BESLENME ANEMİLERİ VE

KORUNMA

Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLUHalk Sağlığı Anabilim Dalı

Anemi: Hb düzeyinin azalması, Kan hücrelerinin

sayısının azalması ve Şekillerinin bozulması

durumudur.

Normal popülasyonun yaş ve cinsle ilişkili ortalama Hb düzeyinin –2SD’u olarak belirlenen alt sınır

değerinden daha düşük Hb düzeyleri anemi olarak kabul

edilmektedir.

Normal Popülasyonda Hb, Hct ve Ortalama Eritrosit Volüm (OEV) Değerleri (Dallman&Siimes 1979)

Hb(g/dl) Hct(%) OEV(fl)Yaş Cinsiyet Ort. Alt

sınırOrt. Alt sınır

Ort. Alt sınır

0.5-1.9 2-45-78-1112-14

15-17

18-49

K ve EK ve EK ve EK ve EK

EKEKE

12.5 11.012.5 11.013.0 11.513.5 12.013.5 12.014.0 12.514.0 12.015.0 13.014.0 12.016.0 14.0

37 3338 3439 3540 3641 3643 3741 3646 3842 3747 40

77 7079 7381 7583 7685 7884 7787 7986 7890 8090 80

Anemi Kriterleri: Normal Anemi

Hemoglobin(g/dl) Yeni doğan 18 - 6 ay-5 yaş 12 11 6 yaş ve üstü 13 12 Yetişkin Erkek 15-16 13 Yetişkin Kadın 13-15 12 Gebe 12 11 Hematokrit Yetişkin Erkek 39-51 <39 Yetişkin Kadın 36-48 <36

Normal Anemi Transferin doymuşluk 25-40

<15 katsayısı (%) Serum Fe (mcg/dl) 60-180 50 Serum Folik asit 6-20 <3 (ng/ml) Serum B12 (pg/ml) 150-1000 <

100

Dünyada Tahmini Anemi Prevalansı (%)

Bölgeler 0-4 yaş

5-12 yaş

15-49

yaş E

15-49

yaş K

Gebe

Afrika 56 49 20 44 63Kuzey Amerika

8 13 4 8 -

Latin Amerika 26 26 13 17 30Güney Asya 56 50 32 58 65Doğu Asya 20 22 11 18 20Avrupa 14 5 2 12 14Okyanusya 18 15 3 19 25

Bölgeler 0-4 yaş

5-12 yaş

15-49 yaş E

15-49 yaş K

Gebe

Gelişmiş Ülkeler

12 7 3 11 14

Gelişmekte Olan Ülkeler

51 46 26 47 59

Türkiye 49 25-50 50-70DÜNYA 43 37 18 35 51Sayı (Milyon) 194 217 174 288 44

DSÖ VERİLERİNE GÖRE; Dünya nüfusunun yaklaşık %30’u (1.3

milyar), Gebe kadınların yarısından fazlası

( %51), Okul öncesi çocukların %43’ü, Okul çağı çocuklarının %37’si, Kadınların 1/3’ünden fazlası anemiktir. Ciddi anemi anne ölümlerinde 5 kat

artışa yol açmaktadır.

DSÖ 2002 yılı raporu demir eksikliği anemisini Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılı (YLL)’nın en önemli on nedeni arasında listeliyor.

Sorun önlenemediğinde ve kontrol altına alınmadığında sağlık sistemini etkilemesi, çocuklarda bilişsel yetenekleri engellemesi, yetişkinlerde ise üretkenliği düşürmesi nedeniyle ülke ekonomisine büyük yük getirmektedir.

Bangladeş, Hindistan ve Pakistan’da aneminin neden olduğu maliyet yaklaşık olarak yıllık $ 4.5 milyar dolardır.

Türkiye’de Çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre bulgular değişmekle birlikte genel olarak

0-5 yaş grubu çocukların ortalama % 50’sinde Okul çağı çocukların %30’unda, Gebelerin 2/3’ünde, Emzikli kadınların ise % 50’sinde

demir eksikliği anemisi olduğu kabul edilmektedir.

GEBELERDE ANEMİNİN, ANNE VE BEBEKTE NEDEN OLABİLECEĞİ ETKİLER

a)Anneye olan etkileri: Maternal ve fetal mortalite ve

morbiditede artma, Düşük doğum ağırlığı riskinde

artma, Bağışıklık sisteminde zayıflama

ve çalışma kapasitesinde azalma.

b)Bebek ve çocuğa olan etkileri: Motor gelişim ve koordinasyonda

bozulma, Büyüme gelişme geriliği, Dil ve okul gelişiminde bozukluk, Azalmış fiziksel aktivite, Yorgunluk, Dikkat eksikliği ve enfeksiyonlara

karşı dirençte azalma.

SEMPTOMLAR Halsizlik, çabuk yorulma, Çarpıntı Sık nefes alıp verme (egzersizle

belirginleşen) Uykuya eğilim Baş ağrısı Baş dönmesi İştahsızlık Süt çocuklarında irritabilite,

beslenme isteksizliği, kilo alamama Pika öyküsü

BULGULAR Mukozalarda (Hb <9-10 g/dL)solukluk Taşikardi, sıçrayıcı nabız, apekste sistolik

üfürüm Konjestif kalp yetmezliği Sarılık (hemolitik anemi) Koilonychia (kaşık tırnak) ve angular

stomatit (DEA) Glossit (B12 eksikliği ve DEA) Bacak ülserleri (özellikle orak hücre

hastalığı gibi süregen hemolitik anemilerde) Talasemi majör gibi doğumsal ve ağır

hemolitik anemilerde yüzde belirgin (frontal ve maxillar kemiklerde belirginleşme, burun kökü basıklığı) kemik deformiteleri

Splenomegali (Hemolitik anemi, DEA)

DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ

Dünya çapında anemilerin % 50’sinde neden, demir eksikliğidir.

Demir eksikliği anemisinin Halk sağlığı açısından önemi; Sık görülmesi, Önlenebilir bir sorun olması, Prematür doğum, ana-çocuk

hastalık ve ölüm risklerini arttırması

Enfeksiyonlara direnci azaltmasıdır.

Demirin Organizmadaki DağılımıProtein mg

olarak Fe içeriği

Görevi

HemoglobinMyoglobinFerritinHemosiderinTransferrinEnzimler

25001401000100-40031

Kanda O2 taşınmasıAdalede O2 tutunmasıDepo demiriDepo demiriDemir taşınmasıO2 kullanımı

İnsan vücudunda yaklaşık 4 g (3-5) İnsan vücudunda yaklaşık 4 g (3-5) demir bulunmaktadır.demir bulunmaktadır.

Demir Emilimi Normal bir diyette 10-20 mg demir bulunur. Bu

demirin %5-10’ emilir. Gıdalarda ferrik (Fe+3) şeklinde bulunan demir

midede kloridrik asid, C vitamini ve proteinlerin redüktör etkisi ile ferröz (Fe+2) haline gelir.

Ferröz formu, ferrik formuna göre daha iyi emilir. En çok duedonumdan olmak üzere jejunum ve

en az olarak da ileumdan absorbe olur. Emilen demir transferrine bağlanarak karaciğer,

kemik iliği ve dalağa taşınır.

Demir EmilimiDiyetteki oranı(%)

Emilim(%)

Hem demiriNon-hem demiri

1090

20-305

““Hem”Hem” şeklindeşeklinde emilim kolaydır.emilim kolaydır. Alınan demirin emilme oranınıAlınan demirin emilme oranını, ,

vücut depolarının doygunluk vücut depolarının doygunluk derecesi, kemik iliğinin aktivite hızı derecesi, kemik iliğinin aktivite hızı belirler. belirler.

Demirin Taşınması ve Depolanması

MAKROFAJLARMAKROFAJLARYıkılan Hb Serbest Yıkılan Hb Serbest demirdemir

HemoglobinHemoglobinALYUVARLARALYUVARLAR

DOKULARDOKULARFerritin HemosiderinFerritin Hemosiderin HemHem EnzimlerEnzimlerSerbest demirSerbest demir

Transferrin-FeTransferrin-Fe PLAZMAPLAZMA

Emilen Emilen DemirDemir

(ince (ince barsak)barsak)

Atılan Fe günlük 0.6 mgAtılan Fe günlük 0.6 mgKan kaybıKan kaybı(menstruasyonda (menstruasyonda günlük 0.7 mg Fe)günlük 0.7 mg Fe)

Bilirubin (atılır)Bilirubin (atılır)

Demirin Görevleri Hemoglobin yapısında yer alarak, oksijen

taşınmasını sağlar, Çizgili kas ve kalp kası yapısındaki

myoglobinde yer alarak oksijen taşınmasını sağlar,

Katalaz ve peroksidaz gibi enzimlerin işlevlerinde ve enerji üretimi, protein metabolizmasında etkilidir,

Lenfosit yapımında gereklidir, Karnitine olan etkisi ile yağ asitlerinin

metabolizmasına etki eder.

Demir yetersizliği anemisi; Hipokromik, mikrositer

özelliktedir. Serum ferritin ve transferin

doymuşluk katsayısı düşmüştür.

Demir Eksikliği RBC Normal RBC

Başlıca nedenleri;1. Kronik kan kaybı. Hemoroid, peptik ülser, özefagus

varisi, divertikül, polip, ülseratif kolit, aspirin vb ilaçlar, parazitler

2.  Diyette demir eksikliğiHayvansal besinlerin yeterli alınamaması

3.  Barsaktan emilimin bozulması Gastrektomi, çölyak, idiopatik

steatore vb,

4. Organizmanın gereksiniminin artması

Gebelik, emziklilik dönemleri, Menstruel kanamaların fazlalığı, Sık ve sağlıksız koşullarda yapılan düşük, doğum ve kürtajlar Hızlı büyüme dönemleri Prematütrite

5. Emilimi olumsuz etkileyen faktörler olması

Fitatlar (Kepekli tahıllar) Tanen (çay-kahve), Fosfatlar (yiyecek, içecekler),

Okzalatlar (yeşil sebzeler) Fazla Ca, P, Zn, Cd, Mn, Al, Teneke Fazla posa alımı Yetersiz protein alımı

Yüksek doz antibiyotik (tetrasiklin) kullanımı,

Mide asit salgısının azalması, Antiasit ilaç kullanımı, Barsak hareketlerinin hızlanması. Pika, Barsak parazitleri,

Barsaktan Demir Emilimini Arttıran Durumlar Büyüme dönemi, gebelik, emzirme,

kanama gibi gereksinimin artması, Midedeki asit salgısı, C vitamini varlığı, Vücuttaki demirin azalması, Proteinden zengin gıdalar, Bakır, kobalt, mangan gibi

elementlerin besinlerle alınması.

Demir gereksinimi: (mg/gün)Diyetin Hayvansal Kaynaklı Enerji Oranı (%)

< 10 10-25 > 25

5-12 aylık bebekler (1,0) 10 7 71-12 yaş çocuklar (1,0) 10 7 513-16 yaş erkek (1.8) 18 12 913-16 yaş kız (2.4) 24 18 12Doğurgan kadın(2.8) 28 19 14Yetişkin erkek (0.9) 9 6 5

Demir bulunan yiyecekler mg/100gr):A- Hayvansal Besinler; Karaciğer 9.0, Kırmızı etler 2.3 emilim oranı Tavukta 1.5 % 25-

30’dur Balık 1.1. Yumurta 2.1 % 15’i emilir. Süt 0.3

B- Bitkisel besinler;(Emilim % 4-15)

Kurubaklagiller 7.8, Yeşil sebzeler 3.2, Diğer sebzeler 0.6, Pekmez 10.0, Tahin 8.8, Kuru üzüm 3.0, Ekmek 1.5, Portakal 1.0, Elma 0.6

DEA’da Semptomlar Nonspesifik bulgular: Halsizlik,

iştahsızlık, huzursuzluk, çarpıntı, kulak çınlaması, baş dönmesi, solukluk, baş ağrısı, nefes darlığı

Spesifik bulgular: Pika, glossit, dil papillasında atrofi, koilonişia, tırnaklarda kolay kırılma, ağız köşelerinde ülserasyon ve fissürler hipofarinks ve bu oluşuma bağlı yutma güçlüğü ve gastrik yakınmalar.

Çocuklarda motor ve mental gelişme geriliği

Tedavi

Fe ++ tuzları (yemeklerden 1 saat önce veya sonra)

Karaciğer, dalak, et ürünleri, pekmez, kurubaklagil, susam, ceviz, kuru meyveler alınması önerilir.

Kepekli tahıllar azaltılır, Çay yemekle birlikte alınmamalıdır. C vitamini bulunan besinler her öğün

alınmalıdır. Ağır anemide enjeksiyon veya kan

transfüzyonu gerekebilir.

MAKROSİTİK , MEGALOBLASTİK ANEMİLER

B12 vitamini ve/veya folik asit eksiklikleri sonucu ortaya çıkan anemilerdir.

Eritroid ve miyeloid hücrelerdeki çekirdek-sitoplazma matürasyonu arasındaki ilişkinin bozulması sonucu ortaya çıkar

Pansitopeni bulunur. Eritrosit hücre değişiklikleri sonucu

kemik iliğinde megaloblastlar, karyoreksis, Howell-Jolly cisimcikleri ve Cabot halkaları gibi inklüzyon cisimcikleri içeren eritrositler görülür.

Eritrositlerin Matürasyonu Vitamin B12 Ve Folik Asit Gereksinimi Eritrositlerin son olgunlaşmasında

vitamin B12 ve Folik asit önemlidir Her ikisi de DNA sentezi için gereklidir

(her ikisi de DNA’nın temel yapı taşlarından biri olan timidin trifosfatın yapımında farklı yollarda gereklidir)

Vitamin B12 ve folik asidin yokluğunda, DNA azalır ve buna bağlı olarak nükleer olgunlaşma ve bölünme yetersiz olur.

Kemik iliğindeki eritroblastik hücreler, üreme hızlarının yavaşlamasına ilaveten makrosit olarak tanımlanan

normalden büyük, hücre membranı dayanıksız, sıklıkla irregüler, geniş, alışılmış bikonkav disk yerine oval

şekilli eritrosit üretirler.

Makrositik RBC Normal RBC

B12 vitamin eksikliği doku düzeyinde myelin sentezi için gerekli olan S-adenozil metionin’in eksikliğine sebep olur, myelinizasyonun bozulması sonucu nörolojik bulgular görülür.

Folik asit eksikliğinde nörolojik bulgular görülmez

FOLİK ASİT EKSİKLİĞİ ANEMİSİ

Folik asit folatın aktif formudur Vücutta total 5-10 mg kadar bulunur. Serumdaki miktarı 5-20 ng/ml’dir. Alınmasının tamamen durduğu durumlarda

2-4 ay sonra anemi gelişir. Folik asit eksikliği varken gebe kalınması

durumunda bebekte nöral tüp defekti gelişebilir.

Yiyeceklerle alınan poliglutamik folik asit monoglutamata indirgenerek duedonum ve proksimal jejunumdan absorbe olur.

Barsak hücreleri içinde metilize olur metiltetrahidrofolat (metil THF)’a çevrilir.

Dolaşıma geçen THF’nin bir kısmı karaciğerde poliglutamat şeklinde depo edilir.

Folat Eksikliği NedenleriDiyetle yetersiz alımBitkilerde poliglutamat şeklinde olması emilimi düşürmekteKeçi sütü kullanımıBesinlerin hazırlanmasında yanlışlıklarGereksinim artışı: gebelik, bebeklik ve büyüme, artmış hücre proliferasyonuAlkol kullanımı

Bozulmuş kullanım: folik asit antagonistleri (metotreksat) enzim eksiklikleri

Emilim bozukluğu: ince barsak hastalıkları (tropikal sprue, çöliak hastalığı vb)

İlaçlar: Antikonvülzanlar, oral kontraseptifler, triamteren, trimetoprim, sülfametoksazol,

Klinik Bulgular Anemi Subikter Nadiren purpura Atrofik glossit Angular stomatit Malabsorpsiyon Kilo kaybı

Gereksinim (mcg/gün) 0-6 aylık: 40 7-12 aylık: 60 1-12 yaş: 100 13 ve üzeri: 200 Gebe: +200 Emzikli: + 100

Karaciğer 276, Mercimek 107, Kuru fasulye 125, Et 6, Peynir 13, Yumurta 5, Ceviz 77, Badem 45, Yeşil sebzeler 75, Lahana 32 Ekmek (tam un) 30, normal un 15

Besinlerin Folik asit Değerleri(mcg/100 g)

Folik Asit Eksikliğinde Tedavi Günde 1 mg verildiğinde 2-3 haftada

depoları doldurur İdame tedavisi 0.25-0.50 mg/gün Gebelerde proflaktik doz 0.20-0.40

mg/gündür

B12 (KOBALAMİN) EKSİKLİĞİ Doğadaki mikroorganizmalar

tarafından sentez edilir Et, balık, yumurta ve süt gibi

hayvansal proteinlerle alınır. Vücuttaki total miktarı 2-3 miligramdır Serumda 200-900 pg/ml dir. Alınmasının tamamen durduğu

durumlarda 3-4 yıl sonra anemi gelişir.

Yiyeceklerle alınan B12 vitamini midedeki parietal hücrelerden salınan bir glikoprotein olan intrensek faktör (IF) le bağlanarak ileuma gelir.

Distal ileumda IF’den ayrılarak absorbe olur, portal kanda transkobalamin II’ye bağlı olarak taşınır.

Bir kısmı karaciğerde depolanır, bir kısmı ise kemik iliği ve dokulara giderek DNA sentezi için kullanılır.

Pernisiyöz Anemi Megaloblastik anemilerin prototipidir Gastrik sekresyonda IF’nin eksikliği sonucu

meydana gelir IF’nin eksikliğinde B12 vitamininin emilimi

bozulur Erişkin ve konjenital formu olmak üzere iki

formu vardır Pernisiyöz aneminin erişkin formu Kuzey

Avrupa’da en sık görülen anemidir. Kadınlarda daha sıktır (K/E:1.4/1) İleri yaşlarda görülür. Ülkemizde az görülmektedir.

B12 Vitamini Eksikliği Nedenleri Yetersiz alım (vejeteryanlar) IF eksikliği İntrensek faktörün konjenital

yokluğu veya anormalliği Gastrektomi Gastrik mukozanın atrofisi Gereksinimin artması Emilimin bozulması

İnce barsaktan emilim bozukluğuna neden olan hastalıklar

İntestinal hastalıklar: İleal rezeksiyon, ileitis, infiltratif hastalıklar (lenfoma, skleroderma) çöliak,

Diğer nedenler: Diphyllobotrium latum infestasyonu, Grasbeck- İmmerslund sendromu (proteinüri ile birlikte familial selektif malabsorpsiyon), ilaca bağlı B12 malabsorbsiyonu (kolşisin, paraaminosalisilik asit, neomisin)

Klinik Bulgular Halsizlik, Dilde yanma Parestezi Subikter, atrofik glossit Keliozis Malabsorbsiyona bağlı kilo kaybı Trombositopeniye bağlı kanama Lökopeniye bağlı enfeksiyon Tırnak yataklarında pigmentasyon Deride kırışıklıklar

Nörolojik Bulgular Nöropati Parestezi Vibrasyon Pozisyon duyularının kaybı Medulla spinalis arka ve yan kordon

dejenerasyonu, Spastik ataksi Somnolans Koku alma ve görme bozuklukları Demans ve şizofreni gibi psikolojik

bozukluklar

Gereksinim( mcg/gün)0-12 ay 0.5

1-3 yıl 0.9

4-9 yıl 1.2

10 yıl ve yukarı 2.4

Gebelik için ek 0.2

Emziklilik için ek 0.4

Besinlerin B12 Değerleri( mcg/100 g)

Karaciğer 50-150 Böbrek 20-50 Yürek 15-30 Et- balık 2.0-8.0 Süt 0.1 Yumurta sarısı 1 Peynir 1.2-3.6

Tedavi Parenteral B12 vitamini verilir Kemik iliği 24-48 saatte düzelir. 2-3 günde

retikülosit sayısı yükselmeye başlar 6.-7. günlerde pik yapar Başlangıçta 1000 mcgr/gün 1 hafta Retikülosit cevabı gözlenirse aynı doz

günaşırı 2 hafta Daha sonra 2-3 haftada bir Anemi düzeldikten sonra ayda bir 1000

mcgr (ömür boyu)

Diğer Besin Öğeleri Yetersizliği Vitamin C: Folik asitin etkinleşmesi

için gerekli, inorganik demirin barsaktan emilimini arttırır.

B 6: Hemin yapısında rol alır. PEM: Tüm besin öğelerinin yetersiz

olması, malabsorbsiyon gelişmesi Vitamin D: Raşitik çocuklarda sık. ?

ANEMİDEN KORUNMA

Beslenme eğitimi ve diyetin düzenlenmesi Demir ve folat desteği, İlaçların düzenli alınmasının sağlanması, Parazit enfeksiyonlarının kontrolü, Gereksiz aspirin vb kullanılmamalıdır. Besin zenginleştirilmesi çalışmaları

yapılması gerekir. Etkili aile planlaması yöntemlerinden

yararlanılarak sık (24 aydan az) ve çok sayıda (3 +) doğumlar önlenmelidir.

Beslenme Önerileri Her yenidoğanın ilk 6 ay sadece anne

sütü alması sağlanmalıdır. Her yenidoğanın 6. aydan sonra

uygun, yeterli miktarda ek besinlerle beraber 1.5-2 yaşına kadar emzirmesi desteklenmelidir.

Gebelere ve 6-24 aylık çocuklara demir veya demir-folik asit desteği sağlanmalıdır.

Demir-folik asit suplementleri yemekler arasında veya yatmadan önce bir miktar meyve suyu veya su ile alınmalıdır.

Çayda bulunan tanen demir emilimini azalttığı için yemek sırasında çay-kahve içilmemeli, yemekten 1 saat sonra içilmelidir. çayı açık içmek, limon sıkmak da yararlı olur.

Mayalı ekmek kullanılmalıdır (fitatları parçalar).

Kırmızı et, yumurta, pekmez, kuru meyveler, kuru baklagiller demir açısından zengin besinlerdir. Bu besinler sıkça tüketilmelidir.

Risk grubundakiler ( gebe, emzikli, doğurgan kadınlar, 0-6 yaş çocuklar) hayvansal besin alımını (karaciğer, dalak et, yumurta) arttırmalıdır.

C vitamini demir emilimini arttırmaktadır. Bu nedenle turunçgiller, yeşil yapraklı sebzeler, karnabahar, lahana, patates, domates ve yeşil biber gibi besinler her öğün yemeklerle birlikte tüketilmelidir.

Ekmeklik unlara demir katılması konusunda devlet kurumlarının yardımı sağlanabilir.

Besinleri pişirme, hazırlama yöntemlerine dikkat edilmelidir (uzun süre kaynatma, kaynama suyunu dökme, sebzeleri doğrayıp bekletme, piştikten sonra bekletme, güneşte kurutma vb.

EMZİRMENİN KORUNMASI, ÖZENDİRİLMESİ, DESTEKLENMESİ İLE DEMİR YETERSİZLİĞİ ANEMİSİNİN ÖNLENMESİ VE KONTROLÜ

DEMİR GİBİ TÜRKİYE PROJESİ(SB-AÇS ve AP Müdürlüğü-2004)

Bu sorunun çözümü için Sağlık Bakanlığı ülke düzeyinde; toplumun demir yetersizliği konusunda bilinçlendirilmesi, bebeklerin ilk 6 ay anne sütü almasının ve 6. Ayın sonunda uygun ve yeterli miktarda ek besine geçilerek, emzirmenin 2 yaşına kadar sürdürülmesi, 4-12 ay arası her bebeğe proflaktik amaçlı ücretsiz demir desteği sağlanması, 13-24 ay anemisi olan bebeklere demir tedavisi önerilmesi amacıyla “Demir Gibi Türkiye” projesini başlatmıştır.

DEMİR SUPLEMANTASYONU UYGULAMASI-PRENSİPLER

Prematür veya 2500 gr’ın altında ağırlıkla doğmuş bebeklere, 2. ayından daha önce başlanmamışsa (2mg/kg/gün dozla ve günde bir kez, 5 ay süre ile) demir preparatı başlanması

4-12 ay arası bebeğe 4.ayda DBT aşısının 3. dozu için geldiğinde; suplemantasyon amacıyla

10 mg/gün dozla=+3 değerlikli demir için 4 damla/gün,

+2 değerlikli demir için 9 damla/gün ve günde 1 kez, 5 ay süre ile demir preparatı kullanılması

4-24 ay arası, palmar soluklukla şüphelenilerek, Hb, Htc ölçümü ile anemi tespit edilen her bebeğe

3mg/kg/gün dozla ve günde 1 kez 3 ay süre ile demir preparatı reçetelenmesi

Proflaktik demir uygulanan bebeklerin ilaç başladıktan sonra 9. ayda kızamık aşısı ile beraber takip edilmesi, anemisi varsa sevk edilmesinin yoksa proflaksinin devamının sağlanması

Anemi tedavisi verilen bebeklerin ilaç başladıktan 1 ay sonra takip edilmesi, anemisi varsa sevk edilmesinin yoksa tedavisinin devamının sağlanması

Hb değeri 7g/dL’den, Htc değeri %21’den düşük tespit edilen her küçük bebek ve çocuğun

Hastaneye acil sevkinin sağlanması

“İyi hekimler hastalığı önlerler. Vasat hekimler hastalık belirmeden yok ederler. Kötü hekimler hastalığı tedavi ederler.”

-Huang Dee: Nai - Ching (2600 B.C. 1st Chinese Medical Text)

TEŞEKKÜRLER...