Srednja kola elinac elinac

Maturski rad

Zanimanje:

Tema: Menaer nosilac aktivnosti upravljanja

Mentor: Uenik:, prof. Rozana Ruli

elinac, maj 2015 SADRAJ

Strana Uvod3

1. Bezgotovinsko plaanje4-5 1.1. Kreditne/debitne kartice7-8 1.2. Pametne kartice i elektronski novanici9-10

Zakljuak13

Literatura14

Bezgotovisnko plaanje

2

3

uvod

Proces neprestanih promjena u finansijskim strukturama razvijenih trinih privreda zasniva se na finansijskim inovacijama koje rjeavaju problem sve veeg broja i sve sloenijih operacija u bankama, a neophodan uslov za to su tehnoloke inovacije, posebno u bezgotovinskom i elektronskom plaanju.

Kako bi bankarske organizacije to bre, efikasnije i ekonominije obavljale svoje poslove,a da pri tome trokovi uea ivog rada i trokovi poslovanja uopte, budu minimalni, neophodna je primjena savremene tehnologije. Banke i njihovi komitenti esto se susreu sa problemom nepotpune sigurnosti, tajnosti i postojanosti tanih podataka. Kako bi se ovi i slini problemi uklonili, banke insistiraju na sve veoj strunosti njenih kadrova, kao i na primjeni savremenih tehnika i tehnologija prilikom obavljanja bankarskih poslova.

Jedna od najvanijih inovacija, koja je danas neophodna za poslovanje svake banke je razvoj bezgotovinskog i elektronskog plaanja. Mada je kod nas ovaj sistem plaanja jo uvijek nov, on ipak mnogo doprinosi razvoju dananjeg bankarskog sistema.

1. BEZGOTOVINSKO PLAANJE

Iako plaanje i naplata nisu samo tehnika pitanja, tehnologija moe znaajno unaprijediti obavljanje finansijskih transakcija, omoguavajui da se ona obave bre, tanije, pouzdanije i komfornije. Poslednjih godina uee bezgotovinskog plaanja u ukupnoj strukturi plaanja izmeu uesnika u platnom prometu sve vie raste. Plaanje bez upotrebe gotovog novca nazivamo bezgotovinskim plaanjem. Ono se vri preknjiavanjem potrebnog iznosa plaanja sa rauna dunika na raun povjerioca kod iste kreditne ustanove i njene mree filijala, ili izmeu razliitih kreditnih ustanova i to uz pomo razliitih instrumenata. Ovim plaanjem postiu se velike utede u poslovima, prostorijama, ureajima, kadrovima itd. jer se smanjuje potreba izraivanja, uvanja, prenoenja i estog prebrojavanja golemih koliina gotovog novca. Osim toga, ovakvim plaanjem se omoguuje veoma potrebno praenje i kontrolisanje privrednih kretanja od za to odreenih ustanova.

Najee koritena sredstva za obavljanje finansijskih transakcija u bezgotovinskom poslovanju su:

Kreditne/debitne kartice

Pametne kartice (Smart Card) i elektronski novanici (Electronic Wallet)

Elektronski ili digitalni novac (Electronic Money, Digital Cash) Sistemi mikroplaanja (Micropayment)

1.1. Kreditne/debitne kartice

Kreditna/debitna kartica se obino definie kao mali komad kartona ili plastike koji sadri neko sredstvo za identifikaciju (npr.potpis ili sliku), to omoguava osobi na koju kartica glasi da kupuje robu ili usluge na teret svog rauna, koji se periodino zaduuje. Ove kartice se esto nazivaju i plastinim novcem i one u znatnoj mjeri zamjenjuju ekove i gotovinu. Plastine kartice predstavljaju put u svijet bez ekova i bez gotovog novca, tako da se sva plaanja stanovnitva mogu vriti putem ovih kartica na teret rauna graana kod banaka.

Omoguavajui klijentima da svoje obaveze izmiruju kreditnom/debitnom karticom, prodavac ili davalac usluga (Enablers) ubrzava tok finans.sredstava (Cash Flow) i smanjuje trokove naplate. Ujedno, otklanja se potreba za klasinim fakturisanjem, to ima za posljedicu potencijalno znaajno snienje tehnikih i administrativnih trokova same naplate. Posrednici u ovom obliku plaanja zarauju na lanarinama koje naplauju od svojih komitenama, na provizijama kojima naplauju svoje usluge, ali isto tako i naplatom kamata neurednim komitentima. Sa druge strane, plaanje karticom za kupca znai svojevrsnu odgodu plaanja ili kratkorono zaduivanje, to je za njega svakako privlana pogodnost. Ukratko, plaanje karticom putem Interneta nudi kupcu sve uobiajene prednosti takvog naina plaanja, uvean za komfor koji je karakteristian za bezgotovinsko plaanje.

U razvijenim zemljama se ove kartice sve vie koriste, djelimino i iz razloga to se na ovaj nain obezbjeuje bolja naknada za transakcione depozite kao i zbog uvoenja eksplicitne provizije na ranije besplatne usluge u vezi sa ekovima. Osim toga na razvoj plastinih kartica utie mogunost da se u svakom momentu mogu kupiti robe i usluge u zemlji ili u inostranstvu to je pogodno ne samo za potroae nego i za trgovinu koja time moe znatno poveati robni promet. *Kreditne kartice pojavile su se u Sjedinjenim Dravama tokom 1920-ih godina, kada su pojedine firme, poput naftnih kompanija i lanaca hotela, poele da ih izdaju svojim potroaima. Ovakve kreditne kartice bile su zatvorenog tipa, tj. mogle su da se koriste samo u prodajnim/uslunim objektima kompanije koja ih je izdala. Njihova upotreba znaajno je poveana nakon II svjetskog rata.

Prvu univerzalnu kreditnu karticu, koja je mogla da se koristi u raznovrsnim prodajnim/uslunim objektima, izdavao je Diner's Club, Inc., 1950.godine. U ovom sistemu, kompanija koja posluje kreditnim karticama (Diner's Club) naplauje vlasnicima kartica godinju proviziju, a njihove raune zaduuje mjeseno ili godinje. Firme-kooperanti irom svijeta plaaju provizije za usluge Diner's Cluba u rasponu od 4 do 7% od ukupnog iznosa rauna. Drugu znaajniju karticu ovoga tipa lansirala je American Express Company 1958.godine.

Kasnije su se pojavili bankarski sistemi kreditnih kartica, u kojima banka odobrava raun trgovca odmah po prijemu rauna o prodatoj robi, prikupljajui iznose koji e biti zaraunati vlasniku kartice na kraju ugovorenog perioda. Vlasnik kartice ovaj iznos plaa banci u totalu ili mjesenim ratama sa obraunatom kamatom. Prvi bankarski sistem od nacionalnog znaaja bio je BankAmericard, koji je pokrenula Bank of America iz Kalifornije 1959. godine. Ovaj sistem licenciran je u drugim dravama poetkom 1966.godine, a od 1976-77. godine nosi naziv VISA.

Mnoge banke koje su organizovale sisteme kreditnih kartica na lokalnoj ili regionalnoj osnovi odluile su da pristupe velikim nacionalnim sistemima poto se obim usluga (ishrana i smjetaj, kao i kupovina u prodavnicama) irio. Meutim, tek nedavno je upotreba kreditnih kartica znaajno proirena izvan sjeverne Amerike, budui da je do kraja sedamdesetih nivo njihove upotrebe u Evropi bio vrlo nizak.

Kreditna kartica, u dananjem smislu te rijei, je kartica koja dokazuje da je njenom vlasniku odobrena kreditna linija. Ona omoguava vlasniku da kupuje i/ili podie gotovinu do prethodno utvrenog iznosa; odobreni kredit moe se u cjelosti isplatiti na kraju odreenog perioda ili se moe isplaivati u ratama, pri emu se neizmireni dug smatra odobrenim kreditom. Kamata se zaraunava na iznos bilo kojeg odobrenog kredita, a vlasniku se ponekad naplauje i godinja provizija.

*Debitne kartice su novijeg datuma i predstavljaju metod plaanja koji se najbre razvija u Velikoj Britaniji. Kod ovih kartica potroa se za izvreno plaanje zaduuje na njegovom transakcionom raunu kod banke i to odmah ili dva-tri dana poslije izvrene transakcije. Debitne kartice u razvijenim zemljama imaju jo uvijek nii nivo korienja nego kreditne kartice, ali korienje debitnih kartica raste po vrlo visokoj stopi. One se koriste prije svega u trgovini na malo, zatim u hotelima, restoranima, benzinskim pumpama itd. Debitne kartice su povoljnije za prodavce odnosno davaoce usluga naroito ukoliko se odmah vri zaduenje transakcionog rauna potroaa korienjem on-line veze sa kompjuterskim centroml. Na taj nain prodavci odmah dobijaju novac, dok potroai ne mogu da koriste tzv. float odnosno vrijeme izmeu povlaenja eka i momenta zaduenja transakcionog rauna vlasnika eka. Potroai kod debitnih kartica su u nepovoljnijoj poziciji u odnosu na kreditne kartice, jer ne koriste kredit do mjesenog saldiranja. Korienje debitnih kartica moe se vriti samo do iznosa pokria na transakcionom raunu. Meutim, potroai mogu da dobiju kompenzaciju kod debitnih kartica npr.u vidu diskonta kod kupovine robe ili usluga.

Kreditne kartice, uglavnom, zahtijevaju etiri strane u svakoj transakciji: Vlasnika kartice Trgovca koji prodaje robu ili usluge Onoga ko vri obradu plaanja kreditnom karticom i Emitenta kreditne kartice.U izvjesnim sluajevima firma koja vri obradu plaanja kreditnom karticom i emitent kreditne kartice bie iste mada one, uglavnom, posluju kao razliiti pravni subjekti. Sigurnost kod korienja plastinih kartica obezbjeuje se putem personalnog identifikacionog broja (personal identification number PIN) koji se ugrauje na magnetnu traku ili ip i sastoji se od nekoliko digitalnih znakova. Broj kartice prenosi se od kupca do prodavca elektronskim putem, te prodavac alje kupljenu robu potom. Prenos broja kartice obavlja se preko World Wide Web informacionog sistema, odnosno putem Interneta.

PIN broj (Personal Identifiaction Number) je lina tajna ifra vlasnika kartice. PIN broj se obino sastoji od 4 cifre i isti je generisan, odtampan i kovertiran po posebnoj sigurnosnoj proceduri propisanoj od strane platnog sistema (VISA, MasterCard, Diners I sl.) kojem kartica pripada. Sigurnosna procedura (tzv.PIN management,) garantuje da niko pa ni slubenici koji sprovode tu proceduru ne mogu saznati vlasnikov PIN broj. PIN broj slui da se vlasnik identifikuje prilikom korienja kartice na ATM ureajima (bankomatima). Za pojedine vrste platnih kartica kao to je to na primer debitna platna kartica Maestro koja pripada MasterCard platnom sistemu PIN broj se koristi za identifikaciju ne samo prilikom korienja kartice na ATM ureajima ve i prilikom svakog plaanja roba/usluga na prodajnim mestima koja su opremljena POS terminalima. Takoe, isti ili drugi PIN broj koji izdavalac kartice dodjeljuje, moe se koristiti za identifikaciju prilikom korienja kartice putem Interneta (E-commerce) ili putem mobilnog telefona (M-commerce). Prilikom korienja, PIN broj se unosi lino u ATM ili POS terminal i tom prilikom ne smije biti izloen pogledima drugih lica. PIN broj ne treba uvati zajedno sa karticom. Iz istih razloga Banka je obavezna da karticu i PIN broj urui u odvojenim kovertama a ako se isti dostavljaju potom te poiljke se nikada ne upuuju istog dana. Preporuuje se da se PIN broj zapamti a koverat ,u kojem je primljen, uniti. Ukoliko je drugo lice saznalo vlasniki PIN broj o tome odmah treba obavijestiti Izdavaoca kartice i zahtijevati zamjenu PIN broja. Kod za identifikaciju u elektronskim transakcijama smatra se da je ekvivalent potpisa potroaa.

Uobiajena transakcija pomou kreditne kartice odvija se na sljedei nain: Trgovac izraunava vrijednost kupljene robe i trai od kupca da plati Kupac daje trgovcu kreditnu/debitnu karticu Trgovac provlai kreditnu/debitnu karticu kroz POS terminal. Vrijednost prodate robe se unosi runo ili se preuzima iz registar-kase Trgovac podnosi podatke o kreditnoj/debitnoj kartici i vrijednosti kupljene robe svojoj poslovnoj banci, sa zahtjevom za autorizaciju POS terminali su obino podeeni tako da zahtijevaju autorizaciju u momentu prodaje, a stvarni prenos podataka sa rauna vri se kasnije Poslovna banka zatim obrauje transakciju, prosljeujui zahtjev za autorizaciju banci koja emituje kreditnu/debitnu karticu. Broj kreditne/debitne kartice identifikuje vrstu kartice, banku koja ju je emitovala i raun vlasnika kartice. Ako vlasnik kartice ima dovoljno novca na svom raunu da pokrije kupovinu (ili mu je odbrena kreditna linija), banka koja emituje kreditnu/debitnu karticu autorizuje transakciju i generie autorizacionu ifru. Ova ifra se alje nazad poslovnoj banci. Banka koja emituje karticu rezervie novac na raunu vlasnika kartice u iznosu koji je ekvivalentan vrijednosti kupljene robe. Meutim, raun vlasnika kartice se jo uvijek ne zaduuje. Poslovna banka obrauje transakciju, a zatim alje ifru za odobrenje ili odbijanje POS terminalu trgovca. Svaki POS terminal ima svoj jedinstveni identifikacioni broj, tako da je institucija koja vri obradu transakcija u mogunosti da proslijedi podatke upravo tom terminalu Raun tampa POS terminal ili registar-kasa. Trgovac zahtijeva od kupca da potpie raun, koji ga obavezuje da nakonadi naznaeni iznos banci koja emituje kreditnu/debitnu karticu. Kasnije, u najveem broju sluajeva uvee, kada se radnja zatvara, trgovac uporeuje autorizacije koje su memorisane u POS terminalu sa potpisanim raunima. Kada izvri provjeru podudarnosti svih autorizacija sa potpisanim raunima, trgovac e prevesti, ili prenijeti podatke o svakoj autorizovanoj transakciji kreditnom/debitnom karticom poslovnoj banci na depozit. Isto tako, on moe deponovati kod banke i realne, potpisane papirne raune Poslovna banka, za svaki pojedini raun, vri sa odgovarajuom bankom koja je emitovala karticu ono to se naziva zamjenom. Banka koja je emitovala karticu odobrava poslovnoj banci iznos konkretnog rauna, umanjen za iznos provizije za zamjenu. Poslovna banka zatim deponuje iznos svih rauna koje je podnio konkretni trgovac na njegov raun, umanjujui ga za diskontnu proviziju.

Prethodno opisani postupak elektronskog plaanja putem kartice, zahtijeva usklaen rad mnogih uesnika. Ipak, presudnu ulogu u itavom procesu ima davalac usluga, koji ne samo da mora maksimalno tititi transakcije odgovarajuim mehanizmima zatite, nego mora brzo i sigurno uspostavljati veze izmeu klijenata, trgovaca, ukljuenih banaka i davaoca usluga u srazmjerno kratkotrajnoj finansijskoj transakciji. Osnovni uslov kvaliteta

Za prodavce robe ili usluga putem korienja kartica bitno je da banka, ili druga institucija koje je dotine kartice izdala, prihvata obaveze koje stvaraju imaoci kartica kada se ove obaveze prezentiraju za naplatu. Na taj nain ukljuena je garancija banke odnosno institucije koje je kartice izdala u pogledu isplate prodavcu za robu ili usluge. Radi svoga obezbjeenja, banka vodi rauna o platnoj sposobnosti svojih klijenata kojima kartice izdaje, odreuje maksimalni iznos kredita ukoliko se radi o kreditnoj kartici, kao i rok do kojeg kartica vai.

Iako je plaanje karticom veoma popularan oblik izvravanja finansijskih transakcija u elektronskom poslovanju, mnogi ljudi su skeptini zbog straha od prevare i ostalih popratnih rizika. Upravo iz tog razloga, sigurnost transakcija u elektronskom plaanju i dalje ostaje osnovnim razlogom koji sprijeava bri razvoj ovakvih sistema plaanja. Kako bi se poboljao imid elektronskog plaanja putem kartica, vodee svjetske kue (Visa, American express, MasterCard, Discover...) podstiu, organizuju i sponzoriu istraivanja i inovacije u podruju sigurnosti online transakcija (putem PIN broja). Davaoci usluga brinu o sigurnosti finansijskih transakcija i trgovci preuzimaju odreen dio odgovornosti u tom smislu, formuliui odgovarajuu politiku zatite koju obrazlau kupcima i koje se striktno pridravaju.

Kreditne i debitne kartice sve vie dobijaju na znaaju kao metod obrauna za plaanja na malo pri kupovini odreenih roba i usluga. Najvee kompanije koje posluju kreditnim karticama organizovale su zasebne elektronske i obraunske sisteme. MasterCard i Visa imaju sopstvene mree ili elektronske terminale koje se koriste za verifikaciju transakcija irom svijeta.

Elektronski terminali na mjestu prodaje, o kojima e kasnije biti govora, (EFT/POS terminali) omoguavaju da se podaci sa kartice provjere za manje od 15 sekundi u okviru mree koja povezuje trgovce irom svijeta sa centrom za obradu kreditnih kartica i eminentom kreditnih kartica. Na primjer, sistem koji koristi Visa, Visanet, sastoji se od tri raunarska centra, od kojih su dva u Sjedinjenim Dravama, a jedan u Velikoj Britaniji. iroke komunikacione mree povezuju trgovce, koji koriste Visa sistem, sa ovim raunarskim centrima. Ove mree se sve bre ire, uporedo sa trendom prihvatanja kreditnih kartica od strane potroaa.

Broj kreditnih kartica u upotrebi raste naglo irom svijeta. U Evropi je krajem 1990. godine postojalo oko 200 miliona vlasnika kreditnih kartca. Prema podacima londonske konsultantske firme Battelle, ovaj broj je do kraja 1995. godine porastao na 350 miliona. Pored toga, vlasnici kreditnih kartica sve ee koriste svoje kartice umjesto tradicionalnih naina plaanja putem gotovine i ekova. U Battelle-u tvrde da je broj transakcija plaanja putem kartica iznosio 8 milijardi krajem 1995. godine, to predstavlja poveanje od 300% u odnosu na 1990. godinu.

Platni sistemi kreditnim/debitnim karticama pokazali su se krajnje neotpornim na zloupotrebu. Kreditne/debitne kartice mogu se ukrasti od njihovih vlasnika i onda zloupotrijebiti, a trgovci koji primaju plaanja kreditnom/debitnom karticom mogu prevariti potroaa i ne isporuiti mu robu (npr.kod naruivanja preko telefona). Gubici zbog zloupotrebe plaanja kreditnom/debitnom karticom od strane trgovaca su znaajniji. Zbog toga se vri otra selekcija trgovaca koji e dobiti ovlatenje da primaju plaanja putem kreditnih/debitnih kartica. Slino tome, izdavanje kreditnih/debitnih kartica sve se vie kontrolie kako bi se smanjila zloupotreba i prevara od strane vlasnika kartica.

1.2. Pametne kartice i elektronski novanici

Tehnologija pametnih kartica je odavno poznata, a svoju primjenu je izmeu ostalog nala i u telefoniji. Naime, ve su odavno u upotrebi telefonske kartice sa memorijskim ipom u kojem su pohranjene odreene informacije. Sa razvojem mobilne telefonije, tzv.unaprijed plaene (Prepaid) usluge postaju sve popularnijim, a osnova za njihovu upotrebu su takoe pametne kartice.

Pametna kartica je plastina kartica dimenzija uobiajenih za kreditne i debitne kartice s tom razlikom to je na njoj ugraen ip. Drugim rijeima, plastinu karticu pametnom ini ip, odnosno poluprovodiki elektronski sklopovi. ip je u sutini, mikroprocesor sa memorijskim kapacitetima u kojima se mogu pohraniti znaajne koliine informacija. Uz mogunost memorisanja informacija, ip na pametnoj kartici takoe moe i obraivati informacije, to znai da su u njemu ugraeni programi. Zavisno od vrste ugraenog ipa, pametne kartice mogu biti: memorijske, procesorske ili kombinovane.

Odgovarajui elektronski ureaji omoguavaju itanje pametnih kartica, te prenos informacija koje su na njima memorisane ili obraene na neko udaljeno odredite putem kominikacione mree. Odnedavno postoje i tzv.beskontaktne pametne kartice, koje imaju minijaturnu antenu putem koje se informacije mogu beino slati i primati u beinoj komunikacionoj mrei. Pametne kartice se mogu itati pomou konvencionalnih itaa ili beinih terminala. Nove izrade kartica omoguuju i njihovo itanje putem disketnih jedinica personalnih raunara.

ip se ugrauje u elektronski modul, koji se lijepi na plastinu karticu. Elektronski modul ima kontakte putem kojih se razmjenjuju podaci izmeu ipa i itaa kartica. Meunarodni standardi (Standard ISO 7816), definiu koji kontakt slui za prenos koje vrste podataka. Razmjenom poruke izmeu kartice i procesora u mrei upravljaju odgovarajue aplikacije. Za njihovo programiranje koristi se interfejs za programiranje aplikacija (application Programming Interface), koji omoguava upotrebu kartica u razliitim primjenama. Danas se najee koristi Interfejs Java smart Card API.Pametne kartice se koriste za plaanje, identifikaciju, autentifikaciju i autorizaciju, u raznim djelatnostima. Aplikativni programi obrauju podatke proitane sa kartice i prosljeuju ih raunarima lociranim na drugom kraju infrastrukture pametnih kartica, poput servera finansijskih transakcija u bankama, mobilne telefonske centrale itd.U poreenju sa konvencionalnim, kreditnim/debitnim karticama, pametne kartice ispoljavaju znaajne prednosti u nekoliko podruja: Sigurnost pametne kartice se mogu koristiti ka oefikasno sredstvo zatite od prevara i zloupotreba u finansijskom poslovanju, budui da u sebi imaju ugraene tehnologije za identifikaciju i autentifikaciju; Komfor pri korienju mogunost primjene pameten kartice je neogranieno, budui da se na nju mogu pohraniti gotovo sve identifikacione informacije korisnika; Ekonomski efekti primjenom pametnih kartica mogu se smanjiti trokovi poslovnih transakcija eliminacijom papirologije. Osim toga, pametne kartice mogu unaprijediti plaanje, te uticati na poveanje protoka novca; Prilagodljivost posebnim potrebama pametna kartica ima dovoljno memorijskog kapaciteta da se moe prilagodoti posebnim potrebama korisnika, ali i potrebama okruenja. One se jednako dobro povezuju sa javnim mreama, poput interneta i sa privatnim mrenim sistemima kao to je swift. Multifunkcionalnost procesorska mo pametne kartice ini je sposobnom za povezivanje veeg broja funkcija. Multifunkcionalsnost pametnih kartica olakava korisniku, ali i organizacijama sa kojima on uspostavlja odreene odnose, obavljanje raznih operacija na gotovo identian nain.

Funkcija plaanja nije samo integralni, ve obino i najvaniji dio primjene pametnih kartica. Meutim, mora se istaknuti kako korienje pametnih kartica u funkciji sredstva plaanja nije poprimilo masovnije razmjere. Jedan od vanih uzroka tome je svakako nedostatak odgovarajue zakonske regulative u podruju elektronskog poslovanja generalno, a naroito u njegovom finansijskom segmentu.

ZAKLJUAK

Moderan ivotni ritam i razvoj tehnologije izuzetno utiu na razvoj bankarskog poslovanja. Dostupnost razliitih, prilagodljivih i cjenovno konkurentnih bankarskih usluga uz upotrebu modernih tehnologija, postaje temelj dananjeg bankarstva i drutva uopte.

Bezgotovinsko plaanje postalo je nuno u ponudi svake moderne banke, a prilagoavanje potrebama korisnika osnovni vodi, koji danas moe donositi konkurentne prednosti. Korisnika koji obavljaju bankarske usluge elektronskim putem je iz dana u dan vie, a potreba za modernim komuniciranjem s korisnicima sve vea. Bez obzira na vrlo veliki znaaj savremene informacione tehnologije u bankarstvu, ova tehnologija nee spasiti finansijske institucije- velike ili male- ukoliko nemaju dobro upravljanje. Prema tome, savremena informaciona tehnologija ipak je samo sredstvo putem kojeg banke bre i preciznije ostvaruju svoje funkcije. Meutim, za uspjeh ili neuspjeh banaka, presudno je da se sprovodi uspjeno upravljanje bankom.

Literatura

1. Neke svoje knjige ti navedi.......2. Internet