BİLİMBİLİMDEDE ETİK ETİK

Yalçın ÖzdemirAdnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BİLİMİN TEMEL İLKELERİ

DÜRÜSTLÜK

ŞEFFAFLIK

EVRENSELLİK

ADALET

ERİŞİLEBİLME

BİLİMSEL ARAŞTIRMA

Bir teoriye veya bilgiye katkıda

bulunabilecek, sistem ve disiplin

içinde yürütülen uygulamadır.

İYİ ARAŞTIRMA İDARESİİYİ ARAŞTIRMA İDARESİ

- ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ

- VERİ TOPLANMASI VE SAKLANMASI

- VERİ ANALİZİ VE YORUMU

- YAYIN

Sıkıntı nerelerde

Süreçte!• Kullanılan yöntem ve teknikler• Denek kullanımı (bilgilendirilmiş onam,

etik kurul belgeleri)• Veriler saklanmalı• Doğru ve güvenilir araçlar kullanılmalı• Doğru analiz yöntemleri seçilmeli• Sonuçlar yansız olarak aktarılmalı

BİLİMSEL YAYININ AMACI

BİLİM İNSANLARINA ,

* GÖZLEMLERİMİZİ DEĞERLENDİRME

* DENEYLERİ TEKRARLAMA

* BİLİMSEL ve ENTELLEKTÜEL DEĞERLENDİRME İMKANI VERMEKTİR

ETİK

• AHLAK DEĞERLERİ BİLİMİ

• İDEAL İNSAN KARAKTERİ VE UYGULAMALARINI İNCELEYEN BİLİM

ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYINLARDA

YÜKSEK

AHLAK, DÜRÜSTLÜK VE AÇIKLIK

PRENSİPLERİNİN UYGULANMASI

BİLİMSEL YANILTMA

ARAŞTIRMANIN DEĞERİNİ VE

GÜVENİRLİĞİNİ

AZALTAN HER TÜR GİRİŞİM

BİLİMSEL YANILTMA

DİSİPLİNSİZ BİLİMSEL

ARAŞTIRMA YALANCILIK

ve SAPTIRMA

DİSİPLİNSİZ ARAŞTIRMA

ARAŞTIRICI :- ARAŞTIRMA PLANLAMASINI, UYGUN METOD SEÇİMİNİ, METOD

UYGULAMASINI VEYA SONUÇ ANALİZ VE YORUMUNU BİLMİYOR

- YANLIŞLARININ FARKINDA DEĞİL

- GÜVENİLİR OLMAYAN SONUÇ ÜRETİYOR

AMA “İYİ NİYETLİ !.....”

. DİKKATİ ÇEKİLMELİ

. ARAŞTIRMA EĞİTİMİ VERİLMELİ

. ARAŞTIRMA DİSİPLİNİ ÖĞRETİLMELİ

. ARAŞTIRMALARI YAKINDAN TAKİP EDİLMELİDİR

BİLİMSEL YALANCILIK VE SAPTIRMA

• ARAŞTIRICI, AMACI VE BİLİNÇLİ OLARAK

ÇALIŞMANIN METOD VEYA SONUÇLARINI

SAPTIRMAKTADIR

““KÖTÜ NİYETLİ !”KÖTÜ NİYETLİ !”

- ÖZÜRÜ YOKTUR

- UYGUN ŞEKİLDE İNCELENMEYE ALINMALI

VE GEREKEN CEZALAR VERİLMELİDİR

BİLİMSEL YAYINLARDA ETİK –DIŞI KABUL EDİLEN DURUMLAR

• UYDURMA ( Fabrication)

• ÇARPITMA ( Falsification)

• AŞIRMA ( Plagiarism )

• DUPLİKASYON ( Duplication)

• DİLİMLEME ( Least Publishable Units)

• DESTEK VEREN KURUMUN BELİRTİLMEMESİ

• İSİM ÇIKARILMASI VEYA EKLENMESİ

UYDURMA UYDURMA ( (FABRICATION)FABRICATION)

• Araştırmaya dayanmayan veriler Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya üretmek, bunları rapor etmek veya yayınlamakyayınlamak

ÇARPITMA ÇARPITMA (FALSIFICATION)(FALSIFICATION)

• Araştırma kayıtları ve verileri tahrif etmek• Kullanılmayan yöntem,cihaz ve materyalleri

kullanılmış gibi göstermek• Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri

değerlendirmeye almamak• İlgili teori ve varsayımlara uydurmak için veriler

ve/veya sonuçlarla oynamak

AŞIRMA AŞIRMA (İNTİHAL = PLAGIARISM)(İNTİHAL = PLAGIARISM)

•Başkalarının fikirlerini,metodlarını, verilerini, uygulamalarını,yazılarını ve şekillerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen yazarın kendisinin gibi sunması

•Yabancı dilden kitap, makale ve benzeri yayınları tercüme ederek kendi eseri gibi basması

17

ÇİFT YAYINÇİFT YAYIN(DUPLİKASYON)(DUPLİKASYON)

Editörlerin izni alınmadan orijinal bir çalışmanın aynen veya sonuçlarıyla başka bir yayın organında yayınlanmasıdır

Dergilerin, hakemlerin, editörlerin kaynaklarını boşa harcamaktır

Okuyucuya, araştırıcıya ve bilime saygısızlık

Farklı dillerde,farklı okuyucu kitlesine hitap etme gerekçesi yeterli değil !!

DİLİMLEME DİLİMLEME (SALAMİZASYON)(SALAMİZASYON)

Tek bir yazıda sunulabilecek veri, bulgu ve Tek bir yazıda sunulabilecek veri, bulgu ve fikirleri fikirleri yapay olarak bölerek yapay olarak bölerek birden birden fazla fazla yayın haline getirmektiryayın haline getirmektir

*Yayın sayısını arttırmaya yönelik*Yayın sayısını arttırmaya yönelik

*Önceki yayını kaynak göstermemek*Önceki yayını kaynak göstermemek

*Önceki yayından yeterli düzeyde*Önceki yayından yeterli düzeyde

farklılık göstermeyen yayınlarfarklılık göstermeyen yayınlar

• Yararlanılan kaynaklarının belirtilmemesi Etik-Dışı Davranış olarak kabul edilir

Kaynak göstermeden bilgileri farklı sözcüklerle açıklamak da uygun bir davranış değildir (paraphrasing)

Alıntılar makul düzeyde, orijinal kaynağa uygun ve emeğe saygılı olmalı

KAYNAK GÖSTERMEKKAYNAK GÖSTERMEK

20

UYGUN OLMAYAN YAZARLIKUYGUN OLMAYAN YAZARLIK

• Hakkı olduğu halde adı konmayanlar• Hakkı olmadığı halde adı konanlar• “Gölge yazarlık,onursal yazarlık,

hediye yazarlık”Bölüm başkanı,parayı bulan, araştırıcının arkadaşı,eşi,dostu..., hastaları,kanı,idrarı sağlayan...”

Hakkı olanların hepsinin adı olmalı, hakkı Hakkı olanların hepsinin adı olmalı, hakkı olmayanların hiçbirinin adı olmamalı...olmayanların hiçbirinin adı olmamalı...

BİLİMSEL YANILTMABİLİMSEL YANILTMA

Uluslararası örnekler:Uluslararası örnekler:

Prof. Hwang Woo-sukProf. Hwang Woo-sukSeoul ÜniversitesiSeoul ÜniversitesiGüney KoreGüney Kore

““Somatik Hücre Transferi ile Somatik Hücre Transferi ile Embriyonik Kök HücreEmbriyonik Kök HücreElde Etme Yöntemi”Elde Etme Yöntemi”

Dr. WHANG hakkındaSoruşturma “Falsifikasyon = Uydurma “ suçlaması

Wall Street Journal16.Aralık.2005

24

BİLİMSEL YANILTMABİLİMSEL YANILTMATürkiye’den örneklerTürkiye’den örnekler

Geoff BrumfielNATUREVol : 4496.September.2007

“ There are some cultures in which Plagiarismİs not even regarded asdeplorable.”

İhsan Yılmaz

NATUREVol: 449 ; 65811.October.2007

“ For those of us whose motherTongue is not English, using Beautiful sentences for other Studies on the same subjectİn our introduction is not unusual”

“ Borrowing sentences is thepart of a paper that simplyhelps to better introduce theproblem should not be seen as Plagiarism. “

28

Bilimsel Yanıltmanın NedenleriBilimsel Yanıltmanın Nedenleri

• Yetersiz araştırma eğitimiYetersiz araştırma eğitimi• Hızlı yükselme hırsıHızlı yükselme hırsı• Tanınma arzusu Tanınma arzusu (Hollywood send.)(Hollywood send.)

• Üstlerin aşırı ve oransız baskısıÜstlerin aşırı ve oransız baskısı• Fazla yayın = prestij duygusuFazla yayın = prestij duygusu• Maddi-manevi kazanç hırsıMaddi-manevi kazanç hırsı• Psikiyatrik bozukluklarPsikiyatrik bozukluklar

BİLİMSEL YANILTMA - ÖNLENMESİ

I. ETİK STANDARTLARIN EĞİTİMİ, ÖĞRETİMİ VE KURUMLARDA YERLEŞTİRİLMESİ

II. BİLİMSEL YANILTMALARA YOL AÇABİLECEK BASKILARI AZALTMAYA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ DESTEKLEMEK

III. BİLİMSEL YANILTMAYI FARKEDEBİLECEK VE SONRASINDA GEREKEN PROFESYONEL YAKLAŞIMI GÖSTEREBİLECEK DÜZENLEMELERİN GELİŞTİRİLMESİ

Etik

Neler yapılmalı!• Kullanılan yöntem ve teknikler açıkça

anlatılmalı• Denek kullanımına dikkat edilmeli• Veriler saklanmalı• Doğru ve güvenilir araçlar kullanılmalı• Doğru analiz yöntemleri seçilmeli• Sonuçlar yansız olarak aktarılmalı

TÜRKİYE’DE YAYIN ETİĞİ İLE İLGİLİ KURALLAR

• YÖK – Disiplin ve Etik Yönetmeliği

• ÜNİVERSİTELERARASI KURUL– Doçentlik Sınavı Etik Kurulu

• TÜBİTAK – Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu (AYEK)

• TÜBA– Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu

Üniversitelerarası KurulÜniversitelerarası KurulDoçentlik Sınavı Etik KomisyonuDoçentlik Sınavı Etik Komisyonu

2004 Dönemi2004 Dönemi 98 dosya98 dosya 23 yaptırım23 yaptırım

Bir daha girememe ---- 4Bir daha girememe ---- 4 Üç yıl girememe –------ Üç yıl girememe –------

22 İki yıl girememe –------ İki yıl girememe –------

33 Bir yıl girememe ------- Bir yıl girememe -------

1414

Kıntaru min el-ilm-iYahtac-u vakiyye-tün min el edep Bir kantar ilim,bir okka edebe muhtaçtır. 

Gaybi Sunullah

Söz ma'rifet tacıdırSanma gayri tac olaTaklid ile tok olanHakikatte aç ola...

               Gaybi Sunullah