biliim teknolojileri ve yazılım

Biliim Teknolojileri ve Yazlm Ders Kitab

2013

Bu kitap, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05/09/2012 tarih ve 150 sayl kararyla kabul edilen Biliim Teknolojileri ve Yazlm Dersi ( 5, 6, 7 ve 8. Snflar) retim Programna gre hazrlanmtr.

Mustafa SANGL - Biliim Teknolojileri retmeni Biliim Teknolojileri ve Yazlm | 2013

indekiler

1. NTE: Biliim Okur-Yazarl ............................................................................. : 1

1.1. BTin Gnlk Yaamdaki nemi .......................................................................... : 2

1.1.1. . BTin nemi : 3

1.1.2. . BTin Kullanld Alanlar : 5

1.1.3. BT Kullanrken Nelere Dikkat Etmeliyiz? : 6

1.1.4. BT Kullanm ve Salk : 6

1.1.5. Ergonomi : 7

1.2. BTin Sosyal ve Kltrel Katklar ........................................................................ : 8

1.2.1. Bilgi Toplumu : 9

1.2.2. Dijital Vatandalk (e-devlet, banka uygulamalar vb.) : 9

1.3. BTin Temel Kavramlar ........................................................................................ : 12

1.3.1. BTin rnleri : 13

1.3.2. BT eitleri : 13

1.3.3. Donanm ve Yazlm Teknolojileri : 16

1.4. BTni Kullanma ve Ynetme ................................................................................. : 20

1.4.1. Teknoloji ile Tanalm : 21

1.4.2. letim Sistemi : 22

1.4.3. Dosya Ynetimi : 23

1.4.4. Faydal Programlar : 23

1.5. BTin Gizlilik ve Gvenlik Boyutlar .................................................................... : 24

1.5.1. Bilgi ve Veri Gvenlii : 25

1.5.2. Virsler ve Dier Zararl Yazlmlar : 26

1.5.3. Kiisel Mahremiyet ve Taciz : 28

1.6. BTni Kullanrken Etik ve Sosyal Deerler ........................................................... : 29

1.6.1. nternet ve BT Kullanm Kurallar : 30

1.6.2. Telif Haklar ve Dijital Yazarlk : 31

1.6.3. . Biliim Sular : 32

2. NTE: Biliim Teknolojilerini Kullanarak letiim Kurma, Bilgi Paylama ve

Kendini fade Etme

3. NTE: Aratrma, Bilgiyi Yaplandrma ve birlikli alma

4. NTE: Problem zme, Programlama ve zgn rn Gelitirme

Kaynaka ........................................................................................................................ : 34

Not : 2, 3 ve 4. nite konular daha sonra ilave edilecektir.

I


1. NTE

1.1. BTin Gnlk Yaamdaki nemi

Biliim Okur - Yazarl

1.2. BTin Sosyal ve Kltrel Katklar

1.3. BTin Temel Kavramlar

1.4. BTni Kullanma ve Ynetme

1.5. BTin Gizlilik ve Gvenlik Boyutlar

1.6. BTni Kullanrken Etik ve Sosyal Deerler

1


1.1. BTin Gnlk Yaamdaki nemi

1.1.1. BTin nemi

1.1.2. BTin Kullanld Alanlar

1.1.3. BT Kullanrken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

1.1.4. BT Kullanm ve Salk

1.1.5. Ergonomi

Kazanmlar

Belirli bir ama iin kullanlmas gereken biliim teknolojisine karar verir.

Farkl teknolojilerin olumlu ve olumsuz ynlerini deerlendirir.

Verilen balamda bilginin uygunluunu deerlendirir.

2


Bilgi ve iletiim teknolojileri, bilgiye ulalmasn ve bilginin oluturulmasn salayan her trl grsel, iitsel basl ve yazl aralardr.

Ayrca, insanlk tarihinde az sayda teknoloji, bilgi ve iletiim teknolojileri kadar insan yaamn etkilemitir. Bilginin toplanmasn, ilemesini, depolanmasn, alar aracl ile bir yerden bir yere iletilmesini salayan iletiim ve bilgisayar teknolojilerini de kapsayan btn teknolojiler "bilgi teknolojisi" olarak adlandrlmaktadr. letiim teknolojisi, mesajlarn bir yerden bir yere hzl iletilmesine olanak salamakta, bilgisayar teknolojisi ise hesaplama ve bilgi ileme yeteneklerimizi milyonlarca kere artrmaktadr.

Bilgi teknolojileri, "bilgisayar ve

iletiim teknolojilerinin birlikte kullanlmasyla oluturulmu sistemler"dir. Bilgi teknolojileri; mikro

elektronik ve veri iletiminin yannda, faks makineleri, mobil telefonlar, kablolu

televizyon, bilgisayarlar, bilgi alar, videoteks, software ve on-line veri

tabanlarn ieren teknolojilerdir. rgtsel yazmalarda, bilgi teknolojileri yardmyla elde edilen veriler toplanr, snflandrlr, kaydedilir ve bilgiye dntrlecek biimde ilenerek, karar srelerinde kullanlr.

Ynetimde iletiimi salayan bilgi ve iletiim teknolojileri, hzla gelimektedir. Video-teyp kaytlar, tele-sekreter aygtlar, kapal devre televizyon sistemleri, faksimile makineleri, ynetimde yeni iletiim esneklii salayan aralardr. letiim teknolojisinin en nemli yarar yazl iletiime byk kolaylklar salamasdr.

letiim teknolojilerinin yazl iletiime salad avantajlar unlardr:

Maliyetleri azaltr ve verimlilii artrrlar.

Tekrar azaltr, veri giriini kolaylatrr ve zaman tketimini azaltrlar.

Kt kullanmnn gerektirdii fiziksel alan kullanmn daraltrlar.

Dokman ynetiminde etkinlik salarlar.

Ofislerde grlen ilerin maliyetlerini nemli lde azaltrlar.

Bugn teknik olarak iletiimi ve bilgisayar teknolojilerini, birlikte dnmek mmkndr. Bilgisayar ve iletiim teknolojisindeki hzl gelime, retim iin her trl bilgi akn hzlandrp kolaylatrd gibi, zaman kullanmnda salad avantajlarla, retimde etkinlik ve verimlilii arttrmtr.

letiim teknolojileri, bilginin ilenmesine e iletilmesine yarayan tm teknolojileri ve iletiim alanndaki teknolojileri kapsayan bir kavramdr. Bu nedenle iletiim teknolojileri; iletim (transmission), telekomnikasyon, iletiim, enformasyon yaym ve basm kelimeleri ile ilgili tm teknolojileri ierir. letiim teknolojileri, telgraf, telefon, faks, teleks, radyo, televizyon, uydu, interaktif televizyon, kablolu televizyon, uzaktan kumanda, ar cihaz, GSM, telsiz, trunk telsiz, bilgisayar, modem, video alar, video kamera, video projektr, amplifikatr, CD-ROM, VCD, DVD, matbaa, yazc, fotokopi gibi teknolojileri ierir.

1.1.1. BTin nemi

3


Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Eitimde Yarar ve Amalar

Bilgi teknolojisi renme ortamna temel tekil etmektedir ve toplumdaki bireylerin yaam boyu srekli eitim grmelerine bilgi daarcklarn ve ufuklarn geniletebilmeleri de, mesleklerine ynelik yeni beceriler kazanmalarnda, uzak krsal yrelere de eitim olanaklarnn gtrlmesinde bilgi iletiim teknolojilerinin katklar gz ard edilmeyecek kadar byktr.

Bu yararlardan bazlar unlardr:

Toplum, okul, retmenler ve renciler arasndaki ibirliini, bilgi teknolojileri aralarn kullanarak gelitirmek.

renme ortamlarn, eitimsel yazlmlar, elektronik referanslar, uygulama yazlmlar ve eitsel oyunlarla desteklemek; bylece eitimin kalitesini arttrmak.

Bilgi teknolojisi aralarn her kademedeki renme ortamlarna entegre etmek.

Her renciye eitim hayat boyunca her trl gelimi bilgi teknolojisi aralarna ulama imkn salamak.

Doru zamanda ve doru yerde, doru bilgi teknolojisi arac kullanm yeteneini btn rencilere kazandrmak. Bilgi teknolojisi aralar ile bilgiye ulama, problem zme, bilginin ilenmesi ve sunulmas becerilerini btn rencilere kazandrmak ve onlara gnlk hayatta bilgi teknolojisi aralarn nasl kullanabileceklerini retmek.

renciyi pasif renme ortamlarndan kurtararak kendi kendine aktif bir ekilde renme yetenei kazanmasn salamak.

rencilerin, interneti, izim programlarn, kelime ilemcileri, elektronik tablolama ve sunum yazlmlar gibi aralar kullanmalarn salamak.

Bilgisayar retmenlerin, ders planlarn hazrlama, derslerini uygulama, lme-deerlendirme aralarn gelitirme, not verme, eitsel materyallerini hazrlama ve kendilerini gelitirme amal olarak kullanmalarn salamak.

Okul yntemlerinin veri tabanlar, kelime ilemci, sunum yazlmlar vb. bilgi teknolojilerini kullanarak idari ilerin kolaylatrlmasn ve daha etkin hale getirilmesini salamak.

l ve ile Milli Eitim Mdrlklerinin ilevlerinin bilgi teknolojisi desteiyle yrtlmesi iin bir ynetim bilgi sistemi kurmak gibi amalar dorultusunda kullanmak.

Biliim teknolojileri hakknda bilgi verirken, biliim teknolojilerinin nemi, ve biliim teknolojilerinin hayatmzdaki nemine deinmek istediimizde u gerei grrz ki; biliim teknolojisi ile gerekletirilen bir deiim, lkeler iin devrim nitelii tamaktadr. Biliim teknolojilerinin nemi o denli fazladr ki, bir lkenin kanc snf lke olduu da o lkenin biliim teknolojilerinin gelimilii ile ok yakndan ilikilidir. Bir lkenin biliim teknolojisi gelimi ise o lke birinci snf

olabilecei gibi, biliim teknolojileri gelimemi bir lke de nc snf lkeler kategorisine girebilmektedir.

Biliim teknolojilerinin nemi ve biliim teknolojilerinin hayatmzdaki nemini anlatrken u bilgiyi de aktarmamz gerekmektedir. Bir bilgiyi, ulatrlmas gereken yere, eer ki geleneksel yntemler aracl ile ulatrmaya alrsak, bu durumda biliim

4


teknolojilerinin hzna ulamamz ok zaman alr, oysa biliim teknolojileri sayesinde, istediimiz bilgileri istediimiz noktalara ok hzl bir ekilde ulatrabiliriz.

Bunu bir rnekle anlatmaya alalm.

Biliim teknolojilerinin hayatmzdaki nemi iin unu dnn, her gn, farkl televizyon kanallarna, onlarca farkl doktor konuk olarak katlyor; ve hastalklar hakknda bilgi veriyorlar. zleyiciler de bu doktorlara, salk durumlar ile ilgili bilgileri danabiliyor. Bazen filmler, tahlil sonular, faks, ya da tarama yntemi ile canl yaynlara biliim teknolojileri sayesinde ulatrlyor. imdi soruyoruz size: eer biliim teknolojisi olmasayd bu ulatrma ne kadarlk bir zaman diliminde gerekletirilecekti? Amaca ulalabilecek miydi? te biliim teknolojilerinin nemi burada kendisini daha net gstermektedir.

Eitim alannda; kitaplar dolusu bilgi bellekler ve disklerle kck alana tanabilmektedir . Bu sayede ortamdan bamsz eitim anlay geliecektir ve online eitim kurumlar artacaktr . Artk yava yava uzaktan eitimin n alacaktr . Hatta online snavlar bile dzenlenebilecektir .

Salk alannda; artk muayene olmak iin sabah erkenden srada bekleyip fi alma derdi bitmektedir . Bilgisayar ortamnda ya da telefonla kolaylkla muayene iin randevu alnabilmektedir . Tm hasta bilgileri sadece Tc kimlik numara ile edinilebilmektedir .

Ulam alannda; online bilet almlar ile artk bir bilet iin otogara gitme derdi bitmitir . Ayrca Gpsler sayesinde bir adrese gidecein yolu bilmesen bile adresi gps ile iaretleyip bulunduun noktadan o adrese ulamak mmkn artk . Bununla birlikte trafik younluu vs artk an an bilinebilmektedir .

Gvenlik alannda; artk tm ehir , bankalar , dkkanlar vs her biri gvenlik kameralar ile izlenebilmekte bir olay olduunda olaya dahil olanlarn kimlikleri tespit edilebilmektedir.

Bankaclk alannda; artk bankalardaki neredeyse tm bilgiler bilgisayarlara tutulmakta ve ilemler online olarak gerekleebilmektedir. Dnyann ok uzak yerinden yatrlan para ksa srede elimizde olmaktadr. Bankamatikler ile istediimiz saatle para ekebilmekte, banka kartlar ile para tama derdi olmadan her yerden alveri yapabilmekteyiz.

Gazetecilik alannda; online gazeteler ve dergiler yava yava yerini online gazetelere brakmtr. Dergiler tamamen online ortama tanm ve basl yaynlarn durdurmulardr. Ayrca online gazetecilik sayesinde haberlere bir gn sonra deil annda ulaabilmekteyiz.

Sosyal medya alan; sosyal medya ile ayn anda yzlerce arkadamz ile iletiime geebiliyoruz. Ne dndmz tm evremize yayabiliyoruz.

1.1.2. BTin Kullanld Alanlar

5


Alveri alan; online alveri siteleri ile yzlerce km uzaklkta merkezi bulunan ya da lkemizde bulunmayan bir rne dahi kolaylkla ulaabiliyoruz.

Telekomnikasyon alan; mobil telefonlar ile birlikte artk ortamdan bamsz ekilde artk sevdiklerimizle rahatlkla iletiim kurabiliyor, ilerimizi telefon ile halledebiliyoruz .

zellikle Sosyal Medyann kullanmnda bamllk derecesine ularsa buna dikkat etmeliyiz.

letiime geilen kiilerin tandk olmasna dikkat etmeliyiz. Tanmadmz kiilerin iletilerine cevap yazarken dikkatli olmalyz.

Bilgisayarlar kullanrken vcut salna dikkat etmeliyiz. Bilgisayar banda yanl oturmaktan kaynaklanan rahatszlklar olabilir bu konudaki kurallara dikkat etmeliyiz.

Bilgi gvenliine dikkat etmeliyiz. Bilgisayar ortamnda verdiimiz bilgiler dier ortamda paylalabilir veya yanl maksatlarda kullanlabilir.

Virs program kullanarak virslerin bilgisayara zarar vermesini engelleyebiliriz. nternetteki bilgi kaynann doruluk derecesine gre hemen itibar edilmemelidir. Kiilerin zel hayatlarnda mdahale edilmemelidir. Dier kiilere kesinlikle

paylamlar yaplmamaldr. Kiilerin her trl haklarna zarar verecek ekilde davranlarda bulunmamalyz.

1.1.3. BTin Kullanrken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

1.1.4. BT Kullanm ve Salk

6


Elektrik Kablolarnn Gvenilirlii: Btn elektrikli aletler g ihtiyalarn prizler vastasyla kablo zerinden temin ederler. Kablo zerinden geen akm insan iin ok tehlikeli olmakla birlikte bazen lmcl olaylara sebep olmaktadr. Bu sebeple kablo gvenlii birinci derecede nemlidir. Kablo gvenlii asndan nemli olan hususlar:

Elektrik kablolarnn hasarl, yrtlm veya delik olmamasna dikkat edilmelidir. Elektrik kablolarnn ve prizlerin toprakl olmasna dikkat edilmelidir. Genelde TSE standard olan kablolar kullanlmaldr. Mmknse nemin olmad bir ortam tercih edilmelidir.

G Noktalarnn (prizlerin) Fazla Yklenmesini nleme: Evimizde kullandmz prizler belli bir gce kadar dayanma kapasitesine sahiptir. Dayanma gcn aacak ekilde prizlere fazla aygt balanrsa prizlerde erimeler ve tesisat kablolarnda yanmalar meydana gelebilir. Bu da ok byk yangnlarn kmasna sebep olabilir. Bu nedenle evdeki prizlere ok fazla aygtn balanmamasna dikkat edilmelidir.

Hatal Kullanma Bal Arlar: Bilgisayar kullanmna bal olarak birtakm bedensel arlar oluabilir. Bu arlar genellikle bel, boyun, ayak ve eklem arlardr. Bu arlar azaltmak iin kullandmz masa yksekliinin uygun seviyede olmasna dikkat etmeliyiz. Ayrca sandalyemiz ortopedik olmal, srt ve kol destei bulunmaldr. Klavye dzeninin bilekleri yormayacak ekilde olmasna ve ekrann gzmzle uygun ada bulunmasna zen gsterilmelidir.

Duru Bozukluklar: yi bir duruta bel ve srt blgeleri koltuk tarafndan tam olarak desteklenmeli, dirsekler bedene 90lik bir ada olmal, ayaklar yere dz basmal ve ekran gz seviyesinin altnda bulunmaldr.

Ergonomiye ksaca "fiziksel evrenin insana uyumlatrlmas sreci" diyebiliriz. Gnmz endstri anda makine-insan arasndaki artan ilikiler, insana uyumlu evre, eya, makine, ofis vs. gibi fiziksel evre birimlerinin yaratlmas abalarn zorunlu klyor. yle ki artk sadece fiziksel evrenin ergonomisinden deil, dorudan insann zihnine seslenen bilgisayar yazlmlar, Internet, web dizayn vs. gibi elerin de insana uyumundan (Zihinsel alglama, kolay

kontrol edebilme ve ynlendirebilme asndan) bahsedebiliyoruz.

Bu anlamda ergonomi, birok bilimsel disiplinin ortak alma alan olan (Bata mhendislik, mimarlk, tp, fizyoloji, anatomi, psikoloji, sosyoloji olmak zere) bir yaklamlar btndr. Tm bu bilimsel disiplinler ortaklaa bir insana uyumlatrlm ideal makine-evre sisteminin aray iindedirler. Elbette ki bu arayn temel amac, sadece insann kendisiyle bark uyumlu bir evrede yaamas deil, en nemli retim faktr olan insan gcnn (ya da igcnn) rahat, kolay ve salkl bir ekilde retim ve ekonomik faaliyetlerini srdrebilmesini salayan makine, tehizat, ofis, fabrika dzeni vs.nin yaratlmas isteidir.

nk bilinmektedir ki, insann verimli almas, en iyiyi retmesi ve ekonomik faaliyetlere en etkin ekilde katlabilmesi, bu ideal uyumun yakalanabilmesine baldr.

1.1.5. Ergonomi

7


1.2. BTin Sosyal ve Kltrel Katklar

1.1.6. Bilgi Toplumu

1.1.7. Dijital Vatandalk (e-devlet, banka uygulamalar vb.)

Kazanmlar

BTin sosyal ve kltrel katklarn bilgiye erime ve deerlendirme

kapsamnda yorumlar.

8


Bilgi teknolojilerinin hzl gelimesiyle btn dnyay saran bir iletiim a kurulmutur, bu kresel iletiim a bilimsel aratrmalarn, retkenliin, kltrel deimelerin, global ticaretin ve global eitimin ana bilgi kayna olmutur. Bu a dnyada yaayan tm insanlar arasnda yazl, szl ve grntl iletiim kurmak iin kresel bir merkez oluturmaktadr.

Devletlerin ynetiminden sosyal yaam kadar btn alanlarnda bu gelimeden etkilenmediini sylemek mmkn deildir. Biliim teknolojileri yaantmzn her santimi iin yenilikler getirmitir.

Temel retim faktrnn bilgi olduu, bilginin ilenmesinde ve depolanmasnda da bilgisayar ve iletiim teknolojilerini baz alan bir toplum yapsdr.

Ekonomik deerlendirmeler yllardr 3 sektrde yapld : Tarm, Sanayi ve Hizmet.

Eer ekonominiz bilgi retiyor, iliyor ve satyorsa Bilgi Toplumunda yayorsunuz demektir.

Dijital vatandalk en genel kapsamda teknoloji kullanmna ilikin davran normlar olarak tanmlanmaktadr. Dijital vatandalk teknolojiyi kullanrken etik ve uygun davranlarda bulunma ve bu konuda bilgilenmeyi iermektedir.

Bilgi ve iletiim kaynaklarn kullanrken eletirebilen,evrimii yaplan davranlarn etik sonularn bilen, ahlaki olarak evrimii kararlar alabilen, teknolojiyi ktye kullanmayarak bakalarna zarar vermeyen,sanal dnyada iletiim kurarken ve ibirlii yaparken doru davran tevik eden vatandatr.

Dijital Vatandaln Boyutlar

Dijital Eriim (Herkes in nternet):

retken vatandalar olmak iin, eit olarak teknolojik imkanlara dijital eriim salanmas anlamna gelir. rnein, cinsiyet, rk, ya, etnik kimlik, fiziksel ve zihinsel farkllklara aldr etmeden elektronik topluma tam katlmn salanmasdr.

Dijital Ticaret:

Elektronik ortamlarda satma ve satn alma ilemlerini yapacak yeterlilie sahip olma anlamna gelir.

Dijital letiim:

letiim biimlerinin deiiklie urayarak elektronik aralar vastasyla da yapldnn farknda olmadr. rnein, e-posta, cep telefonu, anlk mesajlama teknolojisi kullanclarn iletiim yolunu deitirmitir.

1.2.1. Bilgi Toplumu

1.2.2. Dijital Vatandalk (e-devlet, banka uygulamalar vb.)

9


Dijital Okuryazarlk:

renme retme srecinin artk teknoloji kullanlarak da gerekletirildiinin farknda olmadr.

Dijital Etik:

Sanal dnyada gsterilen davrann ya da iin elektronik standardnn da olduunun farknda olmadr. rnein, siber zorbalk, sanal kfrleme, gibi birok olumsuz davrantan kanmalyz.

Dijital Kanun:

Sanal dnyada yaplan ilerin elektronik sorumluluunun olduu ve kanunlarla yaptrm altna alnd anlamna gelir. rnein, yasak yaynlar, yasad organ ve uyuturucu sat, intihara meyilli hale getiren web siteleri sanal dnyada yaplmas kanunen yasaktr.

Dijital Haklar ve Sorumluluklar:

Herkesin sanal dnyada kendini zgrce ifade edebilecek haklara sahip olduu ve bununda yasaklanamayaca anlamna gelir. rnein, sanal ortamda formlarda gr bildirme, grup oluturma, tartma ortamlarna katlma vb. temel haklar kstlanamaz.

Dijital Salk:

Dijital dnyada hem fiziksel, hem ruhsal hem de psikolojik ynden sal direk ya da dolayl olarak etkileyecek etmenlerin bulunduunun farknda olmadr.rnein, gz sal, tekrarlayan stres sendromu, a-sosyal yaam, ie kapanklk ve fiziksel bozukluklar (bel ve srt arlar) yeni teknolojik dnyann ortaya kard salk sorunlardr.

Dijital Gvenlik:

Bireyin sanal ortamda kendi gvenliini salayacak nlemleri almas demektir. rnein, bakalarnn bilgilerini izinsiz kullanma, solucan, virs veya truva at oluturma, spam gnderme, birilerinin bilgilerini veya mallarn alma vb. faaliyetlerin farkna vararak gereken gvenlik tedbirlerinin alnmas( virs programlar, filtreleme programlar vb.)

E-Devlet

lkemizde yeni bir kavram olan e-devlet, verimlilii artrmak amacyla ve ada toplum olmann bir gerei olarak ortaya kmtr. Bu anlamda ynetenlerle ynetilenler arasndaki her trl dev ve ykmllklerin karlkl olarak dijital ortamda srekli ve gvenli bir biimde gerekletirilmesi anlamna gelmektedir.

10


Niin e-Devlet ?

Kresellemenin hzla ilerledii ve ekonomik anlamda snrlarn ortadan kalkt bir dnyada, bilgi ve iletiim teknolojilerindeki hzl gelimeler, Trkiye ile dier gelimi lkeler arasndaki a artrmaktadr. Trkiyenin bu a kapatabilmesi ve Bilgi Toplumuna

ulaabilmesi iin devletin, gelimi teknolojiyi kullanmas ve yeni bir yaplanmaya gitmesi gerekmektedir. Bu yaplanma modeli, e-Devlet olarak belirtilmektedir. Fountain'n da belirttii gibi internet teknolojisinin ynetim zerine etkilerinin nemi ve derinlii sadece salad

hzdan deil, koordinasyon, iletiim ve kontrol mekanizmalarn etkileme potansiyelinden de kaynaklanmaktadr; ki bu da rgtlerin doasnn kkl biimde deimesi anlamna gelmektedir

Bu balamda, e-Devlet ile amalananlar;

Devletin effaflamas, Devletin hzl ve etkin bir ekilde ileyiinin salanmas, Her dzeyde vatandan ynetime katlmnn salanmas, Kurumlar aras bilgi alveriinin salanarak i ve veri yinelemesinin nlenmesi, Kamunun hizmet verdii vatandalarn yaamalarnn kolaylatrlmas, Karar vericilerin bilgiye dayal karar verme srelerinin gelitirilmesi ve hzlandrlmas olarak zetlenebilir.

Bunlarn gereklemesi durumunda salanacak yararlar unlardr;

Zamandan kazan salanacaktr, Maliyetler decek ve verimlilik artacaktr, Memnuniyet artacaktr, Ekonomik geliim desteklenecektir, Hayat kalitesi artacaktr, Bireysel katlm artacaktr, Kat bamll ve kullanm azalacaktr, Kamu ile olan ilemler iin vatandan talep ettii bilgilere bir noktadan ve doru ekilde ulalacaktr. Bylece insan yanllar en aza indirilecektir. Bilgi ve iletiim teknolojileri ilk kurma maliyeti yksek olmasna karn zaman boyutundaki toplam sahip olma maliyetinin dmesi, verilecek olan hizmetin daha hzl sunulmas, iletme giderlerinin azalmas, doru bilgiye ulam vb. olumluluklar hizmetin elektronik olarak sunumu iin bir neden olacaktr. Hem kamu hem de vatanda iin karar almada kolaylk ve hz salanacaktr. Vatandan talebi n plana kacaktr. Vatanda ile devlet arasndaki iliki geliecek, gven ortam oluarak kuvvetlenecektir.

11


1.3. BTin Temel Kavramlar

1.3.1. BTin rnleri

1.3.2. BT eitleri

1.3.3. Donanm ve Yazlm Teknolojileri

Kazanmlar

Biliim aralarn amacna uygun snflandrr.

12


Zaman, mekan, mesafe tanmakszn bilginin bir yerden baka bir yere iletimini salayan teknolojiler olarak adlandrlan biliim teknolojileri hayatmzn her ann kaplam durumdadr.

Her an karmza bir ekilde kan biliim teknolojilerini farkl gruplar halinde eitlendirmek mmkndr. imdi bu gruplandrmalar yapalm.

Yaptklar lere Gre

Tek bir i yapan Biliim Teknolojileri

Gerek retilirken gerekse kullanm amacna gre sadece bir i yapabilen teknolojilere denir.

rnekler

Otomobillerde kullanlan ara tanma sistemi Ara takip sistemi amar ve bulak makineleri Belediyelerin kulland mobese kameralar Deprem tanma sistemi Gvenlik sistemleri Suni kalp cihaz Tarm sulama sistemi Mp3 alar Yangn alarm sistemi Otomatik kaplar bunlardan bazlardr

Birden fazla i yapan Biliim Teknolojileri

Birden fazla i yapabilme kapasitesine sahip olarak retilen biliim teknolojileridir. Neredeyse tm insanlarn kulland teknolojiler olarak adlandrabiliriz.

rnekler

Masast bilgisayarlar Gerek ticari gerekse kamu

kurulularnda olan sunucu ve terminal bilgisayarlar

Akll cep telefonlar Tabletler bu gruba verilecek

rneklerden b azlardr.

Tanp Tanmadklarna Gre

Tanamayan Biliim Teknolojileri

Gerek arl gerekse bulunduu yere montesi sebebiyle tanamayan biliim teknolojileridir.

1.3.1. BTin rnleri - 1.3.2. BT eitleri

13


rnekler

Masast bilgisayarlar Ara arza sistemi tanycs Sunucu bilgisayarlar Tomografi cihazlar Sismograf aletleri Gvenlik sistemleri Telefon ve Cep Telefonu santralleri bunlardan bazlardr.

Tanan Biliim Teknolojileri

Gerek hafiflii gerekse nemi sebebiyle tanabilen biliim teknolojileridir.

rnekler

Cep telefonlar Tabletler Laptoplar, Notebooklar, Holter cihaz, Harici Sabit Diskler, Flash Bellekler, Yazarkasa ve pos cihaz bunlara verilebilecek

rneklerden bazlardr.

Kullanm Amacna Gre

yi niyetli kullanm

Bilgilin zaman, mekan, mesafe dinlemeden srekli yer deitirdii bu teknolojilerde, gerek bilgiyi datann gerekse bilgiye ulaann iyi niyetli olarak bilgiyi paylamas, bilginin paylam iin kullanlan teknolojilerin doru kullanlmas bilginin doru bir ekilde artmasn ve oalmasn salar.

rnekler

Haber kanalnn verdii doru haberler Ktphanelerden yararlandmz kaynaklar Forum sitelerinde verilen bilgiler e-devlet sitelerinin insanlara sunduu

hizmetler

retmenlerin birikimlerini paylat web sitesi

Sitelere gerek bilgilerle ye olup sitenin yaylmasna bir ekilde yardmc olan yeler

Yangn haber veren sistemler Sismograf cihazlar gvenlik kameralar bu tip

kullanma rnek tekil etmektedir.

Kt niyetli kullanm

Gerek bilginin doru ekilde paylalmasna, gerek paylalan bilgilerin almasna, gerekse biliim teknolojilerinin grevini yapmamasna ynelik yaplan tm davranlar kt niyetli kullanm olarak adlandrabiliriz.

14


rnekler

Doru olmayan bilgiyi internette yayma nsanlar yanl ynlendirme nsanlarn faydasna sunulan bilgileri saklayarak onlardan fayda kazanma Biliim korsanl yaparak bilgiye ulama veya bilgiye ulamann yollarn kapama nsanlarn zel hayatna girerek gizlice onlar dinleme ve grntleme yoluyla

menfaat elde etme bunlardan bazlardr.

Kullanc Saysna Gre

Kiisel kullanm

Bir kii tarafndan kullanlan biliim teknolojilerine denir. Bu kullanm bazen grev icab olabilir bazen de teknolojinin says itibaryla olabilir.

rnekler

Cep telefonu kullanm, Kiisel bilgisayar kullanm Sunucu bilgisayar kullanm Tomografi cihaz kullanm bunlardan

bazlardr.

Birden fazla kiinin kullanm

Gerek umuma ak yerlerde, gerekse alma ortamnda herkesin kullanmna ak olan biliim teknolojileridir.

rnekler

nternet cafeler de bulunan bilgisayarlar, Okullarda bulunan bilgisayarlar irketlerde kullanlan cep telefonu ve notebooklar Dinlenme tesislerinde bulunan internet balantlar bu tip yapya verilebilecek

rneklerdendir.

15


Bilgisayardan sz edildii zaman birbirini tamamlayan iki kavram akla gelir. Bunlardan birincisi donanm , ikincisi ise yazlmdr.

Bilgisayar oluturan her trl elektronik ve mekanik blmlerine donanm (hardware ) denir. Yazlm (software) ise; bilgisayarn altrlmas iin gerekli olan ve bilgisayarda eitli ilemler yaplmasna imkan salayan programa denir.

Donanm ( Hardware)

Bilgisayarn bnyesinde bulunan her trl mekanik ve elektronik cihazlar (donanm) oluturur . Bilgisayarlarn fiziksel ksmlarna donanm denilmektedir. Elle tutulabilirler. Ekran, klavye, Sabit disk (harddisk), fare, yazc, bellek, mikroilemci, tarayc,

Central ProcessingUnit ( CPU, Merkezi lem Birimi) lemci

Ana lem nitesi, Merkezi lemci ya da ksaca ilemci. Bilgisayarn program komutlarn bellekten aldktan sonra kodlarn zen ve karl olan ilemleri yerine getiren merkez birimi. CPU genellikle bilgisayarn beyni olarak tanmlanr. nk tm ilemler CPU tarafndan yaplr. Bu nedenle bir bilgisayarn ilem yetenei ve hz ilemcisinin yetenei ve hzyla dorudan ilgilidir.

Harddisk (Sabit Disk)

Bilgisayarlarda bilgi depolama nitesi. Sabit diskler byk miktarda bilgiyi uzun sreli olarak saklamak iin kullanlan manyetik disklerdir. Genellikle tanabilir olma zellii yoktur. Zaten bu yzden de sabit disk adn almlardr. Bilgisayar kasasnn iinde kendileri iin ayrlm yuvalara yerletirilirler. Sabit diskler zellikle disketlerle karlatrldnda ok byk miktarda bilgi depolama zelliine sahiptirler.

Ram

Random Access Memory.

RasgeleEriimli Bellek. Herhangi bir noktasna dorudan eriilebilen bellek tipi. Bir bilgisayarn ne kadar RAMa sahip olmas gerektii, kulland iletim sistemi ve altraca programlarn ihtiyalarna baldr. zellikle grafik kullanc yzne sahip iletim sistemleri daha ok RAM kullanr.

Rom

Sadece okunur bellektir. erdii verilerin zerine sadece bir kere yazld ve bir daha deitirilemedii bellek tipi. ROMlar bilgisayarlarda hi deimeyecek ancak srekli kullanlan baz programlar saklamak iin kullanlr. Bilgisayarn yklenmesini salayan ana program gibi...

1.3.3. Donanm ve Yazlm Teknolojileri

16


Anakart ( Mainboard )

Bilgisayarlardaki temel devre ve

bileenleri zerinde bulunduran kart. Ana kart, CPU, BIOS, bellek, depolama aygt arabirimleri, seri ve paralel portlar,

genileme yuvalar ve ekran, klavye gibi evre nitelerinin denetleyicilerini bulundurur. Bir PC yi daha iyi bir modele evirmek iin ana kart deitirmek gerekir. Anakartla birlikte sadece CPU

deil, ROM ve ana bellek de daha iyi modele geirilmi olur.

Ses Kart

Bilgisayarn sesi ilemesini salayan genileme kart. Bir ses kart olmadan bilgisayar sadece bip sesleri ve olduka mekanik melodiler karabilir. Oysa pek ok yazlm ve CD-ROM lar ok daha yksek kalitede bir ses kna ihtiya duyar. Ses kartlar, karta balanan hoparlrler araclyla dijital ses elde edilmesini salar.

Ekran Kart

Bilgisayarn grnty ilemesini salayan kart.

Ethernet Kart

Ethernet kart bilgisayarlarla an iletiim kurmasn salayan aa fiziksel olarak balanan a arabirim kartdr.

Kasa

Kasa, bilgisayar iinde bulunan donanmlarn bir arada bulunmasn salayan mekanik donanmn addr.

Klavye ( Keyboard )

Bilgisayarn bilgi giriinde kullanlan ve daktiloya benzeyen paras. Klavyeler harflerin diziliine gre farkl tiplerde olabilirler. Sol stte bulunan harf Q ise Q klavye F ise F klavye olarak adlandrlr. F klavyede harfler Trke daktilolarda dzenledikleri ekildedirler.

17


Fare ( Mouse)

Fare Kullanm: Windows da bulunan simgelere,programlara ve menlere ulamak iin kullanlr.

Yazc (Printer)

Bilgisayar ile retilen metin ve resimleri kada basmak iin kullanlan ara. Bilgisayarda retilen bilgilerin dkmler halinde alnmasn salayan bir k aracdr.

Tarayc (Scanner)

Her hangi bir yazy ve ya resmi kat zerindeki haliyle bilgisayar belleine ykler. Giri nitesidir. Kada basl yaz ve resimleri okuyup bilgisayarlarn anlayaca biime eviren ara.

Ekran (Monitr)

Bilgisayarlarla kullanclar arasndaki grsel balanty salayan birim. Ekrandaki en kk noktaya piksel denir.

Yazlm

Bilgisayarda kullanlan her trl programa yazlm denir. Genelde programlar kullanlacaklar zaman, evre birimlerinden(disklerden) bellee(RAM) yklenir.

Bilgisayarn almasn salayan yazlm olan iletim sistemi bilgisayar ald zaman otomatik olarak bellee (RAM) yklenir. letim sistemi olmazsa bilgisayar almaz(Donanm olmazsa yazlm almaz,yazlm olmazsa donanm almaz)

letim sistemleri ilemcilere zg olarak hazrlanr.

Uygulama programlar da iletim sistemlerine zg olarak hazrlanr.(Vista uyumlu programlar,xp uyumlu programlar vs)

letim Sistemi Yazlmlar

letim sistemi, bilgisayarn ilk alma anndan kapanana kadar kullanld srece grev yapan ana yazlmdr.

letim sistemi;

Ana ve yan belleklerin en verimli biimde kullanlmasn,

Donanm birimleriyle iletiimi,

eitli uygulama ve hizmet programlarnn altrlmasn salar.

rnek: Windows 95, 98, XP, Vista, Pardus, Linux, Unix, Macos vs.

18


Uygulama Yazlmlar

Uygulama yazlmlar belirli konulardaki problemlerin zmne ynelik olarak programlama dillerinden biri ile

yazlm programlardr. Hangi iletim sistemine uygun olarak yazlmsa o iletim sistemi altnda alrlar. Deiik amalara ynelik yzlerce uygulama program(paket program) vardr.rnein; Office programlar(Word,Excel,Powerpoint vs.), photoshop, winamp, flash, oyunlar, antivirs programlar vs.

Programlama Dilleri

Uygulama yazlmlarnn ve iletim sistemlerinin yazlmas, oluturulmas iin kullanlan programlardr. rnek: Java, Delphi, Pascal, C++,Visual Basic vs.

Kullanm Haklarna Gre Yazlm eitleri

Lisansl Yazlm: Kullanabilmek iin lisans hakknn satn alnmas gereken programlardr.rnek:Office Programlar,Windows Xp vs.

Demo Yazlm: Tantm amal bir sreliine (30 gn,15 gn vs) cretsiz kullanlabilen, sre bitiminde lisans haklar satn alnmak kouluyla kullanlabilen yazlm trdr. eitli antivirs programlar

Freeware (Bedava) Yazlmlar: Kullancdan cret talep etmeksizin cd, disket, internet vastasyla datlarak kullanlan programlardr. rnek: Msn, Winrar..

Beta Yazlmlar: Yazlmn ilk srmndeki sistem testlerinden ve eksiklik testlerinden geirilmeyi belirtir.

19


1.4. BTni Kullanma ve Ynetme

1.4.1. Teknoloji le Tanalm

1.4.2. letim Sistemi

1.4.3. Dosya Ynetimi

1.4.4. Faydal Programlar

Kazanmlar

Elektronik ortamdaki verilerin snflanmas ve saklanmasnda kullanlan

yaklamlar deerlendirir.

Amacna uygun program seerek kullanr.

20


nsanolunun gereklerine uygun yardmc alet ve aralarn yaplmas ya da retilmesi iin gerekli bilgi ve yetenektir. Teknoloji ayrca, bir sanayi dalyla ilgili retim yntemlerini, kullanlan ara, gere ve aletleri kapsayan bilgidir.

Teknolojinin Yararlar

Teknolojinin gnmze kadar insanlara ok nemli bir yarar olduu phesiz bir gerektir. Sanayinin gelimesinde teknolojinin katks ok byktr.

Teknolojinin Yararlarn Maddeler Halinde Aklayabiliriz ;

nternet sayesinde dnyann dier bir ucundan dier ucuna bilgi ulatrlabilmesi. Teknoloji sayesinden insanlar ok daha kolay yaam imkanlarna sahip olurlar ve

yapacaklar iler abuk ve rahat yapabilirler. rnein evlerde kullanlan amar makinesi, bulak makinesi gibi teknolojik rnler ileri kolayca yapmaya yararlar. Evlerde bulunan teknolojik aletler yardmyla hem bilgileri ve yiyecekleri saklarsnz hem de yapacanz ileri daha hzl ve basit bir ekilde yapabilirsiniz. Bu ileri yaparken daha az enerji sarf edebilirisiniz.

Teknoloji tp alannda da ok yararldr. nsanlarn hayatna olumlu etkiler salamaktadr. nsanlarn hastalklarn daha abuk bulunmas iin tptaki teknolojik rnlerden yararlanlmaktadr.

Eitim alannda da teknolojinin ok faydas vardr. Mesela; episkop, projeksiyon makinesi ve televizyon gibi rnler yardmyla okullarda ders anlatmada kolaylk salanmaktadr.

Teknolojinin bir dier faydas insanlarn dncelerini, duygularn daha fazla insana anlatmasnn daha kolay bir hale gelmesidir. Matbaa sayesinde birok kitap baslm ve insanlar bu kitaplar sayesinde kltrleri gelimitir. Hayatmzda internet, gazete, televizyon, radyo ve dier iletiim aletleri ile daha fazla insana haberler ulatrlmaktadr.

Teknolojinin Zararlar

Teknoloji denilen ey bata yeniliklerin ve geliimlerin insanlarn hayatn kolaylatracak bir ekilde olmas anlamna gelen genel bir kavramdr. Gnden gne gelien bu teknoloji insan hayatn zora sokabilecek zararlar ieriyor mu ? Teknolojinin yarar kadar zarar da oktur. Doann temel unsurlar olan hava, su, ve toprak stnde ok olumsuz etkileri bulunabilir.

evre Kirliliinde Teknolojinin Zararlar unlardr ;

Trafie her yl ok fazla ara kmakta. Bu aralarn yaydklar egzoz dumanlar ozon tabakasnn incelmesine neden oluyor.

1.4.1. Teknoloji le Tanalm

21


Ormanlardaki aalar; kat retmek iin, toprak geniletmek amacyla denetimsizce ve dzensiz bir ekilde kesiliyorlar. Aalarn gndz vaktinde oksijenli solun yaparak havaya oksijenli hava yapmas kstlanyor.

Fabrika bacasndan kan zehirli gazlar atmosferi ok fazla kirletmekte ve bu gazlar oksijen orann azaltmakta. Havann kirli olmas sonucunda asit yamuru olarak bu hava topraa iniyor ve topra da etkileyebiliyor.

Fabrikalardan atlan arsenik, siyanur ve fenol gibi toksitlerin sulara karmas, Tankerler veya borularla tanan petroln suya karmas. norganik tuzlar, ziraat ilalar ve yapay organik kimyasallarn suya karmas Radyoaktivitenin etkisi; nkleer enerji santralleri, eitli nkleer denemeler, tbbi

ierikli retimler ve eitli endstri tipi retimleri, radyoaktif maddeye sahip hayvansal rnler (et, balk, st, vb.) ve bitkiler, bu zararl maddeyi besin zinciri ile insanlara ve dier canllara tar. Bylece baklk mekanizmasn felce uratmak ve kansere neden olmak gibi sorunlara yol aar. nemli Not: Atmosferdeki ve topraktaki kirletici maddeler asrlar sonra da olsa eninde sonunda suya geerler.

letim sistemi, bilgisayarda alan, bilgisayar donanm kaynaklarn yneten ve eitli uygulama yazlmlar iin yaygn servisleri salayan bir yazlmlar btndr. letim sistemi, uygulama kodlar genellikle direkt donanm tarafndan yrtlmesine ramen, girdi-kt, bellek atama gibi donanm fonksiyonlar iin uygulama programlar ve bilgisayar donanm arasnda araclk grevi yapar.

letim sistemleri sadece bilgisayar, video oyun konsollar, cep telefonlar ve web sunucularnda deil; arabalarda, beyaz eyalarda hatta kol saatlerinin iinde bile ykl olabilir. letim sistemleri ilevsellerinin genilii ile deil, donanm belli bir ama dorultusunda programlayabilme nitelikleriyle deerlendirilmelidir.

Bilgisayarlarda kullanlan baz iletim sistemleri

Windows Xp Windows Vista Windows 7 Windows 8 Linux Unix Mac OS Pardus

Telefon ve tablet bilgisayarlarda kullanlan baz iletim sistemleri

Android Windows 8 OS

1.4.2. letim Sistemi

22


Bir diske (harddisk, disket veya CD-Rom)kayt edilmi bilgilere dosya ad verilir.

Her dosyann bir ismi, uzants, byte olarak bykl, kayt edildii tarihi ve saati bulunur.

Bir klasrde (dizinde) bulunan bir dosya ile ayni ismi tayan ikinci bir dosya bulunamaz. Fakat farkl dizinler ierisinde ayni isme sahip dosyalar bulunabilir.

Her uygulama programnn (word, excel vb.) isminin kendine ait zel bir uzants vardr. Bu uzant dosyann hangi programa ait olduunu gsterir.

Baz dosya uzantlar;

Microsoft Office Word .doc , docx Microsoft Office Excel . xls, xlsx Microsoft Office PowerPoint .ppt, pptx Microsoft Office Access .mdb, mdbx Video avi, mp4, mkv, wmv Mzik mp3 Resim jpeg , png, gif, bmp E-kitap pdf

Gnmzde bilgisayar kullanclar eskisinden daha ok program ve iletim sistemi arac kullanmaktadrlar. htiyalarn artmasyla beraber bilgisayarn daha ilevsel kullanm ihtiyac da paralel olarak artyor. Bu gelime daha ok program kullanlmas gerektiriyor. Yedekleme programlar, bakm programlar, antivirs ve anti spyware yazlmlar en ok ihtiya duyulan programlardr.

Bu programlarn ou internet ortamnda evrimii satlyor ve maazalarda bu programlara rastlamak kolay deil. lkemizde Internet kullanclarnn ok az internet zerinde alveri yapyor. Dolaysyla bu tip programlara ya dergi cd&dvd lerinde rastlyoruz ya da download sitelerindedir. Ancak programlarn en hatasz srmleri her zaman reticinin sitesinde mevcuttur. Srekli gncellenen ve hatalar en aza indirilen programlarn son versiyonlarn kullanmak en dorusudur. Sk gncellenmeyen, profesyonel ynetilmeyen ve stabil olmayan sitelerden program indirmek doru bir davran deildir.

Eitim alannda kullanlan baz faydal programlar;

letim Sistemleri Windows 7 , Windows 8 v.b Microsoft Office Yazlmlar Word, Excel, Powerpointv.b Antivirs Programlar Avast, Norton v.b Video Oynatclar Bs Player, Gom Player v.b Mzik alar Programlar Winampv.b E-Kitap Grntleyici Programlar Adobe Reader v.b nternet Tarayclar nternet Explorer, MozillaFirefox, Google Chrome v.b

1.4.3. Dosya Ynetimi

1.4.4. Faydal Programlar

23


1.5. BTin Gizlilik ve Gvenlik Boyutlar

1.5.1. Bilgi ve Veri Gvenlii

1.5.2. Virsler ve Dier Zararl Yazlmlar

1.5.3. Kiisel Mahremiyet ve Taciz

Kazanmlar

Gizlilik asndan nemli olan boyutlar belirler.

Gvenlik aklarnn oluumu konusunda yorum yapar.

24


Bilgi sistemleri, iletme iindeki nemli insanlar, yerler ve nesneler hakknda bilgi ierir. Bilgi ile sz edilen verinin, ilenerek karar verici iin anlaml ve kullanl hale gelmesidir. Veri ise, iletme iinde oluan olaylar temsil eden belirli bir ie yarayan ya da yaramayan ham gerekler, grntler, seslerdir. Daha basit tanmyla, veri bilginin ilenmemi hali yani ham halidir.

Bilginin tanmnda verinin ilenmi haline bilgi denildiinden sz edilmektedir. Buna gre, veri aadaki ilem ya da ilemlerden geerek bilgiye dnmektedir.

Toplama

Snflandrma

Yeniden dzenleme

zetleme

Saklama

Yeniden elde etme

letme

Yaplan iin zelliine gre veri bilgiye dntrlrken, yukardaki ilemlerin tamam ya da bazlar kullanlmaktadr. Birinci basamakta veri, anketlerden, grmelerden, belgelerden, gazetelerden ya da benzeri

aralardan toplanmaktadr. Daha sonra, veri snflandrlarak ve dzenlenerek anlaml bir biim almaktadr.

rnein, renciler hakkndaki veri, soyadlarna gre alfabetik olarak dzenlenebilir. lenen veri bilgiye dnnce, karar vericiye yararl olmas iin ksaltlabilir

ve zetlenebilir. Bu bilgi gelecekte kullanlmak iin dikkatlice saklanr. Uygun ekilde saklanmayan bilgiye karar vericinin eriimi zorlaabilir ya da saklanan bilgi kullanlamaz duruma gelebilir. Son olarak, bilginin yararl olmas isteniyorsa, bilgi doru biimde, doru zamanda, doru yerde, doru kiiye iletilmeli ya da datlmaldr.

Bilgi ve veri gvenlii, bir varlk tr olarak bilginin izinsiz veya yetkisiz bir biimde eriim, kullanm, deitirilme, ifa edilme, ortadan kaldrlma, el deitirme ve hasar verilmesini nlemek olarak tanmlanr ve "gizlilik", "btnlk" ve "eriilebilirlik" olarak isimlendirilen temel unsurdan meydana gelir. Bu temel gvenlik esinden herhangi biri zarar grrse gvenlik zafiyeti oluur.

Gizlilik: Bilginin yetkisiz kiilerin eline gememe ve yetkisiz eriime kar korunmasdr. Btnlk: Bilginin yetkisiz kiiler tarafndan deitirilmemesidir. Eriilebilirlik: Bilginin yetkili kiilerce ihtiya duyulduunda ulalabilir ve kullanlabilir durumda olmasdr.

1.5.1. Bilgi ve Veri Gvenlii

25


Virs, casus yazlmlar (spyware), solucan, adware vb. zararl yazlmlar (malware), reklam, sanal sular, bazen sadece ego tatmini gibi eitli karlar iin bilgisayarnza, sisteminize zarar vermek iin tasarlanrlar. Zararl yazlmlar yle bir duruma gelmitir ki artk herhangi bir antivirs program kurulu olmayan bilgisayarlar internete balandklar anda virs kapmaktadr. Hatta olduka zararl olan, antivirs program grnmnde sahte yazlmlar dahi tremi bulunuyor. ou zaman bu zararl yazlmlarn hepsine virs deyip geiyoruz ama aslnda birbirlerinden farkllar ve kimi zaman yazlmn trne gre zel nlem veya ilem yapmak durumunda kalabiliyoruz.

Virs Nedir?

Virs, bilgisayarnza girip dosya ya da verilerinize zarar verir, tahrif eder. Virsler bilgisayarnzda verileri bozabilir hatta silebilir. Ayrca kendilerini oaltabilirler (gerek virsler gibi). Bilgisayar virs pek ok zararl yazlmdan ok daha tehlikelidir nk dorudan dosyalarnza ve verilerinize zarar verirler.

Virsler genel olarak imaj, ses, video dosya ekleri ile bilgisayarnza bularlar. Ayrca indirdiiniz programlarn da

iine gizlenmi olabilirler. Bu yzden gvenli sitelerden program indirmek bilgisayarnz iin riskleri azaltr.

Virslerin iyi taraf siz izin vermedike virsler yaylamazlar. altrdnz, indirdiiniz programlara, atnz maillere dikkat ederek virslerden korunabilirsiniz ama insan her zaman dikkatli olamyor. Bu yzden bir antivirs program (sahte olmayanndan) kullanmakta fayda vardr.

Truva at (Trojan) Nedir?

Truva at bir virs deildir. Gerek bir uygulama gibi gzken zararl bir program trdr. Trojan kendini oaltmaz ama virs kadar ykc olabilir. Truva at bilgisayarnza gvenlik a oluturur ki bu da zararl programlarn, kiilerin sisteminize girmesi iin bir yol aar.

Bu ekilde kullanclarn kiisel bilgileri alnabilir. Yani ayn tarihteki Truva savandaki olduu gibi normal bir program zannettiiniz Truva At, sisteminize girer ve Grek askerlerinin ordunun girmesi iin kale kaplarn ieriden amas gibi zararl yazlmlarn, hackerlarn sisteminize girmesi iin bir gvenlik a oluturur.

Solucan (Worm) Nedir?

Solucanlar yerel srcde ya da ada kendini tekrar tekrar kopyalayan bir programdr. Tek amac srekli kendini kopyalamaktr. Herhangi bir dosya ya da veriye zarar vermez ancak srekli kopyalama yaparak sistemi megul eder ve performans etkiler. Virslerin aksine bir programa bulamaya ihtiyac yoktur. letim sistemlerindeki aklardan yararlanarak yaylrlar.

1.5.2. Virsler ve Dier Zararl Yazlmlar

26


Adware Nedir?

Genel olarak Adware, herhangi bir program

alrken reklam aan yazlmdr. Adware internette gezerken otomatik olarak bilgisayarnza inebilir ve pop-up pencereleri ile grntlenebilir. Kullanclar olduka rahatsz eden Adware tipi uygulamalar ounlukla irketlerce reklam amal olarak kullanlrlar.

Casus Yazlm (Spyware) Nedir?

Casus yazlm, kullancnn izniyle veya izni dnda bilgisayara yklenen ve kullanc, (nrnein webde gezdii sayfalar, vb.) ya da bilgisayar hakknda bilgi toplayp bunlar uzaktaki bir kullancya gnderen bir program trdr. Ayrca bilgisayara zararl yazlmlar indirip ykleyebilir. Adware gibi alr ama ounlukla kullanc baka bir program yklerken onun bilgisi dnda, gizli bir biimde yklenir.

Spam Nedir?

Ayn mesajdan ok sayda gndererek bir mail adresini, forumu vb. bomaya spam yapmak ad veriliyor. Spamlarn ou reklam amal oluyor ve kullanclarn istei dnda posta adreslerine gnderiliyor.

Tracking Cookie Nedir?

Cookie yani erezler internette gezdiiniz siteler vb. ile ilgili veri barndran basit metin dosyalardr ve bilgisayarnzda erez (cookies) klasrnde bulunurlar. Pek ok site de ziyaretileri hakknda bilgi almak iin erezleri kullanrlar. rnein bir sitede ankette oy kullandnz ve her kullancnn bir oy kullanma hakk var. Bu web sitesi erez bilgilerinizi kontrol ederek sizin ikinci defa oy kullanmanza engel olabilir. Ancak erezleri kt niyetli kiiler de kullanabilir. Trackingcookie ad verilen bu erez tr bulat bilgisayarda internette yaplan tm ilemlerin, gezilen sayfalarn kaydn tutar. Hackerlar bu ekilde kredi kart ve banka hesap bilgilerine ulaabilirler.

27


Eer birileri zarar vermek veya ktlk amac ile size ait bilgileri yasal olmayan yollardan elde etmek veya

almanz engellemek iin elektronik cihazlar kullanyorsa bu bir elektronik tacizdir. Anayasada, herkes, haberleme zgrlne sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr, yntemine uygun olarak verilmi yarg karar olmadka haberleme engellenemez ve gizliliine dokunulamaz demesine ramen, ne yazk ki, yasal olmayan elektronik ortamda dinlemeler ve izlemeler ok yaygn bir ekilde yaplmaktadr.

denen su, doalgaz, elektrik, telefon faturalar, kredi kart demeleri, mevduat hesabndan yatrlp ekilen paralar, tapuda yaplan ilemler, denen emlak ve tat vergileri gibi yaptnz tm ilemler kimlik numaranz ile kayt edilmektedir. Elektronik takip sistemlerinin illegal olarak kullanlmas ile ekonomik hareketler, tm harcamalar, harcamalar nerede hangi saatte, kiminle yaptnz dahil, kii adm adm izlenebilir ve takip edilebilir, alkanlklar belirlenebilir. Kestirim yaplarak bir saat sonra nerede olacanz tahmin edilir. Tm dnyada kiisel kaytlarmz ve namahrem yaantmz ne kadar gvende tartlmaya balanmtr.

Kitle iletiim aralarndaki gelimenin toplumun tm alanlarnda yaygnlamas ve snrlarn kalkmas zel hayatn dokunulmazln tehdit etmeye balam ve bu da mahremiyet sorununu gndeme getirmitir. Kreselleme ve iletiim alanndaki gelimeler birey ve toplum arasndaki dengenin deimesi olarak belirmitir. Bu iki kavramn insan yaamyla dorudan balantl olmas, zellikle son yllarda teknolojik gelimelerin toplumsaldan bireye dntrlmesinin etkisiyle zel yaam alan snrlarn gitgide daraltmaya balamtr. zel yaam alan snr denilince ilk akla gelen mahremiyet kavramnn, ticari kayglar, gndemi deitirmek, kiisel karlar ve insann doasnda var olan bastrlm kimi duygular ortaya kartmay tetiklemesiyle, etik ve ahlaki adan anlam olduka deimitir. Teknolojik gelime ve kreselleme sonucu, iletiim kanallar bireyin ya da toplumun zelini gnden gne tahrip etmektedir.

Cep telefonlarnn, ar cihazlarnn ve ev bilgisayarlarnn ortaya k ev ve i yeri arasndaki geleneksel duvarlar hzla yok ediyor. nsanlar evdeyken iverenleriyle dzenli olarak iletiim halindeler. Kiisel iletiim de giderek daha ok i yerinde gerekletii anlam tayor. verenlerin takip sistemlerinin dzenli olarak kiisel iletiimi kayt altna ald anlamna geliyor. Bu iletiim ou zaman ok hassas deil. Fakat kimi zaman mesajlar ok kiisel olabiliyor.

Masasnda le yemeini yerken eine romantik bir mesaj atan alan yazdklarnn patronu tarafndan okunduunu fark edebilir. Ya da bir alann doktoru iin hazrlad not aa kabilir.

1.5.3. Kiisel Mahremiyet ve Taciz

28


1.6. BTni Kullanrken Etik ve Sosyal Deerler

1.6.1. nternet ve BT Kullanm Kurallar

1.6.2. Telif Haklar ve Dijital Yazarlk

1.6.3. Biliim Sular

Kazanmlar

Sosyal ve kltrel deerler asndan BT kullanmn sorgular.

Sosyal ortamlarda paylalan bilgilere ilikin olarak dijital ve telif haklarna

uygun olmayan davranlara tepkide bulunur.

29


nternet artk gnmzde toplumsal hayatn bir paras haline geldi. nternet hayatmzda pek ok eyi kolaylatryor. Ancak bu kolaylklarn yan sra interneti kullanrken de herhangi bir zararla karlamamak iin dikkat etmeniz gereken nemli birka husus bulunuyor.

lkretim andaki ocuklarn dikkat etmesi gereken hususlar aada listelenmitir.

nternette sohbet ederken, mesaj panosuna mesaj gnderirken, adnz, soyadnz, adresiniz, telefon numaranz gibi kiisel bilgilerinizi ve kredi kart numaranz asla vermeyin.

Dier kiilere internette kullandnz adnz ya da parolanz sylemeyin. Web sitesinin "Gvenlik Politikas"na bakn ve sitenin sizden istedii bilgileri ne

amala kullanacan renin. nternette ailenizle birlikte gezinin. Eer ailenizin zaman uygun deilse, ziyaret

ettiiniz siteleri ailenize syleyin. Ziyaret ettiiniz sitenin "Gvenlik Politikas"n ailenize syleyin. Bylece siz ve

aileniz, sizin hakknzda istenen bilgilerin, sitede ne amala kullanlaca konusunda bilgi sahibi olacaksnz.

Bir aktiviteye ya da oyuna katlabilmeniz iin sitenin ok fazla kiisel bilgiye ihtiyac yoktur. Bu nedenle gereinden fazla bilgi vermeyin, gerekirse siteyi terk edin.

Baz insanlarn kt niyetli olabileceklerini ve ocuk olmadklar halde ocuk gibi davranabileceklerini unutmayn. Bu nedenle nternette tantnz kiileri ailenize syleyin..

Ayrca yeni tantnz kiilerden aldnz mesajlar ailenize gsterin ve onlarn onay olmadan bu mesajlara cevap vermeyin.

Ailenize sormadan Internet araclyla hibir ey satn almayn ve hibir koulda kredi kart numaras vermeyin.

Ailenizle konumadan Internet araclyla sorulan sorulara cevap vermeyin. Hibir formu doldurmayn ya da hibir yarmaya katlmayn. Ayrca girdiiniz sitenin bir gvenlik politikas olup olmadn kontrol edin ve verdii bilgilerin bakalar ile paylalmayaca konusunda gvence verip vermediine bakn. Aksi halde hibir ekilde kiisel bilgi vermeyin.

nternette hibir tartmaya ya da kavgaya katlmayn. Eer biri sizinle tartmaya ya da kavgaya yeltenirse, ona cevap vermeyin ve ailenizi konudan haberdar edin.

Eer holanmadnz bir eye rastlarsanz ya da ailenizin, sizin grmenizden holanmayacan dndnz bir eye rastlarsanz, geri tuuna basn ya da oturumdan kn.

Eer baz kiilerin ocuklara sylenmemesi gereken bir ey sylediine rastlarsanz ailenize syleyin.

nternetle ilgili konular hakknda hibir eyi ailenizden saklamayn. Eer birisi size resim gnderir, gitmemeniz gereken bir siteyi ziyaret etmenizi

nerir ya da uygun olmayan bir dille konumay nerirse, ailenizi durumdan haberdar edin. Eer birisi yapmamanz gereken bir eyi yapmanz isterse, ailenize syleyin. Ailenizin onay olmadan internette tantnz hi kimseyi aramayn. Aileniz yannzda olmadan ve onaylamadan internette tantnz kimseyle

bulumayn. nternette tantnz kimseye, ailenizin izni olmadan hibir ey gndermeyin. Eer nternette tantnz birisi size herhangi bir ey gnderirse ailenize syleyin. nternette iyi bir dil kullann ve nazik olun. Sadece aka yapyor olsanz bile kimseyi korkutmayn ya da tehdit etmeyin. Ailenizin sizin gvenliinizi ve salnz dndklerini bilin. Bilgisayar ve

internet konusundaki kurallara uyma konusunda ailenizle ibirlii iinde olun ve Internet yznden banza ne gelirse gelsin ailenize syleyin.

1.6.1. nternet ve BT Kullanm Kurallar

30


Telif hakk zgn ve yaratc eser sahiplerine (yazar, sanat, besteci, tasarmc, vd.) belirli bir sre iin yasayla tannan manevi ve ekonomik haklardr. Telif haklar fikirleri deil, fikirlerin ifade etme biimini koruma altna almaktadr. Telif haklarnn temelde kiisel ve toplumsal olmak zere iki amac vardr. Kiisel ama yaratc eser sahiplerini telif haklar araclyla dllendirmek ve daha fazla eser yaratmaya tevik etmektir. Toplumsal ama ise zgn ve yaratc eserleri belirli bir sre getikten sonra toplumdaki herkesin yararlanmasna sunmaktr. Telif hakk yasalar hangi eserlerin korunup hangilerinin korunmadn

tanmlar, eser sahiplerinin ve kullanclarn haklarn dzenler ve eser sahibiyle kullanc arasnda bir denge kurar.

Elektronik Yaynlarda Telif Haklar

Bilindii gibi, dijital yayn teknolojisi eserlerin oaltm ve datm giderlerini byk lde azaltm ve eserlerin kopyalanmasn kolaylatrmtr. cretsiz eriilebilen bilgi kaynaklarnn says hzla artmaktadr. Bu gelimelerle birlikte telif hakk anlay da deimekte, oaltma, yayma, koruma, arivleme, elektronik bilgi edinme zgrl, elektronik bilgi ticareti gibi kavramlarn yeniden tanmlanmas gerekmektedir. te yandan, gelien teknoloji telif haklarnn korunmas iin de yeni olanaklar sunmaktadr. rnein, elektronik ortamdaki eserlerin telif haklarn korumak iin dijital filigran vb. gibi teknolojik zmler sunulmakta, telif haklar elektronik telif hakk ynetim sistemleri araclyla izlenmeye allmaktadr. Bu tr nlemler bir yandan yasal olmayan kullanmlar engellerken bir yandan da kiisel ya da eitim-retim amal yasal kullanmlar engelleyebilmektedir. Ktphanelerin basl eserleri kullanm ya da koruma amacyla kopyalamalarna izin verilirken elektronik bilgi

kaynaklarn bu amalarla kopyalamak kstlanabilmektedir.

Dijital okuryazarlk dijital teknolojileri kullanarak bilgi retmek ve mevcut bilgileri etkili ve eletirel bir biimde deerlendirmektir. Bu srete bilgisayar donanm, yazlm, internet ve cep telefonu kullanlr. Fakat, dijital okuryazarlk iin sadece bilgisayar kullanmay bilmek yetmez. Dijital okuryazarlk ayn zamanda bilgiyi etkin ekilde bulma, kullanma, deerlendirme, zetleme, sentezleme, oluturma ve sunma becerilerini kapsar.

1.6.2. Telif Haklar ve Dijital Yazarlk

31


Biliim suu en basit tanmyla biliim sistemlerine kar ilenen sulardr. Bir biliim sistemine hukuka aykr olarak girmek, orada kalmaya devam etmek, biliim sisteminden izinsiz veri kopyalamak, sistemi eriilmez klmak ve almaz hale getirmek biliim sularn oluturmaktadr.

Bilgisayarla ilenebilen her su biliim suu deildir. Genellikle biliim sular ve bilgisayar aracl ile ilenebilen sular birbirine kartrlmaktadr. Baz sular gerek hayatta ilenebildii gibi internet aracl ile de ilenebilmektedir. Her ne kadar bu tr sular kamuoyunda biliim sular olarak adlandrlsa da,

hukuki anlamda bu sular biliim sular deildir. rnein, "hakaret suu" gerek hayatta yze kar ilenebilecei gibi, bir web sitesi araclyla ya da her eit yazmalarla ilenebilir. Hakaretin internet aracl ile gerekletirilmesi bu eylemi biliim suu haline getirmemektedir. Byle bir durumda fail hakaret suundan ceza alacaktr. Bu tip rnekleri oaltmak mmkndr.

Web sitesi aracl ile terr rgt propagandas yapmak, internet aracl ile uyuturucu madde pazarlamak veya zendirmek sular da bilgisayar araclyla ilenen sular olmakla birlikte, biliim sular deildir.

Sk Karlalan Biliim Sular

lkemizde en sk karlalan biliim sularnn banda banka ve kredi kart bilgisini hukuka aykr olarak ele geirerek, haksz kazan elde etme eylemlerini gsterebiliriz. Banka ve kredi kartlar, ATM cihazlarnda, baz iyerlerinde ve online al-veri sitelerinde kopyalanabilmektedir. Kart bilgisi kopyalanarak bal bulunan hesaptan alveri yoluyla para ekilmektedir.

Sk karlalan bir dier su, internet aracl ile banka hesaplarna eriilmesidir. nternet bankacln kullanrken olduka dikkatli olunmaldr. Bilgisayarlara bulatrlan trojanlar aracl ile kiilerin internet hesaplar ve ifreleri ele geirilmekte ve havale yolu ile bu hesaptaki paralar ekilmektedir.

Web sitelerini "hack"lemek, virs, trojan ve kt amal yazlm hazrlamak ve yaymak, bakalarna ait kullanc ad, ifre, parola gibi kiiye zel bilgileri ele geirmek ve kullanmak da biliim sularn oluturmaktadr.

Biliim sularnn rgtl olarak ilendiine olduka sk rastlanlmaktadr. Kiiler kar amal organize su rgt kurarak banka hesaplarna erimekte, kredi kartlarn kopyalamakta ve haksz kazan elde etmektedirler.

lkemizde biliim sularyla ilgili hukuki dzenlemeler 1990 ylnda yrrle girmitir.

1.6.3. Biliim Sular

32


Biliim Sular le Karlatnzda Yapmanz Gerekenler

Bir vatanda olarak ncelikli greviniz sutan ve suludan haberdar olduunuzda Cumhuriyet Basavclklarna veya kolluk kuvvetlerine durumu bildirmektir. Eer bir biliim suunun maduru olunmu ise, vakit kaybetmeden sua ilikin her trl bilgi veya bulgu ile Cumhuriyet Basavclklarna derhal ikayette bulunulmaldr.

"155 Polis mdat" hattna, [email protected] elektronik posta adresine bildirimde bulunulabilir.

Baz katalog sular iin dorudan Telekomnikasyon letiim Bakanlna da bildirimde bulunulabilir. 5651 sayl yasa gerei belirlenen bu sular; intihara ynlendirme, ocuklarn cinsel istismar, uyuturucu ve uyarc madde kullanlmasn kolaylatrma, salk iin tehlikeli madde temini, mstehcenlik, fuhu, kumar oynanmas iin yer ve imkan salama ve Atatrk aleyhine ilenen sulardr. rnein ocuk pornografisi ieren, uyuturucu maddeye zendiren veya bu

maddeyi pazarlayan siteler hakknda direkt TBin www.ihbarweb.org adresinden bildirimde bulunulabilir.

Biliim Sular le lgili Alabileceiniz nlemler

irketinize veya ahsnza ait nemli bilgilerinizin yer ald bilgisayarnz ile zel gvenlik nlemleri almadan internete balanmaynz.

Sohbet (chat vb.) ortamnda tantnz kiilere ahsnz, aileniz, adresiniz, telefonunuz, iiniz v.b. konularda bilgi vermeyiniz.

nternet ortamnda tantnz kiilere kredi kart bilgilerinizi vermeyiniz.

33


Kaynaka

http://www.bilgisayarbilisim.net

http://www.msxlabs.org

http://www.ebidunya.com

http://www.benimvizyonum.com

http://www.kobitek.com

http://www.dersimiz.com

http://www.telekom.com.tr

http://www.notoku.com

http://www.programlar.com

http://www.ylt44.com

http://www.gorselsanatlar.org

http://www.nurweb.biz

http://www.izmir.pol.tr

http://www.digitaldevlet.org

34

biliim teknolojileri ve yazılım

Documents