bezpŁatna gazeta krajowej izby diagnostÓw …kidl.org.pl/uploads/patrycja siwiec/dl/rok 9, numer 4...

BEZPŁATNA GAZETA KRAJOWEJ IZBY DIAGNOSTÓW L ABORATORYJNYCH

ROK IXNR 4 (25)

GRUDZIEŃ2011

Wesołych Świąt Bożego Narodzenia i szczęśliwego Nowego Roku

ISSN 2084-1663

bioMérieux Polska, ul. Żeromskiego 17, 01-882 Warszawatel. (22) 569 85 00, fax (22) 569 85 54, www.biomerieux.pl

INDIKO Thermo ScientificWieloparametrowy analizator biochemiczny typu „bench-top”

Idealne rozwiązanie dla małych i średnich laboratoriów

„Wszyscy wszystkimślą życzenia...”O

kres adwentu i zbliżających się świąt Bożego Narodzenia to czas ref leksji, składania sobie ży-czeń, a także optymistycznego spojrzenia w przyszłość. Drodzy Diagności, przyjmijcie ode mnie i od członków Prezydium KRDL oraz wszystkich pracowników biura serdeczne życzenia. Niech

nadchodzący czas przyniesie wszystkim Państwu zdrowie, pokój i zadowolenie – także f inansowe – z wykonywanej pracy, szacunek pracodawców i pacjentów. Niech najbliższe dni wniosą do Państwa domów świąteczną atmosferę i rodzinną bliskość, a Nowy Rok niech będzie dobrym czasem. Diagnostom pełniącym dyżury podczas świąt życzę, by uśmiech współpracowników i pacjentów wynagrodził trudy spędzania tych wyjątkowych dni poza gronem najbliższych, w szumie laborato-ryjnej aparatury i dzwoniących telefonów.

Niech rok 2012 przyniesie realizację zainicjowanych już przez KIDL działań. Życzę więc:

udanego połączenia obchodów 10-lecia powstania Samorządu Diagnostów KIDL z Pierwszym Ogólnopolskim Dniem Diagnosty Laboratoryjnego (który planujemy świętować cyklicznie 27 maja);

wejścia w życie rozporządzenia, które wprowadza przy rejestracji MLD konieczność pozytywnej opinii KIDL i Wojewódzkiego Konsultanta;

przyjęcia uzupełnionej klasyfi kacji badań laboratoryjnych w połączeniu z wymogami stawianymi wobec laboratoriów je wykonujących;

wejścia w życie rozporządzenia w sprawie technologicznego opisu medycznych procedur diagnostycznych;

poprawienia zdawalności egzaminów specjalizacyjnych w dziedzinach diagnostyki laboratoryjnej;

utworzenia w Komisji Europejskiej platformy kwalifi kacji zawodu diagnosty laboratoryjnego we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej; intensyfi kacji prac Komisji Europejskiej w zakresie włączenia opisu zawodu diagnosty laboratoryjnego do Dyrektywy Unijnej.

Nade wszystko jednak życzmy sobie nawzajem, by w najbliż-szym roku widoczny był rozwój medycznych laboratoriów diagno-stycznych. Spełnienie tego życzenia będzie możliwe, gdy oszacujemy wartość ekonomiczną doradztwa diagnosty laboratoryjnego i badań laboratoryjnych oraz płynący z ich wykonania zysk dla całego procesu terapeutycznego. Do uzyskania tych danych niezbędne jest określenie czasu potrzebnego diagnoście na wykonanie poszczególnych badań i określenie limitu ich wykonania w godzinach pracy. Zadanie to jest priorytetowe dla utrzymania prestiżu zawodu diagnosty laboratoryj-nego, który nie może być traktowany jak operator analizatora, mecha-nicznie naciskający „enter” tysiące razy w ciągu dnia czy dyżuru. Ale teraz, na czas przedświąteczny i dni Bożonarodzeniowe przekazujemy Państwu płytę z przepięknymi pieśniami adwentowy-mi i polskimi kolędami w wykonaniu chóru Uniwersytetu Medyczne-go w Lublinie. Podtrzymajmy ten cudowny, polski zwyczaj wspólnego kolędowania…

Elżbieta Puacz Prezes KRDL

4 DIAGNOSTA laboratoryjny

Spis treści

BEZPŁATNA GAZETA KRAJOWEJ IZBY DIAGNOSTÓW LABORATORYJNYCH

Wydawca Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych03-428 Warszawa, ul. Konopacka 4tel. (22) 741-21-55, (22) 741-21-57(22) 741-11-60faks: (22) 741-21-56Numer rachunku: 72102010420000880200105692Bank PKO BP IV Oddział Warszawa

Redakcja:Elżbieta Puacz – Prezes KRDLMariusz Lis – Dyrektor ds. Finansowych i Rozwoju KIDLGrzegorz Szych – konsultacja technicznaNakład 10750 egz.

3 „Wszyscy wszystkim ślą życzenia...” DR ELŻBIETA PUACZ, Prezes KRDL

DIAGNOSTYKA5 18 listopada – Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach DR ELŻBIETA STEFANIUK

7 Diagnostyka laboratoryjna chorób alergicznych DR SŁAWOMIR BIAŁEK

11 Czy znamy czynniki ryzyka w chorobie Wegenera? VIOLETTA PETRONIEC, EWA AUGUSTYNOWICZ-KOPEĆ

14 Sprawdź swoją wiedzę – test 1-3

OKIEM PRAWNIKA16 Zgoda pacjenta na badania laboratoryjne AGNIESZKA GÓRECKA

18 Sposób autoryzacji wyniku laboratoryjnego przekazywanego w formie elektronicznej

KRZYSZTOF BAKA

WYDARZENIA22 DiagKompas – partnerstwo na rzecz podnoszenia standardów

etycznych w sektorze diagnostyki in vitro 23 Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej diagnostów

laboratoryjnych – krajobraz w przeddzień zmian MAGDALENA CIEŚLA

26 Diagności – nadzwyczajnie zwyczajni CZESŁAW GŁOWNIAK

29 Medykolędy MONIKA MIELKO-REMISZEWSKA

29 Diagności z talentem

30 Lekcja angielskiego

W NUMERZE

CYTODIAGNOSTYKA SZYJKI MACICY. PODRĘCZNIK DLA CYTOMORFOLOGÓW MEDYCZNYCHMARIA CHOSIA, WENANCJUSZ DOMAGAŁA

Książka na temat cytodiagnostyki szyjki macicy od zmian nienowotworowych, neoplazji wewnątrzbłonkowej, do raków szyjki macicy z omówieniem różnicowej diagnostyki cytologicznej. Liczne zdjęcia preparatów cytologicznych i histologicznych w kolorze okazujące kolejne etapy zmian chorobowych wraz z dokładnymi opisami ułatwiają przyswojenie tej trudnej tematyki. Książka przede wszystkim dla cytomorfologów medycznych, patomorfologów i rozpoczynających te specjalizacje.Cena: 42 zł

INFORMACJA O KSIĄŻKACH ZNAJDUJE SIĘ NA STRONIE KRAJOWEJ IZBY DIAGNOSTÓW LABORATORYJNYCH WWW.KIDL.ORG.PL ORAZ NA STRONIE WYDAWCY WWW.PROPHARMACIA.PL.

ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ MAILEM [email protected] LUB FAKSEM: 22 398 39 48. ZAMÓWIENIA REALIZUJEMY ZA ZALICZENIEM POCZTOWYM.

BIBLIOTEKADIAGNOSTY LABORATORYJNEGO

DIAGNOSTA laboratoryjny 5

Od wielu lat mamy do czynienia z niezwykle groźnym zjawiskiem w obszarze zdrowia publicznego,

jakim jest narastająca i szybko rozprze-strzeniająca się oporność na antybiotyki wśród drobnoustrojów wywołujących naj-

ważniejsze i najpowszechniejsze zakażenia u człowieka. Wagę problemu potęguje ogra-niczenie możliwości skutecznego leczenia zakażeń z powodu oporności drobnoustro-jów na leki i związane z tym konsekwencje w postaci niepowodzeń terapeutycznych, oznaczających komplikacje zdrowotne, wyż-szą śmiertelność pacjentów oraz rosnące koszty leczenia. Narastająca oporność jest tym bardziej niebezpieczna, że jednocześnie zmniejszyło się zainteresowanie fi rm farma-ceutycznych poszukiwaniem nowych leków przeciwdrobnoustrojowych. W ostatnich 20 latach wprowadzono jedynie dwa nowe

antybiotyki, w dodatku o bardzo wąskich wskazaniach. Zachodzi więc pilna konieczność zwró-cenia uwagi na to zagadnienie i podniesienie świadomości zarówno osób bezpośrednio związanych z ochroną zdrowia i procesem diagnostyczno-terapeutycznym zakażeń, jak i społeczeństwa, a więc pacjentów. Dlatego Komisja Europejska w 2008 roku na wnio-sek Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób ustanowiła dzień 18 listopada Europejskim Dniem Wiedzy o Antybiotykach (EDWA). W tym roku Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach obchodzony był po raz czwarty. 17 listopada 2010 roku odbyła

się w Parlamencie Europejskim konferencja prasowa związana z EDWA i niebezpie-czeństwem narastającej antybiotykoopor-ności drobnoustrojów. Parlament Europejski opracował rezolucję w sprawie zagrożenia zdrowia publicznego w wyniku oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, która weszła w życie 17 listopada 2011 roku.

Kampania edukacyjnaW Polsce koordynatorem EDWA został Naro-dowy Instytut Leków. Prowadzi on działania w ramach programu zdrowotnego Ministra Zdrowia „Narodowy Program Ochrony Anty-biotyków” (NPOA), którego przewodniczącą jest prof. dr hab. med. Waleria Hryniewicz. Opracowano różnorodne materiały uświadamiające i informacyjne przeznaczo-ne dla społeczeństwa, personelu medyczne-go, polityków i prasy, które są rozpowszech-niane z roku na rok w coraz większym nakładzie. W ramach kampanii edukacyjnej zostały podjęte następujące działania:• Opracowano serię 16 plakatów ob-

razujących problem zakażeń, działa-nia i stosowania antybiotyków oraz powody i skutki zmniejszania się ich skuteczności, które prezentowane są w urzędach miast, szpitalach, pozasz-pitalnych placówkach opieki zdrowot-nej, jednostkach państwowej inspekcji sanitarnej, uczelniach wyższych, szko-łach, obiektach sportowych, a nawet w sejmie (w mniej więcej 30 miastach w całym kraju).

• W kinie i telewizji emitowany jest spot upowszechniający wiedzę na temat problemu antybiotykooporności. W ra-diu i telewizji odbywały się wywiady

i konferencje z przedstawicielami Na-rodowego Programu Ochrony Antybio-tyków.

• Przygotowano i rozpowszechniono materiały edukacyjne w formie ulotek i plakatów dla pacjentów oraz specja-listów medycznych. W akcję promocyj-ną oprócz urzędów miast włączyły się zakłady komunikacji miejskiej, które umożliwiły prezentowanie materiałów w formie plakatów i ulotek w środkach transportu. Zaangażowali się także uczniowie szkół średnich i studenci (nie tylko uczelni medycznych), z których pomocą tysiące mieszkańców może otrzymać informacje o właściwym sto-sowaniu antybiotyków i ich nieskutecz-ności względem infekcji wirusowych, takich jak grypa, przeziębienie.

• Promuje się wiedzę na temat antybioty-ków poprzez informacje zamieszczane na stronie internetowej www.antybioty-ki.edu.pl.

• Organizowane są liczne wydarzenia

Diagnostyka


18 listopada – Europejski Dzień Wiedzy o AntybiotykachDR ELŻBIETA STEFANIUK

ADIUNKT ZAKŁADU EPIDEMIO-LOGII I MIKROBIOLOGII

KLINICZNEJ, NARODOWY INSTYTUT LEKÓW, WARSZAWA

18 listopada

PRZEZIĘBIENIE? GRYPA? ZDROWIEJ BEZ ANTYBIOTYKÓW!

www.antybiotyki.edu.plKampania finansowana przez

Ministerstwo Zdrowia

Nadużywanie antybiotyków jest zjawiskiem powszechnym w całej Europie, a według statystyk uzyskanych w Europejskim Programie Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków ESAC Polska zajmuje pod tym względem miejsce w ścisłej czołówce.


na poziomie regionalnym, tj. wystawy, konferencje naukowe.

Groźne bakterieTrzeba podkreślić, że walka i przeciwdzia-łanie narastaniu oraz rozprzestrzenianiu się oporności bakterii na leki prowadzone są w kręgach medycznych nieustannie przez cały rok. Choroby zakaźne i zaka-żenia stanowią bowiem problem ogólno-światowy. Każdego roku dowiadujemy się o nowych zagrożeniach ze strony czynników etiologicznych zakażeń i coraz częściej znajdujemy się w sytuacji braku możliwości optymalnej terapii zakażenia z powodu wieloantybiotykooporności. Za najgroźniejsze należy obecnie uznać gron-kowca złocistego opornego na meticylinę (MRSA), enterokoki oporne na wankomy-cynę (VRE), wielooporne pałeczki nie-fermentujące Pseudomonas aeruginosa i Acinetobacter sp. oraz pałeczki Entero-bacteriaceae niosące geny kodujące be-ta-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym (ESBL) i karbapenemazy (MBL, KPC, NDM-1). Są to tzw. patoge-ny alarmowe ze względu na szczególnie niebezpieczne mechanizmy oporności i łatwość rozprzestrzeniania. W środowisku szpitalnym najbardziej niepokojące jest pojawienie się oporności na penicylinę, makrolidy, a także nowe fl u-orochinolony wśród Streptococcus pneu-moniae, a więc u jednego z najbardziej niebezpiecznych patogenów, odpowiedzial-nych za ponad 3,5 miliona zgonów rocznie na świecie. Narasta też oporność na cefalo-sporyny III generacji, antybiotyki „ostatniej szansy” (ceftriakson i cefotaksym), zwłasz-cza w leczeniu zapalenia opon mózgowo--rdzeniowych. Coraz częstszą przyczy-ną zakażeń są szczepy bakterii oporne na wszystkie antybiotyki, rozprzestrzenia-jące się w błyskawicznym tempie; przy-bywa także pacjentów o obniżonej odpor-ności na zakażenia. Szczepy wielooporne izolowane są również od rezydentów do-mów opieki społecznej i pacjentów zakła-dów opiekuńczo-leczniczych. To sprawia, że dziś coraz częściej mówi się o „erze postantybiotykowej”.

Przeciwdziałanie narastaniu opornościW tej sytuacji sposobem walki z niebez-piecznymi bakteriami oraz na prowadzenie optymalnej polityki zdrowotnej są: • racjonalna terapia antybiotykowa opar-

ta o medycynę faktów (EBM), dostępna

w postaci rekomendacji terapeutycz-nych,

• udoskonalenie diagnostyki mikrobiolo-gicznej poprzez wprowadzenie szybkich testów diagnostycznych i nowoczesnej diagnostyki molekularnej,

• lepsze wykorzystanie i wzmocnienie programów kontroli zakażeń poprzez powoływanie na szefów zespołów przez dyrektorów szpitali właściwych specjalistów – epidemiologów szpital-nych, a nie przypadkowych lekarzy,

• stałe monitorowanie antybiotykoopor-ności i zakażeń inwazyjnych; współ-praca z ośrodkami referencyjnymi,

• wzmocnienie profi laktyki zakażeń, a więc programów szczepień ochron-nych.

W ramach programu zdrowotnego Mi-nistra Zdrowia „Narodowy Program Ochro-ny Antybiotyków”: Moduł I „Monitorowanie zakażeń szpitalnych oraz inwazyjnych za-każeń bakteryjnych dla celów epidemio-logicznych, terapeutycznych i profi laktycz-nych na lata 2009-2013” opracowane zostały rekomendacje:• „Szpitalna Polityka Antybiotykowa”, • „Szpitalna Lista Antybiotyków”, • „Zakażenia Clostridium diffi cile, diagno-

styka, terapia, profi laktyka”,• „Stosowanie antybiotyków w profi lakty-

ce okołooperacyjnej”,• „Rekomendacje postępowania w po-

zaszpitalnych zakażeniach układu od-dechowego”.

Wszystkie są dostępne na stronie in-ternetowej Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków www.antybiotyki.edu.pl.

Diagnostyka bakteriologicznaJednym z głównych problemów w walce z zakażeniami bakteryjnymi jest niewąt-pliwie niewystarczające wykorzystywanie diagnostyki bakteriologicznej, co prowa-dzi do narażenia zdrowia i życia pacjenta,

a także do powstawania i rozprzestrzeniania się szczepów opornych. Dodatkowo, nie-właściwe pobieranie materiału (np. jedna próbka na posiew krwi) może prowadzić do uzyskania błędnych wyników, a tym samym do wprowadzenia niewłaściwej bądź nawet zbędnej antybiotykoterapii. Innym zagrożeniem dla właściwej tera-pii antybiotykowej zakażeń wieloopornymi szczepami bakteryjnymi może być tak-że popularny od kilku lat w naszym kraju „outsourcing” diagnostyczny, czyli podpi-sywanie umów na badania diagnostyczne, w tym mikrobiologiczne, z laboratoriami zewnętrznymi, często odległymi od szpita-la, przychodni, a więc miejsca pobytu pa-cjenta o kilkadziesiąt lub więcej kilometrów. Długi transport materiału do laboratorium oraz brak bezpośredniego, a przede wszyst-kim szybkiego kontaktu mikrobiologa z le-karzem, w wielu sytuacjach sprawiają, że wynik laboratoryjny jest spóźniony, a tym samym nieprzydatny do postępowania tera-peutycznego. Są sytuacje, które wymagają natychmiastowego przekazania materiału biologicznego do badania (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Każda minu-ta zwłoki może decydować nie tylko o zdro-wiu, ale także o życiu pacjenta. Szczególnej uwagi wymaga również diagnostyka zakażeń w podstawowej opie-ce zdrowotnej (POZ), gdzie możliwości usta-lenia etiologii zakażeń w oparciu o metody mikrobiologiczne są znacznie ograniczone. Niezbędna jest zatem edukacja lekarzy w tym obszarze.

Problem na skalę europejskąPrzywrócenie skuteczności antybiotyków może się odbyć przede wszystkim poprzez ich „ochronę”, czyli stosowanie tam, gdzie są skuteczne, a nie nieprzemyślane zaży-wanie w przypadku każdego zakażenia. Nadużywanie antybiotyków jest zjawiskiem powszechnym w całej Europie, a według statystyk uzyskanych w Europejskim Pro-gramie Monitorowania Konsumpcji Anty-biotyków ESAC (European Surveillance of Antibiotic Consumption) Polska zajmuje pod tym względem miejsce w ścisłej czołówce. Europejski Dzień Wiedzy o Antybioty-kach (EDWA) ma więc uświadomić społe-czeństwu, profesjonalistom i decydentom w ochronie zdrowia, jakie zagrożenia wy-nikają z narastającej oporności. Wszystkie informacje dotyczące Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach znajdują się na stronie NPOA (www.antybiotyki.edu.pl). Program obecny jest także na Facebooku.

Diagnostyka


Diagnostyka

Alergia uznawana jest za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. Za jej występowanie odpowiada współ-

działanie czynników genetycznych i środo-wiskowych. Istotną rolę pełni również za-nieczyszczenie środowiska oraz obecność alergenów w otoczeniu człowieka. Z badań epidemiologicznych prowadzo-nych w krajach Europy Zachodniej, w USA, Australii i Azji wynika, że w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat odsetek populacji cierpią-cej na choroby alergiczne podwajał się co 15 lat. Najwyższy poziom zachorowalności na alergie obserwuje się w krajach wysoko uprzemysłowionych, w dużych ośrodkach miejskich i w rodzinach o wysokim standar-dzie życia. Wyniki opublikowanych w ostat-nim dziesięcioleciu dwóch dużych badań epidemiologicznych o światowym zasięgu ISAAC [1] oraz ECRHS [2] wskazują, że częstość występowania chorób alergicznych wynosi 35-45 proc., w tym zwłaszcza aler-gicznego nieżytu nosa. W Polsce w latach 2007-2010 przeprowadzono duże ogól-nopolskie badanie epidemiologiczne ECAP – u 45-52 proc. respondentów stwierdzono jakąkolwiek postać alergii, a wśród nich aż 25 proc. stanowili pacjenci z alergicznym nieżytem nosa i 20 proc. – chorzy z atopo-wą astmą oskrzelową [3]. Obecnie alergia określana jest jako rodzaj reakcji nadwrażliwości, gdzie obja-wy powstają na drodze mechanizmów im-munologicznych związanych z IgE (alergia IgE-zależna) lub wynikają z innego typu za-burzeń immunologicznych (alergia IgE-nie-zależna) [2]. Z powodu powszechnego już występowania, przedmiotem diagnostyki alergologicznej stały się przede wszystkim choroby atopowe, czyli: alergiczny nieżyt nosa sporadyczny lub przewlekły, alergiczne

zapalenie spojówek, atopowa astma oskrze-lowa, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka alergiczna, IgE-zależna alergia na pokarmy i leki oraz alergia na jady owadów błonko-skrzydłych [4].

Ważne pytaniaW rozpoznawaniu chorób alergicznych istot-ne są odpowiedzi na trzy pytania [4]: 1. Czy objawy, które zgłasza chory, mają

podłoże alergiczne? 2. Jeśli tak, to na co chory jest uczulony? 3. Czy to, na co chory jest uczulony,

tłumaczy występowanie określonych objawów?

W odpowiedzi na pierwsze pytanie ważna jest ocena, czy objawy zgłaszane przez pacjenta w czasie zbierania wywiadu mogą mieć charakter alergiczny i czy ich występowanie tworzy obraz pozwalający podejrzewać określoną jednostkę chorobo-wą o podłożu alergicznym. Odpowiedź na drugie pytanie uzyskuje się po wykonaniu testów skórnych, które stanowią standar-dową metodę diagnostyczną w alergologii.

Wynik tego badania zwykle potwierdza podejrzenie wynikające z wywiadu oraz wy-kazuje współistnienie wielu innych uczuleń, często zaskakujących, które trudno było podejrzewać na podstawie zebranego już wywiadu. Odpowiedź na pytanie trzecie jest niezwykle istotna dla alergologa, z uwagi na wybór odpowiedniej procedury profi laktycz-no-leczniczej. W przypadku trudności w wykazaniu związku przyczynowo-skutkowego pomię-dzy uczulającymi alergenami a objawami uczulenia konieczne staje się przeprowadze-nie badań laboratoryjnych. W tabeli 1 zebra-no szereg wskazań do zastosowania technik in vitro w diagnostyce chorób alergicznych. Metody diagnostyczne in vitro stosowa-ne obecnie w alergologii to eozynofi lia krwi obwodowej i eozynofi lia tkankowa, cytologia błony śluzowej nosa, oznaczenie stężenia IgE całkowitego i IgE alergenowo swoistych, oznaczenie stężenia i aktywności inhibitora C1 esterazy, test aktywacji bazofi lów (Baso-test), test CAST-ELISA, ELISPOT.

Eozynofilia we krwi obwodowej i eozynofilia tkankowaWiększość chorób alergicznych charaktery-zuje się zapaleniem eozynofi lowym. Ocena obecności i liczby tych komórek może być wykorzystywana w diagnostyce i monitoro-waniu chorób alergicznych. Dobrym mate-riałem do badania będą: szpik, krew obwo-dowa oraz bioptaty i wydzieliny (plwocina, śluz, popłuczyny) tkankowe. Bezwzględną liczbę eozynofi lów wylicza się na podstawie znajomości leukocytozy i odsetka eozyno-fi lów wśród krwinek białych w rozmazie. Bezwzględną liczbę eozynofi lów >350/μl (u dzieci >700/μl) uznaje się za prawidło-wą. Wartości >1500/μl określa się mianem hypereozynofi li [4]. W diagnostyce alergo-logicznej wykorzystuje się również ocenę aktywności tych komórek (eozynofi le o ni-skiej i wysokiej gęstości) oraz markery ich degranulacji, zwłaszcza eozynofi lowe białko

Diagnostyka laboratoryjna chorób alergicznychDR SŁAWOMIR BIAŁEK

ZAKŁAD LABORATORYJNEJ DIAGNOSTYKI MEDYCZNEJ

KATEDRY BIOCHEMII I CHEMII KLINICZNEJ, WUM

KIEROWNIK: PROF. DR HAB. DARIUSZ SITKIEWICZ

TABELA 1. Wskazania do zastosowania badań laboratoryjnych w diagnostyce chorób

alergicznych [5]

Niezgodność między danymi uzyskanymi z wywiadu a wynikami testów skórnych.

Przygotowanie pacjenta do immunoterapii swoistej.

Odróżnienie procesów alergicznych IgE – zależnych od mechanizmów IgE – niezależnych.

U pacjentów obawiających się testów skórnych.

Rozległe zmiany skórne u pacjenta, co uniemożliwia wykonanie testów skórnych.

U niemowląt, małych dzieci i starszych pacjentów z obniżoną reaktywnością skóry.

U pacjentów wymagających stałego podawania leków, które wpływają na odczynowość skóry.

Wystąpienie u pacjenta reakcji systemowej po testach skórnych.

W sytuacji, gdy pacjent nie reaguje na leczenie farmakologiczne.

Zmiana miejsca zamieszkania pacjenta odczulanego.


kationowe (ECP). Białko to jest parame-trem opisującym naciek zapalny związa-ny z eozynofi lią. W czynności biologicznej eozynofi li ECP odgrywa szczególną rolę, bowiem hamuje proliferację limfocytów T, indukuje uwalnianie histaminy z komórek tucznych i granulocytów zasadochłonnych, ponadto zwiększa przepuszczalność naczyń i nasila wydzielanie śluzu. Całkowita ilość ECP w komórce kwasochłonnej jest około 100-1000 razy wyższa niż jego stężenie w surowicy. W celu uzyskania wiarygodnych wy-ników oznaczeń stężenia ECP w surowicy ważne jest przestrzeganie procedury ob-róbki pobranej krwi. Wzrost stężenia ECP w próbce krwi może być rezultatem spon-tanicznej aktywacji eozynofi li pod wpływem temperatury, czy samego procesu pobrania. Wykazano uderzający wpływ temperatury krzepnięcia krwi na poziom ECP w ozna-czonych próbkach. Nie bez znaczenia jest również wpływ sprzętu używanego do po-brania krwi. Prawidłowe stężenie ECP w su-rowicy krwi wynosi 2,3-15,9 μg/ml [6, 7, 8]. Zwiększone stężenie ECP w surowicy czy w płynach ustrojowych dobrze koreluje z nasileniem procesu zapalnego atopowego, jak i nieatopowego. Ponadto ECP jest do-brym wskaźnikiem monitorowania immuno-terapii swoistej – w trakcie prawidłowo pro-wadzonej sIT stężenie tego białka powinno się obniżać.

Cytologia błony śluzowej nosaCytologia błony śluzowej nosa umożliwia śledzenie dynamiki procesu chorobowego i wpływu stosowanej terapii na nabłonek błony śluzowej nosa. W rozmazach cyto-logicznych stwierdza się obecność dwóch grup komórek, tj. komórek nabłonkowych: walcowatych urzęsionych lub nieurzęsio-nych, komórek kubkowych, podstawnych i płaskich; oraz komórek napływowych, tj. neutrofi li i eozynofi li. Również w niewielkiej ilości mogą występować limfocyty i mono-cyty. Natomiast bardzo rzadko widoczne są mastocyty, ponieważ ulegają bardzo szybkiemu rozpadowi. Można je stwierdzić jedynie w badaniach histologicznych błony śluzowej nosa [9].

IgE całkowite i IgE swoisteOznaczenie stężenia IgE całkowitego oraz stężenia IgE swoistych pozwala na uzy-skanie odpowiedzi na pytanie, czy objawy kliniczne mają podłoże atopowe, a także informują o rodzaju alergenu, na jaki pa-cjent jest uczulony. Oznaczenie stężenia

immunoglobuliny E w surowicy jest pa-rametrem niezwykle charakterystycznym dla procesu alergicznego. Już u małych dzieci (od trzeciego roku życia), u których obserwuje się objawy alergii pokarmowej, można wykonać oznaczenie IgE. Wysoki poziom IgE obserwuje się też u młodych dorosłych z objawami alergii na alergeny wziewne, a także u pacjentów z astmą atopową. Powszechnie stosowana w dia-gnostyce chorób alergicznych immunoglo-bulina E została odkryta i opisana przez Ishizaka i wsp. oraz przez Johanssona i Bennicha w 1966 roku [10]. Stężenie IgE w surowicy krwi jest ściśle związa-ne z wiekiem pacjenta (patrz tabela 2). W krwi pępowinowej większości noworod-ków IgE występuje w ilościach śladowych.

Ze względu na bardzo krótki okres półtrwania IgE w surowicy krwi (około 2 dni) stężenie IgE jest niesłychanie niskie. W surowicy zdrowego dorosłego człowieka średnie stężenie IgG wynosi 1250 mg%, natomiast IgE 0,03 mg% (patrz schemat 1). Okres półtrwania IgE w połączeniu z receptorami FcεR1 czy FcεR2 wynosi do 30 dni. Na podstawie pomiaru stężenia IgE całkowitego można określić intensywność nadwrażliwości humoralnej, a na podsta-wie pomiaru IgE swoistych ocenia się sto-

pień uczulenia na konkretny alergen (patrz tabela 3). Należy również pamiętać, że podwyż-szony poziom IgE całkowitego nie zawsze koreluje z atopią i może być związany z róż-nymi niedoborami, chorobami pasożytniczy-mi, z paleniem papierosów (patrz tabela 4). Wadą oznaczeń IgE całkowitego czy IgE swoistych jest brak dynamiki zmian podczas leczenia objawowego. Istnieje rów-nież grupa pacjentów, u których pomimo dodatniego wywiadu w kierunku chorób alergicznych nie obserwuje się w surowicy wysokiego stężenia IgE całkowitego ani IgE swoistych, stąd rozważa się możliwość lo-kalnej syntezy IgE w narządach objętych alergiczną reakcją zapalną. Może też wy-stępować niskie stężenie IgE całkowitego przy wysokich wartościach IgE swoistych. Natomiast stężenie IgE całkowitego i IgE swoistych istotnie wzrasta w sytuacji na-silonej i długiej ekspozycji alergenowej, ponadto stężenie to może być wyższe w chorobach alergicznych skóry niż dróg oddechowych. IgE zarówno całkowite, jak i swoiste jest parametrem niesłychanie stabilnym. Długie, nawet kilkuletnie przechowywanie zamrożonych próbek w temperaturze -20°C nie wpływa na wiarygodność uzyskanego wyniku. Również surowice żółtaczkowe, lipemiczne czy zhemolizowane nie mają wpływu na jakość wyniku. Oznaczenia IgE można wykonywać w surowicy krwi, ale tak-że w osoczu heparynowym, cytrynianowym czy wersenianowym, a ponadto w popłuczy-nach z drzewa oskrzelowego i z nosa.

Diagnostyka epitopowa alergiiEpitop lub determinanta antygenowa to frag-ment antygenu, który łączy się bezpośred-nio z wolnym przeciwciałem. Może silniej lub słabiej pobudzać układ odpornościowy. Epitopy danego antygenu, które wywołu-ją najsilniejszą odpowiedź odpornościową

SCHEMAT 1. Porównanie stężeń pięciu klas immunoglobulin u zdrowego dorosłego człowieka

Diagnostyka

TABELA 2. Wartości referencyjneIgE w surowicy krwi

Wiek Wartości IgE [IU/ml]

0-11 miesięcy 1,3-14,9

do 2 lat 1,7-22,7

2 lata 1,9-24,2

3-4 lata 0,9-36,2

5-6 lat 3,0-36,4

7-9 lat 3,6-54,4

10-14 lat 2,9-103,5

15-21 lat 4,6-65,0

IgG

IgA

IgM

IgD

IgE

1250

210

150

3

0,03

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 mg%


u danego gatunku lub osobnika, noszą nazwę determinant immunodominujących. Epitopy mogą mieć charakter:• sekwencyjny – w tym przypadku mówi-

my o układzie kolejnych aminokwasów w łańcuchu peptydowym, które są roz-poznawane przez przeciwciało;

• przestrzenny – aminokwasy nie muszą wtedy wchodzić w skład jednej, ciągłej sekwencji łańcucha peptydowego, ale konieczne jest, by tworzyły odpowied-nią strukturę przestrzenną, rozpozna-waną przez przeciwciało;

• nakładający się – gdy aminokwasy wcho-dzące w skład danej determinanty (np. sekwencyjnej) wchodzą także w skład innego epitopu (np. przestrzennego).

Zastosowanie diagnostyki epitopowej, czyli oznaczenie swoistych IgE dla poszcze-gólnych epitopów, pozwala na rozróżnienie „prawdziwej” alergii na konkretny alergen od objawów wywołanych przez reakcje krzyżo-we [11]. Ponadto umożliwia ocenę ryzyka wystąpienia groźnych reakcji systemowych po kontakcie z badanym alergenem. Uzy-skanie powyższych informacji pozwala na wybór lepszej procedury postępowania z pacjentem, np.: czy wymaga intensywne-go leczenia przeciwalergicznego – podania epinefryny, czy może zostać poddany pró-bie prowokacyjnej z testowanym alergenem bez zbyt wysokiego ryzyka wystąpienia re-akcji systemowej, czy wystarczy tylko uni-kanie kontaktu z badanym alergenem. Np. w grupie pacjentów uczulonych na orzeszki ziemne tylko 1-2 proc. manifestuje objawy tego uczulenia. Orzech ziemny posiada 5 epitopów, dla których można oznaczać swoiste IgE, tj. Ara h1, Ara h2, Ara h3, Ara h8 i Ara h9. Epitopy Ara h1, Ara h2 i Ara h3 charakteryzują się odpornością na działanie temperatury i procesy trawienne, ponadto są powiązane z ryzykiem wystąpienia groź-nych reakcji alergicznych włącznie. Pacjen-ci uczuleni na te trzy epitopy mogą silnie reagować po spożyciu orzeszka ziemnego

z ryzykiem wystąpienia reakcji systemowej. Epitop Ara h8, nieodporny na wysoką tem-peraturę i procesy trawienne, jest powią-zany z wystąpieniem miejscowych reakcji alergicznych po spożyciu orzeszka, np. ze-społem alergii jamy ustnej (OAS). Pacjenci z obecnymi przeciwciałami IgE swoistymi dla Ara h8 mogą reagować krzyżowo na pyłki brzozy i pyłki drzew spokrewnionych z brzozą. Najbardziej ryzykowne dla pacjen-ta to uczulenie na Ara h9, gdyż ten epitop jest odporny na działanie wysokiej tempe-ratury i procesy trawienne. Ponadto wiąże się z bardzo wysokim ryzykiem wystąpienia niebezpiecznych dla pacjenta reakcji anafi -laktycznych, reakcji miejscowych, a także

reakcji krzyżowych z alergenem brzoskwini i spokrewnionych z nią owoców. Zatem oznaczenie IgE swoistych dla wszystkich dostępnych epitopów alergeno-wych jest niezwykle istotne do oceny wy-stąpienia ryzyka przy podejrzeniu uczulenia na dany alergen. Stwierdzenie uczulenia na kilka epitopów alergenowych to silne wska-zanie na wystąpienie znacznie groźniejszych reakcji niż uczulenie tylko na jeden epitop.

ImmunoCAP ISAC testImmunoCAP ISAC to metoda półilościowe-go oznaczania przeciwciał IgE swoistych w surowicy krwi pacjenta. Fazą stałą jest powierzchnia szklana, na której związane są komponenty alergenowe CRD (Komponent Resolve Diagnosis) w formacie microarray (patrz rycina 2). W celu wykrycia przeciwciał IgE pole testowe (chip) z nałożoną surowicą bada-

ną poddawane jest inkubacji. Związane na powierzchni nośnej swoiste IgE pacjenta wykrywane są przez dodanie fl uorescen-cyjnie znakowanych przeciwciał anty-IgE. Stężenie swoistych IgE jest proporcjonalne do natężenia mierzonej fl uorescencji. Po-miaru dokonuje się po uzyskaniu obrazu przy użyciu odpowiedniego skanera dla metody microarray. Następnie wynik prze-twarzany jest przez specjalnie opracowany do tego celu program komputerowy MIA – Microarray Analysis Software. Program ten przetwarza natężenie sygnału fl uorescencji do formatu dokonującego kalkulacji wyni-ku. Wynik badania wyrażany jest w stan-daryzowanych jednostkach stężeń ISAC (ISU). Test można wykonać w surowicy krwi lub osoczu. W systemie ImmunoCAP ISAC test w celu interpretacji wyniku wy-różnia się 4 klasy od 0 do 3 (patrz tabela 5), które korespondują ze stężeniem prze-ciwciał wyrażanych w jednostkach stężeń 0-100 kUA/l IgE mierzonych przy użyciu ImmunoCAP [12].

TABELA 3. Wartości referencyjne IgE swoistych w surowicy krwi

Stężenie (IU/ml) Klasa Omówienie

< 0,35 0 Wynik ujemny w stosunku do danego alergenu.

0,35-0,7 1 Wynik słabo dodatni.

0,7-3,5 2 Wynik dodatni. Objawy mogą wystąpić w górnej granicy zakresu.

3,5-17,5 3 Wynik silnie dodatni. Objawy nasilają się wraz ze wzrostem stężenia IgE.

17,5-50 4 Wynik silnie dodatni. Objawy nasilają się wraz ze wzrostem stężenia IgE.

50-100 5 Wynik silnie dodatni. Objawy nasilają się wraz ze wzrostem stężenia IgE.

> 100 6 Objawy nasilają się wraz ze wzrostem stężenia IgE. Wynik wybitnie dodatni.

TABELA 4. Jednostki chorobowe nieatopowe przebiegające z podwyższonym stężeniem IgE

całkowitego

Zespół hiperimmunoglobulinemii IgE

Szpiczak IgE

Zespół Wiskotta-Aldricha

Ziarnica złośliwa

Choroby pasożytnicze (głównie Ascaris, Echinococcus granulosus)

Idiopatyczny zespół nerczycowy

Polekowe śródmiąższowe zapalenie nerek

Łuszczycowe zapalenie stawów

Mukowiscydoza

Przewlekłe aktywne zapalenie wątroby

Aspergilloza oskrzelowo-płucna

Ostra reakcja odrzucania przeszczepu

Świerzb

Choroba Kawasaki

Układowa candidiaza

Oparzenia

Idiopatyczna hemosyderoza płuc

RYCINA 1. Epitopy orzecha ziemnego

Diagnostyka

TABELA 5. Wartości referencyjne IgE swoistych w ImmunoCAP ISAC test

ImmunoCAP ISAC test Odpowiednie przybliżone wartości kUA/l

0 (nieoznaczalne lub bardzo niskie) <0.3

1 (niski) ≥0.3 - <1.0

2 (średni – wysoki) ≥1.0 - <15.0

3 (bardzo wysoki) ≥15.0


Diagnostyka

Stężenie inhibitora C1 esterazy w surowicyBadanie to ma znaczenie w diagnostyce i różnicowaniu obrzęków naczyniorucho-wych. W praktyce stosuje się ocenę stęże-nia składowej C4 oraz inhibitora C1 metodą nefelometryczną i jego czynnościowej ak-tywności metodą enzymatyczną z użyciem chromogenu. W poszczególnych laborato-riach powinny być opracowane normy, a dla rozpoznania jest istotne, czy wartości ww. parametrów są zmniejszone. W typie I wrodzonego obrzęku naczy-nioruchowego stwierdza się niskie (<30% wartości normy) stężenia zarówno inhibitora C1, jak i składowej C4, a w typie II niskie stężenie C4 przy prawidłowym stężeniu in-hibitora C1, którego aktywność jest obniżo-na. W typie nabytego obrzęku naczynioru-chowego zmiany mają podobny charakter, ale nie są tak głębokie [4].

Test CAST-ELISANazwa testu jest skrótem angielskiej nazwy Cellular Antigen Stimulation Test. Polega on na ocenie stężeń leukotrienów LTC4, LTD4 i LTE4 uwalnianych przez leukocyty w wyniku stymulacji swoistym alergenem w obecności interleukiny 3. Wykonanie tego testu składa się z dwóch etapów. Pierwszy to wyizolowanie leukocytów i stymulowanie ich swoistym alergenem w obecności IL-3, etap drugi – oznaczenie stężenia leukotrie-nów przy użyciu techniki ELISA. Leukocy-ty krwi obwodowej uzyskuje się na drodze sedymentacji z dekstranem. Po jednorazo-wym wirowaniu masę komórkową zawiesza się w buforze stymulującym zawierającym IL-3. Następnie po jej rozporcjowaniu i do-daniu roztworów badanych alergenów, ko-mórki inkubuje się przez 40 minut w tem-peraturze 37°C. Po zakończonej inkubacji próbki odwirowuje się w temperaturze 4°C i oddziela supernatanty, w których oznacza się stężenie leukotrienów. Test CAST-ELISA znalazł zastosowanie w diagnozowaniu aler-gii górnych dróg oddechowych, alergii po-karmowych, uczuleń na owady. Jego wyniki korelują w wysokim stopniu z oznaczeniem

IgE swoistych oraz dodatnimi odczynami te-stów skórnych [13].

Test aktywacji bazofilów (Basotest)Basotest to metoda stosowana w diagno-styce reakcji anafi laktycznych na pokar-my, konserwanty i barwniki, jady owadów błonkoskrzydłych, leki, radiologiczne środ-ki kontrastujące oraz inne alergeny. Bada-nie jest przeprowadzane w pełnej próbce krwi pobranej na heparynę. Za pomocą przeciwciał monoklonalnych anty-IgE-PE (znakowanych fi koerytryną) znakuje się bazofi le w badanej próbce. Następnie za pomocą przeciwciała anty-gp53-FITC (znakowanego izotiocyjanianem fl uore-sceiny) rozpoznaje się glikoproteinę gp53 (CD63), której obecność charakteryzuje aktywowane przez swoisty alergen bazofi -le. Jako kontrolę dodatnią stosuje się fMLP. Odsetek aktywowanych, ulegających de-granulacji bazofi li oceniany jest za pomocą cytometru przepływowego [14].

ELISPOTELISPOT, czyli Enzyme-Linked ImmunoSpot Assay (inaczej: Immunospot, ELISA Spot, ELISA-plaque), staje się coraz bardziej uzna-nym narzędziem w nowoczesnej medycy-nie. Technika ma już ugruntowaną pozycję w takich dziedzinach, jak: biotechnologia (produkcja i selekcja przeciwciał), wakcyno-logia (produkcja i testowanie szczepionek), immunologia (badania naukowe i diagno-styka), choroby zakaźne (testy diagnostycz-ne o podwyższonej czułości) czy onkologia (rozwój immunoterapii i testy leków prze-ciwnowotworowych). Coraz częściej ELI-SPOT stosowany jest również w alergologii. ELISPOT, podobnie jak ELISA, opiera się na stosowaniu par przeciwciał wiążących oraz detekcyjnych. Są jednak istotne różnice, np. wiązanie przeciwciał z fazą stałą odbywa się w trakcie hodowli komórkowej. Dzięki temu ELISPOT przezwycięża szereg pro-blemów metodycznych techniki ELISA oraz zapewnia wysoką czułość. Wśród 1 mln ko-mórek można wykryć pojedynczą komórkę

wydzielającą dane białko (cytokinę, białko efektorowe, receptor, marker powierzchnio-wy lub przeciwciało). ELISPOT nie jest wraż-liwy na zachodzącą w hodowli konsumpcję badanej cytokiny (jest to istotne np. przy oznaczaniu IL-4 lub IL-2). Dual ELISPOT jest rozwinięciem techniki, umożliwiającym śledzenie wydzielania różnych białek przez tę samą komórkę. Dzięki połączeniu metod ELISPOT i ELISA można ponadto szacować średnią produkcję cytokin przez pobudzone komórki [15].

Kompleksowa ocenaMimo tak dużego zróżnicowania specjali-stycznego technik badawczych pozwala-jących zdiagnozować przyczynę atopii, jak również prześledzić poszczególne etapy patomechanizmu choroby, należy podkre-ślić, że o rozpoznaniu alergii powinna decy-dować kompleksowa ocena wyników i ich konfrontacja z danymi z wywiadu, a nie pojedyncze, nawet najbardziej specjali-styczne testy alergologiczne. Ponadto same wyniki badań także nie zawsze są prawdzi-we i mogą zależeć od rodzaju i sposobu przygotowania alergenów, od techniki ich stosowania, interpretacji odczynów i pogo-towia alergicznego organizmu. Ślepa wiara w testy alergiczne jest tak samo nierozsąd-na jak całkowity brak zaufania do nich, prowadzący do rezygnacji z ich pomocy. Podstawowym pytaniem, na które trze-ba udzielić sobie odpowiedzi przed zlece-niem wykonania określonego badania, jest: „Czy uzyskany wynik może mieć wpływ na rozpoznanie i wynikające stąd konsekwen-cje terapeutyczne?”. Jeśli odpowiedź brzmi tak, to celowość uzyskania danego wyniku jest bezsporna. Jeśli nie, to wynik ten jest diagnostycznie bezużyteczny. Udzielenie odpowiedzi na tak sformułowane pytanie wymaga znajomości związków, jakie za-chodzą pomiędzy określonymi chorobami a wynikami badań laboratoryjnych, tzn. trzeba wiedzieć jakie zmiany i z jakim praw-dopodobieństwem towarzyszą rozpatrywa-nym procesom patologicznym.

Piśmiennictwo dostępne u autora

RYCINA 2. Procedura ImmunoCAP ISAC test

Prepare serum Incubate sample Stain with SAb Scan biochip Analyse images 6 Create report

Duration: 3 hours Duration: 10 min.


Diagnostyka

WprowadzenieZiarniniakowatość Wegenera jest rzadkim schorzeniem, należącym do grupy martwiczych zapaleń naczyń (tętnic i żył), które prowadzi do uszkodzenia ważnych dla życia narządów – przede wszystkim płuc i nerek – poprzez ograniczenie dopływu do nich krwi i znisz-czenie tkanek. W przebiegu choroby dochodzi do powstania w zaję-tych narządach ziarniniaków. Etiologia ziarniniakowatości Wegenera pozostaje nieznana. Mówi się między innymi o czynnikach środowi-skowych (np. ekspozycji na krzem) i zakaźnych, a także o lekach. W ostatnich latach za najbardziej prawdopodobną przyczynę powstania tej jednostki chorobowej zostało uznane gronkowcowe zakażenie dróg oddechowych. Wykazano, że około 70 proc. cho-rych na ziarniniakowatość Wegenera jest nosicielami gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Na drobnoustroje chorobotwór-cze górnych dróg oddechowych będące czynnikami inicjującymi kaskadę reakcji alergicznych wskazywał już w swoich badaniach niemiecki lekarz Friedrich Wegener. Bakterie, oprócz bezpośrednie-go uszkodzenia komórek śródbłonka naczyń, mogą uczestniczyć w ich destrukcji za pośrednictwem kompleksów immunologicznych i wydzielanych superantygenów.

Przeciwciała ANCA Ze względu na niechlubną przeszłość dr. Friedricha Wegenera (patrz ramka) obecnie padają propozycje zmiany nazwy choroby z „ziar-niniakowatości Wegenera” na „ANCA” (Antineutrophil cytoplasmic antibodies). Przeciwciała te, skierowane przeciwko cytoplazmie neu-trofi lów, mają trwałe miejsce w patogenezie choroby. Ich rola nie jest w pełni wyjaśniona. Są one prawie zawsze obecne u pacjentów w aktywnym uogólnionym stadium ziarniniakowatości Wegenera. Obecność tych przeciwciał potwierdza hipotezę, że mamy tu do czy-nienia z chorobą autoimmunologiczną. Krążące przeciwciała u pa-cjentów w aktywnym stadium choroby należą głównie do klasy IgG1 i IgG4, podczas gdy przeciwciała należące do klasy IgG2 pojawiają się w późniejszych stadiach. U chorych z objawami krwawienia pę-

Czy znamy czynniki ryzyka w chorobie Wegenera?VIOLETTA PETRONIEC, EWA AUGUSTYNOWICZ-KOPEĆZAKŁAD MIKROBIOLOGII INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC W WARSZAWIEKIEROWNIK: DR HAB. N. MED. EWA AUGUSTY-NOWICZ-KOPEĆ, PROF. NADZW.

DR FRIEDRICH WEGENER – HISTORIA ODKRYWCY

Dr Friedrich Wegener urodził się 9 lipca 1907 roku w ma-łym miasteczku w Niem-czech. Pochodził z rodzi-ny lekarskiej, jego ojciec był chirurgiem, a on sam ukończył studia medycz-ne w 1932 roku. W tym samym roku wstąpił do partii nazistowskiej NSDAP i w przeciwieństwie do swo-ich kolegów lekarzy, którzy dużo później wstępowali do partii, aby mieć prawo do wykonywania praktyki le-karskiej, dr Wegener został jej członkiem, zanim Hitler przejął władzę. W 1933 roku po objęciu przez Hitle-ra władzy Wegener dołączył do narodowo-socjalistycz-nej partii. W tym czasie został asystentem w Zakła-dzie Patologii Uniwersytetu w Kolonii. W 1936 roku opisał przypadki swoistego zapalenia małych naczyń w stanach zapalnych, które identyfi kował jako ziarni-niaki. Podczas zjazdu nie-mieckich patomorfologów we Wrocławiu 27 września 1936 roku Friedrich We-gener przedstawił udoku-mentowane przez siebie trzy przypadki swoistego zapalenia naczyń krwiono-śnych. W 1938 roku, będąc w szeregach SA (Sturm Abteilung), został pułkow-nikiem w korpusie medycz-nym. Dowody wskazują na to, że dr Wegener był w pewnym momencie swo-jej kariery zwolennikiem reżimu nazistowskiego. Po wybuchu II wojny światowej Wegener pracował jako woj-

skowy patolog. Był wysokiej rangi lekarzem wojskowym w żydowskim getcie w Ło-dzi. Istnieją spekulacje, że brał czynny udział w eks-perymentach na więźniach obozów koncentracyjnych. W swoich badaniach zasugerował, że zakażenia górnych dróg oddechowych mogą być czynnikiem ini-cjującym zapalenia naczyń krwionośnych, a inne mani-festacje patomorfologiczne i kliniczne można tłumaczyć alergiczną reakcją na ze-wnątrzpochodny antygen. Od 1950 roku choro-ba została nazwana ziarni-niakowatością Wegenera, a artykuł pod takim tytułem ukazał się w 1954 roku. Wegener został zapo-mniany aż do lat 80. Grupa przyjaciół Wegenera i jego koledzy lekarze postanowili publicznie uczcić jego osią-gnięcia w medycynie. W 1989 roku, na rok przed swoją śmiercią, otrzy-mał tytuł „Lekarz Mistrz”, przyznany przez American College of Chest Physicians (ACCP) za całokształt pracy naukowej. Co ciekawe, tym tytułem nie został uhonoro-wany wcześniej czy później żaden inny przedstawiciel świata nauki. W 2000 roku dr Eric Matteson, reuma-tolog z kliniki w Mayo, i dr Alexander Woywodt, ne-frolog mieszkający obecnie w Anglii, odkryli nazistow-ską przeszłość Wegenera, która była utrzymywana w tajemnicy po II wojnie światowej. Wówczas tytuł został unieważniony.


Diagnostyka

Piśmiennictwo:

1. Deremee R.: Life and Times with Friedrich Wegener. Lupus. 2010; 19(7): 781-7822. Rosen M.J.: Dr Friedrich Wegener i ACCP, 2007, 132(3): 739-7413. Woywodt, Haubitz M., Haller H., Matteson E.L.: Ziarniniak Wegenera Lancet. 2006, 367(9519): 1362-

13664. Dobroszycki L.: New Haven, 1984, Kronika getta łódzkiego.5. Rumkowski C.: Łódź, Polska, Archiwum Państwowe w Łodzi, 19416. Mark J. Rosen: Dr Friedrich Wegener. Chest 2007; 132: 739-7417. Wiatr E., Gawryluk D.: Nowe aspekty patogenezy ziarniniakowatości Wegenera. Pneumonol. Alergol. Pol.,

2002, 70,5 8. E.R. Popa, C.A. Stegman, W.H. Abduhald, B. van der Meer, W.M. Manson, N.A. Bos, C.G.M. Kallenberg,

J.W. Cohen Tervaert: Staphylococcal toxic-shock-syndrome-1 as a risk factor for disease relapse in Wegener’s granulomatosis. Rheumatology, 2007, 46: 1029-1033

9. E.R. Popa, C.A. Stegman, C.G.M. Kallenberg, J.W. Cohen Tervaert: Staphylococcus aureus and Wegener’s granulomatosis. Arthritis Res 2002, 4: 77-79

cherzykowego stwierdza się ANCA należące do klasy IgM [7, 8, 9].

DiagnostykaZiarniniakowatość Wegenera daje objawy podobne do wielu innych chorób i w związ-ku z tym jej diagnozowanie jest trudne. Klini-cysta stawia diagnozę na podstawie danych zebranych w wywiadzie lekarskim, badaniu fi zykalnym i w oparciu o badania pomoc-nicze. Dla pacjentów z ziarniniakiem We-genera charakterystyczne są przeciwciała ANCA, należące do grupy autoprzeciwciał skierowanych przeciwko białkom zawar-tym w ziarnistościach cytoplazmy granulo-cytów obojętnochłonnych. Występują one u 80-90 proc. chorych (cANCA). Diagnozę ziarniniaka Wegenera potwierdza połącze-nie obecności we krwi pacjenta przeciwciał cANCA i specyfi cznego obrazu mikrosko-powego otrzymanego z biopsji zajętego narządu. Najbardziej charakterystyczne są zmiany w górnych drogach oddechowych i nerkach. Staphylococcus aureus jest czynni-kiem ryzyka zaostrzenia choroby. Zostało to potwierdzone przez obserwacje kliniczne, podczas których stwierdzono, że leczenie pacjentów z ziarniniakiem Wegenera anty-biotykiem trimetoprim-sulfametoksazol (ko-trimoksazol) powodowało niższą częstość nawrotów choroby. Obecnie ważne wydaje się odkrycie mechanizmów destrukcyjne-go oddziaływania Staphylococcus aureus w celu zrozumienia i leczenia tej postaci za-palenia naczyń. Przypuszcza się, że jedną z przyczyn mogą być gronkowcowe super-antygeny. Staphylococcus aureus wytwarza szereg superantygenów, których poszukuje się w materiałach pobranych od chorych (m.in. wymazach z nosa, gardła). Szczepy tej bakterii posiadają geny kodujące super-antygeny: zespołu wstrząsu toksycznego toksynę 1 (tsst-1), gronkowcowe enterotok-syny (sea, sec), a także złuszczające toksyny (eta). W badaniach klinicznych wykazano, że u pacjentów z ziarniniakowatością Wege-

nera, u których stwierdzono występowanie Staphylococcus aureus wytwarzającego su-perantygeny, istnieje wyższe ryzyko nawrotu choroby niż u pacjentów ze Staphylococcus aureus bez obecności superantygenów [7, 8, 9].

PodsumowanieNawracające infekcje górnych dróg odde-chowych, szczególnie zatok przynosowych, przy jednoczesnej kolonizacji przez gron-kowca złocistego mogą być czynnikami sprzyjającymi rozwojowi ziarniniaka Wege-nera. Często specyfi czne objawy choroby układowej, wynikające z zajęcia narządów wewnętrznych, pojawiają się dopiero w dal-szych jej etapach. Rozpoznanie kliniczne staje się szczególnie trudne, gdy brak jest przeciwciał cANCA. Częstość występo-wania choroby w Europie wynosi około 10/1000 000 [7]. Na ziarniniakowatość Wegenera równie często chorują kobiety, jak i mężczyźni. Choroba może wystąpić praktycznie w każdym wieku, jednak naj-częściej chorują osoby między 45. a 50. ro-kiem życia. I przede wszystkim ludzie rasy białej (80 proc.) [7]. Ziarniniakowatość Wegenera jest choro-bą poważną w skutkach. Trzeba pamiętać, że niewłaściwie leczony lub nieleczony ziarni-niak Wegenera prowadzi w krótkim czasie do zgonu z powodu masywnego krwawienia do pęcherzyków płucnych i gwałtownie postę-pującego kłębuszkowego zapalenia nerek.

Kryteria klasyfi kacyjne ziarniniaka Wegenera:

1. Zapalenie nosa lub jamy ustnej (bolesne lub niebolesne owrzodzenia, krwista, ropna wydzielina).

2. Nieprawidłowy obraz RTG klatki piersiowej (guzki, nacieki lub jamy).

3. Nieprawidłowy wynik badania moczu (więcej niż pięć erytrocytów w polu widzenia).

4. Widoczne w badaniu histopatologicznym zapalenie ziarniniakowe.

Chorobę możemy rozpoznać, gdy spełnione są przynajmniej trzy kryteria.

IMMUNOFENOTYPOWANIE KOMÓREK BIAŁACZKOWYCH I CHŁONIAKOWYCH.ZASTOSOWANIE W DIAGNOSTYCE – PRZEWODNIKPOD REDAKCJĄ JOANNY KOPEĆ-SZLĘZAK

Książka ta została przygotowana z myślą o diagnostach laboratoryjnych oraz klinicystach zajmujących się problematyką rozrostów nowotworowych układu krwiotwórczego. W poszczególnych rozdziałach omówiono immunofenotyp komórek linii mieloidalnej i limfoidalnej (poczynając od komórki macierzystej układu krwiotwórczego), warsztat analizy cytometrycznej, zwracając uwagę na rodzaj materiałów biologicznych możliwych do badania (postępowanie z danym materiałem, wykonanie testu, odczynniki, próby kontrolne wewnętrzne i zewnętrzne), a także oznaczanie komórek macierzystych CD34+, diagnostykę ostrych białaczek (szpikowych i limfoblastycznych), wykrywanie minimalnej choroby resztkowej. Autorki dokumentują tekst licznymi wydrukami badań w kolorze. Całość uzupełnia płyta CD ze słowniczkiem oznaczanych w procesie immunofenotypowania komórek białaczkowych.Cena: 47 zł



Diagnostyka

TEST 21. Stężenie ceruloplazminy

zwiększa się: 1) W ostrych stanach zapalnych 2) W zaawansowanych chorobach

wątroby 3) W ciąży fi zjologicznej 4) W chorobie Wilsona 5) U osób przyjmujących estrogenyPoprawna odpowiedź to: a) 1, 2 i 3 b) 2, 3 i 4 c) 3, 4 i 5 d) 1, 3 i 5 e) 2, 4 i 5

2. W przebiegu reakcji ostrej fazy stężenie α1-antytrypsyny wzrasta po:

a) 6-8 godzinach b) 10-15 godzinach c) 24 godzinach d) 2-4 dniach e) 7 dniach

3. Typowy dla reakcji ostrej fazy jest: a) 6-10-krotny spadek stężenia

α1-antytrypsyny b) 4-5-krotny spadek stężenia

α1-antytrypsyny c) 1,5-2-krotny wzrost stężenia

α1-antytrypsyny d) 4-5-krotny wzrost stężenia

α1-antytrypsyny e) 6-10-krotny wzrost stężenia

α1-antytrypsyny

4. Zmiany stężenia kwaśnej α1-glikoproteiny, typowe dla reakcji ostrej fazy, pojawiają się w ciągu:

a) 2-6 godzin b) 12-24 godzin c) 1-2 dni d) 3-5 dni e) 7-8 dni

5. Z uwagi na wartość diagnostyczną CRP oznaczanie jego stężenia może być wykorzystywane do:

TEST 11. Białka ostrej fazy

to białka, których stężenie w odpowiedzi na reakcję tzw. ostrej fazy:

a) Maleje b) Wzrasta c) Zmienia się d) Nie zmienia się

2. Białko C-reaktywne: a) Jest produkowane w wątrobie

w wyniku stymulacji IL-6 b) Jest produkowane w układzie

siateczkowo-śródbłonkowym w wyniku stymulacji IL-2

c) Jest dobrym parametrem w monitorowaniu zakażeń wirusowych

d) Stanowi jeden z laboratoryjnych parametrów diagnostycznych zawału mięśnia sercowego

3. Białko C-reaktywne jest glikoproteiną należącą do:

a) α1-globulin b) β1-globulin c) β2-globulin d) γ-globulin

4. Która z grup zawiera wyłącznie białka ostrej fazy:

a) Haptoglobina, transferyna, fi brynogen

b) Białko C-reaktywne, α2-makroglobulina, IgM

c) α1-antytrypsyna, haptoglobina, fi brynogen

d) Orozomukoid, β-mikroglobulina, haptoglobina

e) Żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa

5. W przebiegu reakcji ostrej fazy w pierwszej kolejności wzrasta stężenie:

a) α1-antytrypsyny b) Białka C-reaktywnego c) Ceruloplazminy d) Fibrynogenu e) Haptoglobiny

6. W przypadkach ostrych stanów zapalnych należy oczekiwać:

a) Spadku stężenia albumin i wzrostu stężenia transferyny

b) Wzrostu stężenia albumin i wzrostu stężenia transferyny

c) Spadku stężenia obu białek d) Braku uchwytnych zmian

w stężeniach tych białek

7. W przypadku ostrych stanów zapalnych należy oczekiwać:

a) Wzrostu stężenia albumin i wzrostu stężenia CRP

b) Spadku stężenia albumin i wzrostu stężenia CRP

c) Wzrostu stężenia CRP i spadku stężenia transferyny

d) Braku uchwytnych zmian w stężeniach tych białek

e) Prawidłowe są odpowiedzi b i c f) Prawidłowe są odpowiedzi a i c

8. W przypadku ostrych stanów zapalnych należy oczekiwać:

a) Wzrostu stężenia albuminy i wzrostu stężenia CRP

b) Spadku stężenia albumin i wzrostu stężenia CRP

c) Braku uchwytnych zmian w stężeniach tych białek

d) Prawidłowe są odpowiedzi a i c e) Prawidłowe są odpowiedzi a i d

Sprawdź swoją wiedzę


TEST 31. W profi laktyce zakażeń

meningokokowych u osób dorosłych po ekspozycji na zakażenie zaleca się podanie pojedynczej dawki:

a) Ciprofl oksacyny lub ceftriaksonu b) Ceftriaksonu albo rifampicyny c) Rifampicyny d) Spiromycyny

2. Lekiem z wyboru w leczeniu pacjentów z rozpoznaniem śródmiąższowego zapalenia płuc wywołanym przez Pneumocystis jirovecii jest:

a) Metronidazol b) Trimetoprim-sulfametoksazol c) Amoksycylina d) Amoksycylina/kwas klawulanowy

3. Tigecyklina została zarejestrowana w krajach Unii Europejskiej do leczenia:

a) Zakażeń inwazyjnych b) Zakażeń dolnych dróg oddechowych

wywołanych bakteriami atypowymi c) Ciężkich zakażeń w obrębie jamy

ustnej d) Skomplikowanych zakażeń skóry

i tkanki podskórnej e) Zakażeń układu moczowego

4. Który z zestawów zawiera wyłącznie antybiotyki upośledzające syntezę kwasów nukleinowych:

a) Aminoglikozydy, rifampicyna, sulfonamidy

b) Rifampicyna, sulfonamidy, fl uorochinolony

c) Fluorochinolony, linkozamidy, rifampicyna

d) β-laktamy, makrolidy, sulfonamidy

5. Którego z leków nie należy stosować w przypadku zakażeń układowych wywołanych przez grzyby pleśniowe:

a) Flukonazolu b) Itrakonazolu c) Amfoteryczny B d) Worikonazolu

6. Mimo wrażliwości Salmonella spp. in vitro w leczeniu ciężkich zakażeń wywołanych przez te pałeczki nie są polecane:

a) Cefalosporyny I i II generacji oraz aminoglikozydy

b) Ciprofl oksacyna i inne fl uorochinolony

c) Ampicylina i chloramfenikol d) Trimetopreim/sulfometoksazol

7. Naturalna obniżona odporność na teikoplaninę jest charakterystyczna dla:

a) Staphylococcus cohnii b) Staphylococcus haemolyticus c) Staphylococcus hominis d) Staphylococcus warneri

8. Na którą z niżej wymienionych grup antybiotyków nie są wrażliwe C. trachomatis:

a) Chinoliny b) Tetracykliny c) Aminoglikozydy d) Makrolidy

9. Silnymi induktorami β-laktamaz są: a) Tikarcylina i piperacylina b) Ceftazydym i kwas klawulanowy c) Aztreonam i amikacyna d) Imipenem i meropenem

10. Wankomycyna jest nieaktywna wobec:

a) Corynebacterium jeikeium b) Staphylococcus lugdunensis c) Erysipelothrix rhusiopathiae d) Prawidłowe są odpowiedzi a i b

11. Ertapenem to karbapenem, którego spektrum aktywności nie obejmuje szczepów:

a) Pseudomonas aeruginosa b) Acinetobacter baumannii c) Stenotrophomonas maltophilia d) Wszystkie wymienione

12. Który z wymienionych antybiotyków nie jest skuteczny w leczeniu atypowych zapaleń płuc:

a) Imipenem b) Doksycyklina c) Erytromycyna d) Fluorochinolon

Odpowiedzi na stronie 28.

1) Potwierdzenia rozpoznania zapalenia wyrostka robaczkowego

2) Wykluczenia rozpoznania zapalenia wyrostka robaczkowego

3) Potwierdzenia rozpoznania reumatoidalnego zapalenia stawów

4) Wykluczenia rozpoznania reumatoidalnego zapalenia stawów

Poprawna odpowiedź to: a) 1, 2 i 3 b) 1 i 3 c) 2 i 4 d) Tylko 1 e) Wszystkie podane odpowiedzi są

poprawne

6. W reakcji na stymulację zapalną stężenie haptoglobiny może:

a) Spadać do wartości mniejszych od granicy oznaczania

b) Spadać 5-10-krotnie w stosunku do wartości wyjściowych

c) Wzrastać 1,5-2-krotnie w stosunku do wartości wyjściowych

d) Wzrastać 2,5-5-krotnie w stosunku do wartości wyjściowych

e) Wzrastać ponad 100-krotnie w stosunku do wartości wyjściowych

7. Indeks zapalny (PINI) służy do: a) Wykrywania bezobjawowego

ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego

b) Oceny ryzyka niedożywienia przy współistniejącej reakcji ostrej fazy

c) Wykrywania niedożywienia u chorych dializowanych

d) Oceny ryzyka ostrego stanu zapalnego

e) Wszystkie podane odpowiedzi są poprawne

8. Pod względem właściwości biologicznych białka ostrej fazy są:

a) Opsoninami b) Serpinami c) Chelatorami metali d) Białkami wiążącymi hemoglobinę e) Wszystkie podane odpowiedzi są

poprawne

Diagnostyka

Okiem prawnika


Wyrażenie zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, w tym na wykonanie badania labo-

ratoryjnego, jest jednym z podstawowych praw każdego pacjenta, mającym swoje źródło w przekonaniu, że każdy człowiek ma prawo do wolności osobistej oraz niety-kalności cielesnej. Wartości te chronione są przez ustawodawcę w sposób szczególny.

Podstawa prawnaGwarancja powyższych praw wynika z Kon-stytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która w art. 31 stanowi: „Wolność człowieka pod-lega ochronie prawnej”, a w art. 41 ust. 1: „Każdemu zapewnia się nietykalność osobi-stą i wolność osobistą”. Nakaz przestrzegania praw wyrażonych w sposób nadrzędny i ogólny w Konstytucji w stosunku do pacjenta został szczegółowo sprecyzowany w przepisach rangi ustawo-wej regulujących problematykę zgody na wykonanie badania oraz zasad przeprowa-dzania badania lub udzielenia innych świad-czeń zdrowotnych pomimo braku zgody pacjenta lub wobec zgłoszenia przez niego sprzeciwu. Akty prawne regulujące powyższe kwe-stie to: 1) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku

o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. nr 100, poz. 1083 z późn. zm.) zwana dalej „ustawą o diagnostyce laboratoryjnej”;

2) Ustawa z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzecz-niku Praw Pacjenta (Dz. U. nr 52, poz. 417 z późn. zm.) zwana dalej „ustawą o prawach pacjenta”.

Zgodnie z art. 22 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej diagnosta laboratoryjny może prowadzić zabiegi i czynności diagnostyki laboratoryjnej po wyrażeniu przez pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna

faktycznego zgody na zasadach określo-nych w ustawie o prawach pacjenta. Czynności diagnostyki laboratoryjnej zo-stały wskazane w art. 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej i obejmują: badania laborato-ryjne mające na celu określenie właściwo-ści fi zycznych, chemicznych i biologicznych oraz składu płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i tkanek pobranych dla celów profi -laktycznych, diagnostycznych i leczniczych lub sanitarno-epidemiologicznych. Ponadto zalicza się do nich: mikrobiologiczne ba-dania laboratoryjne płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i tkanek pobranych dla celów profi laktycznych, diagnostycznych i leczniczych lub sanitarno-epidemiologicz-nych, a także działania zmierzające do usta-lenia zgodności tkankowej oraz wykonywa-nie oceny jakości i wartości diagnostycznej badań, o których mowa wyżej, oraz labo-ratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyniku badań. Diagnosta laboratoryjny w swojej pra-cy ma obowiązek postępować zgodnie ze wskazaniami wiedzy zawodowej i z zasada-mi etyki zawodowej oraz z należytą staran-nością. Obowiązany jest w związku z tym m.in. do bezwzględnego przestrzegania praw pacjenta, takich jak np. udzielenie lub odmowa udzielenia zgody na badanie. Zgoda pacjenta na badanie jest prawnie skuteczna pod ściśle określonymi warunka-mi. Przede wszystkim przeprowadzane ba-danie musi być zgodne z prawem i zasada-mi współżycia społecznego. Zgoda pacjenta powinna być wyrażona świadomie i w spo-sób wolny od jakichkolwiek nacisków, po udzieleniu mu wyczerpującej informacji o stanie jego zdrowia.

Charakter prawny zgodyZgoda pacjenta na przeprowadzenie badań laboratoryjnych jest oświadczeniem woli. Podmiotem zobowiązanym do uzyskania zgody pacjenta na badanie jest diagnosta laboratoryjny, natomiast podmiotem upraw-nionym do wyrażenia zgody – pacjent. Przy wyrażaniu zgody na zabieg można mówić o zgodzie własnej pacjenta lub zgo-

dzie zastępczej. Zasadą jest, że zgodę na realizację świadczenia zdrowotnego, w tym wykonanie badania laboratoryjnego, może udzielić osoba, która ukończyła 18 lat oraz ma zdolność do świadomego wyrażenia woli i nie jest ubezwłasnowolniona. Jeżeli pacjent pełnoletni sprzeciwia się wykonaniu badania, sprzeciw taki winien być uwzględniony. W określonych sytuacjach zgodę na wykonanie badania laboratoryjnego może wyrazić przedstawiciel ustawowy. Ma to miejsce w przypadku konieczności wyko-nania badania pacjenta małoletniego, ubez-własnowolnionego lub niezdolnego do świa-domego wyrażania zgody. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo wyrażenia zgody na badanie ma opiekun faktyczny. Przedstawicielem ustawowym mogą być rodzice pacjenta, jeżeli nie są pozba-wieni władzy rodzicielskiej, lub ustanowio-ny przez sąd opiekun prawny, który również reprezentuje interesy osób ubezwłasnowol-nionych całkowicie. Opiekunem faktycz-nym jest natomiast osoba sprawująca stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia lub stan psychiczny wy-maga takiej opieki. Szczególną formą zgody zastępczej jest orzeczenie sądu. W niektórych przypadkach ustawa o prawach pacjenta przewiduje konieczność wyrażenia tzw. zgody kumulatywnej. Mamy z nią do czynienia, gdy zgoda musi być wyrażona zarówno przez przedstawiciela ustawowego, jak i przez pacjenta. Dotyczy to wykonania badania laboratoryjnego oso-by małoletniej, która ukończyła 16 lat, a nie ukończyła jeszcze 18 lat. W takiej sytuacji, poza zgodą przedstawiciela ustawowego, wymagana jest również zgoda pacjenta. Ten sam wymóg dotyczy także osoby ubezwła-snowolnionej oraz chorej psychicznie i upo-śledzonej umysłowo, lecz dysponującej do-statecznym rozeznaniem. Osoby takie mają prawo do udziału w procesie podejmowania decyzji w zakresie wykonania badań labo-ratoryjnych. W tym przypadku zgodę na badanie laboratoryjne wyraża przedstawi-ciel ustawowy. Jeżeli jednak osoba taka jest

Zgoda pacjenta na badania laboratoryjne

AGNIESZKA GÓRECKA, GŁÓWNY SPECJALISTA DS.

ADMINISTRACYJNO-PRAWNYCH KIDL


Okiem prawnika

w stanie z dostatecznym rozeznaniem wy-razić opinię w sprawie badania, konieczne jest uzyskanie również jej zgody. Wskazuje na to wyraźnie art. 17 ustawy o prawach pacjenta, stanowiąc, że pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasno-wolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponu-jący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego albo opiekuna faktycznego. W przypadku rozbieżności stanowisk pacjenta i jego przedstawiciela ustawowe-go, podobnie jak w sytuacji rozbieżności pomiędzy rodzicami, będącymi przedsta-wicielami ustawowymi pacjenta – decyduje sąd rodzinny. Ustawa przewiduje również możliwość przeprowadzenia badania laboratoryjnego

bez zgody pacjenta. Nie wymaga się jej w przypadku wykonywania przez diagnostę laboratoryjnego badań i czynności diagno-styki laboratoryjnej przeprowadzanych na zlecenie lekarskie. A ponadto taka sytuacja jest dopuszczalna, jeżeli konieczne staje się niezwłoczne przeprowadzenie badań dia-gnostycznych, a ze względu na stan zdrowia lub wiek pacjent nie może wyrazić zgody, oraz nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym albo opiekunem faktycznym. Decyzje o podjęciu zabiegów i czynno-ści diagnostyki laboratoryjnej w powyższych okolicznościach, diagnosta laboratoryjny po-dejmuje na pisemne zlecenie lekarza leczą-cego pacjenta, odnotowane w dokumentacji medycznej chorego.

Forma prawna zgodyDo wyrażenia prawnie skutecznej zgody na badanie laboratoryjne konieczne jest również udzielenie jej w odpowiedniej

formie. Przepis prawny, który precyzu-je formę zgody pacjenta na przeprowa-dzenie badania, to art. 17 ust. 4 ustawy o prawach pacjenta. Przyjęta została zasa-da, że zgoda lub sprzeciw wobec badania może być wyrażony ustnie albo przez takie zachowanie osób uprawnionych do wyraże-nia zgody, które w sposób niebudzący wąt-pliwości wskazuje na wolę poddania się pro-ponowanym badaniom lub brak takiej woli (zgoda dorozumiana). Jedynym wymogiem pozostaje tutaj takie ujawnienie woli, czyli wyrażenie zgody, która stwarza możliwość czytelnego jej rozumienia i odbioru przez osobę dokonującą badania. Ważne jest przy tym wyraźne uzewnętrznienie woli, ponie-waż decyduje ono o momencie, w którym zgoda jest wyrażona. Należy podkreślić, że zgoda winna być udzielona przed wykona-niem badania. Zatem wymaganie wyrażenia zgody w formie szczególnej, jaką jest m.in. forma pisemna, musi każdorazowo wyni-kać wyraźnie z normy prawnej. Jeżeli brak przepisu, który wprowadza formę pisemną, prawnie skuteczna będzie zgoda wyrażona

przez pacjenta w sposób dowolny. Diagno-sta laboratoryjny jest zatem obowiązany zapytać pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego o zgodę na wykonanie badania w celu przeprowadzenia określonego bada-nia, zwłaszcza jeśli ma ono być wykonane bez skierowania lekarskiego. W art. 18 ustawy o prawach pacjenta ustawodawca wskazał sytuacje, w których zachodzi bezwzględny wymóg uzyskania zgody pacjenta na piśmie na dokonanie badania laboratoryjnego. Ma to miejsce w sytuacji przeprowadzenia zabiegu ope-racyjnego albo zastosowania metody le-czenia lub diagnostyki stwarzających pod-wyższone ryzyko dla pacjenta. Dlatego jeżeli w ocenie diagnosty laboratoryjnego przeprowadzane badanie wiąże się z ja-kimkolwiek zagrożeniem dla jego zdrowia i stwarza podwyższone ryzyko, obowiązany jest uzyskać zgodę na badanie na piśmie.

Obowiązek informacyjnyWarunkiem wyrażenia prawnie skutecznej zgody jest realizacja przez diagnostę labora-toryjnego obowiązku informacyjnego wobec pacjenta. Przed uzyskaniem zgody na ba-

danie oraz przystąpieniem do jego wykona-nia diagnosta laboratoryjny jest obowiązany udzielić informacji o stanie zdrowia, rozpo-znaniu, proponowanych możliwych meto-dach diagnostycznych i leczniczych oraz dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia i rokowaniu. Informację w wyżej wskazanym zakre-sie ma prawo uzyskać pacjent, w tym ten, który ukończył 16 lat, lub jego przedstawi-ciel ustawowy. Pacjent małoletni, który nie ukończył 16 lat, ma prawo do uzyskania od diagnosty informacji o swoim stanie zdrowia opisanym wyżej, jednak w zakresie i for-mie potrzebnej do prawidłowego przebie-gu procesu diagnostycznego. Powyższych informacji można udzielić również innym osobom, ale tylko i wyłącznie takim, które zostały wskazane przez pacjenta. W prze-ciwnym wypadku diagnosta laboratoryjny może odpowiadać za naruszenie tajemnicy zawodowej. Ponadto pacjent ma prawo oświadczyć, że nie chce, aby go informowano o stanie

jego zdrowia, a także ma prawo do zada-wania pytań i do wglądu do dokumentacji medycznej.

Skutki naruszenia praw pacjentaZawinione naruszenia praw pacjenta, w tym prawa do uzyskania informacji o swoim sta-nie zdrowia i do wyrażenia zgody na pro-ponowane leczenie i badanie diagnostyczne przez diagnostę laboratoryjnego, daje po-szkodowanemu pacjentowi prawo do wy-stąpienia z roszczeniem o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podsta-wie art. 448 Kodeksu cywilnego. Takie za-chowanie diagnosty laboratoryjnego stano-wi również podstawę do odpowiedzialności zawodowej. Zasady odpowiedzialności dys-cyplinarnej zostały uregulowane w ustawie o diagnostyce laboratoryjnej. Zgodnie z jej postanowieniami diagności laboratoryjni podlegają odpowiedzialności dyscyplinar-nej za zawinione, nienależyte wykonywanie czynności diagnostyki laboratoryjnej oraz za czyny sprzeczne z zasadami etyki zawodo-wej lub przepisami dotyczącymi wykonywa-nia czynności diagnostyki laboratoryjnej.

Ustawa przewiduje również możliwość przeprowadzenia badania laboratoryjnego bez zgody pacjenta. Nie wymaga się jej w przypadku wykonywania przez diagnostę laboratoryjnego badań i czynności diagnostyki laboratoryjnej przeprowadzanych na zlecenie lekarskie.


Okiem prawnika

Diagnosta laboratoryjny coraz czę-ściej w swojej codziennej pracy spotyka się z problemem doko-

nania prawidłowej, zgodnej z prawem auto-ryzacji wyniku badania w laboratorium, któ-re prowadzi dokumentację tylko i wyłącznie w wersji elektronicznej. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie poglądu na wy-żej wskazaną kwestię w oparciu o wnikliwą analizę obowiązujących w tym względzie regulacji prawnych. Akty prawne regulujące omawiane zagadnienie to: 1) Ustawa z dnia 27 lipca 2001

roku o diagnostyce laboratoryjnej (tj. Dz. U. z 2004 r. nr 144, poz. 1529, z późn. zm.), zwana dalej „ustawą o diagnostyce”;

2) Ustawa z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzecz-niku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 roku nr 52, poz. 417, z późn. zm.), zwana dalej „ustawą o prawach pacjenta”;

3) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w spra-wie rodzajów i zakresu dokumen-tacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. nr 252, poz. 1697), zwane dalej „rozporządze-niem w sprawie dokumentacji me-dycznej”;

4) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2006 roku spra-wie standardów jakości dla me-dycznych laboratoriów diagnostycz-nych i mikrobiologicznych (Dz. U. nr 61, poz. 435, z późn. zm.), zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie standardów jakości la-boratoriów” lub „rozporządzeniem w sprawie standardów”.

Odpowiadając na pytanie, czy autory-zacja wyników badań w laboratorium, które prowadzi dokumentację wyłącznie w wersji elektronicznej, możliwa jest w postaci poda-

nia na wyniku oznaczenia osoby autoryzują-cej (imię, nazwisko, tytuł zawodowy, numer prawa wykonywania zawodu), w pierwszej kolejności należy ustalić znaczenie prawne pojęć: „laboratoryjna interpretacja wyniku badania”, „autoryzacja wyniku badania” oraz „sprawozdanie z badania laboratoryj-nego”. Ustawa o diagnostyce stanowi jed-noznacznie, że laboratoryjna interpretacja i autoryzacja wyniku badania to czynności diagnostyki laboratoryjnej (art. 2 pkt 4). Treść interpretacji wyniku badania oraz autoryzacja wyniku badania zawarte są w sprawozdaniu z badania laboratoryjnego, którego formę i niezbędne elementy określa rozporządzenie w sprawie standardów jako-ści laboratoriów. Zasady sporządzania sprawozdaniaMedyczne laboratorium diagnostyczne jest przedsiębiorstwem podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. nr 112, poz. 654). A sprawozdanie z badania laboratoryjnego to dokument, który zawiera dane i informacje medyczne odnoszące się do stanu zdrowia pacjenta. Musi zatem być traktowane jako element do-kumentacji medycznej, a generalne zasady dotyczące sposobu jej sporządzania określa ww. rozporządzenie w sprawie dokumenta-cji medycznej. Oznacza to, że laboratorium zobowiązane jest do stosowania przepisów wskazanego rozporządzenia. Kwestię tę do-datkowo przesądza postanowienie pkt 1.6 załącznika nr 1 do rozporządzenia w sprawie standardów jakości laboratoriów, zgodnie z którym dokumentacja medyczna w labo-ratorium, w tym zlecenie badań laborato-ryjnych, jest prowadzona, przechowywana i przetwarzana zgodnie z przepisami doty-czącymi dokumentacji medycznej. Równo-cześnie jednak laboratoria zostały objęte regulacją wydaną na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy o diagnostyce. W celu zapewnie-nia właściwego poziomu i jakości czynności diagnostyki laboratoryjnej Minister Zdrowia,

po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Dia-gnostów Laboratoryjnych, określił w dro-dze rozporządzenia standardy jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych. W rozporządzeniu tym ustalone zostały szczegółowe zasady spo-rządzania niektórych dokumentów, w tym sprawozdania z badania laboratoryjnego.

Kwestia odcisku pieczęciWyjaśnienia wymaga relacja przepisów rozporządzenia w sprawie dokumentacji medycznej oraz rozporządzenia w sprawie standardów jakości laboratoriów. Uzasad-nionym jest wniosek, że w zakresie przepi-sów określających formę i treść dokumentów stosowanych w medycznych laboratoriach diagnostycznych mamy do czynienia z prze-pisami ogólnymi (rozporządzenie dotyczące dokumentacji) oraz z przepisami szczegóło-wymi (rozporządzenie w sprawie standar-dów). Oznacza to, że należy stosować – co do zasady – wymogi wynikające z obu roz-porządzeń, chyba że zachodzi sprzeczność – wówczas należy posłużyć się regułą inter-pretacyjną lex specialis derogat legi generali i przyjąć obowiązywanie normy zawartej w rozporządzeniu w sprawie standardów jakości laboratoriów. Kwestię wzajemnej relacji norm obu ak-tów prawnych, z uwagi na temat niniejszego opracowania, rozważyć należy poprzez ana-lizę przepisów odnoszących się do sposobu i formy autoryzacji czynności medycznych. Rozporządzenie w sprawie dokumentacji medycznej nie posługuje się pojęciem au-toryzacji, jednakże przyjmuje kilka zasad w tym zakresie. Każdy wpis w dokumenta-cji opatruje się oznaczeniem osoby dokonu-jącej wpisu, zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 3, tj.: nazwisko i imię, tytuł zawodowy, uzyskane specjalizacje, numer prawa wykonywania zawodu – w przypadku lekarza, pielęgniarki i położnej, podpis (§ 4 ust. 2). Dokumen-tację medyczną należy prowadzić czytelnie i chronologicznie (§ 4 ust. 1). Nie wymaga się, aby wpis opatrzony był odciskiem pie-częci. W przypadku dokumentacji prowa-

Sposób autoryzacji wyniku laboratoryjnego przekazywanego w formie elektronicznej

KRZYSZTOF BAKA, RADCA PRAWNY

Joanna

e-HEMATimage

e-MEDICINimage

hematologii, mykologii lub parazytologii?

Europejski program internetowego

e-MEDICINimage:

www.e-medicinimage.eu

Sekretariat FCBM

Strona internetowa


dzonej w postaci elektronicznej oznaczenie osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych zawiera dane, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lit. a-d (bez podpisu), oraz może zawierać podpis elektroniczny (§ 10 ust. 2). Powyższe zasady mają zastosowanie także do sprawozdania z badania labo-

ratoryjnego, które stanowi element in-dywidualnej dokumentacji medycznej. W przypadku wskazanego sprawozdania rozporządzenie w sprawie standardów jakości laboratoriów wprowadza do-datkowy szczególny wymóg w postaci obowiązku umieszczenia pieczęci osoby upoważnionej do autoryzacji wyniku ba-dania (pkt 8.2.12 załącznika nr 1). W przywołanym pkt 8.2.12 jedno-znacznie przesądzono, że każdy formularz sprawozdania z badania laboratoryjnego zawierać musi podpis i pieczęć osoby upo-ważnionej do jego autoryzacji. Elementy wymienione w tym przepisie stanowią nie-zbędne minimum, konstytuujące sprawoz-danie z badania laboratoryjnego. Dodatkowego omówienia wymaga wa-runek umieszczenia na sprawozdaniu „pie-częci osoby upoważnionej do autoryzacji wyniku badania”. Oczywistym jest, że cho-

dzi o odcisk pieczęci, a nie pieczęć sensu stricte. Prawo nie określa wprost, jakie ele-menty musi zawierać przedmiotowa pieczęć i jej odcisk. Bezsprzecznie, prawidłowo sporzą-dzone sprawozdanie w formie pisemnej musi zawierać oryginalny odcisk pieczęci

osoby upoważnionej do autoryzacji wyni-ku badania.

Co z formą elektronicznąW tym kontekście ustalenia wymaga, czy dokumentacja medyczna w postaci spra-wozdania z badania laboratoryjnego może być pierwotnie (oryginalnie) sporządzona w formie elektronicznej, tj. z pominięciem formy pisemnej. Wychodząc z przyjętego założenia, że przepisy rozporządzenia w sprawie standar-

dów jakości laboratoriów określają dodatko-we, konieczne wymagania w tym zakresie, wskazać należy, że rozporządzenie to w za-łączniku nr 1 pkt 8.3 przewiduje jedynie możliwość „przekazania” sprawozdania z badania laboratoryjnego w formie elek-tronicznej. Stosując rozumowanie a con-

trario, należałoby przyjąć, że sporządzanie sprawozdania w formie elektronicznej nie zostało przewidziane. Trzeba pamiętać, że zwrot „przekazanie w formie elektronicznej” nie jest jednolity i precyzyjny, a jego zakres znaczeniowy obejmuje szerokie spektrum możliwości komunikowania się. Jeżeli przyj-miemy, że chodzi o wykorzystanie elektro-nicznych środków komunikacji, to warunki tej formy łączności spełnia wiele urządzeń i dróg komunikacji. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że „przez przesyłanie danych

Okiem prawnika

Medyczne laboratorium diagnostyczne jest przedsiębiorstwem podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. nr 112, poz. 654). A sprawozdanie z badania laboratoryjnego to dokument, który zawiera dane i informacje medyczne odnoszące się do stanu zdrowia pacjenta. Musi zatem być traktowane jako element dokumentacji medycznej, a generalne zasady dotyczące sposobu jej sporządzania określa ww. rozporządzenie w sprawie dokumentacji medycznej.


w postaci elektronicznej należy rozumieć przekaz w postaci odpowiednio zakodowa-nych fal elektromagnetycznych, rozchodzą-cych się w wolnej przestrzeni (radiokomu-nikacja, telemetria), we włóknie optycznym (telekomunikacja światłowodowa), w kablu, falowodzie i podobnych strukturach (sieci kablowe: telewizyjne, komputerowe, telefo-niczne, itp., łącza mikrofalowe)”. Niezależnie od przedstawionej powyżej systemowej i logicznej wykładni przepisów rozporządzenia w sprawie standardów ja-kości laboratoriów, która zdaje się wyłączać możliwość sporządzania oryginału sprawoz-dania z badania laboratoryjnego w formie elektronicznej, rozważyć należy, czy odcisk pieczęci osoby upoważnionej do autoryza-cji wyniku badania, będący koniecznym elementem każdego sprawozdania, można oryginalnie uzyskać w postaci elektronicz-nej. Uznając, że odcisk pieczęci stanowi ważny element każdego sprawozdania, któ-ry nie może być pominięty albo zastąpiony innym elementem zawierającym dane z pie-częci, w tym nadrukiem, skanem odcisku lub stosowną adnotacją, zasadnym jest po-gląd, że w świetle rozporządzenia w sprawie standardów jakości laboratoriów wymagane jest sporządzenie sprawozdania z badania laboratoryjnego w formie pisemnej. Próbu-jąc uzasadniać pogląd przeciwny, tzn. do-puszczający możliwość sporządzenia orygi-nału sprawozdania w formie elektronicznej, należałoby przyjąć, że sprawozdanie to nie posiada oryginalnego odcisku pieczęci, a je-dynie elektroniczną formę takiego odcisku, potwierdzoną za zgodność z oryginałem. Takiej możliwości ww. rozporządzenie nie przewiduje. Diagnosta działający z należytą staran-nością, przewidzianą dla czynności diagno-stycznych, powinien dla autoryzacji wyniku badań stosować każdorazowo wysokie standardy, o których mowa w przepisie szczególnym odnośnie formularzy sprawoz-dania z badania laboratoryjnego. Autoryzacja powinna więc polegać na złożeniu podpisu i pieczęci osoby upoważ-nionej do autoryzacji.

Możliwe odstępstwa?Ustawodawca, powołując możliwość prze-kazania sprawozdania w formie elektronicz-nej, nie wskazuje, w żadnym wypadku, na możliwość odstępstwa od któregokolwiek wymagania stawianego sprawozdaniom z badań ze względu na ich formę elektro-niczną. Zgodnie z pkt 8.10 sprawozdanie z badania może być przekazane w formie

elektronicznej z zachowaniem wymagań, o których mowa w ust. 8.3.-8.9, a zatem również z zachowaniem przepisu odnośnie autoryzacji. W mojej ocenie przytoczony wyżej pkt 8.10 załącznika nr 4 do rozporządzenia w sprawie standardów jakości dla laborato-riów stanowi przepis szczególny względem § 10 ust. 2 rozporządzenia w sprawie doku-mentacji medycznej, na podstawie którego w przypadku dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej oznaczenie osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych zawie-ra dane, o których mowa w ust. 1 pkt 3 lit. a-d (tj. nazwisko i imię, tytuł zawodowy, uzyskane specjalizacje, numer prawa wy-konywania zawodu – w przypadku lekarza, pielęgniarki i położnej) oraz może zawierać podpis elektroniczny. Za przytoczoną wyżej argumentacją przemawia również użycie przez ustawo-dawcę odnośnie diagnostyki laboratoryjnej słowa „autoryzacja”, a nie „oznaczenie oso-by udzielającej świadczeń zdrowotnych”, co wskazuje na stworzenie przez ustawodawcę szczególnych środków bezpieczeństwa przy sporządzaniu wyników badań laboratoryj-nych. Dodatkowo, odnosząc się do szczegól-nych wymagań dotyczących dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej, za-wartych w rozporządzeniu w sprawie ro-dzajów i zakresów dokumentacji medycz-nej oraz sposobu jej przetwarzania, należy w omawianym kontekście wziąć pod uwa-gę warunki prowadzenia dokumentacji me-dycznej w systemie teleinformatycznym. Na podstawie § 80 pkt 2 jednym z takich warunków jest zachowanie integralności i wiarygodności dokumentacji. Bez wąt-pienia autoryzacja w kontekście art. 2 ust. 4 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz przepisów rozporządzenia ma na celu ochronę wiarygodności osoby uprawnionej do wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium, znajdującej się na liście Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych, posiadającej prawo do wykonywania zawodu oraz ochrony wiary-godności wyniku badania. Autoryzacja w wyniku wpisania jedy-nie imienia, nazwiska, tytułu zawodowego, numeru prawa wykonywania zawodu niesie za sobą ryzyko, że autoryzacja będzie do-konana bez wiedzy osoby uprawnionej do autoryzacji, natomiast pieczęć i podpis sta-nowią znamiona indywidualizujące diagno-stę posiadającego prawo do wykonywania zawodu.

Okiem prawnika

IMMUNOLOGIA KRWINEK CZERWONYCH. PRACOWNIA SEROLOGII TRANSFUZJOLOGICZNEJ, ORGANIZACJA I METODYKA BADAŃKRYSTYNA WIECZOREK, DANUTA BOCHENEK--JANTCZAK, ANNA GRAJEWSKA

Tematem książki jest szeroko ujęta organizacja i metodyka badań obowiązująca w pracowni serologicznej – podstawy prawne, organizacja służby krwi, nadzór, kontrole, bezpieczeństwo pracy, techniki stosowane w immunologii, odczynniki, sprzęt, teoretyczne podstawy testów oraz sytuacje kliniczne, w których są wykonywane. Tekst uzupełniają liczne ilustracje, tabele oraz schematy postępowania w różnych sytuacjach laboratoryjnych i klinicznych związanych z problemami immunohematologicznymi. Książka zarówno dla początkujących diagnostów, jak i doświadczonych serologów – pomocna w rozwiązywaniu codziennych, a także trudnych problemów w laboratoriach immunologii transfuzjologicznej.Cena: 47 zł



Wydarzenia

DiagKompas – partnerstwo na rzecz podnoszenia standardów etycznych w sektorze diagnostyki in vitro

Kontakty pracowników ochrony zdrowia z przedstawicielami prze-mysłu medycznego są naturalne

i leżą w interesie obu stron, ale również pa-cjentów. Dzięki dostępowi do najnowszych technologii sektor diagnostyki in vitro w Pol-sce, podobnie jak na całym świecie, może rozwijać swoje kompetencje i możliwości diagnostyczne. Na dostawcach spoczywa obowiązek zapewnienia jak najwyższej jakości i beza-waryjności dostarczanych urządzeń i innych produktów do diagnostyki in vitro. Jedno-cześnie prawem i obowiązkiem placówek służby zdrowia jest podejmowanie decyzji

zakupowych na podstawie pełnej i aktualnej informacji o bieżącej ofercie rynku diagno-stycznego in vitro oraz podnoszenie swoich kompetencji w zakresie jego wykorzystania. Kontaktom tym musi jednak towarzy-szyć przejrzystość relacji oraz skuteczne unikanie konfl iktów interesów. Konieczność ta wynika nie tylko z obowiązujących prze-pisów, ale również z zasad uczciwej konku-rencji oraz etyki zawodu diagnosty laborato-ryjnego i kodeksu etyki dostawców. Na uznanie zasługuje fakt, że part-nerstwo na rzecz podnoszenia standardów etycznych wzajemnej współpracy zawiąza-ły, na co dzień konkurujące ze sobą, fi rmy zrzeszone w Izbie Producentów i Dystrybu-torów Diagnostyki Laboratoryjnej (IPDDL)

oraz ich odbiorców i użytkowników zrzeszo-nych w Krajowej Izbie Diagnostów Labora-toryjnych (KIDL). Oba środowiska uznały, że potrzebne są przejrzyste standardy współpracy. Stan-dardy, zadaniem których nie jest zastąpienie obowiązującego prawa, czy też zastąpienie powszechnie obowiązujących i uznawa-nych już norm, ale ich dobra interpretacja oraz wskazanie konkretnych, dobrych i bez-piecznych praktyk współpracy dla obu śro-dowisk. To partnerstwo stało się podstawą dla powołania wspólnego projektu DiagKompas. Głównym założeniem projektu jest wspólne

rozwijanie, promowanie i edukacja na rzecz podnoszenia standardów etycznej współpracy. Działania te realizowane będą w cyklu ogólno-polskich warsztatów, prowadzo-nych w oparciu o Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego (KIDL),

Kodeks Etyki (IPDDL), przepisy prawa oraz praktyczne przykłady

z codziennej współpracy, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru zakupów. Przykładowe tematy poruszane na warsztatach obejmą np. zagrożenia etycz-ne występujące w kontaktach diagnosta – przedstawiciel producenta lub dostawcy i informacje, jak ich unikać, prawnie do-puszczalne obszary współpracy i budowa-nia wzajemnych relacji, takie jak sponsoring, współpraca w postaci zlecania usług przed-stawicielom ochrony zdrowia, szkolenia i wyjazdy referencyjne, współpraca nauko-wa, promowanie przez dostawców swoich wyrobów. Projekt jest również odpowiedzią na potrzebę upowszechnienia jednolitych standardów etycznych we wzajemnych kon-taktach towarzyszącym dostawom realizo-

wanym w oparciu o prawo o zamówieniach publicznych. Należy podkreślić, że obu stronom za-leży także na pozytywnym odbiorze – przez opinię publiczną i innych przedstawicieli służby zdrowia – wzajemnych relacji odbior-ca dostawca, tak, aby wzmacniać zaufanie i wiarygodność obu stron. Inicjatorzy projektu wierzą, że przyczyni się on do pogłębionego i otwartego dialogu, prowadzącego do samoregulacji branży dia-gnostyki in vitro. Dialog ten ma być wspie-rany poprzez stworzenie w ramach wybra-nych zawodów medycznych wewnętrznych centrów kompetencyjnych w dziedzinie ety-ki i dobrych praktyk w zakresie współpracy z fi rmami sektora producentów wyrobów medycznych. Zbliżony proces rozpoczął się już w śro-dowisku lekarzy w ramach projektu Med-Kompas prowadzonego od prawie roku przez Ogólnopolską Izbę Gospodarczą Wy-

robów Medycznych POLMED przy współ-pracy z Naczelną Izbą Lekarską. Obecnie działania, z inicjatywy KIDL oraz IPDDL, obejmują kolejną, bardzo istot-ną, grupę pracowników ochrony zdrowia oraz fi rm działających w sektorze wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro. Wierzy-my, że dzieje się to z korzyścią zarówno dla całego środowiska zaangażowanego w dia-gnostykę in vitro w Polsce, jak i pozosta-łych przedstawicieli ochrony zdrowia oraz samych pacjentów.

Zapraszamy więc do aktywnego uczestnictwa w warsztatach, które rozpoczną się w ciągu najbliższych miesięcy i mamy nadzieję, że obejmą swym zasięgiem ponad 1000 diagnostów stanowiących personel kierowniczy zrzeszony w KIDL.

PARTNERZY PROGRAMU:


Wydarzenia

Kilka miesięcy temu, 10 maja 2011 roku, Prezydent RP podpi-sał ustawę o działalności leczni-

czej. W świetle jej zapisów od 1 stycznia 2012 roku podmioty prowadzące działal-ność leczniczą będą musiały zawrzeć umo-wę nowego, obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

CZY WŚRÓD OSÓB ZOBLIGOWANYCH DO ZAKUPU NOWEGO UBEZPIECZENIA OC BĘDĄ TAKŻE DIAGNOŚCI LABORATORYJNI?

Ustawa mówi, że podmiot leczniczy (tzn. taki, który wykonuje działalność leczniczą polegającą przede wszystkim na udzielaniu świadczeń zdrowotnych) musi mieć obo-wiązkowe ubezpieczenie OC. Nakłada przy tym obowiązek posiadania takiego ubezpie-czenia na szpitale, przychodnie, praktyki zawodowe lekarzy i pielęgniarek, ale nie są wymienieni wśród nich diagności.

CZY OZNACZA TO, ŻE DIAGNOŚCI LABORATORYJNI BĘDĄ ZWOLNIENI Z TEGO OBOWIĄZKU?

Odpowiedź jest prosta – jeżeli diagnosta laboratoryjny zarejestruje u Wojewody pod-miot leczniczy, to w świetle nowych przepi-sów, jako podmiot, będzie musiał zawrzeć OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIE odpo-wiedzialności cywilnej podmiotu wykonują-cego działalność leczniczą, na sumę gwa-rancyjną 100 000 euro na jedno zdarzenie i 500 000 euro na wszystkie zdarzenia. Wszyscy pozostali, a więc ci, którzy nie prowadzą podmiotów leczniczych, a udzie-lają świadczeń w ramach umów o pracę czy innych umów cywilnoprawnych, będą po-trzebować, tak jak do tej pory, DOBROWOL-NEGO UBEZPIECZENIA odpowiedzialności cywilnej.

CZY DIAGNOSTA LABORATORYJNY ZATRUDNIONY NA PODSTAWIE UMOWY O PRACĘ LUB INNEJ UMOWY CYWILNOPRAWNEJ, PRACUJĄCY NP.

W LABORATORIUM ANALITYCZNYM, A WIĘC DLA KONKRETNEGO PODMIOTU LECZNICZEGO, BĘDZIE MUSIAŁ WYKUPIĆ UBEZPIECZENIE OBOWIĄZKOWE?

W myśl zapisów Kodeksu pracy za szkody wyrządzone osobie trzeciej przez zatrudnio-nych na podstawie umowy o pracę pracow-

ników odpowiedzialność ponosi pracodaw-ca. To on powinien wykupić ubezpieczenie, którym obejmie odpowiedzialność swoją – jako podmiotu, jak również odpowiedzial-ność za swoich pracowników, a więc nowe obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzial-ności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

Należy jednak pamiętać, że Kodeks pra-cy przewiduje możliwość dokonania regre-su, a więc odzyskania części poniesionych

kosztów za wyrządzoną przez pracownika szkodę. Górny limit odpowiedzialności pra-cownika wobec pracodawcy to trzykrotność miesięcznego wynagrodzenia, ale roszcze-nia te mogą zostać pokryte dzięki dobro-wolnemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli diagnosta laboratoryjny nie wykupi takiego ubezpieczenia, będzie mu-

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej diagnostów laboratoryjnych– krajobraz w przeddzień zmian

MAGDALENA CIEŚLABIURO SPRZEDAŻY

CENTRALNEJ TU INTER POLSKA S.A.

Możliwości ubezpieczeniowe

Kto (co)? Jakie ubezpieczenie OC? Na jaką sumę gwarancyjną?

Osoba fi zyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, zatrudniona

na podstawie umowy o pracę lub innej umowy cywilnoprawnej

Dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Dowolną wybraną z ofertyTU INTER Polska

od 12 000 do 100 000 euro

Podmiot leczniczy

Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą

100 000 euro na jedno zdarzenie i 500 000 euro na wszystkie

zdarzenia

Dobrowolne ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Dowolną wybraną z ofertyTU INTER Polska

od 12 500 do 100 000 euro

Wydarzenia


siał we własnym zakresie uregulować wyni-kłą z tytułu szkody należność. Tak samo jest w przypadku pracow-ników zatrudnionych na podstawie innych umów niż umowa o pracę. Tutaj nie działa już Kodeks pracy, a więc roszczenie podmio-tu leczniczego do zatrudnionego diagnosty, po udowodnieniu mu winy, może wynosić nawet pełną wysokość roszczenia poszko-dowanej osoby. W tej sytuacji ochronę za-pewnia również ubezpieczenie dobrowolne.

JAKI JEST ZAKRES UBEZPIECZENIA DOBROWOLNEGO?

Dbając o bezpieczeństwo diagnostów, Kra-jowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych przy współpracy z Towarzystwem Ubezpieczeń INTER Polska S.A. od lat oferuje specjal-ną, przeznaczoną dla diagnostów wersję grupowego dobrowolnego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej diagnostów la-boratoryjnych (jako osób fi zycznych). Po wejściu zmian w życie powyższe ubezpie-czenie nadal będzie pełniło swoją funkcję, zapewniając ochronę w zakresie szkód:• w mieniu lub na osobie, wyrządzonych

w związku z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych,

• wynikłych z przeniesienia chorób za-kaźnych,

• będących następstwem pobrania lub przechowywania krwi, preparatów krwiopochodnych, komórek lub tkanek ludzkich, w celu przeprowadzenia ba-dań diagnostycznych,

• powstałych w rezultacie prowadzenia badań genetycznych (badania DNA i RNA), z wyłączeniem szkód wyni-kających z uszkodzenia kodu genety-cznego,

• związanych z naruszeniem zasad higie-ny i aseptyki,

• wyrządzonych w związku z używaniem diagnostycznych urządzeń rentgenow-skich lub laserowych albo materiałów izotopowych lub radioaktywnych do prowadzonych badań,

• w nieruchomościach najmowanych lub dzierżawionych od osób trzecich, służą-cych wyłącznie do celów wykonywania czynności zawodowych (odpowiedzial-ność cywilna najemcy nieruchomości).

Zaletą ubezpieczenia dobrowolnego dla podmiotów leczniczych proponowane-go przez TU INTER Polska S.A. po wejściu

w życie nowych zmian będzie niewątpliwie:• odpowiedzialność za szkody w mieniu

znajdującym się w pieczy, pod dozorem lub kontrolą ubezpieczającego,

• odpowiedzialność cywilna za produkt,• odpowiedzialność cywilna deliktowa

(kiedy pacjent np. potknie się na scho-dach i złamie nogę).

Ubezpieczenie dobrowolne będzie sta-nowiło uzupełnienie ubezpieczenia obo-wiązkowego.

CZY OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ ORAZ UBEZPIECZENIE DOBROWOLNE OBEJMUJĄ RYZYKO PRZENIESIENIA CHORÓB ZAKAŹNYCH?

Zarówno obowiązkowe ubezpieczenie odpo-wiedzialności cywilnej, jak i ubezpieczenie dobrowolne, proponowane przez TU INTER Polska, obejmują w standardzie szkody spowodowane przeniesieniem chorób za-kaźnych (w tym HIV i WZW), które w przy-padku pracy diagnosty są bardzo istotnym ryzykiem. Trzeba również zwrócić uwagę na ry-zyko zakażenia się samego diagnosty pod-czas wykonywanych przez niego badań. TU INTER Polska w celu uzupełnienia oferty ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej, jak również w celu zminimalizowania tego ryzyka, przygotowało produkt gwarantujący ochronę w przypadku zakażenia wirusami HIV/WZW – ubezpieczenie profi laktyki po-ekspozycyjnej INTER Ochrona HIV/WZW. Ochrona ubezpieczeniowa polega na refun-dacji kosztów poniesionych przez ubezpie-czonego na badania w kierunku obecności wirusów HIV lub WZW i kurację antyretro-wirusową oraz na wypłacie jednorazowego świadczenia w przypadku zakażenia wirusa-mi HIV lub WZW. Ochronę tę można dodat-kowo rozszerzyć o ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków. Ideą przewodnią ubezpieczeń odpo-wiedzialności cywilnej jest świadomość, że wspólne ponoszenie ryzyka wystąpie-nia negatywnych skutków wynikających ze zobowiązań zawodowych jest niewątpliwie korzystniejsze i bezpieczniejsze. Chcemy ra-zem z Państwem stawić czoła nadchodzą-cym zmianom i dopasować naszą ofertę do Państwa potrzeb i oczekiwań, a co za tym idzie, uchronić od fi nansowych skutków po-noszonej przez Państwa odpowiedzialności.

ETIOLOGIA, OBRAZ KLINICZNY I DIAGNOSTYKA

OSTRYCH ZAKAŻEŃ I ZARAŻEŃ PRZEWODU POKARMOWEGO ORAZ

ZATRUĆ POKARMOWYCHPOD REDAKCJĄ MARKA

JAGIELSKIEGO

Autorzy tej książki omawiają ostre zakażenia, zarażenia i zatrucia

pokarmowe wywołane różnymi czynnikami etiologicznymi

– bakteriami, wirusami, pasożytami. To pozycja dla diagnostów

laboratoryjnych, specjalistów z zakresu mikrobiologii lekarskiej oraz

dla wszystkich lekarzy i studentów uniwersytetów medycznych, którzy

chcieliby poszerzyć swoją wiedzę z dziedziny ostrych zakażeń i zarażeń

oraz zatruć pokarmowych i ich diagnostyki. Do książki dołączona

jest płyta CD, zawierająca schematy biochemicznej identyfi kacji pałeczek

z rodziny Enterobacteriaceae, skrócony diagnostyczny schemat

antygenowej budowy pałeczek Salmonella wg White’a-Kauffmanna-

-Le Minora oraz dokumentację fotografi czną dotyczącą wzrostu

wybranych bakterii i testów różnicujących stosowanych w ich

diagnostyce.Cena: 42 zł

BIBLIOTEKADIAGNOSTY

LABORATORYJNEGO


Lata szkolneTadeusz Adam Leżak, urodzony w Prze-myślu i do dzisiaj zakochany w tym prze-pięknym mieście, uczęszcza do szkół tego położonego między Lwowem a Krakowem ponadtysiącletniego grodu nad Sanem: podstawowej im. św. Jana Kantego (1950--1956), II Liceum Ogólnokształcącego im. prof. Kazimierza Morawskiego (1957-1961) oraz w latach 1962-1964 do pomaturalnej Państwowej Szkoły Medycznej Techni-ków Farmaceutycznych (PSMTFarm.), którą ukończy z wyróżnieniem. W tym też czasie, jako samouk, poznaje tajniki języ-ka esperanto, który staje się jego życiową pasją. Sam opowiada o sobie we wspomnia-nym okresie: „W liceum – w klasie czysto męskiej – byłem l e s e r e m, więc posze-dłem na pobliską (około 30 km od Przemy-śla) Kalwarię Pacławską prosić Matkę Bo-ską o pomyślne zdanie matury, przyrzekając Jej jednocześnie, że – o ile Bóg pozwoli – corocznie będę pielgrzymował na Kalwa-rię. Maturę zdałem i diametralnie zmieni-łem swój stosunek do nauki”.

Służba wojskowaDo wojska – dwuletniej czynnej służby – T.A. Leżak idzie z własnego wyboru, aby, jak mówi, „być na studiach i mieć dzień wol-ny”, a poza tym uważa, że „każdy chłopak powinien być w wojsku”. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że wówczas w Ludowym Wojsku Polskim często organizowano żoł-nierskie masówki. Za publiczną polemikę i wzięcie w obronę listu biskupów polskich do episkopatu niemieckiego z 1965 roku, co wtedy było postępowaniem nagannym,

na jednym z takich żołnierskich wieców zostaje „w nagrodę” przeniesiony do karnej kompanii saperskiej, gdzie jest saperem i jednocześnie sanitariuszem w patrolu zajmującym się usuwaniem niewypałów i niewybuchów. Okres służby wojskowej budzi refl ek-sje, powoduje zmiany, ale także przyczynia się do pewnego załamania T.A. Leżaka. Podnosi go wtedy na duchu koleżeńska korespondencja prowadzona z piszącym te słowa również absolwentem przemyskiej PSMTFarm., wówczas już studiującym na Uniwersytecie Wrocławskim na kierunku biologia. Listy (pisane zielonym atramen-tem), a także dosłane później książki i inne pomoce naukowe stają się dla T.A. Leża-ka podczas dalszego odbywania służby wojskowej jakby nadzieją oraz wsparciem w przypominaniu sobie licealnego materia-łu i przygotowywania się we własnym za-kresie do egzaminów wstępnych na studia. Wspomnieć w tym miejscu wypada, że to „samokształcenie” odbywa się w warun-kach karnej kompanii, gdzie obowiązywały inne zasady oraz inny porządek i rozkład dzienny niż w „normalnym wojsku”.

Studia na Uniwersytecie WrocławskimPo wyjściu z wojska w 1966 roku T.A. Le-żak po złożeniu egzaminów podejmuje stu-dia na kierunku biochemia w Uniwersytecie Wrocławskim (wówczas imienia Bolesława Bieruta). Podczas studiów w latach 1966--1971 czynnie uprawia kilka dyscyplin sportowych, są to między innymi piłka nożna, tenis stołowy, koszykówka. Grając w uniwersyteckiej reprezentacji, bierze

udział w akademickich mistrzostwach Pol-ski w koszykówce. Doniosłym niezwykle jest i to, że na terenie uniwersytetu wraz z innymi Koleżankami i Kolegami aktywnie uczestniczy w studenckim strajku w marcu 1968 roku. W 1969 roku, kiedy hucznie obcho-dzone jest 25-lecie PRL, na znak protestu wobec ówczesnych realiów odbywa – w 50. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodle-głości w 1918 roku – swoją pierwszą indy-widualną 31-dniową pielgrzymkę na trasie liczącej 1031 km, po przekątnej Polski z góry Halicz w Bieszczadach do Świno-ujścia, a więc z południowo-wschodniego do północno-zachodniego krańca kraju. Pielgrzymka ta zostaje udokumentowana w specjalnym dzienniczku odpowiednimi pieczątkami zbieranymi podczas pokony-wania poszczególnych etapów. W 1971 roku T.A. Leżak z wyróżnie-niem kończy studia, otrzymując od rekto-ra Uniwersytetu Wrocławskiego nagrodę za wybitną pracę magisterską wykonaną w Zakładzie Biochemii pod kierunkiem prof. dr med. Wandy Majbaum-Kat-zenellenbogen, która związana była z opracowaniem wydajniejszej na skalę przemysłową produkcji inhibitora tryp-synowego z tarczyc wołowych – mają-cego być ewentualnym odpowiednikiem stosowanego w lecznictwie trasylolu. W ten sposób magistrant otrzymał inhibi-tor w formie krystalicznej, którego 1 mg hamował 3,8 mg krystalicznej trypsyny – podczas gdy preparat uzyskany przez Laskowskiego (USA) hamował 3,3-3,7 mg trypsyny, zaś uzyskany przez Greena (Stuttgart) 4 mg.

Szanowni Diagności Laboratoryjni! W niniejszym numerze „Diagnosty Laboratoryjnego” pragnę Państwu zaprezentować osobę Pana dr. Tadeusza Adama Leżaka z Opola, który od 1990 roku współuczestniczył w tworzeniu naszego samorządu zawodowego oraz budowaniu etosu zawodu diagnosty laboratoryjnego. Przez bowiem blisko 40 lat w swojej pracy laboratoryjnej i naukowo--badawczej, poza zawodowymi dokonaniami, dr T. A. Leżak realizował i – pomimo że obecnie przebywa na emeryturze – nadal realizuje swoje romantyczno-patriotyczne pasje, o których warto wiedzieć.

Wydarzenia

Diagności – nadzwyczajnie zwyczajni

CZESŁAW GŁOWNIAK, DIAGNOSTA LABORATORYJNY,

CZŁONEK KRDL I, II I III KADENCJI


Wydarzenia

W Polsce i za granicąPo studiach, ożeniony z Zofi ą z Krośnic-kich (poznaną na Uniwersytecie Wrocław-skim), przeprowadza się do domu rodzin-nego małżonki w Opolu i w tym mieście podejmuje pracę w tamtejszym szpitalu wojewódzkim w medycznym laboratorium, kierowanym wówczas przez dr. n. med. Jacka Kujawskiego. Następnie na propozy-cję kierownictwa Wojewódzkiego Zakładu Weterynarii w Opolu, w 1974 roku organi-zuje pracownię biochemii i jest jej kierow-nikiem. W 1979 roku, w ramach współpracy Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) Departament Weterynarii ów-czesnego Ministerstwa Rolnictwa od-delegowuje T.A. Leżaka do Mongolskiej Republiki Ludowej. Tam w trzech woje-wódzkich miastach uczy on pracowników tamtejszych laboratoriów nowoczesnych technik i badań laboratoryjnych oraz pro-wadzi prace badawcze nad rozpoznaniem przyczyn upadków zwierząt hodowla-nych. Pobyt zawodowy w Mongolii łączy jednocześnie z prowadzeniem pionierskiej pracy naukowo-badawczej dotyczącej mię-dzy innymi takich enzymów jak acylaza aktywowana przez jony kobaltu dwuwarto-ściowego oraz występowania gamma-glu-tamylotransferazy w płynach ustrojowych wielbłądów, jaków i bydła.

Obrona pracy doktorskiejW 1985 roku w Instytucie Immunolo-gii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwi-ka Hirszwelda PAN we Wrocławiu, T.A. Leżak pod kierownictwem prof. dr. hab. Apolinarego Szewczuka obronił pracę doktorską, która dotyczyła występowania i własności wówczas niedawno odkrytych enzymów: acylazy aktywowanej przez jony kobaltu dwuwartościowego, a przede wszystkim tzw. enzymu wrocławskiego – gamma-glutamylotransferazy (GGT). Dok-torant wykazał w swojej rozprawie wspól-ne pochodzenie i heterogenność GGT w surowicach cieląt i krów oraz w siarze krów, a także udowodnił, że molekularne formy GGT w surowicy cieląt pochodzą z siary krów (ciężar cząsteczkowy, ru-chliwość elektroforetyczna, formy sjalowe i asjalowe, Km i Ki różnych aktywatorów i inhibitorów itp.). Wykazał związek mię-

dzy aktywnością GGT w surowicy nowo narodzonych cieląt (1-3-dniowych) – co było pierwszym tego rodzaju oznaczeniem enzymatycznym obejmującym grupę tak młodych cieląt – a poziomem immuno-laktoglobulin w ich surowicy. Oznaczanie aktywności GGT w surowicach kilkudnio-wych cieląt można zatem było praktycz-nie wykorzystać i zastosować jako prosty i szybki test sprawdzający prawidłowe od-pajanie cieląt siarą przez obsługę w wiel-kostadnych hodowlach bydła – w ówcze-snych PGR-ach. Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora zostaje nominowany na adiunk-ta w Państwowym Instytucie Weterynarii w Puławach – fi lii Zakładu Higieny Wete-rynaryjnej w Opolu. Dr T.A. Leżak z laboratoryjną diagno-styką medyczną ma stały kontakt, będąc między innymi nieprzerwanie przez 26 lat nieetatowym wykładowcą i prowadzącym ćwiczenia z biochemii klinicznej na wy-dziale analityki medycznej w Zawodowym Studium Medycznym w Opolu.

Pasja i patriotyzm W 1987 roku, dla uczczenia 100-lecia po-wstania międzynarodowego języka espe-ranto, a nade wszystko na cześć twórcy

tegoż języka – dr. Ludwikowi Zamenhofo-wi dedykuje kolejny indywidualny marsz wzdłuż drugiej przekątnej Polski, tym razem od krańca północno-wschodniego kraju: od miejscowości Stankuny koło Wiżajn, poło-żonej na terenie Pojezierza Suwalskiego, do miejscowości Kopaczów – w południowo--zachodniej części obecnego województwa dolnośląskiego na terenie gminy Zgorzelec – w której to łączą się trzy granice: Polski, Niemiec i Czech. Tenże marsz, również udokumentowany w specjalnie przygoto-wanym dzienniczku odpowiednimi pie-czątkami zbieranymi podczas pokonywa-nia poszczególnych etapów, liczy 875 km i trwa 28 dni.

11 listopada 1988 roku w 70. roczni-cę odzyskania przez Polskę niepodległości – jako jeden ze współzałożycieli – dr T.A. Leżak uczestniczy w powołaniu i powsta-niu Związku Piłsudczyków Rzeczpospolitej Polskiej w Różanie – obecnie w wojewódz-twie mazowieckim. Po reformie instytutów naukowo-ba-dawczych, od 1991 roku kieruje Zakładem Diagnostyki Laboratoryjnej w Wojewódz-kim Specjalistycznym Zespole Neurop-sychiatrycznym w Opolu, gdzie pracuje nieprzerwanie do chwili przejścia na eme-ryturę, tj. do końca 2008 roku.

Tworzenie samorządu zawodowegoOd 1990 roku, jako wówczas jeden z kil-kudziesięciu pracowników laboratoryjnych w Polsce, dr T.A. Leżak stale uczestniczy w pracach tworzenia samorządu diagno-stów laboratoryjnych, ruchu zawodowego zainicjowanego przez prof. dr Mieczysławę Zofi ę Merkel z Warszawy (zmarłą jesienią 2010 roku), oraz w konsekwentnych dzia-łaniach z powodzeniem kontynuowanych przez dr. Henryka Owczarka z Wrocła-wia, późniejszego (w latach 2002-2010) prezesa KRDL. Upoważniony przez pra-cowników laboratoriów medycznych wo-jewództwa opolskiego, przez następnych

Dr T.A. Leżak z laboratoryjną diagnostyką medyczną ma stały kontakt, będąc między innymi nieprzerwanie przez 26 lat nieetatowym wykładowcą i prowadzącym ćwiczenia z biochemii klinicznej na wydziale analityki medycznej w Zawodowym Studium Medycznym w Opolu.


Wydarzenia

11 lat aktywnie reprezentuje ich na forum ogólnopolskim. W 1996 roku zostaje powołany przez Centrum Edukacji Medycznej w Warszawie w skład zespołu opracowującego jednolity program nauczania przedmiotu: biochemia kliniczna dla szkół techników analityki me-dycznej. Po uchwaleniu przez Sejm RP Ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U.01.100.1083) dr T.A. Leżak na terenie swojego województwa czynnie uczestniczy w pracach przygo-towujących I Krajowy Zjazd Diagnostów Laboratoryjnych (KZDL), poprzez organi-zowanie spotkań z pracownikami laborato-riów medycznych celem wyboru delegatów na tenże zjazd. Wolą delegatów zgromadzonych w dniach 8-9 grudnia 2002 roku na I Kra-jowym Zjeździe Diagnostów Laboratoryj-nych we Wrocławiu zostaje wybrany do Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryj-nych (KRDL), zaś tę funkcję z wyboru pełni przez dwie kolejne kadencje, aby w latach 2002-2010 być jednocześnie powołanym jako przedstawiciel KRDL na województwo opolskie. Jest czynnym członkiem Polskiego To-warzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej, peł-niąc między innymi funkcję wiceprzewod-niczącego Opolskiego Oddziału PTDL. Za swoją działalność w towarzystwie nauko-wym w 2007 roku zostaje wyróżniony od-znaką „PTDL w uznaniu zasług” (legityma-cja nr 23/2007). W 2010 roku natomiast zostaje wyróżniony przez Minister Zdrowia odznaką honorową „Za zasługi dla ochrony zdrowia” (legitymacja nr 1563/2010).

Zapalony esperantystaPoza pracą zawodową, działalnością na rzecz samorządu zawodowego diagnostów laboratoryjnych i towarzystw naukowych dr T.A. Leżak aktywnie uczestniczy w mię-dzynarodowym ruchu esperantystów. Jest pasjonatem, zapalonym krzewicielem i wykładowcą esperanta – języka pokoju i przyjaźni. Przez kilkanaście lat przewod-niczy Wojewódzkiemu Oddziałowi Polskie-go Związku Esperantystów (PZE) w Opolu, będąc jednocześnie członkiem Zarządu Głównego PZE. Sam jest także organiza-torem kilkunastu międzynarodowych Spo-tkań Esperantystów Śląskich w Opolu. Jako wielce zaangażowany esperan-tysta uczestniczy w licznych Światowych

Kongresach Esperantystów organizowa-nych między innymi w Austrii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Holandii, Niem-czech i w Polsce. Ostatnio natomiast gościł w Japonii (w 2010 r.), gdzie w tamtejszych klubach esperantystów (między innymi w Nagasaki, Osace, Kioto i Hiroszimie) wygłaszał prelekcje dotyczące losów pol-skich dzieci – sierot po polskich zesłańcach zamieszkujących wschodnią Syberię po I wojnie światowej, które to dzieci-sieroty z pomocą rodziny cesarskiej były japoński-mi statkami przewożone przez USA i An-glię do Polski.

Piesze pielgrzymkiJako zagorzały wędrowiec czci wielkie polskie rocznice pieszymi romantyczno-patriotycznymi pielgrzymkami, o których już wcześniej wspominałem. I tak we-dług dalszego chronologicznego zapisu, w 1993 roku w hołdzie marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu oraz dla uczcze-nia 75. rocznicy odzyskania przez Pol-skę niepodległości wędruje przez 28 dni i pokonuje łącznie 849 km z południa na północ naszego kraju na trasie Rysy – Hel. W 1997 roku – w milenium męczeń-skiej śmierci patrona Polski św. Wojcie-cha – pielgrzymuje z Levego Hradca koło Pragi w Czechach (z miejsca, gdzie św. Wojciech otrzymał insygnia biskupie) do Świętego Gaju koło Elbląga (do miejsca śmierci świętego), co na trasie 835 km zajęło 29 dni. W 1999 roku natomiast – w 20. rocznicę pierwszej wizyty papieża Polaka w Polsce – w 26 dni przemierza 800 km szlaku na trasie od Odry (miej-scowość Osinów Dolny) do Białowieży przez Drohiczyn, gdzie uczestniczy w po-witaniu Jana Pawła II. Od 2011 roku aktualnie etapami od-bywa swoją kolejną pielgrzymkę na szlaku św. Jakuba, z Opola do Santiago de Com-postela, i w 55 dni dociera do Freiburga (w pobliżu granicy niemiecko-francuskiej), pokonując do tej pory trasę liczącą już 1447 km. Dotarcie do celu tej pielgrzymki zaplanował na 2012 rok. Warto na koniec dodać, że nasz Kole-ga odbył już 50 kalwaryjskich pielgrzymek, a tym samym dotrzymał swojego przedma-turalnego kalwaryjskiego przyrzeczenia. Z całego serca życzę Koledze Tade-uszowi Adamowi Leżakowi pełnego zdro-wia i powodzenia w spełnianiu swoich za-mierzeń.

Sprostowanie Informujemy Państwa, iż w poprzed-nim wydaniu „Diagnosty Laboratoryj-nego” (nr 3; wrzesień 2011) w dziale „Słowo od konsultanta” w artykule prof. Lucjusza Jakubowskiego poja-wiły się pewne niejasności i przekła-mania. A mianowicie:

• Autor artykułu jest doktorem habilitowanym zatrudnionym na stanowisku profesora, a więc po-winno być: dr hab. n. med., prof. nadzw. Lucjusz Jakubowski

• Autor artykułu jest konsultantem krajowym w dziedzinie genety-ki klinicznej, któremu podlegają także sprawy laboratoryjnej ge-netyki medycznej jako dziedziny pokrewnej.

• Artykuł został opatrzony zdję-ciem ultrasonografi cznym, które nie odzwierciedla zakresu dzia-łań genetyka klinicznego lub diagnosty w dziedzinie laborato-ryjnej genetyki medycznej; zdję-cie to nie było dostarczone przez autora tekstu.

Za powstałe przekłamania przepra-szamy. Zespół redakcyjny

PRAWIDŁOWE ODPOWIEDZI DO TESTÓW

1 2 3 4 5 6

A B D B A A

TEST 3

7 8 9 10 11 12

B C D C D A

1 2 3 4 5 6

D D D C C D

TEST 2

7 8

B E

TEST 11 2 3 4 5 6

C A E C B C

7 8

E C


Oddajemy w Wasze ręce płytę Medykolędy, która jest re-zultatem wielu prób, koncertów i ostatecznie nagrania w przyjaznym nam, słynącym z dobrej akustyki i coraz

pełniej odsłaniającym swą urodę i bogactwo kościele Rektoralnym pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Lublinie. Nazwa płyty sugeruje jej zawartość: kolędy w wykonaniu me-dyków – Chóru Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Zespołu, w większości tworzonego przez studentów i pracowników wszyst-kich wydziałów lubelskiej uczelni, od 18 lat pod dyrekcją Moniki Mielko-Remiszewskiej. Praca z młodymi jak i dojrzałymi już medykami: lekarzami, stomatologami, farmaceutami, diagnostami laboratoryjnymi, anali-tykami medycznymi czy pielęgniarkami rządzi się nieco innymi, niż „zwykłe” prawami. Nasi chórzyści są z reguły ambitni i chętni do pracy, to ludzie, którzy nie chcą marnować ani chwili – uczą się szybko i co ważne z łatwością zapamiętują. Ciekawe, że w tej grupie zawodowej bardzo często spotykamy ludzi uzdolnionych muzycznie. Wielu z nich obcowało z muzyką w szkołach, ogniskach muzycz-nych lub też udzielając się w różnorakich kołach zainteresowań, chórach czy zespołach tanecznych. Dlatego wspaniałą propozycją dla medyków, co dzień zajmujących się stresorodną, niezwykle od-powiedzialną pracą umysłową, a często też fi zyczną, jest właśnie działalność artystyczna w chórze. Chór UM w Lublinie to grupa przyjaciół, która „przy okazji” wy-śpiewuje nagrody i wyróżnienia – najważniejsze to: Grand Prix na III Mazowieckim Festiwalu Chórów Akademickich Gaudeamus w War-szawie (tu także wyróżnienie dla najlepszego dyrygenta) i I miejsce na Ogólnopolskim Festiwalu Muzyki Religijnej Cantate Deo w Rzeszo-wie. Chór nasz zdobył też II a później I miejsce na Konkursie Kolęd w Myślenicach. Dbałość o stały rozwój chóru nakazuje wciąż „rozglądać się” za nowym repertuarem. Z jednej strony chórzyści wybierają utwo-ry, które z przyjemnością i łatwością będą wykonywali, z drugiej realizują własne marzenia, ambicje i cele. Jednak zawsze myślą o odbiorcy i dostarczeniu także jemu wielu pozytywnych doznań artystycznych. Jak na medyków przystało, na co dzień niosą po-moc pacjentowi, a „po godzinach” wykorzystują terapeutyczną rolę

muzyki zarówno w stosunku do odbiorcy jak i do siebie. Chór UM ma w swoim repertuarze utwory „lekkie”, rozrywkowe, najczęściej wykonywane podczas uroczystości, których uświetnienie śpiewem ma na celu nie tylko wprowadzenie podniosłej atmosfery ale też odpoczynek i miły swobodniejszy nastrój. Z dużą satysfakcją i cie-kawością poznaje i „pokonuje” dzieła ambitniejsze, różnorodne stylowo i warsztatowo. Przygotowuje utwory „na zamówienie” (Filharmonii Lubelskiej, Podkarpackiej czy Zamojskiej Orkiestry Symfonicznej) – wielkie i trudne, jak Requiem W. A. Mozarta, Car-mina Burana C. Orffa, czy kantaty J. S. Bacha. To co początkowo wydaje się niemożliwe staje się faktem, a przezwyciężenie trudno-ści technicznych, muzycznych i głosowych sprawia, że praca nad każdym następnym dziełem idzie dużo szybciej i sprawniej i przy-nosi dużo radości. Ostatnio, we wrześniu tego roku chór współpra-cował z Piotrem Rubikiem występując w jego koncercie The Best of Rubik w Zamościu. Czas kolęd to dla Chóru okres szczególny – radosnemu kolę-dowaniu nie ma końca. My szczególnie lubimy Święto Trzech Kró-li, kiedy to tradycyjnie już śpiewamy w kaplicy szpitalnej SPSK4 w Lublinie dla przebywających w szpitalu chorych. Teraz cieszymy się mogąc zagościć w domach polskich diagnostów laboratoryjnych. Mamy nadzieję naszymi Medykolędami dostarczyć Państwu ciepła i miłych, świątecznych wrażeń!

MONIKA MIELKO-REMISZEWSKA – DYRYGENT CHÓRU UM

Pasje

Pani Aleksandra Januszkiewicz w IV edycji MAM TALENT

W IV edycji programu telewizji TVN „Mam Talent” wystąpiła w zespole Sound’n’Grace nasza koleżanka, diagnostka z War-szawy – Aleksandra Januszkiewicz. Gdy będziecie Państwo czytać tę notatkę, fi nał telewi-zyjnego programu będzie już rozstrzygnięty. My oddawaliśmy materiały redakcyjne do drukarni po półfi nałach, wiedząc, że Pani Ola a wraz z nią cały zespół Sound’n’Grace zakwalifi ko-wał się do grona fi nalistów. Gratulujemy talentu i życzymy sukcesów.

Diagności z talentem

Medykolędy


Informujemy i przypominamy, iż zgodnie z treścią § 5 uchwały nr 28/2010 trze-ciego Krajowego Zjazdu Diagnostów La-boratoryjnych z dnia 10 grudnia 2010 r. w sprawie podstawowych zasad gospo-darki fi nansowej:1. Obowiązkiem fi nansowym każdego

członka samorządu zawodowego dia-gnostów laboratoryjnych jest rzetelne i terminowe regulowanie należności wobec Izby.

2. Członkowie samorządu są zobowiązani do wpłacania składek członkowskich na rachunek bankowy Izby lub w kasie Izby do 30. dnia każdego miesiąca, za dany miesiąc. Do opłat wnoszonych nieterminowo członkowie samorządu mają obowiązek samodzielnie doliczać odsetki ustawowe i regulować należno-ści wraz z odsetkami.

3. Krajowa Rada Diagnostów Labo-ratoryjnych, w sposób przez siebie ustalony, ma obowiązek, w przypad-kach uporczywego uchylania się od obowiązku uiszczania składek człon-kowskich, podejmować wszelkie kro-ki prawne, z egzekucją komorniczą włącznie,

4. Warunkiem korzystania przez człon-ków samorządu z wszelkich świadczeń fi nansowych i rzeczowych (współfi -nansowania szkoleń, udziału w kon-ferencjach, korzystania z miejsc noc-legowych Izby, otrzymywania gazety samorządowej itp.) realizowanych przez Izbę, jest rzetelne i terminowe regulo-wanie należności wobec Izby. Zasady korzystania ze świadczeń fi nansowych i rzeczowych określa Krajowa Rada.

Prosimy o kontrolę, czy składki są rze-czywiście opłacane przez pracodawcę, ponieważ zdarzają się sytuacje pomi-nięcia wpłat. W Państwa interesie jest również przesyłanie do KIDL informacji o przejściu na emeryturę, rentę lub prze-bywaniu na urlopie wychowawczym, zgodnie z Uchwałą nr 62/2004 KRDL z dnia 17 grudnia 2004 r. i Uchwałą nr 65/II/2009 KRDL z dnia 4 lutego 2009 r. Informacje przesłane nietermino-wo skutkują pobieraniem pełnej składki i brakiem możliwości podjęcia stosow-nych decyzji wstecz przez KRDL. Przypominamy, że składka miesięcz-na wynosi 20 zł + ubezpieczenie OC 3 zł. Prosimy o terminowe regulowanie swoich należności wobec samorządu zawodowe-go. W przypadku jakichkolwiek wątpliwo-ści pracownicy Biura KIDL są do Państwa dyspozycji.

Uwaga: składki


STÓJCIE, OBYWATELU!CO JEST

W TEJ BUTELCE?

Wybrane rodzaje zapaleń oraz ich odpowiedniki w języku angielskim/

Selected types of infl ammations and

their equivalents in English

Infl ammation is a basic way in which the body reacts to infection, irritation or other injury. To the most common symptoms of infl ammation are: • redness• heat or warmth• swelling• painInfl ammation is a nonspecifi c immu-ne response and there is a multitude of types of infl ammation, some of them were enlisted in the table. The physiology of infl ammation includes dilatation of arterioles and increased vasoactive substances secretion.

Zapalenie to podstawowa reakcja organizmu na zakażenie, podrażnie-nie lub inne urazy. Do najczęstszych objawów zapalenia należą:• zaczerwienienie• podwyższona temperatura • opuchlizna• bólZapalenie to nieswoista odpowiedź systemu odpornościowego. Wystę-puje wiele rodzajów zapaleń, niektó-re z nich zostały przedstawione w tabeli. Zapalenie charakteryzuje się rozszerzeniem arterioli i wydziela-niem substancji wazoaktywnych.

Infl ammation/ Zapalenie

Humor

G. SZYCH

PANIE POSTERUNKOWY!TO NIE JEST ALKOHOL!

NIOSĘ DO PRZEBADANIA PRÓBKĘ WIRUSA C2H5OH...

Lekcja angielskiego

Legend: Legenda:

zapalenie błony śluzowej żołądka Gastritiszapalenie cewki moczowej Urethritiszapalenie dróg żółciowych Cholangitiszapalenie dziąseł Gingivitiszapalenie gardła Pharyngitiszapalenie gruczołu krokowego Prostatitiszapalenie jądra Orchitiszapalenie języka Glossitiszapalenie kości i szpiku Osteomyelitiszapalenie krtani Laryngitiszapalenie mięśni Myositiszapalenie mięśnia sercowego Myocarditiszapalenie naczyń chłonnych Lymphangitiszapalenie naczyń krwionośnych Vasculitiszapalenie opon mózgowych Meninigitiszapalenie osierdzia Pericarditiszapalenie oskrzeli Bronchitiszapalenie oskrzelików Bronchiolitiszapalenie skóry Dermatitiszapalenie spojówek Conjunctivitiszapalenie sromu Vulvitiszapalenie stawów Arthritiszapalenie stercza Prostatitiszapalenie ścięgna achillesa Achilles tendinitiszapalenie tarczycy Thyroiditiszapalenie tarczycy ostre Acute thyroiditiszapalenie tarczycy podostre Subacute thyroiditiszapalenie tarczycy polekowe Drug-induced

thyroiditiszapalenie tchawicy Tracheitiszapalenie tkanki łącznej Cellulitiszapalenie trzustki Pancreatitiszapalenie twardówki Scleritiszapalenie ucha środkowego Otitis mediazapalenie ucha zewnętrznego Otitis externazapalenie węzłów chłonnych Lymphadenitiszapalenie wielomięśniowe Polymyositiszapalenie wnętrza gałki ocznej Endophthalmitiszapalenie wyrostka robaczkowego Appendicitiszapalenie żył Phlebitis

GRYPA ZNÓW ZAATAKOWAŁA

ww

w.in

terp

olsk

a.pl

Towarzystwo Ubezpieczeń INTER Polska S.A.

Al. Jerozolimskie 172,

02-486 Warszawa

Tel.: (022) 333-75-28

[email protected]

W celu zapoznania się z naszą pełną ofertą, serdecznie zapraszamy do kontaktu!

Ubezpieczenie godne zaINTEResowania!

Oferujemy:

dobrowolne grupowe ubezpieczenie OC diagnostów

laboratoryjnych zrzeszonych w KIDL

(szczegóły na stronie www.kidl.org.pl)

nowe obowiązkowe ubezpieczenie OC podmiotu

wykonującego działalność leczniczą

dobrowolne ubezpieczenie OC podmiotu wykonującego

działalność leczniczą, jako uzupełnienie ubezpieczenia

obowiązkowego

Zapewniamy m.in.:

ochronę za szkody wynikłe z przeniesienia chorób

zakaźnych (HIV/WZW)

ochronę za szkody wyrządzone w sprzęcie należącym

do pracodawcy

ochronę w zakresie szkód deliktowych

ochronę za szkody w nieruchomościach najmowanych

lub dzierżawionych od osób trzecich

dowolność wyboru sum ubezpieczenia

konkurencyjne składki

Dodatkowo w ramach współpracy oferujmy

dedykowane branży medycznej

grupowe ubezpieczenie na życie

ubezpieczenie mienia (budynków, lokali, mienia

ruchomego)

Oferta ubezpieczeń

odpowiedzialności cywilnej

dla diagnostów laboratoryjnych

zrzeszonych w KIDL

na rynku

bezpŁatna gazeta krajowej izby diagnostÓw …kidl.org.pl/uploads/patrycja siwiec/dl/rok 9, numer 4...

Documents