1

Bhagavat và mÜ©i hiŒu

Thích Nhất Chân soạn Kinh : Bà Già Bà. LuÆn : Giäi thích: Th‰ nào g†i là Bà Già Bà ? 1) Bà Già Bà, thì "Bà Già" có nghïa là "ÇÙc", còn "Bà" có nghïa là có (h»u), nhÜ th‰ [tr†n ch»] có nghïa là "có ÇÙc" (h»u ÇÙc). 2) Låi n»a, "Bà Già" có nghïa là phân biŒt, "Bà" có nghïa là khéo léo (xäo : khéo léo phân biŒt t°ng tܧng và biŒt tܧng cûa các pháp, nên g†i là Bà Già Bà. 3) Låi n»a, "Bà Già" nghïa là danh ti‰ng (danh thanh), "Già" nghiã là "có", nhÜ th‰ [tr†n ch»] có nghïa là "có danh ti‰ng" (h»u danh thanh) : không có ai có ÇÜ®c danh ti‰ng nhÜ PhÆt, nhÜ Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng, ñ‰ Thích, Phåm Thiên, các vÎ H¶ Th‰, không ai b¢ng ÇÜ®c PhÆt (vô h»u cÆp PhÆt), thì huÓng gì là các hàng phàm thÙ. Tåi sao vÆy? Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng vÅn tÜÖng Üng v§i các k‰t, còn PhÆt thì Çã lìa khÕi các k‰t ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng chìm Ç¡m trong vÛng lÀy sinh lão bŒnh tº, còn PhÆt Çã vÜ®t qua khÕi (Ƕ) ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng là tôi m†i (nô b¶c) cho ân ái, còn PhÆt thì vïnh viÍn lìa khÕi ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng ª trong chÓn hi‹m h†a cûa th‰ gian hoang dã (th‰ gian khoáng dã), PhÆt Çã lìa khÕi ÇÜ®c; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng ª trong bóng tÓi cûa vô minh (vô minh ám), còn PhÆt thì ª trong ánh sáng ÇŒ nhÃt (ÇŒ nhÃt minh) ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng nhiŠu nhÃt là thÓng lïnh bÓn thiên hå, còn PhÆt th©i thÓng lïnh vô lÜ®ng th‰ gi§i ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng chÌ có tài sän là t¿ tåi, còn PhÆt m§i có tâm t¿ tåi ; Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng tham cÀu s¿ sung sܧng ki‹u cõi tr©i (thiên låc), còn PhÆt thì cho ljn sung sܧng cûa tr©i H»u ñÌnh ngài cÛng không tham Ç¡m ; Chuy‹n Luân Thánh vÜÖng tìm cÀu sung sܧng nÖi nh»ng ngÜ©i khác, còn PhÆt thì t¿ an låc ngay trong tâm ngài. Do các nhân duyên Ãy, nên PhÆt hÖn h£n (th¡ng) Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng.

2

Ngoài ra các vÎ ñ‰ Thích, Phåm Thiên, và H¶ Th‰ cÛng giÓng nhÜ vÆy, song các vÎ này so v§i Chuy‹n Luân Thánh VÜÖng thì có hÖn ít phÀn. 4) Låi n»a, "Bà Già" có nghïa là "phá", "bà" có nghïa là "có khä næng" : Do bÆc ngÜ©i này có khä næng phá tan dâm, n¶ và si nên ÇÜ®c g†i là Bà Già Bà. HÕi: NhÜ A La Hán, Bích Chi PhÆt, cÛng phá ÇÜ®c dâm, n¶ và si, thì có gì khác v§i PhÆt? ñáp: A La Hán, Bich Chi PhÆt, tuy phá ÇÜ®c ba Ƕc, song thói tiêm nhiÍm (khí phÀn) chÜa dÙt h‰t ví nhÜ hÜÖng ª trong bát, [sau Çó] tuy hÜÖng Çã Çi rÒi, mà mùi vÅn còn y nguyên, låi nhÜ cây cÕ cûi (thäo m¶c tân) bÎ lºa thiêu bÓc thành khói, song tro than (thán hôi) còn låi không tan h‰t, là do sÙc lºa y‰u (båc) vÆy. PhÆt th©i ba Ƕc Çã vïnh viÍn dÙt h‰t không còn sót låi chút gì (tÆn vô dÜ), ví nhÜ vào lúc ki‰p tÆn, lºa thiêu núi Tu Di, tÃt cä ÇÃt Çai ÇŠu tÆn diŒt, không có khói cÛng không có than. NhÜ thói nhiÍm sân giÆn còn sót låi (sân khu‹ dÜ tÆp) cûa ngài Xá L®i PhÃt, thói nhiÍm dâm døc còn sót låi (dâm døc dÜ tÆp) cûa ngài Nan ñà, thói nhiÍm kiêu mån còn sót låi (mån dÜ tÆp) cûa ngài TÃt Læng Già Bà Sa. Ví nhÜ ngÜ©i bÎ cùm, lúc m§i ÇÜ®c cªi ra Çi ÇÙng vÅn chÜa ÇÜ®c t¿ nhiên (hành du bÃt tiŒn). Lúc Ãy, PhÆt xuÃt khÕi thiŠn, ÇÙng giÆy Çi kinh hành, La HÀu La theo PhÆt kinh hành. PhÆt hÕi La HÀu La tåi sao gÀy Óm (luy sâu) vÆy? La HÀu La nói kŒ trä l©i PhÆt : N‰u ai æn dÀu thì có sÙc n‰u låi æn tô tÓt s¡c vÈ (häo s¡c), æn rau mè c¥n (ma chÌ thái) thi‰u s¡c l¿c ñåi ñÙc Th‰ Tôn xin hi‹u lÃy. PhÆt hÕi La HÀu La: "Trong chúng này ai là ThÜ®ng T†a ?" La HÀu La trä l©i: "Hoà ThÜ®ng Xá L®i PhÃt." PhÆt nói : "Xá L®i PhÃt æn ÇÒ æn bÃt tÎnh."

3

Khi Ãy, Xá L®i PhÃt nghe l©i nói Ãy ljn tai (chuy‹n væn thÎ ng»), lÆp tÙc nôn ÇÒ æn Ãy ra (th° th¿c), rÒi t¿ phát thŒ r¢ng: "TØ ngày hôm nay trª Çi, không nhÆn l©i m©i cûa ai n»a (bÃt phøc th† nhân thÌnh)." BÃy gi©, vua Ba TÜ N¥c, trܪng giä Tu Çåt Ça v.v...,m§i Çi ljn g¥p ngài Xá L®i PhÃt (lai nghŒ Xá l®i phÃt sª) , nói v§i ngài Xá L®i PhÃt r¢ng: "PhÆt Çã không chÎu không có c§ gì mà nhÆn l©i m©i cûa ngÜ©i ta (bÃt dï vô s¿ nhi th† nhân thÌnh). Nay ñåi ñÙc Xá L®i PhÃt cÛng không chÎu nhÆn l©i m©i, hàng båch y chúng tôi làm sao có ÇÜ®c niŠm tin l§n thanh tÎnh ?" Xá L®i PhÃt trä l©i : "ñåi sÜ PhÆt cûa tôi có nói là 'Xá L®i PhÃt æn ÇÒ æn bÃt tÎnh!' Nay tôi không ÇÜ®c (bÃt Ç¡c) nhÆn l©i m©i cûa ngÜ©i ta n»a." Do Çó, vua Ba TÜ N¥c v§i các vÎ kia m§i ljn g¥p PhÆt (chí PhÆt sª), båch PhÆt r¢ng : "PhÆt không thÜ©ng nhÆn l©i m©i cûa ngÜ©i ta, nay ngài Xá L®i PhÃt cÛng không nhÆn l©i m©i cûa ngÜ©i ta n»a, chúng con làm sao mà tâm ÇÜ®c Çåi tín ? Xin PhÆt hå lŒnh (s¡c) cho ngài Xá L®i PhÃt phäi nhÆn l©i m©i cûa ngÜ©i ta trª låi !" PhÆt nói : "NgÜ©i Ãy tâm cÙng r¡n (kiên) l¡m, không th‹ lay chuy‹n ÇÜ®c Çâu !" Lúc Ãy PhÆt m§i dÅn nhân duyên b°n sinh cûa ngài Xá L®i PhÃt nhÜ sau : XÜa có m¶t vÎ quÓc vÜÖng n† bÎ r¡n Ƕc c¡n phäi. Lúc Ãy vua s¡p ch‰t (døc tº), kêu các lÜÖng y khi‰n trΠǶc cûa r¡n. Lúc Ãy các thÀy thuÓc nói r¢ng : "Phäi b¡t chính con r¡n Ãy hút (sóc) Ƕc ra, thì khí Ƕc m§i h‰t ." Lúc Ãy các thÀy thuÓc m§i s¡p Ç¥t chú thuÆt, con r¡n c¡n vua kia m§i do Çó mà tìm låi ch‡ vua. Các thÀy thuÓc chÃt cûi nhen lºa lên, ra lŒnh cho r¡n "Hãy hút låi Ƕc cûa ngÜÖi, n‰u mà không vÆy, thì phäi vào trong lºa này ! " R¡n Ƕc suy nghï : "Ta Çã nh° Ƕc ra, thì sao låi hút trª låi ? ViŒc này Çành ch‰t thäm ! (thº s¿ kÎch tº)". Nghï xong quy‰t š, lÆp tÙc bò vào lºa [chÎu ch‰t]. R¡n Ƕc lúc Ãy chính là Xá L®i PhÃt, Ç©i Ç©i tâm kiên quy‰t nhÜ th‰, không th‹ lay Ƕng ÇÜ®c. Låi n»a, trܪng lão TÃt Læng Già Bà Sa thÜ©ng hay bÎ Çau m¡t (thÜ©ng hoån nhãn thÓng). Ngài Ãy khÃt th¿c, thÜ©ng hay Çi ngang qua sông H¢ng, khi ljn bên b© sông H¢ng, búng ngón tay nói : "Ti‹u tÿ ! ngÜng låi, không chäy n»a." Giòng nܧc lÆp tÙc phân hai ra, ngài m§i Çi qua ÇÜ®c mà khÃt th¿c. VÎ thÀn sông H¢ng này ljn g¥p PhÆt (Çáo PhÆt sª), båch PhÆt r¢ng : "ñŒ tº cûa PhÆt ngài TÃt Læng Già Bà Sa thÜ©ng hay m¡ng tôi là 'Ti‹u tÿ ngØng låi, không chäy n»a !' PhÆt nói : "TÃt Læng Già Bà Sa, hãy tå l‡i (sám tå ) v§i H¢ng thÀn". TÃt Læng Già Bà Sa lÆp tÙc ch¡p tay nói v§i H¢ng thÀn : "Ti‹u tÿ, ÇØng có giÆn

4

(sân). Nay ta tå l‡i v§i ngÜÖi !" Lúc Ãy Çåi chúng ÇŠu bÆt cÜ©i : tå l‡i làm sao mà låi thành m¡ng nhÜ th‰ ! PhÆt nói v§i H¢ng thÀn : "Ông thÃy TÃt Læng Già Bà Sa ch¡p tay tå l‡i hay không ? Tå l‡i không hŠ kiêu mån, mà vÅn æn nói nhÜ th‰, thì phäi hi‹u l©i nói Ãy không phäi là ác [š]. NgÜ©i này trong næm træm Ç©i nay, thÜ©ng sinh vào nhà Bà la môn, thÜ©ng thÃy mình là cao quš (kiêu quš), khinh thÜ©ng các ngÜ©i khác. Do thói quen lâu Ç©i Ãy (b°n lai sª tÆp), nên miŒng nói th‰ thôi, chÙ tâm không kiêu gì h‰t. " Do Çó các A La Hán tuy Çoån k‰t sº, mà vÅn còn sót låi thói quen (dÜ khí). Còn nhÜ chÜ PhÆt Th‰ Tôn, ho¥c ngÜ©i ta có dùng Çao ma c¡t m¶t cánh tay cûa ngài, ho¥c ngܧi ta có dùng hÜÖng chiên Çàn mà thoa (nê) suÓt m¶t cánh tay cûa ngài, thì v§i ngài cÛng chÌ nhÜ là m¡t phäi và m¡t trái, tâm không hŠ có thÜÖng có ghét (tâm vô t¡ng ái), cho nên ngài vïnh viÍn không còn tÆp khí n»a. Chiên Xà Bà la môn n» Çeo bát hûy báng PhÆt, ª gi»a Çåi chúng nói r¢ng : "Ông làm tôi có mang (h»u thân) mà sao ch£ng bi‰t lo ? Phäi cung cÃp cho tôi quÀn áo, thÙc æn, chÙ sao låi không bi‰t xÃu nhÜ th‰, mà Çi dÓi gåt ngÜ©i khác ! Lúc Ãy, næm træm thÀy Bà la môn ÇÒng ÇÜa tay lên la l§n : "Phäi, phäi, chúng tôi ÇŠu bi‰t chuyŒn này !" Lúc Ãy, PhÆt không hŠ bi‰n s¡c (vô dÎ s¡c), cÛng không hŠ l¶ vÈ gì ngÜ®ng nghÎu (vô tàm s¡c). S¿ viŒc Ãy lÆp tÙc khai bày ra h‰t (chÜÖng l¶), m¥t ÇÃt chÃn Ƕng l§n, chÜ thiên cúng dÜ©ng, räi các danh hoa, tán thán ÇÙc hånh cûa PhÆt, PhÆt không có chút vÈ gì vui thú (vô hÌ s¡c). Låi n»a, PhÆt æn lúa ng¿a, cÛng không có gì sÀu buÒn (Üu thích), Thiên VÜÖng dâng ÇÒ æn, Çû h‰t træm vÎ, cÛng không lÃy Çó làm thích thú (bÃt dï vi duyŒt). [Trܧc sau] chÌ m¶t tâm chÙ không hai (nhÃt tâm vô nhÎ) ñÓi v§i Çû các thÙ æn uÓng, y phøc, giÜ©ng n¢m, khen chê (tán ha), khinh kính v.v... nhÜ th‰, tâm ngài không có gì khác nhau (tâm vô dÎ). Ví nhÜ vàng thÆt (chân kim), ÇÓt nung ÇÆp mài (thiêu Çoán Çä ma), ÇŠu không chút tæng hay t°n. Do lë Çó, A La Hán tuy Çoån k‰t Ç¡c Çåo, song vÅn còn có tÆp khí, không ÇÜ®c xÜng là Bà Già Bà. HÕi : Bà Già Bà chÌ có m‡i danh xÜng Ãy, hay còn có các danh xÜng khác n»a? ñáp : PhÆt có công ÇÙc vô lÜ®ng, nên danh hiŒu cÛng vô lÜ®ng, song danh xÜng này ÇÜ®c coi là vï Çåi (thº danh thû kÿ Çåi), là do vì ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i bi‰t ljn (dï nhân Ça thÙc cÓ).

NhÜ Lai (Tathàgata)

5

ña ñà A Già ñà

Låi có danh xÜng là ña ñà A Già ñà. Tåi sao g†i là ña ñà A Già ñà ? [Vì ngài] hi‹u Çúng nhÜ tܧng cûa pháp, nói Çúng nhÜ tܧng cûa pháp (nhÜ pháp tܧng giäi, nhÜ pháp tܧng thuy‰t). "NhÜ" chÜ PhÆt Çi låi [trên] con ÇÜ©ng an °n, PhÆt Çây cÛng Çúng y nhÜ vÆy, không còn Çi ljn h»u Ç©i sau (hÆu h»u) n»a, cho nên ngài ÇÜ®c g†i là ña ñà A Già ñà.

−ng Cúng (Arhat) A La Ha

Låi có danh xÜng là A La Ha. Tåi sao låi g†i là A La Ha ? "A La" có nghïa là [quân] gi¥c (t¥c), "ha" có nghïa là gi‰t (sát), nhÜ bài kŒ sau Çây :

PhÆt lÃy nhÅn làm giáp (khäi), tinh ti‰n làm giáp cÙng (cÜÖng giáp), trì gi§i làm ng¿a l§n, thiŠn ÇÎnh làm cung tÓt (lÜÖng cung), trí huŒ làm tên hay (häo tiÍn), ngoài phá quân Ma vÜÖng, trong diŒt gi¥c phiŠn não, g†i là A La Ha.

Låi n»a, "A" có nghïa là "không" (bÃt), "La Ha" có nghïa là sinh, th‰ có nghïa là "không sinh" (bÃt sinh). Do các chûng tº trong tâm cûa PhÆt không còn sinh trong ru¶ng Ç©i sau (hÆu th‰ ÇiŠn trung) n»a, vì Çã thoát khÕi vÕ trÃu vô minh (vô minh khang thoát cÓ). Låi n»a, A La Ha có nghïa là xÙng Çáng (Ùng) th† nhÆn s¿ cúng dÜ©ng. Do PhÆt các k‰t sº Çã trØ tÆn, và Ç¡c ÇÜ®c "nhÃt thi‰t trí", cho nên xÙng Çáng th† nhÆn s¿ cúng dÜ©ng cûa tÃt cä chúng sinh trên tr©i cÛng nhÜ dܧi m¥t ÇÃt. Do lë Çó, nên PhÆt ÇÜ®c g†i là A La Ha.

6

Chính Bi‰n Tri Tam MiŒu Tam PhÆt ñà

Låi có danh xÜng là Tam MiŒu Tam PhÆt ñà. Tåi sao låi g†i là Tam MiŒu Tam PhÆt ñà ? "Tam MiŒu" có nghïa là "chính", "Tam" có nghïa là "bi‰n" (có m¥t kh¡p), "PhÆt" có nghïa là "tri" (bi‰t). NhÜ th‰ có nghïa là "chính bi‰n tri nhÃt thi‰t pháp" (bi‰t ÇÜ®c cùng kh¡p h‰t tÃt cä các pháp m¶t cách chân chính). HÕi : "Bi‰t ÇÜ®c kh¡p h‰t m¶t cách chân chính" (chính bi‰n tri) là nhÜ th‰ nào? ñáp :

Bi‰t kh° nhÜ tܧng kh°, bi‰t tÆp nhÜ tܧng tÆp, bi‰t diŒt nhÜ tܧng diŒt, bi‰t tܧng Çåo nhÜ tܧng Çåo.

Do Çó nên ÇÜ®c g†i là Tam MiŒu Tam PhÆt ñà. Låi n»a, bi‰t ÇÜ®c tܧng chân thÆt bÃt hoåi (thÆt bÃt hoåi tܧng) cûa tÃt cä các pháp, không tæng không giäm. Th‰ nào thì g†i là tܧng bÃt hoåi ? Ch‡ tâm hành diŒt, ÇÜ©ng ngôn ng» Çoån (tâm hành xÙ diŒt, ngôn ng» Çåo Çoån), vÜ®t quá chÜ pháp, nhÜ tܧng cûa ni‰t bàn, bÃt Ƕng. Do lë Çó nên ngài ÇÜ®c g†i là Tam MiŒu Tam PhÆt ñà. Låi n»a, các danh hiŒu cûa tÃt cä các th‰ gi§i trong mÜ©i phÜÖng ; các danh hiŒu cûa các chúng sinh thu¶c vŠ sáu nÈo luân hÒi (løc Çåo sª nhi‰p) ; nhân duyên Ç©i trܧc và ch‡ sinh vŠ (sinh xÙ) trong Ç©i vÎ lai cûa chúng sinh ; tܧng cûa tâm (tâm tܧng) cûa tÃt cä chúng sinh trong mÜ©i phÜÖng, các k‰t sº, các thiŒn cæn, các then y‰u xuÃt ly (xuÃt y‰u) cûa tÃt cä chúng sinh; tÃt cä các pháp nhÜ vÆy, ngài ÇŠu bi‰t tr†n h‰t (tÃt tri). Th‰ nên ÇÜ®c g†i là Tam MiŒu Tam PhÆt ñà.

Minh Hành Túc

7

Tÿ XÌ Già La Na Tam Ban Na Låi có danh xÜng là Tÿ XÌ Già La Na Tam Ban Na, TÀn ng» là Minh Hành Túc. Th‰ nào thì g†i là Minh Hành Túc ? Nh§ Ç©i sÓng trong các ki‰p trܧc (túc mŒnh), thiên nhãn, dÙt tÆn các lÆu (lÆu tÆn), ÇÜ®c g†i là ba Minh. HÕi : ThÀn thông và Minh có gì khác nhau ? ñáp : Bi‰t tr¿c ti‰p (tr¿c tri) vŠ m†i viŒc cûa Ç©i trܧc trong quá khÙ (quá khÙ túc mŒnh s¿) thì g†i là Thông ; còn bi‰t vŠ các hành nghiŒp làm nhân duyên trong quá khÙ (quá khÙ nhân duyên hành nghiŒp) thì g†i là Minh. Bi‰t tr¿c ti‰p vŠ viŒc ch‰t Çây sinh kia (tº thº sinh bÌ) thì g†i là Thông ; bi‰t các "hành" khi nhân duyên h¶i Çû thì [thành quä, chÙ] không hŠ mÃt (tri hành nhân duyên t‰ h¶i bÃt thÃt), thì g†i là Minh. DÙt th£ng (tr¿c tÆn) các k‰t sº, không bi‰t là còn sinh hay không sinh n»a, thì g†i là Thông ; n‰u bi‰t các lÆu tÆn h‰t, không còn sinh n»a, thì g†i là Minh. Ba Minh này thì phäi Çåi A La Hán, Çåi Bích Chi PhÆt, m§i Ç¡c ÇÜ®c. HÕi : N‰u nhÜ th‰ , các vÎ Ãy v§i PhÆt có khác gì nhau ? ñáp : Các vÎ Ãy tuy Ç¡c ba Minh, song Minh không ÇÜ®c ÇÀy Çû (mãn túc), còn PhÆt thì ÇÀy Çû tr†n vËn, th‰ nên khác nhau. HÕi : Th‰ nào là ÇÀy Çû ? Th‰ nào là không ÇÀy Çû ? ñáp : Trí bi‰t vŠ Ç©i trܧc (túc mŒnh trí) cûa các A La Hán và Bích Chi PhÆt, bi‰t vŠ chính bän thân mình và cûa ngÜ©i khác, ÇŠu không [bi‰t] tr†n h‰t ÇÜ®c (bÃt næng bi‰n). Có A La Hán bi‰t ÇÜ®c m¶t Ç©i, ho¥c hai Ç©i, ba Ç©i, mÜ©i, træm, ngàn, vån ki‰p, cho ljn tám vån ki‰p, quá khÕi Çó trª Çi thì không th‹

8

bi‰t ÇÜ®c n»a, cho nên không tr†n Çû. Thiên nhãn minh ÇÓi v§i Ç©i vÎ lai cÛng nhÜ vÆy. Trong khi PhÆt thì các th©i sinh, trø, diŒt trong m¶t niŒm thôi ; các phÀn k‰t sº : khi sinh là nhÜ vÀy, khi trø là nhÜ vÀy, khi diŒt là nhÜ vÀy...; các k‰t sº ÇÜ®c Çoån trong giai Çoån nhÅn pháp kh° (kh° pháp nhÅn) và giai Çoån trí vŠ pháp kh° (kh° pháp trí), các k‰t sº nhÜ th‰ ngài ÇŠu giác bi‰t rõ ràng tr†n h‰t (tÃt giác liÍu tri) là Çã giäi thoát, và theo Çó Ç¡c ÇÜ®c giäi thoát thu¶c h»u vi pháp, theo Çó Ç¡c ÇÜ®c giäi thoát thu¶c vô vi pháp, cho ljn tr†n mÜ©i læm tâm thu¶c con ÇÜ©ng thÃy ra thÆt lš (ki‰n lj Çåo) trong giai Çoån nhÅn cùng loåi thu¶c ñåo lj (Çåo tÌ nhÅn). Nh»ng ÇiŠu Ãy các Thanh Væn, Bích Chi PhÆt không th‹ bi‰t ÇÜ®c, vì th©i gian quá ít và quá mau (th©i thi‹u tÆt cÓ). Ngài bi‰t nhÜ th‰ vŠ nhân duyên và lÆu tÆn cûa chúng sinh trong quá khÙ, vÎ lai và hiŒn tåi cÛng [bi‰t rõ] nhÜ vÆy. Hành có nghïa là nghiŒp cûa thân và nghiŒp cûa khÄu. Duy có PhÆt là nghiŒp thân và khÄu ÇÀy Çû, còn ngoài ra các vÎ khác ÇŠu có thi‰u sót (dÜ giai h»u thÃt). Cho nên ngài ÇÜ®c g†i là Minh Hành Túc.

ThiŒn ThŒ Tu Già ñà

Låi có danh xÜng là Tu Già ñà. "Tu" tÀn ng» là "häo" (tÓt ÇËp, hay) ; "già Çà" ho¥c nghïa là "Çi" (khÙ), ho¥c nghïa là "nói" (thuy‰t). Th‰ có nghïa là "Çi hay" (häo khÙ) ho¥c "nói hay" (häo thuy‰t). "ñi hay" (häo khÙ) là Çi ª trong Çû loåi các Tam Ma ñŠ thâm sâu và trong vô lÜ®ng các Çåi trí huŒ, nhÜ bài kŒ sau Çây :

PhÆt, nhÃt thi‰t trí làm xe l§n, Çi ÇÜ©ng bát chính nhÆp Ni‰t Bàn.

Th‰ nên g†i là "Çi hay" (häo khÙ). "Nói hay" (häo thuy‰t) là nói Çúng nhÜ thÆt tܧng cûa các pháp, không ái bám vào pháp mà nói (nhÜ chÜ pháp thÆt tܧng thuy‰t, bÃt trܧc pháp ái thuy‰t) ;

9

ngài quán l¿c trí huŒ cûa ÇŒ tº : ngÜ©i này cho dù có Çem tÃt cä các phÜÖng tiŒn, các thÀn thông và trí l¿c ra mà giáo hoá thì cÛng không làm gì hÖn ÇÜ®c (diŒc vô nhÜ chi hà), ngÜ©i này Ƕ ÇÜ®c, ngÜ©i này mau, ngÜ©i này chÆm, ngÜ©i này thì phäi ch‡ Ãy mà Ƕ (Üng thÎ x٠Ƕ), v§i ngÜ©i này phäi nói vŠ bÓ thí, ho¥c phäi nói vŠ trì gi§i, ho¥c nói vŠ ni‰t bàn, ngÜ©i này phäi nói vŠ các pháp nhÜ næm chúng, mÜ©i hai nhân duyên, t٠lj v.v..., thì së vào Çåo ÇÜ®c. Xét bi‰t trí l¿c cûa ÇŒ tº b¢ng Çû cách nhÜ th‰ mà thuy‰t pháp cho h†, thì g†i là "nói hay" (häo thuy‰t) .

Th‰ Gian Giäi L¶ Ca Båi

Låi có danh xÜng là L¶ Ca Båi. "L¶ Ca" tÀn ng» có nghïa là th‰ [gian], "Båi" có nghïa là "bi‰t" (tri), nghïa là "bi‰t th‰ gian" (tri th‰ gian). HÕi : NhÜ th‰ nào là bi‰t th‰ gian ? ñáp : Là bi‰t vŠ hai loåi th‰ gian : m¶t là chúng sinh, hai là phi chúng sinh ; và Çúng nhÜ tܧng thÆt mà bi‰t vŠ th‰ gian (nhÜ thÆt tܧng tri th‰ gian), vŠ nhân cûa th‰ gian, vŠ diŒt cûa th‰ gian và vŠ con ÇÜ©ng ra khÕi th‰gian (xuÃt th‰ gian Çåo). Låi n»a, ngài bi‰t th‰ gian, không phäi bi‰t theo ki‹u th‰ tøc, cÛng không phäi bi‰t theo lÓi ngoåi Çåo (phi nhÜ th‰ tøc tri, diŒc phi ngoåi Çåo tri), mà ngài bi‰t th‰ gian do vô thÜ©ng nên kh°, do kh° nên không có ngã. Låi n»a, ngài bi‰t th‰ gian là không phäi thÜ©ng, không phäi vô thÜ©ng ; không phäi có biên gi§i, không phäi không có biên gi§i ; không phäi Çi, không phäi không Çi, mà ngài cÛng không bám trܧc vào các tܧng Ãy (phi h»u thÜ©ng, phi vô thÜ©ng ; phi h»u biên, phi vô biên ; phi khÙ, phi bÃt khÙ, nhÜ thÎ tܧng diŒc bÃt trܧc). [S¿ thÃy bi‰t cûa ngài] luôn luôn thanh tÎnh, thÜ©ng, là tܧng bÃt hoåi nhÜ hÜ không. Th‰ nên ngài ÇÜ®c g†i là "Bi‰t th‰ gian" (Tri th‰ gian).

Vô ThÜ®ng

10

A NÆu ña La Låi có danh xÜng là A NÆu ña La. TÀn ng» là "không có gì trên" (vô thÜ®ng). HÕi : Th‰ nào là "không có gì trên" ? ñáp : Pháp Ni‰t Bàn là không có gì trên h‰t (Ni‰t Bàn pháp vô thÜ®ng), PhÆt t¿ bi‰t Ni‰t Bàn này, không nghe tØ nÖi ngÜ©i khác (bÃt tùng tha væn), mà còn ÇÜa dÅn chúng sinh khi‰n ljn Ni‰t Bàn (tÜÖng Çåo chúng sinh lŒnh chí Ni‰t Bàn). NhÜ trong các pháp, Ni‰t Bàn là không có gì trên ÇÜ®c (vô thÜ®ng), trong [tÃt cä] chúng sinh PhÆt cÛng không có ai trên ÇÜ®c. Låi n»a, trì gi§i, thiŠn ÇÎnh, trí huŒ và giáo hoá chúng sinh, trong tÃt cä [các lãnh v¿c này] không có ai có th‹ b¢ng ÇÜ®c ngài, huÓng gì là có th‹ vÜ®t qua n°i ? Cho nên m§i nói là "không có gì trên" (vô thÜ®ng). Låi n»a, "A" có nghïa là "không có", "NÆu ña La" có nghïa là trä l©i (Çáp). TÃt cä các pháp cûa ngoåi Çåo ÇŠu có th‹ trä l©i ÇÜ®c, có th‹ phá ÇÜ®c, do vì không phäi thÆt và thanh tÎnh. Trong khi PhÆt pháp không th‹ trä l©i låi ÇÜ®c, không th‹ phá ÇÜ®c, vÜ®t ra khÕi con ÇÜ©ng cûa tÃt cä ngôn ng» (phÆt pháp bÃt khä Çáp, bÃt khä phá, xuÃt nhÃt thi‰t ng» ngôn Çåo), do vì vØa thÆt mà cÛng vØa thanh tÎnh vÆy. Do lë Çó nên có nghïa là "không trä l©i låi ÇÜ®c" (vô Çáp)

Khä Hóa TrÜ®ng Phu ñiŠu Ng¿ SÜ Låi có danh xÜng là Phú Lâu Sa ñà MiŒu Ba La ñŠ : "Phú Lâu Sa" theo tÀn ng» là ngÜ©i nam, "ñäm MiŒu" tÀn ng» là "có th‹ giáo hóa ÇÜ®c" (khä hóa), "Ba La ñŠ" nghïa là thÀy ÇiŠu khi‹n (ÇiŠu ng¿ sÜ), theo Çó th©i có nghïa là "bÆc thÀy ÇiŠu khi‹n nh»ng con ngÜ©i có th‹ giáo hóa ÇÜ®c" (khä hóa trÜ®ng phu ÇiŠu ng¿ sÜ). PhÆt do Çåi tØ và Çåi trí, nên có lúc thì l©i lë ng†t dÎu (nhuyÍn mÏ ng»), có lúc l©i nói låi gay g¡t (kh° thi‰t ng»), có lúc l©i nói låi pha tr¶n (tåp ng»), dùng các cách Ãy mà ÇiŠu khi‹n [chúng sinh] làm cho [h†] không bÎ låc ÇÜ©ng (dï thº ÇiŠu ng¿ linh bÃt thÃt Çåo). NhÜ bài kŒ sau Çây :

11

PhÆt pháp là xe, ÇŒ tº ng¿a, thÆt pháp báu, chû PhÆt ÇiŠu khi‹n, n‰u ng¿a lên ÇÜ©ng låc nÈo chính, thì phäi sºa trÎ khi‰n ÇiŠu phøc: n‰u không ÇiŠu ít, pháp nhË trÎ; thuÀn giÕi thành lÆp làm thÜ®ng Çåo; n‰u không th‹ trÎ thì xä bÕ; ÇiŠu ng¿ nhÜ th‰ là vô thÜ®ng.

Låi n»a, "thÀy ÇiŠu khi‹n" (ÇiŠu ng¿ sÜ) có næm loåi : trܧc h‰t là cha mË, anh chÎ, thân thu¶c (thân lš) ; k‰ ljn là pháp luÆt cûa quan (quan pháp) ; sau n»a là phép t¡c cûa thÀy (sÜ pháp). ñó là ba phÜÖng pháp trÎ liŒu cûa Ç©i nay (kim th‰ tam chûng pháp trÎ). VŠ Ç©i sau thì có cách sºa trÎ cûa vua Diêm la (hÆu th‰ Diêm la vÜÖng trÎ). PhÆt thì Çem låi an låc trong Ç©i này, an låc trong Ç©i sau và an låc cûa Ni‰t bàn mà làm l®i ích nên ÇÜ®c g†i là "ThÀy" (sÜ). BÓn cách thÙc nói ÇÀu sºa trÎ con ngÜ©i không ÇÜ®c bŠn lâu và cuÓi cùng phäi hoåi diŒt (bÃt cºu tÃt hoåi), không th‹ nào luyŒn thành [ngÜ©i ta] ÇÜ®c thÜ©ng còn và chân thÆt (bÃt næng thÜ©ng thÆt thành t¿u). Còn PhÆt thành lÆp con ngÜ©i b¢ng ba con ÇÜ©ng (PhÆt thành nhân dï tam chûng Çåo), [khi‰n h†] thÜ©ng Çi theo [ba con] ÇÜ©ng Ãy, [là ba con ÇÜ©ng] khôngbao gi© mÃt (thÜ©ng tùy Çåo bÃt thÃt). NhÜ t¿ tܧng cûa lºa cÙ y nguyên nhÜ th‰ không Ç°i cho ljn khi diŒt (nhÜ hÕa t¿ tܧng bÃt xä nãi chí diŒt), PhÆt làm cho ngÜ©i ta Ç¡c thiŒn pháp cÛng y nhÜ vÆy, cho ljn ch‰t không bÕ (chí tº bÃt xä). Do lë Çó PhÆt ÇÜ®c g†i là "BÆc thÀy ÇiŠu khi‹n nh»ng ngÜ©i có th‹ giáo hóa Ç܆c" (Khä hóa trÜ®ng phu ÇiŠu ng¿ sÜ). HÕi : NgÜ©i n» PhÆt cÛng giáo hóa làm cho Ç¡c Çåo, c§ gì låi chÌ nói riêng có ngÜ©i nam (trÜ®ng phu) ? ñáp : Do vì nam tôn n» ti, vì n» phäi theo nam (n» tùng nam), vì nam là chû cûa s¿ nghiŒp. Låi n»a, ngÜ©i n» có næm trª ngåi (ngÛ ngåi) : Không ÇÜ®c làm Chuy‹n Luân VÜÖng, Thích Thiên VÜÖng, Ma Thiên VÜÖng, Phåm Thiên VÜÖng, và PhÆt. Do Çó nên [khi nói vŠ] PhÆt không ÇŠ cÆp ljn ngÜ©i n».

12

Låi n»a, n‰u nói r¢ng PhÆt là thÀy ÇiŠu khi‹n ngÜ©i n» (n» nhân ÇiŠu ng¿ sÜ), là không có tôn kính gì h‰t. [Vä låi] n‰u nói ngÜ©i nam (trÜ®ng phu), là nói chung cho tÃt cä (nhÃt thi‰t Çô nhi‰p). Ví nhÜ vua låi, thì Çâu có låi m¶t mình, mà ch¡c ch¡n là có tùy tùng (thÎ tùng), khi nói ngÜ©i nam (trÜ®ng phu) cÛng vÆy, là nói gÒm h‰t cä hai cæn, không cæn,và ngÜ©i n», do lë Çó nên chÌ nói ngÜ©i nam mà thôi. Do nhân duyên Ãy, nên PhÆt ÇÜ®c g†i là "Khä hóa trÜ®ng phu ÇiŠu ng¿ sÜ".

Thiên Nhân SÜ Xá ña ñŠ Bà Ma NÆu Xá Nàm

Låi có danh xÜng là Xá ña ñŠ Bà Ma NÆu Xá Nàm : "Xá ña" tÀn ng» là giáo sÜ, "ñŠ Bà" là tr©i, "Ma NÆu Xá Nàm" là cûa [cä tr©i và] ngÜ©i, th‰ có nghïa là "Giáo sÜ cûa tr©i và ngÜ©i" (thiên nhân giáo sÜ). Tåi sao ngài låi ÇÜ®c g†i là "Giáo sÜ cûa tr©i và ngÜ©i" ? PhÆt chÌ dÅn (thÎ Çåo) ÇiŠu này nên làm, ÇiŠu này không nên làm (thÎ Üng tác, thÎ bÃt Üng tác) ; ÇiŠu này thiŒn, ÇiŠu này không thiŒn. Các ngÜ©i này tùy theo l©i giáo hóa mà th¿c hành (tùy giáo hành), không bÕ Çåo pháp, së Ç¡c qûa báo giäi thoát khÕi phiŠn não. Th‰ nên ngài Ç܆c g†i là "ThÀy cûa tr©i ngÜ©i" (thiên nhân sÜ). HÕi : PhÆt có th‹ Ƕ các loài RÒng, QuÌ, ThÀn v.v..., các h»u tình bΠdža sinh trong các ÇÜ©ng sinh tº khác, c§ gì låi chÌ nói là "ThÀy cûa tr©i ngÜ©i" mà thôi? ñáp : Vì Ƕ các h»u tình sinh trong các ÇÜ©ng khác thì ít, mà Ƕ các vÎ sinh trong tr©i ngu©i thì nhiŠu. NhÜ ngu©i có s¡c tr¡ng, tuy có nÓt ruÒi Çen (h¡c y‹m tº), cÛng không g†i là ngÜ©i Çen, do vì Çen ít vÆy. Låi n»a, loài ngÜ©i k‰t sº mÕng (båc), dÍ có ÇÜ®c tâm chán lìa (y‰m tâm dÎ Ç¡c), còn loài tr©i thì trí huŒ s¡c bén (l®i), do lë Çó, hai ch‡ Ãy dÍ Ç¡c Çåo. Các ÇÜ©ng luân hÒi khác không ÇÜ®c nhÜ vÆy.

13

Låi n»a, khi nói "tr©i" là gÒm (nhi‰p) tÃt cä các loài tr©i ; nói "ngÜ©i" là gÒm tÃt cä các loài sinh trên m¥t ÇÃt. Tåi sao vÆy ? Trên tr©i thì loài tr©i là l§n nhÃt, trên m¥t ÇÃt thì loài ngÜ©i là l§n nhÃt, cho nên khi nói "loài tr©i" ¡t là gÒm h‰t m†i loài trên tr©i, nói loài ngÜ©i là gÒm h‰t m†i loài trên m¥t ÇÃt. Låi n»a, loài ngÜ©i Ç¡c th† luÆt nghi gi§i, Ç¡c con ÇÜ©ng thÃy ra chân lš (ki‰n lj Çåo), con ÇÜ©ng tÜ duy (tÜ duy Çåo) và k‰t quä cûa các con ÇÜ©ng này (Çåo quä). Ho¥c có ngÜ©i cho r¢ng trong các ÇÜ©ng luân hÒi khác không Ç¡c ÇÜ®c ; ho¥c có ngÜ©i cho r¢ng phÀn nhiŠu ít Ç¡c ÇÜ®c (Ça thi‹u Ç¡c). Loài tr©i và loài ngÜ©i thì dÍ Ç¡c và phÀn l§n Ç¡c (dÎ Ç¡c Ça Ç¡c). Do lë Çó nên PhÆt là thÀy cûa tr©i ngÜ©i (Thiên Nhân SÜ). Låi n»a, loài ngÜ©i thì nhân sung sܧng (låc nhân) ÇÜ®c th¿c hành nhiŠu, loài tr©i thì quä báo sung sܧng nhiŠu. ThiŒn pháp là nhân cûa sung sܧng, và sung sܧng là quä báo cûa thiŒn pháp. Trong các ÇÜ©ng luân hÒi khác nhân và quä báo này ÇŠu ít. Do lë Çó, PhÆt là thÀy cûa tr©i ngÜ©i (Thiên Nhân SÜ).

PhÆt ñà Låi có danh xÜng là PhÆt ñà, tÀn ng» là "ngÜ©i bi‰t" (tri giä). Bi‰t nh»ng pháp gì Çây ? Bi‰t tÃt cä các pháp quá khÙ, vÎ lai, hiŒn tåi, sÓ chúng sinh và sÓ phi chúng sinh, có thÜ©ng và vô thÜ©ng v.v... Dܧi gÓc cây BÒ ñŠ ngài giác bi‰t rành måch (liÍu liÍu giác tri), nên ÇÜ®c g†i là PhÆt. HÕi : Các ngÜ©i khác cÛng bi‰t tÃt cä các pháp, nhÜ tr©i Ma Hê Thû La, tÀn ng» là ñåi T¿ Tåi, có tám tay, ba m¡t, cÜ«i bò tr¡ng. Hay nhÜ tr©i Vi N»u, tÀn ng» là "nghe kh¡p" (bi‰n væn), có bÓn tay, cÀm Óc cÀm bánh xe, cÜ«i chim cánh vàng (kim xí Çi‹u). Ho¥c nhÜ tr©i CÜu Ma La, tÀn ng» là ÇÒng tº, tr©i này cÀm chim trï và cÀm linh, n¡m c© ÇÕ, cÜ«i chim công. Các vÎ Ãy ÇŠu là Çåi tܧng cûa cõi tr©i (chÜ thiên Çåi tܧng). Các chÜ thiên nhÜ th‰, m‡i vÎ ÇŠu ÇÜ®c nói là vï Çåi (các các ngôn Çåi), ÇŠu xÜng là nhÃt thi‰t trí, cÛng có ngÜ©i làm ÇŒ tº, h†c kinh thÜ cûa h†, cÛng th† pháp cûa h†, coi h† là nhÃt thi‰t trí. ñáp : Các ngÜ©i Ãy không phäi là nhÃt thi‰t trí, tåi sao vÆy ? Vì tâm còn bám vào sân khu‹ và kiêu mån (sân khu‹ kiêu mån tâm trܧc), nhÜ kŒ sau Çây :

14

Ho¥c tÜ®ng sÖn vë và tÜ®ng ÇÃt, Tr©i nói trong kinh, tr©i tøng tán, bÓn loåi các tr©i nhÜ th‰ Ãy, m‡i vÎ tay cÀm các binh trÜ®ng. Do sÙc không b¢ng s® ngÜ©i ta, hay tâm bÃt thiŒn d†a ngÜ©i ta ? Tr©i Ãy ch¡c h£n là d†a ngÜ©i, ho¥c do sÙc kém nên s® ngÜ©i. Tr©i Ãy luôn luôn thÜ©ng s® d†a, Çâu th‹ trØ h‰t các suy kh°. Nên ai phøng s¿ và cung kính, Ç©i này không khÕi chìm bi‹n lo. Còn ai không kính không cúng dÜ©ng, Ç©i nay dï nhiên hܪng phúc låc. M§i hay hÜ dÓi ch£ng có thÆt, th‰ nên ngÜ©i trí ch£ng thu¶c thiên. Trong th‰ gian này các chúng sinh, ho¥c nhân duyên nghiŒp nên tuÀn hoàn, ho¥c duyên phúc ÇÙc sinh thiên thÜ®ng nhân duyên tåp nghiŒp sinh loài ngÜ©i. Th‰ gian hành nghiŒp thu¶c nhân duyên, cho nên ngÜòi trí ch£ng theo thiên.

Låi n»a, ba vÎ tr©i Ãy, thÜÖng ai thì muÓn cho ngÜ©i Ãy ÇÜ®c tÃt cä m†i ܧc nguyŒn, còn ghét ai thì muÓn làm bÄy Ç©i ngÜ©i ta phäi diŒt. PhÆt không hŠ phäi nhÜ vÆy: khi còn là BÒ tát, nhÜ có kÈ thù oan gia låi muÓn gi‰t, thì cho ljn thân thÎt, ÇÀu m¡t, tûy não, ngài còn t¿ Çem ra mà cúng dÜ©ng cho, thì huÓng gì là khi Çã thành PhÆt rÒi. PhÆt là th©i không còn ti‰c thân mång n»a. Do lë Çó chÌ riêng PhÆt m§i ÇÜÖc nhÆn lãnh danh xÜng PhÆt này. Chúng ta cÀn phäi hܧng vŠ nghe theo PhÆt (Üng ÇÜÖng quy mŒnh PhÆt), lÃy PhÆt làm thÀy, chÙ không nên th© tr©i (bÃt Üng s¿ thiên).

Th¡ng NhÃt Thi‰t Nhân

15

Låi n»a, PhÆt có hai ÇiŠu nhÜ sau : m¶t là Çåi công ÇÙc và thÀn thông l¿c ; hai là tâm ÇŒ nhÃt tÎnh, các k‰t sº ÇŠu diŒt h‰t. Các tr©i tuy có phúc ÇÙc và thÀn l¿c, song vì các k‰t sº không hŠ diŒt, nên tâm không ÇÜ®c thanh tÎnh, tâm không thanh tÎnh nên thÀn l¿c cÛng thi‰u kém (thi‹u). Thanh Væn, Bích Chi PhÆt tuy k‰t sº Çã diŒt, tâm thiŒn và thanh tÎnh, song do phúc ÇÙc mÕng (båc) nên th‰ l¿c thi‰u kém. PhÆt có Çû cä hai pháp Ãy, nên hÖn h‰t tÃt cä m†i ngÜ©i (th¡ng nhÃt thi‰t nhân), ngoài ra các ngÜ©i khác không ai có th‹ hÖn h‰t tÃt cä m†i ngÜ©i ÇÜ®c.

Các Danh XÜng khác Låi có danh xÜng là A Sa Ma, tÀn ng» có nghïa là "không gì b¢ng" (vô Ç£ng). Låi có danh xÜng là A Sa Ma Sa Ma, tÀn ng» có nghïa là "b¢ng v§i bÆc không gì b¢ng" (vô Ç£ng Ç£ng). Låi có danh xÜng là L¶ Ca Na Tha, tÀn ng» có nghïa là "BÆc tôn quš trong th‰ gian" (Th‰ Tôn). Låi có danh xÜng là Ba La Già, tÀn ng» có nghïa là "bæng qua b© bên kia" (Ƕ bÌ ngån). Låi có danh xÜng là Bà ñàn ñà, tÀn ng» có nghïa là "ÇÙc hånh to l§n" (Çåi ÇÙc). Låi có danh xÜng là Thi Lê Già Na, tÀn ng» là "ÇÙc hånh sâu dÀy" (hÆu ÇÙc). Vô lÜ®ng danh hiŒu nhÜ th‰. Còn tên cha mË Ç¥t là TÃt ñåt ñà, tÀn ng» là "thành t¿u l®i ích" (Thành L®i). ñ‰n khi Ç¡c Çåo, bi‰t rõ tÃt cä các pháp, thì ÇÜ®c g†i là PhÆt, Çáng ÇÜ®c chÜ thiên và ngÜ©i Ç©i cúng dÜ©ng. Do Çó mà ÇÜ®c tên là ñåi ñÙc, HÆu ñÙc, Çû m†i tên nhÜ th‰, tuÿ theo ÇÙc mà lÆp danh.

NhÃt Thi‰t Trí HÕi : Ông Üa thích con cûa vua TÎnh Phån dòng Sát ñ‰ LÎ, t¿ là TÃt ñåt ñà, do lë Çó nên ông m§i h‰t sÙc tán thán (Çåi xÜng tán) mà nói là NhÃt Thi‰t Trí, chÙ làm gì mà có ai là nhÃt thi‰t trí ÇÜ®c ! ñáp : Không phäi nhÜ vÆy ! Ông do ác tà nên ganh ghét (ÇÓ sân) PhÆt, m§i nói v†ng ng» nhÜ th‰. ChÙ thÆt ra, có ngÜ©i nhÃt thi‰t trí. Tåi sao vÆy ? PhÆt trong tÃt cä các chúng sinh, thân s¡c nhan måo ÇËp Çë không gì sánh ÇÜ®c (Çoan chính

16

vô tÌ), các tܧng ÇÙc ÇŠu ÇÀy Çû sáng tÕ (minh cø), hÖn h‰t tÃt cä m†i ngÜ©i. KÈ hèn m†n (ti‹u nhân) thÃy thân tܧng cûa PhÆt còn bi‰t ngay Çó là ngÜ©i nhÃt thi‰t trí, huÓng gì là các bÆc Çåi nhân. NhÜ trong Kinh Phóng NgÜu thí dø có nói : Vua nܧc Ma Già ñà là TÀn Bà Sa La, thÌnh PhÆt trong ba tháng cùng v§i næm træm ÇŒ tº. Do Çó vua cÀn có s»a m§i (tân nhÛ) và låc tô Ç‹ cúng dÜ©ng PhÆt cùng Tÿ kheo tæng. Vua nói v§i các ngÜ©i chæn bò låi ª gÀn nÖi Çó, Ç‹ ngày ngày Çem dâng lên s»a m§i và låc tô. Ba tháng xong xuôi, vua thÜÖng xót (lân mÅn) các ngu©i chæn bò này, nên nói v§i h† : "Các ngÜÖi Çi ljn g¥p PhÆt, rÒi hãy vŠ chæn bò." Các ngÜ©i chæn bò Çi ljn g¥p PhÆt, trên ÇÜ©ng Çi bàn luÆn v§i nhau r¢ng : "Chúng ta nghe m†i ngÜ©i nói r¢ng PhÆt là ngu©i NhÃt thi‰t trí, chúng ta là hàng hå liŒt thÃp kém, làm sao mà bi‰t rõ ÇÜ®c là thÆt s¿ có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí ?" Các Bà la môn Üa thích tô låc, nên thÜ©ng hay ljn ch‡ các ngÜ©i chæn bò mà thành thân thu¶c (tác thân hÆu). Nh© Çó mà các ngÜ©i chæn bò ÇÜ®c nghe ljn rÃt nhiŠu tên cûa Çû thÙ kinh thÜ cûa Bà la môn, nên m§i nói v§i nhau : "Các pháp trÎ bŒnh, các pháp chi‰n ÇÃu, các pháp tinh tú, các pháp t‰ tr©i, ca vÛ, luÆn nghÎ, các pháp vÃn nån v.v... sáu mÜÖi bÓn loåi nghŒ thuÆt (kÏ nghŒ) cûa th‰ gian nhÜ th‰, vÎ con vua TÎnh Phån này h†c r¶ng bi‰t nhiŠu (quäng h†c Ça væn), nên có bi‰t các s¿ viŒc Ãy không lÃy gì làm khó. Song ngÜ©i Ãy tØ lúc sinh ra ljn gi©, chÜa hŠ chæn bò, chúng ta Çem bí pháp chæn bò ra hÕi, n‰u ngÜ©i Ãy mà trä l©i ÇÜ®c, thì m§i Çúng là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. " Bàn luÆn nhÜ th‰ xong, ti‰n bܧc vào vÜ©n trúc (Trúc viên), thÃy hào quang cûa PhÆt chi‰u sáng cä rØng cây, ti‰n lên tìm PhÆt, thÃy ngài ngÒi dܧi gÓc cây, hình dáng nhÜ tòa núi vàng, nhÜ tô cho vào lºa, bØng hÒng r¿c sáng (diÍm hoán Çåi minh), ch£ng khác gì vàng nÃu tan ra (h»u t® dung kim), tÕa kh¡p h‰t khu rØng trúc m¶t mÀu hào quang vàng tía, các ngÜ©i chæn bò ng¡m nhìn không thÃy chán, trong lòng h‰t sÙc hoan hÌ, t¿ nói v§i nhau r¢ng :

Nay SÜ tº Thích này NhÃt thi‰t trí hay không ? không ai thÃy không vui, viŒc Ãy cÛng Çû tÕ. Hào quang ÇŒ nhÃt chi‰u, nhan måo thÆt quš tr†ng, thân tܧng oai ÇÙc Çû,

17

tÜÖng xÙng v§i danh PhÆt. Tܧng tܧng ÇŠu phân minh, oai thÀn cÛng tr†n Çû, phúc ÇÙc t¿ cuÓn quanh, không ai thÃy không ái. Thân ng¿ gi»a viên quang, ngÜ©i ng¡m không thÃy chán, n‰u NhÃt thi‰t trí có, phäi có công ÇÙc Ãy. TÃt cä các tranh h†a, tÜ®ng tô Çi‹m châu báu, muÓn so diŒu thân này, không bi‰t dø sao Çây ! Tràn ngÆp ngÜ©i chiêm ngÜ«ng b¢ng ÇŒ nhÃt an låc, thÃy là sinh tÎnh tín, NhÃt thi‰t trí là Çây !

Sau khi suy nghï nhÜ th‰ xong, các ngÜ©i chæn bò lÍ PhÆt rÒi ngÒi xuÓng, hÕi PhÆt r¢ng : "M¶t ngÜ©i chæn bò phäi có ÇÜ®c bao nhiêu pháp (h»u k› pháp thành t¿u) m§i có th‹ làm cho Çàn bò ÇÜ®c tæng trܪng (phiŠn tÙc) ? Và bao nhiêu pháp n‰u thi‰u (k› pháp bÃt thành t¿u) së làm cho Çàn bò không tæng gia, và không ÇÜ®c an lành (an °n) ? " PhÆt trä l©i : "Có mÜ©i m¶t pháp, ngÜ©i chæn bò có th‹ nh© Çó mà làm cho Çàn bò ÇÜ®c tæng trܪng : (1) bi‰t mÀu s¡c (tri s¡c), (2) bi‰t tܧng (tri tܧng), (3) bi‰t c† chäi (quát loát), (4) bi‰t che ÇÆy v‰t thÜÖng (tri phú sang), (5) bi‰t xông khói (tri tác yên), (6) bi‰t ÇÜ©ng tÓt (tri häo Çåo), (7) bi‰t ch‡ thích h®p cho bò (tri ngÜu sª nghi xÙ), (8) bi‰t ch‡ dÍ l¶i qua (tri häo Ƕ t‰ ), (9) bi‰t ch‡ an toàn (tri an °n xÙ), (10) bi‰t gi» låi s»a (tri lÜu nhÛ), (11) bi‰t nuôi dÜ«ng bò chúa (tri dÜ«ng ngÜu chû). N‰u ngÜ©i chæn bò nào bi‰t ÇÜ®c mÜ©i m¶t pháp này, thì có th‹ làm cho Çàn bò ÇÜ®c tæng trܪng. [Pháp cûa ] Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, n‰u bi‰t Çu®c mÜ©i m¶t pháp [giÓng vÆy], thì có th‹ làm tæng trܪng thiŒn pháp : (1) Th‰ nào là bi‰t s¡c ? Bi‰t các s¡c Çen, tr¡ng và pha tåp. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, bi‰t tÃt cä các s¡c ÇŠu là bÓn ñåi và do bÓn ñåi tåo nên (tÙ Çåi tåo).

18

(2) Th‰ nào là bi‰t tܧng ? Tܧng lành hay không lành (cát bÃt cát tܧng) cûa bò, khi hòa vào các bÀy khác, theo tܧng là nhÆn ra ngay. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, thÃy tܧng cûa nghiŒp thiŒn, bi‰t ngay Çó là ngÜòi trí ; thÃy tܧng cûa nghiŒp ác, bi‰t ngay Çó là kÈ ngu. (3) Th‰ nào là c† chäi ? Do các loài trùng hút máu, nên càng tæng thêm các v‰t lª loét (tæng trܪng chÜ sang), có c† chäi thì m§i trØ ÇÜ®c các tai håi Ãy và làm cho [thân th‹ cûa bò] ÇÜ®c trÖn nhuÀn säng khoái (duyŒt tråch). Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, do các loài trùng ác tà là "giác" và "quán" hút máu thiŒn cæn, làm tæng trܪng các v‰t lª lói trong tâm (tâm sang), nên trØ chúng Çi thì ÇÜ®c an °n. (4) Th‰ nào là che ÇÆy các v‰t lª lói ? Ho¥c [che ÇÆy] b¢ng väi (y), cÕ, lá, Ç‹ phòng ngØa mu‡i mòng (væn manh) c¡n chích. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, dùng pháp chính quán mà che ÇÆy v‰t lª sáu tình (løc tình sang), không Ç‹ cho ác trùng phiŠn não là tham døc và sân khu‹ ÇÓt chích mà thành bÎ thÜÖng. (5) Th‰ nào là bi‰t xông khói ? Là Ç‹ trØ các mu‡i mòng, và Ç‹ cho bò tØ xa thÃy khói, ¡t së tìm ljn ch‡ có nhà cºa Ãy (t¡c lai thú hܧng Óc xá). Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, nói Çúng nhÜ nh»ng gì ÇÜ®c nghe (sª væn nhi thuy‰t), Ç‹ trØ các mu‡i mòng k‰t sº, dùng khói nói pháp Ãy mà dÅn d¡t chúng sinh Çi vào trong ngôi nhà vô ngã, thÆt tܧng, Không (vô ngã thÆt tܧng không xá). (6) Th‰ nào là bi‰t ÇÜ©ng ? Bi‰t các ÇÜ©ng tÓt Çu©ng xÃu mà bò thÜ©ng hay qua låi. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, bi‰t Tám Thánh ñåo có th‹ ÇÜa ljn Ni‰t Bàn, lìa các con ÇÜ©ng ác là "Çoån" và "thÜ©ng". (7) Th‰ nào là bi‰t ch‡ thích h®p cho bò ? Là có th‹ làm cho Çàn bò tæng trܪng và ít bŒnh. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, khi nói phÆt pháp thì ÇÜ®c pháp hÌ thanh tÎnh, các thiŒn cæn tæng thÎnh. (8) Th‰ nào là bi‰t ch‡ Ç‹ l¶i qua ? Bi‰t ch‡ dÍ vào dÍ qua, không nhiŠu sóng, không ác trùng. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, có th‹ ljn g¥p các Tÿ khÜu Ça væn Ç‹ hÕi pháp. Còn ngÜ©i nói pháp th©i bi‰t tâm cûa ngÜ©i ÇÓi diŒn v§i mình là s¡c

19

bén hay trì Ƕn, phiŠn não n¥ng hay nhË, khi‰n cho ngÜ©i ta qua ÇÜ®c tÓt ÇËp, ljn b© an °n (an °n Ç¡c Ƕ). (9) Th‰ nào là bi‰t ch‡ an °n ? Bi‰t các ch‡ trú ngø không có c†p, sói, sÜ tº, ác trùng, Ƕc thú. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, bi‰t bÓn ch‡ Ç‹ niŒm (tÙ niêm xÙ) an °n, không có các Ƕc thú là ác ma phiŠn não. Tÿ khÜu vào trong bÓn ch‡ Ãy ¡t së ÇÜ®c an °n không bÎ nguy hi‹m n»a. (10) Th‰ nào là Ç‹ låi s»a ? Bò mË (Ƕc mÅu) thÜÖng yêu bò con nên m§i cho s»a. Do gi» låi ch‡ s»a còn sót låi, nên bò mË hoan hÌ, do Çó së cho ti‰p s»a n»a không cån. Bò chúa và ngÜ©i chæn nh© Çó mà ÇÜ®c ích l®i ngày ngày ÇŠu Ç¥n. Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, cÜ sï và båch y cÃp thí cho y áo và ÇÒ æn th©i cÀn phäi bi‰t ti‰t lÜ®ng, không Ç‹ cho h† bÎ khánh kiŒt, thì Çàn viŒt m§i hoan hÌ, tín tâm không dÙt tuyŒt, ngÜ©i th† m§i không bÎ thi‰u thÓn (th† giä vô phåp). (11) Th‰ nào là bi‰t nuôi dÜ«ng bò chúa ? Bäo vŒ cho bò Ç¿c l§n (Çåi Ç¥c ngÜu), vì bò Ãy có th‹ duy trì Çàn bò (næng thû ngÜu quÀn), phäi nuôi dÜ«ng không Ç‹ cho Óm y‰u, dùng dÀu mè cho uÓng, trang sÙc b¢ng anh låc, b†c sØng s¡t làm tiêu bi‹u, và chäi chuÓt ca ng®i (ma loát xÜng ta). Tÿ khÜu cÛng nhÜ vÆy, có các bÆc Çåi nhân oai ÇÙc trong chúng tæng, bäo h¶ và ích l®i cho phÆt pháp, bÈ gÅy và khuÃt phøc ngoåi Çåo, có th‹ làm cho tám chúng gieo trÒng ÇÜ®c thiŒn cæn, thì phäi tuÿ theo các vÎ Ãy cÀn gì mà cung kính cúng dÜòng v.v... " Các ngÜ©i chæn bò nghe nói nhÜ th‰ xong, suy nghï nhÜ sau : "B†n ta chæn bò mà bi‰t ÇÜ®c cÛng không quá ba bÓn ÇiŠu, các bÆc thÀy chæn bò quá l¡m cÛng không bi‰t hÖn ÇÜ®c næm sáu ÇiŠu. Nay nghe các ÇiŠu này, phäi ca ng®i là chÜa tØng có. N‰u ngài ta bi‰t Çu®c s¿ viŒc này, thì các s¿ viŒc khác cÛng ÇŠu bi‰t rõ h‰t. Qûa thÆt Çúng là ngÜòi NhÃt thi‰t trí, không còn nghi ng© gì n»a ! " Trong kinh Ãy nói ÇÀy Çû h‰t vŠ s¿ viŒc này (thÎ kinh thº trung Üng quäng thuy‰t). Do lë Çó, Çû bi‰t là có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí . HÕi : Th‰ gian không th‹ có ngÜ©i nhÃt thi‰t trí, tåi sao vÆy ? Không ai thÃy ngÜ©i nhÃt thi‰t trí Ãy h‰t.

20

ñáp : Không phäi vÆy! Không thÃy có hai loåi, không th‹ nào vì do không thÃy mà liŠn nói là không có ÇÜ®c : (1) m¶t là s¿ viŒc Ãy thÆt có, song vì nhân duyên che ÇÆy (phú) nên không thÃy, ví nhÜ tính t¶c ÇÀu tiên cûa con ngÜ©i, hay nhÜ cân lång cûa núi tuy‰t, sÓ cát bên b© sông H¢ng, các thÙ Ãy có Çó mà không th‹ bi‰t ÇÜ®c. (2) Hai là do vì thÆt s¿ không có nên không thÃy, ví nhÜ là ÇÀu thÙ hai, tay thÙ ba, không có nhân duyên nào che ÇÆy h‰t mà cÛng vÅn không th‹ thÃy ÇÜ®c. Do Çó ngÜ©i NhÃt thi‰t trí là do nhân duyên che ÇÆy, cho nên ông không thÃy, chÙ không phäi là không có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. Nhân duyên che ÇÆy là nh»ng gì ? Là chÜa có ÇÜ®c bÓn tín, tâm còn bám trܧc ác tà, ông do bÎ nhân duyên Ãy che lÃp, nên không thÃy ngÜ©i NhÃt thi‰t trí . HÕi : Vì các ch‡ Ç‹ mà bi‰t vÓn vô lÜ®ng (sª tri xÙ vô lÜ®ng), cho nên không th‹ có ÇÜ®c ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. ChÜ pháp vô l܆ng vô biên, nhiŠu ngÜ©i h®p låi còn không th‹ bi‰t ÇÜ®c, huÓng gì là m¶t ngu©i. Do lë Çó nên không có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí ! ñáp : NhÜ chÜ pháp vô lÜ®ng, thì trí huŒ cÛng vô lÜ®ng vô sÓ vô biên, nhÜ h¶p l§n thì n¡p cÛng l§n, h¶p nhÕ n¡p cÛng nhÕ. HÕi : PhÆt chÌ nói vŠ phÆt pháp cûa mình thôi (PhÆt t¿ thuy‰t phÆt pháp), chÙ không nói vŠ các kinh khác, nhÜ thuÓc men (dÜ®c phÜÖng), tinh tú, toán kinh, th‰ Çi‹n các pháp nhÜ th‰. N‰u là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí thì tåi sao låi không nói ? Do lë Çó mà bi‰t là không phäi là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. ñáp : Tuy PhÆt bi‰t tÃt cä các pháp, nhÜng có cÀn thì m§i nói, không cÀn thì không nói (døng cÓ thuy‰t, bÃt døng cÓ bÃt thuy‰t) ; có ngÜ©i hÕi m§i nói, không hÕi thì không nói. Låi n»a, tÃt cä các pháp tóm låi gÒm có ba loåi : (1) m¶t là pháp h»u vi, (2) hai là pháp vô vi, (3) ba là pháp không th‹ diÍn nói ÇÜ®c (bÃt khä thuy‰t pháp). Ba loåi này là Çã tóm nhi‰p h‰t tÃt cä các pháp.

21

HÕi : Do PhÆt không trä l©i mÜ©i bÓn vÃn nån, nên Çû thÃy là không phäi ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. MÜ©i bÓn vÃn nån là nh»ng thÙ gì ? (1-4) Th‰ gi§i và Ngã là thÜ©ng ? Th‰ gi§i và Ngã là vô thÜ©ng ? Th‰ gi§i và Ngã vØa là thÜ©ng vØa vô thÜ©ng ? Th‰ gi§i và Ngã vØa không phäi là thÜ©ng vØa không phäi vô thÜ©ng ? (5-8) Th‰ gi§i và Ngã là h»u biên ? Là vô biên ? VØa h»u biên vØa vô biên ? VØa không phäi h»u biên vØa không phäi vô biên ? (9-12) Sau khi ch‰t có thÀn [hÒn] Çi ljn Ç©i sau ? Hay không có thÀn [hÒn] Çi ljn Ç©i sau ? Hay vØa có thÀn Çi vØa không có thÀn Çi ? Sau khi ch‰t vØa không phäi là có thÀn Çi vØa không phäi là không có thÀn Çi ljn Ç©i sau ? (13-14) Chính thân này là thÀn (thÎ thân thÎ thÀn) ? Hay thân là khác thÀn là khác (thân dÎ thÀn dÎ) ? N‰u PhÆt là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí thì tåi sao låi không trä l©i mÜ©i bÓn câu hÕi Ãy? ñáp : 1. Các s¿ viŒc Ãy không có thÆt nên không trä l©i. ChÜ pháp mà là thÜ©ng, không có lš Ãy ÇÜ®c ; chÜ pháp mà là Çoån, cÛng không có lš Ãy ÇÜ®c. Do lë Çó nên PhÆt không trä l©i. Ví nhÜ có ngÜ©i hÕi v¡t (cÃu) sØng bò ÇÜ®c bao nhiêu ÇÃu s»a ? NhÜ th‰ Çâu có Çúng là câu hÕi, cho nên không nên Çáp låi. 2. Låi n»a th‰ gi§i vô cùng, y nhÜ bánh xe (xa luân), không có ch‡ trܧc không có ch‡ sau. 3. Låi n»a trä l©i các câu hÕi Ãy không có ích l®i [cho ngÜ©i hÕi], mà chÌ làm cho [h†] dža vào trong ác tà. PhÆt bi‰t mÜ©i bÓn câu hÕi Ãy thÜ©ng hay che lÃp mÃt TÙ ñ‰ là thÆt tܧng cûa các pháp, nhÜ ch‡ l¶i qua có ác trùng thì không nên ÇÜa ngÜ©i ta l¶i qua Çó, mà ch‡ nào an °n không nguy hi‹m thì m§i chÌ cho mà bäo ngÜ©i ta bæng qua.

22

4. Låi n»a, có ngÜ©i nói : "Các vÃn ÇŠ này n‰u không phäi là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí thì không th‹ hi‹u ÇÜ®c, do Çó ngÜ©i [thÜ©ng] không sao bi‰t ÇÜ®c th‰ nên PhÆt không trä l©i." 5. Låi n»a, n‰u ngÜ©i nào mà không có låi nói có, có låi nói không có, thì không phäi là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí, ngÜ©i NhÃt thi‰t trí th©i có là nói có, không có là nói không có. PhÆt có th©i không nói là không có, không có th©i không nói là có, ngài chÌ nói vŠ thÆt tܧng cûa các pháp, thì tåi sao låi không phäi là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí ? Ví nhÜ m¥t tr©i Çâu làm ra cao thÃp (bÃt tác cao hå), cÛng Çâu làm nên ÇÃt b¢ng (diŒc bÃt tác bình ÇÎa), cÙ chi‰u kh¡p m¶t m¿c bình Ç£ng. Phât cÛng giÓng vÆy, không phäi r¢ng có mà làm thành không, không phäi là không mà làm thành có, mà ngài thÜ©ng nói ra ánh sáng trí huŒ chân thÆt chi‰u sáng các pháp (thÜ©ng thuy‰t thÆt trí huŒ quang chi‰u chÜ pháp). NhÜ có m¶t Çåo nhân hÕi PhÆt : "ñåi ñÙc ! MÜ©i hai nhân duyên là do PhÆt làm ra hay sao ? hay doai khác làm ra ?" PhÆt Çáp : "Ta không làm ra mÜ©i hai nhân duyên, mà cÛng không phäi do ngÜ©i khác làm ra. Có PhÆt hay không có PhÆt, thì 'sinh làm nhân duyên cho lão tº' vÅn là pháp thÜ©ng h¢ng, cÓ ÇÎnh, và yên trø (thÜ©ng ÇÎnh trø) nhÜ vÆy. Và PhÆt có th‹ nói vŠ pháp 'sinh làm nhân duyên cho lão tº' này, cho ljn 'vô minh làm nhân duyên cho các hành'. 5. Låi n»a, mÜ©i bÓn vÃn nån Ãy n‰u mà trä l©i là có lÀm l‡i (quá t¶i). NhÜ n‰u có ngÜ©i hÕi : "ñÙa con cûa ngÜ©i thåch n» hay kÈ hoàng môn cao thÃp ÇËp xÃu ra sao ?" thì câu hÕi Ãy không nên Çáp, bªi vì làm gì có m¶t ÇÙa con nhÜ th‰. 6. Låi n»a, mÜ©i bÓn vÃn nån này là tà ki‰n, không chân thÆt, mà PhÆt thì thÜ©ng theo chân thÆt (PhÆt thÜ©ng dï chân thÆt), cho nên ngài Ç‹ yên (trí) không trä l©i (trí bÃt Çáp). 7. Låi n»a, "Ç‹ yên không trä l©i" cÛng chính là trä l©i. Có bÓn cách trä l©i : (1) Trä l©i m¶t cách dÙt khoát (quy‰t ÇÎnh Çáp), nhÜ [hÕi] PhÆt có phäi là Ni‰t bàn an °n ÇŒ nhÃt hay không ? (2) Trä l©i b¢ng cách giäi nghïa (giäi nghïa Çáp). (3) Trä l©i b¢ng cách hÕi ngÜ®c låi (phän cÆt Çáp). (4) Trä l©i b¢ng cách Ç‹ yên Çó (trí Çáp). Thì ª Çây, PhÆt dùng cách trä l©i Ç‹ yên Çó (trí Çáp). Th‰

23

vÆy mà ông nói là không có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí, câu nói Ãy có Çó mà vô nghïa, Çúng là Çåi v†ng ng». ThÆt s¿ có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí, tåi sao vÆy ? Do ngài Ç¡c ÇÜ®c mÜ©i l¿c : (1) bi‰t ch‡ và không phäi ch‡ (tri xÙ phi xÙ), (2) bi‰t nghiŒp làm nhân duyên và quä báo [cûa nghiŒp] (tri nhân duyên nghiŒp báo), (3) bi‰t các thiŠn ÇÎnh và giäi thoát (tri chÜ thiŠn ÇÎnh giäi thoát), (4) bi‰t các cæn thiŒn ác cûa chúng sinh (tri chúng sinh cæn thiŒn ác), (5) bi‰t Çû các loåi giäi thoát khÕi døc (tri chûng chûng døc giäi), (6) bi‰t vô lÜ®ng tính [chÃt] cûa Çû các loåi th‰ gian (tri chûng chûng th‰ gian vô lÜ®ng tính loåi), (7) bi‰t tÃt cä các ch‡ trø và các Çåo (tri nhÃt thi‰t trø xÙ Çåo), (8) các hành vi nÖi chÓn Ç©i trܧc ÇŠu bi‰t nh§ låi h‰t (tiên th‰ hành xÙ Ùc niŒm tri), (9) Ç¡c ÇÜ®c thiên nhãn phân minh (thiên nhãn phân minh Ç¡c), (10) bi‰t tÃt cä các lÆu ÇŠu tÆn (tri nhÃt thi‰t lÆu tÆn) , (11) tÎnh và bÃt tÎnh ÇŠu phân biŒt bi‰t, (12) nói lên thÜ®ng pháp trong tÃt cä các th‰ gi§i, (13) Ç¡c ÇÜ®c vÎ cam lÒ, (14) Ç¡c ÇÜ®c trung Çåo, (15) bi‰t thÆt tܧng cûa tÃt cä các pháp ho¥c h»u vi ho¥c vô vi, (16) vïnh viÍn lìa khÕi døc cûa ba cõi. Do m†i thÙ nhân duyên nhÜ trên Ãy, nên PhÆt Çúng là ngÜ©i NhÃt thi‰t trí. HÕi : Có ngÜ©i NhÃt thi‰t trí, thì là nh»ng ngÜ©i nhÜ th‰ nào ? ñáp : Là bÆc Çåi nhân ÇŒ nhÃt, tôn quš trong ba cõi, g†i là PhÆt, nhÜ bài kŒ ca ng®i PhÆt (tán PhÆt kŒ) có nói :

ñÌnh sinh Chuy‹n Luân VÜÖng, sáng nhÜ tr©i træng Çèn, dòng qúi t¶c Thích Ca, thái tº vua TÎnh Phån. Khi sinh Ƕng ba ngàn, non Tu Di bi‹n cä, vì phá lão bŒnh tº, xót thÜÖng nên ra Ç©i. Khi sinh Çi bÄy bܧc, quang chi‰u kh¡p mÜ©i phuÖng, quán kh¡p phát âm l§n,

24

"Sinh thai ta Çã tÆn ! thành PhÆt nói diŒu pháp, Çåi âm n°i trÓng pháp, Ç‹ thÙc tÌnh chúng sinh giÃc vô minh cõi Ç©i." TÃt cä m†i thÙ Ãy, m†i hi h»u Çã hiŒn, chÜ thiên và ngÜ©i th‰ thÃy rÒi ÇŠu hoan hÌ. PhÆt, tܧng trang nghiêm thân, quang tÕa tràn m¥t nguyŒt, tÃt cä nam cùng n» ng¡m xem không bi‰t chán. sinh thân l¿c s»a nuôi th¡ng vån Ùc hÜÖng tÜ®ng, l¿c thÀn túc vô thÜ®ng, l¿c trí huŒ vô lÜ®ng. Thân PhÆt hào quang l§n, r¿c chi‰u dáng thân PhÆt, PhÆt ng¿ gi»a quang minh, nhÜ træng trong quang sáng. Ác hûy PhÆt Çû cách, PhÆt cÛng không tܪng ác ; ng®i khen PhÆt Çû cách, PhÆt cÛng không tܪng vui. ñåi tØ nhìn tÃt cä, oán thân b¢ng không khác; h‰t m†i loài h»u thÙc, ÇŠu bi‰t rõ viŒc này. L¿c tØ bi nhÅn nhøc, nên th¡ng ÇÜ®c tÃt cä, do vì Ƕ chúng sinh, Ç©i Ç©i chÎu cÀn kh°. Tâm ngài thÜ©ng nhÃt, ÇÎnh, vì chúng làm l®i ích, l¿c trí huŒ có mÜ©i, l¿c vô úy có bÓn,

25

bÃt c¶ng có mÜ©i tám, tång công ÇÙc vô lÜ®ng. CÙ nhÜ th‰ vô sÓ, l¿c công ÇÙc hi h»u, nhÜ sÜ tº vô úy, phá tan pháp ngoåi Çåo, chuy‹n phåm luân vô thÜ®ng, Ƕ thoát cä ba cõi.

NhÜ th‰ g†i là Bà Già Bà. Bà Già Bà nghïa vô lÜ®ng, n‰u mà nói Çû ¡t phäi bÕ h‰t m†i vÃn ÇŠ khác (nhÜ®c quäng thuy‰t t¡c ph‰ dÜ s¿), do lë Çó nên chÌ nói tóm lÜ®c mà thôi.