bilim ve teknik aralık 2009 sayısı

7/25/2019 Bilim Ve Teknik Aralk 2009 Says

1/125

BlmTeknk

ve Aylk Popler Bilim DergisiAralk 2009 Yl 42 Say 5053,5 TL

nsan Genom Projes Poster Dergnzle Brlkte...

Alar ve erkler

Domuz Grb As

GDOlu Gndem

Genetk Deme Yatkn Vrsler

Domuz Grb Vrs

LHC Deney Balad

Yaam BmmzGenlermzYnlendryor

9 7 7 1 3 0 0 3 3 8 0 0 1

0 5


2/125

BlmTeknk

ve

Sevgl Okurlar,Dergnz Blm ve Teknk, 42 yl gerde brakt. Ama 42 yllk gelenen brakmad. Toplumun gndemne blmsel bak, sorunlara blmsel zmaraylarn sayfalarna tamaya devam edyor. Son gnlerde blmsel gndem olduka youn. Genet detrlm organzmalarla lglyasal dzenlemeyle balayan GDOlu gdalar tartmas srerken, dnyay sarsan domuz grb lkemzde de salgn boyutlarna ulat.Salgnla brlkte domuz grb as gndemn n sralarna yerlet. Bu tartmalarn blmsel blgnn nda srdrleblmesne katk amacylasayfalarmzn elverd lde genetk alanndan blm nsanlarmzn aklamalarna yer vermeye altk. Genet detrlm organzmalarkonusundak GDOlu Gndem balkl yazmzda GDOya ok ynl br bak getrlyor. Alar ve domuz grb asn ele alan yazmz dakonuyla lgl temel blgler ortaya koyuyor. Kapamzdak sevml kzlern babas, yazarmz Bahr Karaay, Genler st Kaltm: Epgenetk

balkl yazsnda yyp tklermzn, alkanlklarmzn yan yaam tarzmzn genlermz ynlendrdn, dahas bunlarn kalc halegelerek ocuklarmz hatta torunlarmz etkleyeblecen sylyor. Bu blgler de domuz grb as ve GDOlu rnlerkonusundak kayglarn ne kadar yernde olduunu gsteryor.

Genetkle lgl der br yazmzda genetk deme yatkn vrsler konu edlyor. Bunlardan zellkle ku grb, domuz grb, Krm-Kongo kanamalate gb hayvandan nsana bulaan hastalklarn vrsler hakknda blmemz gerekenler aktarlyor. Bu vrslern kkenler, bulama yollar,yol atklar rahatszlklar ve alnmas gerekl nlemlerle lgl blgler ayrntl bmde verlyor. Son zamanlarda hepmz megul eden bu konularlalgl yazlardan baka, genetk konusunda Gen Tedavsnn Dn, Bugn ve Yarn, Byolojnn Dl, Genetk MhendslyleHastalklara Gdml Mermler ve Byoteknoloj Etm balkl yazlarmzla szlere doyurucu br genetk dosyas sunmaya altk.

Yakn zamanda en ok ses getren olaylardan br de kukusuz CERNde yaplmas planlanan ve br arza nedenyle ertelenen deneyd.Bugnlerde bu deney yenden balad. lk deneme de baaryla gerekletrld. CERNde almalarn srdren baarl blmcmz Blge Demrkzgelmeler dergmze aktaryor. Bundan sonra gerekletrlecek asl byk arpma deneyyle lgl gelmeler de lk elden bzlere aktaracak.TBTAK - Blm ve Teknk Dergs alanlar adna 2010 ylnda yen saylarda ve yenlklerle bulumak mdyle tm okurlarmzn geenKurban Bayramn ve yen yln mdden kutlarm.

Sevglerle,Adnan Bahadr

Aylk Popler Bilim Dergisi

Yl 42 Say 505Aralk 2009

Benim mnevi mirasm ilim ve akldr Mustafa Kemal Atatrk

SahbTBTAK Adna BakanProf. Dr. Nket Yet

Popler Blm Yaynlar MdrGenel Yayn YnetmenAdnan Bahadr([email protected])

Sorumlu Yaz ler MdrDuran Akca([email protected])

Yayn KuruluProf. Dr. mer CebecDo. Dr. Tark BaykaraProf. Dr. Atlla GngrDr. kr KayaAdnan KurtYrd. Do. Dr. Ahmet OnatProf. Dr. Muharrem Yazc

Yaz ve AratrmaAlp Akolu([email protected])lay elk([email protected])zlem knc([email protected])Burak Kale([email protected])Gzem Karllar([email protected])

RedaksyonUmut Hasdemr([email protected])Sevl Kvan([email protected])zlem zbal([email protected])Adem Uluda([email protected])

Grafk Tasarm - Uygulamadl Evren Tngr([email protected])

WebSad Atlgan([email protected])Snan Erdem([email protected])

Mal YnetmenH. Mustafa Uar([email protected])

Okur lkler - dar HzmetlerLale Edger([email protected])E. Sonnur zcan([email protected])mran Tok([email protected])

Yazma AdresiBilim ve Teknik DergisiAtatrk BulvarNo: 221 Kavakldere 06100ankaya - Ankara

Tel(312) 427 06 25(312) 427 23 92

Faks(312) 427 66 77

Sat-Datm(312) 467 32 46(312) 468 53 00/1061-3438Faks: (312) 427 13 36TBTAK Santral(312) 468 53 00

[email protected]

ISSN 977-1300-3380

Fiyat 3,50 TLYurtd Fiyat 5 Euro.

Datm: DPP A..

Bask: mpress Bask Tesislerimaj ve D Tic. A..majas.com.trBask Tarihi: 26.11.2009

Bilim ve Teknik Dergisi, Milli Eitim Bakanl [Tebliler Dergisi, 30.11.1970, sayfa 407B, karar no: 10247]tarafndan lise ve dengi okullara; Genelkurmay Bakanl [7 ubat 1979, HRK: 4013-22-79Et. Krs. . say Nr.83] tarafndan Silahl Kuvvetler personeline tavsiye edilmitir.

dlEvrenTngr


3/125

32

26

48

Getiimiz on be yl ierisinde genetik biliminde yaplan keifler kaltmn genler tesinde yepyeni bir boyutu daha olduunu, DNAnn yapsnda

deil ama genlerin almasnda yaam sresince nemli dzeyde deiiklikler meydana geldiini gsterdi. Kaltmn epigenetik ad verilen

bu yeni boyutunda, deiikliklerin yeni nesillere de aktarlabildii ve ayrca yediklerimizin bile epigenetik deiiklikleri yarataca kantland.

Dahas yaam tecrbelerimizin ocuklarmz ve hatta torunlarmz etkileyebilecei ortaya kt. Epigenetik deiikliklerin renilmesi,

hastalklarn tedavisi iin mit olarak grlrken, epigenetik programn yeniden yazlabilmesi ihtimali, yalanmann yavalatlmasndan kiiye

zel kk hcrelerinin elde edilmesine kadar imknsz gibi grnen hedefleri de hayal olmaktan kard.

Genetii deitirilmi organizmalar (GDOlar) son gnlerin en ok tar tlan konular arasnda. GDOlarn ithalat ve ticaretiyle ilgili

ynetmeliin yrrle girmesiyle GDO konusu gndemimize resmen tanm oldu. Hepimizin hayatn ilgilendiren bu konuyla ilgilitartmalar bitecee benzemiyor, ancak her zaman olduu gibi objektif bilimsel bilginin halka aktarlmas byk nem tayor. GDO genetik

mhendislii teknikleri kullanlarak genetik yaps deitirilen canllara (bitkiler, hayvanlar ya da mikroorganizmalar) verilen genel ad,

ancak bu ksaltma zellikle son yllarda genellikle genetii deitirilmi tarm rnlerini ifade etmek iin kullanlyor.

Hayvanlardan insanlara bulaabilen (zoonoz) ku gribi, domuz gribi, Bat Nil atei, K rm Kongo kanamal atei gibi hastalklar i in acilen

nlem alnmas gerekiyor. Bilim insanlar insanlarda e nfeksiyonlara neden olan 1400 hastalk yapcdan %64nn zoonoz olduunu

belirledi. Acil nlem alnmas gereken zoonozlar iinde RNAl virslerden kaynaklananlar %37 civarnda ve bu virsler genetik-antijenik

deiime daha yatkn. Kresel iklim ve ekosistem deiiklikleri, sivrisinek ve kene gibi vektrler (hastal bir organizmadan dierine

tayan arac canllar) ve dier faktrler genetik deiimi tetikler ve ku gribi gibi tehlikeli viral hastalklar ortaya kar.

indekiler


4/125


5/125

Byk HadronarptrcsalmayaYenden Balad

Melahat Blge Demrkz

20Kasm geces, CERNdek 27 kmlkByk Hadron arptrcs (LHC)tnelnde paracklar yenden dnmeye

balad ve daha gn gemeden dk

enerjdek lk arpmalar gereklet. Sz

bu dergy okurken LHCde daha yksek

enerjde arpmalar balam olablr.

Geen sene 10 Eyll 2009da paracklar

LHCnn nde lk kez dndrlm fakat

daha sonrak admlara gelemeden, 19

Eyll 2009 gn meydana gelen kazayla

LHC deney sekteye uramt. Sperletken

mknatslarn balant noktalarnda oluan

br dren, 6 tonluk sv helyum kaybna ve 53

mknatsn hasar grmesne neden olmutu.

Br yldan ber LHCde nlem ve onarm

almalar hummal br eklde sryordu.

Fakat her byk ve uzun vadel projede

olduu gb LHCde de arpmalarn

balatlmasndan nce baz aamalarn

gelmes gerekyordu. LHCye paracklarSPS (Sper Proton Snkrotronu) denlen

br n hzlandrcdan yollanyor. SPSden

yollanan protonlar n yzde 99,9997lk

hznda hareket edp, Enstenn zafyet

kanununa gre olduklarndan 450 kat

daha ktlel hale gelyorlar. Yan duraan

ktlelernn 450 kat enerj (0,45 TeV)

tayorlar. te LHCnn lk lev, SPSden

gnderlen bu paracklar yakalamak ve

onlar mknatslarn yardmyla LHCnn 27

kmlk ember yrngesne oturtmak. 20Kasm 2010 geces, LHC embernn ne

ayr ayr lk olarak saat ynnde sonra da

ters ynde paracklar alnd ve k ynde

de paracklar brka sanye boyunca

dndrld. Manyetk alandan geen

ykl paracklarn manyetk alanda yol

detrdn hatrlatmak lazm. LHCde

bulunan 1232 ft kutuplu mknats,

paracklar 27 kmlk yrngede tutmak

n bu paracklarn enerjler kadar

enerjyle orantl olarak manyetk alan

yaratmak zorunda. Deneylerden lerde fzk

amalar n kullanlacak bol ver almak n,

paracklar uzun sre boyunca embern

nde dner halde tutmak gerekyor. Bunun

n de embern opt denlen paracklarn

ember ndek yrngelern y anlamak ve

kontrol edeblmek art. 21 Kasm gecesnde

paracklarn yrngede tam 6 saat boyunca

tutulabld br sevyeye ulald. 23 Kasm

gn se paracklar ayn anda k ynde

de dndrld. Halen LHCye yerletrlen

paracklarn yrngelern anlama ve

kontrol etme almalar devam edyor.

LHCnn knc lev se paracklar 4 deneydzenenn kurulu olduu noktalarda

arptrmak. 23 Kasm gn LHCde, SPSden

gelen paracklar yrngelerne oturtuldu

ve saat 14.22de lk 0,9 TeVlk arpmalar

gerekletrld.. Gelen paracklarn 30 cm

uzunluunda ve sa telnden nce hzmeler

halnde bloklandn ve 27 kmlk ember

k hzna bu kadar yaknken sanyede

tam 11.200 kere dndklern dnrsek,

k sa teln bu hzda arptrmann,

Aydak br nenn delnden Dnyadanatlan br pl germekten ne fark var?

Dk saylan bu enerjdek arpmalar

sz bu satrlar okurken gerekleyor;

hatta daha yksek enerjlere ble ulalm

olablr! u anda Amerkada bulunan

Ferm Laboratuvarnda devam edlen

Tevatron projesnde, evres 6,3 km olan

ember tneln nde 1,96 TeVlk enerjde

arpmalar zaten yllardan ber devam

edyor. LHCdek yksek enerjl arpmalarn

balamasyla Tevatron projes bayra

LHCye teslm edecek ve sona erecek.

LHCnn nc ve en hayat lev se

SPSden gelen paracklar daha da

hzlandrmak ve yksek enerjlerdek

arpmalar gerekletrmek. Ama,

protonlar duraan ktlelernn 7000 kat

enerjye (7 TeV) kadar karmak. Bu yksek

enerj halk n korkutucu gzkse de

aslnda br svrsnen uarken kulland

enerjye et. Bzm n ne kadar kk,

br proton n ne kadar byk br enerj!

LHC, SPSden gelen paracklar k hznn

yzde 99,999999luk hzna ulatracak. Bu

paracklarn k hzndan sadece saatteyrm klometre yan br bsklet kadar daha

yava gttn dneblrz. Paracklar

hzdan ok yne zafyet kanununa gre

CERN

LHCdek drt dedektrn herbrnden alacamz arpma grntler farkl olacak.ATLAS, LHCb, ALICE ve CMSn yapt smulasyonlardan grntler yukarda.

Dk enerjl arpmalar 23 Kasm gn saat 14.22de lk kez CERNdekdrt deney noktasndan br olan ATLASta gereklest.arpmann grnts hemen kontrol odasndak ekranlara te byle yansd.

Haberler

4


6/125

enerj kazandklar n belk LHCye

hzlandrcdan ok enerj arttrc demek

lazm. Hzlandrma lem n LHCde

radyo-dalgal kovuklar (RF-cavtes)

kullanlyor. Bu dzeneklerden geen

br parack, sz gelm br srfnn

yakalad okyanus dalgasndan enerj

alarak hzlanmas gb, radyo dalgalarndan

enerj alarak hzlanyor. LHCnn son hedef

14 TeVlk arpmalar yapmak ve bu

hedefe adm adm ulalacak. 2010 ylnda

7 TeVlk arpmalarla fzn snrlarnn

aratrlaca LHCde, 2010 ylnn sonunda

baz dzeneklern yenlenmesnden

sonra 2011de 14 TeVlk arpmalarla en

yksek enerjye ulalmas planlanyor.

LHCnn fzkte zmeye alt sorular

cevaplamas n sanyede 40 mlyon

huzmenn arptrlmas, lerndek parack

saysnn arttrlmas ve bu paracklarn

etklemlernn de en st dzeye kmas

gerekyor. Bu aamalar nmzdek

yllarda adm adm gerekleecek.

Hzmelern ndek paracklarn kar

ynden gelenlerle arpmas htmaln

arttrmak n huzmelern sktrlmas

ve br bakma younluunun arttrlmas

gerekyor. Sktrma lem drt ve daha

fazla kutuplu mknatslarla yaplacak. Ama

herbrnde 100 mlyar proton bulunan

k hzmenn karlamasnda yaklak

20 protonun arpmas. Huzmelerdek

parack saylarnn arttrlmasnn

teknk lmtler bulunsa da, gelecekte

baz dzeneklern detrlmes le bu

sayy arttrmak mmkn olacak.

LHC nmzdek 10 yl nde yukarda

anlattm 4 levde de baz neml

aamalardan geerek amacna ulamay

planlyor. Bu aamalarn her noktasnda

mhends ve fzklern dkkatl lerlemes

ve teknolojnn lmtlern zorlayan

bu hzlandrcnn korunmas art. Bu

nedenle ortaya kan geckmelern

doal karlanmas gerekyor.

Geen haftalarda, 3 Kasm 2009 gn,

br kuun ekmek krnts brakarak LHCy

durdurduu haber ble byk yank

buldu! Halbuk bu br krnt del, br

baget ekmeyd ve tahmnen CERNn

evresndek ormanlarda yaayan br

yrtc ku tarafndan, LHCnn drtte

brnn soutucularn besleyen br yksek

gerlm ntes zerne drlm ve

ya etksyle slanarak letken hale

gelen bu ekmek elektrn keslmesne

neden olmutu. Bu aksaklk k gn nde

gderld ve LHC yoluna devam ett.

CERN alanlar arasnda brok

esprye neden olan bu olay, CERN

Basn Ofs tarafndan yle duyuruldu:

... ku, bana br ey gelmeden

kat fakat ekmen kaybett.

(http://user.web.cern.ch/user/news/2009/091106b.html)

Aralk aynn CERNde alanlar

n heyecanl ve uykusuz br ay olaca

kesn. Dleyenler gelmelerhttp://publc.web.cern.ch/publc/

web stesnden takp edeblrler.

CERN

Yern 100 metre altndak 27km Byk Hadron arptrcsnn tunel, krmz zg le gsterlmtr. Resmde krmz darenn hemen stnde kalan Cenevre havaalan, sol st ksmda Cenevre gl gzkyor.

Ufukta Alpler ve en yksek noktas olan Mont Blanc gzkmekte.

Blm ve TeknkAralk 2009

5


7/125

TBTAK UlusalGzlemevnek Yen Teleskop

Kuruldu Alp Akolu

Antalya Bakrltepedek TBTAK UlusalGzlemev yerlekesnde kurulan60 cm ve 100 cm ayna apl k yen

teleskobun al 14 Kasm 2009da yapld.

Bu etknlkte, aralarnda yaklak 500 metre

ykseklk fark bulunan Saklkent-Bakrltepe

arasnda kurulan ve gzlemev yerlekesne

su tanmasn salayan altyapnn

da al yapld. Al, gzlemevne

bandan ber eme gem ok sayda

gkblmcnn katlmyla gerekletrld.

T60 ad verlen teleskop getmz yaz

40 cmlk telekobun yerne yerletrld.

Kurulumu Eyll aynda tamamlanan

100 cm ayna apl T100 teleskobuysa,

gzlemev yerlekesne na edlen yen br

gzlemev bnasna yerletrld. T100den

lk k 7/8 Ekm geces alnd. Gzlem

zamanlarnn tm Trk aratrmaclara

at olan teleskoplar blmsel gzlemlere

nmzdek yl nde alacak.

TBTAK Ulusal Gzlemev, br 3 metreder 5 metre apl k yen teleskobun

kurulmas n de almalara balad.

Dnyann byk gzlemevlerndek

teleskoplarla rekabet edeblecek 5 metre

apl teleskobun Trk mhendsler ve

gkblmclerce yaplmas hedeflenyor.

Bakrltepe yerlekesnden baka br

yere kurulmas dnlen teleskop n

yer sem almalarna da baland. Bu

kapsamda, lk kef almas AntalyaAkdada yapld. 3 metrelk teleskobun

2015te, 5 metrelk teleskobun da 2020

ylnda hzmete greblece dnlyor.

http://www.tug.tubtak.gov.tr

En Uzak GamaIn Patlamas

Gzem Karllar

Gzlemler lkel evrenn kef n hazrolduunu gsteryor. GRB 090423gama () n patlamas Byk Patlamadan

sadece 630 mlyon yl sonra gereklem.

k takm lkel evrenmzn uzak

kelernde gerekleen byk br

patlamaya tanklk ett. Bu tr n

patlamalar sadece belrl byk yldzlar

ddetl patladnda gerekler. En

son patlama Byk Patlamadan ancak

630 yl sonra (gnmzden 13,1

mlyar yl nce) gereklem ve bu tr

patlamalar arasndan grntlenen

en gen patlama br ncek rekor

kran patlama Byk Patlamadan

825 mlyon yl sonra gereklem.

NASAnn uzaya yerletrd Swft

teleskobu, GRB 090423 ad verlen

patlamay bu yl 23 Nsanda grntled.

Brlek Krallk Lecester nverstesnden

Nal Tanvr Gama n patlamalar olduka

nadrdr, dyor. Swft telekopu ylda

yaklak 100 tanesn belrlyor. Tanvr

Onlar tespt etmek zor tr, dyor.

Teleskop otomatk olarak haberler

Dnyaya ger gnderm. Tanvr, Uzay arac

bze br mesaj gnderd, dyor. Swftten

ary aldktan sonra gkblmcler

patlamay yeryzndek teleskoplardanelde edlecek gzlemlerle zleyp zlememe

konusunda abuk karar vermek zorundadr.

Tanvrn takm patlamay lk grld

andan yaklak 20 dakka sonra takp etmek

n her ks de Hawade olan Brlek

Krallk Kzltes Teleskobunu (Unted

Kngdom Infrared Telescope- UKIRT) ve

Gemn Kuzey sekz metrelk teleskobunu

kullanmlar. Teleskop kullanmdayken ona

hasar vereblecek gl rzgrlar UKIRTn

uzun sre kullanlmasn tehlkel hale

getrm. Tanvr O gece hava gerekten

ok ktyd, dyor. Bunun zerne Tanvr

ve takm, patlamadan sonrak ldamalar

zlemek n ayn takmn Atacama lnde

yer alan VLTy (Very Large Telescope - ok

Byk Teleskop) uzaktan kullandklar

lde gece olana kadar beklem.

Bu srada talya Meratedek Ulusal

Astrofzk Ensttsnden Ruben Salvaterra

tarafndan nderlk edlen br takm

da patlamay zlemek n Kanarya

Adalarndak Telescopo Nazonale

Galleo on La Palmay kullam.

Heyecan Patlamask takm da gama n patlamasndan

alnan k spektrumunu lm ve ks

de ayn ey, belrl br dalga boyunun

altndak n eksk olduunu fark

etmt. Salvaterra, In sadece br

mkrometreye kadar grnr olduunu

fark ettk; onun altnda k yoktu,

dyor. Bu keslme, n csmle Dnya

arasndak gr hatt boyunca hdrojen

tarafndan emlmesnden kaynaklanm.

Bu da patlamadan kaynaklanan n

uzun br yol kat ettn akla getryor.

Takmlar bu gzlem n krmzya

kaymasn -n ne kadar mesafe kat

ettn gsteren br l- hesaplamak

n kullanablrlerd. Ik, Dnyaya

yolculuk ett sre boyunca olabldnce

uzar nk Evren genler. Uzama,

n elektromanyetk spektrumun

sonunda daha krmz grnmesne

neden olur krmzya kayma ne kadar

bykse nesne o kadar uzaktadr.

GRB 090423den gelen n krmz

kaymas 8,2yd. 8 cvarndak br krmzya

NASA

Haberler

6


8/125

kayma, n evrenn bugnknden

9 kez daha kk olduu zamandan

geldn gsteryor. Bu tesptten nce

grlm en hzl n patlamas 6,7lk

br krmzya kayma deerne sahpt.

Bu patlama yalnzca yen br

rekora mza atmad, ayrca bu alma

gkblmclern yerden lkel evrenetkl br eklde aratrableceklern

de gsterd, dyor Salvaterra. Ve

eklyor, Kend modellermzden bu

tr nesnelern var olmas gerektn

blyorduk. Bunu flen tespt eden

nsanlardan br olmak olduka artc.

Topluluktak der kler ok

etklenmlerd. Texastak Rce

nverstesnde astrofzk Edson

Lang ,Bunlar muhteem kefler

ve lkel evrene benzer grlmem

yen pencereler ayor, dyor.

Tanvr, md lk galakslern

olutuunu dndmz zamana

yaklamaya balyoruz, dye eklyor.

http://www.nature.com/news/2009/091028/full/news.2009.1043.html?s=news_rss

Uzaya DevGne Panel

zden Hanolu

Blm kurgu yklernde okuduk,flmlerde grdk, sonunda gerekoluyor. Japonya, yrngeye yerletrece

br uydu yardmyla toplad gne

enerjsn Dnyaya aktarmay hedeflyor.

Japon hkmet nyetnde olduka cdd,

multmlyarlk dev projey hayata germek

n rketlerden ve aratrmaclardan

br grup oluturmu ble. lkenn uzay

aratrmalarn yrten kurumu Japonya

Uzay Aratrma Ajans (JAXA)yapt

aklamada, 2030 ylnda uzaydan toplanan

gne enerjsnn mkrodalga ya da lazer

nlar halnde Dnyaya tanmasn

hedefledklern aklad. Proje, Uzay

Gne Enerjs Sstem (Space Solar Power

System - SSPS) olarak adlandrlyor.

Japonyann enerj kaynaklar olduka

snrl olduundan petrol thalatna

baml. Uzun sredr gne enerjs

ve der yenleneblr enerj kaynaklar

alanlarnda lder olan lke, bu yl sera

gazlar salnmnn azaltlmas n ddal

kararlar ald. Temz ve snrsz enerjye

ynelk en tutkulu planlar se kukusuz

SSPS. Projenn temelnde fotovoltak

(gne na maruz kaldnda elektrk

reten) plakalar var. Bu plakalarn

oluturduu brka klometrekarelk

dev dzlerden oluan uydu, yer-sabt

(yrngede yeryzyle ezamanldolanan, dolaysyla da gkyznde

sabt grnen) yrngede bulunuyor.

Gne panellernn uzayda yerdeklere

gre en az be kat daha verml alaca,

toplanan enerjnn yeryzne lazer

n ya da mkrodalga kmeler halnde

gnderlece, gnderlen enerjnn

dev parabolk br anten yardmyla

toplanaca projeyle lgl yaplan

aklamalar arasnda. Toplayc antenn

denzde ya da br baraj glnde

yer alacan belrten JAXA yetkller,

sstemden salanacak enerjnn

orta lekl br nkleer santraln

salayaca enerjye edeer olacan,

ayrca bu enerjnn Japonyada u

an kullanlan enerjden alt kat daha

ucuz olacan belrtyorlar.

Projede yer alan aratrmaclardan

bazlar, yaymladklar br raporda

gne enerjsnn temz ve tkenmeyen

br kaynak olduunu hatrlatarak bu

sstemn enerj darboaznn ve kresel

snma sorunlarnn almasna yardm

edecen dndklern akladlar.

Uyduyu oluturacak olan dev paralar

uzaya tama grev ok byk grnse

de Japonya, JAXA gzetmnde alan

130 aratrmacyla 1998 ylndan ber

bu proje n planlar yapyor. Getmz

ay, lkenn Ekonom ve Tcaret

Bakanl le Blm Bakanl, hedeflern

gerekleeblmek n Japon ler teknolojdevlernden bazlarn seerek projeye ortak

ettler. Bu ortaklarn arasnda Mtsubsh

Electrc, NEC, Fujtsu ve Sharp yer alyor.

JAXA yetkllernn aklamalarna

gre projenn ngrlen ley u

eklde: ncelkle brka yl ersnde

mkrodalga le enerj gnderecek br test

uydusu yrngeye frlatlacak. 2020 yl

dolaylarnda, 10 megavat g kapastel,

byk ve esnek br fotovoltak yap ve

ardndan da 250 megavatlk br prototp

uzaya gnderlecek. Bu denemelerle

projenn verml olup olmayaca,

elde edlecek enerjnn der alternatf

enerj kaynaklarndan elde edlenlerle

yarp yaramayaca snanacak.

Ayrca JAXA, uzaydan enerj aktarmnn

gvenl olacan ama zhnlernde,

gkyznden gelen lazer nlaryla

yanan kular ya da paralanan uak

mgeler olan toplumu kna etmek

zorunda kalacaklarn da traf edyor.

http://www.physorg.com/news176879161.html

NASA

Blm ve Teknk Aralk 2009

7


9/125

HatralarKoklamak

Gzem Karllar

Wezmann Ensttsblm nsanlar baz kokularn

ve tatlarn hatralarmzla lksnn

nasl kurulduunu ortaya kard.

Proustun zhnn aan kurabyelerden

Ratatoulle flmndek gve aromasyla

ocukluuna ger dnen kstah

yemek eletrmenne kadar sanatlar km

kokularn kendlnden gl hatralar

anmasatabldnn uzun zamandr

farkndayd. Wezmann Blm Ensttsdek

blm nsanlar te bu balantnn

blmsel temeln ortaya kard.

Yksek lsans rencs Yaara Yeshuru,Ensttnn Nrobyoloj Blmnden

Prof. Noam Sobel ve Yadn Duda le

brlkte klt noktann mutlaka ocuklukta

olmasnn gerekmedn bu lknn

daha ok br kokuyla lk defa belrl

br nesne ve etknlk kapsamnda

karlalmasyla kurulmu olablecen

dnd. Der br deyle, tecrbe

edlm br kokunun lk deneymnn br

eklde beynde benzersz ve kalc

br zlenm braktn dnerek

lk adm attlar.

Bu fkr snamak n blm nsanlar br

deney geltrd: lk nce, zel br koku

laboratuvarnda kler olfaktometre

(burnun koku alma hassasyet derecesn

lme alet) ad verlen br maknede

retlen ho ya da ho olmayan br koku

elnde gsterlen 60 grsel nesnenn

grntlern nceled. Sonra, klergrdkler grntler tekrar ncelerken

ve hang kokunun hang grntyle

lgl olduunu hatrlamaya alrken

beyn faalyetlernn llmes n fMRI

taraycsnn ne konuldu. Daha sonra,

btn test grntler, kokular ve

fMRI- ayn grntlerle fakat onlara at

farkl kokularla tekrar edld. Son olarak

kler fMRI taraycsndan gemek zere

br hafta sonra ger geld. Nesneler

br kere daha nceledler ve onlarla

lkl kokular hatrlamalar stend.

Blm nsanlar brnc haftann sonundanesnenn k kokuyu da et derecede

hatrlatmasna ramen lk deneymn beyn

faalyetlernde farkl br model ortaya

kardn buldular. Etk, koku ho olsa da

olmasa da grlyordu. Bu esz temsl

hafzayla lgl olan br beyn yaps olan

hpokampuste ve duygularla lgl olan br

beyn yaps olan amgdalda grld. Model

o kadar dernd k blm adamlarnn sadece

bu blgelerdek lk nlamay takp eden

beyn faalyetlerne bakarak hang lknn

hatrlanablecen tahmn etmelern

salad. Blm nsanlar deneyn lk gnndek

fMRI verlerne bakablr ve br hafta sonra

hang lknn ortaya kacan tahmn

edeblrd. Der duyusal deneymlern bu

elm takp edp etmeyecen grmek

n blm nsanlar btn deney kokular

yerne sesler kullanarak tekrarladlar. Der

br deyle, bu sonular koku duyusunazgyd. Baz nedenlerden dolay

kokuyla lk lk hafzann ne kaznyor,

dyor Sobel, ve bu olay br hafta sonra

yalnzca beyn faalyetlerne dayal neyn

hatrlanablecen tahmn etmemz salad.

Yeshurun, Bldmz kadaryla bu

olay kokuya zg. Koklama duyusuna

at ocukluk anlar sadece o yllarn br

kokuyla lk kez lk kurduumuz yllar

olmasndan dolay zel olablr. dyor.

http://www.eurekalert.org/pub_releases/2009-11/wos-

som110909.php

BraknAlasnlar,Alarkenrensnler!

lay elk

Yen doan br beben alamas breylem arsdr. Acele edn, brs bana

yardm etsn! Ancak alayan bebekler lg-

nn yan sra baka br ey daha kazanyor.

Yen br aratrma bebeklern hayatn lk

brka gnnde anadllernn melodlern

taklt eden eklde aladn ortaya koydu.

Br bebek lk doduunda d dnya

hakknda br eyler renmeye oktan

balam durumdadr. Gebeln son

aynda fetsn kulaklar annesnnk de

dhl d sesler duyablecek kadar gel-

mtr. Bu da yen doan bebeklern br

Haberler

8


10/125

aylk olana kadar anadllernde konuul-

masn terch edyor gb grnmelern

aklayablr. Yaklak 4 aylkken bebek, d

dnyaya dar pek ok tecrbe ednmtr

ve daha gelm br ses retm yoluna

sahptr. te bu dnemde bebekler ebe-

veynlernn dl ya da dllernde agulamaya

balar. Ancak aratrmaclar bebeklernbu dnemden nce anadle zel ses-

ler karablecen dnmyordu.

Almanyadak Wrzburg

nverstesnden davran blmc

Kathleen Wermke se farkl br eyden

kukulanyordu. 20 sene boyunca

bebek alamas zernde alan

Wermke, rnen 2 aylkken daha

karmak melod ve rtmlerle alayan

ocuklarn sonralar daha gelkn dl

becerlerne sahp olduunu grmt.

Wermke Sanyorum k alamann

melods gerekten de dl gelmnn

balangc dyor. Yen almas

da bunu kantlar ntelkte.

Wermke ve ekb, 2 la 5 gnlk 30

Alman ve 30 Fransz beben saysal

alama kaytlarn analz ett. Alamalarn

tm de kendlnden gereklemt,

yan bebeklern hbr bu alma

n alatlmamt. Aratrmaclar

alamalarn alt perdelerden st

perdelere doru mu ykseld ya da

st perdelerden alt perdelere doru

mu alald sorusuna yant aradlar.Fransz bebekler daha ok ykselen

perdelerde sesler retrken, Alman be-

bekler daha zyade den perdelerde

sesler retyordu. Ekbn bldrdne gre,

bu melodler bebeklern anadllerndek

tpk konuma kalplarna uyuyordu.

Wermkeye gre bulgular, yen doan

bebeklern brka yl nde syleyecek-

ler cmlelern habercs olan sesler

zaten kartabldkler ynnde. Wermke

bunu son derece akla uygun buluyor.

Br bebek dl gelmnn balamasn neden 4, 5, ya da 6 ay beklemek

zorunda olsun k? Wermke, bebek-

lern doumdan tbaren baladklar

hzl renmenn sonularn serg-

led gz ard edlemeyecek olsa da

dln melodsn ana rahmndeyken

renmeye baladklarn sylyor.

Kanada Brtsh Columba

nverstesnden gelm pskologu

Janet Werker, Okurken aknlktan

azm ak kald dyor ve eklyor,

aratrmaclar, yen doan bebeklern

nesneler arasndak farklar

duyabldklern, annelernn sesn

terch ettklern blyordu, fakat bunun

bebeklern ses retmlern gerekten

etkledn gstermek olduka

artc. Werker, bu konuda yaplan

esk aratrmalarn tersne bebeklern,

seslendrme becersn aslnda kontroledebldnn gsterlmesnn zellkle

etkleyc olduunun altn zyor.

Wermke br sonrak aamann

nce ve Japonca gb der dl

altyaplarndan gelen bebeklern

alamalarn karlatrmak

olduunu sylyor.

Ayrca tme engell bebekler

de alamalarnn ne derece farkl

olduunu grmek n ncelemek

styor. Wermkeye gre

bu alma, dln sylenen lk kelmeler

ya da lk hecelerle balamadn

hatrlatc ntelkte. Yen doan bebekler

uyumak, yemek ve alamaktan baka

brey yapmayan eklsz mnk eyler

olarak grneblr, ancak konuma

dolu br hayata hazrlanmaya

oktan balam durumdalar.

http://scencenow.scencemag.org/cg/content/full/2009/1105/2

GzHareketyleYaratclnArtr

lay elk

Yaratc dnmeye br forml bulmakok zor fakat blm nsanlar bukonuda kanta dayal brka pucu eldeett. mdye kadar kalplar dnda

dnme yetene sz konusu olduunda

en ok sa beyn zernde durulurken

kantlar sa ve sol yarmkrelern

brl nde almasnn en y

sonucu dourablecen gsteryor.

Blm nsanlar sol yarmkrenn

sabt kurallarnn sa yarmkrenn

beyn frtnas zernde mantksal

br kontrol yrttn sylyor.

Bylece hem stn yaratclk rn

hem de pratk fkrler oluuyor.

Bran and Cogntondergsnde

yaymlanan yen aratrma beynn sa

ve sol yarmkrelernn arasndak

etklem artrmann nsanlarn

orjnal fkrlernn saysn ve

kaltesn artrablece ynnde

bulgular ortaya koydu. Altm k katlmc

gnlk hayattak kalem, ata, ayakkab

gb yaygn nesneler mmkn olduunca

farkl ekllerde kullanmalarn gerektren

br yaratclk denemesne katldlar.Bu lk denemenn ardndan

aratrmaclar katlmclardan yatay

olarak lerleyen br hedef 30 sanye

boyunca gzleryle takp etmelern sted.

Bu altrmann beynn yarmkreler

arasndak letm artrd dnlyor.

Sonra katlmclar yaratclk

denemesn tekrarladlar. Sonular

artcyd. Bu katlmclar, br

hedef zlemek yerne sadece karya

bakan kontrol grubuna gre gnlk

nesneler n neml lde dahazgn kullanmlar buldular.

Belk de kompozsyon devmz

n ya da akam yemende ne

precemze karar vermek n beyn

frtnas yaparken, blmsel anlamda

beynmzn yarmkreler arasndak

etklem, dolaysyla da aklmzdak

seenek saysn artran bu ft gz

altrmasn yapmay deneyeblrz.

http://www.scienticamerican.com/podcast/episode.

cfm?id=boost-your-creativity-with-eye-move-09-11-10


9


11/125

UzunYaamn SrrTelomerlerde

zden Hanolu

Blm nsanlar, uzun yllaryaayablmenn srrnn kromozomlarnularnda yer alan telomer adl blgeler

tamr eden telomeraz adl enzmde

sakl olduunu dnyorlar.

Kromozomlarn ularnda yer alan

ve telomer ad verlen blgeler, hcre

blnmes gereklerken DNAy

anmaktan ve kromozomlar yanl

brlemelerden koruyor. Blm nsanlar,

telomerlern yalanma, kanser ve der

byolojk lemlerde etkl olduklarn

belrtyorlar. 2009 yl Fzyoloj ve

Tp Nobel dl, telomerelern

yapsn ve kromozomlarn anmasn

nasl engelledklern aklayan

blm nsanna verlmt.

Nobel dl sahplernden

byokmyager Elzabeth H. Blackburn

telomerler ayakkab backlarnn

ularnda yer alan ve onlar koruyan plastk

paralara benzetyor. Kromozomlarn

ularnda yer alan bu ksmlar hcre

her blndnde braz daha ksalyor.Zamanla ok ksa kalan telomerlere

sahp hcreler blnmey brakyor ve

yalanma dedmz srece sapyorlar.

Hcre blnmelernde neml olan

bu yaplarla kanser aratrmalar

zernde alanlar da lglenyor.

Yen yrtlen aratrma, ya

ortalamalar 97 olan olduka yal ancak

halen salkl 86 knn oluturduu

br grup, bu grubun ocuklar ve

torunlarndan oluan 175 klk derbr grup ve normal yaam sresne sahp

ebeveynler olan 93 klk br kontrol

grubuyla yrtlm. Uzun yaam

blmecesnde telomerlern bulmacann

yalnzca br paras olduuna denen

blm nsanlar, aratrmalarnda k soruya

yant aradklarn anlatyorlar. lk soru

uzun yaayan nsanlarn uzun telomerlere

sahp olup olmadklar. kncsyse uzun

telomerlere sahplerse bunun nedennn

telomerlern uzunluuna etk eden

genlerndek demlerden kaynaklanp

kaynaklanmad. Her k sorunun

yantnn da evet ktn aklayan

aratrmaclar, uzun yaayanlarn bunu

telomerlerne y baklmasn salayan

avantajl genetk demlere borlu

olduklarn aklyorlar. Aratrmaclar,

telomeraz enzmn salglayan sstemlernn

fazlaca alkan olmasn salayan bu

demlerle telomer uzunluunun

daha y korunduunu belrtlyorlar.

Bu alkan sstemn anlalmasyla

telomeraz enzmnn grevn

stleneblecek lalar artk retleblecek.http://www.scencedaly.com/releases/2009/11/091111200225.htmhttp://bosemnars.org/blackburn/blackburn1.shtml

OkyanuslarmzUzaydan m?

zden Hanolu

Okyanuslarn nasl olutuunadar en yaygn kan Dnyann katmanlarndak uucu elementlern

yanardalar araclyla yzeye kmasyla

bulutlar oluturduu ve sonrasnda da

yaan yamurlarn brkerek okyanuslaroluturduu ynnde. Fransadak Claude

Bernard nverstesnde jeokmya

profesr olan Francs Albardenn se

farkl br varsaym var. Albarde, Dnyann

balangta suya sahp olmadn, yz

mlyonlarca yl sonra Gne Sstemnn

dev gaz gezegenlernn yaratt ddetl

alkantlar sonunda buz kapl asterotlern

Dnyamza ulamasyla bunun

gerekletn savunuyor. Aratrmacnn

teorsne gre, gezegenn gelmnn

sonlarnda gelm olablecek olan bu

uzayl su, levha hareketlern

de tetklem olablr.

Uzay aratrmalar yrtenler, yaam

olan yerde su olmas gerekt konusunda

brlem durumdalar. 4,5 mlyar yl nce

Dnya mras ald suyla okyanuslarn

oluturdu, yaamn yeerece denzler

oldu ve ktalar levha hareketleryle

kprdanmaya balad. Gne Sstem

oluurken, Ay ve Merkr kuru ve souk,

lmcl llere dnt; Mars hzlca

kurudu ve Vens ate topu halne geld.

3

5

TTGGGGTTGGGGTTGGGGTTGGGGTTGG

AACCCCAACCCCAACCCCAACCCCAACC

Haberler

10


12/125

Okyanuslarn ve atmosfern

oluumu le lgl genel sav, Dnyann

katmanlarndak uucu elementlern

yanardalar araclyla yzeye kmasyla

balar. Oysa Albarde, jeokmyaclarn

manto tabakasndak kayalardak su

orann yalnzca % 2 olarak ltklern

hatrlatyor ve karde gezegenler Vens

ve Marsn kayalar n de bu orann

ayn olduunu belrtyor. Gne Sstem

oluurken, Gne ve Jpter arasnda

kalan alanda uucu elementlern

gezegenler oluturan malzemeyle

beraber younlamasna olanakolmamasn bu su ktlna neden olarak

ler sren jeokmyager, gezegenmzde

su oluumunun daha sonrak zamanlarda

gereklem olmas gerektn sylyor.

Gne Sstemnn kayasal

gezegenlernn brka mlyon yl sren

oluumu n en genel senaryo kabaca

yle: Gne Sstemn oluturacak olan

bulutsunun ersnde toz zerreckler

brbrleryle buluarak bymeye balarlar.

Bu ekrdeklerden oluan br ya da brka

klometre apndak yaplar brbrleryle

arparak ylmaya ve bymeye devam

eder. Son olarak gezegenck olarak

adlandrlan, Ay la Mars byklndek

gkcsmler bu ylma srecne

eklenr. Gen Dnyamzla arpan

son gezegenmsnn, Ay oluturduu

varsaylr. Bu ylma-arpma kargaas,

lk aamada Gne ve Asterot kua

arasnda gerekler. Gen Gnen

elektromanyetk rzgrlaryla sprd

bu alan, su ve der uucu maddelern

younlaamayaca kadar scaktr.

Gezegenmzde suyun ve der

uucu elementlern ortaya k, Ay

oluturacak arpmann 20 - 30 mlyon

yl sonrasna denk gelyor. Ayn zamanda

dev gezegenlern sstemn d blgelern

temzled evrenn balangcyla da

rtyor. Albarde, dev gezegenlern

ddetl ekm kuvvetleryle asterotkuann gersnde, gezegen oluumundan

arta kalan, buzlu gezegenck kalntlarn

her yana satklarn sylyor. Aratrmac,

gezegenmze doru yol alan bu buzlu

artklarn manto tabakasn delp getn,

suyun Dnyamz yumuattn ve

gerlm azalttn dnyor. Levha

hareketlernn balamasyla yaamn

balamas n gerekl olduu dnlen

ktalarn oluumu tetklend. Buzlu kalntlar

gelmeden nce souyan Vens ve Marsn

bana da ayn eylern gelememesnn

nedenn se suyun bu gezegenlern

dernlerne kadar nememesne balyor.

http://www.scencedaly.com/releases/2009/11/091111110045.htm

SaysalKed Beyn

Burak Kale

Blm nsanlar 144 terabaytlk RAMkullanarak kednn 1 mlyar nron

ve 10 trlyon snapstan oluan beyn

zarnn benzetmn yapmay baardlar.

Kedlern kendn beenmlkler

hl br sr perdes olarak duruyor

ama blm nsanlar 144 terabaytlk

leyen belle saysal ked beynne

evreblecek br sperblgsayarla

ked beynnn benzetmn yaparak

bu sr perdesn aralayablr.

IBM ve Stanford nverstesnden

aratrmaclar br kednn beyn zarn

Mav Gen (Blue Gene) sml dnyann

en gl drdnc sperblgsayarnkullanarak modelledler. Bu aratrmaclar

2007de fare beynnn tmn ve

bu yl nde de nsan beyn zarnn

%1nn benzetmlern yapmlard.

Saysal ked beyn, gerek ked

beynnden yaklak 100 kat daha

yava alyor. Fakat Mav Madde

(Blue Matter) adn verdkler yen br

algortma sayesnde IBM aratrmaclar

nsan beynndek zar ve zarn altndak

balantlarn emasn karabldler.

Bu blglern nda 1 mlyon beyn

hcres ve 10 trlyon nron arasndak

ba olan snapslardan oluan ked

beyn zarnn benzetmn yaptlar.

svrel blm nsanlarndan oluan

baka br grup da IBMn sper blgsayarn

kend projeler olan saysal fare beynnn

nronlarnn kend kendne nrolojk

zellkler ednmeye balad Mav Beyn

Projes n kullandlar. Grup, nsan beynn

de 10 yl nde taklt edeblmey umuyor.

Stanford nverstesnden der

br zgn adm se nsan beynnn

darmadank, dzensz yapsnNeurogrd dedkler ufak br aletle

oluturmaya almalaryla atlyor.

Neurogrd, allm sper blgsayarlarn

aksne nsan beynnn kulland

kadar az enerjyle alablecek.

http://www.popsc.com/technology/artcle/2009-11/dgtal-cat-bran-runs-blue-gene-supercomputer


11


13/125

2010 YlEn y Makaledl

TBTAK Marmara Aratrma Merkez(MAM) Malzeme Enstts aratrmaclar

Uluslararas Mneraller, Metaller ve

Malzemeler Topluluuna (The Mnerals,

Metals and Materals Socety - TMS)

sunduklar makale le Haff Metaller

Blm 2010 Yl En y Makale dln

kazandlar. zgr Duygulu, Selda

ncolu, Gzem Oktay, Denz Sultan

Temur, Onuralp Ycel ve Al Arslan Kayann

hazrladklar makale Development of

1500 mm Wde Wrought Magnesum

Alloys by Twn Roll Castng Technquen Turkey (Trkyede Geltrlen

kz Merdanel Dkm Teknyle

1500mm Genlndek Magnezyum

Alamlar Dkm) baln tayor.

TBTAK MAM Malzeme Enstts

aratrmaclar, dllern topluluun

2010 ubatnda dzenlenecek yllk

toplantsnda alacaklar. Makale, 2010

yl Magnezyum Teknolojler yaynnda

da yer alacak. TMS, makalenn blmsel

uygulamann sorun zmede kullanl

olmasna rnek oluturmasna denrken

blmsel uygulamann doasnn

teknolojk, yen ve neml olmas asndan

rnek oluturuuna da dkkat ekyor.

DolmabaheSaat KulesIl Il

stanbulun smgelernden, nndeen ok fotoraf ektrlen, flmlerde ska

grlen Dolmabahe Saat Kules, Trk ve

talyan uzmanlar tarafndan restore edld.

Trkye Byk Mllet Mecls Mll

Saraylar Dare Bakanlna bal

brmler, saray yaplarnn, tarh objelerle

bahelern bakm, konservasyon ve

restorasyonlar le mze hzmetlern,

aratrma, belgeleme, yayn ve tantm

almalarn gerekletryor. Koleksyonda

bulunan objelern, yap malzemeler

ve teknklernn etll, farkl brok

zanaatkrn, teknsyen ve uzmann

br arada almasn gerektryor.

Bu dorultuda, Dolmabahe Saat

Kules, TBMM Mll Saraylar Dare

Bakanl, talyan Tcaret Merkez ve

talyan Restorasyon Derne Assorestauro

Servz brlyle restore edld.

Restorasyon almalar tamamlanan

Dolmabahe Saat Kulesnn alnda

yen k sstem de devreye grd. Tarh

Saat Kules stanbullulara ve ehr zyaret

edenlere artk gece gndz l l selam

verecek. Osmanlda batllamann

sembollernden olan Dolmabahe

Saat Kules, talyan Tcaret Merkeznn

restorasyon alanndak talyan teknolojler

le ehrn en neml antlar ve mmar

varlklarna uygulanan koruma amal

restorasyon faalyetlernden br.

BlmTeknolojler2. kez Tdebuluuyor!

stanbul Teknk nverstes

bnyesnde faalyet gsteren letme

Mhendsl Kulb tarafndan

4-5 Aralk 2009 tarhlernde T letme

Fakltes Konferans Salonunda (Maka)

gerekletrlecek olan Blm Teknolojler

Zrves kapsamnda paneller, workshoplar

ve blm teknolojler alan yer alacak.

Blm Teknolojler Zrvesnde Blm

Dnyasnda Ftrzm, Krz Dnemnde

BT le Ayakta Kalmak, Br Mecra OlarakSosyal Medya, Blm Sektrnde

Grmclk, 3Gnn Gelece, Blm

Hukuku ve Gvenl gb konular ele

alnacak. Trkyenn ve dnyann nde

gelen blm frmalarnn da destek

verd organzasyonda katlmclar

Blm Teknolojler Fuarnda brok

frma temslcsyle bre br greblme

mkn bulablecek ve en yen

teknolojler takp edeblecek.

www.btz.tu.edu.tr

Gelecek,Senn FkrnleYeerecek

T letme Mhendsl Kulb

rencler 36 Mart 2010 tarhler arasnda

T Maka Yerlekesnde gelenekselleen

Ynetm Blmler Kongresnn on

brncsn dzenleyecekler. Kongre

kapsamnda tm n lsans, lsans ve

yksek lsans renclernn katlablece

br proje yarmas yaplacak.

Yarmaya Yel novasyon (evre Dostu

Yenlem) konulu projeler kabul edlecek.

Yarmann slogan Gelecek, Senn

Fkrnle Yeerecek olarak belrlenm.

Trkyeden Haberler Duran Akca

12


14/125

Blm Kurulunun deerlendrmeler

sonucunda belrlenecek olan 8 fnalst

proje 4-5 Mart 2010 tarhlernde kongre

katlmclarna sunulacak. Dereceye

grecek olan projeler, sanay kurulu ve

kongre katlmclarnn deerlendrmeler

sonucunda belrlenecek.

Yarma esaslar hakknda ayrntlblgye www.ybk.tu.edu.tr stesnden

ulalablr; yarmaya n bavurular yne

bu web stes zernden yaplacak.

KkMuhteemdr

TRT Ankara Televzyonu Belgesel

Programlar Mdrl prodktrlernden

Sevtap Nazme Thurstonn hazrlad 11

blmden oluan Kk Muhteemdr

belgesel, elektronlar, protonlar, ntronlar

ve bunlar gb smlern duyup da ne

olduklarn pek anlamayacamz

dndmz der madde ve

kuvvet paracklarn tantyor.

Son zamanlarda blm dnyasnda

sklkla konuulan hggs parac, karanlk

enerj ve karanlk madde konularndan,

evrenn olutuu lk anlardak maddenn

durumundan sz edlyor. Avrupa

Parack Hzlandrc Merkez, CERNde

gerekletrlecek yzyln deneyne yer

verlyor. Orada yaplan almalarn evrenle

lgl hang sorulara yant arad zah edlyor.

Gerekln kk leklerdek arpc,etkleyc hatta hayranlk yaratc olgularn

gndelk hayatmzdan benzetmlerle,

gelm canlandrma teknkleryle

esprl ve rahat br dlle anlatyor.

Kk Muhteemdr programnda ok

gen br danman kadrosuyla allm.

Trk Parack Hzlandrcs Projesnn

alt deerl alann 2007 ylnda br

uak kazasnda kaybetmtk. Ytrdmz

blm nsanlarmzdan Prof. Engn Ark,

Ara. Gr. zgen Berkol Doan,

Engn Abat bu programn hazrlanmasnda

aktf danmanlk yaptlar. Bu program,

ac kazada kaybettmz alt baarl

blm nsanna thaf edlm.

Kk Muhteemdr belgeselnn

srasyla blm balklar ve konular yle:

1. Kck Atomlar: lek olarak

atom ve molekler mmarde atomunyernn nem ve atomun genel yaps;

2. Atomun Yaps: Atomun detayl

yaps ve atomlarn brbrleryle lkler;

3. ekrdek: Atom ekrdenn

yaps ve ekrdek tepkmeler;

4. Kuark: Atomun bugn n blnen

en kk bleenlernden olan kuarklar;

5. Elektron: Atomun bugn n blnen

en kk bleenlernden olan elektronlar;

6. Kuantum Belrszl: Kuantum fznn

ortaya kmasna neden olan sorular ve

bulgular ve en neml lke: Belrszlk lkes;

7. Evren Belrleyen Belrszlk:

Kuantum fz ve klask fzn

dnce dnyasndak yansmalar;

8. Gereklk Blneblr m?

Kuantum fznn popler kltre de

yansyan garplkler ve yorumlar;

9. Kklern Dnyasna Seyahat:

Paracklarn arptrlmasna kadar gttke

klen leklerde nceleme yntemler;

10. Kklere Bakan Devasa Gzler:

Dnyann en byk parack hzlandrcs

almalarnn CERNde nasl yapld;

11. Kkte Sakl Evren: Parack fznngeerl kuram olan Standart Modeln

tantlmas, CERNde yaplan almalarn

Standart Modeln gelece hakkndak ve

evrenle lgl hang sorulara cevap olaca.

mdye kadar 5 blm gsterlen

Kk Muhteemdr, her aramba-

perembe TRT 2de devam edyor.

http://www.trt.net.tr/tv/detay.aspx?tand=8954

Senden nceAnadoluYaymland

Gemten bugne Anadoludaktm uygarlklarn anlatld, ocuklara

ve etmenlere ynelk 16 cltten oluan

Senden nce Anadolu etm set

Anadolu Medenyetler Mzesnn

nderlg ve Turksh Cultural Foundatonn

sponsorluuyla yaymland.

Kolektf br almann rn olan

Senden nce Anadolu etm set

projesnn mmar getmz yl kaybet-

tmz Anadolu Medenyetler Mzes

Mdr Hkmet Denzl d. Projede ok

sayda mze uzman, blm nsan, ya-

zar, ressam ve tasarmc grev ald.

Senden nce Anadolu, lkretm

andak 7-12 ya aras ocuklara ve onlarn

etmenlerne ynelk elencel, aklda

kalc ve retc yntemlerle Anadolutopraklar zernde yaam uygarlklar ve

yaam bmler hakknda blg veren son

derece neml br kltr ve etm yayn.

Kronolojk olarak hazrlanm cltlerde

Anadolu uygarlklar ve yaam bmler

gne ve br ocuk kahraman elnde

okurlar geme doru br yolculua

karmakta. Anadolu Medenyetler

Mzesnde serglenen ve arkeolojk

kazlarda elde edlen eserler tantmann

yan sra Anadoludak uygarlklarn yaam

alanlarn gsteren ve ok sayda grselmalzemeyle desteklenen sayfalar, boyama,

bulmaca ve nteraktf tamamlamalarla

son derece zengn br anlatma sahp.

Senden nce Anadolu etm

set medenyetler be Anadolunun

kltr zengnln ortaya koyan ve

Trkyenn tantmna katk salayacak

neml br eser. Etm set, Anadolu

Medenyetler Mzes Maazasndan ve

Trk Kltr Maazasndan (http://www.

turkshcultureshop.org) temn edleblr.

[email protected]


13


15/125

Bu web sayfas sayesnde saylarla fade edldnde

kk olduunu dndmz hcrelern veya

nano boyutlardak der csmlern boyutlarnn gerekte

ne kadar kk olduu daha kolay anlalacak.

Sayfann alt ksmndak kaydrma ubuunu kullanarak

kahve ekrdenden balayp srekl daha kk olan

baka eylerle karlatrarak karbon atomuna kadar

brok kk nesnenn boyutunu k avrayablrsnz.

http://learn.genetcs.utah.edu/content/begn/cells/scale/

Geosense lkelern ve ehrlern yerlern ne kadar bldnz snayablecenz br

oyun stes. Oyunda ama, st ksmda yazan ehrn yern en ksa srede tahmn

etmek. Cevabnz verdnzde sol alt ksmdan, sorulan ehrn gerek yer ve szn

cevabnz arasndak uzakl grmenz mmkn.Yaptnz on tahmnden sonra

tahmnlernzn yaknl ve harcadnz sreye gre puan alyorsunuz. Oyunu

dnya hartasnda oynayablecenz gb yalnzca Avrupa hartas gb daha kk

hartalarda da oynayablrsnz. stersenz tek banza oynayarak corafya blgnz

geltrn, stersenz kendnze oynun salonlarndan br rakp seerek onunla yarn.

http://www.geosense.net/

Kan Hcresnn Boyu Ne Kadar?

Bu web sayfasnda evde yapablecenz,

temel blm yasalarn aklayan lgn

oyuncaklarn yapm fotoraflaryla brlkteanlatlyor. k engell ne, br pl ve braz

bakr telden bast elektrk motorlarndan

br CD ve kutu kullanarak tayfler

yapmaya kadar brok lgn oyuncan

yapmyla lgl blgler bulablrsnz.

http://sctoys.com/

Blm OyuncaklarCorafya Blgnz Test Edn

Burak KaleBlmNet

14


16/125

Exploratorum sayesnde

brok sergye konuk olablrsnz.

Konularna gre serglertarayablr ya da sayfann st

ksmndak arama ubuunu

kullanarak stednz kelmeye

gre arama yapablrsnz.

Serglern fotoraflarnn yannda

vdeolarn ve baz ses dosyalarn

da stede bulablrsnz.

http://exs.exploratorum.edu/exhbts/

Antkabr zyaret ettnz ve sanyeler sonra kendnz

klometrelerce uzaktak Gelbolu Yarmadasnda,

Namazgah Tabyas Mzesn gezerken buldunuz.

Nasl m? Bu web stesyle Trkyede bulunan

brok mzey, kent meydann, Kbrs ve Kuds

yernzden kalkmadan gezeblyorsunuz.

Stede bulunan panoramk fotoraflar sze

360 derece gr olanayla sank oradaymsnz

hssn veryor. zellkle Gelbolu Yarmadasyla

lgl panoramk fotoraf arv ok gen.

Brok ehtln ve mzenn her yern

dolaablrsnz. Bunun yannda stedek sanaltur uygulamalar sze ayr br deneym yaatacak.

rnen Topkap Saraynn harem blmn

adm adm dolaablrsnz. Sa st ksmdak

hartay kullanarak ya da karnza kan

ok aretlerne tklayarak gdecenz br sonrak

yer sep, etraf o noktadan seyredeblrsnz.

Ayrca bu turlarda veya fotoraflarda grdnz

yerler tantan blgler de stede mevcut.

Bunlarn yannda, fotoraflkla

uraanlar panoramk fotoraf teknyle

lgl blgler de stede bulablr.

http://www.360tr.com

Sanal Tur

evrm Sergler

Uluslararas Uzay stasyonunun nasl na edldn merak edyorsanz,

cevab bu sayfada bulablrsnz. Sayfada tm modllern stasyona balan tarhleryle

brlkte gsterlyor. Ayrca sa taraftak modl smlern seerek alan yenpencerede hang modln nerede retldn, ne e yaradn ve pencerenn alt

ksmndak dmey kullanarak boyutlu grntsn greblrsnz.

http://.usatoday.net/tech/graphcs/ss_tmelne/flash.htm

Uluslararas Uzay stasyonu

[email protected]


15


17/125

En esk sava teknolojlernden br olan

mfer, Amerkan ordusu tarafndan gelt-

rlen yen br chaz le farkl br boyut kazan-

m. Bu yepyen mferlere yarap 25 met-re olan 360 derecelk br alan ersnde ha-

reket eden csmler belrleyeblen, ener-

j tketm dk mnyatr radarlar monte

edlm. Bu radarlar ssten, dumandan veya

karanlktan dolay gr mesafesnn sfra

dt durumlarda hareket eden csmle-

r (dman askerlern ve aralarn veya yr-

tc br hayvan) tespt etmekte kullanlab-

lecek. Radarn alann ne gren csmlern

varln, bu mfer takan askere nasl bl-

drece henz belrlenmem. Tasarm aa-

masndak bu chaz, geltrlen asker tek-

nolojler ersnde rafa kaldrlanlar arasn-da m yer alacak yoksa yen br r m aa-

cak bunu zaman gsterecek.

http://tnyurl.com/ty-helmet

Radarl Mferler

Br yandan motorlu aralarn karbon

ayak zn azaltmaya ynelk teknolojlergeltrlrken der yandan karbon ayak z

daha dk olan alternatf yaktlar geltrl-

meye allyor. Btn bunlar olurken, ha-

l hazrda evrey krletmeye devam edenmlyonlarca motorlu tatn evreye verd

zarar azaltmaya ynelk almalar da de-

vam edyor. Hollanda hkmet, bu dorul-

tuda yen br verglendrme sstemn uygu-lamaya hazrlanyor. 2012 ylnda yrrl-

e grmes planlanan bu yen sstemde, ta-

t alm vergs ve yllk motorlu tat verg-

s kaldrlrken her br tat sahbnden ta-

tn kat ett klometre bana verg alnma-

s planlanyor. Bu yen sstem sayesnde l-

kedek karbondokst salmnn %10 azal-

mas ngrlyor. Yen verg kanunu yrr-

le grdnde her tatta GPS chaz olma-

s zorunlu tutulacak ve bu sayede devletn

yetkl brmler her br aracn nerede, ne za-

man, ka klometre yol aldn hesaplaya-

blecek ve kan sonuca gre tat sahbnndeyece verg hesaplanacak. Uzmanla-

ra gre her 10 srcden 6s daha az verg

deyecek nk daha ok vergy daha ok

ara kullananlar dem olacaklar. lkemz-

de de, zellkle stanbul gb tat saysnn

ok fazla olduu ehrlerde byle br uygu-

lama e yarayablr.

http://tnyurl.com/ty-dutch

Hollandada Srcler Ara Kullandka Verg deyecek

Osman TopaTekno - Yaam

16


18/125

Neden flmlerde ajanlarn srekl gne gzl takt-

n h merak ettnz m? ok farkl sebepler olablr tab ama

gzlern saatte 150 km hzla gelen 6 mm byklnde-

k sert br csme kar korumann bunlar arasnda olmad

kesn. Japon ordusu tarafndan da test edlp onaylanan bu

gne gzlkler se byle br csme kar gzlernz koru-

yablyor. Her ne kadar resmde grld gb saatte 1000

km hzla gelen 9 mmlk br kuruna kar etksz kalaca ke-

sn olsa da (ayrca etkl olsa ble, gzlernz salam kalacak-

tr ama byk htmalle darbenn etksyle boynunuz krla-

caktr) dek sahalarnda alanlarn gzlern uan c-

smlere kar korumakta faydal. Futbol sahalarnda hakem-

lern gzlern atlan bozuk paralara kar korumas lk akl-

mza gelen muhtemel kullanm alanlarndan br.

http://tnyurl.com/ty-sunglasses

Resmde grdnz cep telefonuna benzeyen

alet br ultrason chaz. General Electrcs tarafndan

retlen ve Vscan ad verlen bu ultrason chaz dok-

torlarn ve acl yardm ekplernn hzl ve bast br e-klde ultrason sonularn almasn hedeflyor. Cep

boyutuna ndrlm bu grntleme sstem saye-

snde artk doktorlar acl durumlara mdahele eder-

ken stetoskop tama kolaylnda ultrason chazlar-

n da yanlarnda gtreblecekler. Vscan le grnt-

y kaydetmek mmkn ama kablosuz dosya aktarm

mkn bulunmuyor.

http://tnyurl.com/ty-vscan

Cep Telefonu Byklnde Ultrason Chaz

Gne Gzlkler

Artk toprak altndak metaller ararken, elnzde kocaman br metal de-

dektr le dolaarak merakl baklar zernze ekmeyeceksnz! Plaj ter-

l eklnde tasarlanm bu metal dedektrn gyp kumandasn da ayak

blenze balayarak yrye kablrsnz. Blenze takacanz ana ku-

manda, metaln bulunmas durumunda sz sesle uyarabld gb, sessz

br yry yapmak styorsanz ttrem konumuna da getrleblyor. De-

dektrle nz bttnde kumanday karp antanza koyarak veya aracn-

za brakarak sadece terlklerle yolunuza devam etmenz de mmkn.

http://tnyurl.com/ty-metald

Gyleblen Metal Dedektr

[email protected]


17


19/125

Rus mlyarder Roman Abramovn yen ald dev yat, kzltes

k kalkan le paparazzlern merakl objektflernden korunacak. Ge-

mde bulunan lazer tarayclar, etraf srekl tarayarak djtal kamera-

larda kullanlan CCD grnt alglayclar arayacak ve bulduundada o maknenn objektfne doru, fotoraf ekmesn engellemek

amacyla yksek younlukta br n demet gnderecek. Fakat kay-

naklara gre, lazer tarayclar elektronk grnt alglayclar arayaca-

n, djtal olmayan fotoraf makneler kullanarak flm zerne e-

km yapanlara kar etksz kalacak gb gzkyor. Ayrca pek ok ye-

n teknolojde olduu gb, burada kullanlan teknolojnn de hukuka

uygunluu nglterede tartma konusu olmu ble. Baz hukukula-

ra gre, bakasna at br eyaya bu eklde zarar vermek ak br hlal.

http://tnyurl.com/ty-kzlotes2

Abramov zel hayatn paparazzlere kar korumaya alrken,

Japon snemaclar da rnlern korumak n kzltes teknolojsn

kullanyorlar. Japon Mll Blm Enstts ve Sharpn ortak alma-

s sonucu geltrlen bu teknoloj snema salonlarnda gzl vdeo e-

km yapan korsan flm retclern hedef alyor. Bu teknolojde kul-

lanlan kzltes n yayan lambalar, snema perdesnn arkasna yer-

letrlyor ve sanyede 10 kez yanp snyor. Perdede bulunan plak

gzle grnmeyecek kadar kk aralklardan zleyc oturma alanna

doru yneltlen kzltes n demetler seyrcler tarafndan fark edl-

mezken, flm kaydedenlern kameralarnda grnty bozan ekllermeydana getryor. Zaten ok dk kaltel olan korsan flmler zern-

de, bu kzl tes n demetler tarafndan oluturulan ekllern ne ka-

dar caydrc olaca se mehul.

http://tnyurl.com/ty-kzlotes

Flm Korsanlarna ve Paparazzlere Kar Kzltes Korunma

lalar vaktnde ve dzenl olarak mek bazlar-

mz n problem olablyor. Gnn younluunda ve-ya akamn yorgunluunda almay unuttuumuz br

la, telafs g salk sorunlar dourablyor. Bunu

engellemek n Amerka Brlek Devletler merkez-

l Vtalty sml br rket le AT&T tarafndan lacn -

med zaman sahbn uyaran la eler geltrlm.

Bu la elernn kapaklar, daha nce ssteme tan-

tlan saatlerde kullanc tarafndan almadn-

da, elektrk przne takl olan ve nde sm kartbulunduran sstem zernden ksa mesaj gnde-

rerek sahbn uyaryor. Mesaja ramen kullanc-

nn lac meme rsk varsa, bu durumda ksa me-

saj la kullancsnn br yaknna gnderleblyor.

http://tnyurl.com/ty-lacsms

1940l yllarda svrel br muct tarafndan br av dn kpe-nn ve kendsnn zernde bulduu ptrak sm verlen btknn d-

kenlernden esnlenerek cat edlen crt bant, gnlk yaantmzda

genellkle ayakkablarmzda kullandmz br teknolojdr. Alman

mhendsler tarafndan geltrlen elk crt bant se bldmz crt

bant teknolojsn kullanyor ama onlardan braz daha gl: 1 m2s

35 ton yk kaldrablyor. zellkle otomotv endstrsnde kullan-

lablece belrtlen bu crt bantlarn en neml ayrt edc zell

se 800 C scaklkta ble bu performans gstereblyor olmas.

http://tnyurl.com/ty-velcro

Ksa Mesaj Atan la eler

Endstryel Crt Bant

Tekno - Yaam

18


20/125

Yakt pller zerne yaplan uzun almalar mey-

velern vermeye balad. En son Toshba tarafn-

dan geltrlen ve avucumuza sacak byklkte-k arj chaz yakt pl le alyor. Metanol kullanarak

elektrk enerjs reten chaz, cep telefonlarn arj et-

mek n tasarlanm. lk aamada sadece 3000 rn

Japonyada pyasaya srlm. Mter talep duru-

muna gre yen modellern geltrlmes gndemde.http://tnyurl.com/ty-cells

Djtal fotoraf maknelernn yaygnlamas le br-

lkte artk pek oumuz ektmz resmler foto-

raf albmler yerne blgsayarmzda saklyoruz. Sa-

bt dsklern bozulmas htmalne karn yedek ola-rak DVDlere kaydedenlermz de oktur. Fakat kul-

landmz sradan DVDlern ortalama mrnn ba-

z kaynaklara gre 5-10 yl, retc frmalarn ddala-

rna gre se en fazla 100 sene olduu ok fazla bln-

meyen br gerek. Buna karn Cranberry rket tara-

fndan retlen DVDlern mrnn 1000 sene oldu-

u dda edlyor. Eer ektnz fotoraflarn ve vde-

olarn 3009 ylna kadar grleblmesn arzu edyor-

sanz byle br DVD yazcs n yaklak 5000 dolar

gzden karmanz gerekyor. DVDlern mrnn d-

da edld gb 1000 yl olup olmadn da ancak ge-

lecek kuaklar test edeblecekler.

http://tnyurl.com/ty-1000years

Yakt Pller Hayatmzda

1000 Yl Salam Kalablen DVD

Intel tarafndan geltrlen Intel Reader, yazl metnle-

r seslendrerek hem grme engelllern hem de herhang

br nedenle okuma gl ekenlern blgye daha kolay

ermn mmkn klyor. zernde bulunan 5 megapk-sel djtal fotoraf maknesn kullanarak resm eklen her-

hang br metn, okuyucu tarafndan alglanp ses dosya-

sna dntrleblyor. Bu chaz le beraber alablece-

nz ktap tarama aksesuar kullanldnda ok sayfal me-

tnler chazn hafzasna depolamak ok kolay. Chazn ha-

fzasna fotoraf eklm yaklak 600 sayfa dokman de-

polanablrken, e-ktap okumak steyen kullanclar sadece

metn erkl olan 500.000 sayfay sdrablyorlar.

http://tnyurl.com/ty-reader

Intel Okuyucu


19


21/125

Her gn parmaklarnzn br aa br yu-kar turlayp durduu klavyeler, doas ge-

re blgsayar paralar arasnda en krl hal-

ka. Hatta yllar nce yaplan br aratrmay-

la, br klavyenn br klozet oturandan dahafazla bakter barndrd ortaya koyulmutu

(http://getr.net/9dx). te Voguard adl r-

ket, hele de H1N1 vrsnn ortal krp ge-

rd bu gnlerde klavyelerdek hjyen ko-

nusuna zm getrmek n, kend kendn

temzleyen klavye olarak ntelendrd lgn

br rne mza atm. Kullanlmad zaman

kapal br kutu nde duran klavye, elnz ku-tunun nndek kzltes alglaycnn n-

ne getrdnzde kayarak yuvasndan kyor.

Klavyeyle nz bttnde de tekrar yuvas-

na gryor. Klavyenn yerlet kutunun n-

de k adet 25 watt gcnde ultravyole lam-

ba yer alyor. Bu lambalar sayesnde 90 san-

ye nde klavye zerndek vrs ve bakterle-

rn % 99,99unun ortadan kaldrlabld be-

lrtlyor. Fkr gzel, uygulama da gayet ba-

arl ama klavyenn fyat braz tuzlu. Byle-

sne temz br klavyeye sahp olmann mal-

yet 899 dolar. Yne de dorudan son kullan-

cya htap etmese de hastane, laboratuvar vebenzer ortamlarda kullanm n byk po-

tansyel vaat edyor. Detayl blg http://www.

voguard.com adresnde.

Temzln Br Bedel Var

Levent Dakran

Blgsayarnzn zernde yer alan veya

a zernden blgsayarnza bal kamera-

lar baz yazlmlar kullanarak gvenlk ka-

merasna dntrmenz mmkn. Bu ya-

zlmlar, kamera nnde hareket algladk-larnda, fotoraf ekp cep telefonunuza

gndermek, e-posta mesaj atmak veya g-

venlk grevlsne telefon etmek gb prog-

ramlanm grevler yerne getreblyor-

lar. Bu yazlmlarn cretsz olanlarnn en

byk sorunu, hareket alglama sstemle-

rnn yeternce detayl olmamas nedeny-

le rzgrla uuan tl, camn nnden ge-

en ked gb, nemsz durumlar da tehdt

gb alglayarak ortal ayaa kaldrmala-

r. te el blgsayarlaryla nl Palm rket-

nn esk ynetcs tarafndan geltrlen

Vtamn D adl cretsz yazlm, bu durumudetrece ddasnda. Beta srecndek

yazlm cretsz olarak blgsayarnza nd-

rp kurarak, blgsayarnza bal tm kame-

ralar br gvenlk kameras ana dnt-

reblyorsunuz. Pek Vtamn Dnn fark ne?

Programdak hareket alglayclarn profes-

yonel sstemlerle kyaslanablr olmas br

yana, program hang noktalarn takbe al-

nacan szn belrlemenze de zn veryor.

rnen grntnn tamam yerne sadece

kap veya pencerey aretleyerek, bu nok-talarda gerekleen gr ve klarn takp

edlmesn salayablyorsunuz. Sonrasnda

eklen grntler zlemek stednzde

de saatlerce bo odalar del, sadece hare-

ketn tespt edld anlar grntleyebl-

yorsunuz. Yazlm hakknda blg ednmek

ve cretsz beta srmn ndrmek n

http://www.vtamndnc.com adresn zya-

ret edeblrsnz.

Kend kendn temzleyen bu klavye, zellkle salk kurulular n kullanl olablr.

Vtamn D adl cretsz yazlm, blgsayarnza bal kameralar brka bast admda brer gvenlk kameras halne dntryor.

Kameranz Vtamn D le Glendrn

Ctrl+Alt+Del

20


22/125

Twttern (twtter.com) gderek yaygnlamas br

yandan derdn 140 karakterle anlatmaya merakl ne

kadar ok nsan olduunu dndrrken, der yan-

dan platforma ynelk yaratc zmlern artmasy-

la da kendn bell edyor. Bunun en lgn rneklern-

den br de klonuzu sze sylemekle kalmayp br de

Twttera postalayan baskl olsa gerek. Sstem ylelyor: Wthngs ad verlen bu baskle ulamak ste-

dnz kloyu hedef olarak gsteryorsunuz ve bask-

l Twtter hesabnzla lklendryorsunuz. Baskl de

WF zernden nternete balanyor ve ster her tar-

tldnzda, ster szn belrlednz aralklarla klonu-

zu ve hedefnze ka klo kaldn Twttera mesaj ola-

rak gnderyor. Tab mevcut klosunu ve klo hedefn

bakalaryla paylamak kms n motvasyon, kms

n utan kayna olablr. Baskln yetene bu ka-

darla da snrl del. Wthngs Phone le balant ku-

rarak cretsz yazlm sayesnde durumunuzu cep te-

lefonunuzdan takp etmenz salayabld gb, ge-

rekl tm yazlm gncellemelern de kend bana

ndrp kuruyor. Detayl blgy rnn nternet ste-

s olan http://www.wthngs.com adresnde bulablr-

snz.

Bu Baskl Kulara Haber UuruyorYakn gelecekte cep telefonlarakcer enfeksyonlarnn erkentehsnde neml br grevstleneblr.

WF le nternete balanablenbu baskl, stersenz klonuzuTwtter hesabnz zernden

paylayor.

Cep telefonlarnn hzla yaygnlamas, olduka lgn

kullanm ekllern de berabernde getryor. Bun-

lardan br de salk hzmetlernn yaygnlatrlma-

sna ynelk uygulamalar. Bundan ksa br sre n-

ce, cep telefonu kameralarna eklenen mkroskopbenzer aygtlar sayesnde me suyuna karan bak-

terlern veya kandak akyuvar saysnn tespt edl-

mesne ynelk almalarn haber gelmt (Hatta

bunlardan br de Kalfornya nverstes Nanoss-

tem Ensttsnden Aydoan zcann almasyd,

http://getr.net/9dy). mdyse Star Analytcal Serv-

ces adl rket, cep telefonlarnn kamerasndan te

mkrofonunu da br tehs chaz halne getrmek n

urayor. Fkrn zn, cep telefonunun mkrofonu-

na ksrdnzde kan sesn analz edlerek k-

srn herhang br akcer enfeksyonuna aret

edp etmedn ayrt edeblmek oluturuyor. Dok-

torlar bu sesler ayrmakta tecrbel olduklar n k-sr br tehs yntem olarak zaten kullanyorlar-

d. Star Analytcaln yapmaya alt eyse, benzer

br yetene zel br yazlm yardmyla cep telefonla-

rna da kazandrmak. Yazlm, bunun n durumu da-

ha nce tehs edlm bnlerce knn ksrnden

elde ett ses parmak zlern kullanacak ve bu sesler

cep telefonuna kaydettnz ksrk sesyle akustk

analz yntemyle kyaslayacak. Sstem elbet br dok-

torun yern tutamaz. Fakat dzgn br eklde haya-

ta gerleblrse, salk hzmetlerne ermn kstl ol-

duu blgelerde en azndan nsanlara akcer enfek-

syonunun balangc veya durumun aclyet konu-

sunda br fkr vereblr. Detayl blgye http://www.staranalytcalservces.com adresnden ulaablrsnz.

Mendle Del Telefona ksrecez


21


23/125

Tarhte lk a uygulamasnn M 590 y-lnda nde Sung Hanedan dnemndeek hastalndan korunmak n has-ta clttek lthapl maddenn salkl klern bur-nunun ne srlmes eklnde yapld blnyor.Osmanl mparatorluunda da bu eklde alamauygulamalarnn olduunu blyoruz; hatta 1796ylnda Edward Jenner tarafndan nglterede yneek hastalna kar balatlan, ve modern a-lamann balangc olarak kabul edlen uygulama-

dan ncek br tarhte, 1721de, ngltere bykel-snn e olan Lady Mary Montagu lkesne yaz-d br mektupta stanbulda ek hastalna kar- a denlen br ey (varlasyon metodu) yapl-dn hayretle bldrmektedr. Bu mektup a yap-mna lkn lkemzdek en esk belgedr. On se-kznc yzylda balayan bu lk alama almala-r, Pasteur tarafndan blmsel temellere oturtula-rak nsan sal n en neml lerlemelern n-n amtr.

Tarh boyunca nsanlar, daha uzun ve daha salkl br yaam srdreblmey amalamlardr.Bu adan deerlendrldnde, nsanolunun nce krletp yok ett sonra tekrarelde etmeye alt temz ve salkl su, nsan saln etkleyen en neml faktr olmutur.Temz su kadar, nsan sal asndan neml olan br der ey se alar ve alamadr.Alar hastalklara neden olan mkroorganzmalar le karlamadan, yan hastalanmadannce, baklk sstemmze mkroorganzmalar tantmak ve sorun yaratableceklerngstermek n kullanlan byolojk rnlerdr. Hastalklardan korunablmek n k temel yol

vardr; brncs bu hastal daha nce geren klern oluturduklar baklk cevabndanfaydalanarak oluan antkorlarn alnmas veya br der canlda bu antkorlarn retlmes veretlen antkolarn kullanm le gerekler. Antkorlar hazr olarak alnd n saladklarbaklk pasf baklk olarak ntelendrlr. Genel olarak serum olarak da adlandrlan

hazr antkorlar kullanldnda korunma hemen balar, ancak ok ksa srede, brka haadaantkorlarn kaybolmas le de sonlanr. Bu eklde antkor verlmes tetanos, ku palaz(der) ve kuduz kpek srmas gb vakalarda tedav amal olarak da uygulanr. Ancakhastalklardan korunmak n asl yol vcudun kend baklk sstemnn cevap vermesnsalayarak uzun srel baklk yantnn elde edlmesdr. Bu amala, etknl ortadankaldrlan mkroorganzmalarn tamam ya da belrl lemlerden gem paralar vcuda,

verlr. Bu leme alama denr. Aktf baklk kazanmann br yolu olan a lemnnamac, mkroorganzmann tamamnn ya da belrl lemlerden gem paralarnn canllara

verlmes le onlarda hastalk tablosuna veya br baka cdd soruna neden olmadan, doalenfeksyon sonras oluan baklk yantna benzer koruyucu yant oluturulmasdr.

Alar ve erkler

Domuz GrbAs

Do. Dr., Hacettepeniversitesi Tp Fakltesiocuk Sal ve HastalklarAnabilim Dal, EnfeksiyonHastalklar nitesi

Ate Kara

22


24/125

Alar le elde edlen bu baklk yant le ant-toksn, ant-nvazf veya ntralzan aktvte ya da d-er ekllerde koruyucu zellk tayan hmoral (an-tkorlar araclkl) ve seller (hcrelern drekt etklerle rol oynadklar) baklk tepkler oluturulur. Bueklde mmnzasyon le bazlar hayat boyu koru-

yucu, bazlar ksmen koruyucu ve derler de belr-l aralklar le tekrarlanmalar durumunda koruyucuolan baklk yantlar elde edlr (rnen yetkn-lern tetanos ve der alarn her on ylda br yaptr-mas gerekmektedr, ama nedense bu konu zerndeh durmayz).

Koruyucu yant oluturmak n kullanlan ala-rn ersnde, baklk sstem n uyarc olan an-tjenlern (mkroorganzmalarn savunma sstem ta-rafndan tannan ve cevap verlen ksmlar) yan sra

baka bleenler de bulunmaktadr. Farkl frmalar ta-rafndan retlen alar farkl bleenlere sahp olab-lrler. Genel olarak, alarn temel bleenler:

a. Aktf baklk oluturan antjenler: Baz a-lar ok y tanmlanm tek br antjen errler (de-r ve tetanos toksodler gb), baz alarda se antjen-ler daha kompleks yaplar eklndedr ve farkl km-yasal, fzksel ve byolojk yntemler kullanlarak eldeedlrler. Ayrca dek retclern rnlerndek an-tjenk ksmlar, kmyasal yaplar ve fzksel (mktar

veya saysal olarak) zellkler le brbrnden farkllkgstereblr, bu alara Haemophlus nfluenzae tp b,aselller bomaca, pnmokok ve menngokok alarrnek gsterleblr. Br der a ekl, atene edlmyan zayflatlarak hastalk yapablme kapasteler or-tadan kaldrlm ancak hl canl olan vrs alardr

(kzamk-kzamkk-kabakulak, sue, oral polo-vrs, oral rotavrs ve bugn n lkemzde bulun-mayan canl atene ntranazal nfluenza alar gb).Br baka a ekl de l bakter, vrs veya vrsnbelrl ksmlarn eren (hepatt A, parenteral polove parenteral nfluenza) alardr. Bu alarda, mm-nolojk zellk tayan yan savunma sstemmzn ta-nyarak koruyucu cevap oluturabld vrs yapla-r kullanlr, bunlar rekombnant teknoloj kullanla-rak retlebld gb vrs paralandktan sonra bu

ksmlarn ayrtrlmas le de elde edleblr. HepattB alar ve benzer teknoloj le vrs kapsdnn olu-turulduu nsan paploma vrs (HPV - servkal kan-ser as) alar rekombnant teknoloj le elde edlenalardr.

nfluenza vrsne braz daha yakndan bakacakolursak, nfluenza vrsler, ortomksovrs grubun-da yer alan A, B, C, D olarak adlandrlan, farkl an-tjenk zellk tayan vrslerdr. Bu tplendrme v-rsn genetk materyalne yakn bulunan nkleer ve

Jupiterimages


>>>

23


25/125

matrks yap protenlerne gre yaplmaktadr. D gru-bu vrsler sadece laboratuvar ortamnda gsterldn, nfluenza vrsler temel olarak grup ekln-de ele alnrlar. nsanlarda klnk tabloya, yan hastal-a se asl olarak A ve B tp nfluenza vrsler nedenolur. Genetk yaps RNA eklnde olan ve sekz ayrsegmenten oluan nfluenza vrslernde, segmentalgenetk yap neden le genetk materyal ve rnlern-de deklkler sk grleblmektedr. Bu segmentle-rn dem zellkle nfluenza Ada grlrken, nf-

luenza Bde cdd byk demler gereklememek-tedr. Bu demlern sonucu olarak, baklk ss-temlermze ynelk farkl vrsler ortaya kmaktave nfluenza A salgnlara neden olablmektedr.

nfluenza vrsnn yzeynden darya do-ru olan glkoproten yapsndak, uzantlar, hastal-a yol amasnda neml rol oynamaktadr. nfluen-za A, antjenk zellk gsteren, baklk sstem ta-rafndan tannmay ve koruyucu cevap oluturulma-sn salayan glkoprotenlere gre alt gruplara ayrlr.Ayrca bu d uzantlar, vrsn smlendrlmesndekullanlr. nsanlarda enfeksyonlara neden olan nf-luenza vrs temelde hemagglutnn (H1, H2 veH3) ve k nramndaz (N1 ve N2) alt grubunu tar,ancak son yllarda kanatllara at hemagglutnnlernzole edld vakalar (zellkle H5, ku grb vakala-r) nadren tespt edlmtr. Antjen tpler asndanbakldnda 15 HA ve 9 NA tpnn doada var oldu-u gsterlmtr, ancak bunlardan sadece belrl tp-ler nsanlarda hastalk etken olmaktadr. Bu farkllknfluenza vrsnn tre zglln belrler, bu ne-denle normal artlarda trler arasnda nfluenza ge- olmaz, ancak yapdak hzl dem zaman zaman

trler aras bulama le sonulanablr. A retmndevrsn yzeynde yer alan yaplar da erecek ekl-de paralanm vrs ksmlar kullanlr. Ancak a leelde edlen koruyucu cevap ksa sreldr. Ayrca v-rsn yapsal deklkler de olduu n mevsmselnfluenza asnn her yl o yl hastala neden olaca

tahmn edlen nfluenza tpler n yaplmas gerekr.Bu sene, pandemye neden olan nfluenza A H1N1(domuz grb vrs) de Amerka Brlek Devletle-r Kalfornya Eyaletnde zole edlm ve a retmn ayn eklde kullanlmtr.

b. Sspansyon svlar: Genellkle sterl su, serumfzyolojk gb bast svlar olablece gb, proten veantjen eren veya doku kltr vasatlarndak gbkompleks svlar da olablr. Bu svlarn ersnde a-larn retldkler ortamlardan gelen, yumurta prote-nler ve jelatn gb protenler bulunablr.

Yumurtada vrs oaltlarak retlen grp ve do-

muz grb alarnn sv bleenler yumurta prote-n kalntlar ereblr. Bu nedenle grp alarnn yu-murta alerjs olanlara yaplmamas nerlr.

Ayrca yumurta yerne hcre kltr ortamndaretlen grp vrsnn kullanld a da pandemk(domuz) grb n yakn br tarhte kullanm onay al-m durumdadr. Bu a yumurta kullanlmadan re-tld n yumurta alerjs olanlarda da kullanlablr.

c. Prezervatfler, stablzrler, antbyotkler: Ala-ra eklenen bu maddeler vral kltrlerde bakter o-almasn nlemek veya yok etmek n ve antjen ve-

ya antkorlar stablze etmek n kullanlr. Tmero-sal gb cva blekler (ok ok dk mktarlarda,0,5 g/0,25 ml a svs konsantrasyonundan dahaaz olmak zere), fenoller, albumn, glsn ve neom-sn bu amalar n kullanlablr, bu maddelere karalerjk reaksyonlar geleblr.

Bugn klnk kullanma sunulmu olan pandemkgrp as ersnde tmerosal bulunmaktadr. Alar-dak cva zellkle 2000l yllarla brlkte tartlma-ya balanmt; bu tartmalar hl aktf olarak de-vam etmektedr. Br dnemde alarn tamamnn c-vasz olmas gerekt fade edlerek bu ynde al-malar yaplmtr ancak bugn hl yen geltrlenveya deklk yaplan alar cval erkleryle lsansalmaktadr. Tmerosal, kmyasal ad le sodyum etl-cva tosalslat, arlnn % 49,6s orannda cva e-ren organk br maddedr. 1930lu yllardan ber a-larn ersnde koruyucu-stablzr olarak ok kkmktarlarda kullanlmaktadr.

evresel krlenme ve ar maruz kalma sonucun-da cva kronk toksstesnn evre sal le brlktegndeme gelmesylele alarn ersnde bulunan c-vann da toksk olablece tartlmaya balanmtr.

Alar ve erikleri: Domuz Gribi As

SPL

24


26/125


27/125

Dnya nfusunun hzl artna paralel ola-rak beslenme, barnma ve snma gb te-mel saylablecek htyalar da artyor. Bu-gn yaklak 6,8 mlyar olduu tahmn edlen dn-ya nfusunu doyurmak n her geen gn daha faz-la btksel ve hayvansal gda retlmes gerekyor. Bu-na karlk dnyada btk ve hayvan tarm yaplable-cek alanlar snrl. Bu durum zellkle dorudan top-raa bal olan btk tarmn daha cdd boyutlarda

kstlyor. Hem yerlem blgelernn hem de sanayblgelernn genlemesyle verml tarm arazler -gal edlyor. Ayrca dnyann pek ok yernde yanluygulamalar ve erozyon gb sebeplerden dolay ta-rm alanlar ger dnlemez eklde kullanlamaz ha-le gelyor. Sonu olarak dnya nfusuna yetecek ka-dar retm yaplablmes n brm alandan elde ed-len vermn artrlmas gerekyor. te bu kresel soru-nun zlmesne katk salayaca dnlen tekno-lojlerden br, genet detrlm organzmalarn(GDO) retlmesne ynelk gen mhendsl tekno-lojs. GDO teknolojs uygulamalar her ne kadar k-resel br stratej olmaktan ok tarm sektrnde ma-lyetler drp verm artrarak kr marjn ykselt-mek amacyla balatlm olsa da, bu uygulamalarnuzun vadede kresel besn sorununa da zm get-reblece dnlyor. Bununla brlkte GDOlarnbesn kayna olarak kullanlmas cdd tartmalarda berabernde getrd. Olas evre ve salk rsklery-le GDOlar tm dnyada zellkle svl toplum kuru-lularn ve tketcy alarma germ durumda. n-cek ay lgl yasa tasarsnn meclsmzden gemesy-le tartmalar lkemzde de alevlend.

GDO Nedr

GDO genetk mhendsl teknkler kullan-larak genetk yaps detrlen canllara (btkler,hayvanlar ya da mkroorganzmalar) verlen genelad, ancak bu ksaltma zellkle son yllarda genel-lkle genet detrlm tarm rnlern fadeetmek n kullanlyor. Genetk mhendsl yo-luyla doal yollarla mmkn olmayan, farkl trler

arasnda gen aktarm lem gerekletrleblyor.

Genet detrlm organzmalar (GDOlar) son gnlern en ok tartlankonular arasnda. GDOlarn thalat ve tcaretyle lgl ynetmelnyrrle grmesyle GDO konusu gndemmze resmen tanm oldu.Hepmzn hayatn lglendren bu konuyla lgl tartmalar btecee benzemyor,ancak her zaman olduu gb objektf blmsel blgnn halka aktarlmasbyk nem tayor.

GDOlu Gndem

lay elik

26


28/125

Bylece bell br tr canlya o can-lda normalde grlemeyecekzellkler verleblyor. AslndaGDOlar sadece besn olarak dellalarn, alarn ve etl endst-ryel hammaddelern retmnde

de kullanlablyor. rnen g-nmzde eker hastalarnn kul-land nsln hormonu, genetdetrlm mkroorganzmalarkullanlarak retlyor. Fakat asltartma yaratan konu GDOlarn,zellkle de genet detrlmtarm rnlernn dorudan be-sn olarak tketlmes oldu.

Aslnda nsanlarn tarm r-n olarak rett btklern vehayvanlarn zellklern geltr-

meye ynelk lk mdahales ge-netk mhendsl kullanlarakyaplmad. nsanlar tarm yapma-ya baladndan ber tarm rn-lern ve hayvanlar br et se-lme tab tutarak bunlarn bel-l zellkler kazanmasn sal-yor. Geleneksel btk ya da hay-van slah olarak blnen bu yn-temle, stenen zellkler br ara-da tayan btk ve hayvan soyla-

r elde edlmeye allyor. Ancakbu yntem doal yollarla yapld- n sonu ok uzun zamandaalnyor. Genetk mhendslyleyaplan deklkler se ok dahaksa srelerde gerekletrlyor.

GDOlar tarm retclerne yada tketclere saladklar fayda-lardan dolay retlyor. rnendaha dk malyetl, daha daya-nkl ve besleyc rnler elde et-mek n. GDO tohumu retcle-r nceler lern lgsn eke-cek zellklere younlamlard.

Balangta genet det-rlm tarm btklernn retl-mesndek temel ama btknnetl zararllardan korunmas-n salamakt. Daha sonra r-nn lezzetn, besn deern, g-rnmn ve raf mrn vb. l-glendren zellkler de ele aln-maya baland.

GDOlardanBeklenen Faydalar

Tarm Vermll AsndanStrese Kar Dayankllkta Ge-

lme: Btkler tarm zararllarnn

stlasna kar daha dayankl halegelrse rn kayplar da azalacak-tr. Ayrca kuraklk, don ya da arscaklk gb klm koullarna kar- dayankllk da benzer faydalarsalayablr.

Besn Deernde Gelme: Ta-rm btklerne yen genler eklene-rek rnn besleyc ntel gelt-rleblr ya da btknn doal besn-ne ek olarak fazladan besn madde-ler retmes salanablr. Bunun en

blnen rne Altn Prn olarakblnen rn. A vtamnnn nclolan br maddenn sentezlenmesn-den sorumlu genn prn btksneaktarlmasyla elde edlen btknntaneler daha yksek sevyede A v-tamn eryor. Dnya nfusununyarsndan fazlas temelde prnlebeslend n bu rn gelmekteolan lkelerde cdd br sorun olanA vtamn eksklnn gderlme-

sne yardmc olablr. Byoglen-drme de denen bu yaklamla ge-ltrlmekte olan pek ok rn var.

Genetk mhendslyle farkltrler arasnda gen aktarmyaplablyor.


>>>

27


29/125


30/125


31/125


32/125



33/125


34/125


35/125


36/125

>>>


br paras olan BPA, doacak yavrularn kl rengnbelrleyen genn almasn etklemt.

Dolnoy bu lk sonulardan sonra ek gda mad-delernn genlern almas zerndek etklern be-lrlemek n hamlelk srasnda anne farelern yye-ceklerne BPAya ek olarak folk ast olarak da bl-

nen B9 vtamn ekled. Br der deneme grubuna daBPAya ek olarak soya fasulyesnden elde edlen ge-nstn ad verlen maddey ekled. Yyecee eklenengenstn mktar, Uzakdoulularn gnlk beslenme-lernde yedkler soya fasulyes veya soya fasulyesn-den elde edlen rn mktarna denk dzeyde tutul-du. Hamle farelere bu maddeler verlnce doan fa-relerde sar renkl ve obez olanlarn saysnda ok b-yk br d ve kahvereng olanlarn saysnda b-yk br art gzlend. Annenn yedkler, yavrular-nn genlernn almasn etklemt.

Bu deklklern ardndak mekanzmaya geln-

ce; DNAnn dzlmnde herhang br deklk ol-makszn DNAnn almasnda ortaya kan bu de-klk, yan epgenetk deklk, metl ad ve-rlen ve br karbon le hdrojen atomundan olu-an kk br molekln DNAya eklenmesyle or-taya kmt. Metlasyon adn verdmz bu lemesnasnda metl gruplar DNAnn drt bazndan b-r olan stozn bazna eklenr. Metl grubunun eklen-d stozn (C) bazndan sonra gelen baz se genel-lkle guanndr (G). CG kls pek ok genn, promo-ter ad verlen kontrol blgesnde bulunur. Promo-

ter blgesnde metlasyon olmas se, o genn etknl-nn durdurulmas sonucunu dourur. Dolnoyunanne farelern yyeceklerne ekled folk ast vcut-ta metl grubu salayc olarak grev yapmt.

Dolnoyun almasnda, sar renkl farenn klyapan hcrelernde agot genne metl gruplar ek-lenmem ve bu nedenle gen normalde almamasgerekrken almaya devam etmt. Agot gen kah-vereng farede metlasyona uramt ve bu neden-le de genn almas durmutu. Fotoraa grlenve saryla kark kahvereng farelerde se lgn brdurum sz konusudur. Bu farelern hcrelernn brksmnda agot gen alyorken (sar kllar) yan ba-ndak br grup hcrede gen metlasyona uradn almyor. Bu fotorafa bakarak hang farede neoranda metlasyon olduunu rahatlkla syleyeble-cenz tahmn edyorum.

Epgenetk kontrol salayan br der mekanz-ma da DNAnn hcrenn ekrdende ok sk breklde paketlenm olmasdr. Her br hcredekDNAy ap br p gb uzatrsak uzunluu yaklakk metrey bulur. DNA nce hston adn verdmzprotenlern etrafna sarlr. Daha sonra bu proten-

DNA kompleksler yan yana gelerek dnen br mer-

dven andran br yap olutururlar. Bu yap da tek-rar kend etrafnda burgulu br eklde sarlarak kro-mozomlar oluturur. Bylece k metre uzunluun-da ve gzle grlemeyecek kadar nce br p gb olanDNA, olaanst br eklde yne gzle gremed-mz hcrenn mkroskobk ekrdene kromatn adverlen te bu yap sayesnde sar. Genlern alma-s n transkrpsyon faktrler adn verdmz pro-tenlern genlern kontrol blgelerne balanmas ge-rekr. Bunun gerekleeblmes n alacak genle-rn bal olduu kromatn yap alarak bu faktrle-

rn kontrol blgelerne ulaablmesn salar. al-mamas gereken genler kromatn yapya gmldk-ler n transkrpsyon faktrler onlara ulaamaz.Faktrler ulaamaynca da gen almaz.

Jrtle ve Dolnoyun elde ett sonular genetkblmnde yepyen br r at. nk bu sonularlk defa, yedmz yyeceklern genlermzn al-mas zernde etks olduunu, sadece bzm yed-mzle de kalmayp anne babamzn ve hatta bykanne ve byk babamzn yedklernn bzm genle-rmzn almasnda etks olablecen gsteryor-du. Bu kefn br der anlam da blnl olarak yn-lendrlecek beslenme programlaryla veya gda kat-klaryla geltrlecek beslenme ekler genlermznalmasn tedav amal olarak detreblece-mzdr. Jrtle ve Dolnoyun almalar sonucu, ye-dmz yyecekler de dhl, yaam sresnce maruzkaldmz btn evre koullarnn genlermzn a-lmas zernde neml etkler olduu gere gnna km oldu. Ntekm son yllarda yaplan a-lmalar epgenetk kontrolde ortaya kan anormal-lklern kanser de dhl ok sayda hastala nedenolduunu gsterd.

BahriKaraay

Kl rengne bakarak

agot gennn epgenetk kontrolsonucu hang farede daha fazlaaltnhangsnde susturulduunusylemek mmkn.Sar renkl farede agot genalrken, kahverengfarede epgenetk kontrol(metlasyon) sonucususturulmutur.

35


37/125


38/125



39/125


40/125


41/125


42/125


43/125


44/125


45/125

Canl ntel gsteren en kk yaam br-m olarak tanmlanablecek hcreler tp-k organzmann btn gb besne, ener-j retmeye, atk rnlerden kurtulmaya, evresy-le etkletmde bulunmaya ve oalmaya htya du-yar. Gnlk hcresel aktvteler dzenl ve uygunbr eklde gerekletreblmek n gerekl blgle-rn hemen heps, hcrenn beyn de dyeblecemzekrdekte bulunan DNA moleklnde sakl. Pek,DNA ya da uzun adyla deoksrbonklek ast nedr?

Aslnda okumasn blen n DNAnn yazlmkalnca br ktaptan fark yok. Zaman geldndehcredek lgl blm alr, okunur ve leme ko-nur. Nasl k Trkede 29 veya nglzcede 26 harfher ey fade etmeye yetyorsa, DNAdak 4 harf debtn blglern anlatlmasna yetmektedr. Ade-nn, guann, stozn ve tmn olarak adlandrlan

(ksaca A, G, C, T dyelm) deoksrbonkleotd-lern kmyasal balarla brbrne balanp yan yanadzlmnden dek kelmeler, kelmelern brle-mnden cmleler ve paragraflar oluturularak, ya-placak ler yerne getrecek molekllern nasl ol-mas gerekt betmlenr. Br n tarf edld an-laml br paragrafn tmne gen, oluan ktabntmne se genom denr.

md br ktap hayal edn k bandan sonunahbr noktalama aret veya kelmeler arasnda bo-luk olmasn Okunmas ve aradmz blgy on-da bulmak ne kadar zor olurdu, del m? Hcrennde DNAy okumas gerekt dnlrse, benzer brkarmakln sz konusu olduu ortadadr. Bu kar-makla ek olarak, nsan DNAsnn ekrdekten -kartlp alacak olsa, yaklak 2 m uzunluunda brzncr oluturaca tahmn edlyor. Hcreler mk-roskobk boyutlarda olduuna gre bu kadar malze-mey ekrdee sdrmak ve uygun zamanda gere-ken blgy buradan bulup karmak cdd br eg-dm gerektrmektedr. Pek, bu problemn zm(veya karmaann nlenmes) ne tr organzasyon-larla mmkn oluyor?

Byolojnn DlBr arkadanzn benm genlermde var dedn duyduunuzda, br yazdayalanma veya manlk gennn bulunduunu okuduunuzda, DNAs detrlmbr btkden ya da nsan genomunun fresnden bahsedldnde ya da herhang brhcre protenn etkleyerek bell br hastala y gelen br la ktnda artkbu kavramlar belk oumuz sorgulamyor ble. Son yrm ylda nanlmaz br hzla gelengen teknolojsndek yenlklern TV haberlernde ve gazetelerde ska yer bulmasylabaz kavramlarn gnlk konuma dlmze yerlemes aslnda h de artc del.Ama bu kavramlar ne kadar doru kullanyoruz, ne kadar blyoruz vebunlarla lgl bldklermz doru mu?

SPL

Ceyda Alan

44


46/125


47/125


48/125


49/125


50/125


51/125


52/125

>>>


Bu zaman aralnda k pandem, 1957-1958deH2N2 kaynakl Asya Grb ve H3N2 kaynaklHonk Kong Grb grld. 1960l yllardan son-ra H2 azald fakat H3 ve H1 kalc oldu. Bu aradaaratrclar H3 ve H1de ksm antjenk dem-ler belrledler. Bunun yannda H5N1 de kanatl-

lardan nsana bulaarak 2005ten sonra brok l-kede says ok olmayan (pandem rsk vard fakatolumad) enfeksyonlara neden oldu. Keza ndebulunduumuz yl Mekskada domuzlardan nsa-na bulaan H1N1 vrs, ncelkle nsan ve kanat-l tp nfluenza vrslernn, domuzlara bulamasve gen aktarm sonucu olutuu ortaya kondu vensan saln tehdt eder duruma geld. H1N1 veH5N1 tpler gnmzde hayvandan nsana bula-an en neml Influenza A vrslerdr.

Influenza A vrsler aslnda kanatl hayvanlar-da bulunur ve bu hayvanlarla tanr. Brok tr-

bilim ve teknik aralık 2009 sayısı

Documents