu nedenle Suriye yönetimi Arap Ligi'nden uzak

duruyordu.Samir Al Taki diyordu ki:"Bazi ülkeler bölgede, politikayi bagkalarma birakip sade-

ce ekonomik çikarlar peqinde koyuyorlar.Durumlart zaylf, eko-nomik kriz içindeler, sosyal problemlerini çözemiyorlar. BölgedeAmerika'nm baskisindan korkuyorlar ama unutulmasm, o askeri

güç sonsuza kadar orada kalmayacak.""Peki ya yayllan 'demokrasi projesi'yle nasil baça çikacaksi-

mz?" diye soruyorum."Bunun sonuçlarina iligkin örnekleri halka göstermek gerek.

IqteIrak'taki Amerikan demokrasisil Bir devlet parçalaniyor. Ve

çatigma sadece etnik gruplar arasmda olmayacak. Etnik grup-lar kendiiç1erinde de çatigacak. Planlanan bu Arap Birligi'ne ba-km... Toplumdaki derin yaralar blõflerle giderilemez. Insanlar,yalanlarm ve kendilerine sunulan ham hayallerin farkma vara-caklar!"

SURiYE: "TERORIST DEVLET!" 131

Prof Mehmet Yuva

2005'ten beri yükselen koro, Suriye'ye farkh bir adim attira-madi. Tarn tersine, Bati'ya kargi ittifaklar hizlandi.

Al Taki, "Tehditler bizi degil, Batih liderleri y1pratacak!" di-yordu:

"Arap-Israilçatigmasi ortadadir. Bu çatiçoanm üstünü, Sünnive giiçatigmasi baglatarak örtemezsiniz. Iran'i da bu oyuna da-hil etmeye çaliçarak Israil devletini yedeginize alamazsimz. Buoyunlar, Amerika'yi ve onun müttefiklerini de zay1flatir. BakmAmerika'mn yanmda yer alan tüm liderler pozisyon kaybediyor,digerleri ise yükseligte."

Suriye, Batt'ya kargi kompularlyla ittifaklar kuruyor. Iran'lamüttefik oluyor. Rusya ve Çin'leyakmiligkilere giriyor. Türkiye'yletüm engellernelere ragmen yakmlagiyordu...

am Oniversitesi ÖgretimÜyesiMehmet Yuva "Yakmlaymaekonomi temelinde de geligiyor" diyor.

"Türkiye-Suriye iligkilerinde son zamanlarda yayadignmziyilegme, ekonomik projelerle saglamlagtirildt. Ekonomik pro-jelerledesteklenmedigi takdirde bu iyileyme yüzeysel kalmaya

132 BÖL VE YUT

mahkûmdu. Bunu idrak eden her iki ülke yetkilileri çok önemliprojelere imza attilar."

"Bu projeler bazi engellerle kargilayiyorgibi..." diyorum."Hiç güphesiz, bu iligkiden rahatsizhk duyanlar var. Hem

Türkiye'nin bu cografyada çok güçlü olmasun istemeyen, hem debu cografyanm ekonomik istikrartn1 arzulamayan güçlerle karpikarplyay1z."

Son zamanlarda Türkiye ile Suriye arasmda enerji konusun-da yapilan görüymeler sadece iki ülke için degil bölge için büyüköneme sahip. Firat Nehri üzerine bir baraj yapum projesi görügü-lüyor. Sunrda serbest ticaret bölgesiiçin kollar sivamyor. Ayricakültürel igbirligi konusunda adunlar atihyor.

Bir zamanlar Sovyet bloguyla yakmlaçan Suriye'ye tavir aliyor-duk. Bir zamanlar Amerika Lübnan'a çikarma yaptigmda sessizkahyorduk.

Bugün bölgedeki küresel saldm kompuülkeleri bir araya geti-riyor. Halklar birbirine ne kadar benzediklerinivekargikargiya ol-duklan tehditleri yava; yavag algihyor.

1960'h ydlarda Türkiye'nin Kibris konusunda aldigi darbeler,bölge üIkeleriyleTürkiye'nin dayampmasina yol açmigt1. TürkiyeIsrailsaldirisi altmdaki Arap ülkelerine karyi topraklarmm kulla-mlmasina 1967de kargiçikmipti. Suriye'ye yardun yollanny saldi-

ri ve iqgalleri protesto etmiyti.

Genipletilmig Ortadogu projesinin hedefi, 20. yüzyilda da 21.yüzydda da degigmemigtir. Enerjiye sahip olmak için, bu bälgede-ki ulus devletleri bölüp parçalamak gereklidir.

Ortadogu'da güç sahibi devletler Türkiye, Iran ve Suriye'dir.Bu devletlerin ortak ç1karlari vardir. Hepsi tehdit altmdadir.

Komqu Irak'm bölünmesi her üç ülke için de felakettir. Bälücühareketler, üç ülkeyi de rahatsiz etmektedir. Petrol gaz ve ma-denlerle donanmig, Akdeniz ve Basra Körfezi gibi çok stratejikkiyilara sahip ve iç içe geçmig kültürlerle sarilrug bu cografya,Mustafa Kemal'in dedigi gibi "Bir gün her peye ragmen kucak-laçacaktir".

2008 "ÍRAN YILI"

Ocak 2008 Yolcuhigu

Uluslararas1 basm ajanslari "2008 Iran Ylh" diyor! fran,uzunyillardir tehdit altmda! Amerikan basmi yillardir dünya kamuo-yunu fran'akarsi bir askeri operasyon için hazirhyor.

On alti Amerikan istihbarat teykilati Iran'danükleer silah ol-madigt sonucuna vardi ama tehditler dinmiyor...

.. . TÜRKMENISTANTURKIYE

IRAK

- Tahr

MN

SUUDiARABISTAN KUVEYT

PAKiSTAN

134 BOL VE YUT

Askeri müdahale yam sira bagkatehditler de gündemde. Batiliörgütler fran'ayumugak girigi tartiplyor. Yumuçak girië, basm vetelevizyonlarla, sivil toplum kuruluglarlyla, sinema filmleriyle,müzikle, modayla saglaniyor.

Yoksul zengin arasinda açilan uçurum, Bati'mn elindeki etnikkart ve baskilarinyol açtigi bunahm da bu ülkeyi yoruyor.

Propaganda makinesi binlerce y1l Šnceyegitmigti. Geçen yilBerlin Film Festivali'nde büyük ilgi gören

"300 ispartah" adh

filmdebarbar Pers ordulari, 300 Ispartah tarafmdan tarumar edil-migti.

Sinema ve basin, iran kargitiyaymlara hiz vermigti... Bush'unOrtadogu gezisi Batih psikolojik harp harekâti egliginde gerçek-lepti...

George Bush, 2008 Ortadogu gezisine Israil'den baglad1. BenGurion Havaalani'nda büyük güvenlik önlemleri altmda Bush'lakucaklaçanIsrailCumhurbagkam Peres göylekonuyacakti:

"Kendi äzgürlügünü kazandiktan sonra, baykalarinaözgürlük

kazandirmaktan vazgeçmeyen büyük ülkenin lideri, büyük dost,George Bush! israiltopraklarma hop geldin!"

George Bush, havaalaninda kendisi için kurulan kürsüdenPeres'i yamtladi:

"Burada, kutsal topraklarda barigve äzgürlük için yeni firsat-lar gärüyoruz!"

Iki lider bu buluymada lran'1konaçacakti. IsrailliyetkililerAmerikan bagkamna bir Trandosyasisunacakti.

Gezinin sonunda yetkililerden belirgin bir mesaj çikti. SünniAraplar, SiiIran'la çatigacakti. Ayrica Arap sermayesi yeniden ka-zamlacakti.

ÇünküAmerikan ekonomisi zordaydi. Amerika'nin en büyükbankasi City Bank, 18 milyar dolar zarardaydi. Dolar zor durum-daydL Sosyal güvenlik, saghk egitim, digpolitika hiç olmadigika-dar çikmazdaydi. Irak ve Afganistan batakhgi Amerika'yi zorla-maktaydi. Amerika, Iran'da yeni bir cephe açoaliydi!

Dünyanm en borçlu ülkesi Amerika, Iran'a demokrasi götü-rürken kazanç saglayabilirdi...

2008 "lRAN YILI" 135

Dyigleri sözcusû Huseyni

Bush 4 yil önce Iran't ger ekseninde ilan etmigti. Amerika,Iran't "potansiyel düyman" olarak nitelemigti.

Tahran'da Digigleri binasmda görügtügüm iran Islam Cum-huriyeti sözcüsü Muhammed Huseyni'ye tehdidi nasil algiladik-

larmi sordum."Biz ciddi bir tehdit algilamiyoruz. Amerika'nm tavri, kendi

özel durumundan kaynaklamyor. Afganistan'da ve Irak'ta bir ba-taga saplannug durumdalar. Yeni bir krizi ne iç, ne dig kamuoyu-na anlatabilirler!"

Amerika 4 yll boyunca, nükleer silah üretmelde suçlamigti

Îran'i. Geçenlerde, bu iddia Amerikan Ulusal IstihbaratKonseyitarafmdan yalanlandi!

Amerika Ulusal Istihbarat Konseyi, CIA dahil, 16 Amerikan

istihbarat örgütünden olugmaktaydi ve 3 Aralik 2007'de "Iran'mNükleer Niyetlerive Yetenelderi" baglikh bir rapor yayimladi.

Raporda pu ifadeler yer ahyordu:

"Iran nükleer silah üretimini durdurmuytur ve halihazirdanükleer silaha sahip degildir."

Rapora ilk tepki Israil'dengeldi.

136 BÕL VE YUT

Ehud Olmert, "Amerikan ulusal istihbarati, raporlarmdane yazmig olursa olsun Iran'm bir tehdit oldugunu büyük dostGeorge Bush'a anlattik" dedi.

Sira, Bati medyasmdaydi. Çeligkiligörügler ortaya serildi.Guardian, News Week, National Review, Wall Street, istihbaratraporlarmdan sonra Iran'a askeri operasyonun zora girdigindendem vurdu. Ayrica Irak batakhg1Amerika'yi zorlamaktaydi...

Profesör Hassan Abbasi, "Bati'nm riesnetsiz tehditlerine alig-kmiz!"diyordu.

"Amerika 2004'ten 2008'e kadar her yil, fran'a saldiracagmadair iddialarda bulundu. Bu sadece bir tehdittir. Avrupa Parla-mentosu dönem dönem Iran'a geliyor. Heyetler gönderiyorlar.Geçen sonbaharda IsviçreParlamentosu'ndan bir heyet gelmigti.Heyetten biri bir mülakatmda bize, 'Sorun nukleer faaliyetlerinizfalan degil! Sorun, oturup Îsrail'le onu tamma noktasinda müza-kere etmemeniz!' demigti."

Press Tv genel müdürü Doktor Sarafraz, "Sorun Amerika'nmisteklerine boyun egmememiz" diyordu, "Amerika 'Ben bir sü-pergücüm. Ben ne dersem kabul edeceksin!' diyor. Îran da 'Benbagunsiz bir ülkeyim!' yanitini veriyor, lçte Bati'yla, Amerika'yla,Avrupa'yla aramizda olan biten bu."

fran Ortadogu'nun kalbi... Bölgenin en güçlü ülkelerindenbiri... Dünyamn petrol rezervierinde Saudi Arabistan'dan sonraikinci strada! Dünyanm Rusya'dan sonra en fazla dogalgaz üre-ten ülkesi!

19teböyle bir ülke, 29 yll önce Amerika ve Israil'idiplomatikolarak tanunayacagmi ilan etmigti!...

AB ve "Yumuçak Müdahale!"| Avrupa'nm büyük ülkeleri, Iran'a bir askeri operasyon yerine,

içerdeki reformcularin desteklenmesinive rejimin bu yolla yumu-gatilmasmi öneriyorlardi. Hükümet sözcüsü Hüseyni'ye yumuçakmüdahalenin anlammi sordum.

"George Soros'un 'turuncu devrimi'yle simgelegen operas-yonlar, ekonomiyi, hükümetleri, kültürü degigtiriyor. Televiz-

2008 "ÎRAN YILI" 137

yonlanmiza, üniversitelerimize giriyorlar. Buna yumuçak güç de-niyor. Ülkeler,demokrasi ve insan haklan slogani altinda degiyi-yor. Bu yumuçak zehirle nasil mücadele ediyorsunuz?"

"Bagta fran olmak üzere birçok islamülkesi, Bati'nm kültürelsaldirisi altmda. Bu ülkelerde genç nüfusu hedefliyorlar. Onlarakendi kültürlerini dayatlyorlar. Bunu da muhtelif vasitalarla;medyayla, televizyonla, sinemayla, bazi sivil kuruluglarmfaaliyet-leriyle agilamaya çahqiyorlar."

Tüm kitle iletigim araçlari iran'a kargi kullamlacakti.Kitlelerietkileyen en önemli araçlardan biri sinemaydi.

Ünlü "300 Ispartah" filmi,IsraifinLübnan'da aldigiyenilgininhemen ardmdan yapildi. Nükleer silahlara sahip koca Israilordu-

su, bir avaç Hizbullah tarafmdan geri püskürtülmügtü."300 Ispartah", bu yenilgiye Hollywood'dan bir cevapti.Filmde iyi egitilmig 300 Ispartah,yani antik Yunanh asker, 2,5

milyon Persliyi darmadagm ediyordu.Filme göre, Pers imparatorlugu'nun yenilgisi, tüm medeni

dünyay1, yani Bati'yi birleytiriyordu. Ayrica Perslerin yenilgisi so-nucu dünya demokrasiyle tamqiyordu!

Senaryo, Iran'm kuruculari Perslerin, barbar ve cahil oldu-

gunu,koca ordularmm beypara etmedigini vurguluyordu. Batihhalklarm temelini olupturan Yunanhlarsa cesur ve asildiler! BirYunan ordulara bedeldi...

Bati basim haftalarca "300 Ispartah"dan bahsetti! Tüm dün-ya gençleri bu filmle tarih hakkmda fikir edindi. Iqtepropagandamakinesi bu demekti...

IranCumhurbagkan1Mahmud Ahmedinejad, Batimedyasmintaktiklerine dikkat çekiyordu.

"Bati medyasi gimdi da içgalcileri kurtarici, mazlum halklariterörist olarak gösteriyor!" diyordu.

Tüm dünyada televizyon en etkili araçlardan biriydi. Dünyahalklari haberleri bellibayhBatili haber ajanslarmdan ahyordu.

Iran, üzerine gelen propaganda makinesine aym yöntemle ce-vap verecekti. Son 2 y1ldir, günde 24 saat Ingilizceve Arapça yaymyapan televizyon kanallarmiuydu üzerinden devreye sokmuqtu.

Press Tv, bunlardan en önemlisiydi.

138 BÖL VE YUT

Press Tv genel müdürü Dr. Muhammed Sarafraz'la basimngücünü konuquyoruz.Bir sabah CNN'in tüm dünyaya yalan birhaberinasil servis ettigini anlatiyor:

"Bu, yalan haberlere bir örnekti. CNN, Iran donanmasmmAmerikan donanmasma ait gemileri taciz ettigini gärüntülerledünyaya duyurdu. Böyle bir durum yoktu. Daha sonra ortaya çik-ti..."

2007 sonunda, tesadüf.bu ya, tam da Bush'un Ortadogu ge-zisiöncesinde, fran devrim muhafizlarma ait beg tekne, HürmüzBogazi'nda Amerikan deniz kuvvetlerine ait üç gemiyi taciz edi-yordu...

Görüntüler özel bir gekilde montajlamyor ve sonuçta iran ki-naniyordu!

Ayni gün içinde görûntülerin asillari ortaya ç1kmigve tacizinsöz konusu olmadigi anlayilmiyti.

24 saat Arapça yayin yapan Al Alam televizyonu yetkilisiHassan Abedini "Hedef ülkelerin imajiyla oynuyorlar!" diyor.

"Batih gazeteciler gerçekleri yansitmlyor. Bati'mn elindeki

haber ajanslari ve kitle iletipim araçlari Iran'i sürekli bombardi-mana tutuyor. Tran'lallgili tüm haberler karanhk bir imaji yan-sitiyor."

Sarafraz da aym konuya deginmiyti:"Amerika'da bile izieyi-ciler artik bu haberlerin fabrikasyon oldugunun farkma varmayabagladi.insanlaronlara hikâyenin hep tek bir tarafmm aktarildi-

gmmfarkmavardilar."

Tahran'm Kadmlari!

Îran'm karanhk imajimn yayilmasmda kadmm da agirhkh ye-ri oldugunu söylüyorum:

"Gerek geriat mahkemelerinin kararlan, gerekse kirbaçlanankadmlar bu imajikuvvetlendirmiyor mu?"

Sorum hoquna gitmiyor. "Îran'da kadmlarm yüzde 64'ü üni-versitede okuyor," diye yan1thyor...

Bati'da iran imajmda en çok kullanilanlar kadmlar. Soruyutekrarhyorum:

2003 "ÎRAN YILI" 139

Sanaz Hamm

"Amerikan ve Avrupa medyasinda Iran deyince, kara çaryaf-h kadio, simge olarak kullandiyor, bununla nasil mücadele edi-yorsunuz?"

"Iran'da kadmlar sosyal hayatin tam içindedirler. Her meslekgrubunda varlar ve çok aktifler," diyor.

Aktif olanlar vardi... Onlar genellikle ekonomik durumlariiyiolanlardi...

Press Tv'de tamytigun halkla iligkiler müdiresi Sitare, beniTahran'm lüks mahallelerinden birindeki bir eve davet etmigti.

Tahran'm kalburüstü kadinlariylatantyacaktim.Pasdaran Mahallesi modern ve gik binalarla kaphydi. Kiralar

1000 dolardan baghyordu. Evlerin en küçügü 400 metrekareydi.

Onlardan birinde giysi tasarimcisi, ressam, üst düzey yönetici birgrup hammla sohbet teme firsatt yakalayacaktim.

Görkemli bir girigin ardmdan süslü koridorlar içinden geçe-rek cam kaplyt geride birakip asansöre biniyoruz. 14. kata çikipzile basiyoruz. ÖndeMustafa, kamera çekime hazir. Kapt açihyor.Mustafa kargismda gördügü hammdan etkilenip sendeliyor. Siyah

140 BÖL VE YUT

ipek eçarpla bir kismiörtülü kumral saçlarm çevreledigi dünyanmen güzel yüzlerinden biriylekaryllayiyoruz.Yeyil,kocaman bir çiftgöz. Boyunda ve bilekteçok modern altin birer taki. Incecikbede-ni manken ölçülerinde. Türkçe "Hoggeldiniz!" diyor. Adi Sanaz.Tebrizli.

Kocaman bir salonda Tahran'a kugbakigi bakarak sohbet edi-

yoruz. "Ne iglemeggulsünüz?" diye soruyorum."Kocam iç mimar. Birlikte çahqiyoraz. Ben elbise tasarhyo-

rum. Aym zamanda Ingilizceögretmenligi de yaplyorum" diyor.Sitare anlatiyor: "ÜIkenin kurallart uyarinca yayayan insanlar

var. Daha farkh yayayanlar da... Aramizda sanatçilar, yönetmen-ler, ressamlar var..."

"Anladigun kadarlylaIran'm elit kesimi,halktan çok farkh ya-giyor" diyorum.

"Batt basmi özellikle Iranh kadmi öne çikariyor. Malum, ül-kelerin durumu kadmm konumuyla ölçülüyor. Dünya basmmdafran'mimajun nasil buluyorsun?"

Sitare, "Bir Traithiçin bu hazin bir yey,ülkesinin sürekli en kö-tü yekilde dünyaya yansitilmasi; hiçbir iyi yanmm gösterilmemesi;tüm halkm kötülenmesi... Bu ülke sizin vatanmizsa canunz çokyaniyor. Burada, yansitilanm diqinda çok farkh bir hayat var" di-yor.

Bana, Istanbul seçkinlerinin Avrupa'da "Esas Türkiye biziz.Bakm ne kadar moderniz. Gece kulüplerimiz, adada, modada eg-lence yerlerimiz var. Giysilerimiz marka..." deyiëlerini hatirlati-yor.

Hanunlardan biri Azade, Avrupa'da sergiler açmig bir ressam.Kadmlart çiziyor...

Tablolari iyi satiyor.Haniye, giysi tasaruncisi. Sessizce konuçoalari dinliyor. Ve

usulca yanuna gelip bagörtasünün bagmdan kaydigt görüntülerinmontajda kesip kesemeyecegimisoruyor.

Sanaz, Sitare, Azade ve Haniye... Onlar meslek sahibi, genç ha-mmlar. Üst gelir grubundan ailelere mensuplar. Sanaz'a Iran'dakikiyafet kisitlamasmm kendisini rahatsiz edip etmedigini sordu-

gumda,"Benihiç ilgilendirmiyor!" diyor, "her

2-3 ayda bir Miami

2008 "1RANYILI" 141

ya da herhangi bir yerde istedigim gibi gezip dolaçabiliyorum.Burada da buramn kurallarma uyuyorum".

Tahran ve Dekolte

Tahran sokaklarmda, çok farkh gelir gruplarmdan olan men-sup digerleri de var...

Anacaddedeki bir pasajm içine giriyorum. Kalabahk bir giysidükkânmda mügterilerin arasma karigiyorum.

Kiyafetlerdeki dekolteler beni çaqirtiyor. Çogu,payetlerle süs-lü, sirti tamamen açik, ancak bir kabare artistinin giyebilecegi tür-den. Ama çaryafh hanunlar en çok bu elbiseleri inceliyor.

Bir hanima yaklayiyorum. Inceledigigece elbiselerine bakiyo-rum... "Bu giysileri nerelerde giyiyorsunuz?" diyeIngilizcesoru-yorum, gülümsüyor. "Benimle Türkçe konuqun. Tebriz'denirn."Evde oldukça farkh giyindiklerini, diçarida örtünmenin acisini çi-kardiklarmisöylüyor. "Gece, toylarda (dügünlerde)abiye, açik ki-yafetler giyeriz" diyor.

Kameralarm giremedigi dügünlerde, íçyerlerinin yil sona par-tilerinde kadm ve erkek birlikte eglendiklerini säylüyor bir baçka-si. "Kapah kapilar arkasmda kiyafet yasagi yok!" diyor...

Yaklayik 30 ylldir Iran'dan gelen haberlerde kadm karakolla-rmdan, kiyafet polislerinden sõz ediliyor... Renkli giysilerin ya-saklandigi, saçmm teli görünen kadmlarm cezalandirildigt söyle-

n1yor...Unutmayalun, iranhkadiolar sadece 30 yll önce farkli bir reji-

me adim atmiglardi.

"ÖyleBir 19Becerdik ki..."Yil 1978'di. Iran, Amerika'nin destegiyle agir sanayide hiz-

h adimlar at1yordu. Öte yandan halk kan aghyordu. 1;çilerinveorta kesimin hayat ve çahyma kogullariagirlagmigti, halk periçanbir halde yaqiyordu. Olkenindört bir yanmda iqçiler ve ögrenci-ler ayaklanmaya baylamigti,milyonlari bulan gösteriler sokakla-ri kapliyordu...

142 BOL VE YUT

Ordu yavaçça dagihyordu. Halk silahlamyordu. Tran'daolup

bitenleri endigeyle izleyen Bati, yandayi Sah'igözden çikaracakti.O yillarda, Amerika DigigleriBakam Cyrus Vance ünlü cümle-

siyle basmda yer alacakti:

"Iran'da yeni rejim ister monaryi, ister Islam cumhuriyeti ol-

sun, bizim için ikisi de bir."lytetambusiradaFransa'dasürgunde olanAyetullahHumeyni,

Iran'a geri dönecek, komünistlerin halR içinde güç kazandigt birsirada olugan büyük siyasi boyluk, Humeyni'nin kontrolüne geçe-cekti.1ran islamCumhuriyeti 1979'da kurulmuytu.

Iran sol bir darbeden son anda kurtulmuqtu. Amerikan bag-kam JimmyCarter, bir konugmasinda Iran'dayayananlarm göy-le özetlemigti:

"Iran'da öyle bir i; becerdik ki, bunu iranhlar ancak on sene

sonra anlayacaklar!"

Amerika o yularda, bugün tehdit olarak algiladigi iran'dakirejim degigikligini desteklemigti. Amerika'nm korkulu rüyasiMusaddik gibilerdi... 1950 yihnda halkm büyük bir çogunluga-

nun destegiylebagbakan seçilen Musaddik, Iran'm tüm petrolü-nün üzerinde oturan ingilizpetrol girketini feshetmig,millilegmehareketini baglatunytt.

Sadece üç yd iktidarda kalacakti Musaddik. Amerika, logiltereve içerdeki Bati igbirlikçileri bir darbeyle Musaddik'i devirdiler veiktidar koltugunu gah'ahediye ettiler.

O tarihten sonra Batih devletler Sah'ane dilediyse sundular.

1967 yilmda Iran'a ilk nükleer reaktörü Amerikalilar teslim etti-

ler. Bugün kendi ektikleri tohumlardan gikâyetçiler!fran'dakiIslamirejim 29 yagmda. Batfya baykaldirislyla ve

kendi çikarlarun savunmastyla dikkat çekiyor.Profesör Hasan Abbasi, iran'maldigitehditlerive bugünü göy-

le degerlendiriyor:"Amerikahlar da çok iyi biliyor ki askeri bir faaliyet içerisin-

de degiliz. Nükleer silahlanma suçlamasi tamamen bir baha-nel Bugün Amerika'nm bize karpi kullandigi dört bahanesi var:

Birincisi, Iran'm atom silahi yaptigma dair iddialar. Ikincisi,terö-rizmi desteldedigimiziddiasi. Üçüncüsüdemokrasikonusundaki

2008 "lRAN YILP 143

suçlamalar. Dördüncüsü insan haklari ihlalleri yapddigi iddiala-ri. Bunlar Bati'nm bahaneleridir. Irak'i iggal etmeden önce de ay-m bahanelerikullandt. En kuvvetliiddiast, nükleer silahlanma ko-nusuydu. Bunun komikligi, Israil'inLübnan kargismdadügtügüdurumla ispatlandi! israil'inelinde 200 adet nükleer bayhkh füzevardi. Ne oldu? 3 bin Hizbullah askerikary1smda geri çekilmek zo-runda kaldilar! Çünküinanç, nükleer güçten daha kuvvetlidir!"

Dogruydu. Inançhbir milleti yikmak zordu. Ote yandan yu-muçak bombardunan iran'dabüyük gehirleri sariyordu. Profesöresoruyorum; "Batt'mn bagka bir silahi daha var. Iran yumuçak'bombardiman'a

maruz kahyor.Sokaklarda hiç gärmedigimiz ka-dar çok Ingilizceyazi var. Hammlar Bati modasmi takip ediyor.Gençler rap müzik dinliyor. Bu, belki de nüldeer silahtan, bom-balardan daha tehlikeli. Ne dügünüyorsunur ve nasd önlemler ah-yorsunuz?"

Önünebakiyor.Zaten genellikle bana bakmadan konuquyor!"Dogrudur! Amerikan yaçam tarzt maalesef liberal ekonomi-

nin bir parçasi" diyor, "sokaklarda, caddelerde gördügünüz yazi-lar, afigler var ama ne yapalun, bunlar da liberal ekonominin ge-rekleri. Televizyon reklamlari da bäyle. Bunlara karyitedbirler al-

maya çahyyoruz..."fran televizyonu, Amerikan filmlerine de, dizilerine de yer ve-

riyordu. Batih yayam tarzi ve reklamlar sokakta karquagtignmzgençlerin ilharn kaynaglydi...

Kadmlarsa, Batdi yapam biçiminden en çok etkilenenlerdi.Bir pasajm içinde Mitra'yla kargilayiyoruz. Abiye kiyafetlersa-

tan bir butigin önünde duruyor. Kizd saçlari bayörtüsünden firh-yor ve bol makyajh yüzünde genig bir gülümsemeyle bizi selamh-

yor. Vitrindeki altm payetliönü bele kadar dekolte elbiseyi göste-riyorum. "Bu modelikimler ahyor?" diye soruyorum.

Mitra kahkahalarlave Türkçe olarak "Hanunlar bu modellereçok ilgi gösteriyor!" diyor.

"Nerede giyiyorlar evde mi?" diyorum."Meclislerde, toylarda...""Fazla dekolte degil mi?" diye sorayorum. Yine loktrdlyor."Gü-

nah degil mio zaman..." Mitra uzata uzata "Hayirrrr..." diyor.

144 BOL VE YUT

Açik Toplum, Liberal Ekonomi...

HasanAbbasiiran'dakidekolte aqkimyorumlamigti... Yüzümebakmadan bir çupida qu sözleri söyledi:

"Burasi açik bir toplum. Para kazanan kazanabiliyor. isteyenistedigi gibi yaqiyor. Dini bir toplumuz ama modern bir yaçanti-miz var. Ve kabul etmek gerekir ki günlük yaçantida Amerikan et-kisivar. Ekonomide de bu etki gärülüyòr..."

"Liberal ekonomi" diyorum."Liberal ekonomi" diye onayhyor, "gimdi Ahmedinejad hükü-

meti 'adalet paylagimi' uygulamastyla, 16 yildir hâkim olan libe-ral ekonomiyi degigtirmeye çahylyor. Mesela kamu kuruluglarmmhisselerinihalka dagitiyor".

Tüm änlemlere ragmen, zengin fakir uçurumu Îran'1sars1yor.Sokakta konuptugumuz herkes geçim sikmtismdan dem vuruyor.

Tahran pazar1 önünde bir genç hanimi durduruyoruz. Onahayallerini soruyoruz... "Sikmtisiz yaçam" diyor. "Rahat bir ya-çam istiyorum" diye de ekliyor.

"Peki ne kadara rahat yaçamr Tahran'da?""Ayda 200-250 tümenle rahat yayayabilirsiniz..."Yammiza yaklaçan orta yayh bir adam "Mamkün degill" diye

itiraz ediyor... "Ayda 500 tümenden apagi rahat yayanmaz..."Pazar esnafi da gelir eqitsizligini vurguluyor..."Burada ya çok fakirler var ya da çok zenginler. Orta kesim

yok. Ya yukarida ya apagida."Profesör Abbasi'yle liberal ekonominin Iran'a getirdiklerini

tartigiyoruz. "Iran Islam Cumhuriyeti, Islam ekonomisini haya-ta geçirmek için yola çikti" diyor, "iki tip ekonomi de; sosyalist

ekonomi de, liberal ekonomi de insam esas alir. Ama Islameko-nomisi bunlardan çok daha farklidir.29 y11diruygulanmaya çah-gilmaktadir".

Sözünü kesiyorum:"Eger islamadalet sistemiyse, ki ben öyle bilirim, Iran'daada-

let yok, bu nasil iq?"diyorum.Yine bana bakmaktan kaçmarak agdah bir sesle agir agir ce-

vaphyor: "Ne yazik ki 29 yildir adaleti uygulayamadilar. Bakm

2008 "lRAN YILI" 145

Tahran Kapah Çarpst

Islam'dabeytemel esas vardir. Dini siyaset, ekonomi, kültür, sos-yal hayat ve güvenlik. Dini çerçevede bunlarin yapilmasi gereki-yordu. Yap11amad1."

"Neden yapilamadi onu merak ediyorum," diyesoruyu tekrar-hyorum. Cevap vermiyor.

Iran'a her gelipimde aym otelde kaldigundanve tüm garsonlarAzeri Türkü oldugundan her günun sonunda onlarla dertlegiyo-rum. Sokakta gördüklerimi anlatip nasil yaçadiklarmi soruyorum.

"Sabah kaçta geliyorsun ige?""Sabah 7" diyor Celil Yorgun yüzünde zarif bir gülümseme."Haftanm her günü çahqiyor musun?""Her gün çahqiriz" diyor, "saat 7'de geliriz, saat üçe kadar ça-

hqiriz.Ayda 300 dolar ahriz. Fazla mesai yaparsak para biraz ar-tar".

Tahran'da haftada 7 gün çahyan bir garson, 200-300 dolar gibibir para kazaniyordu...

Genellikle mesaiye kalarak ailenin geçimini saghyordu... Tah-ran'da ev kiralari çok yüksek oldugundan çogu gehir digmda ya-BVY 10

146 BOL VE YUT

yiyordu. Sabah S'te kalkip iki saatlik bir yolculuktan sonra ige va-rtyorlardi.

Celil, "Zor yetiyor. Kira var, yol masrafi var, yemek var" di-ye anlatiyor. Susup açik büfedeki servis tabaklarmi düzenliyor."Bütün dünyada böyle," diye de ekliyor. "Üst tarafta birileri çokzengin, altta birileri çok zor çartta yaqiyor. lyteo zaman adalet ol-muyor!"

Mutfaga gitmeden önce "Bu igleribüyüklerimizbiliyor" diyor.Ben de büyüklere soruyorum... Klige cevaplar ahyorum.

Abbasi gelir adaletsizligini yöyledegerlendiriyor:"Bu durumun birkaç sebebi var. Birincisi, ülke nüfusu iki kat

artti. Suanda 70 milyon nüfusumuzvar. Bu nüfusa 28 yildir ambar-

go uygulamyor. Ekonomik ambargolar ve yaptirimlar var. BunlarIran ekonomisine agir yükler getiriyor. Bir bayka sorun yabanci ül-kelerden gelen mallar yüzünden küçük sanayinin yok olmasi..."

Tüm bunlar toplumun belli bir kesimini hiç etkilememiyti.Onlar servetlerini arttirabilmiëlerdi...

Sanaz, durumu en açik biçimde özetlemiyti:"Toplumda yüksek gelir seviyesinde olanlar, canlarmin istedi-

giher gekilde, her yerde yaçayabilirler. Dünyanin dört bir yanindabulabilirsiniz onlari. Malum, para size bellikapilari açar. Maalesefo kapilar herkeseaçilmiyor."

Tüketim Ekonomisi

Ekonominin dengesizligi, 1990'larm baymda yeni bir biçim al-

migti. Kadmlarm ve ögrencilerin baqun çektigi reformist hareket,amacina ulaym14t1.

O dönemde Bati basminda, "Iran için umutlar artti" baghkla-ri atildi. Iran'da yenilikçi hükümetler kültürel reformlara yer ve-receklerdi. Yabanci sermayeyi teyvik eden yeni liberal politikalarhayata geçiyor, sanayiiözelleptiriliyordu. Devrimden sonra ilk kezözel bankalarmkurulmasma izin verildi ve devlet girketlerinin sa-tilmasun kolaylagtirmak için Iran borsasi yeniden devreye girdi.Bu.ekonomik program, adaletsizligi arttiracak; yoksulluk ve ipsiz-lik daha da yayilacakti.

2008 "lRAN YILI" 147

Hello Kitty!

Toplumda tüketim kultürü hiç olmadigikadar hiz kazanmigti.Hicaph hanimlarm en çok kullandigi tüketim maddesi mak-

yaj malzemeleriydi. Hemen hemen tümü Bati'dan ithal ediliyor-du. Ve bu ürünlerin büyük bir yüzdesi Yahudi sermayesine aitti.

Yumugak iggal, yavaçça Iran'm kalbine nüfuz ediyordu... Ik-tisat ögrencisi Suzan da, gençlerin büyük bir kismi gibi Bati'yaözeniyordu...

Okuldan mezun olunca iqbulap bulamayacagindan kuskuluy-du. Bütün arzusu kapagi Bati'ya atmakti. "Nereye mesela?" diyesordugumda "Isveçveya Îtalya"demigti.

Ve bir baçkast... Ahmed henüz bir lise ögrencisi... Saçlari"punk" stilinde tarah. Yukari dogru, bol jöleyledikleptirilmig.Ayagmda özel olarak yirtilmly marka bluejean'i.Ozerindebeyazbir ceket, içindeki tiçört Ingilizceyazilarla igli. Okulu bitirir bitir-mez yurtdigina gidecek. Televizyonlarda gördügü hayal dünyasm-dan içeri girecek...

Uydulardan yayilan hayallergenç ya da yagh herkese ulagiyor,toplumu yavaçça degigime ugratiyordu.

Sokakta kime sorsak uydudan yabanci televizyonlari izlediginisõylüyor. Okula yeni baglayan çocuklar, üzerinde Amerikan çizgifilmkahramanlart olan sirt çantalarikullaniyor.

Tahran'daki bir çocuk magazasi vitrini önündeki paykinhgi-mi hatirhyorum. Tüm okul malzemeleri üzerinde ya çaryafh birBarbie vardi ya da bir kedi, altmda "Hello Kitty" kelimeleri...

Yumuçak 19galve Ajanlari

Liberal ekonomi sadece tüketimi arttirmakla kalmlyor aynt za-manda Bati yanhsi bir muhalefetin ülkeye girigine yol açiyordu.

Iran Islam Cumhuriyetisözcüsü Muhammed AliHüseyni, çe-gitli sivil toplum örgütlerinin Batt'yla iligkilerini anlatiyordu...

"Batih ülkelerin görevlileri, biiiëlere meyyalkimselere projelerteklif ediyorlar. 1;birlikçilerio ülkelerin siyasi ve kültürel hayati-na nüfuz ediyorlar. Halkla hükümet arasmda çatlaklar olupturma-

148 BOLVE YUT

yt hedefliyorlar.Kendi denetimlerindebir hükümet için önçartlarihazirhyorlar. 1çerdensatm aldiklar1kimseleri Batih ülkelere davetedip, egitiyorlar. Geri dändüklerinde de rnuhalefet dalgasi oluy-turmak için çahymalara baghyorlar."

Çegitliülkelerde hükümetleri deviren, rejimleri degigtiren"Açik Toplum Enstitüsü," fran'dagizli de olsa faaliyette bulunu-yordu... Hasan Abbasi ünlü para spekülatörü ve Aç1k ToplumEnstitüsü'nün mimart George Soros'tari säz etmigti...

"Soros'un ve benzerlerinin faaliyetleri gizli faaliyetlerdir.Siviltoplum kuruluglarmm arkasma saklamrlar. Açik Toplum adi al-tmda faaliyettebulunurlar. Genel olarak medya mensuplarmi kul-lamrlar. Ögrenciler,kadmlar, iççilerve etnik gruplar içinde faali-yete agirhk veriyorlar. Etnik gruplari, özellikle Azerileri, Araplarive Belucileri ayaklandirmaya çahyiyorlar..."

Arapça yaym yapan Al Alam'dan Abedini de bu konuya de-ginmigti...

"Amerika, bölgede,din, etnik kimlik ve politik gruplari kulla-narak iran'ibölmeyeçahqiyor. Mesela Kuzistan bölgesindekiArapmuhalefet grubu, sekiz yddir Amerikan örgütlerince finanse edi-liyor..."

Iran'da Azeriler, Türkmenler, Bahtlyariler, Kaggaylar gi-bi Türkçe konuçan 25 milyon insan yaqiyordu ve bunlar en bü-yük çogunluk olan Azerilerin önderliginde ayaldandirdabilirdi.Abedini açikhyordu.

"Her ülkede oldugu gibi Iran'da da etnik gruplari kigkirtma-ya çahyan dig güçler var. Iran'damuhtelif kavimler yillarca, asir-lar boyu birlikte yaçadilar. Devrimden önce bazi bõlgelerdedüg-manlarumzin tahrikleriyle bazi küçük çaph çatigmalar olmuyturama sekiz y11süren Irak Savagi'nda ülkenin tüm unsurlart birlik-te savagti. Düqmanlarimiz, Belucileri, Türkmenleri, Kürtleri veAraplari kiçkirtmakve Iran'i beqparçaya bälmek istedi. Ama ba-garih olamadilar."

Iran'da uzun zamandir federe bir Iran devleti propagandasigündemdeydi. Çogu,Amerika'da yagayan muhalif liderler,Iran'mtek kurtuluqunun bir Amerikan müdahalesi olacagmi bile dile ge-tiriyordu.

2008 "lRAN YILI" 149

Gerekse sosyal ve siyasal partlar Amerikan politikalarmm ek-megine yag sürüyordu. Iran nüfusunun üçte birini Azeri Türklerolugturuyordu. Ve Iran'm üniversitelerinde Kürt dili ve edebiya-

ti dersleri okutulurken Türkoloji bölümlerine yer verilmiyordu.Rahatsizhklari iyi degerlendiren dig istihbarat birimleri, uzun yll-lar baski altindakietnik gruplar üzerinde çahymalar yaplyordu. Buçahymalarin özetini gelin IngilizSunday Times gazetesinden oku-yahm...

Sunday Times gazetesi Amerikan istihbarat örgütü CIA'ninAzerbaycan Türklerini ve Kürt muhalif gruplari birbirine ve hü-kümete karpiaym anda destekledigini yazmieti.

Tranyönetiminin "azmhk haklarma ve kültürlerine baski uy-guladigmi" belirten gazetede qu satirlar vardi:

"Washington, diplomatik girigimlerin sonaçsuz kalacagimvar-sayarak, CIA vasitasiyla, fran'dakietnik azmlik gruplart arasmda-ki muhalefet milislerine yardun ediyor. Ayrihkçi hedeflere yönelikmaddi kaynaklar,dogrudan CIA'mn örtülü ödeneginden geliyor."

Sunday Times, iddialarm kaynagiolarak, eski bir üst düzey CIAyetkilisini iyaret ediyordu.

Çözüm"Sadabad Pakti"

Artik Washington, Iran'daki muhalif gruplarin temsilcileri-ni sik sik agirlayacakti. Muhalif liderler, Tahran rejiminin devril-rnesi için Amerika ve Bati'nm yardunmi istiyorlardi. AmerikanKongresi, Kürt, Azeri, Arap ve Beluci muhalif gruplarm temsilei-lerini agirlamaktaydi.

Tüm bu tehditlere kargi Iran, genig bir yelpazede ittifaklaraagirlik veriyor; Asya'nm devler ligi ganghaylybirligiÖrgütü'negirmeye hazirlamyor, Çin'le,Rusya'yla anlaymalara imza atiyor,Afrika'da yandaëlar buluyor ve Venezuella gibi sosyalist ülkelerle

aym cephede yer ahyordu.

TranIslam Cumhuriyeti sözcüsü Hüseyni, "Tehdit altindakiülkeler için bölgeselittifaklar en önemli silahtir" diyordu.

"Bu bölgedeyer alan ülkeler ve öncelikle de komqu ülkeler ara-smdaki iligkiler güçlendirilmelidir. Bölge ülkeleri arasmda eko-

150 BÖL VE YUT

nomik teykilatlar olugturulmah, ¶anghayIgbirligiÖrgütübenze-ri olugumlara gidilmelidir. Bu ülkeler potansiyellerini ve güçleri-ni bir araya getirirlerse, bölgedeistikrar, barip ve kalkmmada sag-lanir."

Söz ettigi ittifak bir zarnanlar Sadabad Pakti adi altmda ger-çekleymigti.

1920'lerde Iran ve Türkiye için, bagimsizhgimkazanmaktemelhedefti.Her iki üIkenin ortak dügmam ingiltere'ydi

1937de Atatürk'ün önderliginde, Türkiye, Iran, Irak veAfganistan'm olugturdugu "Sadabad Pakti" Tahran'da imzalan-miyti. Bölgenin en önemli dört ülkesi, igbirligi içinde güvenlikle-rini saglayacaklardd Hüseyni, iki ülke arasindaki tarihive kültürelyakmhga deginmigti.

"Iran ile Türkiye'nin siyasetleri birbirine yakm siyasetlerdir.Daha çok kompuluk ve dostluk iligkileri üzerine kurulrnuytur.Iran Islam Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti'nin iligkilerinintarihi, Amerika'nm tarihinden daha fazladir!"

fran uzun yillardir Bati tehdidi altmda. En at beyparçaya bö-lünmesinin planlandigi Pentagon raporlarlyla ortada.

Ote yandan Bati'ya karyi olmasma ragmen, Batih ekonomikpolitikalarm uygulayicisi...

Iranhalki bir yandan ekonomik zorluklarla, diger yandan reji-min farkhhgiylacebellegiyor.

Bin yllhk kompumuz Iran, kendisinekaryi oynanan mezhepselve etnik ayrihk kartlarma kargi,bölgeseliçbirliginin önemini vur-guluyor... Iranhyetkililer, "Geçen yüzyilm bagmdakigibi, iki ül-kenin igbirligi dev oyunlari tersyüz edebilir" diyor.

I

RUSYA'DA 3. LÖlŒM!

ubat 2008 Yolculugu

Moskova ziyaretini, Rusya yeni bir seçimin kapismdaykenyaptik. Putin, yerine bagbakanyardimcisi Medvedev'i aday gös-teriyordu. Moskova'y1öncekiziyaretlerimizderehberligimiziyap-

mig olan Fuad Abbasov'la bulugtuk. Moskova'mn banliyölerindenbirine dogruyola çiktik. Gökdelenlerin, ünlü markalarm, son mo-

del arabalarm, limuzinlerin arasmdan geçip daha gri ve hüzünlüyollara girdik. Otobüslerin camlanna umutlarmi yapigtirmig bir-

RUSYA

152 BÕL VE YUT

kaçyüz, firtmalarla geçen son 20 yllm izini tagiyan orta yaghlarm,yavaçça güne karigtigt mahallelerdi bunlar.

Dünyaya tarihin sikmtih bir döneminde gözlerini açmiglardi.

ÇoguÏkinciDünya Savaqiy1llarinda dogmuy olmahydi. Rusya'mnen pahah kentinin uzak bir mahallesinde yeni bir sabaha dahauyan1yorlardi...

Metro giriplerindeki davarlara, ördükleri dantelleri ve küçükbez bebekleriserenyaylikadmlar ve termoslarmdaki çay1yudumla-yan adamlar yeni günü kargihyordu.Ellerinde yün eldivenler, bag-larinda kalm atkilar ve üstlerinde Sovyet tipi keçemantolari vardi.

Moskova'nm uzak bir mahallesinde, dondurucu sogukta, ev-de ürettikleri el iglerini satip birkaç kurug kazanmak için gün bo-yu mügteri beldeyeceklerdi.Ürkekgözlerle, gelen geçene balayor-lardi... Son 20 y11mverdigi çagkmhgi saklamak zordu...

Bir zamanlar her gey çok daha anlagilirdi. Sovyetier'de partiorganlari bürokrasiye batmig, rügvet ve yolsuzluk yayginlaym14-ti. Sovyet devriminden geriye çok ar yeykalmigti. Ama gelecek gu-vencesinden uzak olsalar da sosyal devletin kirmtilariyla bile, ya-gayabiliyorlardt.

Simdiartik serbest piyasavardi. Ve liberal ekonominin yoksul-larm önüne koydugu duvarlarl

Öglene dogru kent merkezine dönüyoruz. Bir kuyumcudükkânmm önünden geçiyoruz. De Beers pirlantalarinm 141gl

tüm bedenini kaplamig bir kadm resminin önünden yürüyüp McDonalds'a dogru ilerliyoruz. Önündekuyruk yok belki ama içeri-si tikhm tiklun.

Ünlühamburger dükkâm, Moskova'nm en pahah sandviçinisatlyor.

Biraz ileride bir gazete bayii,Vitrini silme Amerikan ve Fransizdergileriyledolu. Otomobil, yat, emlak, güzellik, kadm, bebek,moda dergileri... Kentlilere avaz avaz bir yayam gekliöneriyorlar:Ahn! Takm! Sürün! Giyin! Binin!"

Mihail Moqkin, genç bir gazeteci. Rüzgârm tersten esmeye bag-ladigmi söylüyor...

"Rusya bir degigim sürecinden daha geçiyor. Biz y111arcaBati'dan gelen kültür gokunu yaçadik. Ama son zamanlarda, ge-I

RUSYA'DA 3. DONEMI 153

Julia

rek kültürel, gerek ekonomik alanda bu baskidan kurtulmaya bag-ladik. Sovyetler Birligi dagildiktan sonra Boris Yeltsin dönemin-de sözüm ona bir demokrasiyletamytik. Televizyonlar, müzik ka-nallari, basm, halkt bir süre esir aldi. §imdiRusya, geriye dönügüyaqiyor. Bu geri dönüç süreci, Putin'in iktidara gelmesinden son-ra bagladi. Eger dikkat ederseniz, televizyonlarda, radyolarda, ba-smda artik ulusal yaymlar agirhkh. Sinemalarda Rus filmleri da-ha fazla."

Moskova'da, genç gazeteci Mogkin gibi dügünenlerin sayisiartmaktaydi. "Geriye dönüg"ten säz ediyorlardi...

Akyamüstü, Moskova Üniversitesi'ndearagtirmalar yapan Meh-met Perinçek'le buluquyoraz. Bizi,Moskova'daki degigimisimgele-

yen halk egitim gruplarmdan birinin toplantisma götürüyor.

Grenada Müzik Toplulugu ve JuliaBarkova

Grenada Müzik Toplulugu, her sah bir ilkokulun salonundahalkla bir araya geliyor. Rusya'da yaçayan halklarm türküleri vedünya müzilderinden seçmeler mahalle sakinleriyle buluguyor...

154 BÖL VE YUT

Diçarda köpeyi dönmek için çahp çirpanlar, vatanstzlaçanlar,her yeymubahçilar varken, Moskova'nin bir köpesindevatan sev-gisinden, Rus halkmm baykahalklarladostlagundan söz ediliyor;müzikle, uzaklar yakmlagtinhyor.

Müzikle baylayan yolculuk, degigik halkalarin kültürlerinemerak uyandiriyor, genç yagh herkes birlikte ögreniyor ve eg-leniyordu... Grenada, Bati'dan esen kültürsüzlegme rüzgârinakargi bir dalgakirandt! Müzikolog Julia,"Mürik birleytirir!" di-yordu.

Mehmet'le ilkokulun sosyal faaliyet salonuna girdigimizdesahnedeki uzun sari saçli, yüzünde büyük bir gülümseme tapiyançocuk bedenine sahip bir genç kizdikkatimi çekmigti. Sahneye ta-man müzik aletlerini yerleptiriyor, gitarun akord ederken salona

akan küçük çocuklar ve ebeveynleriyle çakalayiyordu... Juliaip-te oydu.

"Çokgüçlü bir saldiri kargismday1z. Dünyanm her üIkesi busaldiriya maruz kalmig durumda" diyordu. "Geleneksel kültürbüyük baski altinda. Biz, müzik grubu olarak sadece kendi kül-türümüzü degil farkh ülkelerin müziklerini de yaçatmaya ve ta-n1tmaya çahqiyoruz. Rusya çok büyük bir ülke ve bagrmda fark-h halklaritaglyor... Sovyetler Birligiyikildigmdan beri birbirimiz-den çok koptuk. Yeniden kavugmayollari ariyoruz..."

Salon, genç, yagh, çocuk, mahalle sakinleriyle doluyordu. Mos-kova'da görevli büyükelçilikmensuplarmdan da gelenler vardi.

JuliaBarkova sahneye çiktigmda, Türk halkma bir selam yollaya-cakti... Moskova'da bir ilkokulun salonunda Hekimoglu türkü-sü yankilanacakti. Itiraf etmeliyim, duydugum en iyi yorumlar-dan biriydi.

"Kûltürel Bozulma LiberalEkonomiyle Baylad1!"

Rusya, kültür gokuna serbest piyasa ekonomisiyle girmigti.Liberal ekonomiköklü Rus kültürünü 20 ylla yakm süre derindensarsmiyti. Son yillarda Rusya'mn kültürel mirasma sahip çikanla-no sayismda hizh bir artig vardi.

RUSYA'DA 3. DÖNEM! 155

Her gey 1990'da Glasnost ve Perestroyka'yla baglamigti...Ame-rika "Biraz demokrasil" diyerek,hasta ve yorgun Rusya'nm boga-zma kollarim dolamigti.

Îçerdekiiqbirlikçileri, ekonomiyi göçertmiyler sonra da IMFve Dünya Bankasi'ndan yardun dilenmiëlerdi. 1992'de Rusya,IMF anlagmalariyla karpikargiyakaldi. Rusya'ya "gok tedavi" uy-gulandi.

Birkaç y1l sonra, Amerikali yöneticiler, Rusya'y1 "tek kurquaatmadan teslim aldiklarmi" söyleyecelderdi. Kamuya ait petrol,

gaz girketleri, enerji santralleri, havayollari,madenler, fabrikalar,hastaneler, üniversiteler, kisacasi,o güne kadar halka ait olan hergey özelleptirildi. Küresel güçlerin önüne açik ve geffaf bir Rusyabirakilmigti. Halk, büyük bir birikimin, ucura degil bedavayates-lim edilipine pahit oldu...

Ekmek kuyruklarinda sürünen Rus halkim görmezlikten ge-len Yeltsin, "radikal reformlarin" sürecegini söylerken, ken-di yarduncisi Rutskoy bile reform programmi

"ekonomiksoy-

kirim" olarak nitelemigti. Koca Rusya 10 yil içinde darmadaginolacakti.

Yeni bir yüzyilm baginda, istihbaratçihktan gelen bir lider,Rus-ya'nin egilen baqim yukari kaldiracak, bu koca deve prestij kazan-diran adimlar atacakti. Avrasya Hareketi lideri Alexander Dugin,Putin'i anlatiyordu.

"Putin, devlet bagkam oldugunda en büyük avantaji, herkesta-rafmdan nefret edilen Yeltsin'in yerine geçmesiydi. Rus halki birtirandan kurtulmuytu.ikinci olarak Putin, Ruslarm kendine güve-ninitazeledi. Bu, halkaçokönemlibir armagandi. Topraklarumzmbütünlügünü sagladt. Devletten akortsuz sesler yerine, tek ses çik-maya bayladi."

Rusya'nm dig dünya tarafmdan algilampi Putin'le birlikte de-gigmigti.Korkusuz adunlar attyordu Putin. Yeni müttefikler bu-luyordu.

Amerika'nm azih düçmanlariyla yakm iligkiler kuruyor-du. Mahmud Ahmedinejad'la, Chavez'le görüpüyordu. SanghayIgbirligiÖrgütü'nde de vardi; IslamKonferans1Orgütü'nede ka-tilmigti...

156 BÖL VE YUT

Amerika, geligmelerden sikmtih, Rusya'yi demokrasi ihlaliylesuçladiginda, Putin "kendinize bakm!"diyordu...

"Amerika'da ipkence yapihyor. Irak'ta, Afganistan'da,Guantanamo'da içkence yapihyor! Avrupa polisi grevlerde, mi-tinglerde halkakaryigaz kullamyor!"diyor ve Bati'daki bir dizi in-san haklari ihlalini siralayiveriyordu...

Rus halki onu sevmigti. Batikargisinda egilmiyordu. Ayrica birgünde zengin olan oligarklari dize getirthië, çaldiklart serveti gerialmak için gerekli adunlari atmigt1.

"Hirsiz baronIar" Gusinski ve Brezovski, Putin gelince solu-

guyurtdigmda almiytt. Kodorkovski gibi bir gecede petrol kraholanlari içeri tikmig, Yukos petrol girketini yeniden kamulagtir-migti Putin...

Abramoviç gibi yumuçak bagh oligarklara bir bölgenin sorurn-lulugunu vermig, çaldiklari paranm Rusya içinde kullamlmasi-m saglamigt1... Ama süreç agir igliyor, darbe üzerine darbe yemigolan halk, Putin'i yeterince kati olmamakla eleytiriyordu. NikolayArbat sokagmda tanigtiguniz bir iççi emeklisi. "Oligarldar, bizdenakilh ç1kti, bizim paralarimizm üstüne oturduP' diyordu, "1990

öncesinde iççilerin haklari kutsaldi. §imdiherkes kendi paçasmikurtarmaya çahqiyor... çok hirsiz var. lyteoligarklar, hepsi bizeait olam çaldilar".

"Sizce Putin oligarklarla iyi mücadele ediyor muP diye soru-yorum.

"Mücadele etme çabasi var ama yeterli degil" diyor, "Putin vebazi oligarklar bazen ayni potada buluquyor".

Putin, iflas etmig bir Rusya devralmigti. Parayt içerde tutmakzorundaydi. Bu denge politikasi, Putin'i zor bir ikilemde biraki-yordu.

Putin, yeni zengin Rus burjuvazisinikendi çikarlari dogrultu-sunda kullanmaya çahylyordu. Liberal ekonomi uygulamast için-de,yava; yava; karma ekonomiye yaçam alam açiyordu...

Oligarklarm elinden alarak devletleytirdigi girketlere, bakan-larnu ve yarduncilarmi koydu. Dev tekeller haline gelen devletkontrolündeki girketlerin oram giderek artti. Ama bu sefer bu gir-ketlerden nemalanan siyasi bir elit de zenginleymeye bagladi.

RUSYA'DA 3. DÕNEM! 157

Putin, biçak sirtinda ilerliyordu.Rusya ikiye aynlm14ti. Hirsizbaronlar, Putin'i "yeni diktatär" diyeniteliyor; halk, onun agirili-beral politikalarmdan gikâyet ediyordu.

Russia Profile dergisinden gazeteci Dimitri Babiç anlatiyor:

"Son ydlarda ülkenin durumu biraz daha istikrarh hale gel-di. Son iki-üç yll içinde maaglar en yüksek seviyeye ulagti. Amabu geçiçi bir darum. Çünkühükümetin ekonomi politikasi de-gigmiyor.Rusya 'liberal' bir ekonomi anlay1plyla yönetiliyor. Bune demek?Halkm büyük bölümü çok az parayla yaçamak zorun-da demek. Paranin büyük çogunlugu istikrar fonlarina aktarth-

yor ya da zenginler tarafmdan yutuluyor demek. Moskova'yi gör-dünür. Zenginler için lüks magazadan geçilmiyor. fakirleriçin nevar? Halk ümitsiz!"

IkinciNesil Oligarldar

Yeltsin'in yarattigi kaosla kiyaslandigmdabir düzelme vardielbet. Ama, "sistem yarah" diyordu Babiç:

"Rusya'nm qu andaki durumu 90'lardakinden çok daha iyi.Sistem temelde yarah ama! Rusya'da konumlari zayiflayan bir-ikioligark var. Kodorkovski qu an hapiste. Gusinskive Brezovski ülkedigmdalar. Ama ülke içinde hâlâ önemli mal varhklarivar. Rusyaqu an istikrarli gibi görünüyor ama sistemde bir degigiklikyok.Ekonomi, 1990'lardaki gibi idare ediliyor."

"Lukeoil, Gazprom gibi birçok girket kamulagtirilmadi mi?"diye soruyorum.

Dimitri, otelin lobisinde oturan yabancilarisazerek "Tamamendevlete ait degiller," diyor, "bu pirketler resmi olarak özel tegebbü-se ait. Ama devletin o girketlerde hisselerivar. Bu girketlerin yöne-tim kurullarmda hükümet yetkilileri var. Genelde bu yetkililer yaaskerdir ya da özel servislerdendir. Ama bu girketler özel tegebbüsolmaya devam ediyor, kendilerineait bir bütçelerivar. Vergi veri-yorlar ama kârlari halka yansumyor".

Putin, iëte bu ikilemle boguquyordu. Halk onu,"ikinci nesil

oligarklari" yaratmakla suçluyordu. Birinci nesil oligarldar, özel-leytirmeden zengin olmuglardi. Ikincilerse,kamulagtirmadan ser-

158 BOL VE YUT

vet ediniyorlardi. Putin, özelleytirilen yirketlerin hisseleriniyavay-ça ele geçirirken ortaya ç1kan siyasi elite göz yumuyordu. En yok-sul kesimöfkeliydi geçmigi özlüyordu.

Arbat sokagmda, soguktan yazü kizarmig,zay1f, orta yayh birkadm, seyyar tezgâhmdaki ivir zivirm önünde bekliyor. Natalya,birçok Rus'tan duydugumuz cümleleri tekrarhyor:

"Bir zamanlar çocuklarimiz parasiz okuyordu, evlerimiz vardi,çocuklarimizm gelecegini görebiliyordrik, insan oldugumuzu his-sediyorduk. Önceiyyerlerimiz, fabrikalarimizkapandi. lysizleytik,aç kaldik... u anda kaosun içinden geçiyoruz. Ne olacag1m bil-miyoruz. Her gün biraz daha yoksullaylyoruz."

Rusya Aragtirmalar1Enstitüsü BaykamSergeyMarkov, Putin'inatihmlarmm yeterince takdir edilmediginden yakmiyordu.

"Rus halki ekonomiden pek memnun gözükmüyor," diyo-rum.

Bürokrat gülümsemesi yüzüne yayihyor. Kravatm1 düzeltir-ken, "Halk, para söz konusu oldugunda zaten hiç memnun olmazki" diyor, "90'h yillarda, hayat standartlarmda hizh bir dügüq ol-du. Bunu yoksulluk ve sefalet izledi. Lakin Putin, iktidara geldik-ten sonra ekonomik büyüme yaçadik, her yll yüzde sekiz! Tabii yi-ne de gikâyetler var".

Avrasya Hareketi Ekonomik Toplulugu sözcüsü Konstantinde, "büyümenin pimdilik halka yansimadigmi" söylüyordu.

"Halkm iyi yayadigi yolunda açiklamalar gerçege uygun degil.Moskova'dan 100 km uzaga gidin, farki göreceksiniz. Rusya'nindiger bölgelerinde hayatm ne kadar zor oldugunu, insanlarm ge-lir seviyesinin ne kadar dügük oldugunu ve ne kadar kötü yayadik-larim göreceksiniz."

Rusya'da ÜçüncüDönem: Medvedev1ktidari

Halkm sesi yükselirken, Putin, 2008 Mart seçimleri için des-tekledigi aday1 açikladi. Herkes çagkmdt... Putin'in adayi bagba-kan yardimcisi Medvedev'di.

2000 yilmda Putin'in seçim kampanyasmiyürütmügtü. Putin,seçimleri kazanmca o da Kremlin'e girmieti. Kisa bir zaman son-

RUSYA'DA 3. DONEMI 159

ra, Rusya dogalgaz girketi Gazprom'un yönetim kurulu bagkaniolacakti. 2002'de Rus Merkez Bankast'nda Putin'in temsilcisiydi.2005'te bagbakanbirinci yarduncihgma yükselecekti.

Avrasya Hareketi Bagkam Dugin, Medvedev'i oligarklardandaha tehlikeli bulayordu. Medvedev bir siyasetçiydi ve ser best pi-yasa kurallari, onun eliyle, en sert biçimde Rusya'da uygulamayagirecekti. Ofisinde azun Rus sakalmi sivazlayarak, "Medvedev is-mi sikmti verici!" diyordu.

"Medvedev, mesela Abramoviç'ten çok daha tehlikeli. Abra-moviç, parayla oynar ama siyasi anlamda bir hiçtir. Para konu-sunda menfaati neredeyse o taraft tutar. Siyasi açidan her yanaegilip bükülebilir. Ama Medvedev siyasetin içindedir, tam bir li-beraldir, gözü Bati'dan bagkayey görmez... Oligaryiye çok yakm,çok daha tehlikelidir."

Medvedev, yllda 13 milyar dolar kâr eden Gazprom'u yö-netiyor, hem de siyasi kariyerinde yükseliyordu. Son anketle-

re göre Rusya'nin liderligine geçecekti. Arkasmda Putin'in des-tegi vardi.

Alexander Dugin'e soruyorum, "Putin neden bunu yapiyor?""Kimse anlayam1yor" diye cevaphyor, "O her yeyi yapabilir

çünkü o bir otokrat! lyi geyler de yapabilir kötü yeylerde. Belki quanda kipiligininkötü yanint öne ç1kariyor. Ne isterse yapabilecekgüce sahip... Ama Medvedev, Kremlin'e çiktigt anda Putin'in ka-rizmasi ortadan kalkacak".

Dugin, Rusya'da "gelenekselci" akimm ileri gelenlerinden-di. Dügüncelerinde dini fikirler agirhkl1 yer ahyordu. Degerlen-dirmeleri geleneksel duygu ve düpünce tarzmi öne çikariyordu.Putin'in, halkm gözünden dügecegini söylediginde, "Neden?" di-ye soruyorum.

"ÇünküRus geleneginde sadece bir tane kral vardir" diye ce-vaphyor, "Putin, halkm gözünde bir devlet bagkam degil, o birkral. O modern bir çar ve Medvedev'i aday göstererek bir anlamda

tacmi terk ediyor. Bu, Rus geleneginde bir suçtur. Halkm umutla-

rma arkasim dönmek demektir".Belki de tam da bu yüzden Putin böylesi bir adim attyor, di-

ye dügünüyorum. Medvedev'in adayhgi Putin'in zamanla sos-

160 BOL VE YUT

yal devleti oluyturacagim uman aydinlarm, kafasmi kartyttriyor.Putin, çogunluk tarafmdan desteklenirken tahtmi birakiyor!

Acaba aklinda kisa bir zaman sonra görevi daha güçlü bir des-tekle geri almak mi var? Dugin'e soruyorum.

"Rus halkinm güvenini kazanmak t> kadar kolay degil. AmaPutin, öyle kopullardaRusya'nm baymageçti ki herkesin güveninikazandi. §imdibakiyorum, Medvedev, her bakimdan Putin'denzay1f, fazlasiyla Batill ve hep PutinSe kiÿaslanacak.

."

"Belki Putin, kisa zaman sonra daha güçlü bir gekilde iktidaragelmek istiyordur" diyorum.

"Olabilir" diyor, "ama bence artik hem Medvedev için, hemPutin için, hem de Rusya için her geyçok daha zor olacak. Bence,bu oyunda kazanan olmayacak". Susup dügünüyor, "Belki Putinbizim bilmedigimiz bir geybiliyordur. Ama bence büyük bir hatayapiyor ve ölümcül bir adim atlyor" diyemirildamyor.

Bati basmmda çikan haberler, Dugin'in endigelerini dogrulari nitelikteydi.

Bati, Medvedev'in adayhgmi alkiplarla kargilamigti. IngilizFinancial Times, "Medvedev, atepli bir milliyetçiligin etkisi altin-daki bir ülkenin degil, ticari çikarlarm güdümündeki bir ülkenintemsilcisidir" diyeyazmigt1.

Alman Digigleri Bakanhgi sözcüsü Gernot Erler de "Medve-dev'in küresel ekonomiyle lyi iligkiler kuracagma duydugu güve-ni" dile getiriyordu: "Medvedev'in istihbarat servisi ve ordu kö-kenli olmamasi sevindirici. Medvedev, Kremlin yönetimdeki de-gigiminmüjdecisidir" diyordu.

Medvedev döneminde, Rusya'nin Batt'yla gergiolik içindekiiligkilerinin yumuçayacagi, liberal ekonominin saglam temellereoturtulacagindan söz ediliyordu. Gazeteci Babiç, "Medvedev dö-neminde, Rusya'nm yabanci yatirunci cenneti olacagmi" söylü-yordu:

"Putin ve Rusya'mn gelecek devletbagkamMedvedev, yaban-ci yatirunm Rusya'ya gelmesini istiyor. Mesela, Sibirya'daki petrolsahalarini geligtirmek için 2030 yllina kadar Rusya'mn 10 trilyondolpra ihtiyaci var. Bu kadar büyük bir miktarda parayl yatirimci-lari bagtançikaracak teklifier yapmadan bulamazsm."

RUSYA'DA 3. DONEMI 161

Jirinovski

Putin, büyük yatirimlari akilh bir gekilde gerçekleqtirebilmekiçin Medvedev'i ortaya atmig olamaz miydi? Aynca Medvedevdevlet bagkam oldugunda, Putin yürütmenin bagma, bagbakan-hga geçecekti... Rusya, uzun zamandir Batfdan gelen tehditler-le kargikaryiyaydi.Rusya'mn toprak bütünlügüne, ekonomisine,siyasetine, dinine ve kültürüne saldir11ar vardi... Ekonomik saldi-

ri, Rus ekonomisini kaosa sürüklemig, fakirleptirmigti. Bati eliy-

le, Rusya'nm çeyitli bölgelerinde ayrilikçi akunlar güçlendirilmig-ti. Etnik çatigmalar körüklenmigti.

Vatikan ve Protestan Kiliseleri misyoner faaliyetlerini hizlan-dirmigti ve Rus Ortodoks Kilisesi saldiri altmdaydi.

JirinovskiDuma'daki üçüncü büyük parti, Liberal Demokrat Rusya

Partisi lideri Jirinovski,Batidan gelen tehditlere deginmigti:"Rusya ile Türkiye ortak dügmanlara sahip ülkelerdir. Tarihte

ikimizin de ortak dügmam Ingiltere'dir.Ingiltere tarih boyunca

BVY 11

162 BÖL VE YUT

Rusya'yive Türkiye'yi tehdit etmigtir. Ortadogu hedefindeher ikiülkeyi de bir zemin olarak kullanmigtir.Bu tehditlere karpi ancakbirliktehareket edilerek gögüs gerilebilir."

Jirinovski,ayrica her iki ülkenin de bir din saldirisiyla karyikargrya oldugunu söylüyordu. Amerika'nm bu cografya üzerinde-ki kilisehamlesinden söz ediyor, gizli din savaglarmm altun çizi-yordu.

"Moskova Patrikhanesi en büyük 11üfusasabip patrikhane-dir. Çoketkilidir. Biliyorsunuz, Îstanbul'dakiFener Patrigi Bar-holomeos, Rus Ortodoks Patrikhanesi'ne karyt,Amerika tarafmdankullamlmaktadir. Bu gibi oyunlar, hem Rusya'yi yipratmak için,hem de Türkiye ile Rusya'nm arasmi açmak için kullanihyor."

Onu Duma'da ziyaret etmigtim. Liberal Demokrat Parti'ye ait

koridorda, duvarlar yüzlerce Jirinovskifotograflyla kapliydi. RusOrtodoks Patrigi ile Jirinovski,tatilde kizlarlaJirinovski,koca birvotkay1 mideye indirirken Jirinovski,avci Jirinovski,helikopter-de Jirinovskivs.

Bana verdigi cd'lerde bir show programinda çocuklarla söyle-digi garkilar ve anlattigi fikralarvardi. Kadmlarla ilgili esprileriyle,magazin basmda geni; yer ahyordu...

Jirinovski,Rus siyasi hayatmdaki yöhretini, propaganda ma-kinesini iyi kullanmasmaborçluydu. Bazi aydmlar, Jirinovski'ninbir boglugudoldurmak için hükümet tarafmdan desteklendiginisöylüyorlardi.

Dimitri Babiç'e Jirinovski'ninliderlik ettigi Liberal DemokrasiPartisi'nin, Rodena (Vatan) Partisi'ni eritmek için mi desteklen-digini sor dum.

"Jirinovski,öncelikle halkm dikkatini dagitmak, halki cid-

di konulardan uzaklagtirmak için ortaya ç1karildi. Ïkincisi,mil-liyetçi partiler yok edilince boç1ugudoldurmak gerekti. Bu boy-luga Jirinovski'ninpartisi oturdu. Asil milliyetçi parti, RodenaPartisi'ydi. Yerine Jirinovskiçikarildi. Hükümet, Rodena Partisi'niböldü; Jirinovski'ninpartisini de desteklemig oldu."

Rodena Partisi, Dimitri Ragozin tarafmdan 2003'te kurulmuy,kisa sürede Putin'in giriqimleriyle parçalanmigt1... Partinin baqi-na gelenler bir skandaldi, üstü örtülü kalmigti.

RUSYA'DA 3. DONEMI 163

Rodena'nm yok ediligini Babiç pöyle anlatmigti: "Rodena, mil-liyetçipartilerden biriydi. Õncemali destekçileri kulland11ar.Herpartinin, varhgmi sürdürebilmesi için bir mali destekçiyeihtiya-ci vardir. Rusya'da mali destek verenler de çogunlukla hükümet-le baglantihdir. Zengin olabilmeniz içinhükümetle baglantimzol-

masi gerekir. Rodena, ciddi bir güce erigtiginde, hükümet devre-ye girdi. Mali destekçileriuzaklagtirdi. Parasiz kalan Rodena'y1iç-ten yiktilar."

Babiç'e göre, Putin rakipsiz kalmak istiyordu... Halkm ilgigösterdigi sol partileri tirpanlamigtt. Ortaya çikan bopluga, kont-rolde tuttugu Jirinovski'yiyerleytirmiyti.

Sivil ÖrümcekAgina Kary1Rus Gençlik Örgütleri!Putin, onlarca cephede sava; vermek zorundaydi. Rusya için-

deki "Açik Toplum"cular ve onlarm gençlik arasmdaki faaliyetle-rine kargipanzehirler üretmigti. Bati'yl kendi silahiyla ezecekti.

Nashi adh gençlik ärgütü Putin'in en büyük destekçisi. VitalyTrofimov Nashi'nin üyesi... Moskova'nm kenar mahallelerindenbirinde, bir bodrum katindaki ofislerinde konuquyoruz;

"Soros gibi kipilerebagh sivil kuruluglar ve benzerleri, Rusyahalkmm deger yargilarlyla oynadi. Biz bununla mücadele ediyo-

ruz. Kitaplar çikarlyoruz. Tarihi tahrif edenlere kargiduruyoruz.90'larda olan biteni, Rusya'nm dogal degigim süreci olarak sunan-lara cevap veriyoruz. Amerikanizmin Rusya'ya yerlegemeyecegi-ni anlatiyoruz."

Rusya'da Batikargiti gençlik örgütleri hizlayayihyordu... Onlü"turuncu devrim"leri ve sonuçlarmi tüm komqu cografyada dik-katle izlemiylerdi... Bu darbelerin çogu eski Sovyet cografyasinda"demokrasi" adt altmda sahneye konulmug ve sonuçlart kötü ol-muytu. Gazeteci Babiç, Bat1'nin hedef ülkelere yumuçak girigin-den söz ediyordu...

"Bu cografyada uyguladigi politikalar yüzünden Bati, Rus ka-muoyu üzerindeki etkisini kaybetti. Tipki Sirbistan'da oldugu gi-bi. George Soros, Sirbistan ve Rusya'da faaliyetlerini uzun yillar

164 BOL VE YUT

sürdürdü. Ukrayna'da, Yupçenko'yu, Timogenko'yu, Gürcistan'daSaakaçvili'yi iktidara tapidi. §imdiRus halki, Soros politikalarmilyice anladi."

Avrasya Hareketi'nin gençlik örgütünden Leonid Savin,"Turuncu darbe imalatçilarmm en önemli silahi, kitle iletigimaraçlarlydi!" diyor, "bunlar etkin bir biçimde televizyon radyo

ve basmi kullandilar. Ultra liberal yaym yapan radyo istasyonla-rinm sayisi bir anda artti. Bunlar Bati propagandasi yaplyorlardi.Sürekli Amerikan hayat tarzim aclatiyorlardi".

Rusya'da o dänemde baglayanBatt kaynakl1 televizyon prog-ramlari, renkli basm, Rus toplumunu dönügtürmekte etkili ol-muqtu. Bugün hâlâ her köpe baymda, Bati'nin ünlü moda, porno,spor, dekorasyon dergileri vardi. Renkli sayfalardan bir yayam bi-çimi yayihyordu...

Rusya, hizla Batihlagtmlmig, bir anda "modernlegmigti"...

Avrasya Hareketi lideri Alexander Dugin, "çagdaglayma" fikrininBati'yla iligkilendirilmesini tartigiyordu...

"Çagdaylaymasürecini ve manasun dikkatle gözden geçir-mek gerek. Çünküçagdaylagma Bati'nm âdetlerini, kültürünü,müzigini, ahqverig merkezlerini, modasmi taklit etmek degildir.Çagdaylagrna,kendi degerlerini ileri götürmektir. Bu kavrammideolojikbir temele oturmast gerekir."

Dimitri Babiç, Bati'nm kültürel saldirisma karytkurulan genç-lik örgütleri arasmdakiideolojik farklaradikkat çekiyordu...

"Mesela Nashi, hükümet yanhsi bir harekettir. AvrasyaHareketi ise milliyetçi bir bagunsizhk hareketidir. AvrasyaHareketi'nde ideolojinin önemli bir yeri vardir. Nashi hareketi,karmaµk ve çok renkli bir oluqum. Nashi, daha egitimsiz ve yu-karilara gözünü dikmig gençlerden oluquyor. Bir lidere bagh birhareket. Avrasya Hareketi ile Nashi'yi kiyaslamakiçin bir örnekvereyim: Bugün Putin, çikip, 'Amerika, teröre kargi bizim müt-tefikimiz!' dese, Nashi'li gençler hemen aymsmi söyler. AvrasyaHareketi'ndeki gençlerse bunu asla yapmaz. Çünküonlarm bel-li bir ideolojisi var."

Devlet Bagkam Vladimir Putin'in politikalarmi kayitsizpart-siz destekleyen on binlerce ögrenciyi bulupturanNashi, Rusya'nm

RUSYA'DA 3. DÖNEMI 165

85 bölgesininçogunda örgütlenip Kremlin'in bekasi için toplum-sal projeler yürütüyor.

Avrasya Hareketi'yse, entelektüel gençleri çevresine toplayor.

Leonid, hareketin amacim göyle açikhyor:"Baghca amacumz, çok kutuplu bir dünyaya ulaymak için ça-

ligmaktir.Amerika, tek kutuplu bir dünyada süpergüç olarak dik-ta kurmak istiyor. Biz, çok kutuplu, tüm halklarm rahat yaçadigibir dünyayl özlüyoruz."

Avrasya Gençlik Hareketi

Faaliyetlerinden örnelder veriyordu:"Televizyou programlari hazirhyoruz, toplantilar gerçeklepti-

riyoruz. Konserler düzenliyoruz. Degigik bölgelerden,degigik ör-gütlerden insanlar davet ederek onlarla ortak çahymalar yaplyo-ruz. Onlarca internet sayfamiz var. Bu internet sayfalarmdan bil-gilendirme yaplyoruz. Ve degiyikbölgelerve ülkelerle iligkiler ku-ruyoruz."

Avrasya Hareketi'nin lideri Alexander Dugin, "Bati'nin insan-hga karyi igledigi suçlara dügmanin silahiyla direniyoruz" diyor...

"Avrasya Gençlik Hareketi, gençler için rock ve halk müzigi

konseri düzenliyor. Geçen yil, 60'tan fazla farkh müzik grubu halkkonseri verdi. Haftada bir film gösterisi yaplyorlar. Dogu'dan,Bati'dan, Çin'den,hatta Amerika'dan alternatif filmleritartigiyor-lar. Katilimci gençlerin sayllari giderek artiyor..."

Birçok sivil örgütlenme içinde en etkili çahyma, benceGrenada'ya aitti. Onlar bir müzik grubuydular ama dogal bir är-gütlenmenin de mimariydilar.

Grenada ve Halk Egitimi

Grenada müzik toplulugunu Tatyana Vladimirska ve egi,Sovyetler dagihrken kurmuglardi.Bati'nm kültürel baskistylana-sil mücadele ettiklerini göyle anlatacakti:

"Dünyanin her yerinde ve tabii bizde de, Bati kültürünün ezi-

ci baskisi insanlari bunaltiyor. Çocukya da yetiykin fark etmi-

166 BOLVE YUT

Alexander Dugin'le

yor. Herkes bu baskiyi yaqiyor ama gençleri etkilemek daha ko-lay... Biz ne yap1yoruz? Grenada'yi duyuruyoruz. Konser salon-larmda buluquyoruz. Kimseyi buraya zorla getirmiyoruz. Hiçbirgeyi yasaklamiyoruz. Sadece ilgi gösterenlere alternatif bir mü-zik sunuyoraz. Alternatif bir kültür sunuyoruz. Rock dinlenmez,Rap dinlenmez demiyoruz. Bu iqi ücret karyihgi da yapmlyoruz.Buraya gelen, özgür iradesiyle, ona sundugumuz alternatifi sev-digi için geliyor... Burada daha derin kökleri olan, daha derintarihe sahip olan müziklerle tanigiyor... Sonra o halklari merakediyor."

Rus halki egitimli bir halk. Sokaktaki vatanday, Dostoyevski,Tolstoy okuyor, Pugkin'in qiirlerini ezbere biliyor. Metro, kitapokayanlarla dolu; egitim seviyesi çok ynksek; Rus halki engin birkültüre sahip.

90'dan beri aliqveri; çilgmhgi büyük gehirleri kiskacma al-m14t1. Rus halki bu çemberden yavaçça çikiyor. Simdikendikültürüyle daha çok ilgileniyor. Rus filmleri, son birkaç ylldir,Hollywood filmlerinden daha çok izleniyor. Televizyonlardaki

RUSYA'DA 3. DÖNEM! 167

yarigmalar, izlenme kayitlarinda puan kaybediyor. Yerli dizilerdaha çok izleniyor.

Rusya bugün bir degigimden geçiyor. 17ylldir "özgür toplum"u

yaçayan halk, serbest piyasa ekonomisinden yaka silkiyor.

Putin, Rusya'da yogun faaliyetgösteren Batih sivil toplum ku-ruluglarinm faaliyetlerini durduruyor. Aydmlar arasmda "sivil

örümcegin agmda" çahyanlara gözdagiveriyor. ingilizlerinBritishCouncil adh örgütü,

"zararh faaliyetlerdebulundugu" gerekçesiy-le kapatihyor. Aydmlar, fikir adamlari Battnm tehditlerine kar-

gibölge ülkeleriyle ittifak projelerinin önemine deginiyorlar. Bati,Rusya'daki bu degigimi endigeyle izliyor...

Küresel gücün en önemli isimlerinden Richard Holbrooke,Rusya'nm Türkiye'yle iligkilerini geligtirme çabasini

"tehlikeli birgeligme" olarak niteliyor...

"Bölge ÜlkeleriBirleymeli!"

Moskova'da konuqtugumuztüm aydm ve siyasiler, Türkiye'yleiligkilerin öneminivurguluyor.

Rusya Aragtirmalar Enstitüsü Bagkam Sergey Markov'a soru-

yorum, "Sizce Türkiye de §anghaylybirligiOrgütü içinde yer al-

mah mt?"

"Tabiil Türkiye, Amerika'nm degil Asya'am müttefiki olma-

hdir. Bakm, Amerika ganghaylybirligiÖrgütü'neburnuna sok-may1 çok istiyor. Ama biz çok dikkatliyiz, bu örgüt, tüm As-ya'yt birleptiren bir örgüt. Dünya nüfusunun neredeyse yarisi-m olupturan ülkeleri birlegtiriyor. Rusya, Çinve Orta Asya TürkCumhuriyetleri'nin üyesioldugu ganghaylqbirligiÖrgütü'nebag-h ülkelerin ordulari, 'Barig Misyonu 2007 adi verilen, son y1llarmen kapsamh askeri tatbikatmi gerçekleptirdiler."

Bu tatbikat, Amerika'ya tek kutuplu dünyanm sona erdigi me-sajmi veriyordu...

Markov, bölgede kompularm yakmlagmasmm dünya barigiaçismdan önemine dikkat çekiyordu.

"Bir an önce Türkiye ve Rusya arasmdakiiligkiyi geligtirmemizgerekiyor. Elimizde stratejik bir ortakhk kurmak için büyük bir

168 BÖL VE YUTI

firsat var. Ekonomik anlamda içbirligimiz en üst seviyeye ç1karila-bilir. Çünküekonomilerimiz birbirine rakip degil.Bilakis, iki ül-

ke, son derece kolaykaynaçabilecekbir yapiya sahibiz..."Avrasya Hareketilideri Alexander Dugin, Türkiye ve Rusya'mn

Bati'yla iligkilerini degerlendiriyor..."Çokönemli bir dönemden geçiyoruz. Bu bälgedeyer alan ül-

keler, Bati'yi ne kabul edecek ne de reddedecek konumdadir. Enönemlisi bunu anlamaktir. Bati, bizim gibi ülkelere bir çözüm ge-tiremez. Bati, kendi derdine dügmügtür..."

Gülerek "Belki onlar bizden medet umuyorlardir!" diyorum."Katihyorum," diyor, "bizler, yani Türkler, Ruslar, Çinliler,

iranhlaranlamahyiz ki, Bati çözüm degildir. Bu yüzden Bati'danbir geyler alabiliriz, onlara bir yeyler verebiliriz ama onlari bir çö-züm olarak göremeyiz. O zaman Bati'y1benimsemek, onu reddet-mek kadar anlamsizlay1r".

Bölge ülkeleri, iç politika tünellerinden geçerken, Bati'nm mü-. dahaleleriyle de boguymakzorundalar. Rusya, Bati'yla mücadele-

sinde kazançh adunlar atti. Putin, Rusya'nm Batikarpismdaki du-rugunu düzeltti, ülkeyi toparladi.

Putin, NATO'nun DoguAvrupa'ya dogru geniplemesine, OrtaAsya'da, Amerikan üslerinin kurulmasma ve füze savunma kal-kanlarmm yayilmasina kargi açik bir tavir almiyti. Rus halkmmdestegini aldi. Ekonomik büyümeyi yüzde 8'e ç1kardi, enerji an-lagmalarmdan çok para kazandi.

Ancak bu para, Rus halkmm cebine yeteri kadar yansumyor.Rusya'nm ikinci kuçak zenginleri ile halk arasmdaki uçurum gi-derek büyüyor.

2008 baqinda bu çeligkiler içinde yeni bir seçime giden Rusya'yiizlemigtik.

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI...

Mart2008 Yolculugu

"Karadeniz'in Kafkaslar'a yaslandigi yerde Abhazya diye birdiyar var. Dünyada hiçbir ülke tarafmdan tamnmayan bir di-yar. lçindeKafkaslar'm en savaççi kavimlerindenbiri yaçar... Ab-

hazlar."Iqteböyle bayhyordu 10 Mart'ta yayma girmek üzere hazirla-

digimiz Abhazya programi. Ama Gürcistan Büyükelçiligi'nin mü-dahalesi sonucu, o tarihte yayma giremedi. Abhaz ve Kafkas der-

RUSYA

KARADENIZ GÜRCISTAN

TÜRKiYE AZERBAYCAN

N.Ö.C

iRAN

170 BOL VE YUT

neklerinin büyük tepkisi üzerine 24 Mart 2008'de gösterildi amahazirladigimiz film delik degikti. Büyük bir sansürden geride ka-lanlar seyredildi.

Tarihin öyle bir dönemecinden geçiyoruz ki degiqim artik çokhizh. Mart 2008'de "hiçbir ülke tarafmdan tanmmayan" diye ta-rif ettigimiz Abhazya, beyay sonra Rusya tarafindan taninacakt1.Bu satirlart yazdigim sirada, Gürcistan Osetya'yi iggale kalkung,Ruslar tarafmdan durdurulmuqtu. Mag<Ïurlarayardim bahanesiy-le Amerikan donanmasi Karadeniz'e girmigti. Kafkaslar diken üs-tündeydi. Bati, Abhazya ve Osetya'yi tanima karari alan Rusya'ya"yumuçak" ihtarlar çekiyordu. Rusya, Bati'ya "Kosova'dan ne ha-berl" diyordu. Bati ile Dogu, Kafkasya ve Karadeniz üzerinde çe-kipiyordu.

Bu, tarih boyunca böyle olmuqtu...

Abhazlarm 1L yüzyilda bir kralhgi vardi. 15. yüzyilda yikildi.Bagkent Sohum, Osmanh imparatorlugutarafmdan ahad1. Burasi,1810 tarihine kadar Sohumkale olarak adlandirildi.

Sovyetler kurulurken Abhazya bagimsizdi. 1931'de, Stalin,Abhazya'yl Gürcistan'a bagladi ve özerk cumhuriyet yaptt.

Sovyetler dagilmca,Abhazya bir kez daha bagimsizhkistemiy-le ayaklandi. Gürcistan ordularina kargi savagti. Savapikazandi veKaradenir diç1nda kimseyleyalmzhgim paylaçamad1...

Avrupa Birligi, Birlegmig Milletler ve benzeri uluslararast ör-gütler Abhazya'yl Gürcistan'in bir parçasi olarak tanidi.

Abhazlarsa Gürcülerle bir daha konuymad1... Binlerce y1lhkdostluga kamalar girmigti...

Abhazya'ya Geri Dönenler

Abhazya'ya gitmeden Abhaz Dernegi'nden llhan Kiymet'inverdigi bir ismi anyoruz. Yavuz Kuazba Soçi'de karyihyorbizi.Kuazba, yillardir Abhazya'da yaqiyor.

O, dedelerinin göç ettigi Türkiye'den Abhazya'ya geri dö-nenlerden. Bizi Soçi'den ahp, Sohum'a dogru yola ç1kariyor.Bardaktan boyamrcasmayagmur yagiyor... Rus ve Abhaz kont-

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 171

Yavuz Kuazba'yla bombalanmy parlamento binast önunde

rol noktalarmdan geçiyoruz. Abhazya'ya girilebilecek tek nokta-dan karanhga dahyoruz.

Silecekler hizla yagmuru kovahyor. Gece, sis ve yagmur altm-da ormanlarm içinden geçiyoruz. Kimsesiz bir gecede Sohum'a gi-diyoruz...

Otelin balkonundan Karadeniz'e bakiyorum. Dalgalar sahilidövüyor. Hüzünlü bir hikâye anlattyor. Böyle bir gecenin ardm-dan mis gibi bir sabaha kalkiyorum.

Yavuz Kuazba, Sohum'un dügün heyecam yayadigmi söylü-

yor.Bugün Sohum'da iki genç evleniyor... Saat on bire dogru ana-

caddeden kornalarla gelin-arabasi geçiyor. Takip etmeye karar ve-riyoruz. Gelin alaylari, bu cografyada, dügüne gitmeden önce ta-rihi yerleri ziyaret eder.

Kirmizi Köprü'nün üzerinden geçiyorlar. Gürcü ordusunundurduruldugu yere kadar gidiyorlar... Socra gehitler anitma ug-ruyor ve gelini küçük bir güzellik salonuna biraktyorlar. Luda'yitebrik ediyoruz. O, Sohumlu bir Rus kizi.Savagsirasmda ailesiylebirlikte Sohum'u terk etmigti. SimdiAbhazya'da aile kuruyor.

172 EOL VE YUT

Gelinligi giydiriliyor, saçlari yapihyor. Henüz 19 yaymda.Heyecandan titriyor. Abhazya'yi oldugu gibi kabul ettigini ve da-ha güzel günler görmek istedigini söylüyor.

"Savagçikmca ailemle Belarusya'ya tagmdik. 2000 yilmda yinememlekete döndük" diyor.

Onu orada birakip, Yavuz Kuazba'yla Sohum'un tepelerineçiktyoruz. Nefes kesen bir manzara kargihyor bizi. 15 yilhk birambargonan yalmzlagtirdigi Sohum'a baklyorum. Güzelliginiiçime çekiyorum. Yüz yildir burada kalanlan, buradan giden-leri, art arda gelen savaglari, yayanan sürgünleri düpünüyo-rum. Yavuz Kuazba'nm atalari 19. yüzyilda bu topraklardanTürkiye'ye gelmiglerdi. O da geriye dönenlerden biriydi... 1992Savagi'ndan sonra Abhazya'ya, Türkiye'den 250 ailenin göç et-tigini söylemigti.

"Sadece Türkiye'den degil,Suriye'den gelenler, Ürdün'den ge-lenler,Abhazya'nm degiqikyerlerine yerlegmiçler. Soham'a yerle-gen de olmuq; Gagre'de, Pitsun'da ev kuran da olmuç."

Çelebibir adamdi. Abhazya'da turizm iqiyle agraqiyordu. 40yaglarindaydi. Evlenmemigti, yalmz yaqiyordu. "Hangi rüzgâr attiseni buraya?" diye sorunca anlatmigti: "Önceüniversite egitimimiburada almaya karar verdim. 90-91 dänemi için bagvurmuytum.Sonra maddi olanaklar el vermedi, gelemedim. Bir sonraki yll gel-meye kararhydim ama o yll agustos aymda Gürcülerle savag bag-ladi. Sava; bittikten sonra geldim ve gelig o gelig... 15 seneyi geç-ti buralardayiz."

Bazilari tüm yaçamlari boyunca bu sahilden ayrilmamigt1.Sahildeki yayhlari gõsteriyor, "Onlar buranm önde gelenleridir.Her sabah buluqur,konuqur, günü degerlendirirler. Sabah kahve-lerini burada içerler" diyor.

Giderek azalan Abhaz nüfusun yayhlari Karadeniz'e bakiyor-lar, dalgalarm sesini dinliyorlar.Aralarinda domino, satranç oy-nayanlar var. Bazilari artik hiçbir geminin ugramadigi tahta iske-ledeyürüyor. Yavuz, birine yaldagip, selamhyor. Garih, emekli birdans ustasi... 15 yll önceyi anlatiyor:

"Savag çiktigmda halk danslari ekibiyle beraber Yuna-nistan'daydik. Gösterilerimiz vardi. Savaym bagladigi gün Sela-

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 173

Abhazya Cumhurba;kam SergeyBagap;

nik'te gösteriyapmak üzereydik. Acihaber geldi. Gürcüler saldir-m19t1. Tüm programl iptal ettik ve çok zor partlarda sinirdan geç-tik. Elimizde baltalarla, kazmalarla savaymaya bagladik. Silah fi-lan yoktu..."

Aynivatanm parçalariydilar... Gürcistan ordusu Kirmizi Köp-rü'ye dayanm14ti. Savaymaya baëladilar... Bir zamanlar bir arada

yaçayan halklarin arasma nefret tohumlari ekilmigti...

Cumhurbaykam Bagape ve Sava;

Gerisini Abhazya Currhurbagkani Sergey Bagapy anlatiyor:"Savagi biz baglatmamiytik. Burada yüzyillarca yaçayan hiçbir

halka zarar vermek istemedik. Sava; açan Gürcistan hükümetiy-di. Savagtik ve kazandik. Halkimiz 1993'te yapilan referandum-da bagunsizhga "evet" dedi. §imdiAbhazya'nm bagimsizhgitar-tiçahyor. Oysa biz 1921'de Sovyetler Birligi kurulurken de bagim-siz bir devlettik. O yillarda Abhazya Cumhuriyeti, diger cumhuri-

yetler gibi bagimsizbir devletti. 1931'de Stalin ve Beria gibi Gürcü

174 BOL VE YUT

kökenli Sovyet politikacilar, Abhazya'yi Gürcistan'a baglayarak,özerk bir cumhuriyet haline getirdiler."

Ortaçagda Kafkasya'daki en güç1ü devletlerden biriydiAbhazya.

19. yüzyil ortasinda çikan Kafkas Savaqi sonunda, bir çoguOsmanh topraklarina sürgün edildi. Abhazya'ya, Stalin dönemin-de Gürcistan içinde özerk cumhuriyet statüsü verildi. Gürcüler,Ermeniler ve Ruslar ile Sovyetler içinde dostça iligkiler sürdürdü-

ler yillarca... Bu cografyaya karyiyapilan her türlü tehdide bera-ber gögüs gerdiler... Yazar ve eski Abhazya Parlamentosu üyesiOktay Çkotuaanlatiyordu:

"Abhazlar ile Gürcülerin binlerce yllhk bir birlikteligivar. Or-tak devletler kurmuglar,birlikte yayamiglar ama birbirleriyle hiç-savaymamiglar. Gürcü devleti ne zaman tehlikeye girse Abhazlar,onlara kucak açunglar. Gürcü tarihçiler de bunu birkaç kere di-le getirdiler. Gürcü tarih kitaplarmda,

"lki

kere dügürdügümüzbagimsizhk bayragtmAbhazIar bize hediye etti" geklinde ifadelervar. Ama Stalin döneminde yükselen bir Gürcü milliyetçiligi varki, bu giderek irkçihga dönügtü. Artik kendilerini dünyanm mer-keriode görüyorlar."

Sovyetlerin dagihqiyla halklar arasina giren nifak kan almig-

ti... Diyardan gelen etkiler, Bati'nin yogun gayretleri, birbiri-ne çok benzeyen,Kafkasya kültürünü paylaçan halklari birbirinedügürmügtü... Kafkasya'da bagimsizhgim ilk ilan eden Sovyet,Gürcistan olmuqtu. Yanmda Abhazlari da sürüklemek istiyor-du. Bati, Gürcistan'a el koyma planlarmi uzun zaman önce yap-m19ti.

Abhazya'da 1991 y11mdabir referandum yapildi. Sandiklardançikan sonaçta Abhazya halki "Rusya'ya bagh kalmak istiyoruz!"diyordu. Gürcistan hükümeti referandum sonuçlarim kabul et-medive Abhazya, Temmuz 1992'de bagunsizhgmiilan etti.

Gürcistan hükümetinin cevabi tanklarla olacakti. OktayÇkotuaanlatiyordu: "Buraya sonradan da yerleytirilmig olsa,Abhazya'da yaçayan bir Gürcü nüfusu var. O nedenle Abhazyayönetimi masaya oturmayi teklif etti ama Gürcüler hiç dügünme-den saldirdi."

ABHAZYA,ZAMANIN KIYISI... 175

Savag 1993'te geride her iki taraftan 10 bin ölü birakarak,Gürcistan ordusunun yenilgisiyle sonuçlandt.

Tiflis'te de Sohum'da da gehitler için amtlar dikildi... Savaçmaci izlerini tagiyan granit amtta, Rus, Ermeni, Türk ve birçokAbhaz ismiyer almigt1...

Savagin karanhk yüzü, parlamento meydamnda, geride ka-lan 15 yila ragmen capcanh ortadaydi. Bombalanmig parlamen-to binasma dogru yürürken durmuqtum. Paramparça duvarlarinönünde oynayan iki oglan çocugu, birden durup birbirlerine ate;eder gibi yap1yordu... Onlar savaytan sonra dogmuglardt.

Sohum'da Bir Dügün ve Sivil OrümceklerAkyamüzeri, bir dügün salonunun änände gelin arabasim

bekleyenkalabahgin arasma kariptim.Ellerikollarihediyelerle do-lu gençler, yaylilar, akrabalar ve davetliler Kirmizi Köprü'nün azgerisindeki dügün salonunun önündeler.

Genç çift de sava; strasmda küçücük çocuklardi. BugünGumista Nehri, onlarm mutluluguna gahitti ama ya geçmigin ha-yaletleri?

Luda'mn en mutlu günü. Dügün salonunda toplum liderleri,aile ve dostlar bulugmuytu... Sofralar donatumig, pist dolu. Abhazbir dügün çarkicisi türküler söylüyor. Küçük kizlar pistte hopla-y1pziphyor.

Bay köpeye yerlegmig bir grup insan dikkatimi çekiyor. Çoguburalardan degil. Onlar eenebi!

Dans eden sariqm Amerikali hanum birden hatirhyorum.Onunla bir gün önce Smir Tammayan Doktorlar (MSF) örgütü-ne räportaj istemeye gittigimde kargilagm14tim.Sohum'dakiörgü-tün sorumlusuydu. Konugmaktan kaçmmiç,beni Tiflis'teki örgütmerkezine yönlendirmigti...

Daha sonra Sohum'da Simr Tanunayan Doktorlar örgütününkök saldigim gözleyecektim. Birçok Sohumlu, tercüman, memur,yoför olarak bu uluslararast örgute çaligmaktaydt. Aynca, bedavasaghk hizmeti veriyor, dil ögretiyor, o ünlü "demokrasi projeleri"kapsammda çahymalar yap1yorlardi.

176 EOL VE YUT

Sovyetlerin dagilmasmm ardmdan ç1kan Gürcü-Abhaz Savagistrasinda bälgeyeyerleymiplerdi... Bu örgüt, ashnda Bati'nm istih-barat agimo güçlü temsilcilerinden biriydi...

Damadm babasi Eyref Bey de onlarla çahqiyordu. 2001 yllmdaige baylam14ti.Lojistik bölümüne bakiyordu. Bundan ne anlagil-

masi gerektigini sordugumda, "çahytigi örgüt hakkmda bilgivere-meyecegini" söylemigti.

"Daha çok, egitim programlari ve saghk programlarmihayatageçiriyorlar," demigti.

Birlegmig Milletler de savagtan sonra Sohum'da yerini almig-

ti. Yüksek bahçeduvarlari arkasinda cumhurbagkanhgi kögkününaz ilerisinde yer ahyorlardi. Halk, UN yaz1h jeeplerinbir yerleregidip geldigini görüyordu ama ne yaptiklari hakkmda bir fikirle-riyoktu.

Oktay Çkotua,"Mayin aramayla ilgili bir kurulug var, bir deBirlegmig Milletler" demigti... "Bizim yönetimimiz de bunlaringetiriden çok götürüsü oldugunun farkmda ama içte denize dü-gen y11anasarthr hesabi, belli bir mecburiyet sõz konusu. Çünküuzun süre ambargo altmda yayadik Hiçbir ülkeyle temasumz yok.En basitbir ilaci bile bulamtyorduk."

Savagiyaçamig, ambargo altmda ekonomik zorluklarla bogu-pan bir halk!ÜstelikKaradeniz'in en dogusunda,üstelik Rusya'nmgüney smirmda... Batih sivil toplum örgütleri ve istihbarat agl içinbulunmaz bir f1rsatti Abhazyal

ÇocuklariKoruyahm (Save The Children), Kutsal Haç (HollyCross) gibifarldlörgütler Karadeniz'in dibindeydi.200 bin kipilikbir nüfusu dönügtürmek amacmdaydilar; ilk hedeflerigençlerdi.

Hibla, Abhazya Devlet Üniversitesi'nde uluslararast iligkilerögrencisi. Diplomat olmayi hedefliyor.Batih sivil toplum örgütle-rinin faaliyetlerine daha farkhbakiyor.

"Buradaki yabanci dernekler oldukça iyi iq çikariyor!" diyebaghyorHibla anlatmaya, "buradaki sorunlara kargi insanlari bi-linçlendiriyorlar. Çogu,toplumsal sorunlarla ilgileniyor ve fark2h projeleri var. Mesela 'Save The Children' derneginin, 'pure

topure' egitimi diye adlandirdigi bir projelerivar. Gençleri AIDS veHIVvirüsüne karyibilinçlendiriyorlar.Insanlaraegitim veriyorlar

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 177

ve bu insanlar da üniversitelere, liseleregidip edindikleri bilgilerigençlere aktariyorlar. Bu çok faydahbir program".

Inançlakonuquyor."Sizbu programlardan herhangibirine ka-tildiniz mi?" diye soruyorum. Mükemmel ingilizcesiylesürdürü-

yor konugmayl."Evet, ben ve pek çok arkadagim birçok projede görev aldik.

Alti aydan daha uzun bir süre okullara, tip fakültelerine gittik.Yaqitlarrniz ya da daha küçülderedersler verdik."

"Ne dersleri?"Hibla projenin konusunun HIV ve AIDS oldugunu söylüyor.Dayanamayip sözünü kesiyorum:"Burada AIDS var mi?"

"Büyük bir sorun halinde degilama en büyük sorun insanlarmbu konuda bilinçsizolmalari. Toplumun bilinçlenmesi gerek."

Içimi çekiyorum. Her yer ne kadar birbirine benziyor...Hibla'nm güzel, çocuksu yüzüne bakip, "Sence neden uluslarara-

si örgütler, dernekler asil sorunlarla ilgilenmezler,hiç düpündünmü?" diye soruyorum.

"Ne gibi sorunlar?" diye soruyor..."Ekonomik sorunlar mesela!" diyorum, "Ambargo, savay, ip-

gal, yoksulluk, açhk..."Gözlerini açiyor. Susuyorum.Hibla bir cümleyle her geyi özetliyor: "Bu tip derneklerin, ör-

gütlerin büyük bir çogualugu, hangi ülkeye baghlarsa,onlarm ba-ki; açilanni yansitiyor."

Bu örgütlerin kendi ülke çikarlari için faaliyettebulundugunuo da biliyor. Bu örgütler savagm

"yaralarmi sarmak" için bölgeyegelmig ve bir daha gitmemiyti. Asil faaliyetlerinigizli yürütürler,saglik ve egitim gibi yakici konularda halka yardim ambalaji ardi-

na saldamrlardi.

Öncelikleüniversitelerde ve medyada dil bilen aydmlar arasin-da yanday ararlardi...

"Tsunami Gibi..."

Garih Sangulya, zor geçen 15 yilda gençleri ihmal ettiklerinisöylemigti. Boglugu birileridoldurma peqindeydi.

BVY12

178 BOL VE YUT

"Gençlerimiz bizim gelecegimiz. Türn mücadelemiz onlar için-di. Tüm sikmtimiz, savaymamiz onlar içindi. Onlar sikmti çekme-sin, bizim çektigimiz sikmtilari onlara gästermeyelim diye ugray-tik. Ama bunlari yaparken egitimleriniihmal ettik."

Gençler diçardan gelen etkilere açiktilar. Internetve uydu, te-levizyonlar,Bati misyonunu gençlere tagiyordu. Otel lobisindesürekli aç1k duran televizyona birkaç dakika bakmak yeterliydi.Yarigma ve dedikodu programlari, talkshovlar, ardmdan müzik

kliplerive reklamlar!Oktay Çkotua'yladertlegiyorduk..."Bir kültür bombardimaniyla karyi kargiyayiz" diyordu,

"adam, modasiyla, müzigiyle, filmiyle,yazarlyla, çizeriyle her ye-yiyle içeri giriyor. Büyük bir finansla geliyor. Milyarlarca dolarakitiyor. Bizimse elimiz kolumuz bagh. Bakm, okullarumzi yeniyeni açmaya bagladik. Köy okullarimizm çogu kapah. Dilimizi ge-ligtirmekiçin yeni kitaplar basmak zorundayiz. Televizyon prog-ramlari yapmak zorunday1z. Uydudan yaym yapmak zorunday1z.

Bunlar o kadar korkunç maliyetler tutuyor ki... Tam bir tsunamidalgast gibi, sorunlar üzerimize geliyor!"

Kültürel saldiri tsunami gibiydi. Sadece Batih sivil toplum ör-gütleriyle degil; dini, siyasete alet eden gruplar yoluyla da giriyor-lardi...

Cumhurbagkam Bagapy, Soroscu örgütlerden, Yahova gahit-lerine, Evangelistlere, Vatikan'a kadar uzayan listeyi saylyor-du...

"Savas sonrasmda her yerde görülebilecegi üzere, burasi,Yahovacilardan Evanjelistlere kadar, Sorosculara kadar çeyitli ör-gütlerin ilgi odagt oldu. Biliyorsunuz, savag sonrasi devletlerinyaçadtgi zor zaman psikolojisi onlar için kaçmilmaz bir firsattir.Zorluklar onlara çok uygun bir ortam hazirlar. Bunlara karglön-lemler almaya çahytik. Mesela Soros ärgütlerini, savaytan kisa birsüre sonra kapattik. Diniörgütlere gelince, Abhazya'da biliyorsu-nuz halkm bir kismi Müslüman, bir kismi Hiristiyan. Islam'ada,Hiristiyanhga da son derece sayguniz var. Ama degigik çahymalaroluyor. Mesela Vatikan elçisi buradaydi.Birtakun resmi görügme-lerde bulunduk. Bize yardim teklif ettiler. Elçi, son derece iyi bir

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 179

diplomatti. Biliyorsunuz, diplomatlarm hepsi iyidir, güler yüzlü-dür, o da öyleydi..." Sözlerinin sonunda yüzünü ekgitip gülüm-süyor.

Bu cografyanm, her zaman dünyamn ilgi odagi oldugunu säy-lüyor. Abhazya Karadeniz'in en dogu kiyisiydi.Karadeniz, KirimSavap'nda da IkinciDünya Savay1sonunda da, 21. yüzyilda dadevlerin sava; alamydi.

Büyük oyun, Rusya'yi çevreleyen cografyada ve yine Kara-deniz'de oynamyordu.

Amerika, Ortadogu ve Balkanlar'dan sonra Kafkaslar'a veKaradeniz'e olan ilgisini gizlemiyordu...

Bulgaristan ve Romanya'daki Amerikan üsleri Dogu'ya baki-yordu. Ukrayna ve Gürcistan'a, Rusya'mn kompularma NATOüyeligi teklif ediliyordu. Rusya çevreleniyordu.

Cumhurbagkam Bagapp, bölgedeki Amerikan politikalarmdansöz ediyordu:

"Amerika'mn bu cografyaya ilgisi tartigilmaz. Amerika'ninsadece burada degil, her yerde ayni politikay1 güttügünü söyle-yebiliriz. Önceböl sonra yönet! Bu, tarihteki tüm emperyalistdevletlerin politikasidir. Ama esas olan, Amerika'nm gärügü ve-ya yürüttügü politika degildir! Esas olan, o cografyada yaçayanhalkm kendi görügüdür, kendi seçimidir. Amerika, tiim politi-kalarmi 'tehlike'

paranoyasi üzerine oturtuyor.'terör tehlike-

si' diye, aslmda kendi yarattigi yapay bir durumu, kendi yön-temleriyle çözmeye çahpyor. Benim görügüm gudur: Her prob-lem, o cografyada yaçayan halklarm nesnel durumu göz önü-ne alinarak çözülür... Büyük devletlerin o halklara biçtigi rol-lerle degil!"

Turuncu Darbenin Ilk Hedefi Gürcistanve Abhazya'ydi

Amerika'nm "demokrasi projesi" geregi, ilk turuncu'operas-yon Gürcistan'1 hedef aldt. 2003 ylhyd1. Saakaçvili, haç gibi tut-tugu bir gül dahyla meclise girmigti. Soros darbesinin adi "GülDevrimi" olarak kaldi.

180 BOL VE YtTT

Amerika, Gürcistan'm ardmdan Rusya'ya yakmhgiyla rahat-sizhk veren Abhazya'nm da rengini degigtirmekisteyecekti. YeniGürcistan yönetimi, Abhazya'da Ardzinba iktidarim hedef aldi.Abhazya'da da turuncu bir iktidar için çahymalar yapildi ama ba-parih olunamadi...

Rusya tedirginlikle Abhazya'daki 2004 seçimlerini izledi.Milliyetçi Parti lideri Jirinovskio dönemde qu açiklamayi yapa-cakti:

"Seçimde Abhazya halkikarar verecek. Bizim için änemli olanhem vatansever, hem de Moskova'nm dostu olacak bir adaym ka-zanmasidir. Abhazya'da bir diger Saakaçvili'nin ortaya ç1kmasinitemenni etmeyiz."

Abhazya, devlerin satranç tahtasmdaydi. Seçim sonuçlariAmerika'yt memnun etmeyecekti. Abhazya, turuncu oyuna gel-memigti... Oktay Çkotua,"Abhazya'da bir oyun bozuldu!" de-migti. "Gürcistan herhalde Amerika'nm Orta Asya'daki emelleriiçin bir atlama tahtasiydiki, hâlâ da äyle! Hem Orta Asya, hem defraniçin bir atlama tahtasi. Bati için önemli bir üs. Abhazya prob-lemini bir an önce çözüp, Gürcistan'1istikrara kavuqturmakheve-sindeydiler. Ama maalesef Abhazya kilçikgibi bogazlarmdakaldi.Bence Abhazya, küreseloyunlara çomak sokulan yerdir."

3 Ekim 2004 tarihinde yapilan Abhazya devlet bapkanhgise-çimlerinde, iktidar el degigtirdi.Abhazya halkiiçin bir halkkahra-mam olan Ardzmba devribitmig, Bagappiktidara gelmiyti. Bagapy,turuncu darbeleri yöyledegerlendirmigti:

"Degigim istedikleri ülkelerden bir avuç insam ahp, Amerika'yagötürüyorlar. Onlari 5-10 senede yetiptiriyorlar. Geri yolluyorlar.Geri gelenler, Amerika'mn çikarlarmi Gürcistan'da, Irak'ta savu-nuyorlar. Beni de herhangi bir ülkeye götürüp, egitir, gekillen-dirirsiniz. Sonra burada cumhurbagkam da yaparsmiz... Ama oülkenin tüm nüfusunu yüzlerce yilhk geleneklerinden koparip,bambagka bir sistemin içine çekemezsiniz. Bir anda kafalarmmiçini degigtiremezsiniz,bir anda halklarm yönetim geklini degiç-tiremezsiniz..."

Sistem, bir anda degigtirilemezdi belki ama Amerika'nm "yu-

muçak güçle" ülkeleri fethetme stratejisinin acelesi yoktu... Sivil

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 181

toplum örgütleri, yardun kuruluglari, dini kuruluglarve medya-

mn yadsmamaz gücü, halklari degiptirmekiçin bellibir zamanla-maylöngörmekteydi...

Bu çaligmalar için verimli bir ortam beklenecekti.O ortammadi, zayif ekonomi, yoksul halk ve ipsizlikti!

Pazar Yeri

Dagdan Sovyetler'in sõndürdügü ekonomi, ambargoyla iyi-ce zayiflamigti. Abhazya'nm ildimi mükemmel, topragt bereketli,nüfusa azdi ama kaynaklar k1sithydi. Dar zamanlardi.

Sohum'da bir ögleden sonra. Halk pazarmda Yavuz Kuazba'ylatezgâhlar arasmda dolayiyoruz.Birileri egzotik meyveleri alacakekonomik güce sahip olmah ki ananaslar, üzümler, ithal elmalar

mücevher gibi tezgâhta oturuyor...Bir kilo elma 80 ruble, yani 3 dolardan fazlaydi.Asgari ücret-

se 100 dolar kadardi.Maddisikmti, pazardakiyüzlere yansiyordu... Kazamlan para,

hiçbir ihtiyaca yetmiyordu...Ekmek satan yagh bir kadma "Ayhk kaç para rahat yaçatir seni

burada?" diye soruyorum."400 dolar civaril" diyor. Haftanin ye-

di günü çallyttgini söylüyor ve en çok 50-60 dolar civarinda bir pa-ra kazanabiliyor.

Yavuz Kuazba, Sohum'da yayamm aritmetigini anlatlyor...

"Burada devletin ödedigi ayhklar dügük. 50 dolar ila 150 dolararasmda degigiyor.Normal partlarda, öyle fazla lüks tüketime gir-meden 200 dolara geçinilebiliyor."

"Evet ama çok lüks yaçayanlar var onlarin gelirleri nereden ge-liyor?" diye soruyorum.

"Bazdarmm Rusya'da baglantilarivar, yatirunlari var, akraba-lari var, ticaret olanaklari var, çevreleri var. Onlarin kazançlari ta-bi bizim gibilerle kiyaslanamaz."

Bir zamanlar Rus devlet erkantum turizm cennetiydi Sohum.Her dem Karadeniz'in en güzel köpesi.Palmiyeler okaliptüsler-le örtülü. O, yEiksek daglarla deniz arasinda sakh bir mücevher-

di...

18 BÖL VE YUT

15 ylldir dünyada "ayrihkçi bölge" olarak adlandirihyor.Gürcistan simrlari içinde görünüyor... Ama fiilen bagimsiz birülke olarak hareket ediyor...

200 bin kipilik nüfus, Abhazlar yani sira Migrelleri ve Ruslarida barmdiriyor. Nüfusun dörtte birini de Ermeniler olugturu-

yor.Ermeniler, son zamanlarda Abhazya'daki okullarda Rus ve

Abhaz dillerinin yam sira Ermenice egitim verilmesini talep edi-

yor. Siyasettede söz hakki istiyorlar. Bazi Ermeni gruplar, Abhaz-ya'yi "Küçük Ermenistan" olarak nitelemekten kaçmmiyor. Er-menistan üzerinden Bati'nm, Kafkaslar'da mikro-milliyetçi çahq-malari süreklilik gösteriyor.

Garih, Sohum'on sahilinde "ters rüzgârlara dügmeden huzurubulmaktan" söz ediyor:

"Abhazya zorlu bir dänemden geçti. Çokkan döküldü. Nice-miz öldü. Her yey gelecek için, çocuklarimiz içindi. Burada sade-

ce Abhazlar degil, bagkahalklar da yaqiyor. Bizbütün halklarasay-gi duyuyoruz ve onlarla bir arada, huzur içinde yaçamak istiyoruz.Bu güzelligi bozmaya çahyanlara kargi mücadelemizi sürdürece-

giz.Burasi bizimvatammiz, hepimizin topragt!"DigigleriBakam §ambada, konuqmasmdadiçardan gelen tehd-

de dikkat çekiyor: Sözlerini Kosova örnegiyle bitiriyor."Yüzlerce yihk vatammiza sahip çiktik biz.Dipardan gelen tüm

tehlikelerden korunmak için mücadele ediyoruz. Bag1msizhgimizitalep etmek için, Kosova'dan çok daha geçerli nedenlerimiz var.Hiç kimse için tehdit degiliz. Bir zamanlar bagimsiz bir devletolarak Sovyetler Birligi'ne katildik. Sovyetler dagihrken bagimsizdevlet statüsü kararmi aldik. Abhazya, ne uyugturucu trafiginingeçit yeri oldu, ne yasadigi ticaretin hareket noktasi. Kosova, bugibi problemlerle de boguquyor. Sonaçta her yeye ragmen Bati,Kosova'ya her türlü hakki tamdi. Iglerineöyle geldi. Abhazya da,y111ardirhak ettigi 'tamnmaya' kavugmah."

Abhazya farkhydi. Belki o yüzden görünmez konumdaydi.Temel çeligkisi Gürcistan'daki rejimi kabul etmiyor olmas1ydi.Bati politikalarina direniyor, ekonomik olarak Rusya'ya dayam-yordu.

ABHAZYA, ZAMANIN KIYISI... 183

Huçhoz Mahallesi

Bati için Abhazya'nm bagimsizhgidemek, Karadeniz'deki birlimam Rusya'ya kaptirmak demekti. Rusya'nm bir ileri-hamleyigerçekleytirmesidemekti.

Abhazyahlar için bagunsizhgm anlarni farkhydi... Cumhur-bagkam Bagapy, ülkenin konumunu ve arzusunu dile getirmië-ti... "Büyük Rusya Federasyonu'yla, büyük Türkiye Cumhuriyetive Gürcistan arasmda, Karadeniz havuzunda yaçayan bir halkiz.Biz de kendi kaderimizi,kendi halkimizm istedigi gibi çizmek du-rumundayiz..."

Her sabah Sohum Limani'na baktigimda uzaklarda bir yerler-de bu sahiliözleyenler oldugunu dügünüyorum. Yaklayik 100 binGürcü mülteci, 15 yildir Tiflis'te savagin acilarim yaqiyor... lçindeegyalariyla biraktp gittikleri Huçhoz mahallesindeki evleri, bah-çedeki meyve agaçlari gimdi bir rüya... Huçhoz'u ziyaret ediyo-

rum.Evler, 15 yilhk terk edilmigligin ardindan artik yikilmakta.

Geçoiqin anilari yavaqça yok olmakta... Birileri oyunun bedeliniödüyor... Kentin büyük bölümü yeniden yapilamyor, savaym iz-

184 BÖL VE YUT

leriyok oluyor ama Gürcü nüfusun yaçadig1Huçhoz mahallesi, 15yildir karanhk bir dönemin bekçiliginiyap1yor.

Savaym sonunda 500 bin kiqilikAbhazya nüfusu 200 bine düg-müg, bu topraklarda yaçayan Gürcüler Tiflis'e göçmügtü...

21. yüzyil, dünyaya daha çok kaos getirrniyti. Bir yüzyll öncedünyada 50 devletvardi. Bugün 200 devlet haritada yer ahyor vegörülen o ki bu sayi artacak. Malum, Bush'un damymam RalphPeters "Kan Smirlan" (Blood Borders) admiverdigi makalesinde"Haritalarda bagka sm1rlar olacagmdan" söz edlyor.

Sohum'da, Karadeniz'in kiy1sindason on yllda bu bölgedekidegigimleridügünüyorum...

Önce AGIT'in dayatmastyla Rus üsleri boyaltilungti... Rusya,Tiflis'teki Vaziyani ve Abhazya'daki Gudauta üslerinden çekilmig.Ardmdan Amerika, Gürcistan ordusuna milyonlarca dolarhk yar-dim programmi baglatmigti.Hedefine "Gül Devrimi"yle ulaça-cakti.

2003'te koltaga oturan Saakaçvili, dört yll içinde Abhazya'y1geri alma vaadiyle iktidara gelmiëti. Rusya, bu vaade Abhazya'da

Sohum Limam

ABHAZYA, ZA MANIN KIYISI... 185

halkin yüzde 70'ine Rus pasaportu dagitarak cevap vermigti.Sonra da yillardir Abhazya'ya uygulanan ambargoyu kaldirmigti.Abhazya, Amerika ve Rus nüfus savaginin tam ortastnda kalm14ti.

Cumhurbagkam Bagapy, devlerin arasmda kalan Abhazya'yiyöyle anlatiyordu:

"Bati'nin bu cografyaya müdahalesi bitmeyecektir. BakinGürcistan NATO'ya dahil olmak istiyor. Bu, onlarm seçimidir.Ermenistan, Kafkasya, Abhazya veya diger cumhuriyetlerde kendiçikarlarint korumak için bagka oluçumlara dahil olma karari ala-

bilirler!Bu da o devletlerin seçimi olur. Bence bu cografyamn enönemli aktörleri Rusya ve Türkiye'dir. Bu iki ülke iyi iligkiler kur-mak zorunda... Tehlikelere, baykatürlü gõgüs gerilemez!"

Sohum'da bir gece yarisi! Oktay Bey, gelecekten söz ediyor:"Gürcüler ve Abhazlar, binlerce yd nasd yaçaddarsa gelecek

binlerce yll boyunca da öyle yayamaya devam edecekler. Bir ye-kilde birbirlerinin varhklarun kabul edecekler. Daha dogrusu,Gürcüler, kabul etmedikleri Abhazlarin varhgini kabul etmek zo-runda kalacaklar."

Sohum'da yaçam devam ediyor... insanlardoguyor ve ölü-yorlar... Savaglar, göçler, ölümler... Derken yüzyillar geçiyor...Sohum'da bir mahalle arasmdan geçerken bir cenaze evinin önün-deki kalabahga karigiyorum...

Aile, dostlar, yakmlar, yayh bir Sohumluyu son yolculugaugurluyorlar.

Birkaç saat sonra yarmlarm bilinmezliginde iki genç dans edi-

yor.Her yerde mutluluk aciyla akraba... Ama galiba Kafkasya'da

daha fazla!Abhazya, binlerce yildir, büyük güçler için bazen bir ateçkes

alani, bazen sava; alaninin ta kendisi olmuytu.Bazen "Birleyik Kafkasya" idealleriyle ayaga kalkmigt1.Bazen

parçalanmig Kafkasya'yi isteyenlerin rüzgârma kapilmigti.Bedeli,her zaman Kafkas halldari ädedi.

" GUI DETR;Í"NÍKARDINDAN TÍFLÍS

Mart2008 Yolculugu

"Gül Devrimi"nin ardmdan Gürcistan baghgiyladönen prog-ram fragmam Gürcistan Büyükelçiligi'nden yetkilileri TRT GenelMüdürlügü'ne kadar getirdi. Demokrasi havarisiAmerika'nm de-mokrasi getirdigi Gürcistan bir bagkaülkedeki basim bile sustur-

ma hevesindeydi.

RUSYA

ÜRCISTAN· Tiflis

T Ü RK i YE AZERBAYCAN

N Ô.C

RAN

"GÜL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFLIS 187

Program, TRT l'de yayina giremedi. TRT 2'de bir gece yarisiyangmdan mal kaçinr gibi gösterildi. Programm bitirilmesi em-ri o zaman verildi... Bu emir halkm dogru bilgi alma hakkmavu-rulmuy bir darbeydi... Gazeteci olduklarun iddia eden bazilari,"diplomatik skandala yol açan" böyle bir programm TRT ekra-nmdan uzaklagtirilmasmi sevinç nidalariyla karquadilar.Bazilari

programm "Gürcü halkim rencide ettigini" iddia ettil Oysa prog-ramda Bati ve igbirlikçilerinin Gürcü halkma reva gördükle-ri eziyet anlatilmaktaydi. Gürcü halkindan bahsedenler aslmda

Turuncu Darbecilerin tarafmdaydilar, Gürcü halki ile turuncu li-der Saakagvili'yi karigtirmiglardi...

Ukrayna, Kirgizistan, Lübnan, Gürcistan... Dünya son dörty1ldir,Amerikan etiketli "turancu" senaryolari seyretti.

Gürcistan'in "Gül Devrimi", peyinden gelen turuncu darbele-rin ilk örnegiydi.

Aradan dört yll geçti. Rusya'mn güneyden çevrelenmesi hare-kâtma devam ediliyor. Gürcistan, NATO'ya üye olmak için sira-da bekliyor... Dig politikada hedefeyürüyen Tiflis, içeride sert ik-tidar mücadelelerine sahne oluyor,

Muhalefet, demokrasi vaadiyle gelen iktidari diktatörlüklesuçluyor. Amerika iki kargit güç odagmi dengelemeye çahyiyor..."Hedefte Rusya var!" diyor...

Gürcistan'da turuncu darbeciler, iktidar kavgasiverirken aca-ba halk ne yaplyor? Onlara bir yey soran yok. Sokaklar egitimliië-sizlerle dolup taç1yor.

Bir zamanlarm mimarlar1 taksi poförlügü yapiyor, mühendis-

leri evde oturuyor, pedagoglari pazarda egya satiyor. Onlar, Gürcüoligarklarin çekigmeleri arasmda tanesi yarim dolardan ekmek al-

maya çahylyor.

lyteÖzgürlüklTiflis'in tam ortasi! Bir zamanlarm Lenin Meydani, Ozgürlük

Meydam olmug. Meydan bu adt Gürcistan, Sovyetler'den ayrihn-

ca almigti...

188 BOL VE YUT

O gün bugün bu meydan rahat yüzü görmedi... 2007 Kasi-mfndan beri yine kaymyor. Muhalefet sik sik "Özgürlük" Mey-dam'm dolduruyor. Meydan sert görüntülere sahne oluyor.

Gül Devrimi'nin zaferini kutlamak için Tiflis'e gelen GeorgeBush, konuçmasmibu meydanda yapmigti. Söylediyordu:

"Bu meydan daha önce Lenin adim taylyordu. Gürcü halki,Lenin heykelini yikarak özgürlük için kan döktü. Güller taylya-rak yozlaym14yönetimi devirmeyi baçardi! Gürcü halki, demok-rasi ve özgürlük ugruna nasil mücadele edilmesi gerektigini her-kesegösterdi."

Gül Devrimi'nin lideri Mihail Saakaçvili bu iltifatlara kargiminnetini göyledile getirecekti:

"Siz dünya lideri, yeryüzünün özgürlük ve demokrasi savaççi-sismiz!"

O zaman güller henür solmamigti. Tiflis'te bir umut havasivardi... Aradan dört yn geçti...

Ozgürlük Meydanina bakan parlamento. ç1kipinda kilitli birkapi ve demir parmakhklar var. Parlamentoya artik tek bir kapi-dan girilebiliyor. Son aylarda güvenlik nedeniyle diger kapilarki-litli. Meclis, sayilart arttirilmig muhafizlar tarafmdan. Bazimillet-vekilleri tutuklu, bazdari yurtdigma kaçmak zorunda kahyor...Bazdari açhk grevi yap1yor.

lyide ne oldu?2004'te iktidar ve muhalefetin tüm isimleri beraberlerdi.

Abhazya ve Osetya'dan sorumlu bakan Khaindrava, Saakayvili'ninyaninda yürüyordu... §imdimuhalefet liderlerinden biri olmuy-tu... Stk sik gözaltma alimyordu.

Hepsinin taraft aymydit Hepsi Batic1ydi ve"demokrasi"

yan-hsiydi!

Amerikah para spekülatõrü George Soros'un projesiyle "tu-

runcu" bir yola çikmiglardi. Eski Cumhurbaykani Sevardnadze'yiiktidardan atmiglardi.

Iqteo meclise giriyorum bugün. Kapidaki güvenlik elemanlarimafya çetelerinin adamlarina benziyor.Ben içeri girerken kaqgözigareti yapan sivil bir adann gören resmikiyafetli güvenlik memu-ru, kafasmi çevirmig sigara içiyor. Her gey biraz dagdmig, kimse

"GOL DEVRIM1"NIN ARDINDAN TIPL1s 189

Gürcistan Parlamentosu

nerede oldugunu bilmiyor... Meclis salonunda, Gürcistan milleti-ni temsil edenleri izliyorum.

Meclis toplantismda mutsuz muhalefetin ve huzursuz iktida-rm patlamaya hazir bir bombanm üzerinde oturdugunu dügünü-yorum. Parlamento sözcüsü Jemalinaiqvili'ylemeclisteki odasm-da buluquyoruz.Yorgun ve bikkm görünüyor. Dört yil önce PotiLimam müdürüydü. O günleriniözlüyor gibi.

"Muhalefet ne istiyor?" diye soruyorum. Yorgun bir ses-le, "Her muhalefet iktidari ister, parlamento da koltuk ister.Adaylarmm kabinede olmasim ister, bu son derece normal birsüreç" diyor.

"Muhalefetin iktidardan farkhbir ekonomi politikasivar mi?"diye üsteliyorum.

"Dig politikada, ekonomi politikalarunizda hiçbir fark yok.Hükümetin, icraatlarim muhalefet de destekledi. Bazi ufak fikiraykirihklari vardi, bazi reformlara karyiydilarama genel anlamda

hükümetin programmi onlar da destekledi..." diyor.Masasmda bir aile fotografi. Gümüq çerçeve içinde iki küçük

çocuk, Amerikan bayraklar1önünde poz veriyor.

190 BOL VE YUT

Bugün parlamentoda oturanlar, gençliklerini Sovyet rejimininçöküy däneminde yayamiglardi. Liberal ekonominin özlemiyle ya-mp tutuqmuglardi!

Inaiqvili'yebakiyorum. 50 yagmda var yok. Onu därt yll öncegärdügümde saçlari beyazlamamigt1.Kaldiramayacagi yükün al-

tina girmig bir adam gibi görünüyordu. Dedigi gibi, iktidar mü-cadelesine girenlerin arasmda liberal ekonomiye duyduklari iytahbakimmdan hiçbir farkyoktu...

"Asil Biz Batictyiz!"

lytebirleyikmuhalefetin önde gelen isimlerinden milletvekiliLevan Berdzenigvili... Bana iktidarla aralarmdaki çekigmeyi anla-tiyor: "Neden muhalefet" sorumu öfkeyle yamthyor:

"Nedeli mi muhalefet var? Birleytigimiz zaman amact-miz gevardnadze'sizve Abayidze'siz bir Gürcistan'di. §imdige-vardnadze ve Abagidze yok ama yayam en az o zamankikadar kö-tül Bagimsiz basm yok, bagimsizyargi yok! Neden mi muhalifizl?

Çünküyola çiktiklarimiz devrime ihanet etti. Biz Gül Devrimi'nisavunuyoruz ama Saakaçvili'ye kargiyiz. Çünkü§evardnadzeiyidegildi ama Saakagvili ondan bin beter!"

"lyi de siyasi ve ekonomik anlamda iktidardan farkmiz ne-dir? Cumhurbagkam Saakaçvili Bati politikalari yanhsi. Siz de Batiyanhsi degil misiniz?" diye soruyorum.

Sesimdeki sükûnet onu kizdiriyorbiliyorum. Bagirarak cevap-hyor: "Asil biz Bati yanhsiy1z,Saakaçvili Bati taraftariymig gibi gö-züküyor ama o Bati'nm samimi bir taraftari degil!"

"Asil biz Batihy1z" diyenler kiran kirana bir mücadelenin içi-ne girmiçlerdi. Sokaklar her gün muhalefeti agirlamaya bagla-migti. Iktidarm sert tavri, Bati'dan destek aray1plarmi arttiracak-ti...

Muhalefet liderleri sik sik Amerika'nm, Avrupa'nin yolunututmaya baglad11ar...lktidarkoltuguna geçmelive gerçek demok-rasiyi kurmahyddar... Batt'nm onaym1bekliyordu...

Bütün bu çekigme sirasinda acaba sokaktaki adam ne yapiyor-du? Nasil yaylyordu?

"GÜL DEVRÎMl"NÎN ARDINDAN TIFLÎS 191

Anacaddede bir ögleden sonra... Tiflis'te, kaybolmuykarakter-ler Ye umuda sarih gençler, bu oyunun yazarmi ariyor... Kürkünesiki siki sarilmig, burug burug yanaklarmda kir izleri, yayh bir ka-dm, elini bana dogru açiyor. Küçücük bir çocuk, belki4 belki5 ya-ymda gül satmaya ugraqiyor...

Muhalif milletvekili Levan, "Halkm yäzde 90'i aç!" diyor...Dayanamay1p soruyorum:

"Bunda, kapanan fabrikalarm rolü olmah. Burada neden kim-se üretimden hiç säz etmiyor? Fabrikalarm kapanmasindan, ipsiz-likten gikâyetiniz yok mu?"

Levan yuzünü burupturuyor: "Bundan söz etmiyorum çünkübunlar sadece Saakaçvili'den kaynaklanan sorunlar degil, bütünülkenin sorunu bunlar. lysizlik,Gürcistan'daki en büyük sorun.Bütün Gürcüler iësiz. Belki tüm nüfusun yüzde 10'u normal sevi-yede rnaag ahyordur, nüfusun yüzde 90'Inda para yok."

Üretim konusuna hiç girmiyor. Halkm içinde bulundugu du-rumun, muhalefet için verimli bir toprak oldugu anlayihyor... 14çözüme gelince...

"O zaman ipsizlik için Saakaçvili'yi suçlamiyorsunuz..." diyo-rum.

"Evet onu suçluyoruz ama fabrikalari onun açoasi gerekmi-yor" diye el kol hareketleri yaparak bagiriyor, "çünkü benim siyasigörügüm de son derece özel sermayeci, yani liberal".

Badri, Temurive Digerleri

Iktidar da, sözüm ona muhalefet de sonuna kadar liberaldi.Ozelleptirmelerhepsinin önceligiydi...

Özelleptirmelersonucu, Gürcistan'da çahyan fabrikalar yokdenecek düzeye inmigti. Tiflis'te sadece ingaat sektärü patlama-daydi. Her yerden mantar gibi ahyverië merkezleri; lüks konut-lar, yollar ve köprüler; büyük otellerin, plazalarm inyaatlari yük-seliyordu...

Gürcülerin anasi Kartuli Ana, bir oligarkm uzay üssüne benze-yen yeniingaatmm dibinde dikiliyordu. Helikopter pisti, tümüylecamdan inga edilen devasa yapinin en tepesindeydi. Ve onlarca iq-

1

192 BOLVE YUT

çi yolun atmdan kablo geçirmekteydi. Rehberim Saga onlarm va-sifsiz iççiler olduguna säyledi. Bütün gün amele pazarlarmda bek-legendaha yüzlercesi kent merkezindeydi.

Kar giderek hizlamrken bir köprünün altmda onlari gör-düm. Sert darbelerle yagan kardan korunmaya çahqiyorlardi.Ceketlerinin yakasi kalkmig,ismmak için, hizh hizh köprü altm-

da yürüyorlardi.Onlar bir zamanlar büyük fabrikalann iççileriydiler... §imdi

ingaatlarda yevmiye karyihgi çahyabilmek için günlerce kar altm-

da bekliyorIardi...Birine yaklagtim. trikiyimbir adamdi. Daha önce nerede çahy-

tigim sordum. "Telörgü fabrikasinda çahgiyordum" dedi, "o fab-rika kapatildi".

"Ne kadardir ipsizsiniz?""10 ylldir!" Zorla gülümsedi.Badri, Temuri ve digerleriashnda yillardir beklemedeydiler...

Hepsi yakm yerlegimlerden Tiflis'e iqumuduyla gelmiglerdi...Bir zamanlar kendi yörelerindeki fabrikalarm iççileriydiler...

Yillardir Tiflis'in kargaçasi içinde birkaçkigibir odada, ekmek pa-rasi peqindeydiler...

Alex Rondeli: Hükümet Damemam

Alex Rondeli 70'ine merdiven dayami; emekli bir profesör-dü. Tiflis'e indigim gün onu aramigtim. Hükümet binasmm biti-gigindeki Stratejik Aragtirmalar Vakfi'nda bulugmuytuk, Rondeli,vakfin bapkani, hemen hemen bütün bakanhklarm danigmam,Gürcistan siyasetinin en güçlü figürlerinden biriydi.Birçok bakanonun tavsiyesiyle atanm14ti; çogu onun eski ögrencisiydi. Üç kat-h modern ofisin toplanti salonunda bana Gürcistan ekonomisi-ni anlatmigt1...

"Sovyet däneminden çok farkh bir durumdayiz. Gübre üreti-

yoruz. §uruplar,paraplar üretiyoruz...""Eskiden ne üretiyordunuz?" diye soruyorum."Eskiden jet sava; uçagi parçalari üretiyorduk. Bilgisayarlar,

elektrikli lokomotifler, makine parçalari üretiyorduk. Sovyet sis-

"GÜL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TlFLis 193

Alex Rondeli

temi böyleydi.Simdibu büynk fabrikalaröldü. Biz de yeni duru-ma uyum saglamaya çahylyoruz."

"gimdi

Rusya'yla iliçkileri nasil görüyorsunuz?""Kötü" diyor. Kafkaslar'daki Amerikancilarm ortak görüpünü

özetliyor:"Küçük bir ulus, büyük bir ülkeyle komquysa ve o ülke, di-

gerulusa geçmigte hükmettiyse, küçük ulus bunu hiç unutmaz.Küçük ve büyük ülke iligkilerinde kurallari koyan hep büyük ül-kedir. Bu cografyada Gürcistan'm konumunu hep Rusya be-lirlemigtir. Rusya, Gürcistan'in NATO üyesi olmasma, yüzünüBati'ya dönmesine en büyük engeldir. Bugün iligkileri normal se-viyede tutmak gerektigini dügünüyorlar ama sahne gerisinde as-hnda bize pantaj yaplyorlar, baskt uyguluyorlar. Rusya'nm partiu: Ya Bati'ya sirt dönersiniz ya da efendiniz kim size gösteririz!

Gürcistan NATO'ya üye olmaya çahqiyor, Avrupa Atlantik yapisi-na dahil olmayt amaçhyor. ÇünküGürcistan'nm demokratik birülke olmasi gerektigini dügünüyoruz. Bizim için demokratik birülke olmak ve Bati'ya yönelmek, stratejik bir zorunluluk."

BVY 13

194 BÖL VE YUT

Bir solukta konuquyor. Söylediklerine kendisi inamyor muacaba? Onu dinlerken, bir zamanlar bir Sovyet bürokrati oldu-

gunu,hayatmm büyük bir bölümünü inanmadigi degerlerisavu-narak geçirdigini dügünüyorum. Siddetlesavundugu "Amerikandemokrasisi"nebakigmi soruyorum:

"Bir an için Gürcü oldugunuzu unutup sadece bir uluslarara-

si iligkiler uzmam olarak bu soruya yamt verin. Amerika'ya bakti-gimzzaman orada 'demokrasi' olduguna gerçekten inamyor mu-sunuz?"

Ne demek istedigimi anhyor, gülümsüyor, "Amerika'nm bel-li bir duruqu var" diyor, "ama biz Gürcüler onlara farkh bir göz-le bakiyoruz. Çünküburnumuzun dibinde äfkeli bir ayi var ve

Amerika, binlerce kilometre uzakta bir ülke. Amerika 'demokra-

tikleyme sürecinde size yardun edecegiz' diyor. Bagimsizhgumziilan ettigimiz günden beri Türkiye, Avrupa ve Amerika bize yar-dunci oluyor".

"Biz" derken Gürcü halkim kastetmedigi açikti. Gürcü hal-ki, Avrupa ve Amerika'dan ithal edilen "demokrasi"nin kurba-mydi.

Kuru Köprü'nün ÇocuklariErtesi gün rehberimiz Zaza'yla Tiflis'in Kuru Köprü mahallesi-

ne gidiyoruz... Gürcüce adi da bu: Kuru Köprü...Buradaki eski egya pazarinda Rus ve Ermeni saticilar var.

Onlar, Gürcistan'dakiekonomik krizden en çok darbe yiyenler...Köpede oturan ve önündeki yaygiya siraladigi gümügleri parlatanyagh bir Rus kadma soruyorum: "Emekli misiniz?" "Evet" diyor.Zaza'ya evinde kalan son egyalari da pazarda satarak yiyecek aldi-

gimanlatiyor.Bir zamanlar elektrik fabrikasmda iççiymig. "Ayda 40 dolar

emekli maapi aliyorum, yetmiyor; egyalarimi satiyorum" diyor.Kuru Köprü'de saatler akip gidiyor. Onlarca kipiylesohbet edi-

yoruz. Hepsi aym geyleri söylüyor...Õnünde makine parçalari duran bir adam, "50 yaymdayun"

diyor, "bir zamanlar mühendistim". Gülümsüyor, "Bir fabrikada

"GOL DEVRÎMÎ"NÎN ARDINDAN TIFLIS 195

çahyiyordum. Fabrika kapatildi. 10 ylldir Kuru Köprü kaldirun-larmdayim..."

"Ne fabrikastydi?""Rusya'mn askeri sanayii için bilgisayar aletleri yapiyorduk.

Sovyet Birligi dagilmca fabrika da kapatudi."Volvaz da zorunlu emeklilerden biriydi. Farkl1bir havasivar-

dt. Önünde eski bir gramofon ve Lenin heykelleri duruyor...Uzaklara bakarak sarma sigarasim tellendiriyor. Zaza'nm ricasiylakonuymayizar zor kabul ediyor:

"Eskiden sanat eserlerinin tamir ve bakunmi yapiyordum. Birzamanlar Gürcistan'da devlete bagh restorasyon kurulu vardi.Antika egyalar oraya gelirdi. Biz onarirdik."

Înce uzun parmaklarim gramoforun üzerinde gezdiriyor...Uzaklara diktigi bakiëlarmi birden bana çeviriyor. Öne egilerek,"Sovyetler Birligi öldü! Bizde öldük" diyor.

"Zincir Kirildi!"

Keskin bir biçaklaayrilmig iki dönem... Bu iki ayri döneme ai-diyet hisseden insanlar... Koca bir imparatorluk parçalara ayril-

mig;"özgürlük

ve demokrasi" nidalari daha büyük yoksulluk vebaskilarlasonuçlannuqti.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi dagilmig; degigik Sov-yetlerde birbirine bagh olarak çahyan sanayii paramparça olmuç;

tüm kamu igletmeleri oligarklarm eline geçmig... Halk neye ug-radigmi anlayamadan kendini ekmek kuyruklarmda bulmuytu...Artik düzenliigde, ayhk da yoktu. Bedava okul, bedavahastane deyoktu. Gemisini kurtaran kaptandi... lybulan bular, bulamayanderdine yanardi...

1990'dan 2000'lere kadar Gürcistan bu kaosun içinde yaça-di...

Ekonomik olarak hâlâ Rusya'ya baghydi... Ama siyasi olarakBatfyla niganhydi... Muhalefet milletvekili Levan, o dönemdekigevardnadzepolitikalarini yöyle özetlemigti:

"§evardnadze zamanmda fikir quydu: Amerika olmayacak,Rusya olmayacak, Türkiye olmayacak ama hepsi olacak! Hem

196 BÖL VE YUT

Amerika, hem Rusya, hem Türkiye! §evardnadze'yegöre, ocak

ve gubat aymda tarafsizdik; mart-nisan aymda ve yaz boyuncaNATO yanhs1ydik, Amerikanc1ydik; sonbahardan itibaren yinetarafsiz olduk. Yani Rus yanhsiydik! §evardnadze'nindenge dü-qüncesi buydu. Çokeski çaglardan beri Gürcü krallarma hasbir fi-kirdir bu. Her tarafa oynamak fikri!"

Kapismda Gürcü gazeteciler birikmigti. Levan, BirleyikMuhalefet Cephesi'nde yer ahyordu. Mûhalefet, iktidari kitle ey-lemleriyletehdit ediyordu...

Caddelerde sokaklarda bir gerilim vardi. Türkolojibölümündeögretim üyesi olan rehberimiz Zaza Tsurtsumia, lüks bir çarküte-ricinönünden geçerken yabancimarkah peynirleri, salamlarigös-teriyor, "Ekmek kuyrugunda saat sabah 4'te stralamrdik. Sabah9'da, 10'da, ancak bir ekmek alabiliyorduk. Ev soguktu. Elektrikyoktu, gaz yoktu" diyor.

O dönemde, 4,5 milyon nüfuslu ülkeden 1 milyonkiqiRusya'yagöç etmigti. Dönen çark bir anda durmug, fabrikalar, devlet iglet-meleri birkaç sene içinde kapilarma kilit vurmuytu. Zaza anlat1-

yordu:"Sovyetler Birligi'nde, çaliymamak yasakti. Herkes çahymak

zorundaydi. Bir de epitlik yasasi vardi. Tabii ki Sovyetler Birligidagilmca çahyma mecburiyeti ortadan kalkti ama ekonomik kriz,bu insanlari sokaga atti. Artik arasalar da iq bulamiyorlardi.TümSovyetlerde fabrikalar birbirine mal satiyordu. Diyelim metalürji

fabrikasi,Gürcistan'da üretilen mah Rusya'ya satiyordu. Rusya'daüretilen parçalar buraya geliyordu. Ekonomi birbirine baghy-di..."

"Zincir bir anda kirildi!" diyorum. Baymi salhyor. Yanumzdan,üzerinde yipranmig bir epofman, kaybolmuy gözleriyle çok yayhbir adam geçiyor. Vitrindeki gampanyalara bakiyor...

Saakapvili'nin §artlanGürcistan'da "Özgürlük"ün 13. yllmda, Sevardnadze'ninkol-

tuguna Saakayvili oturacakti... Çokgençti. Amerika egitimliydi.27 yaymda, belediyecilikle ige baglamig, meclise girmig, 36 yagin-

"GOL DEVRIMl"NlN ARDINDAN TÎFLIS 197

da iktidara geçoiyti... Dört yilönce, 2004'te, Baykanhk Saray1'ndaGürcü krallarmdan birinin yagh boyatablosu önünde oturan gençadama, "36 yagmda cumhurbagkani oldunuz... Dünyamn en gençbaykanlarmdan biri olmahsiniz... Bir gün bu noktaya geleceginizidügünmüy müydünüz?" diye sormuqtum.

"Benim durumum çok farkhydi.Oldukça karmagik partlar be-ni buraya tapidi..." diye cevap vermigti gaakaçvili.

Karmagik partlar, parlamento sözcüsü, JamalInayigviliiçinde geçerliydi. O, 2004'te Poti Limam müdürüydü. Miça'nm(Saakayvili) okul arkadagiydi...

"2004 ydmda her gey degigti. Aradan dört yil geçti. Simdibiryeyler yine degigiyor.Bir güç oyunu oynantyor. Reformlar halkademokrasi, özgürlük, iqve ay getirdi mi?" diye soruyorum.

"Gül Devrimi'nin ardmdan Saakaçvili, ülkeyi son derece fakirve kötü bir durumda devraldt. Bütçe sifirdi. Ülkedehiçbir yatirimyapilmamigti. Îçsizlikçok yüksek orandaydi. Her geyibir günde yada birkaç yllda degigtirmekimkânsiz" diye yamtliyor.

Ama o yillarda da halkin servetiyle zenginleymig bir elit taba-ka yönetimdeydi...

Oligaryi-bürokrasi sarmah, birilerini zengin ediyor;. çogunlugakalan tek geyyoksulluk oluyordu. Batihayram elit, Bati'yla içbirli-giyaptigi oranda servetine servet katmigti.Ardmdan Amerika'mnuygun gördügü siyasi bir rejim, Gürcistan'a ithal edilmiyti.

George Soros, Gül Devrimi'nin akabinde, televizyon ekranla-rinda pek de diplomatik olmayan bir dille, rejim ithalatini nas11

yaptigmdan söz etmiyti... Hem iktidara hem muhalefete muhalifAlexander Tchatchai'ye Soros'un ünlü açiklamasun soruyorum:

"Soros, ekranlarda Gül Devrimi'nin kendi eseri oldugunu ka-ba bir dille söylemig, 'Gürcistan meclisinde biraz para dagittun,rejimi degiptiriverdiml'demigti..."

Tchatchai, "Bu olay bir sir degilki, bunu herkesbiliyor"demig-ti. "Soros da bunu açikça, defalarca söyledi. Gürcü bakanlaramaagverdigini basmda telaffuz etti. Gürcü bakanlar faaliyetlerinin ilk ikiyih boyuncaSoros Vakfi'ndan maag aldilar. Simdibuna ihtiyaçlariyok. Kendilerine öyle finansal kaynaklaroluqturdular ki, digyardi-ma ihtiyaç duymuyorlar. Gürcistan'da Soros'un etkisi çok büyük-

198 BÖL VE YUT

Alexandr Tchatchai

tur. Toplumun her yamm kendine bagh sivil toplum örgütleriyle

donatmigtir.Simdide bu örgütleri finanseetmektedir."

Alexander Tchatchai bir felsefe profesörüydü. Gürcistan'a gi-remiyordu. Onunla Moskova'da bulugmuy uzun uzun konuy-muqtuk.

"Arnerikalilarm bugün uyguladigt yöntemler hem basit hemde büyük bir planm parçasi. Hedefleri, gençler ve kadmlar. Kitleiletigim araçlariyla beyin yikiyorlar. Gençlere, büyüklerinin, ba-balarmin, dedelerinin, yani geleneklerinin izinden gitmemeyi agi-hyorlar. Onlari köksüzlegtiriyorlar.Özgürleptiginidügünen amakim oldugunu bilmeyen bir gençlik yetigiyor. Böylece bir araç ha-line geliyorlar. "

"Gürcü halki bu anlattiklarimzm bilincinde mi?" diye soruyo-rum.

"Çogunlukdurumun farkinda. Ancak çogunlugun sesi yan-kilannnyor. Tüm kitle iletipim araçlari Amerikahlarm elinde.

Propaganda makinesini onlar kullaniyor. Amerika Gürcistan'agirdiginden beri her gey daha da kötüye gitti. Ne ekonomik, ne

"GÜL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFL1S 199

kültürel, ne politik alanda iyiye giden hiçbir gey yok. Tersine,kompu devletlerdenkendimizedüymanlar kazanmaya devam edi-

yoruz. Gürcistan ekonomisiborç bataginda.Amerikan kredileriy-le yaylyoruz."

Siyasetin tümüyle Amerikan güdümünde olduguna anlatiyor.

Perdenin arkasmda duranlari igaret ediyor...

"Gürcistan'da faaliyetgösteren Amerikan Büyükelçiligiher pe-yi yöneten kurum halindedir. Gürcistan'm iç ve dig politikasinmyani sira, iç kadro problemini çözen bir yönetim kurulu olarak fa-aliyet gösteriyor."

Bir yanda Amerika'nm çãkarlari, öbür tarafta Avrupa Birligiyetkililerinin çahymalari, Gürcistan'da çegitlimuhalif gruplar için-de yanki buluyordu. Iqte tipik bir örnek: Milliyetçi Cephe Partisilideri Kubaz Sarikidar.

Sarikidar bizi evinde agirhyor. Koltuktan taçan fazla kilola-ri yüzünde rahatsiz bir ifadeye yol açiyor. "Gürcistan'in yüzüAvrupa'ya dönüktür" diye söze baghyor,

"biz Avrupa'nm benim-sedigi degerleri benimsiyoruz. Avrupa liberal ekonomiyi benim-semigtir. Biz de bu çizgide ilerliyoraz."

"Neden illa Avrupa'nm yaptigmi yapmamz gerekiyor?" diyesoruyorum.

Duydugum en papirticipeyi söylüyor:

"Çünkübiz Avrupa'nm bir parçasiyiz."Yüzümdeki papkinhk ifadesi onu açiklama yapmaya itiyor."Bazi tarihçiler, Kafkasya'nm Avrupa'da degil, Asya'da oldu-

gunusöylerler ama biz,Gürcüler, Gürcistan'i Avrupa içinde görü-yoruz. Çünkübiz onlarla aym degerleri paylayiyoruz."

Biraz sonra daha iyi anlayacaktim. Kubaz, Gürcistan'da mo-narpiye dönülmesinden yanaydi. Avrupa Kraliyet aileleriyle bag-larm sikilagtirilmasim savunmaktaydi. O nedenle Gürcistan,Avrupah olmallydi!

Iqteböylece, cografi tainmlar bile oynak bir zemine oturtulu-

yordu. Yarmöbür gün, Orta Asya'mn ortasmdan ya da Afrika'danbirileri "Burasi Avrupal" derse paymamahydi!

Sarikidar ve temsil ettigi grup, "Tek yol Avrupac1ydi. Muhalefetplanim göyle açikhyordu Sarikidar.

200 BOL VE YUT

"Tüm dünya görecek ki, Saakaçvili Gürcistan'da istikrar ve hu-zurun garantisi degildir. Batt, §evardnadze'yide desteklemiyti.Ama umduguna bulamadi. Istikrarisaglayamadi. SimdiSaakaçvilide istikrari getiremiyor. igtebiz sona giden yolu çabuklagtirlyoruz,bu dönem çabuk kapans1ndiye!"

Acaba tüm bu tartigmalara Tiflis'teki Amerikan BüyükelçisiJohnTeffin yorumu neydi?

"lç politikalarmda sorunlar var," dêmigti, "ama dig politika-larla ilgili bir uyugmazhk yok. En önemlisi, iktidar ile muhalefetinekonomik konularda uyugmazhklari yok. Meclisteki temsilcilerleilgili problemler var; hepsibu."

lçi rahatti. 1ktidarda muhalefet de Baticlydi. Liberal ekono-miyi savunuyorlardi. Dig politikada Amerika'nm dümen suyun-dayd11ar...

Gerçek muhalifler bastirilm14,susturulmuytu.

NATO'lu "Demokrasi Projesi"

Gürcistan'da siyaset ardi ardma kazalaryapmigti. Bati'nm yar-dimiyla ilerliyordu...

Batt'nin yardum, "demokrasi projesiydi", NATO'ya davetti,AB hayaliydi...

Bu hedef, gençIer, aydmlar, iq dünyasmm parlak çocuklari veülke yönetiminde söz sahibi olacak gibi görünenler arasinda yay-gmlagtirilacak, tabana yayilacakti.

Demokrasi projesi uygulamast Gürcistan'da, daha Sovyetlerdagilmadan baglamigti...

Giorgi Khutiqvili, Batici bir sivil toplum örgütünün ileri ge-lenlerinden... Amerika'nm hedefülkelerde akademisyenlerle olaniligkilerine kendiniörnek gösteriyor...

"Sovyetler Birligi dagilmadan önce ben 'ihtilaf çäzümü'yle(conflictresolution) ilgili çahymalara baglamiytun.Birtakun bilim-sel baglantilarirnvardi. 1989'da Amerika'ya davet edildim. Ihtilafçözümüyle ilgili ders vermeye bayladun. Tiflis Iktisat Yüksek-okulu'nda dabu dersiveriyordum. Okulun bugünkü adi: EuropeanSchool of Management. Tiflis'teki okul onlarm pubesi oldu."

"GOL DEVRIMI"NIN ARDINDAN TIFL1s 201

ABD Buyükeiçisi JohnTeff

"Abhazya, Osetya gibi bölgelerle ilgili olarak mi çahqiyordu-nuz?" diye soruyorum.

"Sadece o kadar degil. Karabag için de çahqmalar yaptik. Ihtilafçözümü alanmda halkm bilinçlendirilmesi için de ugraytim.Savagtan sonra, Gürcistan ile Abhazya arasmdaki ilk diyalog süre-cini de ben baglattun. Sonra bir süreligine Stanford Üniversitesi'nedavet edildim. Orada iki yil kaldim. Geri dönünce dampman ola-rak çahytun. Ve Tiflis'te ihtilaf çäzümü merkezi kurmak için McArthur Vakfi'ndan destek aldim."

Gürcistan için, o da tek yol oldugu inancmdaydi. Daha öncesik sik duydugumuz büyük ülkenin yanmdaki küçük ülke korku-sundan bahsediyordu.

"Bizim yammizda bir süpergüç var; Rusya. Biz küçük bir ül-keyiz ve kendimizi korumamiz gerekiyor. Bu açidan bakm-ca Avrupa-Atlantik bütünleymesimantikh geliyor. Ayrica AB'yedahil olan Dogu Avrupa'daki tüm eski komünist ülkeler, önceNATO dediler!"

"Bu bölge için NATO'nun önemi nedir?" diye soruyorum.

202 BOL VE YUT

"NATO, Rusya'yi çevreleyen Batihlaymig ülkeler arasmda birgüvenlik çemberi olupturmayi hedefliyor."

SMS KültürüOnlar, Bati'nm Rusya'yi çevrelemesine çanak tuta dursun,

NATO ve ABhayalleriiçine batmig Gürcistan'da büyük bir kültü-rel degigim yaçamyor; bir ülke yeniden (ekilleniyordu.

Yeni din "tüketim"di. Tüketim, ithal mallara hücum demek-ti...

Hayati SMS'ler yönlendiriyordu. Zaza, beni Tiflis'te bir baragötürmeyi teklif etti. O gün, birbirlerine en

"agk

dolu sms"i ata-rak, bir telefon qirketinin yanymasun kazanan iki gencin ädül tö-renivardi. Canh yayma çikacaklardi.

Arka sokaklardan birindebir bar. Sahibi, telefon pirketinin rek-lamlarmdaoynayan bir tiyatrocu.1çeride reklam girketinin bikkmçahyanlari ve barm ortasmda kamera açilan iyi hesaplanarakotur-tulmuy iki genç kurban. Çocuklar,iyi bir ortamda bedavayemekyiyor olmanm sarhoglugunda. O gece, girketin reklamlarmda oy-nayan aktörün elinden armaganlar alacaklar. Etrafta kamera igik-

lan ve yorgun kameramanlar.Yabanci bir reklam girketinin Gürcistan temsilcisi irma duru-

mu anlatlyor:

"Yüzlerce genç açklarim en iyi ifade eden sözcüklerle me-saj attilar. Bu ikisikazandi. Biz de onlara özel bir gece hazirladik.Çünküonlarin yazdigi mesajlar çok fazladuygu ve ayk içerlyordu.Televizyona da çikacaklar."

"Bunu ne kadar zamandir yap1yorsunuz?" diye soruyorum.apinyor, "Neyi?" diyor. "Bu SMS yariymasim!"

"2000'den beri" diye cevaphyor.

Ç1kiyoruz.Sokagm karyikäqesinde iki kadm, buz gibi sogukta,ategin üzerinden bir çamagir kazani kaldinyor.

Aracimiz kent merkezine dogru giderken her yam 141klandi-

nlmig plazalarm önünden geçiyoruz. Onlerinde son model ara-balar park etmig kumarhaneleri, pahah giyimleriyle dikkat çeken-

"GÜL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TÎFL1s 203

hammlari, beyleri geride biraklyoruz. Kral Giorgi, atinin üzerin-de Tiflis'e baklyor...

Villa Berika Oteli'nde geceye karigiyoruz.

Ugan, Nela ve Rosa!

Sabah Villa Berika'dan kar altmdaki Tiflis'e bakiyorum... SMSyarigmasmda kazandigina sevinen çocuklari dügünüyorum...ÖzgürlükMeydam'nda muhalefet mitingleri, kentin yoksul semt-1erindehükümet kargitiimza kampanyalari var.

Gürcistan'm NATO'ya girigi konuquluyor, Rus DigigleriBakani geliyor, Amerikan heyetlerininbiri gidiyor öbürü geliyor.Îçteböyle bir Tiflis'te gençler SMS atma yarigi yapiyor, ahyverigmerkezlerinden çikruyorlar... Yurtdigma kaçmak en büyük ha-yalleri...

Tiflis'te bir gün daha... Navtlugi, yani Neftlik mahallesine gi-diyoruz... Çamurlariçindeki kaldirimlari kaplamig seyyar satici-

lar, ekmek ve meyve tezgâhlari, hemen hemen tamami Türkçe ko-nuçan Azerbaycanh nüfus... Burasi bir zamanlar Bakü'den gelenpetrol yüklü trenlerin durdugu yer. Adi o nedenle Neftlik; yaniPetrollük!

Artik, Türk esnafm pazar yeriolmup... En diptekilerin mekani.Muhalefet için çok bereketli...

Tezgâhlar arasmda bir imza masasi dikkat çekiyor. Muhalefetisimgeleyen beyaz eçarplari boyunlarinda bagli iki genç imza top-luyor.

Ne için imza topladiklarim sornyorum. "Seçimler hileliydi.Bunu ispatlamak için imza kampanyasi açtik" diyor. "Saakaçvilibu kadar çok oy almadi. 'Ben Saakaçvili'ye oy vermedim' diyenle-rin imzalarun toplayoruz. Seçim sonuçlarmi protesto ediyoruz."

Oldukça yayh, gigedibi gibi gözlükleri olan bir adam imza ve-riyor. Bizi görünce, "Ah istanbul, Türkiye!" diye elimizi sikiyor.Ardmdan Rusça, Atatürk'ün admi amyor. Emekli pedagogmuq.

SimdiNeftlik'te sogan satlyor.Biz konuqurken yanimiza gelen bir emekli demiryolu iqçisi

"Ekmek yok!" diyeTürkçe baginyor kamerayadogru.

204 BÖL VE YUT

Ona Ugan katihyor. "Emekli maaqi 40 dolar, ekmegin flyatiya-run dolar..." diyor.

Neftlik'ten Tiflis Universitesi'negidiyoruz. Nela'yla orada ta-mqiyoruz. Bahçede saatine bakarakdolayan ince bedenliküçük birkiz. Atkismin altma saklanmig, çizgi fihn karakteri gibi duruyor."Ögrencimisin?" diye soruyorum. "Hayir, ben bitirdim ama üni-versite sekreterliginde iq oldugunu duydum. Müracaat edecegim"diyor.

Alti karde; olduklarmi söylüyor. Durumun zor oldugunu an-lattyor. Kocaman kahverengi gözlerini açarak "Bakm" diyor,"Annem baçarilibir mühendisti, gimdi evde oturuyor. Babam tak-si goförlügü yapiyor".

Uzaktan iki genç adam bizi seyrediyor. Tiflis Oniversitesi'ndeiki Türk ögrenci... Çekingen,yanimiza yaklaglyorlar.

"Burada bulundugumuz süre içinde gördügümüz en çarpicigerçek, Tiflis'in en zengin ve en fakirlerin kenti oldugudur" di-yor biri.

Dograydu... Tiflis'te orta smif görünmez olmuytu... Onlardanbiriyle Kuru Köprü'de tanigmigtim... Bir zamanlar KültürBakanhgi'nda çahqiyordu. gimdikizmiözlüyor.Küçük tezgâhindaaile yadigârlarmisatiyordu...

"Kizun üniversiteyi Tiflis'te bitirdi. Doktora da yapti ama hiç-bir iq bulamadi.Sonunda Rusya'ya gitti. Orada yaylyor" demigti.

"60 dolar maag ahyoruz. Bununla geçinmek mümkün degil.Kizimdan kalan egyalari satmaya çahyryorum."

Yaçamin dayanilmaz agirhgmdan bahsetmigti. Kültür Bakan-hgi'nda müdürken, sik sik Moskova'ya gittigini, opera ve tiyatro-larla ilgili iglerle ilgilendigini anlatmigti. Konugmasi bittiginde bü-yük mavi gözlerini tezgâhma çevirmig, yüregime igleyen bir sesle"lyte

gimdi buradayim..." demigti. Rosa içte buradaydi!

Adi: Süleyman, Soyadi: Efendi

Gürcistan Gazetesi sahibi Süleyman Efendi, 2004'teki ziyare-timde Basm Sarayi'nda odasi olan biriydi. Simdisoguk bir oda-

"GÜL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TlFLls 205

da gazetesini çikariyor... Basm Sarayi'run binasmm satiça çikaril-digmi söylüyor...

Onu ziyarete gittigimde, birkaç gazetecinin sigindigi bina o ka-dar soguktu ki camlar içerden buz tutmuytu. Süleyman Efendi,sirtinda kalm kabamylamasasmda oturuyordu,

"Her geyi özelleytirdiler" diyordu, "Basin Sarayi devletmülki-

yetiydi ama 40 yll boyunca tüm gazeteciler o binadaydi. §imdibiranda hepimiz yersiz yurtsuz kaldik".

Emekli olmay1 dügünmüyor ma diye soruyorum. Gülüm-süyor.

"Ben 70 yaginday1m ama emekli olmak istemiyorum. Çünkü55 laryaylayaçayamam."

55 larya, 30 dolar ediyordu. Bu, sadece bir aylik ekmek parasidemekti. Geçmigi hatirhyordu...

"Bir zamanlar enflasyonu bilmiyorduk.ÇünküSovyet rejimin-

de ekonomi, siyaset bambaskaydi.Ama Sovyet devletininliderleriyollarmdan gagtive her yeydarmadagm oldu..."

"lkinci defa Gül Devrimi y1ktiGürcistan'1. Yine Rusya ile Ame-rika arasmda kaldi ülke. Bir yandan Rusya, bir yandan Amerikaçekigtiriyor Kafkasya'yi..." diyorum.

"Çünkühepsinin buralarda maraki (çikari)var" diye yamtl1-

yor.Her yeydemokrasi vaadiyle baylam19t1.Yolsuzluk ve yoksulluk

had safhadayd1. 2004'te eline gülü alan coykuyla sokaklara firla-miyti. Demokrasinin ne anlama geldigi bile belli degildi... 1steyenistedigini söyleyecek, yazip çizecek; özgür i; ortammda kendi ip-letmelerine sahip olacakti... Hayaller bunlardi...

Alex Rondeli'ye soruyorum:"Bugün Gürcistan'da demokrasi var md""Geligiyor diyelim" diyor, "Sovyet idaresiyle kiyaslarsakkesin-

liklevar diyebilirim"."Nasiltarifediyorsunuz Gürcistan'dakidemokrasiyi? Herkesin

istedigini yazip söylemesi olarak mi?""Evet" diyor."Ama o zaman iglerinikaybediyorlar" diyorum.Sesi sikintih: "Yok canim illa öyle olmuyor..."

206 BÖL VE YUT

"Sözgelimi gazeteci Tagamaradze söylemlerinden dolay1 iginikaybetti. Ayrica muhalif ImediTelevizyona kapatildi..." diyeha-tirlatiyorum.

"imedi Televizyonu biraz agiri gitti... Bu yüzden örnek olarakonu veremeyiz..." diyor.

Yüzümdeki alayci ifadeye sinirlenerek hizh hizh konuquyor."Bu genç hükümet biraz sert. Zaman zaman otoriter bir ha-

va estiriyor" diyor, "Gürcistan'i mümkun olan en kisa sürede de-mokratik bir ülke haline getirme, pazar ekonomisi olugturma veNATO'ya üye yapma görevine sadakatle baghlar".

Temuri Pipia

Birleëik muhalefet içinde yer almayan Temuri Pipia, GürcistanKomünist Partisiyetkilisi. Ozgürlükdeyince gülüyor... Arkasmda"NATO'ya Hay1r!"yazan afig, küçük sac sobanin zor isittigi köhnebinamn bir odasmda äfkeyle konuquyor:

"Partimiz 1995'te ve 1999'da seçim barajmi agti ama NATO'yakarpi oldugumuz gerekçesiyle hükümet tarafmdan engellendik.

imdi yari illegal durumday1z. Resmiyetimiz taninmiyor."Odadaki birkaç kipi sobanm çevresinde oturmuy bizi izliyor.

Lenin resmi, orak çekiç amblemi ve Sovyetler Birligi'nin tarih ol-muy bayragi, agi boyasi duvarlari renklendiriyor.

"Gül Devrimi diye adlandirilan olayi ve George Soros'un 'de-

mokrasi' söylemininasil degerlendiriyorsunuz?" diye soruyorum."Baqimiza gelenleri 'devrim'

diye niteleyenler, Amerika'nmhas adamlaridir. Devrim, toplumda kökten bir degigim olmasihalidir. Burada olan devrim degil, sahtekârhktir" sözleriyle ya-mthyor.

Amerika, gevardnadze'nin,kendi halkmm gözünde bir düg-man olarak alg11andigini anlamigti. Gürcü halki çileden ç1kmig-ti. Amerika, gevardnadze'yidegigtirdi, yerine genç birini getirdi.Oysa hepsinikendi yetigtirmiyti."

"Simdibir yanda ekonomik kriz, halkm yoksulluga, bir yandaAbhazya ve Osetya gibi Rusya'ya ilhak etmek isteyen bälgeler so-runu var... Durumu nasil görüyorsunuz?" diye soruyorum.

"GOL DEVRIMl"NIN ARDINDAN TIFLIs 207

"Abhazya ve Osetya sorunlarmin altmda yine NATO var" di-

yor,"çünkü gerek Abhazlar, gerek Osetler NATO'ya üye olmak is-

temiyor. Rusya'ya ilhak etmek istiyorlar. Tiflis hükümeti ise 'Illede NATO' diyor. Oysa Gürcistan'm toprak bütünlügünü sagla-

mamn tek yolu NATO'ya kargiçikmaktir".Odadakiler baglartylaonayhyorlar konuqmasmi.Dört yayh iççi

emeklisi, kendi aralarmda da fisildagarakhararetlikonupmalar ya-plyorlar. Pipia devam ediyor:

"Gürcistan'm tek ç1kiqyolu vardir. Gürcistan'da sosyalist dü-zen tekrar kurulmahdir. Çünkümevcut iktidar da i; bayma sosya-list söylemlerle gelmigtir. Ondan sonra bu ilkelere ihanet etmig-

tir. Gürcistan için tek çiki; yolu, Rusya'yla birliktehareket etmek-

tir.Yani ekonomik olarak ve siyaseten ittifak halinde olmaktir çi-kiqyolu."

Konugtugumuz bina 1905'te Bolgeviklerin gizliyaymlarmi bas-tiklari binaydi.

Biz binayl terk ederken, ÇinKomünist Partisi'nden gelen ziya-retçileri buyur edlyorlardi.

Avrasya Yahadi Konferansi

Akyamüzeri Alex Rondeli'den bir telefon geldi. Mariott Otel'deAmerika'dan gelen bir Yahudi heyeti ve üst düzey yetkililer,Amerikan Büyükelçisi'nin resepsiyonunda bir araya geliyorlardi.Tiflis'in alevli gündeminde, görügleriilk elden alma imkânma ka-vuyacaktim.

Mariott Otel'in lobisinde koca bir tabela. Üzerinde "Avrasya

Yahudi Konferansi" yaziyor.Bu bir ilk! Amerika'nmve israil'inen nüfuzlu dernekleri, siya-

sileri, gazetecilerinden bir demet, Mariott Otel'in yemek salonun-

da buluquyor... Gürcistan'daki Yahudi cemaat birçok üst düzeysiyasetçi, stratejistler, müsteçarlar, generaller, resepsiyonda hazirve de nazirlar.

Aralarmda birçok kippah ve uzun sakalh adam var. FrederickStone onlardan biri. Yanma yaklaylyorum. Egidolayisiylaresepsi-

yonda oldugunu söylüyor. Bayan Stone, bu toplantiyi düzenleyen

208 BÕL VE YUT

derneklerdenbirinin baqkam. "Muhafazakâr Yudaizm için KadmLigi", baykam oldugu derneginadt!

Stone, Gürcistan'daki politik kargayay1göyle degerlendiriyor:"Gürcistan'm bugün geldigi nokta, Amerika'nin her ülkede

görmek istedigi yer! Bu ülke, demokrasiyitemsil ediyor, armhkla-

rm haklarma saygi gösteriyor, muhalefete saygi gösteriyor. Buradabäylebir yeyoldugunu görmek çok güzel!"

Demek, Mrs. Stone'un durdugu yefden öyle görünüyordu...Yanmda milletvekili Nino Nakagidze... Avrupa Birligi dostlukgrubunu yönlendiriyor Nakaqidze... Gürcistan'in gelecegi içindügüncelerini soruyorum. Kisa ve kesin cevap veriyor:

"Gürcistan'm tek çikiqi NATO'ya ve AB'ye üyeliktir" di-yor. Yüzünde bilmig bir ifade! Etrafa göz gezdirerek ekliyor:

"Gürcistan'm demokratik geligmeçabalarma lsrail'in verdigi des-tege de çok minnettariz."

Kalabalik yemek salonuna dogru ilerlerken Amerika'nm TiflisBüyükelçisi JohnTeff'ten ayaküstü için bir mülakat rica ediyo-

rum. ABD Büyükelçilikleri, ayaküstü olmayan mülakat bagvuru-larimm hepsini geri çevriyor.

"NATO'nun Gürcistan için önemi nedir?" diye soruyorumTefft'e.

"Gürcistan, NATO'yu güvenligini saglayacak bir örgüt ola-rak görüyor. Ama Gürcistan bälgede güvenligin saglanmasmdada yardimci olabilecegini dügünüyor. Mesela Irak'takioperasyonatagay gönderdi Gürcistan. Bu bir NATO operasyonu degildi amaGürcistan sik sik NATO operasyonlarma da katihyor.NATO'nunüyesi olmak istiyorlar ve buna hazirlar."

Rusya'nm güneyinde NATO üyesi olmak! Konferansin düzen-leyicilerinden birine bölgenin önemini soruyorum.

"Gürcistan jeopolitikolarak önemli bir bölge, stratejik bir ül-ke. Demokrasi sürecinde. Türkiye'de de birçok kereler yaptigi-miz gibi, biz Amerikah Yahudiler destegimizi gösterelim istedik.Dünyanin bu bölgesinin çok önemli oldugunu dügünüyoruz."

"Neden?" diye soruyorum."Bati için çok önemli. ÇünküGürcistan yakinda NATO üye-

si olacak. Bu ülke Rusya'nin ve Iran'mkompusu.Kafkasya'da ha-

"GÜL DEVRÎMÎ"NIN ARDINDAN TIFLls 209

Tiflis'te Yahudi lobisi

yati öneme sahip bir bölge... Bati'nm çok güvendigi petrol veenetji hattari buradan geçiyor. Sonra demokratik baglarimizvar.Mükemmel gitmese bile demokrasi hareketleri ortada. Israil'leilijkileri de son derece yakm ve daha da yakmlaçacak."

Gürcistan, Sovyetler'den ilk ayrilan ülkeydi. 2004'te Amerikanetiketli "turuncu" bir devrimin içinden geçti...

Amerika ve Avrupa, Karadeniz'in kiyisi, Kafkaslar'm kapisiGürcistan'da emellerine ulaym19ti...

Batih devletler, asirlardir Kafkasya'yi ve Karadeniz'i gözlerler.Son yillarda Ukrayna ve Gürcistan'm NATO üyeligi konusundaçok istekliler.

Bu, Amerika'mn Karadeniz'e girmesi demek. Bu, Transkaf-kasya'y1denetlemek demek. Bu, Rusya'nin güneyini çevrelemekdemek... Bu, Türkiye'yi felçetmek demek.

Montrö Antlaymasi'yla, Karadeniz ülkeleri, Bati saldirganhginakargi güvence altina ahnmigti. Amerika, bir süredir Montrö'nündegigtirilmesi gereginden sõz ediyor, Gürcistan, NATO'ya adayüye olurken, Karadeniz'de sular 1siniyor...

BVY14

210 BÖL VE YUT

lytemart aymda Gürcistan'dan yaptigimiz yaym böyleydi...Aradan bey ay geçti. 22 Agustos 2008 tarihli Yeniçag gazetesin-de, Mustafa Duran imzali haber Karadeniz'de sularm kaynadigi-ni gösteriyordu.

Yeniça Gazetesi, 22 Agustos 2008

BÜYÜK OYUN DEVREDEl

Mustafa DuranSaakagvili DevredeSaakagvili devrede Karadeniz'e açilmak için iki girigimi de

boga gikan ABD, çareyi bilindik taktiklere bagvurmakta bul-du. Soros devrimiyfe iktidara getirdigi Mihail Saakagvill yö-netimini Güney Osetya'ya kargi sürekli kigkirtarak Rusya'yl ra-hatsiz eden ABD, bölgede tansiyonu kontrollü olarak yükselt-

ti. Gürcistan ise ABD'nin telkinleri doÿrultusunda, 7 Aÿustosakgami tek tarafli olarak baëimsizliëini ilan eden GüneyOsetya'yi iggal etti, Rusya da kargillk vererek Gürcistan'i hara-beye çev1rdl. Washington igte bu tergâhin ardindan Karadenizkonusundaki amaçIarina ulagti. Rusya'yl savaga çekerekGürcistan'i yerle bir ettiren Beyaz Saray, insani yardim baha-nesiyle, Karadeniz'e iki askeri kargo gemisi, iki donanma ge-misi ve bir sahil gûvenlik gönderme karari aldi. ABD ayni za-manda bunu bahane ederek Polonya'yla füze kalkani anlag-

masing imzaladi.

Savag gemileri Boÿaz'dan geçtiTürkiye ileABD arasmda yaganan Montrö krizinin gözülme-

sinin ardindan Karadeniz'de sular yeniden ismdi. Dün, ABD,Almanya ve ispanyasavag gemileri sahil güvenlik botlari eg-liginde Boëazlar'dan geçti. Polonya'nin da Boëaziar'dan ge-çig için bildirimde bulunduñu ifade edildi. Bugün ise ABD'yeait tonaji dügük iki donanma gemisinin ve bir sahil güvenlik

,gemisinin

Boÿazlar'dan geçeceëi vurgulandi. ABD DigigleriBakanliéi sözcúsù Robert Wood da Türkiye'nin, Gürcistan'a

"GOL DEVRIMl"NIN ARDINDAN T1FLls 211

insani yardim malzemeleri tagiyan iki Amerikan donanmagemisi ve bir sahil güvenlik gemisinin Karadeniz'e geçigineonay verdiéini doëruladi. Öte yandan gemilerin boëazdangeçigi sirasinda kendilerini "Yurtsever Cephesi" olarak adlan-

diran bir grup ABD'yi protesto etti.

Yakinda Trabzon Limanini isterlerigçiPartisi Genel Bagkan Yardimcisi Erkan Önsel,ABD sa-

vag gemilerinin Boÿaziardan geçirilmemesi gerektiÿini söyle-

di. ABD'nin, Kafkasya gerilimiyle Rusya'yi test ettiéiniöne sü-

ren Önsel,göyle devam etti: "ABD'nin Rusya'yi kugatma pro-jesinde Bodazier ve Karadeniz tayin edici önemdedir. Bir yo-lunu bulup Montrö delinmelidir. Gemilerin tonaji dügùrülürve yanlarina ABD'nin savag gemileri katilarak Karadeniz'e çi-kilir. igte ABD'nin yaptlÿi da budur. ABD Montrö'ye uyaca-

éimdiyerek Montrö'yü delmektedir. Montrö'nün özünü iëdigederek, gek1en uyuyor görünerek, Kafkasya'ya yapacaël yl-Qinaÿinengellerini agiyor. Sonuç olarak ABD, Kafkasya'dakihâkimiyet mücadelesine Tayyip'ler araciliÿiyla Türkiye'yi desürüklüyor. insaniyardim mavallariyla kimseyi kandiramazsi-niz. Montrö'nün bu delinigi büyük geligmetere gebedir. Rusyabu durumu savag nedeni olarak ilan etmigtir." "YakindaTrabzon limaninda ABD gemilerinin mevzilenmesi gündemegelecektir" diyen Önsel,ABD'nin Orta Asya'nin derinliklerinegirme stratejisi güttüêünü dile getirdi.

Anadolu Ajanst'nin haberi, 2 Ey/ül 2008

Rusya Bagbakani Vladimir Putin, ABD'nin Gürcistan'a in-sani yardirni neden son sistem fùzelerie donatilmig donanmagernileriyle getirdiéinin merak konusu olduëunu söyledi vebuna Rusya'nin bir yanitinin mutlaka olacaÿ!ni bildirdi.

Özbekistan'iziyaret eden Vladimir Putin, burada gazeteci-lerin sorularini yanitlarken, Karadeniz'e giren NATO gemile-ri konusunda, "Elbette buna bir yanitimiz olacak" dedi. Putin,yanitlarinin "serinkanli

ve yumugak olacaëini" ifade ederken,

\

212 BÖL VE YUT

bunun ne olacadini soran gazetecilere, "Göreceksiniz" kargi-liëmi verdi.

Putin, ABD gemilerinin insani yardim getirdiÿinin belirtil-diéini hatirlatarak, "Eger insani yardimdan söz ediyorsaniz ozaman bu malzemenin, saldirinin kurbaniarina verilmesi ge-rekir, o da Güney Osetyalilardir. Dolayisiyla AmerikalilarinGürcistan kiyilarinda ne aradiéini anlamiyoruz. Ama tabii bubir zevk meselesi. Amerikali muhataplarimizin kendi tercihle-ri. Ama o zaman da ikinci bir soru ortayla çikiyor: insaniyar-dimi neden, son sistem füzelerle donatilmig donanrna gemi-leriyle sunuyorsunuz?" diye konugtu.

II

KOSOVA AÇIK YARA!

Subat2008Yolculuguo

Ne tuhaf degil mi? Bir zamanlar Yugoslavya diyebir ülke var-di. Kosova ayrilan son parça mi bilinmez ama en son bagimsizilan edilen o.

Yugoslavya, 80'li yillarda baglayan etnik milliyetçilige daya-h akimlar sonucu parçalara ayr11di. Yillarca kardeqkardeg yaça-yan Yugoslav halki, Boynak, Hirvat, Arnavut milliyetçi örgütlerinrüzgârmda birbirinden nefret eder hale geldi. Buörgütler Batt'dan

BOSNA 3'

ERSEK'a- S'S SIRBiŠTAN .

MONTE-NE-GRO

OSOVA BULGARISTAN

MAKEDONYA

(*)Bu yolculuktan iki hafta sonra Kosova, Bati eliyle "bagimsiz" ilan edildi.

214 BÖLVEYUT

gelen büyuk meblaglarla desteklendi... lyte "demokrasi projesi"buydu... Koca Yugoslavya, yedi parçaya bölünmüg, kan gölünedönmügtü.

Her bir parça yabancdarm denetimine verildi. Eski Yugos-lavya'danayrilan devletlerde, siyaset Avrupa Birligi tarafmdan be-lirleniyor; bu devletlerin savunmalari NATO tarafmdan yapdi-yor.

Ülke statüsü olmayan Kosova, gimdi bagunsizhk istiyor. Ame-rika ve AB destekli"garth bagunsizhk"istemi, Avrupa'da bagimsizdevlet isteyen ayrihkçihareketlere güç veriyor.

Kosova 1999'dan beri bir kaosu yaqiyor. Sirp ve Türk azmliknefes alamiyor. Arnavutlagtirma ve Katolikleytirme tüm hiziylasürüyor.

Kosova, Avrupa'mn ortasmda açamig bir yara! Sekiz yddir ka-myor... Kosova, smirlar arasmda yaqiyor... Gören gözlere ders ol-sun!

lber'in IkiYamSoguk bir ki; sabahi. Bir zamanlar Yugoslavya denen ülkenin

özerk bölgesiKosova'nin kuzeyindeyiz. Kosova'yi ikiye bölen si-mr çitgisindeyiz. Yugoslavya yediye bölünür de Kosova tek par-ça kahr nn! Etnik bölücülük neredeyse mahalleler arasmda sinir-lar çiziyor.

Mitrovitza'nin kuzeyiSirbistan. Kuzeyde yer alan mahallelerde

Kosovah Sirplar yaqiyor. Güney mahalleler Arnavut. Arada smiroluqturan Iber Irmagi üzerindeki köprüde yürüyoruz. Önümdeiki çocugunu çekigtirerek Sirp tarafma geçen bir anne... Soluguhavaya büyük buharlar yay1yor.

Suurda NATO askerleri. Kosovah Arnavutlari, KosovahSirplardan aymyorlar. Simri geçerken iber Irmagi usulca fisddi-yor. Osmanh yönetimini, Sirp Kralhgi'm, Sosyalist Yugoslavya'yive NATO bombardimamm anlatiyor... "Bir zamanlar kardepçeyaçayan halklarin birbirini katlettigine çahidim" diyor.

KOSOVA AÇIK YARA! 215

Köprünün her iki yamnda kaybedilenler için amtlar dikili...Ve o gün Kosova'nm içinden geçen simrin Sirp tarafmda, halk yi-ne meydana birikmiëti...

Sesler smira kadar geliyor. Platformun üzerindeki adam mik-rofondan haykiriyor: "Kosova'mn bagimsizligi isteniyor. Kar-

ihšmda Sirbistan AB'ye almacakmig! Biz Avrupa Birligi'ne gir-mek istemiyoruzl"

Yugoslavya parçalara bölünürken, Sirp, Hirvat, Arnavut milli-yetçiler satranç tahtasma çikmiglardi. Sonunda bir katliamgerçek-leymig,böylece NATO bölgeyemüdahale etmigti. Bombardunan2,5 ay sürmügtü. Sirp çeteler bölgeden çikarilmig, ardmdan

Kosova, BirlegmigMilletler'in yönetimine birakilmigtL

Kosova'mn Sirp bälgesinde,kalabalikmeydam geride birakip,sosyal demokrat politikac1Oliver ivanovic'ibürosunagidiyorum.

"Simdibiz nerdeyiz?" diyorum. Sagkm,yüzüme bakiyor, son-ra anliyor.

"§imdi Kosova'nin kuzeyindeki Mitrovitza kasabasmm kuze-yinde yer alan Sirp bõlgesindesiniz.Kosova'da yaçayan tüm Sirpnüfus buraya toplanmig durumda, artik sadece bu bölgede ya-giyorlar. Daha önce Kosova'nm birçok bölgesinde yerlegiktik.Burada 21 bin Sirp var. Kuzeyin diger taraflarinda da toplam 30bin nüfus oldugu tahmin ediliyor."

"SartltBagimsizhk"

Kosova'mn çeyitli kent ve köylerindeki Sirplar, Mitrovitza'nmortasmdan geçen simrin kuzeyine toplanm191ardi. Kosova için çö-züm, Batih devletlerin eline birakilmigti.

Finlandiya'mn eski Cumhurbagkam Ahtisaari, Kosova'da çö-züm için görevlendirilmigti. Ahtisaari'nin Kosova için önerdigiplam rehberimiz gazeteci Birol Urcan pöyle özetlemigti:

"Ahtisaari planmin önerisi, 'parth bagunstzhk'ti. garthbagim-sizhktan qu anlayilmahydi: Kosova uluslararasi camianin kontrolüaltmda olacak! Ama bagimsizdevlet statüsü alacak."

Kosova yönetimi bagkam, eski Arnavut gerilla lideri Haqim Ta-ci'nin yardancisi ve yakin arkadaqi Enver Hocay Prigtine'de Türk

216 BOL VE YUT

Mitrovitza Sarp bölgesi

düpmam IskenderBeg heykeliönünde bize "garth bagunsizhk"tansör ediyordu.

"garth bagimsizhšm tadint çikaran bir ülke olacagiz. Uluslar-arasi toplumun gözetimi altmda bagiosiz olacagiz. Bence, bu birçeligki degil. Önemli olan, devlet kurumlarimizm, topraklarum-zm ve suurlarimizm daha belirlihale gelmesi. Gelecekte gerçek ba-gimsizhgunizada kavuyacagiz..."

Kosovah Arnavutlar, en büyük destegi Amerika'dan ve AvrupaBirligi'nin çekirdek ülkelerinden ahyorlardi.

Sirbistan ve Rusya, Kosova'nm bagunsizhgmm uluslararasihu-kukun ihlali oldugunu söylüyordu. Bosna ve Karadag, Yunanistanve Kibris Rum Kesimi, Ìspanyave Romanya, "Kosova'mn bagim-sizhgma haytr!"diyordu.

Kosova'ya verilecek bagimsizhk, Gürcistan'da Abhazlarmve Osetlerin; ispanya'daKatalan ve Basklarm; Romanya'da Ma-carlarm; Bosna'da Sirplarm bagimsizligmaonay vermek anlami

tapiyacakti.

KOSOVA AÇIK YARA! 217

Ahtisaari plamna göre bir oldubitti yapilmahydi. BM görevleriAB'ye devredilmeli, Kosova yönetimi Avrupa Birligi'ne geçmeliy-di. Kosovah Arnavutlar umutluydu...

Birol, "Sirplar kabul etmeyecekler ama yapacaklan pek bir geyoldugunu sanmiyorum" diyordu. "Eger AB, bu öueriyi destekler-se ki destekliyor, Strplara pek bir çikar yol kalmiyor. Sirplar, bunedenle birdenbire AB dügmani kesildiler.Önceleride Amerikadüqmamydilar."

BM Kalkmma Örgütüve Azmhklar

Kosova'yi yöneten aslmda Amerikan Büyükelçiligi'dir. Ardm-dan AB kurumlan gelir. Bunlardan en önemlisi BirleymigMillet-ler Kalkmma Orgütü'dür (BMKÖ).Daha önce Makedonya'daBirleymig Milletler Kalkmma Örgütütemsilcisi olarak görev ya-pan Norveçli Frode Mauring, bu kez karyimaKosova BMKÖdi-rektörü olarak ç1kacaktt. Aynt ifadesiz yüz, Kosova'nm bagunsiz-hgtni degerlendirirken pöylediyordu:

"Kosova, Birleymig Milletler Güvenlik Konseyi'ne bagh. Rus-ya'nm ve S1rbistan'm bagimsizhgi kabul.etmedikleri ortada...Avrupa Birligi'nin yönetimi ele alma girigimi var. Bu kadar ka-rigik bir siyasi ortamda, duruma bir çözüm bulunmaya çahyth-yor. Biz BM olarak be; önemli alanda çahqiyoruz. En önemlisi,azmhklarm yerleyim alanlari. Mesela Sirplarm biraktigt alanla-

ra Arnavutlar yerlegiyor. Bununla ugraqiyoruz. Çingeneazmligm

yerleyim sorunlari var."Küçücük bir bölgede, igleri daha da kariptiranbir ekibin bayin-

daydi.Azinhklarla ilgili Makedonya örnegini kopyaladiklarmian-latlyordu:

"Ilk strada Sirp azmhšm problemlerivar. En büyük nüfusa sa-hip azinhk onlar. Makedonya'da uyguladigumz yol haritasmi uy-gulamaya çahµyoruz. Yani yerel yönetimleri güçlendiriyoruz.Merkez yönetimden uzaklayttrma yolunu deniyoruz."

Paramparça edilmig bir ülkenin özerk bir bölgesinde bölün-müq bir halk. Acaba kimlerin eli bu kadar derinlere dalungti? Bunefret, bu öfke, hangi peytani planla figeldenmigti?

218 BOL VE YUT

Arnavullarm eski çetecisi, yeni politikacist Enver Hocay,Kosova'daki Sirp azmhšm kendilerine karyikullamldigmi dügü-nüyordu.

"Belgrad, azmhklar1Kosova'da Sirp hegemonyasi için kullam-yor" demigti.

"Sevgili Neuem"

Enver Hocay, Kosova Kurtulug Ordusu'nun eski lideri, pim-di Kosova bölgesi bagkam Haqim Taçi'nin yakm arkadagiydi.

Hagim Taçi'nin ilginç bir äyküsü vardi: Prigtina Üniversitesi'ninilk ögrenci baykamydi. Arnavut ögrencileri, Sirp lider SlobodanMiloseviç aleyhine örgütlüyordu... 1989'da Kosova'nm özerk sta-tüsüne son veren Yugoslav hükümetine kargi örgütlenmek üzereyeraltma inmigti.

1993'te,. Îsviçre'ye kaçmty, siyasi iltica gruplarma katum19ti.UÇK, Kosova Kurtulug Ordusu'nda yer alm14ti. O zamanlar, Bati,UÇK'y1terörist örgüt olarak tammhyordu.

CIA kayitlarma göre de UÇK terörist bir örgüttü. Bir yll son-ra, aym kay1tlarUÇK'dan "direnig hareketi" olarak söz edecekti...1999'da UÇK, NATO'nun yanindayd1... Haqim Taçi de! Henüz31 yaymdaydi. Eski Amerika DigigleriBakani Madeleine Albright'a"Sevgili Nenem" diyecek kadar yakmdi.

Kosova'da melekler ve geytanlar yaratilmigti. Amerikan ordu-

su melekti. Levent Koro açikhyordu:"Kosova ileAmerika iligkisiçok özel bir olgudur. Kosova'y1kur-

taran Amerika'dir, Amerikan ordusu ve Amerikan yönetimidir.""Kosova'y1 bombalayan da Amerika'dir" diye ekliyorum.

"Yugoslavya'nm tüm zenginlikleri; sizin vergilerinizle yapilan oköprüler, yollar, NATO uçaklari tarafmdan bombalanmadi mi?"

BM çahyam Levent Koro, Irak'taki ya da Afganistan'dakiAmerikan yanblan gibi cevap veriyor. Hemen hemen aym cümle-lerikuruyor: "Dogru ama Miloseviç rejiminin yok olmasi gereki-yordu, onun durdurulmasi çartti."

"Yani Saddam gibi Miloseviç de gitti..." diyorum. Bagmi cid-diyetle salhyor.

KOSOVA AÇIK YARA! 219

Ha im Taçi

"Amerika, o nedenle, Kosovahlarm gözünde bir kurtarici!" di-yor.

Kerküklü Rizgar Ali ya da Erbil'de Kemal Kerküki'nin sözleri-

ni hatirlatmtyor mu söyledikleri?

Manda yönetimi altmdaki ülkelerde içbirlikçi yönetimin ben-zer sözler söylemesinormaldi.

"Kosova'nin Bagimsizhgt Daha ÇokBölünme lçin!"Bu olgu, KosovahSirplar için geçerli degildi...Onlar Kosova'mn 14. yüzyilm ortalarma kadar Sirp Ìmpara-

torlugu'nun merkezi oldugunu söylüyorlardi. Sirplar için I<osova,Sirp devletinin ilk dogdugu yerdil

Mitrovitza'nm kuzeyinde, Sirp bölgesinde,kürsüdeki konuy-maci Helsinki Nihai Senedi'ni hatirlatiyordu... Sirbistan'm "top-

rak bütünlügü" Kosova'ylkapsiyordu.Kosovah Strplar, uluslararasi toplumu ikiyüzlülükle suçlu-

yordu. 2004'te Arnavut çeteler Sirplara saldirdiginda, uluslarara-

220 BOL VE YUT

si güçlerin neden sessiz kaldigmive NATO'nun isteksizce ve sonanda müdahale etme sebebinisoruyorlardi. Oyun içinde oyun vardiyorlardi.

Kürsünün önünde onlarca pankart: "Avrapa Birligi'ne Ha-ytr!", "Bizi Bölemeyeceksinizl", "Hangi Bagtmsizhk!", "Adalet

Istiyoruz!..."Konugmacilar, "Kosova'nin siyasi yapismda söz sahibi olmak,

bütün bir Balkanlar'm siyasi yapismda'söz sahibi olmak demek-tir!" diyorlar... "Kosova, Bati'nm Dogu'ya yänelik tehdididir!"diyorlarlar. "Kosova'daki Amerikan üssü zincirin en önemli hal-kalarmdan biridir!" diyorlar. "Bagimsizhk istemi, kalan parçalarida parçalara bölmek içindir" diyorlar...

Kosovali Türk siyasetçi Fikrim Damka'ya sorayorum: "Senceneden Amerika Kosova'nm bagunsiz olmasmi bu kadar çok isti-yor?"

"Çikarlarivar, Avrupa'nm dengeleri Rusya'ya karpi denge-ler, en rahat bu bölgedenkontrol edilebilir. Burada Amerika'nmönemli bir üssü var."

Birbirine karyi kiçktrtilan halklar, NATO gücüyle aralari-

na smirlar koymuytu... Tampon bölge olugturulmug, AmerikaBalkanlar'm ortasi Kosova'da gehir büyüklügünde bir askeri üs-se kavugmuytu.

"Varhgim Amerikan VarhgmaArmagan Olsun!"

Amerikan ordusu, Kosova'mn güneyinde 300 hektardan dahabüyük bir alana sessiz sedasiz yerlegmigti. Yava; yavag Kosova'nmgünlük hayatmada girmiyti. Çoksay1da Arnavut bu üste istihdamedilmigti... Kosova'daki us,aslmda Kosovalmm kimliginin, dini-nin, yaçam biçiminin degipmesinde de etkiliolacakti.

Once büyük bir NATO ve Amerika sevgisi, Kosovah Arna-vutlarmkalbine girdi. Barbuçe adh BM çahgam hamm, "Arnavut-lar her yeyiAmerika'ya ve NATO'ya borçlular!" diyecekti.

Her yam Amerikan bayraklari, Noel Baba figürleriylesüslü birbarda, "Kosovahlar ordu Amerikahlar tarafmdan korunup kol-

KOSOVA AÇIK YARA! 221

landi" diyordu. Dikkat kesilmig,ne derece samimi oldugunu an-lamayaçahyiyordum. "Bill Clinton, Albright olmasa NATO bura-ya gelmeyecek ve biz özgür olamayacaktik! Aslinda daha evvel deAmerika'ya çok yakmdik ama bu yakmhk 99'da zirveye ç1kti."

Bu ayk adim adim tüm Itosova kültürünü dönügümeugratti...Prigtine'nin büyük caddeleri New York'u aratmayan süslemeler veAmerikan simgeleriyle kaphydi.

Giysiler kadar beyinler de Amerikalilaymiyti... Clinton Bul-vari'nda kargo pantolonlu, kabanmm sirtmda USA yazan, saçlartbol jölelive küpeli bir genci durdurup soruyorum:

"Neden her yerde Amerikan bayragivar?"Otomatige baglanmiggibi cevaphyor:"Bizim en iyi dostumuz onlar! Bizim en zor zamammizda bi-

ze yardun ettiler."Arnavut köylülerinin giydigi beyaz keçe baghkh Selman

Bayazid, Prigtine yakmlarmdaki bir köyden gelmiëti. O da banaAmerika'ya duydugu sevgiyi anlatmiyt1. Amerika dünyada bir nu-marayd1.

Büyük caddeler buram buram Amerika kokuyordu. ButiklerHilary Clinton admi isim seçiyordu. Prigtine'de çocuklarmaHilary ve Bill adi koyanlar vardi. Clinton Bulvari tabelasi içimi za-ten acitm19t1...

Türk partisi yönetim kurulu üyesi Fikrim Damka, Kosova'y1anlatirken, "Caddelerin, sokaklarm adi degigtiriliyor. Eski ad-lar yerlerini Amerikan liderlerinin isimlerine biraktyor. Her yeriAmerikan bayraklan ve Amerika'ya duyulan aqki simgeleyen süs-ler sanyor..." diyordu!

Ulusal Kahraman: IskenderBeg

Kosova'da "Amerika'ya ayk ve Osmanh'ya nefret" adh biroyun sahneye konuluyordu. Yeni bir Arnavut kültürü yaratihyor-du. Prigtine'nin ortasma dikilen Iskender Beg heykeliArnavutlariçin Osmanh'ya bagkaldirmanm erdemini simgeliyordu.

Kosova Demokratik Partisi'nin iki numarah ismi Enver Ho-cay'a soruyorum:

222 BÖL VE YUT

"ÎskenderBeg,Türklere dügmanhgiyla ünlü. Ve her yerde hey-kellerivar? Neden?"

göylecevapliyor: "Bence o, Türklerin degil Osmanhlarm düg-mamydi. Biliyorsunuz IskenderBeg bizim ulusal kahramam-m1z."

Kosova 600 yil Türk tarihiyle kucakkucagaydiama Kosova'datek bir Türk adt bile ag1za almmazdi. Yeni Düzen'de kahramanlarArnavut olmahydi!

Prigtine'nin çeyitli yerlerindeki freskler,heykeller,Arnavut ta-rihine atifta bulunmaktaydi. Kitabevlerinin vitrinlerinde Arnavuttarihini anlatan kitaplar vardi. Kisacasi Kosova, Arnavut olma-

hydilTürk mezarhklari çöplüge dönügüyor, camive Osmanh eserle-

ri yavaçça soluyordu.Birleymig Milletter eliyle Türkçe sekiz yll içinde tedavülden

kaldirilmig, Ingilizce resmi dil ilan edilmigti.... Sokaklarda Ar-navutçadan çok ingilizce geçerliydi. §öylebir etrafa baksaniz 10dükkandan 8'i Ingilizceisimliydi. Sagruzda Hair Optica, solunuz-da Beauty Parlour vardi.

Tüm büyük kentliler Türkçe bildigi halde, bilmiyormuy gi-bi yaplyorlardi. Üzerlerinde baski ve propaganda makinesininhâkimiyetivardi,..

Arnavut olmak geçer akçeydi. Ayrica din konusunda da Avru-pa'ya yaklayilmasi telkin edilmekteydi... Müslümanhk demodey-di. Kosova'yi geri birakmigt1.Yavaqyavay Hiristiyanlaçacaklardi.

Ulusal Azize: Teresa Nene!

Ulusal kahraman iskender Beg H1ristiyan'di. Bir diger ulusalkahraman da Rahibe Teresa'ydi.

Prigtine'de nereye dönsek rahibe Teresa'yla göz göze geliyor-duk. Tipki Arnavutluk'ta bagimiza geldigi gibi, Müslüman bildi-gimizbir ülkede, Katolik propagandanm aglarimn en ücra köpele-re ulaytigmi gözlüyorduk.

Arnavut aydmlarla Rahibe Teresa üzerine konuqurken, onasahipleniëlerini hayretle izliyorduk. Prigtineli aydinlara "'Nene

KOSOVA AÇIK YARA! 223

Rahibe Teresa

Teresa' heykelleri neden her yerde?" diye sordugumuzda pu ceva-bi ahyorduk:

"çünkü

o, Arnavutlarm milli simgesi. lyilikmelegi. Tüm dün-

ya onu Arnavut olarak biliyor.Biz de ona sahip ç1klyoruz."Burbuçe'nin sözünü kesip itiraz ediyorum: "Ama o, Osküp

dogumla ve asil adi Goncal"BirlegmigMilletler'de memur Virtüt söze karigiyor:"Meseleyi dogru koyahm. Teresa Ana, Üsküp dogumlu bir

Arnavut. Ama kökleri Prizren'e dayanlyor. Siirlerinibile Arna-vutça yazacak kadar Arnavut. Bart; ödülüne layik görülmüy birinsan. Dünya bizi onunla tamyor..."

"Neden sizce Katolik bir simge, Arnavutlara milli kahramanyapildi?" diye üsteliyorum. Virtüt alayci bir sesle, "ÇünküNobelödülü alan bir Müslüman yoktu..." diyor.

"Nobel ödülü neyi temsil ediyor?" diyorum. çok önemli ol-

dugunu söylüyor. Teresa Ana'nm onlari dünyaya tamttigim an-latiyor.

224 BOL VE YUT

Bence bu dini sembolün, yayam öyküsüne kisaca deginme-liyiz... Arnavutlarm ulusal kahramani Rahibe Teresa, 1910'daOsmanh Imparatorlugudagilirken Üsküp'te dogrnugtu. Asil adiGonca Boyacioglu. 17 yagmda Amerikan "Loretta Kardepler" mis-

yoner teykilatt tarafindan desteldendi, okutuldu, egitildi. OnceIrlanda'daKatolik egitimi aldi; sonra Hindistan, Îngilizlertara-fmdan paramparça edilirken, orada kendini fakir fukarayayardi-ma adadi. 1948'de Vatikan'dan aldigi inle, Kalküta'da Katolikbir cemaat kurdu.

Bugün bu cemaat, 123 ülkede toplam 610 kuruma sahip.Cemaate mensup 4 binden fazla rahibe, dünya ülkelerinde mis-yonerlik yaplyor.

Rahibe Teresa, 1971'de Papa'dan barig ödülü aldl. 1979'daNobe10dülü'ne layik bulunacakti. Sonsuz yardunlarmm kaynag1hiç açiklanmadi. Olümünden alti yll sonra Vatikan tarafmdan azi-

ze ilan edilecekti... Enver Hocay'la, Rahibe Teresa ve Vatikan'dansöz etmigtik... Konuyu edebiyata baglam19ti...

"Tartigmah bir konu var: Kosova Müslüman bir bälge. Bunaragmen, her yerde katedralleringa ediliyor, Rahibe Teresa heykel-leri her yere dikiliyor... Sizce Kosova'da Hiristiyanhga karµ uya-

nan bu büyük sevginin nedeni ne?" diye soruyorum.Enver Hocay, bir diplomat gibi cevaphyor: "Bizim kimligimi-

zin temelinde aslmda milliyetçilik var. Ama milli kimligimizinbiryanin1 da din olugturayor tabii. Dini kimligimizi de Müslümanve Hiristiyanlar oluyturuyor. Bizler kim oldugumuzun farkmda-yiz. Siyasi amaçlar için Müslüman veya Hiristiyan olmamiza ge-rek yok."

"Vatikan'la iligkileriniz nasil?""Vatikan, bizim edebiyatimiza çok ilgi duyuyor. Çünkübi-

zim edebiyatimiz ashnda Hiristiyan edebiyatidir. Bu anlamda bi-ze destek veriyorlar."

Vatikan, Kosova'da sadece edebiyatt desteklemekle kalmiyor-du. Dikilen katedrallerden, Katolik kiliselerinkurulmasina kadarhiçbir destekten kaçmmiyordu.

Türk siyasetçi Fikrim Damka, Kosova'da artan Katolik propa-gandayi anlatmigti:

KOSOVA AÇIK YARA! 225

"Burada misyonerlik her alanda devam ediyor. lylerinbunoktaya gelmesi 10 yll öncesinden hesaplanmigti.§imdibüyükbir Katolik basklyla karyi karyiyay1z.Katolik kurumlar AvrupaBirligi'nin çekirdeginde yer alan kurumlardir. Siyasi kurumlar-dir."

Gazeteci Birol Urcan da ayni fikirdeydi..."Mesela hatirhyorsamz Cumhurbagkani Rugova, Papa'yla gö-

rügmügtü. Kosova'nm, din olarak da Bati'ya yaklaymasi halinde,Bati'dan destek almabileceginden söz etmigtir. IbrahimRugova,Müslümanhgm zararlarive Hiristiyanligm faydalarmdan söz edenbirçok konuymayapmigtir."

lbrahim Rugova ölmeden änce Müslümanliktan Katolikligegeçtigini de ilan etmigti. Farkh bir rüzgâr Kosova'yi etkisi altmaalm19ti. "Yumuçak geçig" diyordu küresel güçler buna... Bir halkyavay ve yumuçak darbelerlepekillendiriliyordu...

Ölümü Göster Sitmaya Razi Et!

Kosova, füzeler ve bombalardan nasibini almigti. Yugos-lavya'nin dag1hqiylaekonomisi durma noktasma gelmigti. Ununu,gekerini hâlâ Sirbistan'dan ahyordu...

Özelleytirmelerbeg ylldir hizla devam ediyordu. BirlegmigMilletler Kalkmma beyärgütü analisti Levent Koro açikhyordu:

"O özellegen fabrikalar, aslmda teknolojisi çok eski fabrikalar-dt. Üretken degillerdi. Özelleytirmeplanma göre satildilar."

Peki acaba gimdi çahylr halde miydiler? Oralarda çal14anbin-lerce iççinin durumu neydi? Bu gibi sorular cevapsiz kahyordu.

Fabrikalar pul parasma satilmlyti. Bir zamanlar zeytinyagm-dan tekstil ürünlerine, ilaçtan gümüye kadar fabrikalarladonan-mig Kosova, artik sadece diçaridan gelen ürünlere sahipti.

Altay Suroy, Kosova Adalet Bakam'nm Türk yardimcis1.Fakirlegen Kosova halkom gelecegi nasil degerlendirdigini soru-yorum.

"Kosova halen emperyalizmin ne olduguna fark edememig birbölge" diyor, "Kosovahlar küresellegmeyi, insanhk tarihinin ençagday, en üst seviyede örgütlenmesi oldugunu zannediyorlar".

BVY 15

226 BOL VE YUT

"Hangi Kosovahdan bahsediyoruz?" diyesoruyorum,"ayda

30avroya yayamaya çahyanlar hiç mi anlamtyor durumu? 65 bin kipiipsiz,bütün fabrikalar kapanmigve ayda 30 avroya çahyanlarm ak-Ima bir yeylerin ters gittigi gelmiyor mu?".

Altay Bey'i, daha önceki görüçmelerimize göre daha az öfkeli,daha umutlu ve yönetime daha yakm buluyorum.

"Kosova'da ekonomik durum halki zorluyor ama Kosova, buzorluklan daha önceden de yaçadi. Bir sava; geçirdi, ölümlerle yüzyüze geldi. Simdio zamanki duruma göre daha rahat. Ayda 30-40

avro maagla yayamayi bir geligme olarak görüyor."Yani birileri Kosovahya ölümü gösterip sitmaya razi ediyor!

Yeni Yaçanun Miman: Televizyon Kanallanve Reklam SirketleriÖldürmeyecekkadar maagla yayamaya çahyan 2 milyon nüfus-

lu Kosova halkmm en büyük eglencesi televizyondu. Yeni yaçambiçimine ekranm yol göstericiliginde ahqiyorlardi.

Birol Urcan, gazetecilikte saglayamadigi mali imkânlari, rek-lamcihkta buldugunu anlatmigti. Kosova'nin en büyük reklam

irketlerinden birinde çahymaya baglamigti.Patronu ilginç biradamdi. Adi Genc Meroko.

Birol bizibir akyamüstü Amerikan Büyükelçiligi'nin de bulun-dugu lüks mahallelere yakm, konforlu ve iyi dekore edilmig bir bi-nada Meroko'yla bulugturdu.

Meroko, deri koltuklar ve modern egyalarla donanmig ofisin-

de anlatiyordu:"Bir iletigim girketi olarak, elektronik medyadan, televizyon-

dan yararlaniyoruz. Kosova, Avrupa'da en çok televizyon izleni-len ülkelerden biri,"

Televizyonlan yönlendiren de uluslararasi reklam girketle-riydi. Özel kanallar reklam gelirleriyle yaçayabilirdi. Meroko,"Artik yabanci mügteriler Kosova'yla ilgileniyor ve daha önceburada bulunmayan uluslararasi ürünler ülkeye giri; yapabili-yor" diyordu.

"Ne tür ürünler mesela?" diye sornyorum.

KOSOVA AÇIK YARA! 227

Reklamci Meroko

"Makyaj malzemelerinden çampuana, hijyenik ürünlere,alkollü-alkolsüz içeceklere kadar hemen hemen birçok ürününreldamim yapiyoruz" diye anlatiyor. "Avrupa'da ilk 100'e girenürünler Kosova'da da aym gekilde üst siralarda yer ahyor."

"lyi de reklammi yaptigmiz ürünleri kimler alabiliyor? Buradaipsizlikhad safhadal" diye ifade ediyorum paçkmhgum.

"Satm alma gücü tabii ki dügük. Ancak, bildiginiz gibi kali-teli ürünler savay döneminde bile ahci bulmuqtu. Çünkükalitelibir ürün ya da iyi pazarlanmig bir ürün mutlaka satihr. Ornegin,Kosova'da yüzde 60 oramada ipsizlikvar ama 2 milyon kipiye 650bin araba dügüyor.Yani, Kosova gibi degigim sürecindekiùIkeler-de, iyi yaçama istegi AB ülkelerine göre çok daha fazlalÇünkübizçok aci çektik. Simdiäzgürüz ve örnegin bir araba veya cep telefo-nu satm aldigimizda yaçadtgumzt hissediyoruz!"

Meroko'yu dinlemek, Kosova'nm baymagelenleri anlamak de-mekti. Gelinen noktada, yaçamak tüketmek demekti.

Meroko, gece kulübü veya cafelerde partiler verdiklerini anlati-

yor, bu partilerin video çekimlerini gösteriyordu bana.Çekimlerde

228 BÖL VE YUT

genç ve ultra modern giysili insanlar, özel bir mekânda köpüklerarasmda çugmca egleniyorlar ve özel bir viskinin Kosova pazarmagirigini kutluyorlardi...

Meroko'ya bu partilere kimlerin katildiginisordum."Ögrenciler,22-35 yaglarmda gençler. Zaten Kosova'da yaq

ortalamast 26. Sonuç olarak, tamttigumz ürünleri satm alabilengençler, uluslararasi girket çahqanlari, moda dünyasindan insanlarve bankacdardan olugan bir grup..."

"ÖnceRock Geldi..."

Meroko, Kosova gençliginin yüzde 80'inin Batinormlarin1 be-nimsediginive Kosova'da yaygm olan terimle, "proamerikan" ol-duklarmi söylüyordu...

Bu geligme yeni degildi. Meroko, Yugoslavya'da, Batt hay-ranhgmm tohumlarmm uzun ylllar önce atildigini hatirlatiyor-du.

"30 yddan fazla süreden beri Bati kültürüne öykünüyorduk.Örnegin, Priptina'daki rock kültürü hepimizin gençligine dam-ga vurmuqtur. 1980'lerde Kosova'da yamlmlyorsam tam 110 ta-ne rock grubu vardi..."

Sosyalist Yugoslavya'da, odalarda Rock yddizlarmm, HarleyDavidson motorlann afigleri asdi bir gençlik yetigmig, bu gençlerbugünün Kosova'smda reklamci, igadami, politikact olmuglardi.Genc Meroko gençliginin rüyalarim gerçekleytiriyor, alkollü içe-ceklerin sponsorluganda Bati'mn ünlü rock yildizlarmi Pristine'yemisafir ediyordu.

Bugünün gençleri kendi idollerine kopuyorlardi.Meroko'nunreklam girketinden çiktigmuzda gece ilerlemiyti. Sokaklardan çig-hklaryükseliyordu. Karanhšm içinde stadyum pinl piril parhyor-du. Her iki saatte bir elektrik kesintisiyleyayayan Kosovah genç-ler, ünlü Amerikah rapçi Fifty Cent'in konseri için, jeneratärlerleaydiniatilmig stadyuma akiyorlardt. Gecenin dondurucu ayazi on-lari durdurmamigti.

Bir nefes rock alacaklar. Daha da Batihlaçacaklardi... Konseregelenlerin parka biraktiklari arabalarin ön camlarmda ABD bay-

KOSOVA AÇIK YARA! 229

raklari asihydt. Otele giderken sokaklarda, evlerin balkonlarmdabir bagkaülkeye duyulan aykm (!)tezahürleriyle bir kez daha kar-quayacaktim.

Eksi 10 derece soguktan otele adim atmca nefes alabiliyoruz.Resepsiyondan anahtarum ahrken bankonun üzerindeki kocaAmerikan bayragina baktyorum. Kosova'da uyum zorlugu yagi-yorum... Otel odasmda televizyonu açiyorum. Propaganda maki-

nesi çahyiyor. Bunahyorum...Birlegmig Milletler analisti Levent Koro, Kosova'da genç nü-

fusa ait istatistikleri veriyor... "Bizim kurumumuzun yaptigt biraragtirma var. Kosova'da gençlerin yüzde 50'si yurtdigma çikmakistiyor!"

Sami Fraseri Lisesi'nin Türk ÖgrencileriErtesi gün ünlü Sami Fraseri Lisesi'nde Türk ögretmenleri ve

ögrencileri ziyaret edecektim. Her geyin birbiri içine girdigi birdönemde, Kosova'da bir Arnavut lisesindeTürk ögrenci olmak nedemekti, onlarla soracaktun.

Civd civil bir sinif. Kocaman genç gözler soru igaretleri dolu.Onlara Türk halkmm selamlarmi ve sevgilerini iletiyorum.

"Sokaga çiktigimda beni gagirtan yeyler var" diyor11m, "birin-

cisi her yer Amerikan bayraklariyla donattlmiq. Bunu nasil karyi-hyorsunuz?"

"Normal kareilamtyorum"diyor en önde oturan çocuk, "bu-

rada Amerika'nm igiyok!"Yanmdaki, "Amerikalilar Kosova'ya el koymaya çaligiyor.

Arnavutlar da onlara yardim ediyorl" diyor."Arnavutlar dediniz. Böyle keskin bir ayrim mi var? Bunlar

Arnavut, biz Türk diye?"Sorumun ardindan smifta bir ugultu kopuyor. Küçük bir kiz,

"Burada ayrimcuik var!" diyor,"'siz Türksünüz' diyerek bizi aga-

g1hyorlar!'Kosova bizim,siz Türkiye'ye gidin' diyorlar!"."Türkiye'ye gidin" diyorlardi. Bir zamanlar 5 milyon Türk'ün

yaçadigi Balkanlar'da acaba pimdikaç kiqikalmigti?Kalanlar, kim-liklerini nasd koruyacakti?

230 BOL VE YUT

Annesi Arnavut, babast Türk gazeteci Birol Urcan, yeniden ye-killendirme operasyonunda Türklere yönelik önyargilar olugtu-ruldugunu säylemigti.

"Bir Arnavutlagtirma süreci yaçamyor. Bu, tarih kitaplarmdakidegigimle bagladi.Liselerde okutulan tarih kitaplarinda Osmanhimparatorluguen kötü dügman olarak gösterilir. IskenderBeghikâyesini biliyorsunuz. Beginci smifta, altmci smifta çocuklaraIskenderBeg'in Türklere direnigi okuthluyor. Gençler Türkleridügman belliyor."

Türk smifmda mikrofon uzattigim her ögrenci, üniversiteyiTürkiye'de okumak istedigini dile getiriyor.

"Burada azmhk oldugumuz için, buradaki Türkoloji bölüm-lerinden bayka seçenegimiz yok. Üniversiteleregirmek çok zor. Oyüzden buradakiögrencilerin çogu Türkiye'de okumak istiyor."

Nevzat Hüdaverdi Hoca'ya dönüyorum. O, bir zamanlar tümKosova'yi aydmlatan Tan gazetesinin deyazariydi. Artik ne Türkçegazete, ne tüm gün yaym yapan Türkçe radyo programlar1, ne res-mi dil olarak Türkçe vardi...

"Nasil görüyorsunuz gelecegi?" diye soruyorum."Bizim gelecegimiz Kosova içindedir" diyor, "biz Kosova için-

deki kuruca unsurlardan biriyiz.Ezelden beri Kosova'da yayayanhalklardanbiriyiz.Diyardan gelen bir topluluk degiliz".

Konugmak istemiyor. Öylebir baskt mekanizmasi var ki her-kesbir geylerden korkuyor...

I

i

Türk'ün Ad1Yok!

Sokaklar tamkti... Tüm eski eserler Osmanh'ya aitti. Eskisaat kulesi, minareler ve daha neler neler. Prigtine, Prizren veKosova'nm birçok yerinde bagkahiçbir millete ait en ufak bir esergörülmezdi. Ama artik Türklerin adi silikleymigti...

Birleçoiq Milletler Kalkinma Örgütü'nündirektörü NorveçliFrode Mauring'e soruyorum:

"Türkiye'de bir kitap vardi, Kadmm Adz Yokdiye. Burada da600 yildir yayayan Türklerin adi yok! Once dilleri yasaklandt vegerisi geldi. Bu Türk kargithgineden?"

KOSOVA AÇIK YARA: 231

Sorayu fazlasert buldugu yüzünden anlayillyor."Buna Türk kargithgi dememek lazim!"diyerek beni uyariyor.

Azmhk olarak Türklerin haklarindan söz edildigini hiç duyma-dun. Süreklihaklari gasp ediliyor..."

"Haylr" diyor, "onlarni haklari da tartiµhyor! Biz tüm azm-liklar için çaba gösteriyoruz. Bencesadece biraz ihmal säz konu-su..."

Bir asir önce Kosova'nm asil milleti Türklerdi... 1999'da, Bir-legmig Milletler Kosova Misyonu'nca, dillerinden bile edildi-

ler. Bugün daha zorlu bir süreçten geçiyorlar. Kosova'daki BMMisyonu, Türklerin taleplerinikaale almak için, önce nüfus kay1t-lanm ispatlama qarti getirdi.

Adalet Bakam'nm yardimcis1Altay Suroy'a soruyorum. Ne ya-zik ki Frode'ninkinden farksizbir yanitla karplapyorum.

"Türklerin ne dilikaldi, ne kültürü. Yönetim digarinm da des-tegiyle Türkleri yok saylyor!" dedigimde, "Türkler burada önem-li bir unsur degil ki!" karpligim vermigti, "nüfusun sadece yüzdebiridir Türkler!"

Altay Bey'in, Kosova Adalet Bakam'nm yarduncist olarak ko-nuptagunu dügünüyorum...

Fikrim Damka, Kosova'da 25 ylldir nüfus sayrm yapilrnadigt-m hatirlatarak Türk nüfusun yüzde bir oldugu tezini cevapliyor:

"Ne hikmetse Türklerin nüfusu 1981'den bu yana hep aymgösteriliyor. Burada Kosova'da Türklerin nüfusu 60-70 bin civa-rindadir. Türkçe konuyanlarin sayisiise 250 binin üzerindedir..."

diyor.Mitrovitza'nin Sirp bälgesinde,Kosovah Sirp politikaci Oliver

Ivanovic'lekonuqurken bana haritay1göstermiyti..."Türkçe, Ikinci Dünya Savagi'ndan beri Kosova'nm resmi di-

liydi"demigti.Oliver de 1981'den beri dogru dürüst bir nüfus sayam yapil-

madigun söylemig, nüfus haritalarmda Türk nüfusun igaretlen-medigine dikkat çekmigti. "Çünkü,buraya yerleymig uluslararasi

toplum, Türkleri hesaba katmak istemiyor. O nedenle Türkçeninresmiyetini bile kaldirdilar" demiyti.

232 BOLVE YUT

"Kosova Küçük Lokma!"

Dünyamn çeyitli bölgelerinde gözde halklar yaratilmigti.Birileri tarihin derinliklerine itiliyor, birileriyanday seçiliyordu...

Kosovah Arnavutlar "parth bagansizhk" için Amerikanrüzgârmi arkalarma almiglardi. Kosovali Sirplar ise, Rusya veSirbistan'a umut baglamiglardi.

Mitrovitza'daki mitingde "Russia Help!" (Rusya bize yardimet!) pankartlari göze çarplyordu.

Sirbistan'm Kosova'dan sorumlu bakam Slobodan Samardziç,yaptig1 aç1klamada Bosna'daki Sirplarm ve Romanya'dakiMacarlarm durumana dikkat çekiyorda:

"Kosova'nm bagimsizhgi, eski Yugoslavya'nm dagilmasininson ayamasi degil, Balkanlar'da yeni parçalanmalarm ilk agama-si olur."

Mitrovitza'da miting tüm hizlyla devam ediyordu. ProfesörMiladin Kostiç kürsüde, Kosova'nm devlerinsatranç tahtasi oldu-gunuhaykiriyordu...

Priµine sokaklan

KOSOVA AÇIK YARA! 233

"Pazarhk belli!"diyordu, "Kosova'nm bagimsizhgmakargi,ABüyeligil Biz Avrupa Birligi'ne girmek istemiyoruz. Bir yere gire-ceksek, Strbistan'la birlegiriz. Orasibizim anayurdumuz. Sirbistanbizden vazgeçmeyecek! Biz de ondan! Mitrovitza'da KosovahSirplar olarak, bir kez daha uluslararasi hukukun ihlal edilmesi-ni kimyoruz! Dünyanm hiçbir yerinde görülmemigtir ki, bir etnikazmhšm iki devleti olsun! Herkes iyi bilsin, Arnavutlar, KosovahSirplardan çaldiklari servetin üzerinde oturuyorlar!".

Kizgm, endigeli, yorgun yüzlü, smirlar arasmda kalmigbir in-san toplulugunun içinden geçiyorum. "Kosova is not on sale!"(Kosova satihk degil!) yazih pankartlar tagiyorlar.

Oliver, "§imdibeklemedeyiz!" diyordu, "bakacagiz, Arnavutlarne yapacak gärecegiz. Eger bagunsizhk ilan ederlerse biz de aym-suu yapariz. Bag1msizhk ilan edilirse, BM kararlari ihlal edilmig

olur. Yasalarl çignemig olarlar. Aslmda Amerika desteklemezse,Arnavutlar hiçbir geyyapamaz. Kosova, Rus-Amerikan oyunundasadece küçük bir lokma..."

Rus-Amerikan oyanunda küçük bir lokmal Ama tüm Bal-kanlar'm kalbi orada! Washington ile Moskova arasmda duru-yor... Amerika, "Gerekirse Birleymig Milletler Güvenlik Kon-seyi'nin onayi olmadan Kosova'mn 'garth bagimsizhgi'mtamya-cagim" diyor. Bir serbest bölgeyi Avrupa'nm ortasma yerlegtiri-yor. Avrasya'ya kargi üslerinden birini Kosova'ya konuglandm-yor. Rusya, "Îki kirmizi çizgim var" diyor, "Amerika'nm füze sa-vunma sistemlerinin yayilmasive Kosova'nin bagunsizhgun, var-hgina en büyäk tehdit olarak alg11adigim" söylüyor.

Dünya devleri, Balkanlar'da satranç oynarken, dertli Balkanhalklari,tünelin ucundaki lylgi bekliyor!

SULAN'A LARFUR OYUNU!

I

Mart2008 Yolcuhigu

Babam küçük bir çocukken Sudan'i anlatirdi bana. Afrika'nmen güzel insanlarmm orada yaçadigim söylerdi. Sudanh dostlarm-dan söz ederdi... Ve iqte yillar sonra Osmanh'nm isim babahgtyaptigt Hortum gehrinde, babarun amlarmi yad ediyorum. Kent,Nil Nehri'nin kivrimlari hortuma benzedigindenbu ismi alungti.

SimdilerdeTürkler bilekente, ingilizlerintelaffuzuyla Hartum di-yor ama Sudanh için Hartum hep Hortum olarak kalmig!

Afrika'nin yüzölçümü en büyük ülkesi Sudan. Üstelikpetrol veuranyum zengmL

I

LIBYA MISIR .

. B.A.ESUUDI

. ARABÍSTANNIJER

ÇADHartum ERÍTRE

SUD A cisuTiETlyDPYA OMAL

ORTAAFRiKA

KONGO KENYA

SUDAN'A DARFUR.OYUNU! 235

Çin'leolan yakm iligkisiAmerika'nm hiç hoquna gitmiyor.ÜstelikÇin,Sudan halki tarafindan sevgiyle selamlan1yor... Kiya-met de oradan kopuyor!

Sudan, Afrika boynuzunun en iytahkabartan toraklarma sahip.

Son zamanlarda Bati bölgesi Darfur'daki isyanlarla admi duyuru-

yor. Yillar süren, Güney Sudan'daki ayaklanmalan pimdi Darfurkrizi izliyor. Çin'ledost Sudan'm baqi dertten kurtulmuyor!

Nihayet Darfur'dayun. Buraya gelmek için büyük çaba harca-ungtim. Türkiye'de haftalarca ahnmasi gereken izinlerle ugragmty,

bapkent Hortum'da uzur bir bekleyi; yagamigtim. Kameramanarkadaqun Ismail'leher gün lçiëleriEnformasyon Bakanhgi izinbirimine gidip eli bo; dönmügtük.

Sonunda haber geldi. Izinçikmigti. Darfur'a gidebilecektik.Bir insan selinin içinde havaalanma girdik. Yoksullugun agir

yükünü tagiyanlar arasmda saten elbiseli pikbavullu aileler de dik-kat çekiyor.

Belirsiz saatlerde havalanan uçaklardan birinde Nyala'ya dog-ru uçuyoruz. Nyala iki saat uzaklikta. O iki saati yan koltukta-ki Muhammed'le oynayarak ve kara kitamn bereketli toprakla-rim seyrederek geçirdik. Altimizda Nil, bir hortum gibi kivrili-yordu.

Nyala'ya geldigimizde K1zilayekibi tarafmdan kargilanacaktik.Ve hemen ardmdan da gözaltma almacaktik. Elimizde bir kameravardi ve bu topraklara kameraylagelenler genellikle iyi peyleryap-miyorlardt.

Akgamüstü hava limanmdaki polis karakolunun kizgm betonduvarma oturmuy 15-16 yagmdaki "güvenlik" elemanlarinin kabakomutlarmt dinliyordum. Bozuk bir Ingilizceyle"Kasetleri ver!"

diye bagiran çocuga arkami dönünce elindeki silahm dipçigini ye-re çarpmig ve

"look!" (baki)diyebagirm14ti.Kizilay'da çahyan genç Sudanh doktor Megayir'in Darfur Sag-

hk Bakam olan babasi havaalanma gelmeseydi geceyi orada geçi-rebilirdik. Geldive biz nihayet birkaç saat sonra, birkaç kasetimi-zi rehin vererek, serbest birakildik.

236 BOL VE YUT

Küçük Muhammed

Kizilay Melekleri

Kizilay sorumlusu Orkun, Saghk Bakanhgi görevlileri Süley-man ve diger birbirinden cevval ekiple unutulmaz bir gece ya-padik. Onlar Darfur'u anlatti. Biz Afrika'nm büyülü gecelerin-den birinde Kizilay binasmi çevreleyen uzak igiklari saydik. Ertesisabah Kizilay'm çocuk doktoru Megayir Abdurrahman'la, ünüÇad'ave diger komqu ülkelere uzanmig Kizilay hastanesinde so-lugu alacaktik.

Günde 400 hastayi muayene eden, bedava ilaç dagitan mad-di ve manevi yardimlarla bölgehalkmm büyük sevgisini kazanandoktorlarimizla, hempirelerimiz,ebelerimiz, saghk görevlilerimiz-le gurur duyacaktik.

Konugtugumuz bir kadm, "Kizilaya özel bir sevgimiz var" di-yordu, "buraya

geldikleri günden beri, bizlere bedava saghk hiz-meti verdiler, ilaciyla, ameliyatiyla her türlü saghk hizmetini be-dava sundular. Doktorlariyla, cerrahlariyla, saghk görevlileri, ebe-

lerigle buradalar. Yemek dagittilar, giysi verdiler, bagiglaryapti-lar".

SUDAN'A DARFUR-OYUNU! 237

Kadinin oglu 7-8 yaplarmdaydi. Megayir'in çadirmda muayenemasasma yatm14tt. Ince bedenini saran beyazdizlerine kadar inengömlegi toz içindeydi. Megayir onu muayene ederken, kadife siya-

hi kolunu okgadim. Kocaman simsiyah gözlerini bana çevirdi vegülümsemeye çahyt1.Adi Celil'di.

Çadirmdigmda abartisiz 40-50 hasta çocuk vardi. 2-3 yayla-rmda biri, çadirm önündeki banklarda yer kalmadigliçin yere çö-melmig annesinin kolunun altmdaki gölgeye sigmmigt1. O kadargüzellerdi ki...

Henüz Kizilay'in tellerle çevrili bahçesinden içeri girememigolanlar, yol ile bahçe telleri arasmdaki alanda yere çömelmijler-di. Günegin altinda çikolata rengi tenlerinisaran hardal sarist, bej,pembe ve turuncu renk cümbügü içinde beklemedeydiler.

Bazilari yere serdikleri bir yaygmm üzerinde çocuklarma, dari-dan yapilmig bir bulamaç yediriyorlardi.

Darfurlu Meçayir,Bati'nin profesyonel sivil toplum örgütle-rinden sonra Kizilay'in sicak kucagmm paha biçilmez degerde ol-

dugunu anlatlyordu.

Kazday çadm önü

238 BÖL VE YUT

"Baytan berien büyäk sorun gidaydi, konuttu, saghkti, egitim-

di.Yamt temel ihtiyaçlardi. Hükümet ve sivil toplum örgütleri bu-gün bile, sadece kamplardayaçayanlarin, temel ihtiyaçlarinin yüz-de yetmigini saglayabiliyorlar.

Darfur'u Kurtarmak?!

Sudan'm batismda Darfur'da, bu bekeketli topraklarda bir is-yan patlarug ve çiftçiler ile gäçebeler birbirine girmigti. Üzerinekurakhk gelmig, iç çatigma alevlenmigti. Bölgeye bir anda silahlarda girmigtil Afrika'da oynanan eski oyundu bu. Iç kargaçayabi-linmez eller müdahale ederlerdi, kabilelerarasmda çikan çatigmabüyürdü. Kontrol edilemez hale gelince Batih devletler, arabulucu

olarak devreye girerler, kaosu kahci kilarlardi.Kongo da, Ruanda da, Somali de hep aym kaderi paylagrnytl.

Darfur'da da aym senaryo sahneye konuyordu.Hortum Üniversitesiögrenci temsilcisi Abdullah, arabulucu-

luga soyunanlarm gerçek amaçlarmi sorguluyordu:"Avrupa ve Amerika, Darfur halkinin içinde bulundugu du-

rum için Sudan'1 suçluyorlar. Darfur sorunu bizim iç sorunu-muzdur. Sudanhlan ilgilendiren ve Sudanhlarm çözecegi bir so-run. Bati, buraya elindeki tüm gücüyle müdahale ediyor... ÇünküSudan'da altm ve petrol var. Onlarm derdi halk degil, Sudan'mdogal kaynaklari! Sudan'da kontrolü ele geçirmek için bir baha-ne anyorlar aslinda."

"Pekiya BirleymigMilletler?" diye soruyorum,"Onlarm da Sudan'a hiçbir faydast yok. Birleprnig Milletler,

sadece Amerika'nm kararlarini uygular. Amerika'ya sorarlar,'Sudan'da bu programi mi, öbürünü mü uygulayahm!' diye. Onagöre geregini yaparlar. Onlar Amerika'ya baghdirlar."

ÎçteSudanh için, igin özeti buydu.ÖnceBati dünyasmdan "Darfur'u kurtarahm!" (Save Darfur)

nidalan yayilmigti. Afrika'nin her yeri ve Filistin, Irak, Afganistankan gölüne dönmüqken, Bati birden, "Darfur'u kurtarahm!" diyeortaya çikacakti. Böylece Darfur, tüm diger sorunlu bölgelerigöl-gede birakacakti.

SUDAN'A DARFUR OYUNUl 239

Hartum Üniverstesi

lyinash, uluslararast çapta yürütülen Darfur reklam karripan-yasma harcanan meblag Darfur'a harcansa, Darfur

.gönenmig

olurdu.2007'de Amerika'nm ne kadar devlet adamt, Hollywood'un ne

kadar aktörü varsa, bu bölgeden söz ediyordu... Halk pagkmdt,yabanc1 görünce elektrige tutulmuy gibi oluyordu.

Megayir, halkm, Batih yetkililerin, onlara bir tür tarihi kalintiya da soyu tükenmekte olan bir hayvan gibi bakmasmdan büyükrahatsizhk daydugunu anlatiyordu.

"Halk buraya gelen yabancilari kolaykabullenmiyor. Bu konu-da ikiye ayrihyorlar. Kimisi, onlar sayesinde sorunlarm çözülece-ginidügünüyor. Büyük çogunluk ise yabancilarin bagka sorunlar

yaratacagma inamyor."

Barig Gücú:1pgal Gücül

Nitekim Sudan hükümeti, 2006 y11mda Birleymig Milletlertemsilcisi JanPronk'un üç gün içinde ülkeyi terk etmesini istemig-

240 BÖL VE YUT

ti. Sudan hükümeti, BirlegmigMilletler'e bagh örgütlerin faallyet-lerinin, Sudan için "askeri tehdit" olugturdugunu ifade etmigti.

Bu kararin akabinde Darfur'a acil müdahale kampanyasi bay-ladi.Sudan'm Bati bölgesiDarfur, yabanci barig gücüne kapilarmiaçmahydi! Sudan hükümeti bu kampanyayabir y1ldayandi amasonunda pes etmek zorunda kaldi. Darfur'da on binlerce yabanciasker arabuluca rol oynayacakti!

Hortum Büyükelçimiz Fatih Ceylan açiklamigti:

"Kaynaklar1 bu kadar zengin bir ülkenin kendi bayma biraki-Iacagmi var saymak pek dogru olmaz. Bu kaynaklardan, bu ham-maddelerden yararlanmak isteyen ve Afrika'daki nüfusunu arttir-maya çahyan güçlerin buradaki geligmelerle elbette dogrudan ilgi-si var. Böyle bir bölgeyesadece insani amaçlarla gelindigini iddiaetmek herhalde fazla iyimserlik olur."

Peki Darfur, bu noktaya nasil gelmigti? Nasil bir anda ya-banci askerlerin, sivil toplum örgütlerinin kalesi oluvermigti?Amerika'nm insan haklan için savagtigi bir simge haline nasil gel-migti?

Sudan Cumhurbagkani damyrnam Dr. Gazi Atabari, Darfurkrizinin altinda yatan sebeplerden söz ediyordu:

"Bildiginiz gibi Sovyetler Birligi'nin çökügünün ardmdan,Amerika, kendini süpergüç ilan etti. Dünyadaki her ülkeyi ken-di menfaatlari açisindan degerlendiriyor Amerika. Her ülkeninAmerikan menfaatlarina hizmet etmesini bekliyor. Bu türlü birdünya düzeninde bagansiz fikirlerini ifade edenlere; bagimsizpo-litikalarun, stratejilerini uygulayanlara yer yok. Sudan da bu ba-gimsizülkelerden biri. Kendi kaderine, kendi ulusal ve tarihi mi-

rasma güvenen bir ülke. Tipki onlar gibi, biz de bu dünyada biryer istiyoruz. Onlar buna kabul etmek istemiyorlar..."

Cumhurbaykam Ömer el Beyir'in damymam Gazi Atabari,Nil'in kiyismda yer alan Omdurman'daki hükümet binasmmpenceresinden Türk yapam köprüyü ve tüm bereketiyle akan Nil'igösteriyordu. Afrika boynuzu diye bilinen bölgenin stratejik öne-mini vurguluyordu:

"Afrika boynuzu nerede yer ahyor, iyice bir bakm. Kizildeniz'intam kargismday1z. Kizildeniz, Avrupa'ya ve Ortadogu'ya açilan su

SUDAN'A DARFUR OYUNU! 241

yoludur. Oradaki limanlar hayati önemdedir. Afrika boynuzu,bölgenin petrol alanlarma; Misir'a, Filistin'e, Ürdün'eyakm oldu-

gukadar, Avrupa'ya da yakmdir. Bu ylizden buraya el koyma gay-retleri var..."

Bu gayretlerin igareti, önce basmda kendini göstermigti:Amerikan basmi, Darfur'da etnik temelde bir kiyam oldugunudünyayaduyurmuytu. New YorkTimes,Nicholas Kristofimzah ha-berde "Darfur'da Araplar, Afrikah Müslüman kabileleri kesiyor,onlara tecavüz ediyor, soykirim suçu iyliyor" baghgmi kullanmigti.

Darfur'a 26 bin BM askeri gönderilme karari, bu gürültülerinardmdan almdi. Sudan önce direndi... Ama 9 bin civarmda BMaskeri, bölgeyegirebildi.

Sudan 2008'in ilk aylarmda baskilar kargismdaylldi. Bir partäne sürerek, yabanci askerlere kapilarin1 açti. Afrika Birligi bariggücü askerleriile BirleymigMilletler askeri gücü karma birlik oluy-turacakti. Yabanci askeri güç, Sudan'da bir yil görev yapacakti.

Birleymig Milletler önce mutabik kaldi. Ama sonra BM'de gö-revli General Martin Luther Agwai"Çarpigantaraflar esnek olmaz

ve müzakereye yanagmazsa daha on y11larcaburada kalmamiz ge-rekir!" diyecekti.

Yine Petrol, Yine Iqbirlikçiler!Darfur, Sudan'm zayif karn1ydi. Bir yandan yönetim hatalari,

dig yardimlarla palazlanan muhalefet, kurakhšm getirdigi kithk;bir yandan petrol peqindeki güçlerin satranç oyunu, bölgeyiarapsaçma çevirmigti.

Sudan'm BattkomqusuÇad'daiçsavagvardi. Zaire çatigmalarlayanmaktaydi. Amerika ile Israil'inyogun destegiyle, Kizildeniz'inkiyismdabagunsizhgunilan eden Eritre'den Sudan'dakimuhalif-lere para ve silah yardmn geliyordu.

Darfur'da isyanci güçler, dig yardunlarla gönenmig, minnet-tarhklarini göstermek için Israil'e temsilcilik açmiglardil

Insaniyardimörgütü temsilcisiMike McDonough Darfur'dakiisyanc1 gruplari siniflandiriyordu. "Darfur'da üç büyük isyancigrup vardt. Simdiiki büyük grup kaldi. Bu gruplardan bazilari,BVY16

242 BOL VE YUT

2006'da hükümetle barig masasma oturdu. Israil'debüro açanlar,

bu bariganlagmasma imza atmayanlar. isyancilarda kendi içlerin-de bölünmüç durumda. Bazilarmm hükümetle diyalogu var. Birgrup hâlâ savagiyor."

Michael McDonough, Sudan'da yabanci insani yardim kuru-lugu OCHA'nm bagkam.50'li yaylarim süren bir irlandah.Son üçyllmi Sudan'da geçirmig. Bölgede Bati karpitlartile Batt yandaëla-rinin savaymi anlatiyor. Batiise, Sudanliükümetini dügman cepheilan etmigti. lçeridekendineyakm gruplar yaratiyor, bazenbunla-n da birbirine dügürüyordu.

Cumhurbapkam dampmani Dr. Gazi Salahaddin Atabari, üs-tünde bembeyaz uzun elbisesi ve baginda özel kivrimh sarigi, hü-kümet binasindaki makammda durumu degerlendiriyordu:

"Amerika'mn amacma ulaymak için her yöntemi denedi-gi açik. Islami gruplari, laikleri,milliyetçileri, herkesikullamyor-lar. Afganistan örnegini dügünün. Orada ne yaptilar? Sovyetler,Afganistan'iiggal etmigti. Îqgalgüçlerine kargiverilen bir mücadelevardi. Amerika bundan faydalandi. Mücadeleyi kendi çikarlari yö-nünde kullandi. Benzer bir durum, burada da yayandt. Siyasi ha-reketler, ülke savunmasmi zaylflatti. Sudan'da ortak bilinci olug-

turrnakta zorlamyoruz. Milli bilinç, bizekimlerle müttefik olma-

miz gerektigini söylüyor. Karymuza dost gibi çikan müttefikleringerçek amaçlarmiiçaret ediyor. Suanda bazi gruplar Amerikan çi-karlarina alet olmaktadir!"

Gazi Atabari, isyanct gruplarm iligki agindan söz ediyordu:"Bir isyanci grup, gidip israil'e büro kurdu. Kendi adamlari

arasmda bile, buna isyan edenler var. Ama tüm bu süreçte bir geyiyice belirginlepti: Darfur'la ilgili baskmm, kumpaslarm ardmda

Israilve Amerika vardi... Darfur olayi olabildigince büyütüldü...Darfur bir maskeydi. Filistin'deki cinayetleri, Irak'taki katliami,Lübnan'daki saldir11art perdelemek için kullanildi..."

Kabile Bazmda Nifak!Büyük bir dogal servetin üzerinde yoksul yaçayan bir halk.

Çeyrekasir süren, Kuzey-Güney Savayfnm ardmdan pimdi de

SUDAN'A DARFUR OYUNU! 243

Gazi Atabari

dogu-bati çatigmasi... Baykent Hortum, ülkenin her yanmdan al-digi göçle kalabahklaylyor...

ÇevirmenimizMagdoleen Siddik, pembe baqörtüsünün ucuy-

la oynayarak, güzel gözlerini açip egiliyor, "Bir ulus devleti da-ha parçalamaya çalipiyorlar!" diyor, "biz bir bütünüz. Aramizdabir uyum var. Ayrilmaz bir biçimde birbirimize kariymigiz...Evlilikler yapmigiz. Ama iç ve dig müdahalelerle karyikarpiyay1z.Kabile. barmda, nifak yaratma girigimleri var. Bunlar çatigmayadönügebiliyor... Yine de inaniyorum ki Sudan halki bir bütündürve öyle de kalacaktir!"

"Peki Darfur'da neler oluyor?" diye soruyorum."Darfur'da tamamen siyasi bir oyun oynamyor. Sudan halki

birbirine nefret beslemez.Bir kabilebagka bir kabileden nefret et-mez. Siyasi çikarlari olanlar, onlart kamplara bölüyor!"

Çarymmiçinde dolanarakkonuquyorduk.Dünya Saghk Örgütü'ne(WHO) ait bir jipyanimizdan geçer-

ken, Magdoleen, beni dürtüyor, "lyte bunlar!" dercesine yüzünüekyitiyor...

244 BOL VE YUT

Rehberim Magdoleen

Hortum'da bir ögleden sonra...Her sokakta, Dünya Saghk Örgütü'nün, BM'nin ya da bir

bagka insani yardim heyetinin izleri... Sudan, gölge faaliyetlerinmemleketi...

Atabari açikhyor:"Sudan'a doluptular. Darfurlular onlann umurunda mil Onlar

için ne Afrikaltlarin, ne Asyahlarin, ne Araplarm önemivar! Onlarsadece kendilerinden yanalar! Dünyayi yönetme firsatim ele ge-çirdiler ve buna sonuna kadar kullanlyorlar. Sudan, Bati içinkolay bir hedef. Sudan'a saldirmak kolay. Afrika'da bir ülke...istedikleriniyaparlar, asla da yargilanmazlar! gimdibizi kullana-rak Çin'ede saldiriyorlar. Ama Çin'ineli kuvvetli."

Siyasiler, Darfur meselesinin bu boyutlara gelmesinin altm-

da, Amerika'nm çin korkusu oldugundan söz ediyor. HortumÜniversitesiögrencitemsilcisi Abdullah, "Darfur bahane. Hedefteçin var!" diyor. "Çinile Sudan'm iligkisiçok sicak. Ve umanz hepböyle devam eder. ÇünküÇinliler,Sudan'da siyasi bir amaç içinbulunmuyorlar..."

SUDAN'A DARFUR-OYUNU! 245

"Yani, Çin'inSudan'da sadece ekonomik hedeflerivar, siyasiamaçlari yok mu, diyorsun?"

"Evet. Bize de bu lazun. Çin'le,petrolümüzü çikarmada, sana-yimizi geliptirmede, kültürel baglamda ipbirligi yaplyoruz. Ve builigkiden memnunuz."

ABD'nin Hortum Elçiligi ÕnüSudan'm Baykent Üniversitesi'ndebirbirinden iydtih genç in-

sanlar... Bana küreseloyunlart anlatiyorlar...

Çinile Amerika arasmda kalan Sudan'da rüzgârlar Çin'denya-na. Doktor Usame Reis çin ile Sudan'm egit çerçevede iligkiler ku-rabildiginive bunun degerini açikliyor:

"Sudan, Afrika ve Arap dünyasi için, Çin'eaçilan en önemli li-mandir. Çindevletiyle baymdan beri iyi iligkilerimiz vardir. Çin,Sudan'da petrol aramak için çok adil bir anlagma yapmigtir..."

Amerika ile Çin'inAfrika'ya yaklagimim kiyashyordu:"Çinlilerleiligkilerimizde, her iki taraf da durumdan kârh çiki-

yor. Amerikahlarm yaklayimiysa çok farkh. Onlar sadece kendi ç1-karlari peqinde..."

Amerika'nm yaklaguni farkhydi!Sudan'daki durumu sormak

için Hortum Amerikan Büyükelçiligi'nden, Hortum'daki büyü-kelçiligimiz kanahyla,TRT olarak randeva istemigtik. Kabul edil-

digine dair bilgive randeva saati büyakelçilik sekreteri tarafmdanbildirildi. Ikisaat sonra elçiligi saran parmakhklarm önüne geldi-gimizdegüvenlik görevlileri, demir parmakhklarm ardmda bek-lememizi emretmigti! Az sonra kolsuz siyah elbisesiyle bir hamm,demir çubuklarm ardindan, randevumuzun iptal edildigini söy-leyecekti. Demir kaplya yaklagtim. "Pek uygar bir konugma ol-

muyor. Güvenlige söyler misiniz içeri girelim!" dedim. Amerikahhamm, "Kamerayla geleceginizi bilmiyorduk!" gibi garip bir ba-haneye sigmdi. Güvenligin durdugu demir kaply1elimle iterek"Tamam o zaman. Ben yalniz geleyim" dedigim anda üç güven-lik görevlisi üzerime atladi... Demir kapmm otomatik kilidi ka-pand1. Elimi zor çektim. Kadm kapiya yaklagirken, öfkeyle bagi-riyordum:

246 BÖL VE YUT

"Siz, kölelerinizleparmakhklar arasmdan konuqun. Biraz uy-gar olun, barbarlar!"

Muhtemelen randevuyu verdikten sonra hakkimda istihba-rat yapilung ve randevunun iptaline karar verilmiëti. Kosova'dada benzer bir olay yayamiytim. Aslmda bu son olay da beni papirt-mam19t1.

Amerika 2006'da Çin'iSudan'dan uraklagtirma operasyonu-na hiz vermigti. Pentagon, Afrika ülkelerinin sivil ve askeri lider-leriyleeggüdüm halinde çahyacak, bu ülkelerin ordularmi egite-cek Afrika Komutanhgi'm kurdu. Pekin'e zemin kaptirilmamahy-di. Nijerya'dan Sudan'a kadar kara kitanm petrol kaynaklarmide-netim altma almak lazimdi. Oysa bugün Çin,Sudan petrolününyüzd 70'in· ahcisi iI)

plomat

Gece, büyükelçimiz Fatih Ceylan'la birlikte Bulgaristan elçili-

gindebir davete katildik.ÇinBüyükelçisi Li Chen Wen'le orada kargilagtik."Çin'inSudan'dakiyatirimlar1Amerika'dan ve diger tüm ülke-

lerden fazla. Çin,Sudan'da ne yapiyor?" sorumu, "Petrolden sözetmeden önce suyu anlatayim!" sözleriyle yamtladi ve devametti:

"Buradaki en büyük sorun su sorunu. Darfur'da da susuzluk enbüyük problem. Çinburada su çikariyor. Su kaynaklarim birleyti-riyor. Bölgenin günlük su ihtiyacini karplamaya çahyyor. Insaniyardim ve kalkmma destegi baglammda da 80 milyon yen'lik yar-dimda bulunduk, bu yardim tibbi malzemelerden, prefabrik evle-re, su tulumbalarmdan jeneratörlerekadar uzamyor..."

Bulgar Büyükelçiligi bahçesi agzma kadar diplomat dolu.Büyükelçilikler serbest içki içilen nadir mekânlardan oldugundan,sesler giderek yükseliyor, kahkahalar artiyor, büyükelçilik bahçe-sinin karpsmda yer alan camiden yükselen ezan sesi Bay Wen'insesine kartyyor...

"Sizce Sudan'da sevilmenizin nedeni bu yardimlar mi? HalkBatihlardan pek hoplanmtyor ama Çinlileriseviyor. Neden?" di-ye soruyorum.

SUDAN'A DARFUR OYUNU: 247

Kibarca gülümsüyor:"Bunu tuhaf bulanlar var, biliyorum ama yamti basit: Biz on-

lara saygi duyuyoraz. Aramizdaki iligkikarylludisayglya dayahbiriligki... Çin-Sudan dostlugunu, 50 yilhk bir süre içinde emek har-cayarak kurduk."

Çin,2006'yi Afrika ylh ilan etmigti. Afrika'yla iyi iligkileri var-di. Su konusunda mükemmel sonuçlara ulaymiëti ve petrol ihtiya-cmm bir kismim Sudan'dan karydamaktaydi...

Amerika'nm, Dünya Bankasive IMFnin Afrika ülkelerine yap-tigi toplam 2 milyar dolar civarmdaki yarduna karym,Çin'inkat-k1si,bunun därt katiyani 8 milyar dolardi!Resepsiyonda bir arayagelen Afrikah, Asyah ve Batih diplomatlann büyük çogunlugu BayWen'le konuyabilmekiçin birbiriyleyariglyordu. Sudan'daki dip-lomasi çemberinin agir topu, tartigmasiz Çinlidiplomatt1...

Büyükelçimiz Fatih Bey, tarih içinde Osmanh-Afrika iligkileri-ni anlatiyordu...

"Aslinda Osmanh ImparatorluguAfrika'ya büyük önem veri-

yor. Tarihte ilk yerleptigi yer Savakin gehri. Oradan Kizildeniz'i vedolayisiyla Hint Okyanusu'nu kontrol altmda tutmay1hedefliyor.Kiyi peridini takip eden Osmanh yerleyimi daha sonra, Sudan'miçlerine ve Hortum'a kadar geliyor. Hortum'un bagkent olmasin-

da Osmanhlarin büynk rolü var. Sudanh tarihçilerin de belirttigigibi bagkentinadmi Osmanh koyuyor."

Petrol ve Darbeler

Sudan Birinci Dünya Savagi'nda Ingiliz yönetimine girmigti.1956'da bagimsizhgmt ilan etmig ama uzun bir süre ingilizkont-rolünde yönetilmigti. Petrol yataldarinm varhgi ve Sudan'm stra-tejik konumu onu emperyalizmin hedefinekoymuytu.

1970'li y1llarm baqmda açilan güneydeki petrol yataklari, y1l-larca Amerika tarafmdan kullamlmigti. Bölge, içsavagla kana bu-lanmca, petrol girketi Chevron'un çahymalari da durmuytu! GaziAtabari anlatiyordu:

"Amerikan petrol girketi Chevron, tüm imtiyazlari elinde tut-maktaydi. Çatigmalarsonucu ülkeden ayrildilar. Biz de petrol ara-

248 BÕL VE YUT

ma ve çikarma için Çinlilerve Hintlilerden yardim istedik. Bu,Amerikahlari hem gagirttihem de çok öfkelendirdi. Sonuçta ken-di petrolürnüzü kendimiz çikarir duruma geldik. Amerikan he-gemonyasi ve dig talimatlar olmadan da, kendi meselelerimi-zi halledebilecegimizigästerdik. O gün bugün öfkeleri dininedi.Güneydeki savayi, Sudan'a kargi kullandilar. SimdiDarfur soru-nunu kullamyorlar.Terörizmi, insan haldarim bahane ediyorlar.Bahanelerden olugan listelerinin sonu yok. Amaçlan, geligmekteolan bir Afrika ulusuna zulmetmek!"

Bugünün hesaplar1y111arönce yap11m19ti.Uzakdogu'da da,Ortadogu'da da, Afrika'da da formül aymydi... Albay CaferNumeyri, 60'h ydlarm sonunda Sudan'da artan huzursuzluk so-nucu, sol hareketin de destegini alarak bir darbeyle yönetimi elegeçirmigti.

Sudan halki,bundan sonra bir dizidarbeyle yüz yüze kalacakti.Numeyri vaatlerinde durmaymca, Binbayi Hâqim el-Atta, 19

Temmuz 1971'de bir askeri darbe yapacak, Numeyri yönetiminidevirecekti.

Hâqim el-Atta iktidari üç gün sürecek; Numeyri yeniden yöne-time geçecekti.

Numeyri kendini zaylf hissediyordu.Filizlenmekte olan Islamihareketle ittifak kuracaktt. IslamiMilli Cephe adiyla ayri bir grupoluyturan Hasan Abdullah el-Turabi'yi de yanma alacakti...

1983, Sudan için bir dönüm noktasi olacakti.

"Sudan: Cografyanm Kurbam!"

Numeyri, Turabi'yle igbirliginden sonra, Eylül 1983'te, ülkedeIslam kanunlarmi uygulamaya koyma karari aldi. Amerika önceonayladi. Ardindan ekonomik yardimi kesti.

George Bush o dönemde Amerika'mn baykan yarduncisiydi.1984'te Hortum'u ziyaret etti. Islami harekete karpi tedbir ahn-mahydi.

Bu ziyaret sonunda Numeyri, yol arkadagi Turabi'ye sirtmi dö-necek, daha sonra da onu içeri attiracakti. Sudan politik yaçamikarma karigikti.

SUDAN'A DARFUR OYUNUT 249

Karmaça 1989'a kadar devam etti.30 Haziran 1989 tarihinde, Genelkurmay Bagkam ÖmerEa-

san Ahmed el-Beyir'in liderliginde bir askeri darbe daha gerçek-leptirildi.

Cumhurbagkani damymam Dr. Gazi Atabari "Cografyamizmkurbamyizl" diyordu...

"Afrika boynuzu çok önemlidir. Burasi Kizildeniz'deki, HintOkyanusu'ndaki deniz ulagimi denetimini elinde bulunduruyor.Misir denetimindekiSuvey; Kanali'nm çikignoktasi burasi. SuudiArabistan, Misir, Îsrail,Ürdün, Eritre, Etiyopya ve Sudan, kana-lm çevresindedir. Bölge istikrarsiz bir bölgedir. Bakin Amerikaönce Eritre'ye el atti. Etiyopya ile Eritre arasmda anlaymazhk çi-kmca, Etiyopya onun yerini aldi. Kizildeniz çok önemlidir...Kizddeniz'den çikiyla yakmdan ilgilenen Israil,hemen Eritre'yleiligki kurdu. Aym anda Etyopya'ya destek verdi. Yani bölge sonderece stratejik. Bati burada üslenmek istiyor. Afrika'nm pekçok bälgesi için Fransa ve Amerika birbirleriyle alenen yanqi-yor. Darfur'a gelince, Batui devletler, Afrika'dan Atlantik'teki ih-racat noktalarma petrol götürmek istiyor. Darfur'u kullanarakKizildeniz ve Körfez'deki bogazlarinçetin partlarmdan kurtulmuyolacaklar. Darfur bu yüzden de önemli."

Sudan, kendi gemisinin kaptam olmaya kalkmca igler degig-migti. Çin'leyakmlagip Bati'ya sirt çevirince, tehdit geçikme-migti.

Amerika Birlepik Devletleri, 3 Kasim 1997 tarihinde, Sudan'i,"Uluslararasi terörizme destekvermekle, komqu ülkelerin istikra-rmi bozmakla,insan haklart ihlalleriyle ve Amerika'nm ulusal gü-venligini ve dig politikasmi tehdit etmekle" suçladi; ardindan daSudan'a ticaret ambargosu uygulama karari aldi. Sudan bu karar-dan sonra Asya'ya daha çok yaslanacakti...

Bee Petroleum'un sahibi Widad Yagoup "Çokzenginiz" di-yordu... Onunla, Bee Petroleum'un görkemli binasmm üçüncükatmdaki ofisinde konuquyorum. Õzenlebagladigt baqörtüsü vemodern pantolon takum içinde, sert hareketleri ve mücevherle-riyle bir patronun tüm özelliklerini taç1yordu. Ama "MüslümanSudan"i ve periat yönetimini savunan tarzi öne çikiyordu.

250 BÖL VE YUTI

"Sudan çok büyük bir ülke. Tarun ülkesiyiz. Suyumuz var.Petrolümüz var. Birçok yerde bunlar bulundu. Minerallerimizvar" diyor.

"Madenler de var" diye de ekliyor, "burlar sayesinde Sudan'mbüyük bir ülke potansiyelivar. Uygun firsatlar arayan yatiruncilarvar. Bunlar bir araya gelmeli!".

Darfur krizini, o da Çinsermayesinin Sudan'daki varhšmabaghyor...

"Darfur krizi,buradaki Çinsermayesiyle iligkili!" diyor, "ama

ben politikaci degilim, ben iqyaparim!"."Amerika'yla ya da karquna kim çikarsa onunla iq yaparim"

diye vurguluyor. Bagörtüsünü düzeltiyor. Dayanamay1p soruyo-rum:

"lyi

de Irak'ta, Afganistan'da, Filistin'de bir sürü insan katledi-liyor. Müslüman isek ortada bir sorun var. Seçim yapmak zorun-da degil miyiz?"

Hafif peltek konugmaslyla tekrarhyor: "Ben bir içkadmi olarakkonuquyorum, siyasetçi degilim."

"Îçkadimsimzama ayni zamanda Müslümansmiz da" diyorum.Yine baçörtüsünü düzelterek önüne bakiyor. "Elhamdülillah

Müslüman'1m tabii" diyor."Ama..." diye devam ediyor... 14dünyasmm kurallarmdan

söz ediyor..."Benim için iyi bir teklif, ister bir Müslüman, ister bir gayri-

müslim tarafmdan yapilsm, mantikhysa kabul ederim.""Bir içkadini olarak baktigmizdaAmerikahlarin neyin peqin-

de olduguna dügünüyorsunuz?" diyerek gözlerine bakiyorum,"Sudan'dan ne istiyorlar? Irak ve Afganistan'a yaptiklarmdan son-ra neden pimdi de Sudan'a dikkat çekiyorlar?".

Stkmtiyla içini çekiyor, "Bence olan, birtakim ekonomik ne-denlere dayanan siyasi bir oyun" diyor.

Bee Petroleumun sahibi Widad Hanim, olan biteni böyle yo-rumluyor.

Devasa iq merkezinden çikinca binanm tam kargismda sari birrenk cumbüpü içinde Fatma'y1fark ediyorum. Fatma, Darfur'dangöç etmig. Sik sik yollarda rastlanan "çayhane"lerden birinde çay

SUDAN'A DARFUROYUNU! 251

Dar†lirlu Fatma

satiyor... Çadirinaltmdaki küçük taburelerden birine oturuyo-rum. Yüzünde sessiz ama içe igleyen bir tebessüm asth. Sudan za-rafetiyle çaylarumzi dolduruyor. Widad Yagoup'a hiç benzemi-

yor... Sudan'da elit ile halk arasmda uçurum var...

Saha Lokantasive Ferhad

Akyam yemeginde, Tarik Nur ve film yapimcist Ferhad'la bu-lugtugumuz Saha Lokantasi'nda, Hortum'un diger yüzünü göre-cektim. Hortum'da i; yapan yabancilarla, diplomattarla, burada iqtutmuy Türklerle orada kargilaçacaktim. Bu kentte nostaljinin an-lammm "Osmanh tarzi" olduguna tamk olacaktun.

Garsonlar fesliydi, kahve mangal ateginde pigirilmekteydi.Avlunun ortasmda fiskiyeli bir havuz... Rengarenk bir kalaba-lik... Sariym ve beyaz adam çogunlukta... Zaman tünelinin garipkarakterleri Hortum'da bulugmuglardi.

Yabanc1 yardim örgütleri, Birlegmig Milletler askerleri, Batihiçadamlari, petrolcüler ve daha kimbilir kimler, Sudan'm bati uca

252 BÖL VE YUTI

Darfur, Güney Sudan ve Port Sudan arasmda mekik dokurkenSaha Lokantast'na düçoüglerdi...

Atalarmm Türk oldugunu söyleyen Dr. Gazi Atabari, Sudan'agiren "yumuçak güç"ten bahsediyordu.

"Bati, kendi sistemini, her ülkeye farkh gekilde uygulama-

ya çahylyor. Mesela iligkiler en az seviyeye indiginde bile, 'in-

sani yardim' adi altmda bir agla ülkeyi kugatiyor... 'Insaniyar-dim' dediklerigey,halkin sadakatinin sitm almmasi demek oysa.Aydmlarimiza, bürokratlarimiza, ägrencilerimize bu kapsamda iqveriyorlar. Toplumun kilcal damarlarma giriyorlar. lytebu 'yu-

muçak güç'tür! O yüzden Amerikali diplomatlarla görügtügüm-de hep ayni geyisöylüyorum: 'Sizin insani yardun dediginiz geyininsani bir yam yok!' Bunun altinda farkh amaçlar güdüyorsunuz,gizli hedeflerinizvar. Halki bagunh hale getirerek güçsüzlegtiri-yorlar. 14teDarfur! Însanlarimizikamplara topladilar. Orada ya-gam kolay. Su var, hizmet var, gida var. Çahymayok, üretim yok.Sadece elini açip bekliyorsun.Yavaqyavag birilerine bagunh olu-

yorsun... Simdi Darfur'da üretimden uzak bir nüfus var. Darfurkrizinin sonuçlanmamasi, Bati'nm çikarma. Çünküorada sorundevam ettikçe, gekillenmeye müsait bir nüfus emirlerine amadeolacakttr."

Konugmasi, K1zilderililere yapilanlari hatirlattyordu... Geçenyüzyilm baymda beyaz adam onlan bereketli topraklarmdan sü-rüp kamplara kapatmigti. Ellerine, çektikleri acilara, sikmtilaradayanabilmeleri için Incil vermig, daha isyankâr olanlan ate; su-yuyla terbiye etmigti... Sonunda o kamplar etnik turizm belde-si oldu... Beyaz adam, topraksiz, iqsiz umutsuz Kizilderili kabilemensuplarim kamplara doldurmuy böyleceonlarin boy kalan zen-gin topraklarina konmuqtu.

Darfur, bana Dakota'yi, Kuzey Amerika'mn talihsiz yerlileri-ni hatirlatiyordu...

Darfur'da Aci Oyun

Fransa büyüklügünde bir bälge Darfur. 1985'ten beri süper-güçlerin oyun alam. Hükümetle içbirligi içindeki Arap kabilelerin

SUDAN'A DARFUR OYUNUI 253

Afrikah kabilelere zulmettiginden söz ediliyor. Oysa Darfurida,Araphk Afrikahhk gibi bir ayrim yok...

Digandan beslenenler ve hiçbir yerden beslenmeyenlerarasin-da bir ayrun var...

Darfur'da sokaklar, kamplar, sivil örümcegin aglariyla sarihy-di... World Vision, American Refugee Center, USAID, SwedenHealth Organization, Kiliseler Birligi, Sinir Tanunayan Doktorlaronlarcasmdan sadece birkaçiydi. Darfur kugatilmigti.

Yabanci yardim örgütleri, yiyecek, çadir, ilaç digmda, kiliseleri,Incilleri,dil egitmenleriyle de gelmigti.

Kizilay çocuk doktoru Megayir, misyoner faaliyetlere üstü ka-pah deginiyordu.

"Bizler Müslümamz. Yüzde doksanumz Müslüman. Bu birzorlamayla olmadi. Aramizda Hiristiyanlar da var... Ozgürcebirarada yaçariz. Ama insanlarimiz cahil. Aym zamanda çok zor part-lar içinde yaqiyorlar. Bu partlarda onlara bazi dayatmalar yapila-biliyor."

"Dinlerini degiytirmeleriyle ilgili dayatmalar mi?"Bagiyla onayhyor. Daha fazla konugmak istemiyor ama her-

kes Darfur'u çevreleyen Birleymig Milletter yardim karnplarin-da, Katolik ve Evanjelist Kiliselerin çahymalarmi yogunlagtirdigi-ni anlatiyor. Kamplarda önce ingilizceokullari açihyor, buralar-da din egitimi de veriliyor, ögrencilere ve ailelerine incildagitih-yordu.

Nyala'da, K1zilaykampmm hemen yanmda bir anaokulu sahi-bi olan Hatice'ye konuk oldugumuzda sormuqtum:

"Hay1r faaliyetleri için gelen BM guruplari arasmda Hiristiyanmisyonerlere rastladmiz mi?"

"Kamplarda bu gibi baskilar ve din degigtirtmeye yönelik çalig-malar var. Çünkükamplar denetimden uzak, bir anlamda yardimkuruluglarmm kontrolü altmda. Ve oralarda istedikleri gibi faali-yet gösteriyorlar" demigti.

Bati, Arap Cancevid gerillalarmm zulmünü bahane ederek böl-geye yerlegiyordu...

Darfurlu katliama ugruyordu! Kadmlara tecavüz ediliyordu!

Çocuklaraçhktan älüyordu!

254 BOL VE YUT

Hatice'nin evi

O nedenle Bati, Sudan hükümetiyle iligkiliArap kabileler ce-zalandirilmcaya kadar Darfur'da "arabulucu

ve koruyucu" olarakvarhgmi sürdürecekti.

Doktor Usame Reis'e göreyse ölümlerin asil suçlusu Batfydi.Filistinli, Irakh, Afgan, Batfmn umurunda degilken, Darfurlu ne-den umurlarinda olsundu?

"Esas savay kivilcimunonlar çakti" diyordu Usame Reis."Isyancilarasilah verdiler. Yatakhk ettiler. Onlari gemsiyele-

rinin altma aldilar. çocugunuzyanhy bir yey yaptigmda, siz onadogruyu ögretmeye çahqirken komqunuz onu korumaya kalkarsa,çocuguouz gider komquda kahr, iyte olan buydu."

Bati basmi,Sudan'da kabilelersavapi senaryosunu servise koy-muçtu. Ama acaba gerçek durum bu muydu?

Bir akyamüstü Hatice'nin bahçesinde kardegi Adem'le ko-nuquyoruz. Akyam dügerken, anaokulunun bahçesinde, sedirle-

re oturmuçuz. Etrafta Hatice'nin ve Adem'in çoculdari kogturu-yor... Kizillacivert bir Darfur akyammda Adem'in sadece gözleri-nin aki görünüyor. Agir agir anlatiyor...

SUDAN'A DARFUR OYUNUi 255

"Sudan halki arasmda hiç böylebir sorun yoktu. Zaman içindebu ayrim körüklendi... ÕzellikleBati'da egitim görmüq aydm ke-simden bazilari ülkemizde ayrilik tohumlarmi körüklediler. Bizizenciler ve Araplar diye ikiye ayirdilar. Mesela bana Arap diyorlar,ben buranin yerlisiyim. Bu irkçi bir bakig açisi... Birbirimizdenfarkimizyok ama biziikiye böldüler!"

Çiftçilerve göçebeler arasmda kurakhkla baglayan ve yan-hy pol tikalarla büyüyen çatigma, irkçi bir bölünmeyle sonuçlan-migti. Usame Reis, tümAfrika'da aym senaryonun sahnelendiginedikkat çekiyordu: "Darfur'un neredeyse yüzde yüzü Müslüman.Etnik yapi farkhhgi yok. Hepsi siyah! Sorun göçebeler ile yerleyikçiftçiler arasmda. Aralarinda anlaymazhklar çiktyor. Ama zaman-la bu etnik bir savaga dönügtürülüyor. Darfur'a uluslararasi güçlergelince savay daha da büyüyor. SavayDarfur'la da smirh kalmadi;Çadve Nijer'de de sorun var. Aym sorun oralara da tagmdi."

Gazi Atabari Afrika'da oynanan oyanun,"cetvelle çizilen em-

peryal simrlar" sonucu oluptuguna dikkat çekiyordu..."Toplumumuz pek çok etnik ögeden, kabiledenoluguyor, dog-

ru. Ulus olma sürecini yaçamadik. Bu tüm Afrika ülkeleri için ge-çerli bir durum. Misir, Fas gibi ulus olma sürecinde uzun bir geç-mige sahip ülkeler hariç, özellikle Güney Afrika'da, Sahara'da top-lumlaribirbirinden ayiran simrlar tesadüfi. Afrika'daki sinir çizgi-lerini sömürgeci güçler, kendi menfaatlanna göre belirlemigler."

Otach Kampi'nda Tebelli Agaci

Nyala'da bir sabah. Otach Kamp1'm ziyaret edecegim. K1zilayhastanesine 10 dakika mesafede aracimiz toz kaldirarakkamp ka-pismdan içeri giriyor. Ilkönce küçük sepetlerin içine kivrilmigsi-caktan bitkin çocuklar ve bir agaç dikkatimi çekiyor. "Bu agaçTebelli Agaci" diyor K1zilay'daki arkadaylar; "Fakirlerin anast"derlermig onun için Darfurlular. Koca gövdesi büyük gölge veri-

yor. Gövdesinin içine su saklanabiliyor... Otach Kampi'nm orta-smda bir drami seyrediyor...

Kampm içinde dolaymaya baghyoruz. Sersefil, anasiz baba-siz kalmigçoculdar; her yeniheyete oldugu gibi bize de çaklaban-

256 BOLVEYUT

Orach kampt

hk yaplyorlar. ince bedenleriyle kameranm önünde ziplayip du-ruyorlar. Paçavralar içinde sicaktan eriyen küçük bir kir çocuga,kendisinden iki-üç kat büyük sazlari baqinin üzerinde ustahkla ta-

giyor. Rehberimiz, içinde yatmak için kendisine bu sazlardan se-pet örecegini söylüyor küçük kizin. Küçük saz kulübeler arasmda

ilerlerken bir müzik sesikulagimiza geliyor...Kampm bir tarafmda bir küçük çaryi. Seyyar saticilar yay-

gilara yatmig; önlerindeki mangallarda et pipiyor. Mangallarinönünde biriken küçük ve aç çocuklar, pigen etlerden gözleriniay1rmlyor.

Kampm içinde yaçayanlarm iki gruba ayrildigt açikça gözleni-yor. Parast olan, en iyisinden; et de süt de meyve de yiyebiliyor...Aym kampta bazilan açhktan ölüyor... Birileri kamp yönetiminiele geçirmig, BirleymigMilletler yardim örgütlerinden aldigi yiye-cekleri, kampa sigmmig olanlara satiyor.

Evinden köyünden olanlar, köklerinden koparilmig çiçeklergibi kampm içinde dolapiyorlar; tüm gün gölgelikte yatlyor ve birdaha evlerini görüp göremeyeceklerini dügünüyorlar.

SUDAN'A DARFUR OYUNU! 257

Hava 45 derece. Tebelli Agaci bile gölge vermiyor. Kampmiçinde ailesini kaybetmig çocuklar, dogadan medet umuyor...Kampin zengin sakinlerinden yemek çahyor ya da dileniyorlar...Hemen hepsi hasta ve bitkin görünüyor...

Kizilay'm kapismda uzun kuyruklaroluquyor. Kizilay,her gün,çogu çocuk, 400 hastayabakiyor,

IngilizlereKargi Birlikte Savaymiytik!

Afrika'da bir halk daha siyasetin kurbam oluyor... Ahmed elHadi, Ortadogu Teknik Üniversitesimezunu bir Darfurlu. Olanbitene çaqiyor...

"2005 yilma kadar kimse Darfur'un adun agzma almiyordu"

diyorum, "ne oldu da Darfur herkesindilinedügtü.Al Gore, 'Dar-fur!' diyor, Bush, 'Darfur!' diyor. Rice, Darfur'dan bahsediyor.Darfur dünyanm bir numarali sorunu haline geldi. Sizce neden?".

inceuzun bedenini saran beyaz giysisi siyah tenini daha da ko-yu gösteriyor. Trisimsiyah gäzlerini kisarak, "Darfur'da hesapla-ri olanlar var!" diyor, "kriz, göçebeler ve çiftçiler arasmda sira-dan bir olay gibi bay gästerdi. Çatigmanmtirmanmasmm nedenidogal kaynaklarm yetersizligi, iyi kullamlamamastydi. Ancak budurum siyasete alet edildi. ÇoguBati ülkesi, bu durumu sömür-mek, için üstün bir çaba gösterdi. Diçaridan eller igin içine gir-di. Anlaymazhk daha da büyüdü. Bati basmi, yalan haberler verdi.

Darfur belli amaçlar için kullanihyor... Neden Filistin'den bahse-dilmiyor? Irak'ta her gün toplu katliam yaçamyor neden kimseninumurumda degil?".

Görüglerinde yalmz degildi. Insani Yardim ÖrgütüdirektörüMike McDonough da ayn1 fikirdeydi...

"Bu denli gözden uzak olan Sudan'm bir vilayetinin, Bati dün-yasmda böylesine ünlü olmasmi tuhaf buluyorum. Yirmi ül-kede çahytim. Sudan'i bilmeyen insanlar bile Darfur'u biliyor.Amerika'daki Darfur lobisi çok iyi çahqiyor! Kuzey Sudan, güneySudan çatigmasmda da aym lobi etkili çahqmalar yapmiyti..."

Anlayilan o ki Sudan da küresel güçlerin hedef tahtasma çok-tandir yerleymiyti...

BVY17

258 BÖL VE YUT

Birinci Dünya Savaçfnda Ingilizlerekargibirlikte savagtigumzSudan halki, 100yll sonra yine küreselsaldirinm hedefindeydi...

Biri "cografyanin laneti bu!" demigti. Sudan, Afrika boynu-zunun en kiymetli ülkesiydi... Kara elmas digmda uranyum, el-

mas ve digermadenlerle süslenmigti... O zaman güneyikuzeyine,dogusu batisina dügman edilirdi... Ne de olsa "Bir damla petrolbir damla kandan degerliydi". Senaryoya göre, Darfurlu, Filistinli,Afgan ölmeliydi!

MALEZYA'KINdi 97

ILIMLI ÍSLAM I

Nisan2008 Yolculugu

Uzak Asya'da bir adalar grubu... Malezya, Singapur, Endonez-ya. Bir zarnanlar ada halldari bu bereketli ve zengin topraklardaküçük kralhklann kontrolünde yaçamaktaydilar. 15. yüzyilda ge-mileriyle önce Portekizliler geldi. 16. yüzyilda Hollandalilar, butopraklari soyup sogana çevirdi. En son gelip, en uzun kalanlarIngilizlerdi.400 yil içinde Uzak Asya adalari, sahte sinirlarla birbi-

KAMBO YA

VIETNAM O

TAYLAND

BR)

A L EKu lumpur

ENDONEZYA

260 BOL VE YUT

rinden ayrildi; savagttrildi, fakirleptirildi.Etnik çatigmalarla sarsil·-dt. Ingilizlerebagh krallarm gadrine agradi.

Malezya da içinde bulundugu cografyanm lanetine ugrayan-lardandt. Dogu ile Bati arasmdaki petrol tagimacihgmi kontroleden Malakka Bogazi üzerindeydi. Ayrica petrol ve hammaddezenginiydi...

O zaman, zenginliginin ve güzelliginin bedeliniödeyecektilGece çok geç bir saatte otele varmamiza ragmen sabah gün

agarmadan uyandim. Otel odamda yere kadar inen camlardan di-çari baktim. Malezya'nm petrol girketi Petronas'm ikiz kule leri tamkaryimda koyu lacivert göge uzamyordu. Bu manzara Malezya'mntarihini özetliyordu.

Asya kaplan1 Malezya'nm baçkentinde yükselen Petronas pet-rol kulelerinin hemen altmda, Ingiliz sömürge valilerinin resi-danslari görülüyor... Biraz daha ilerde yükselen ahyverig merkez-

lerinin ingaatlan var.Aralarina sikigmig ve bize "ölümlü dünyayt" hatirlatan bir me-

zarlik. Paranm merkeziyle ölümün gerçegi yan yana...Kuala Lumpur'da bir gün daha baghyor...

"Malezya Modeli" ve Enver Ibrahim"Malezya modeli" sözü, bir dönem Türkiye'de yankilandi dur-

du. Bu söylem, dini yönetim ile laisizmarasmda kalmig bir ülke-yi anlatiyordu. Uzak Asya'nm dertli adalar grubunda, Malaylarmyayadigi bu ülkede, Türkiye'nin siyasi tarihini hatirlatan birçok ki-ive olay vardi. Aslmda ona damga vuran, Ingilizve Amerikan de-

mokrasi hareketlerinin ülkeyi soktugu bunalundi...Anacaddeler; ahyverig merkezleri, lokantalar, eglence merkez-

1eriyle dolaydu. 1970'lerde çikarilan petrol, kentin görüntüsünüve insan kumagimdegigtirivermigti... Bir anda zenginlegen birile-ri Kuala Lumpur'a damgavurmuytu...

Malezya'yi kavrayabilmek için onun politikacilarun anla-mak gerekti... Sustralar yildizi yeniden parlayan eski BagbakanYardimcisi Enver lbrahim'le Country Heights'daki villastnda bu-lupuyoruz...

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 261

Enver lbrahim

"Nasil bir ülke burasi?" diye soruyorum."Malezya, dini geleneklerine sahip çikan, ayni zamanda mo-

dernleymek isteyen bir ülke. Ancak modernlegelim derken agiri-ya kaçip..."

Sözünü kesiyorum:"Kimliginizi yitirmek istemiyorsunuz.""Istemiyoruz. Batililaymak istemiyoruz," diyor, "biz Amerika

degiliz. Biz Avrupa degiliz, Malezya'yiz. Modern miyiz? Evet.Dinimizin elverdigiölçüde moderniz. Bizim için din, kültür, tarihçok önemli. Ama aym zamanda hoygörülüyüz de."

Biz onunlasöylegirken, hapmetlivillanm salonunabaylar uzampkayboluyor. Evin içinde tesettürlü hammlar. Hanimi, kizlarive to-runlari söyleyinin bitmesini bekliyor.Enver Ibrahim, Malezya'nm"ilunh Islamcisi"olarak tanmiyor. 11ginçbir geçoiqi var.

1990'larda bagbakan yardimcisi. Dönemin baybakamMahatirMuhammed'le derinlegen görüç ayriliklari sonunda, 1998'de yol-suzluk suçlamasiyla hapse mahkûm ediliyor.

Aymy11,Amerikan Newsweekdergisitarafmdan "Yilm Asyahsi"seçiliyor. Bir yll sonra, 1999'da, finanstan sorumlu bagbakanyar-duncisiyken,alti yll sürecek hücre hapsine mahkûm oluyor.

262 BÕL VE YUT

Malezya'da büyük tepkiye sebep olacak mahkûmiyeti, admiyüceltiyor. On binlerce kiqinin katildigi toplu protesto namazla-r1yla Müslümanlara yapilan zulmün simgesi durumuna geliyorEnver Îbrahim...

Iki yildir özgür. Malezya'daki en kuvvetli siyasi figür. Buluy-tugumuzda siyasi yasakh dönemi yeni bitmigti.Artik dolu dizginsiyasetin içiodeydi... Birkaç ay sonra, livata suçlamasiyla yenidenpegine dügülecek, Kuala Lumpur'daki Ïürk Büyükelçiligi'ne si-gmdigihaberi mangetlerden verilecekti...

Muhalefet Bati'nm Gözdesi

Kuala Lumpur'da Pan Islamist parti merkezine gittigim gün,aym zamanda Enver Ibrahim'insiyasi yasagmm bittigi gündü.Yerli ve yabanci gazeteciler villanm bahçesinde beklegiyorlar-di. O gün, Enver Ibrahimve muhalefetteki diger iki parti,

"ortak

platform"da birleytikleriniaçiklayacakt1. Bu çok önemli bir gün-dü...

Yabanci basin mensuplarinm fikirlerinialmak için uzunca birugraq vermig ama sonuç alamamigtun. Associated Press muhabi-

ri genç hanun, görüç bildiremeyeceginikaba bir gekilde anlatmig;

uzanan mikrofonumuza kafasimçevirmigti.Time dergisi muhabiri bir Malezyahydi. Muhalefet cephesiyle

ilgili göylekonuyacaktz"Üç ana muhalefet partisinin lideri yukarida nasil koalisyon

olugturabileceklerinitartigiyorlar. Biri Enver Ibrahim'in partisi, li-beral bir parti; digeriislamciparti. Üçüncüsü ise Demokrat Parti.O da Çinliazmhklarin destekledigibir parti. Bir araya gelip dahaiglevselbir muhalefet olugturma çabasi içindeler."

Batih rüzgârlar muhalefeti desteklemekteydi... Ayrica Batihkraliyet aileleriyle, dolayisiyla küresel politika merkezleriyle ya-km iligkili olan Malezya krah da yüzünü muhalefete çevirmek-teydi...

200Tde, kral ve Kraliçe Nur Zaire, dünyamn diger kral ve kra-liçeleriyle,bagunsizhgm 50. yllim kutlamiglardi... Havaalanmdametrelerce uzayan fotografta,kral ve kraliçe,dünya kraliyet aile-

MALEZYA'NIN "ILIMLI 1SLAM"I 263

leriyle çevrelenmig halde en önde oturmaktaydilar. Kraliçe NurZaire, dünya üzerindeki bagörtülü tek kraliçeydi.Geçmig yüzyllaaitmig gibi duran bir fotografti bu. igingerçegi, George Bush'tanIngilterekraliyet ailesine kadar tüm Batih liderler ve asiller,

Malezya Kralhgi'na özel bir ilgi duymaktaydi...Bagimsizhgm 40. yih olan, 1997de, Malezya bir krizle sal-

lanmigti... 20 yil iktidar koltugunda oturan Bagbakan MahatirMuhammed'in "IMF'ye hayir!" politikasmm, krizde etkili oldugu

säzleri ortahga yayilm14ti.

"IMF Bir Tuzaktir!"

O dänemde finanstan sorumlu baybakan yardimcist olan

Enver Ibrahim'esordum:"O dänemde siz maliyeden sorumluydunuz. Parafonu, IMF'yle

iligkiler nasildd Bu kurumla ilgili dügüncelerinizne?""IMF tam bir tuzakti. Bir ülkenin büyük mali sorunlart var-

sa ve bagvuracakbagka hiç kimsesi yoksa IMFye gider. Ama IMFoperasyonu Malezya'da çok zarara yol açti... Malezya'yi hiç anla-madilar. Mesela Endonezya'da da büyük yanhylar yaptilar. Hemülke çokkötü yönetiliyor; hem de küresel sermaye vara yoga elko-yuyordu. Büyük çaph bir yolsuzluk hâkimdi. IMF yardun için gel-migti ama daha fazlasorun yaratip gitti..."

"Onlar dogal olarak kendi çikarlari dogrultusunda çahqiyor-lar" diyorum.

"Dogrudur!" diyeyamthyor.Kuala Lumpur Üniversitesiprofesörü Sadiye, krizin altim çi-

ziyordu."Zorluklar 1997-1998'deki krizlederinleyti..."Renkli baqörtüsünüçenesinin altmdan bir daha baglarkenhiz-

h hizh konuquyor: "Pek çok uzman bunu, spekülatörlerin hata-sma bagladi. Ancak krizin nedenini aragttran birçok ekonomistiçin bankac111ksistemi, kurumsal yönetim, dig borçlar, krizin ne-deniydi. Malezya'yi bagka ülkelerle mukayese edersek, meselaEndonezya ve Tayland'da dig borçlar çok daha fazlaydi.Biz krizidaha çabuk atlattik, daha az zarar gördük."

264 BOL VE YUT

Spekülatörler, zaten bankacihk sisteminin kilcal damarlarm-dayd11ar....

Malezya, Asya krizi sirasmda, sermaye hareketikontrolü getir-migti. IMF yardiminireddetmig, krizi bu yüzden daha az zarar gö-rerek atlatm14ti. Ama ardmdan bununla taban tabana zit bir kararahp, yabanct sermayeyi ülkeye davet edecekti Malezya.

Yabanci sermaye Malezya'ya uçarak geldi. Bu ülke çok büyükzenginliklerin beyigiydi.Dünyada kalaÿ üretiminde birinciydi.Karbonhidrat yataklari genigti. Zengin petrol yataklarma dogal-gaz kaynaklarmasahipti. Bakirive uranyuma vardi. Tropik keres-tenin en kalitelisiburadaydi.Kauçuk ve palmiye yagmda yine ön-de gitmekteydi...

Malezya zengindive tipki 15. yüzyilda oldugu gibiküresel ser-mayenin agznu sulandmyordu...

Malezya'nm Zenginleri

Yabanci sermayeyle igbirligiyapanlar, gehrin digmdakivillalar-da konforlu bir yayam sürmekteydiler...

Peki ya halk? Diger bölge ülkeleriyle kiyaslandigmda fakirlikdaha azdi... Kuala Lumpur'da ayhk ortalama ücret 2,500 ringgiti,yani 850 dolar civarmdaydi...

Malaylar, Çinve Hint kõkenliMalezyahlar arasmda en çok ka-zanan Çinlilerdi.Hintliler 300-400 dolar arasi en dügük ücretleçahyanlardi... Müslüman Malaylar ise ayricahkh konumdaydilar,vergiden de muaftilar.

Kuala Lumpur Hali'nde dolagirken yöförümüz Azmi bizi yal-mz birakanyor. Toplumun orta sinifimn ortalama ayda 300-400dolarla geçindigini söylüyor...

Rengârenk, kurutuImuy bahk tezgâhlarinin önünden geçer-ken, "Bu parayla aile geçindirilebilir mi?" diye soruyorum. Azmi"Bu para dört kipilikbir aile için yeterli" diyor.

Genellikle kendi evleri oldugunu söylüyor. Malaylar devlet ko-rumasmda ve evleri devlet onlara veriyor.

Yine de sebze halinde en ucuz ahyverigi yapabilmek için çirpi-nan bir grup insan göze çarplyor.

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 265

Anli çanh zenginlerine gelince, Malezya'mn zenginleri tümAsya'ya damga vuruyor.

Malezya'da elit bir grup, devlet eliyle yaratilmigti. Her yöne-tim, yillar içinde kendine bagh holding, finansör, igadami yarat-migti. Çinasuh Robert Kuok, 4 milyar dolar civarmdaki serve-tini emlak satiqi ve otelcilikle saglamigti. Sik sik Türkiye'nin gü-ney sahillerinde mega yatlarla dolaçan Ananda Krishnan, Hintasilhyd1. Televizyon kanallari ve telecom girketleriyle parayl kap-m14tt. Eskiden pirinç tüccari olan, gimdi dev konteyner limamigletmecisi Seyid Muhtar el-Bukhari, ingaat sektöründe yer alanFrancis Yeoh gibi çahislarm milyar dolara yakin kiqisel servetle-

ri vardi.Onlar pek göz önünde olmazlardi. Dünyanm her yanmda igle-

ri, malikâneleri ve daha neler neleri vardi... Onlara bagh üst dü-zey girket yöneticilerini Darül ThsanGolf Kulübü'nde görebilir-diniz. Miami'de gibi yaqiyorlardi... Milyon dolarhk yatlart, pet-rol iginde paylari, limanlari ve havaalanlari vardi. Hanimlari ge-nellikle yabanclydi.

Malezya Ulusal Kadm Konseyi Baykam Zahara Alatay'la Ma-lezya'mn zenginlerini konuquyoruz.

"Bu zenginlerden birinin hikâyesi iyi bir örnektir," diyor,"1970'lerde hükümet içinde yer alan biridir bu. Kayitlara göre, oyillarda, öyle varhkh biri degildir. Adi Mustafa Kemal Abubakar.Bugün 350 milyon dolarivar".

"Bunu nasil becerdi dersiniz?" diye soruyorum.Duvarda asili duran bir yil önce ölmüq muhalif bir yazar olan

epinin fotograf1nabaklyor:"Kocam gibi adamlar, iligkilerinde-ç1karlari degil fikirleriöne

çikarirlardi. Onlar, idealist, toplumcu insanlardi. Bir de onlarm

tam ziddi olanlar vardir. Dogru zamanda dogru iligkiler kurmak-la övünürler. Her devrin adamidirlar. Herkesin yarkisim söyler-

ler. Bu sayede de devlet ihalelerini kaparlar. Rügvet ahr verirler.Yolsuzluk en dogal olandir. Bu sayede yükselirler ve bu sayedezengin olurlar."

Zahara Hanim'1n anlattigi ikinci tip adamlar, bütün bölge-yi kasip kavuran, her geçen gün servetlerine servet katanlardi.

266 BOL VE YUT

Proton'un i çileri

Ortaklari Batih igadamlariydi. Madalyonun öbür tarafmda zen-ginlikleri almteriyle üretenler ve her geçen gün yoksulluk batagi-na gömülenler vardi.

Proton'da ÇahÿanAbdülhalim Usta

Bazilari ünlü Proton otomobil fabrikasmda çahqirlardi... Buünlü araba fabrikasma ben de gittim. Gäz kamaytirici büyük-lükteki tesiste, mihmandar üretimle ilgili bilgiler verirken, benAbdülhalim'in kablolari baglayan hünerli ellerini izliyorum.Mihmandan geride biraktp "Abdülhalim ne kadar zamandir bu-rada çahqiyorsun?" diye soruyorum,

"18 yildir!" diyor.O, arabalara motoru yerleptiriyor ve ayda 2 bin ringgit kaza-

myor. 2 bin ringgit, 800 dolar civarirda bir para ediyor... Bu,Abdülhalim gibikidemlibir iççininaldigi ayhk miktar. Mihmandariççilerle konugmamdan rahatsiz, beni bir sonraki bölüme gätür-meye çaligirken, sabah paydosu için bir masanm etrafmda oturan

iççilerin yanma iligiyorum.I

II

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 267

Kimisi kidemli, kimisi sadece birkaç aydir burada. 500-600ringgit civarinda maag ahyorlar. Yani 200-250 dolar... Ev kirasimbile denklegtiremiyorlar.

En genç iççilerden bir¯, fabrikaya 20 km uzaktaki köyündengeldigini söylüyor. Ev kirasi olarak 450 ringgit veriyor... Yani eli-

ne 100-150 ringgit kahyor. Bununla yayamak mümkün degil, sa-dece yaçar gibi yapiyor!

Internet Muhalifi: Rocky

Malezya'da simfsal uçurum ve siyasi baskilar muhalif aydmlari

degigikalanlarda bir araya getiriyordu. Muhalefeti olugturan yel-pazede, internet bloglariözel bir yer tutuyordu...

Internetsiteleriyle muhalefet örgütleyen gazetecilerin önem-li bir baski grubu olugturdugunu, daha Malezya'ya gitmeden ög-renmigtim. Rocky lakaph bir gazeteciyle temasa geçmigtim. Benihaftahk toplantilarma davet etmigti. O gün eski Baqbakan MahatirMuhammed'in kizi da oradaydi... Web sitesine girig yapanlarm1 milyona ulaymasi kutlanacakti... Marina Mahatir, tek mum-lu pastasmi keserken kamerarniza dänerek "Biz Malezya bagim-siz olmahdir, diyoruz. Bagunsiz oldugumuz sürece, degerlerimizipaylayan kim olursa olsun onlarla müttefik olabiliriz. Ama köleli-gehay1r!" diye bagirdi.

Digerleri alkipladi. Büyük, bahçeli bir villada toplanmiglardi.Pipolarim tüttüren, sokakta gördüklerimizden çok daha farkh tip-te ve kiyafette bir grup insan hararetle sohbet ediyordu. Mutfaktarafmda ve iç odalarda da açik bilgisayarlar önünde tartigan, ko-nuyan, çogu ipsiz gazeteciler vardi...

Marina, kutlama bittiginde Malezya'daki siyasi hayati anlatti:"Geçen dört yil içerisinde degerlerimizde degigiklik oldu.

Yeni hükümetle bèraber, bagimsizhgimiza set vuruldu. Her ge-çen gün, biraz daha Bati'ya baglamyoruz. Digiglerimiz darmadagi-mk. Ülkeyiilgilendiren herhangi bir konuda nerede durdugumu-zu kimse bilmiyor."

Marina'nm babas12004'teemekliye ayrilmig, yerine bir bürok-rati birakmiytt. Abdullah Badavi dört ylldir iktidardaydi... Yasakh

268 BÖL VE YUT

gazeteci "Rocky" lakaph Ahirüddin, Malezya'nm en ünlü internetsitelerinden birinin bagmdaydi.

Omuzlarina inen gür, dalgah saçlari ve iriyari bedeniy-le, Kizilderili geflerini andinyordu. "Bagbakan Badavi, BarisaNational'in baymda" diyordu, "bu parti, son 40 ylldir Malezya'yiyöneten parti. Son 40 yddir, istedikleri her kanunu parlamento-dan geçirebiliyorlardi. Ama artik yapamiyorlar. Geçen aydan buyana yani".

2008 ilkbaharmda yapilan seçim sonucunda muhalefet. hizhbir çikigta oldugunu ispatlam19ti. Seçimlerde, Malezya'yl 40 ylldiryöneten parti galip çikunytt yine ama muhalefetin oylan da hatt-n sayilir derecede artmiyti. Rocky, Malezya'y1büyük bir degigiminbeklediginisöylüyordu:

"Badavi yönetimindeki Birlegik Malay Ulusal Partisi, onlarcayll bu federasyonuyönetti. Îçinde farkh etnik gruplari, irklan ba-nndiran bu ülke, sorunlara her zaman açikttr. Düpünün biz bu-rada Malaylar, Çinliler,Hintliler olarak bir arada yaqiyoruz. Hergrup, elindekinden daha fazlasmi istiyor. Sonunda ülkede en aznüfusu olan ve en az gelire sahip grup, isyan edip sokaklara dõkül-dü. Bir siyasi kriz patladt."

Malezya'nin sorunlari çoktu. Çeyitliinternet sitelerini yönlen-diren gazetecileri sorunlan tartigirken orada biraktik... Gündemolugturuyor, muhalefeti ve iktidan sorguluyorlardi...

"Yumuçak" Islam!Amerika'mn eski Digigleri Bakan Yardimcisi Richard Hol-

brooke'un sözlerini hatirlatanlar da onlar oldu. D14 PolitikaKonseyi'nin (CFR) önemli isimlerinden biri olan Holbrook,Müslüman ülkelerde "Bati tarzi bir Islami çizginin yayilmasi ge-rektigini" ifade etmigti. Iki ülkeyi örnek göstermigti: Türkiye ileMalezya.

Malezya'dan söz ederken, ilunh Islam'itagiyacak adam olarakEnver Ibrahim'iigaret etmigti. Enver Ibrahim'e sordum:

"Malezya modeli Türkiye'de çok tartiqildi... Nedir bu Malezyamodeli?"

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 269

Gülümseyerek, "Bu tartigmalardan haberim var" demigti,"bu

konu, Holbrooke'un sözleriyle baglad1. Onun açildamasinda be-nim adim da vardi. Bence çok yanh; bir örneklemeydi. Türkiye veMalezya, birbirinden çok farkh iki ülke. Tarihi, toplumu ve kültü-rü çok farkh. Türkiye'ye geldigim zaman bu farklan görüyorum.Biz demokratik bir ülke bile degiliz. Seçimlerimiz özgürce yapil-miyor, basm özgürlügümüz hiç yok. Bunlan Türkiye'yle nasil ki-yaslariz?".

Malezya, Ingiliz sömürgesi oluqunun derin yaralanm tagiyanbir ülkeydi. Türkiye hiç sömürge olmamigti...

Malezya geçmigte de, bugün de krallarla yönetiliyordu...Demokrasi deneyimi son derece kisithydi. Agzini fazla açan en ha-fifindenyasaklanirdi...

Mart 2008'de gerçeklegen Malezya seçimlerinde, sömürgecilikmirasmin yaralari bir kez daha ortaya çikmigti... Badavi'nin bag-kanhšmdaki ulusal cephe, 40 ya sonra ilkkezulusal meclisteki üç-te iki çogunlugunu kaybetti.

Bagbakan Abdullah Ahmad Badavi'nin siyasi gelecegi birdenbelirsizlige dügmüytü. Muhalefet partileri, Demokratik EylemPartisi, Halkm Adaleti Partisi ve Pan Islami Parti koalisyonumil-letvekili sayisun dörde katlayarak mecliste toplam 82 koltuk ka-zanmigti...

Rocky lakaph gazeteci Ahiruddin, siyasi tsunamiyi pöyle an-latmiyti.

"Son genel seçimlerde 'siyasi tsunami' dedikleri geyi yaçadik.Çokbüyük bir dalga geldi ve siyasi manzara aniden degigti.O bü-yük siyasi partihâlâ yerinde duruyor ve ülkeye hükmediyor, Amaparlamentoda bir yeyyapabilecek gücünü artik yitirdi."

Alti y1lhücre hapsinde kalan eski Bagbakan Yardimcisi EnverIbrahim, hem Batt'nm hem de kralm destegiyle yeni bir döneminkapismi açacak gibi görünüyordu.

Politik söyleminde, halkm biktigi yoksulluk ve yolsuzluklariöne çikariyordu.

Halk, siyasetçilere hiç güvenmedigi halde, Enver Ibrahim'inmagduriyeti Malezyahlarm sempatisini kazamyordu.

270 BOL VE YUT

"Buma Putra: Topragm Çocugu"Ingilizsömürge döneminde, bu topraklara köle olarak getiri-

len ya da göçmen olarak gelen Çinlive Hintliler, artik Malezyahallonin unsurlart arasmdalar. Bir de Malaylar, yani tüm bölgeninasil unsuru var... Malay olmak demek, Müslüman olmak demek.Bumi Putra, yani bu topragm çocugu olmak demek. "Pozitif ay-

rima tabi tutulmak" demek. Vergi ödernemek, çocuk yardimi al-mak, devletle iligkilerde ayncalikh olmak demek...

Malezya, kelime anlami olarak Malaylarm ülkesi demek...1957 yihnda bagtrnsizhgina kavuyanbu ülkede, "topragm çocuk-lan", nüfusun sadece yüzde 60'm oluyturuyor. Eu durum, ada-

lar bölgesine Îngilizlerinverdigi hediye.Bu hediye,Ingilizsömür-

ge tarihinin bir özetiydi. Iki kelimeyleformülleymigti:"Böl ve yö-net!"

Egemenlik tüm dünyada Ingiltere'den Amerika'ya geçerken,1950'lerde, bagkaldiran sömürgelerinde Ingilizleraym metodu uy-guladilar. Halklari etnik kökene göre smtflaylp ayirdilar. Malezyave tüm Uzak Asya'da çatigmanm temelini attilar.

1948 yilinda, Malaya Federasyonu, ingilizkontrolündeki sul-tanlar eliyle kuruldu. Çinve Hint asilh azinlddar artik Malaya va-tandagiydilar. Sinirlar günümüze gelene dek defalarca degigecek-ti...

Malaylar Çinlilerden,Hintliler Malaylardan, ÇinlilerHintli-lerden hazzetmeyecekti...

Enver ibrahimtarihi yöyle anlatmlyti:

"Bu bälgede bir zamanlar birkaç güçlü sultanhk vardi. Sonrabunlar birçok küçük sultanhga bölündü. Ingiliz eliyle hepsi sö-mürgeleptirildi... Sonra her biri küçük beyliklereve daha küçüksultanhklara bölündü. Sonunda buradaki bagimsizlik hareketige-lipti ve Ingilizlerleuzlayildi. Sultanhklar da bag1msizhk sürecin-de yer aldi. Yeni demokratik Malezya böyle kuruldu. Sultanlarmdini, kültürü ve gelenekleri koruyan kanunlarim kabul ettik. Herbeg yllda bir, tüm ülkeyi yönetecek sultam seçmek üzere bir anlay-

ma yapildi."

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 271

Uzak Asya adalart kralhgi Ingilizeliyle böyle kurulmuqtu. Buyapay birlik, çok geçmeden çatlamaya baglayacakti.MüslümanMalaylar, giderek yoksullaç1yor; ticarete yatkin, çahqkan ÇinveHint asilhlar ise servetin çogunluguna hâkim oluyorlardi. Nüfusunyuzde 60'i olan Malaylar, milli servetin sadece yüzde 3 kadarmasahipti. Egitimsizdiler ve kent digmaitilmiglerdi. 1971 y1lmda so-kaga döküleceklerdi... Bu ayaklanma sonrasi, kanunlar degigtiri-lecek,Malaylara ayricahklar verilecekti.

Böylece Malezya, dünyada, anayasa ve kanunlarmda irk ay1ri-mma yer veren tek ülke oldu.

Kocasi da bir "Bumi Putra" olan, Hint kõkenli Zahara Alatasaçikhyordu:

"Bumi Putra olmamz için Malay olmaniz gerek. Sadece Malaykam bu topragm çocugu oldugunuzu gösterir. Birçok ayricahklart

vardir. Mesela, Bumi Putra'lar vergiden muaftir!"Sadece vergiden muaf degillerdi. girketlerdeve okullarda kota-

lari vardi. Devlet ihalelerinde öncelikliydiler... Ama ülkedeki bü-yük otellerin, restoranlarm, dükkânlarm çogunlugu hâlâ Çinlilereaitti. Zahara anlatmaya devam ediyordu:

"Malaylar imtiyazlarmi degiqik gekillerde kullamyorlar. Devletihalelerinde önceliklerivar. Önceihaleyi aliyor, sonra yüksek ko-misyonlarla ihaleyi Çinlileredevrediyorlar. Yani devletle anlagma-

yi Malaylar yaplyor. Çinlileredevrediyorlar çünkü onlarm ticaret-le aralari lyi degil!"

Zahara, Malaylara verilen ayricahklarm, bugünkü siyasal krizitetikledigini söylüyordu.

"Belli bir etnik grup imtiyazh durumda. Oysa herkes egit haksahibi olmah! Bir zamanlar Malaylara.bu destek belki gerekliydi.Ama pimdi, 50 yil geçtikten sonra, halâ imtiyazh olmalari kabuledilebilir bir yeydegil. Artik Malaylarm büyük çogunlugu yüksekegitimli, varhkh ama hâlâ imtiyazlari var..."

"Büyük çogunluk" säzü üzerinde dügünülmeliydi. Malezya'dada kural bozulmuyordu. Tüm ayricahklara ragmen Malay, Hintlive çinliher kesimden yoksul vardi ve onlarm yaçamlari birbirininayniydi. Aslmda yoksullar ayni

"topragin çocuklari"ydt... Fakirmahallelerde ister Çin,ister Hint kökenli ya da Malay olsun, her-

272 BOL VE YUT

kes ayri gayri olmadan yaçayip gidiyordu. Etnik gruplarm müca-delesi gibi gösterilen çekigme, varhkh smif içindeydi. Esas mesele

pay kapma davasiydil

Din Siyaseti1980'lerde Mahattir Muhammed'in liderligindeMalezya, ye-

ni bir etkinin altina girecekti. Moderni asyon adi altmda din si-yasileptirilecekti.

Programm iki hedefi vardi.Bir: Islam'a kamu yagammda yeni bir egemenlik saglamak.

Islami degerleri ve kimligi vurgulayip, Îslam'a dayah kurumlaroluyturmak ve Müslüman dünyayla yeni baglantilarkurmak.

Iki: 1970'lerde baylayan "pozitif ayrimcihk" ilkesini uygula-

maya devam ederek, Müslüman Malaylara, hükümette, egitim-

de ve bürokraside ayricahkl1 pozisyonlar saglamak. Bu döne-min parlak ismi, Baybakan Yarduncisi Enver Ibrahim'di. 1998'deAmerikahlar tarafmdan "yilm Asyahsi" seçilmig, ayni y11hücrehapsine mahkûm edilmigti! Yaçammi karartan mahkûmiyeti göy-le anlatiyordu:

"Diktatörlükle yönetiliyorsaniz ve demokrasi yoksa, mahke-meleriniz bagimsiz degilse, sizi sürükleyip götürebilirler. Hapseatildigim zaman dogru düzgün hiçbir suçlama yoktu, suçlama sü-rekli degigiyordu.lddianamehazirlanmamiyti."

"Neyle suçladdar?" diyesoruyorum."Ülkeye ihanetle suçladilar. Yurtdigmda 1 milyar dolarm var

dediler. Ortada aleyhime açilmig bir dava bile yoktu. Bir diktatö-rümüz vardi. Ne yapabilirdim, nasilkaryi çikacaktun?"

"Alti yll ceza aldmiz..."

"Evet alti yd hücre hapsi. Vatana ihanet, yolsuzluk, seks suçu,ne varsa hepsiylebeni suçladdar, her mahkemeye çiktigimizda dasuçlamayi degiytirdiler."

Hapisten çiktiktan sonra siyasi yasagi devam etmigti. Bu sü-reç içinde Enver ibrahim,Amerika'nm Ortadogu ve Uzak Asyapolitikasmm oluyturuldugu George Town Üniversitesi'ndeders-ler vermigti.

MALEZYA'NIN "ILIMLI1SLAM"I 273

Malezya'da bir kesim tarafmdan tapihyor, bir kesim onu api-ri Batici olmakla suçluyordu. Kendisi hakkmdaki farkh görüglerigöyle özetliyordu:

"Müslüman ülkelerle baglantilarim yüzünden 'agirl Islamet'diyorlar. Çinlilerleiligkilerim iyi diye Çinlilerinajam oldugumasöylüyorlar. Amerikahlarla iligkiler yüzünden de 'Amerikanci' di-ye etiketliyorlar. Ben bu gibi geylere kulaklarum tikarun. Her yer-le iligkiliyim ben. Malezya gibi bir ülkenin herkese sava; açarakhem siyasi hem de ekonomik anlamda ayakta kalmasi mümkündegil. Amerikalilarla da ilipki kurarsmiz, Çinli1erlede. Onlarla ay-

m fikri paylaymayabilirsiniz. Bakm, Malezya, Irak'taki savag veFilistin meselesinde Amerikan politikalarinin kargismda yer al-

di. Ama Amerikahlarm yaptigt her yeye karçi olmamiz gerekmi-yor..."

Alti yil süren hapis yillari ona siyasi bir mükâfat getirecek gibigörünüyordu. Malaylar magdur olmuy bir lideri ödüllendirecegebenziyorlar. En azmdan gazeteci Rocky öyle diyordu:

"Bence Enver Ibrahim'in dönügü muhtegem olacak. Daha ön-

ce iktidar partisindeydi. §imdisiyasete dönecek ve muhalefet li-deri olacak. Muhalefet gruplariiçinde yüzde yüz desteklenmiyor.Mesela PAS, yani IslamciParti, Enver Ibrahim'e güpheyle yakla-qiyor. Ama göreceksiniz, o gelecegin lideri olacak. Hiç güphemyok!"

Artan enflasyon, yoksul halki iktidara karqicephelegtiriyordu.Enver Ibrahim'in halkçi söylemleri yoksul smiflarda yankilamyor-du.

Her demecinde yoksul halkm sorunlarma deginiyor eko-nomik refah vaat ediyordu... Malezya'da yoksul halkm aile da-yanigmasiyla ayakta durabildigini söylüyor, birkaç dakika sonraMalezya'nm bölgenin en zengin ülkelerinden biri oldugunu anla-

tiyordu: "Petrolden yilda 30 milyon dolar kazamyoruz.Zengin birülkeyiz. Ama hirsizlarm ortadan kaldirilmasi gerek!"

Söylemleri halktan destek aliyordu... Kadm örgütlerinden la-iklik savunucusu avukatlara, yoksullardan liberal zenginlere kadarbirçok kesim tarafmdan destekleniyordu.

BVY18

274 BOL VE YUT

Ve Kadmlar!

Enver Îbrahim'in liderligini yapttgi platforman gemsiyesi al-

tmda yer alan Demokrasi Partisi'ni destekleyen Zahara Alatay,"Ekonomik sorunlar kadar kimlik sorunumuz da var!" diyor-du... "Baçörtüsü konusu burada büyük gerilime neden oluyor.

Malezya'da kadmlar bir süreden beri Suudi tarzmda bay ärtüyorBu 25-30 yll önce bagladi..Maalesef ariik geleneksel giysilerimi-zi giymtyoruz.

"Geleneksel giysileriniz nasildi?" diye soruyorum. Ozerindekiuzun kollu parlak yeyil elbiseyi gösteriyor:

"lyte

bizim geleneksel giysimiz. Malezya'da böyle giyinilirdi.Hindistan'daki gibi, sadece yal kullanirdik. Transparan, süslü ya-kalarkullamrdik.Birden Suudi tarzi buraya yerleytirildi."

"Bu degigim nasil oldu?" diye soruyorum."Yönetim belli ellere geçti. Kadinlar çahqma hayatmdan geri

çekildi. Once kadmlar degigtirildi. Kadm kanunen de ikinci smifhale getirildi. Birakin çahqma hayatin1, evden ç1karken bile koca-smdan izin almast zorunlulugu konuldu. Degigikbir tarz örtünmegetirildi Ev kadim olmak teyvik edildi. Eskiden bizim gelenegimiz-de bunlar yoktu! Bu âdetler Ortadogu'dan getirildi. Suudilerdengeldi. Sorun da bu iëte..."

Ve Terör!

Malezya bu tartigmalarla sarsihrken Malakka Bogazi'ada birgeyler oluyordu.

Dogu ticaretini Bati'ya tapiyan Malakka Bogazi, birden terörlesarsilmaya baglayacakt1...Bogazdan geçen bütün gemiler Cemaat-ül Islam,Moro Islam Özgürlük Cephesi ve Abu Sayyaf grubu gi-bi terörist örgütlerin tehdidiyle kargilagir oldu... Orgütlerin arka-smda Suudi sermayesinin oldugu, söz konusu örgütlerin yöneti-cikadrolarmm Misir'dakiEl Ezher Üniversitesi'ndeegitim gördü-güresmi kayitlara geçti

Bati, Malezya'y1 dünya ticaretine engel olmakla suçluyordu...Malezya, enerji güzergâhlarmi tehlike altma sokabilecek terör

MALEZYA'NIN "ILIMLI ISLAM"I 275

Zahara Alatas7a

gruplariyla yeterince mücadele edemiyordu! Enver 1brahim,terörolaylari ve Malezya'daki cepheleyme kargisadaki tutumunu göy-le anlatiyordu:

"Insanlar arasmda aynm gözetiliyor. Bence asil änemli olan,

ayrimci söylemlerden uzak durmak. Simdide dinci-laik kargith-gibaglatildi.Ben ne tam laik biriyim, ne de agiri dinciyim. Ikisininortasmda '1hmh' bir politikactyim. Insanlarm kendi degerlerinekendilerinin sahip ç1kmasmi isterim. Demokrasi isterim. Ben li-beralim ve herkesin tavrina saygi gösteririm."

Milli Kadm Konseyi Baykam Zahara Alatas'a, Enver Ibrahim'insöylemlerini aktariyorur» Söyleyamthyor:

"Dini kullanmak Batt'mn igine geliyor. Çünkühalklart bu pe-kildeçok daha kolaydenetimleri altmda tutabiliyorlar. Öncemal-larim gönderiyorlar, ardindan kültürlerini. Wolfowitz'i gönderi-yorlar. Sonunda Amerika, Malezya'daki tüm siyasi hayatt ve ka-rakterleri denetimi altma ahyor..."

Uzak Asya'nm orkideler diyari... Petrolün, elmasm, kalaymuranyumun ana yatagt... Malezya, Asya'nm kaplam!

276 BOL VE YUT

Dünyanm yilhk petrol gereksiniminin yarisinin geçtigi Malak-ka Bogazi... Dünya ticaretinin dörtte birine geçit veriyor! Batliçinhayatiönemdeki bu bogaz, kolaykontrol edilebilir olmahl

Kirk yll sonra, Malezya'da degigim rüzgârlari esiyor...Muhalefet ilk kez meclis koltuklarunn üçte birine oturuyor...Yeni siyasi liderler arenaya çikiyor...

2008 yazmda bir kez daha livatayla suçlanan ve güvenli-ginin tehlikede oldugu gerekçesiyle Kuala Lumpur'daki TürkBüyükelçiligi'ne sigman Enver Ibrahim,26 Agustos 2008'de hal-km büyük destegiyle milletvekili adayhgma seçildi. Rocky, hak-h çikacak gibiydi...

SÍNGAPUR: UZAK ASYA DABÍR ÍSRAÍL MODELÍ!

Nisan2008 Yolculugu

Nereden çikti gimdi Singapur demeyin! Küresel ekonomiyi enlyi yansitan ülke Singapur!... Bir zamanlar küçük bir deniz kasa-bastydi. Önce Hollandahlar sonra Ingilizlertarafindan sömürge-leytirildi. SimdiBat1'nm gözbebegi bir gehir devleti... Dört buçukmilyon nüfusunun dörtte biri yabanci. Uzak Asya'nm en önemliticaret liman1. Bankaci cenneti!

278 BÖL VE YUT

Yüzlerce bankadan sadece begiyerli. 675 milyar dolarhk bir ti-caret hacmine sahip! Siyaset, "kontrollü" demokrasi!Haber almaözgürlügü kisitli!Çanakanten bileyasak! Ydhk gelirin kiqibagt35bin dolar... Ama nüfusun çogunlugu ayda 1000 dolarlayayar!

1965'ten beri aym parti tarafmdan yönetiliyor Singapur...Muhalefetin sesihiç duyulmuyor. 7 bin yabanci girket Uzak Asya'yiburadan kontrol ediyor... Demokrasi havarisiBati, i; Singapur'agelince sus pus oluyor.

Ordusu Israil tarafmdan kurulmuy, gizli banka hesabma izinverdigi için bankacihkta Isviçre'ninyerini allyor gimdi. Tüm dev-let kurulaglari Ingilizetkisi altinda. Üst simf 200 yildir Ingilizâdetlerine gäre yaqiyor. Resmi dili Ingilizce!Ingiltere'dekigibi tra-fik sagdan gidiyor. Üst sinif ve yabancnar kriket oynuyor; sütlü

çay ve domuz pastirmasiyla kahvalti ediyor. Halk ise yüzyillardirpirinçle besleniyor. Ama artik pirincia de yanma yaklayilmiyor!

Kriket Kulübü

Singapur'da bir hafta sonu. Olkeninände gelenlerive asirlardirburada yaçayan Ingilizlerintorunlari, yavayve nemli bir Singapurgününde kriket kulübünde, eski sömürge geleneklerini yayatiyor-lar... Malum, Ingiltere tüm sömürgelerinde aym oyunu yaymig-tir... Kriket oynayan uluslarm tarihinde mutlaka bir Ingilizpar-magt vardir!

Kentin eskimerkezinde kocabir kriket sahast. Ingiliztarzibina-larla çevrili. Suresh, kriket kulübünün yöneticisi bir Singapurlu.

Her önüne gelen giremiyor bu kulübe... ûyelerininçogu ün-lü politikacilar, igadamlari ve tabii ki önemli görevler için buradabulunan yabancdar...

Kriket kulübünün müdürü Suresh'in bir adi da Alan Jones.Bütün Olanca Malayhgma karçm, Ingilizcebir isim tagiyor...Malayca ismiolan Suresh'isadece ailesikullamyor. Ama,

"asil adi"konusunda israrlarimiza dayanam1yor. Suresh, kriketi "Batih" ol-mamn kriteri olarak görüyor... Bana uzun uzun kriketi anlati-

yor.

SINGAPUR. UZAK ASYA'DA BÎR15RAIL MODELl! 279

Kriket sahast

"Kriket, insanlara nasil 'centilmen' olunacagm1 ögreten bir

spor. Kurallara uymayl ögretir. Oyunu oynamak için bir tek gan-simz vardir. Tek bir hata bile yapsaniz oyun biter ve oyundan çi-karsmiz.Bu oyun size prensiplerin önemini ögretir."

Alakasiz bir soruyla konuçmasmibölüyorum:"Siz Singapurlu musunuz?"

Ne alakast var, dercesine onayhyor... "Evet?"Gülümsüyorum.Duvarda, Singapur Kriket Kulübü'nün 19. yüzyildaki fotogra-

fi. 100 yildir aym yerde durayor... gimdiçevresine dikilen gökde-lenleriizliyor... Yeyilsahay1 çevreleyen Îngilizsömürge yönetimi-nin binalari, tarihiözetliyor...

Saha kenarina inmek için Suresh'den izin istiyorum. Gölgelikleraltmdarenkligärüntülervar.Sarikafahikiçocukkenardatopavu-rug çahyiyor. Bebekli bir sarlym hamm saha kenarinda oturuyor.Sahay1izleyen bir grup ingiliz, ellerinde biralar, bol gürültü yapi-yorlar... Kahkahalar, kaba sözcükler havada uçuçuyor. Yanlarmayaklaylyorum. Uzun boylu, kriket kiyafetiiçinde 50 yaylarmda biradam "biraz eglenelim!" küstahhgiiçinde, bana dönüyor. Mathew

280 BÖL VE YUT

Straten Îngilizbir bankaci. Kriket kulübünün önemini en güzel oanlatiyor...

"Bu kulübün çevresinde gördükleriniz, kulübün neyi temsilettigini anlatir. Kriketkulübü Singapur'un tarihi demektir!Burasilogilizlertarafmdan kurulmuy bir kulüptür. Singapur'da ilk oyu-nun oynandigl yerdir..."

Eliyle sahanin dört bir yamndaki binalari igaret ederek; "§urasi

hükümet iglerinin yürütüldügü bina, blirasi Ingilizlerinkurduguilk mahkeme, tüm önemli günlerde hâlâ bu sahada toplamhr..."diye anlatiyor.

"Bunlarin hepsi Îngilizbinalaridir. Tüm ulusal kutlamalar buyegillilder üzerinde yapihr. Singapur'un bagimsizhgmmilan edil--digi yer de burasidir. Yani burasi bir kriket kulüpten çok daha faz-lasidir!"

Gevrek gevrek gülüyor. Bizi izieyen digerleride ona katihyor...Onlar bir çegit Singapurlular... Burada dogmuy, burada yayamly-lar. 100 yil önce de büyük babalan burada kriket oynamig; cins kö-pekleriyle tilki avlamig; sabah sütlü çay içip, akyam içkilerini bu-rada yudumlamiglar.

Onlar, Malakka Bogazi'm kontrolde tutmuglar... IngilizKra-liyet Ordusu'adan Sir Stamford Raffles 1819'da Singapur'da birIngilizkolonisikurmuy. O gün bugün burasi ingilizolmuç!

Kraliçenin emriyle yerliler dahil herkes krikete gönül koy-muç!

Kriket kulübünün girigindeki onur levhasmda, Ingilizamiral-lerinin isimleri dizili... Onlar, 19. yüzyilda yerlilerin arasma kri-ketle girmiplerdi... Yerlilere askeri disipliniögretmiglerdi!

Göçmen Îççilerve JannieTay

Limana dogru inerken yükselen devasa ingaatlarin gölgesinde,geçmigi yaçayan yüzler görüyorum. Bu cografyanin gerçegi onlar.Genellikle kamyonetlerinkasasinda taymiyorlar... Tikanan trafik-te, bir kamyonetin arkasmdaki "PAX 20" (20kipi) íbaresi gözümetakihyor, Karpuz gibi tayman göçmen iççilerden bu araca sadece20'si binebiliyor... Medeniyet gözümü yaçartlyor...

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR 1SRAILMODELl! 281

Dr. JannieTay

Onlar Bengladeg'ten, Hindistan'dan, Fas'tan gelen göçmen iq-çiler. Yeni bir ahyverig merkezinin temeline umutlarini birakiyor-lar. Bir günü daha geride birakip tek göz odalarmdaki hayallerinedogru, bir kamyonetin arkasmda tikhm tikig, gehir trafigine kari-giyorlar.

Doktor JannieTay'le buluyacagiz... O, Singapur iq dünyasminrenkli figürlerinden biri. Sanayiyle de, çevreyle de, sivil toplumlada yakin ilijkili...

40-50 kath gökdelenlerden uzaklaylyoruz. Bahçe içinde yayi-lan evlerin oldugu bir semtte, (Singapur'da çok nadir rastlananmekânlar) JannieTay'in villasina giriyoruz.

60 yaqinda olmasma ragmen son derecezinde, Çinkökenli birkadm bizi kargihyor. JannieTay, Istanbul'da Kapah Çaryt'danal-

digi kolyesinigösterip, evde çahyan hanima "§ay!" diyor. "Yaçamiksirim" dedigiözel çayiyudumlarken, Singapur'u anlatiyor:

"Samrun, ilk dikkatinizi çeken yey, Singapur'da çevre düzen-lemesinin muhtegem oldugudur. Burada büyük bir geligme var-dir. Gerçi geçig däneminin tam içindeyiz... Bakm son zamanlar-

282 BOL VE YUT

da hayata geçen çok büyük iki projeden säz edeyim... Çokün-lü bir girketler grubu, büyük bir kumarhane projesi için kolla-ri sivadi. Büyük yattrim yapiyorlar. Baqka bir grup yatirunci dayakmda geliyor... Çokdürüst bir hükümetimiz var ve fark ya-ratiyor!"

JannieTay'in biri Türk, ikimisafiri de bizekatihyor."Singapurlu olmak" ne demek tartigiyoruz.Jannie,"Bence Singapurlu olmak, Ingilizegitimi almig olmak-

tir" diyor.Singapur'un kilcaldamarlarmdaki Ingilizligivurguluyor.Singapur'da en çok isimler dikkatimi çekiyor. Nedense Çinli

ya da Malay olsun, insanlar kendilerine Ingiliz isimleri seçiyor.Sõmürgecilik mirasim en çok dil yansitiyor.

Jannie bir Ingiliz ismi ama Jannie Tay Çin kökenli birSingapurlu! Misafiri Çinkökenlihanimm adi da Barbara JeanEu.Onun da ön ismi Batih, soyadi Çinli.

Singapur'un kültür zenginliginden söz ediyor: "Sahip oldugu-

muz çok geyvar... Malay camiimiz de var, Budist tapinagimiz da.Hiristiyan kilisemizde var ve herkes barig içerisinde, ayum içeri-sinde bir arada yagiyor. Hepimiz en azmdan iki ya da üç dil konu-quyoruz... Öyledegil mi Jenny?"

Barbara sözünü her bitirigindeJannieTay'den onay ahyor.

"Ingilizceninyanmda, Çince,Malayca konuquyoruz...""Ashnda biz isviçregibiyiz... Öyledenebilir mi Jenny?""Evet Îsviçregibiyiz..." diyor Jannie.Kimi için Uzak Asya'nm Îsviçre'siydiSingapur, kimine göre

Israil'den esinleniyordu... Düqmanlarla çevriliydi... Çin'intamdibindeydive Bati'nm müttefikiydi...

Orchard Road ve Hint Mahallesi

2008 Orchard Road'da "moda yih" ilan edilmigti. "FashionFestival" yazih afigin arkasindaki platformda son model bir arabatalihlisini bekliyordu. Y1hn son modasi, dünyaca ünlü mankenlertarafmdan podyuma tagmlyordu. Ngee Ann City ahyverig merke-zi çevresinde hummah bir hareket vardi. Askihklari içeri tagiyan-

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BÎR ÎSRAlL MODELli 283

Singapur'da araba çekilisleri

lar, onlarca çanta ve ayakkabi kutusuyla yammizdan geçenler, sonmodel giysileriyle arz-i endam edenler, onlara videoya çeken me-rakli Amerikah turistler...

Görkemli caddenin hemen her yeri dünyaca ünlü marka-larin reklamlarlyla kaphydi... Nereye baksak plazaydi, falanca"center"di...

SoförümüzTrawan'a"Hint Mahallesine gidelim!" diyorurn,"en yoksullarin oldugu yere!"

Birden renkler, igildar, dükkânlar degigiveriyor.Tezat bü-tün hapmetiyleortaya çikiyor... Bir ahyverig merkezinin önünderenkli karton bir çark dönüyor. Ibresini, ütü, kola ya da televiz-yon resmi üzerinde dardúrabilen, mah kapiyor. Ama bu görün-dügü kadar kolay degil. Çarkmçevresi kalabahk. Yüzlerin çoguHintli. Malaylar da var. Küçük bir kumar oynamak için strada-lar. Ahyveri; merkezinin yanindaki döküntü binada asih çamagir-lar rüzgârda tembel tembel dalgalamyor...

284 BOL VE YUT

Burasi "Little India" (Küçük Hindistan) mahallesi. Singapur'daen alttakilerin yeri...

Açikhava lokantalari hmcahmç dolu. Onlarca yiyecek büfesi-nin ortasmda dizi dizi masalar. Ve üstü kapah çarymm tavamndansarkan yüzlerce pervanenin ugultusu havayayayihyor. Öldürücüögle sicagmdan kaçan yoksul halk, (haniSingapur'da olmadigtsöylenen!) çarquarm içinde büfelerden aldiklari yiyecekleri masa-larda pervaneler altmda yiyor. Büfeler, sikat, dilencikadmlara yi-yecek veriyor.

Bangladegli, Hintlive Müslüman toplum, Singapur'un pek gö-rünmeyen yerlileri, kentin bu bölümünde yaqiyor. Kent merke-zindeki ihtigam yerini sefalete birakiyor...

Etrafta çok sayida yayh ve çaresiz insan... TrawanSingapur'daemekli olmanm çok zor oldugunu anlatlyor. Sadece özel düzenle-melere para ayirabilenler emekli olabiliyor. Çoguihtiyar böyle birsigortaya sahip olamadan ve ölene dek çahqarak yaçamim sürdü-

rebiliyor. Çokyayh ve hasta olanlar yardimlarla yaqiyor. Güçlükleyürüyen ve çok yoksul olduklari giyim kugamlarmdan belli olanbirkaç yaghyla konuqma çabam sonuçsuz kahyor. Irawaninsan-larm Singapur'da eleytirel gekilde konuçmaktan korktugunu söy-lüyor.

Inçaatlardaçahyan iççilerin ne aldigtnt soruyorum: "Onlar ge-nellikle yabanci iççilerdir. Singapurlu degillerdir. Bazen günlük50-60 dolarakadar ahrlar... Çogunluk30 dolar civarmda ahr."

Singapur çok pahah bir kent/ülke. Göçmen bir iççi, eger hergün çahqirsa, 900 ila 1000 dolar arasmda bir para kazanabiliyor.Bu parayla Singapur'da insanca yaçamak mucize!

irawan'laülkedeki gelir uçurumunu, pirinç flyatlarmive "gans-

h olanlari" konuquyoruz... Arabayi kullanirken ona Singapur ga-zetesindeki mangeti soruyorum: "Bugünkü gazeteler de pirinç fi-yatlarimn yüzde 30 daha artarak tavan yaptigmdan söz ediyor...Bu artig muhtemelen JannieTay'in oturdugu Nassim mahallesin-de oturanlari etkilemeyecektir... Ama ya çogunlugu? Sadece pi-rinçle beslenen digerlerini?"

frawan yüzünde o zarif çocuk gülümsemesi: "Nasim'dekiler,etkilenmez," diyor.

SINGAPUR:UZAK ASYNDA BIR ISRAIL MODELl! 285

Küçük Deniz Kasabasi!ÕzelBankacihšm Merkezi!

Bir zamanlarm küçük deniz kasabasi Singapur, gelir adaletsiz-ligini saklayamlyor. Bir yanda dünyanm en zenginlerinin para li-mam, bir yanda yoksullugun pençesindekiler...

Irawan, JannieTay'in söz ettigi kumarhaneler için ayrilan ye-ri gösteriyor. Caddedeki çöp bidonunu boyaltanyayh bir görevli-nin ayakkabisma takihyor gözüm. Titreyerek yürüyen, muhteme-len 80 yaëlarindaki çöp görevlisi, tabanmdan ayrilmig ayakkabmmüst kismmi, tabana bir bantla yap19tirmlyti.

Para cenneti... En zenginlere liman! Büyükelçimiz AhmetBülent Meriç, Singapur'un öbür yüzünü anlatiyor:

"Bati, Singapur'u, Asya Pasifik bölgesinde önemli bir ticaretmerkezi, önemlibir finans merkeziolarak görüyor. Dügünün, bu-rasi 675 milyar dolarhk bir ticaret hacmine sahip. Aym zamandaSingapur bir finansmerkezi. 300 railyar dolarlik bir degerin bu pi-yasada oldugu söyleniyor. 188 milyar dolarhk bir däviz piyasasm-dan sör ediliyor. Bunlar büyük rakamlar ve Hongkong'la birlik-te Singapur, bu bölgenin önemli ticaret ve finans merkezi konu-muna sahip. Burasi aym zamanda çok stratejik bir nokta. ÇünküMalakka ve Singapur Bogazlarmi kontrol ediyor. Bir transit mer-kez olarak üstüne titreniyor."

Büyükelçimizin de katildigt bir finans semineri için, SingapurÜniversitesi'ndeyiz... Global finansin ögrencileri, dünyaya çö-zümler sunuyor; finans ordusuna yeni güçler katihyor... Paneli,Profesör Sheen Levin yönetiyor... Ögrencilerini gururla seyre-diyor...

Stuart Lee adh ögrenci, amfide gelecegin finansçisiolarak çö-zümsüzlüklere çözüm öneriyor. Ögrendikleriniamfidekilere an-latiyor.

Genç profesör Sheen Levin'i yalniz yakaliyorum. "Singapur-lusunuz ama aslmda nerelisiniz?" soruma geçigtiriyor. "Avrupakökenliyim!"diyor. Admdan anlagildigi kadariylaIsrailbaglantisigüçlü bir Singapurlu Levin!

286 BOL VE YUT

Irawan ve IsrnailDostoglu

Singapur'un yabanci sermaye ve banka cenneti oldugunu anla-t1yor Levin... Tipki Jannieve Barbara gibi, o da Singapur'un "ye-

ni Isviçre"oldugunu söylüyor..."Singapur, dünyada özel bankacihgm rnerkezidir artik!" di-

yor."Samrun Isviçre'deyasaklanan 'gizli hesap yasasf burada dev-

reye giriyor... Yani küresel zenginler artik Singapur bankalari-na servetlerini yatiracaklar ve malvarhklarmi saklayabilecekler...Singapur, gizli paranm yenilimani mi diyorsunuz?" diye soruyo-rum.

"Ümidimiz, beklentimiz bu!" diye cevaphyor, "Singapur'unüretimden uzaklapp; finansa, bankacihga, bilime, teknolojiyeodaklanmasmi istiyoraz..."

Finansçi Bir Türk

Singapur deyince 100'ü aykm Batih bankanm temsilcileri aklageliyor. Kanada'am ünlü Toronto Bankasi'1un bölge müdürü bir

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR ISRA1LMODELll 287

Türk... Suha Kocabal'la, oturdugu sitenin sosyal tesislerinde bu-lupuyoruz. Bu tesisler Amerikan Büyäkelçiligi rezidans1ym14 birzamanlar. Çevresinisaran dev gökdelenlerde, finans sektörününagir toplan oturuyor... Bu konutlarm ayhk kiralari 30 bin dola-ri aglyor.

Suha Bey'e soruyorum: "Dünyamn milli geliri en fazlaolan ül-kelerinden birindeyiz.Bu, halkm yaçamma nasil yanslyor?'

Soruyu kendine göre cevaphyor: "Singapur, Dünya Bankasiraporlarma göre, dünyada iq yapma, i; kurma kategorisinde bi-rinci sirada yer ahyor. Ikincisirada, Yeni Zelanda; üçüncü siradaAmerika var. Türkiye elli yedinci sirada mesela!"

"Kigi bayma dügen milli gelir 35 bin Amerikan dolari civarin-da" diyorum, "çahyan nüfus refaha ulaymig mi?".

"Halkma refah saglamig, insanlarmilyi egitmig bir ülke. Bakm,Merkez Bankasi, Singapurlulari sik sik kurslar açip egitiyor.Buraya gelen finans sektörü, egitilmig insan gücü bulabiliyor. Oyüzden burada yedi bin yabanci girket var!"

Konuqmamiz iki ayri eksende ilerliyor, "Öteyandan yoförümfrawanbin dolar kazamyor ve çok zor yagtyor!" diyorum.

"Dünyanm her tarafmda zorlananlar var. Mesela göçmen iç-çiler, Malezya'da, simrin öbür tarafmda yaçarlar. Her gün gidipgelirler. Malezya'dan Singapur'a gelmek 35-40 dakikadir motor-la."

Malezya'dan, Endonezya'dan, Filipinler'den, Bengladeg'tenSingapur'a "ucuz iççi" akiyordu. Ve biz kentin her yerinde onlararastliyorduk... Genellikle kamyonetlerin arkasmda! Âdetagörün-mezmiççesine gehrin içinden kayip gidiyorlardi. Gözbebeklerineiglemig yorgunlugu, bitkinligi ve çaresizligi hafizama kaziyor-dum.

Irawanve Ailesi

Ulkenin en yoksulkesimini göçmen iççiler ve Hintliler oluptu-

ruyor. Onlarm ardmdan Müslüman nüfus geliyor...Malaylarin sebze pazarl Geylon'da halklakonuquyoruz.Ne fi-

nans, ne kriket! Yükselen pirinç fiyatlari agizlarmdan düçmü-

288 BOLVE UT

Malay pasarmda Nurcihan

yor... Malum, burada insanlar ana gida olarak ekmekle degilpi-rinçle besleniyor.

Nurcihan bir polis emeklisi. "Insangibi yemek yiyebilmek içindört kipilikbir allenin ayda 500 dolar civarmda para harcamasila-zun!" diyor, "bunun digmda; kira, saghk sigortasi, egitim, yol, gi-yim gibi masraflar da var!". Singapur'da dört kipilik bir aileye ay-da en az 3 bin dolar para gerekiyor.

oförümüz frawan,"Böyle bir parayt bulan aile sayisi çok az!"diyor.

Oç gündür davet ettigi, Çinmahallesindeki konutuna dogrugiderken Irawan anlatiyor:

"Ben dört kipilik ailenin tek çahyamyim. Ve bin küsur dolar ay-hkla çahyiyorum!" Çocukgülümsemelerinden biri yüzünü kaph-yor.

"Peki, nasil geçinebiliyorsunuz?""Hep fazla mesai yaplyorum. Ayrica gece de bagkaiglerbulmak

için ugray1yorum" diyor.

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BIR ISRAILMODELl! 289

Irawan bir Malay ama Çinmahallesinde buldugu ucuz bir da-irede yaqiyor. Toplu konutlarm siralandigi mahalleye giriyoruz.Çinfenerleri arasmdan bir apartmana girip üçüncü kata çikiyo-ruz. Koridora açilan onlarca kapidan birinin önünde egi ve ço-cuklan selamhyor bizi. Hepsi birbirinden zayif, dört kipi.Hepsiçocuk bedenli. Kapidan Irawan'm dairesine girdigimizde ilk dik-kat çeken, evin neredeyse boy sayilabilecek kadar az egyasi olma-si. Giripte bir sehpa ve yer minderleri var. Biraz ilerde bir masa vedört sandalye. Iki yatak odast. Her birinde birer yer yatagi. Hepsibu. Irawan'in kansi Lia'ya genellikle ne piqirdigini soruyorum."Sebze ve piriaçle besleniyoruzdaha çok!" diyor, "ayda bir et ve-ya tavuk yeriz".

Toplu konutlar 100 yllhgina, kredilendirilerek halka tahsis edi-liyor... Irawan'm kazancmm yansi ev ödemesine gidiyor... Gerikalanla dört kipilikailesini geçindirmeye çahqiyor.

Iqadam1Stephen Lee

irawan'm ailesinden sonra, Singapur lçadamlan DernegiBaykam Stephen Lee'yiyüksek plazalardan birindekikonforlu ofi-sinde ziyaret ediyorum. Politik çevrelerde çok etkili oldugu söyle-niyor Lee'nin. Sorulanmiönceden görmek istiyor. Ben ilk soruy-la röportaja baghyorum:

"Sokaktaki, pazardaki insanlarla konuptum ve onlarm evleriniziyaret ettim..." der demez, yardimcisma bakiyor ve telayla sözü-mü kesiyor: "Evlerine mi gittiniz?!"

"Evet, onlarm evlerine gittim..." diye devam ediyorum. çokrahatsiz görünüyor.

"Nasil yaçadiklarmi görmek istedim. Genellikle bu insanlar ay-da 1000 küsur dolar ahyor ve bir evde 4-5 kiqiyaqiyorlar.Evler ge-nellilde çiplak. Beslenme çok kötü. Singapur, çok zengin bir ülkeve kipi bayma yilhk gelirin 32 bin dolar civannda oldugu söyleni-

yor. Singapur devleti, halk için ne yaplyor?"Röportaj istegimi kabul ettigine pigman, gözlerini sürekli oda-

da gezdirerek cevaplamaya çahyiyor: "Sanirim siz çok küçük birazmhktan bahsediyorsunuz. Sizin anlattigimz durum, büyük ço-BVY 19

290 BOL VEYUT

Îÿadam:Stephen Lee

gunluguniçinde bulundugu durum degil! Bu sene artan enflasyon

bizi biraz etkilemig olabilir belki!""Pirinç burada temel gida maddesi... Daha bugün yüzde 30

oranmda yükseldi" diyorum..."Dogru ama bu tüm dünyada böyle. Singapur'da bu durum-

dan, halkm alt katmanlarmda yüzde 10 oramnda bir kesim kötüetkileniyor... O kadar!" diyor.

Singapur Îçadamlari Dernegi Baykam, halkm yüzde 10'nunkötü çartlarda yaçadigim söylüyordu ama Irawan, "Nüfusun en azyansi zor çartlarda yaqiyor" diyordu.

Küçük Hindistan mahallesindeki cami çevresinde ve GeylonMalay pazari yamada fakirlere yemek dagitan agevlerive önünde-kikuyruk dikkatimi çekiyor.

Singapur'da sayilan gün geçtikçe artan dini yardim kurulugla-ri da, halkm yoksullugunu kamthyor.

Irawanbizi mütevazi bir Malay dügününe götürmek istiyor.Merkezden uzaklaylyoruz. Mahalle arasinda geleneksel kiyafetle-ri ve Malay bandosu egliginde eglenen bir grup insan görüyoruz.

SÎNGAPUR: UZAK ASYA'DABÎR ISRAÎL MODEL1! 291

Aile fertleriapartmanlar arasmdaki çadirm kenanna büyük tence-relerle pirinç ve et tapiyor.

Bando sari piriltih Malay giysileriyle gelin damadm geçecegiyolun iki yanmda yer ahyor. "Allah!" nidalariyla davullara vur-

maya bagladiklarmdaikisi de birbirinden güzel bir çift agir agirkalabahga yaklagtyor. Turuncu, payetlerle igli,beli aç1k giysili ge-lin ve pinltih beyaz Malay giysisi içinde damat... Kimse gözü-nü onlardan alarryor. Bir çift daha dualar egliginde dünya evi-

ne ginyor...Onlarive dügüne davetli gelen kalabahgiizlerken, Singapur'un

merkezi ile dig mahalleleri arasindaki uçurumun her geçen günbüyüyecegini dügünüyorum...

Arap, çerkezve Malay Bit Singapurlu!

Degigik etnik gruplardan insanlann Singapurlagtirildigt bir adabarasi... Çinliler,Hintliler ve Malay agirhkh ama nüfusun 1 mil-yondan fazlasida Bati'dan gelen yabancilardan oluquyor.

Ingilizler,Malay adalarma ilk geldiklerinde Çin'denucuz ip-çi getirmiqlerdi.

Bereketli topraklarda kahve ve çayyetigtirmek için de Hintli ip-çiler ithal edilmigti.

Sonra, beklenen olmuy, Çinlilerekonomiyi ele geçirmeye bag-laymca, Malaylar ile Çinlilerinaras1 aç1lmigt1.

Malay adalan parçalara ayrilmig, Çinlinüfusa iki seçenek su-nulmuytu. Ya Singapur denen batakhk bõlgeye göç edecekler yada azmhk olarak yaçam süreceklerdi...

Azinhk tarifi yer degigtirecek, bu kez Malaylar azmhga dönü-gecekti...

"Malezya, ÇinlileriMalaylara tercih edecegini ifade etmig-ti. Singapur, bu nedenle Malezya'dan aynldi. ÇünküMalay ol-mayanlar, ikinci smif vatandag muamelesi görmek istemiyorlar-di. Aym geyin Singapur'da olmamasi için çaba gösterildi... Banadünyada, azinhga mensup birinin baykan seçildigi baykabir ül-ke daha gösterebilir misiniz? Mesela bizim cumhurbaqkammiz

Hindu."

292 BOL VE YUT

Böyle diyordu, Singapur Üniversitesi'ndeMalay Bölümü bag-kam Profesör Alataq... Ulkedekiçok kültürlülügekendisini örnekvermigti. Malezya'da tamytigim Zahara Alataq'in ogluydu.

"Benim hikâyeme bakin... Büyük büyükbabam Yemen'denMalezya'ya gelmig bir Cezayirli Arap. Orada Sultan Abdülhamitailesinden olan büyük büyükannemlekargilayiyor.Büyük nenem,Sultan Abdülhamit tarafindan Malezya'da Cohor Sultam'na birhediye olarak verilmig Çerkezkökenli bìr hanun. Ve büyük bü-yükbabam da onunla evlenmig... Yani ben Arap ve Çerkezköken-li bir Malezya vatandagiyan ve Singapur'da yagiyorum."

Bu büyüleyici aile tarihi, sadece Profesör Alatay'a özgü degil-di. Sömürgeci ellerin karigtirdigi bu adalarda, küçük bagunsiz sul-tanhklar vardi bir zamanlar. Cohor Sultanhgi bunlardan biriydi...Sultan 19. yüzyil baqinda,Sir Stamford Raffles admda bir Ingilizleanlayma imzalayacak; bu imza Uzak Asya'da sämürgeciligi tari-hini baglatacakti! Dogu Hindistan girketi,Hindistan'dan sonraSingapur'a da adimim atmigti.

Singapur o dönemde, Malezya yartmadasma ait küçük bir ba-hkçikäyüydü. Sir Raffles, önce Bagdat'ta yaçayan baziYahudiiça-damlarim Singapur'a getirdi...

IngilizYönetim Mirasi!

Ingilizçikarlan için çaligacaklardi... Bir ticaret limam oluptu-racaklardi...

Profesör Levin'den dialeyelim:"Once Portekizliler ve Hollandahlar burast için mücadele etti-

ler. Ama Ingilizler,Singapur'un ticari anlamdaki stratejik önemi-ni çok iyi kavradilar... Ve burayi bu cografyanin en önemli lima-m haline getirdiler."

"ÖnceDogu Hindistan Sirketi'yleadun attilar buraya degilmi?" diye sornyorum...

"Evet, o yirket bir Ingilizorganizasyonuydu, Dogu'yla ilig-kileri geligtirme görevini üstlenmigti. Önce buraya yerleyti-ler... Geligtirdiler ve ekonomik geliymeden de önemlisi, burayaIngilizlerinyönetim mirasim tayidilar..."

SINGAPUR: UZAK ASYA'DA BÎR ÎSRAIL MODELI: 293

Yönetim mirasmi en iyi temsil eden isimlerden biri DavidMarshall'd1... Iran Yahudisi bir aileden geliyordu. Ingiltere'dehukuk egitimini bitirip, Ingiliz ordusuna gönüllü olarak katilmigve Singapur'a yerlegmiyti... Îngiltere,1955 yilmda Singapur'a yariözerklik tanidigi zaman ülkenin ilk bagbakamDavid Marshall ola-cakti... Lakabi "bagunsizhgm babasi"ydi!

Bagtmsizhk mi?!

Levin anlatiyordu:"IkinciDünya Savagisirasmda burayaJaponlargeldi. Singapur,

kisabir süre Japoniggalinde kaldi. ikinciDünya Savayfndan son-ra Ingilizleryine yönetime geçti. Ve sonunda Singapur bagimsiz-hgtna kavugtu."

Säzünü kesiyorum, "Bagunsizhgma kavuçan Singapur degil,Malaya idi degil mi?"

"Bu önemlibir nokta!" diyor, "Singapur, aslmda Malaya Cum-huriyeti'ni olupturmak üzere Malezya'yla birleyti.Yil 1963'tü. Vebu birliktelik iki yil sürdü... Iki yilm ardmdan ayrildilar."

Ikinci Dünya Savagi sonrasi, dünyanm pek çok yerinde oldu-

gu gibi sömürgecilere karyi Baglantis1zlar Hareketi, Güney Asyaadalarmda da ortaya çikmlyt1... Malaya Halk Kurtulug Ordusu,Japonlaritopraklarmdan çikarmig, büyük bir kurtulug savaymaimza atmigti. Ingilizlertehlikenin farkma vardilar. Endonezya veMalaya birlikte hareket ediyorlardi. ÖncebagunsizEndonezya'mnilk devlet bagkani Sukarno'yu CIA marifetiyle devirdiler. Ardmdansol aydmlara toplu kryun yaptilar. Singapur, Malaya'dan ayrildi.

Tüm bölgeye kary1"Batt'nm kalesi"olarak biçimlendirildi.Singapur, 9 Agustos 1965'te ayri bir devlet olarak tanmdi. §im-

di uluslararasi petrol ticaretinin de Uzak Asya merkezi.

"Kontrollü Demokrasi"

Selami Genç, Singapur Türk lçadamlariDernegi'nin bagkan1.Limana kugbakiqibakan ofisinde, bir zamanlarm küçük bahkçikasabasmm nasil dev bir bölgelimanma dönügtügünü anlatiyor:

294 BOL VE YUT

"Singapur Limani için dünyamn en meggul limam deniyor.World Bussiness Port (Dünya Ticaret Limam) diyorlar bura-ya. Singapur bir ada. Ve adamn dörtte üçünü bu liman kaphyor.1965'te bagunsizhgim ilan ediyor Singapur, ardindan limani ku-ruyorlar ve Pasifik'ten, Hint Okyanusu'ndan gelen bütün gemilerburadan geçiyor."

Böylece Singapur, küresel sermaye tarafmdan, "Dünyarun enserbest rejimi" olanak tanunlamveriyor. Ticaretin kâbesine ithalmallarm, yüzde 96'si gümrüksüz olarak giriyor...

Peki, "ticaretin kâbesi"nin güvenligi nasil saglamyor? Dünyazenginlerinin yeni kalesi, Çin'indibinde... Tarihinde birçok ip-gal var. Büyükelçi Ahmet Bülent Meriç, Singapur ordusuna an-latiyor...

"Kuruldugundan, yani 1965 yihndan bu yana orduda komut-lar Malayca verilir. Çokçevik bir orduya sahipler ve Singapur or-dusu, özellikle bu bölgede insani yardun çahymalarinda etkin roloynamaktadir. Ordunun kurulmasma Israilyardimci olmuqtur.Ordunun loyafetlerinden tutun, selamlamaya kadar Israiletkisigözle görülebilir."

Singapur, "Uzakdogu'da Israil'in ticaret üssüdür" derler...Anlagilan bu ticari üs, orduda da yansunalarim buluyor.

Ingilizeliyle kurulan bu küçük devletin, Îsrail'in kurulugunda-ki deneylerden faydalandigt söyleniyor.

Singapur'un özellikleri saymakla bitmiyor.Kuruldugu günden beri Singapur, tek parti yönetimiyle ida-

re ediliyor... Küresel girketlerin denetiminde kahyor Singapur...Muhalefet sadece göstermelik olarak var olabiliyor. Batiiçin "dün-

yamn en serbest rejimi", ama içerde tam bir diktatörlük hükümsürüyor. Mecliste muhalif milletvekili sayisi iki veya üç. Onlar damuhalif olmalarma icazet verilmig olanlar.

Singapur Türk îçadamlanDernegi Baykani Selami Genç, göz-lemlerini anlattyor:

"Burada klasik bir deyim var. Onu tekrarlayayim: Singapur'da'kontrollü demokrasi' var dir."

Kontrollü demokrasi dikta rejiminin kibarcas1yd1.Ülkede vebölgedeiç huzursuzluklar hiç bitmeyecekti... Sömürge yönetimi-

SINGAPUR.UZAKASYA'DA BIRISRAlL MODELl! 295

nin uzantilarma karqibaykaldirive ayaklanmalar sürüp gidecek-ti... Bu süreçte aydmlar çok çekeceklerdi...

Poh, bir fizikprofesörüydü... Daha 22 yaqindayken, milletve-

kili olmuqtu.Vietnam Savagi'na karpi protesto düzenlediginde tutuklan-

m19ti... Yil 1966'ydi! Singapur bagimsizhšmihenüz kazanmigti...Öncesahverildi... Birkaç ay sonra, Singapur'da halk ayaklanmasidüzenlemek ve çete kurmak suçundan hapsedilecekti.

Poh, 1989'a kadar 23 yih cezaevinde geçirdi. Yargi önüne hiççikarilmadi. Iddianamesihazirlaumadt... ingilizkoloni dönemin-den kalma, iç güvenlik yasasma dayamlarak hapiste tutulmaktay-di.

1989'da sahverildi ama dokuz yll daha ev hapsinde tutuldu.

Artik Singapur'da yayamiyor. Bakm Singapur'un insan haklari sa-vunuculari ne diyor...

Bremma anlatiyor:"Singapur, Asya'da insan haklarim onaylayan ilk ülkeydi.

Birlegmig Milletler madde 14, insan haklarmdan bahseder, insanhaklari beyannamesi vardir. Ve Singapur, buna onay veren ilk ül-

kedir. Bu, Singapur'un haklarla ilgili çok ciddi bir tutum içerisin-de oldugunu gösterir!"

"Ote yandan muhalif aydmlara nefes aldirmaz! En iyi örnekPoh!" diye sözünü kesiyorum.

"Evet Poh, bize Ingilizlerdenmiras kalmig olan iç güvenlik ya-sasi nedeniyle uzun yillar hapis yatti. Bu gibi olaylarm üzerine yll-larca gidilemedi. §imdide ABD 'yeni

terör tehdidi'ni ortaya atti.Ve bu gibi olaylara kargi tedbir almarnzl iyice imkânsiz kildi."

Bremma, Aware adlr sivil toplum örgütünün toplantisindaSingapur'da muhalefetin güdük kaldigmdan söz ediyordu...

"Burada muhalefet partileri pek avantajh konumda degiller.Yeterli devlet destegi alamazlar. Fon alamazlar. Halktaki korkunedeniyle destek de bulamazlar... Singapurlular yaçadiklari actdeneyler ve baskt sonucu, muhalefet partileriyle çok açik bir gekil-de iliçkilendirilmemeyi tercih ediyorlar."

Kadm örgütü Eve'in bagkamConstanz daha açik sözlüydü...

296 BOL VE YUT

Toplantidaki konuçmasmda "Singapur'da muhalefetin zama-m gelmiytir. Yaçadigumz sistem, demokrasi diye adlandir11amaz!Hangiinsan haklart?"diye soruyordu...

Ozelliklekadmlarm çahqma koqullariumdayamlmaz oldugun-dan söz ediyordu:

"Burada Endonezya, Filipinler, Banglade¢ten gelen birçok iççikadm çahyiyor... Çahyannüfusun yüzde 25'iniyabancilar oluptu-ruyor. Ve bu insanlar korkunç çartlarda aqiyor."

Özgürlükve "Yanhe Tarafta Olmak"

Profesör Levin'e Singapur'da "özgürlük"

tanunmi sormuy-tum...

"Singapur'da ifade özgarlügü, basm özgürlügü'yle ilgili smir-lamalar vardir. Sokaklara çikip her akhmza geleni ifade edemezsi-niz... Gösteriler düzenleme hakkma sahip degilsiniz..." demigti.

"Peki ya sivil to plum örgütleri? Insanhaklari dernekleri? Onlarbu konuda ne diyorlar?Anlattigunz durum, Singapur demokrasisiiçin bir tehdit olupturmuyor mu?"

Levin, "Maalesef basm özgürlügü, ifade özgürlügü, örgütlen-me özgürlügü konularmda belli kaygilarvar..." diyordu, "ama

si-mrlamalar olsa da, burasi insanlarin yargilanmadan ceza aldigi,hapse atildigi veya birdenbire sadece hükümet kendisinden hoy-lanmiyor diye birilerinin elektriginin kesildigi bir ülke degil. Butür yeylerburada olmaz."

Uzun yillar Singapur'da yayayan bir Alman bankaci tam tersi-ni iddia ediyordu...

Bay Karsten, "Halkm Hareketi adh parti, 35 senedir çogunlu-guelinde tutuyor. Mesela hatirlarim bir seçimde tüm bir mahalle,muhalefet adaymdan yana oy kullannugti... Bunu takip eden dörty11boyuncao mahalle, hükümetten hiçbiryardun alamadi: Ne yol-lart yapildi, ne de bayka ihtiyaçlari görüldü. Yani demek istiyorumki, Singapur'da 'yanh( taraftaysamz, hiçbir çey alamazsimz!"

Dogru ve yanhç taraf ayrimi vardi. Ve eskaza yanhy taraftaolanlar, zor zamanlar yaçarlardi... Dünya limani olmamn halkayansimasi buydu.

SlNGAPUR UZAK ASYA'DA BlR ISRAILMODEL1! 297

Bankact Karsten

Bati'nm Uzak Asya'da yarattigi kalelerden biri Singapur...Çin'ekaryi bir Çinliçogunluga sahip. Uzak Asya'yi denetleye-cek en önemli noktalardan biri. Tabii ki burada muhalefete yeryok...

300 yildir Ingilizkültürü kilcal damarlara iglemig; son 40 yil-dir Amerikan politikalan igin içine girmigti. Küresel dünya, OrtaAsya ülkelerinin Çinve Rusya'yla ortak hareketini ilgiyle izliyor;SangaylybirligiOrgütü gibi olugumlarm önünü kesecekhamle-ler planhyordu.

Güney Asya'daki müttefikleri, Güney Kore, Singapur veFilipinlerdi...

En önemli geçidin çevresinde yer alan Endonezya, Malezya ya-km kontrolde olmahydi...

Malakka Bogazi'nin denetimi, hem Güneydogu Asya'nm pet-rol ve dogalgaz kaynaklarmmhem Çin'inbölgesel etkisinin kont-rolü demekti...

Küresel sermaye bunlari düpünürken; Singapur halki, tavanyapan pirinç fiyatlari, 100 yilhšma kendisine verilen evin borcu,

298 BOL VE YUT

emeklilik kesintisine para ayiramadigt için 70'inden sonra bula-cagi igin derdi ve gans oyunlannm getirileri arasmda dönüp du-ruyordu...

Yeni Dünya Düzeni'nin Güney Asya'daki örgütü ASEAN va-sitasiyla tüm bu cografya denetimde tutuluyor; Endonezya,Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapuruydu devletler olarak ya-pyordu. Çinve Vietnam'dan gelebilecek "komünizm" tehlikesiöcü olarak kullanihyordu.

Bu ülkelerde, uzun zamandir "soguk sava¢' siyaseti yürütül-mekteydi. Asya kaplanlarma destek küresel sermayeden geliyor-du...

Acaba ufukta görünen ekonomik kriz bu ülkelerde yillardirbastinlmigmuhalefeti etkileyecek mi? Güney Asya halki acaba ya-kin gelecekte örtülü koloniyalizmden kurtulup kendi kaderini ta-yin edebilecek mi?

Diz in

Abagidze, Aslan 190 Barholomeos, Dimitris Arhondonis

Abbas, Kemal 77, 79, 81, 85 162Abbasi, Hassan 136 Barkova,Julia153, 154Abdülnasir, Cemal 80, 86 Barzani, Mesut 26, 29, 36, 38, 39Abdülselam, Majali 71 Barzani, Neçirvan 32, 33Abdurrahman, Dilyad 51 Ben-Gurion, David 91Abdurrahman, Megayir 236 Benn, Aluf 112Abedini, Hassan 138 Benna, Hasan el 80Abramoviç, Roman 156 Berdzenigvili,Levan 190Abubakar, Mustafa Kemal 265 Beria,LavrentiyPavlovich 173Aburass, Aida 66 Berkavi,Ahmed 119, 121Agwai, Martin Luther 241 Berri, Nebih 100Ahmed, Hassan 118, 128 Begir,OmerHasan Ahmed el 240,Ahmedinejad, Mahmud 137, 144, 249

155 Bezirgan,Abdülkadir 43, 44Ahtisaari, Martti 215, 217 Biden, Joseph 35Alatas, Zahra 265 Bontosoglu, Vasilis 125Albright, Madeleine 218, 221 Bukhari, Seyid Muhtar el 265

Aoun, Miyel 97, 100, 101 Bush, George 14, 52, 53, 56, 68, 69,Ardzinba, Vladislav 180 70, 97, 116, 124, 125, 128, 134,Atabari, Gazi Salahaddin 240, 242, 135, 136, 138, 184, 188, 248, 257,

247, 249, 252, 255 - 263Atatürk, Mustafa Kemal 12, 75, 86,

93, 132 Canbolat, Velid 97, 100

Atta, Hãçim el 248 Carter, Jimmy56, 142Cemiloglu, Ferda 45

Babiç, Dimitri 157, 162, 164 Ceylan,Fatih 240, 246Badawi, Abdullah 267, 268, 269 Chavez, Hugo 155Bagapp, Sergey 173 Chirac, Jacques56

Bahit, Maruf 61, 70 Clark,Wesley 125

300 BÖL VE YUT

Clinton, Bill 56, 221 Holbrooke, Richard 167Clinton, Hilary 221 Hüdaverdi, Nevzat 230Crocket, Ryan 32 Humeyni, Ayetullah 142

Hüseyni, Muhammed Ali 89,

Çkotua,Oktay 174, 176, 178, 180 135, 147

Dahlallah, Mehdi 103 Indyk, Martin 102Damka, Fikrim 220, 221, 224, 231Diriöz, Hùseyin 59, 71 . II. Abdullah 68, 70, 72Dostoyevski, Fyodor Mihayloviç 166 Ìnaigvili,Jemal 189Dugin, Alexander 155, 159, 164, 1skenderBeg 216, 221, 222, 230

165, 168 Ivanovic,Oliver 215, 231

Eden, Anthony 87 Jaja,Samir 97Emir Hüseyin 59, 62 Jirinovski,Vladimir 161-3, 180Enver Ibrahim 260-3, 268-70, 272-6Enver Sedat 86, 88, 89 Kadiri, Ferid 126Erler, Gernot 160 Kerim, Rebwar 40Eu, Barbara Jean 282 Kerküki, Kemal 35, 38, 52, 219

Khutigvili, Giorgi 200Feith, Douglas 70 Kocabal, Suha 287Feltman, Jeffrey104 Kodorkovski, Mihail 156, 157Fleischer, Ari 116 Koro, Levent 218, 225, 229Ford, Gerald 56 Kostiç, Miladin 232

Kral Giorgi 203Gates, Robert 53 Kral I. Abdullah 62Genç, Selami 293, 294 Kraliçe Nur 64, 71-2, 262-3Ghanem, Antoine 116 Kraliçe Rania 72Gohary, Said el 78 Krishnan, Ananda 265Gore, Al 257 Kristof, Nicholas 241Göksel, Timur 105, 112 Kuazba, Yavuz 170-2, 181Gusinski, Vladimir 156, 157 Kuok, Robert 265

Kugeyri, Müslim el 120Hallaby, Lisa 64, 65, 72Hamadeh, Marwan 104 Lahut, Emil 97Hariri, Refik 97, 103, 116 Lawrence, Thomas EdwardHariri, Saad 97 (Arabistanh Lawrence) 13, 14,Heikal, Usame 79, 80, 91 56, 113Hersh, Seymour 120 Leder, Stephen 101, 107Hecay, Enver 215, 218, 221, 224 Lee, Stephen 289

DIZIN 301

Levin, Sheen 285 Peres, Simon134Lord Curzon 29 Perinçek, Mehmet 153

Perle, Richard 70Mahatir, Marina 267 Peters, Ralph 112, 184Mahatir, Muhammed 261, 263, 267, Pipia, Temuri 206

272 Prens Abdullah 63Majali,Abdülselam 59-61, 68 Pronk, Jan 239Maliki, Nuri 22 Puçkin, Aleksandr Sergeyeviç 166Maqdisi, Kerim 101, 106, 109, 111 Putin, Vladimir 151, 153, 155-164,Markov, Sergey 158, 167 167-8, 211-2Marshall, David 293Mauring, Frode 217, 230 Raffles, Stamford 280, 292McDonough, Mike 257 Ragozin, Dimitri 162Medvedev, Dimitri 151, 158-61 Rahibe Teresa 222, 224Meriç, Ahmet Bülent 285, 294 Reagan, Ronald 89Merkel, Angela 96 Rice, Condoleezza 11, 36, 95, 112,Miloseviç, Slobodan 218 123Mofaz, Shaul 117 Rizgar Ali 14, 26, 27, 219Moçkin, Mihail 152 Rondeli, Alex 192, 205, 207Mübarek, Hüsnü 84, 89, 90 Rugova, Ibrahim 225Muhammed Nureddin 96, 103, 104 Rumsfeld, Donald 116Musa, Amr 130Musavi, lbrahim 96-7, 103-4, 107, Saab, Edmond 98, 105

109-12 Saakayvili, Mihail 15, 164, 179,180, 184, 187-91, 196-7,

Nabb, Dick 36 200, 203, 210Nakapidze, Nino 208 Saddam Hüseyin 20-3, 29, 30, 36,Nasrallah, Seyid Hasan 98 41-2, 46, 117, 124, 218Natali, Denise 36, 38, 40, 49, 51 Sadik, Ali Mehdi 23, 25Nehru 86 Sadreddin, Ali 128Netanyahu, Binyamin 58 Samardziç, Slobodan 232Numeyri, Cafer 248 . Sarafraz,Muhammed 138Nur, Tank 251 Sarikidar, Kubat 199

Savin, Leonid 164Olmert, Ehud 136 Shahak, Israel 91

Sinyora,Fuad 95, 96Önsel,Erkan 211 Soros, George 136, 148, 163, 188,

197, 206Paritzky, Joseph 117 Stalin, Josef 170, 173, 174Payne, Ronald 60 Starr, Kate 68

302 BOLVEYUT

Stuck,Liana 78-80,84 IJrcan,Birol 215,225,226,230Sukarno 86, 293 Üzeyiragah,Kenan §akir25, 43Sultan Abdülhamit 61, 292Suroy,/Jtay 225,231 17ance,Cyrus 142

Vladimirska, Tatyana 165Sahristani,Einseyhi 35anaba,Sergey 182 §Ven,LiChen 246an, Cemal 21, 22, 24, 27, 39 White, Wayne 20evardnadze, Eduard 188, 190, 195, Wolfowitz, Paul 275

196,200,206 VVood,Robert 210

Taci,Elayirn 215 Yagoup,1Vidad 249,251Tagannaradze 206 Yaphe,Judith31Taki, Samir Al 117, 122, 127-30 Yaver,Cebar 35Talabani, Celal 20, 38, 39 Yeltsin, Boris 56, 153,Tay,Jannie280-82,284,285 155,157Tchatchai, Alexander 197, 198 Yeoh, Francis 265TeßE,John200,208 Yinon,Oded 91,119Timoyenko, Yuliya 164 Yörük, Zafer 41, 50Tito, JosibBroz 86 Yuççenko, Viktor 164Tolstoy, Lev Nikoloyeviç 166 Yuva,Mehmet 131Troñnaov,Vitaly 163Tsurtsumia, Zaza 196 Zaatreh, Yasir 62Turabi,14asanAbdunahel 248 Zarur,1brahan 118,119

BANU AVA

BANU AVARHangi Avrupa?

Isveç'inNobel'i, Fransa ve Sevr Rüyasi, Danimarka'da

Kopenhag Kriterleri, Vatikan'in küreselvalsi ve digerleri...

Bana Avar'la 17 Avrupa ülkesinin geçmigive bugünü bu kitaplasatirlar arasmda! Bati'nm, Türkiye'ye kendininasil da açikça

anlattigm1Avar'm kalemiyle görmek mümkün...

Avar, TRT'de ilgiyle izlenen Smirlar Arasmda programimnAvrupa yolculuklarim 5. basima ulaçan bu kitabmda topladi.

iI