GR ZOLASYON TEKNKLER ve ZOLASYON MALZEMELER Yaltm, kullanld duruma gre d etkilerden ayrmak veya tecrit etmek anlamnda, bina yaltm (izolasyonu) ise; "yapy kendi bnyesi ile iindeki eya ve canllara zarar verici etkilerden korumak iin alnan nlemler paketi" olarak tanmlanmaktadr. Oysa bina yaltm; "malzeme retiminden uygulamasna kadar titizlik, hassaslk, ok ynl detay almasn gerektiren ve birok bilim daln ilgilendiren bir sistem btndr". Bu nedenle, bina yaltmnda, ulusal ekonomi ve evre ilikisinin ortaya konulmas ve rasyonel zmlere varlabilmesi iin ekonomi, fizik, kimya, makine, inaat, mimarlk vb bilim dallar bir egdm ierisinde bulunmaldr. Yaltm sektr, inaat, mimarlk, makine vs meslek gruplarnn oluturduu yeni ve farkl bir sektr olarak grlebilir. Dier taraftan, lkemiz inaat sektr ile otomotiv, bilgisayar vb sektrler karlatrldnda en gecikmeli sektrn inaat sektr olduu kolayca anlalr. Bu olumsuzlua ramen, modern yaltm uygulamalar her yeni teknoloji gibi gecikmeli de olsa, lkemize ulam ve belirli bir sre iinde yaygnlk kazanmaya balamtr. Baz bina yapmcs ve yaptrmclarnn halen yaltm konusunda duyarsz olmalar veya yasal sorumluluklarn yerine getirmemeleri bu i kolunun aksayan ynn oluturmaktadr. Standartlara uyan, ada teknolojiyi izleyen firmalarn rnlerini, kullanclarn da bilinli takip etmeleri, mteahhitlerden, yapda kullanlan malzemeler hakknda bilgi almalar beklenir. Yaplarn mevcut ynetmeliklere uygunluu ve denetlenmesi gerek lke, gerekse kullanclarn menfaatlerine olduu unutulmamaldr. lkemizde gerekletirilmi veya gerekletirilmekte olan konut binalar ele alndnda bunlarn byk bir ksmnn konvansiyonel yapm sistemli iskelet tayc, boluklu pimi kil veya gzenekli beton blok d duvarlar ile oturtma kiremit atlardan olutuu grlmektedir. D kabuun farkl yaltm zelliklerinin yetersiz kald ve bylece enerji ve performans kayplarnn ortaya kt, dolaysyla evrenin zarar grd tartlmaz bir gerektir. Gelimi lkelerin inaat sektr, bizim konumuz kapsamna giren yaltm malzemelerinin kullanm, artan enerji fiyatlar, teminindeki glkler, enerji retirken evrenin kirlenmesi, konfor gereksinmesi, tketici ve lke ekonomisine tasarruf getirmesi nedeniyle lkemize oranla ok artmtr. Oysa lkemizde kii bana yaltm malzemesi tketimimiz ok azdr. Yaltm uygulama dzeyi ise, lkelerin gelimilik dzeyi ile yakndan ilgili olup, sadece konut sahibi olabilme gereksinimi, yaam standardnn ykselmesiyle birlikte konforlu bir konut sahibi olabilme ynnde gelimeye balamtr. Yapda kullanlacak malzemelerin karakteristiklerinin aratrlmas, incelenmesi ve analiz bulgularnn irdelenmesi, deneysel ve gzlemsel bulgularla salanabilmektedir. Kullanm yerlerine gre malzeme karakteristiini dorudan etkileyen evresel faktr ve parametreler;

Mekanik deformasyonlar,

1

Anma, Issal etkenler, Su ve nem etkileri, Akustik sorunlar, Gne ve Atmosfer etkileridir.

Bu etkileimler, stabil ve/veya dinamik ortam artlar iin ayr ayr fiziksel, kimyasal ve mekanik deiimler asndan detay olarak incelenmelidir. Bu incelemelerin tamam, gerek zaman ve gerekse ekonomik adan olduka yksek bir deer tutaca kanlmazdr. Ancak, gnmzde en optimal bir malzemeyi seebilmek amacyla, aada verilen baz fiziksel faktr ve parametreler bir yap ve/veya kaplama eleman olarak belirlenmelidir. Bunlar; Is iletkenlii, Is depolama kapasitesi, Havann (hidroskopi)veya malzemelerden nem alma yetenei ve eilimi, Malzeme ierisinde nem iletme zellii (su iletme zellii, kapiler iletim zellii), Nemli malzemenin kuruma konusunda davran (nem desorpsiyonu), Ses emme-yutma ve bunu uzun sre koruma yetenei, Nem etkisi altnda malzemenin dayankll, Deiken scaklk ve nem etkileri altnda ekil ve hacim deiikliine olan eilim, Malzemenin yksek ve dk scaklklara dayanm zellii, Sertlik, s ve nem etkisi altnda deiimiyle ilgili zellikler, Kohezyona kar dayankllk, Yapsn koruma zellii, Kimyasal maddelere kar direnlilik (asitlerden, alkalilerden ve organik zclere kar etkilenmezlik), Eskimezlik (bozunma), Yksek dekoratif zellik, Hava artlarna dayankllk ve Malzemenin yapsal doku durumudur.

Tm dnyada olduu gibi lkemizde de srekli artmakta olan enerji maliyetleri zellikle s yaltmn en ekonomik biri klmtr. lkemiz baz byk kent merkezlerindeki binalarn yaltm durumlarna ilikin istatistiksi veriler ise yledir. 1990 ylnda 15.543 binada PAR tarafndan yaplan aratrmaya gre, ynetmelik yrrle girdikten sonra ina edilmi binalarn stanbul da %53, Ankara da %24, zmir, Kocaeli ve Bursa da %84 nde hi s yaltm kullanlmamtr. sve in halen yrrlkte bulunan bina d kabuundan bir stma mevsiminde sarf edilecek ortalama s sarfiyatn lkemiz ynetmelikleri ile karlatrrsak, stanbul da bir binada 2.8, Ankara da 3.6, Erzurum da 6.0 kat daha fazla yakt sarf edilerek ayn snmann salandn gryoruz. Kaynaklar son derece kt olan lkemiz, bir Avrupa lkesine gre 6 kat daha fazla yakt snmak amacyla harcamaktadr. Tketilen fazla yakt ayn oranda da ekonomiye ve doal evreye zarar vermektedir. Bu arada, son yllarda zellikle "yaltm" ok sk dile getirilen bir konu haline gelmitir. nceleri sadece akademik evrelerce konuulup tartlan bu konunun artk toplumumuzun

2

hemen her kesiminde yava yava da olsa itibar grmesi olduka sevindiricidir. Yap kullanclar artk ev yaptrrken, satn alrken, kiralarken zellikle s yaltmn sormaya balamtr. Her ne kadar bu bilince ulamakta olduka ge kalnmsa da, yarnlar iin bir k yaklmtr. Sonu olarak, yaltm sektrnde karlalan; sektrn gelimesine engel olan, kalitesiz yaltm uygulamalarna neden olan ve maliyeti olumsuz ynde etkileyen hususlardan bazlar unlardr;

Tantm, Teknik ve ara insan gcnn yetitirilmesi, Sistem detay ve ettleri, Yan endstri alanlar, Mevzuat gelitirme, Performans ve standart belirleme, Bilgi iletiimi ve ibirlii, Yerli teknoloji retimi veya transferi, Birim fiyat sistemi, Tevik, Onaylama sorunu, Rekabet, pazar ve D pazardr.

ISI YALITIMI ISI YALITIMI NEDR? Farkl scaklktaki iki ortam arasndaki s geiini azaltmak iin yaplan ilemlere s yaltm denir. Bu ilem binalarda; s kayb olan duvarlara (d duvarlar), atya ve tabana s yaltm malzemeleri tatbik edilmesiyle yaplr. ISI YALITIMININ AMACI Yaplarn, uzun yllar deerini koruyarak, iinde yaayanlarn konfor artlarn salayabilmesi ve kullanm performansn ina edildii haliyle devam ettirebilmesi, i ve d etkenlere kar yeterince korunmas ile mmkndr. Yap, maruz kalaca zorlayc artlar n grlerek tasarlanmamsa, bu koullara kar direnmekte zorlanr, kendisinden beklenen ilevleri yerine getiremez duruma gelir. Ortalama konfor artlarnn salanmasnn bedeli byle bir yapda, gz ard edilemeyecek ekilde artar. Yapnn tayc veya dolgu blmleYaplarn, uzun yllar deerini koruyarak, iinde yaayanlarn konfor artlarn salayabilmesi ve kullanm performansn ina edildii haliyle devam ettirebilmesi, i ve d

3

etkenlere kar yeterince korunmas ile mmkndr. Yap, maruz kalaca zorlayc artlar n grlerek tasarlanmamsa, bu koullara kar direnmekte zorlanr, kendisinden beklenen YAPILARDA ISI YALITIMI YAPILMASININ FAYDALARI -Is yaltmyla snma ve soutma giderleri nemli lde drlr. -Bina iinde ve duvar yzeyinde souk noktalar nlenerek, homojen bir scaklk ve konfor elde edilir. -D kabukta oluan ssal farkllklar tonlarca yke edeer gerilmeler ve atlamalar yapabilmektedir. Is yaltm yaplm binalarn d kabuu ve yap elemanlar, bu byk gerilmelerden ve rutubetin tahrip edici etkisinden korunur. -Yap elemanlar iinde youmay nler. -Istmada ve soutmada enerji masraflar ve iletme giderlerinden tasarruf salar. Buna bal olarak hava kirliliinin azaltlmasna katkda bulunur. -Is yaltm yaplm bir binada s kayb ve kazanc hesaplarna gre, daha kk kapasitede stma, soutma cihaz ve armatrleri kullanlacandan, ilk yatrm maliyeti azaltmaktadr. -Is yaltm yaplm bir yapda stma veya soutmada daha az enerji kullanlacandan, snrl olan enerji kaynaklarnn verimli kullanlmas ve gelecek nesillere de braklabilmesi iin gereklidir. ISI YALITIM MALZEMELERNDEN NE GB ZELLKLER ARANMALIDIR ? -yi bir yaltm malzemesi bnyesine su almamaldr. Su, s izolasyon malzemesinin en byk dmandr ve izolasyon etkisini bozar. -Mekanik yk ve darbelere yksek derecede mukavim olmaldr. (Bu zellik, malzemenin srekli yaltm yapabilmesi iin gereklidir) -Hafif ve sert olmaldr. (Bu malzemenin kolay tanmas, tatbik edilmesi ve ilenebilmesini salar) -Tatbikat iilii ok kolay, basit ve hzl yaplabilmelidir. -Is yaltm malzemesinin performans, bina kullanldka, eksilmeden devam etmelidir. -Uygulamada zel ve uzun sreli iilikler gerektirmemelidir. -Uygulama detay bina fiziine uygun olmaldr. -Teras uygulamalarnda, su yaltmn termik oklarn tahribinden ve darbelerden korumaldr. -Aleve direnli ve B1 yangn snfnda olmaldr. -Kullanlaca yerlerdeki scakla dayankl olmaldr. -evreye ve insan salna zarar olmamaldr. -Binada kullanlaca yerdeki (at, duvar,..) gerekli younluk ve zellikte olmaldr.

4

ISI YALITIMININ NEM Bugn lkemizin enerji tketiminin yaklak %41i binalarn stlmas, serinletilmesi, havalandrlmas gibi, konforun salanmasna ynelik olarak kullanlmaktadr. Bu perspektiften baklrsa, enerji korunumu ve pasif iklimlendirme stratejilerinin tasarm ve uygulamaya aktarlmasnda mimar, bu stratejiler ile entegre olabilecek ekilde aktif iklimlendirmenin tasarlanp uygulanmasnda ise tesisat mhendisi byk sorumluluk tamaktadr. Bu almada 1973lerde yaanan enerji krizi, zellikle enerji asndan darya baml olan Avrupa lkelerinde enerji korunumu ve enerji etkinliini n plana kartma ve enerji etkin tasarm yaklam gereini ortaya karmtr. ISI YALITIMININ FAYDALARI -Is yaltm, binadan darya olan s kaybn azaltr; dolaysyla snma iin harcanan yakt miktar da azaltlm olur. Is yaltm sayesinde hem doalgaz konforundan daha fazla yararlanr, hem de tasarruf salarsnz. -Is yaltml duvarlarn i yzeylerinde terleme sonucu kflenme ve siyah lekeler olumaz, sva ya da boyalar kabarmaz. -Mekanda dengesiz bir s dalm (pencereye yakn yerler souk, i taraflar daha scak) olmaz. Bylece daha salkl bir ortam oluur. Doalgazdan elde ettiiniz verim artar. -Is yaltml perde duvarlarn iinde difzyon sonucu su youmas olumayaca iin duvardaki malzemeler hasara uramaz. (rnein inaat elikleri paslanmaz.) -Yazn soutma giderleri azalr. " Is yaltm yaplmasyla, binadan darya olan s kayb yaltmsz duruma gre azalr, dolaysyla snma iin tketilen yakt miktar da azalm olur. Bu azalma miktar, binanzn bulunduu iklim blgesine gre deimekle birlikte %50 - %70 arasndadr. Yani yaltmsz bir eviniz varsa ve kn evinizi stmak iin ayda 100 birim yakt tketiyorsanz, evinizi yaltarak bu tketimi 50 birime hatta 30 birime drebilirsiniz. Baka bir ifadeyle ayda 100 TL yakt faturas yerine, ayda 50 TL hatta 30 TL fatura dersiniz. " Is yaltml duvarlarda i yzeylerde terleme sonucu kflenmeler, siyah lekelenmeler ve sva veya boya kabarmalar (k aylarnda ok sk grlen, ama dardan su szmas olarak nitelendirilen durum) olumaz. " Yaanlan odalar iinde hastalanmaya neden olan blgesel scak-souk farklar olumaz, dolaysyla salk harcamalar azalr. " Is yaltml duvarlarn iinde difzyon sonucu su youmas olumayacandan, duvarlardaki malzemeler korozyona uramaz (rnein inaat elikleri paslanp incelmez). " Is yaltml binalar daha az yakt yakacaklarndan havay kirletme miktarlar azalr. Is yaltm; DAHA Y VE SALIKLI YAAM KONFORU SALAR. ENERJ TASARRUFUNU CDD ORANDA SALAR

5

YAPI MRN UZATIR. ZARARLI MADDE EMSYONUNU AZALTARAK SALIKLI EVREY OLUTURUR. YAPILARDA YATIRIM MALYETN DRR. YAPILARDA KULLANILAN ENERJ MALYETN MNUMUM % 40 ORANINDA AZALTIR. KOROZYONU NLER. B.ARME DEMRLERNN RMESNE MAN OLUR. BNALARDA YOUMA VE RUTUBET NLER. LKENN EKONOMK KALKINMASINA KATKI SALAR.

Ayrca s yaltmnn nemi hakknda unlar da syleyebiliriz:

1 - D duvarlar dardaki hava artlarnda olmayp i oda ssnda olacandan souk duvarlar stma - soutmada (Gkyzn Istma - Soutmada) luzumsuz enerji kullanlmayacandan %70' e varan enerji tasarrufu salar. 2 - Souk duvarlar nnne konan stc (kalorifer) ile arkasn stp uzak keler souk kalacandan terleme olur, demirler paslanr. Oluan rutubetten i, d, boya, sva zarar grr, bakm masraf artar. 3 - Oluan rutubet binann demirlerinin rmesine neden olur. 4 - Oluan rutubet binann iindeki parkelere, mobilyalara, eyalara zarar verir. 5 - Romatizma ve astm gibi rutubetin sebep olduu hastalklara neden olur. ISI YALITIMINDA KULLANILAN MALZEMELER Geni aklkl sanayi yaplarnda, hzl bir inaat iin, genellikle elik iskelet veya prefabrik betonarme iskelet sistemleri tercih edilmektedir. Bu sistemlerin doal sonucu olarak da, at ve duvar yzeylerinin kapatlmasnda, aras s yaltml 'sandvi" rtler kullanlmaktadr. lkemizde uygulanan at ve duvar kaplama lar, kullanlan s yaltm malzemesinin cinsine gre drt grupta toplanmaktadr: * Poliretan kpkl sandvi metal rtler. * Yeni ya kan, polistiren kpkl (styroporlu) sandvi metal rtler, * Camyn ilte ile sandvi metal rtler ve * Tayn levha ile at rtleri ve duvar kaplamalar. ISI YALITIMINDA GENEL KURALLAR zellikle tekstil sanayiinde, ierideki ar rutubetin, buhar difzyonu yoluyla s yaltm 6

malzemesine girerek etkenliini bozmas sonucu, yeterli s yaltm salanamayarak, at ve duvar rtlerinin i yzey scakl dk kalmakta ve terlemeye yol amaktadr. Dolaysyla, bu sistemde en nemli husus, buhar geiini kesmek ve herhangi bir hata sonucu geen buhar ise, s yaltmn slatmadan dar atmaktr. Buhar Kesici: Buhar geiini engellemek amacyla, s yaltmnn scak taraftaki yznde (i yznde) buhar kesici malzemeler kullanlr. Metal rtler, buhar geirgenlik direnci sonsuz olduundan, bu konuda en uygun malzemedir. Is yaltml sandvi metal kaplama sisteminin alt veya i rts bu grevi yaptndn ayrca bir buhar kesiciye ihtiya duyulmaz. Konforlu yaam iin nasl bir stma sistemi gereklidir? Konutlarn tm enerji gereksinimini karlamak amacyla tasarlanan "Merkezi Enerji Sistemi" Trkiye'de ilk kez Aygaz tarafndan uyguland. Merkezi Enerji Sistemi, snma, scak su, piirme gibi konutlarda enerjiye ihtiya duyulan tm alanlar iin global ve konforlu bir zm. zellikleri; "Merkezi Enerji Sistemi" tek tip yaktla pek ok zm salayan, tketicisine doalgaz rahatln sunan bir sistem. Yakt olarak kullanlan "propan", sorun yaratan motorinin ada bir alternatifi. Kazan dairesinin temiz kalmasn salayan propan, koku yapmayan, evreyle dost bir enerji kayna. Yandnda azot oksit, kkrt gibi evreye zararl maddeler aa karmaz. Havayla kartnda tam olarak mavi alevle yanar, kurum ve is brakmaz. Isl kapasitesi ve yanma verimi yksek olmas nedeniyle propan dier yaktlara gre daha ekonomik. Aygaz Merkezi Enerji Sistemi'nde tketim miktar daha az. En dk scalklarda bile svlamayan propan kullanld iin sistemde ek bir buharlatrc nitesine gerek duyulmuyor. Propann 1 kg' yandnda yaklak 11.100 kCal'lik s verir. Bu s 2,86 kg kmr, 1,35 m3 doalgaz, 1,25 kg fuel-oil ve 1,16 kg motorinin verecei enerjiye denktir. "Merkezi Enerji Sistemi"nde kullanlan kk boy LPG tanklar bahede toprakaltna gmlebildii gibi toprakstne de monte edilebilir. 10 Soruda Is Yaltm 1-Is yaltm nedir? Binalarmz kn sour, yazn ise snr. Kn kmr, doalgaz gibi yaktlar kullanarak evimizi soumamas iin str; yazn ise snan evimizi klimalarla souturuz. Is yaltm, kn snmak yazn da serinlemek iin harcadmz enerjiyi azaltmak ve daha rahat ortamlarda yaamak amacyla binalarn d cephe duvarlar, cam ve doramalar, atlar, demeleri ve tesisatlarnda, s geiini azaltan nlemler almaktr. 2- Is yaltmnn faydalar nelerdir? Ynetmeliklere uygun yaplacak s yaltm, snma veya serinleme amacyla yaptmz harcamalardan ortalama % 50 tasarruf ederek yazn serin kalmaya kn daha iyi snmaya

7

imkan salar. Dengeli oda scaklklar yaratarak konforlu ve salkl mekanlar oluturur. Evlerde kflenme, siyah leke ve mantar olumasna neden olan youmay (terlemeyi) nler. Is yaltmyla ayrca yakt tketimi ve dolaysyla atk gazlar azaltlarak evrenin korunmasna katkda bulunulur. 3- Is yaltm binann nerelerine yaplr? Is yaltm - Binalarn at ve duvarlarna - Toprak temasl mahallere - Katlar ayran demelere - Tesisat borular ve havalandrma kanallarna - Garaj, depo gibi stlmayan blmlere bakan duvarlara yaplr. Ayrca zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlarak kn pencerelerden oluan s kayplar azaltlr, yazn binaya gne ss girii snrlanr. 4- Is yaltm nasl yaplr? Is yaltm evlerimizin at, deme ve da bakan tm duvarlarna s geirmeyen malzeme uygulanmasyla yaplr. Pencerelerde de zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlmaldr. Is yaltm binalarn iinden veya dndan uygulanabilir. Is yaltmnn nemli bir unsuru da tesisatlarn yaltlmasdr. 5- Is yaltmnn maliyeti nedir? Is yaltmnn binann yapm aamasndaki maliyeti, bina maliyetinin % 2si ile 5i arasndadr. naat aamasnda s yaltm yaplm bir binada; dk kapasiteli kazan, klima, kk radyatr ve tesisat kullanlaca iin yatrm ve iletme maliyeti de azalacaktr. Is yaltm iin yapacanz harcamalar, salanan enerji tasarrufu ile 2-5 yl iinde kendini geri der. 6- Is yaltm ne kadar srede yaplr? Binalarda yaplacak s yaltm uygulamalar iin gereken sre; yapnn ihtiyalar, bykl ve yaltm uygulamasnda alacak kii saysyla ilikili olarak belirlenir. Genel olarak s yaltm uygulamalar, orta byklkteki bir bina iin 1-4 haftalk zaman zarfnda tamamlanr. Dtan yaplan yaltm uygulamalarnn ar souk ve yal gnlerde yaplamad unutulmamaldr. 7- Is yaltmnn Trkiyeye yararlar nelerdir? Hesaplamalar, tm konutlarn standart ve ynetmeliklere uygun olarak yaltlmas durumunda, lkemizin ylda yaklak 3 milyar dolar tasarruf yapacan gstermitir. Ekonominin

8

canlanmas, istihdamn artmas, retim ve uygulama ile birlikte artacak vergi gelirleri dier nemli faydalar arasndadr. Bu tasarrufun eitim, salk vb. zorunlu ihtiyalarmza aktarlacan gz nne aldmzda, yaltmn toplumsal refahmz iin de nemli katklarnn olaca bir gerektir. 8- Is yaltmnn dnyaya katklar nelerdir? Is yaltm, binalarn daha az yaktla stlmasn salayacandan atmosfere yaylan karbondioksit (CO2), kkrtdioksit (SO2) ve dier gazlar azalr. Bylece atmosferde oluan sera etkisi, kresel snma ve iklim deiiklii ile mcadeleye katkda bulunulur. Dnyann snmas kutuplardaki buzullarn erimesine ve iklim deiikliklerine yol amakta; buna bal olarak doal hayat giderek yok olmaktadr. 9- Is yaltm iin nereye bavurulur? Is yaltm konusunda bilgi edinmek iin 0800 211 33 67 numaral cretsiz danma hattndan, 0212 274 46 24 numaral telefondan ya da info@izoder.org.tr adresine e-posta gndererek ZODERe (Is Su Ses ve Yangn Yaltmclar Dernei) ulaabilirsiniz. ZODERi aradnzda, size sorununuzla ilgili zm nerileri sunulur. Yaltm uygulamas yaptrmaya karar verdiinizde ZODER yeleri sizinle temasa geerek randevu talep eder. Binanzn cretsiz olarak incelenmesinin ardndan uygulamann maliyetine ynelik teklif hazrlanr. Size ZODER yelerinden uygun olanlarn semek kalr. 10- Yaltm konusunda bilgi edinebileceim yaynlara nasl ulaabilirim? Yaltm ile ilgili teknik bilgilere, ZODERin 2 ayda bir yaymlad ZOLASYON DNYASI dergisi ve ZODERin resmi web sitesi olan www.izoder.org.tr araclyla ulaabilirsiniz. ZODERi telefonla arayarak ya da web sayfasndaki formu doldurarak dergiye abone olabilirsiniz. ZOLASYON DNYASI dergisi belirlediiniz adrese ulatrlacaktr. DORU BLNEN YANLILAR YANLI: Binamz dardan su alyor, yzeye sva veya zift srerek kalc bir zm elde edebiliriz. DORU: ncelikle duvarnzda su bulunmasna neden olan etkenlerin aratrlmas ve bunlara kar nlem alnmas gerekir. Is yaltm olmamasndan kaynaklanan bir durumda, iten veya dtan s yaltm yaplarak sorun zlmeli. zellikle yal gnlerde dardan su szmas sz konusu ise yapnzdaki atlaklar veya boluklar, su szdrmaz malzemeler kullanlarak tamir edilmelidir. YANLI: Srlerek uygulanan s yaltm malzemesi vardr.

9

DORU: Boya ve benzer malzemelerle s yaltm yaplamaz. Is yaltm, s iletkenlik katsays dk, belli bir kalnl olan malzemeler ile yaplr. Kalnlk arttka s yaltm miktar artar. Sva ve boya tabakalar s yaltm yapmaz. YANLI: Scak bir blgede yayoruz. Is yaltm yaptrmamza gerek yok. DORU: Is yaltm kn snmak, yazn serinlemek iin harcadmz enerji ve yakttan tasarruf salar. Bir binann soutulmas, stlmasndan daha fazla enerji gerektirdii iin scak iklim blgelerinde de mutlaka s yaltm yaplmaldr. YANLI: Binamzn duvarlar gaz beton ile rlmtr. Ayrca s yaltm yaptrmamza gerek yoktur. DORU: Gaz beton bir yap malzemesi olup s yaltm malzemesi deildir. Yap hangi malzemeden yaplm olursa olsun kolon ve kiriler dahil olmak zere tm cepheler, at ve taban mutlaka s yaltm malzemeleri ile yaltlmal ve pencerelerde zel kaplamal yaltm cam niteleri ve yaltml doramalar kullanlmaldr. YANLI: Binamz zellikle kuzey tarafndan souk alyor. Sadece kuzey cephesine yaltm yaptrmamz yeterli olacaktr. DORU: Sadece tek cephede yaplan yaltm, s kprleri oluturur. Yaltmn yaplmad dier cephelerde problemler devam edecektir. Bu nedenle tm yap bileenlerinde (at, duvar, deme, kma, cam ve dorama) yaltm yaplmaldr. YANLI: Is yaltmn kendi bama ya da tandk ustalar vastasyla uygulayabilirim. DORU: Binanz mutlaka uzmanlarca incelenmeli ve sorununuzun zmne ynelik olarak yaplacak s yaltm uygulamalar, konusunda bilgi birikimi olan yaltm firmalarnca yaplmaldr. Bu firmalara ZODER aracl ile ulaabilirsiniz. YANLI: D cepheme cam mozaik, PVC, alminyum vb. kaplama malzemeleri yaptrrsam s yaltm yaptrmama gerek kalmaz. DORU: Kaplama malzemeleri s yaltm yapmazlar. Bu malzemelerin ilevleri ile s yaltmn kartrmamak gerekir. ISI YALITIMI HAKKINDA MERAK EDLENLER Is yaltm pahal mdr? Is yaltmnn da belirli bir maliyeti vardr. Ancak bu maliyet bina inaat maliyetinin %2 'is ile %5 'i arasndadr. stelik s yaltm uygulamasna verilen para, daha az yakt yakarak ve daha kk kapasiteli bir stma sistemi kurarak birka stma sezonu iinde geri kazanlr (amorti edilir). Buna somut bir rnek verelim; 5 katl ve her katta her biri 90 m2 'lik ikier daire olan bir apartman dnn. Bu apartmann yaltmsz durumdaki (ki Trkiye 'deki binalarn hemen hepsi yaltmszdr) s kayb ve yakt tketimlerini, yaltml durumdaki s kayb ve yakt tketimi ile karlatralm. Tablo 1. 'de bu karlatrma saysal olarak grlmektedir.

10

Tablo 1.. Apartmann yaltml ve yaltmsz durumu arasnda s kayb ve yakt tketimi

asndan bir karlatrma Tablo 1. 'de grld gibi, bu apartmana s yaltm yaplarak sezonluk yakt tketimi 11782 m3 'den, 4282 m3 'e azaltlmakta ve enerji tasarrufu salanmaktadr. Ancak s yaltm uygulamas, binaya yaltmsz duruma gre ekstra bir inaat maliyeti getirmektedir. Fakat, bu maliyet art, sezonluk yakt maliyeti ve stma sistemi ilk yatrm maliyetindeki azalma ile amorti edilir. Amortisman hesab yaplrsa bu srenin yaklak 4 yl (4 stma sezonu) olduu grlr. Yani bu apartman sakinleri daha az yakt faturas demek suretiyle, ilk 4 yldan sonra srekli karda olacaklardr. Tabii ki, ortalama 50 yl kullanma mr bitiimiz bir bina iin 4 yllk bir amortisman sresinin uzun olduu sylenemez. Ayrca, s yaltm ile salayacanz konfor artlar da size ekstradan bir kazan olacaktr. Tablo 2. 'de maliyet karlatrmas ak bir ekilde grlmektedir. Tablo 2. Apartmann s yaltm uygulamasn amorti etme sresi

Is yaltmnn yalnzca bireysel kazanc m var? Hayr, toplumsal kazanlar da vardr; Trkiye, DE verilerine gre (1996), tkettii toplam enerjinin %61,5 'ini ithal etmektedir ve toplam tketimin %29 'u binalarn stlmasnda kullanlmaktadr. imdi bunun parasal karlna bakalm. Tablo 3. 'de 1990 'dan 1998 'e kadar lkemizde konutlarda tketilen enerji miktarlar ve parasal karlklar verilmitir. (Tablodaki veriler Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi 'nin 1998 Enerji statistikleri kitapndan alnmtr.)

Tablo. Konutlarda toplam enerji tketimi

11

rnein 1998 ylnda konutlarda 18.784.000 Ton Edeeri Petrol (TEP) enerji tketilmitir. Bunun Fuel Oil olarak karl 2.959.000.000 $, doalgaz karl 3.923.000.000 $ (ABD Dolar) olmaktadr. Eer binalarmz s yaltml yaplm olsayd, ortalama %50 tasarruf varsaym ile ylda yaklak 1,5 - 2 milyar $ enerji tasarrufu salanabilirdi. Ayrca u anki durumda, konutlara verilen ayn doalgaz miktar ile doalgaz abonesi says iki katna karlabilirdi. Benim u an kullanmakta olduum binaya yaltm yapmak istiyorum, bu mmkn m? Kullanlan binalarda (mevcut binalarda) eitli s yaltm uygulamalar mmkndr. Binann fiziksel durumuna gre, tek kata veya tm binaya uygulama yapmak mmkndr. Ben evimde soba kullanyorum ve tek bir oday styorum, s yaltmnn bana ne faydas olur? Soba kullanarak tek odann stlmaya allmas durumunda tketilen yakt, merkezi sistemle (kalorifer) btn evin stlmas durumunda tketilen yaktn ortalama %70 'i ile %80 'i arasndadr. Bunun nedeni sobada yaklan yaktn verimi (zellikle odun veya kmr yaklmas durumunda) %20-30 mertebesinde iken, kalorifer kazanlarnda bu verim %80-98 arasndadr. Dolaysyla, btn evi stabileceimiz kadar yakt yakp tek oday stacamza, ayn yaktla tm evi stmak daha doru olur. Mmknse soba yerine merkezi stma sistemleri tercih edilmelidir. Binalarda s yaltm uygulamalar hangi kurallara gre yaplmal, bunu belirleyen bir standart var m? Evet. 14 Haziran 1999 tarihli Resmi Gazete 'de yaynlanan TS 825 numaral standart (Is Yaltm Kurallar Standard) ile 08 Mays 2000 tarihli Resmi Gazete 'de yaynlanan Binalarda Is Yaltm Ynetmelii birlikte 14 Haziran 2000 tarihinden itibaren Trkiye'de yeni yaplacak tm binalarda uyulmas gereken zorunlu bir standart ve ynetmelik olarak yrrle girmitir. Bu standart ve ynetmelie gre yeni yaplacak her binada s yaltm uygulamas zorunludur. 14 Haziran 2000 tarihinden nce ruhsat alnm mevcut kullanlan binalarda s yaltm zorunlu mudur? Hayr. Bu tip mevcut binalarda s yaltm istee baldr. Ancak, s yaltmnn mecburi olduu iin deil, faydal olduu iin yaplmas gerektii unutulmamaldr. K aylarnda yaadm evin da bakan duvarlarn i yzeylerinde slanma, siyah lekelenmeler ve kflenmeler oluyor bunu nasl engellerim? Is yaltm yaplmam duvarlarda duvarlarn i yzeyleri souk olur ve i havadaki su buhar bu souk yzeylerde youur. Youma sonucu duvarlar slanr ve slanmann haftalarca srmesi sonucu duvarlarda siyah kf ve mantarlar oluur. Bu problemi boya, badana veya sva ile zemezsiniz. Bunu engelleyebilmenin tek yolu duvarlarn i yzey scaklklarn ykseltmektir. Yani duvarlarnza s yaltm yaptrmaktr En iyi s yaltm malzemesi hangisidir?

12

Btn s yaltm malzemelerinin kullanldklar detaya gre avantajlar ve dezavantajlar vardr. Farkl detaylara uygun farkl s yaltm malzemeleri vardr. Bir yaltm malzemesi her detayda kullanlamaz. Uygun detay ve malzeme seimi iin bu konuda uzman kiilere danlmaldr. ISI ZOLASYONU Binalarda s yaltm; mevsim artlarna gre binay stmak veya soutmak iin salanan souk yada scak havann darya kamasn/girmesini nleyerek s ekonomisi ve sl konfor salamak amacyla yaplr. Bina yapmndaki gelimeler ile birlikte, yaplar kaln boyutlu ve ar malzemelerden narin-ince boyutlu hafif malzemelere gemitir. Bu durum, salad birok yarar yannda yap fizii ve s yaltm konularnda daha dikkatli davranmak gereini ortaya getirmitir. Binann s yaltm; yapnn gerek kn, gerekse yazn karlaaca d artlar gvenle karlayabilecek ekilde dnlmelidir. Binann s etkilerine kar yaltlmasnda ama, yapnn zararl boyutlarda s hareketleri ve buhar youmas sonucu zaman iinde yap hasarlarnn (don hasar, nem hasar, kflenme, bozulma, demir aksamnn rmesikorozyonu vs) ortaya kmasn nlemektir. Dolaysyla yapnn bakm masraflarn snrl dzeyde tutmak, yaanlan i ortamn konfor artlarna uygun, kn stma, yazn soutma enerjisinden tasarruf salayarak aile ve ulusal ekonomimize katkda bulunmaktr. inde yaadmz konutlarda s yaltm amal konforu salamak ve optimum artlarda scaklk dengesini kurmak, yaplarda kullanlan malzemenin seimi ile direkt ilgili bir durumdur. Seilen malzemenin hangi trden bir yap malzemesi olursa olsun, ssal yaltm etkileri ve s geirimlilik karakteristii analiz edilerek, irdelenmelidir. Yaplarda i hava scaklnn ve buna bal olarak yap kesitini oluturan (duvarda, tavanda, tabanda) elemanlarn i yzey scaklklarnn belli deerlerde olmas gerekmektedir. Yaplan literatr aratrmalar, i ortam scaklnn 18-20 C, yap eleman scakl ise 16-18 C de olmas ile arzu edilen konfor artlarnn salanabileceini gstermitir. Ayrca, yaz ve k iklim artlarnda her iki scaklk derecesinin 3-4 C lik bir farkla kabul edilmesi yeterli grlmektedir. Binalarda stma enerjisi ihtiyac d duvar trne bal olarak deimektedir. Tketilen bu enerjinin byk bir ksm, stma ve soutma amal olmaktadr. Kullandmz binalar, kn byk s kayplarna, yazn ise byk s kazanlarna maruz kalmaktadr. Gerek mteahhitler, gerekse konut kullanclar genelde bu olay gz ard etmekte, binann sadece estetik ve gzel grnne arlk vermektedirler. Durum byle olunca, zellikle bina inaat esnasnda uygun olmayan yap malzemeleri seimi ve yaplmayan basit uygulamalar ile binann kullanm mr sresince, hem konut sahiplerine hem de daha fazla enerji tketimi ile evre zerine olan olumsuzluklar artarak devam etmektedir. Yaplan bir rnek almada, stanbul ve Elaz da 10x12x2.6 m llerinde mstakil stmal (fuel-oil), duvarlarnda toplam 20 m cam yzey olan bir bina konu olarak seilmi, s yaltmsz (mevcut) ve yaltml durumun sonular alnmtr. Sz konusu yapda; 10 cm cam yn at iltesi (atya), 5 cm XPS (Ekstrde Polistren) s yaltm levhas (duvarlara iten uygulama) ve 5 cm XPS s yaltm levhas (demeye) uygulanarak s yaltm yaplmtr. Is yaltm toplam maliyeti Austos 2001 birim fiyatlarna gre (K.D.V., iilik, nakliye ve malzeme bedeli dahil) yaklak 1.478.000.000.- TL dir. Is yaltm sonucu

13

salanan yakt tasarrufu ve hava kirletici atklardaki azalma miktar hesaplandnda Tablo 1.1 ve 1.2 deki sonular elde edilmitir. Mevcut Yaltmsz stanbul 3.7 Ton 1.443 Is Yaltml Bir Yldaki Muhtemel Tasarruf stanbul Elaz 2.7 Ton 4.2 Ton 1.053 1.638

Elaz stanbul Elaz 5.6 Ton 1.0 Ton 1.4 Ton 2.184 390 546 Milyon Milyon TL/Yl Milyon TL/Yl Milyon TL/Yl Milyon TL/Yl Milyon TL/Yl TL/Yl Tablo 1.1. rnek Binann Yaltml ve Yaltmsz Durumunda Tketilebilecek Yllk Yaklak Yakt Miktar ve Maliyeti Mevcut/Yaltmsz Is Yaltml stanbul Elaz stanbul Elaz CO2 Ton/Yl 11 16.6 2.9 4.1 SO2 kg/Yl 1.8 2.8 0.5 0.7 NOx kg/Yl 21 31.9 5.7 7.9 CO kg/Yl 7.2 10.9 1.9 2.7 CxHy kg/Yl 1.5 2.4 0.4 0.6 Partikl kg/Yl 5.3 8.0 1.4 2.0 Tablo 1.2. rnek Binann Yaltml ve Yaltmsz Durumunda Olas Hava Kirletici Atk Miktarlar Zararl Maddeler Tablo 1.1 ve 1.2 verilerine gre; bir ylda yaklak %70 yakt tasarrufu yaplmakta, s yaltmna yaplan yatrm stanbul 'da 1.5 ylda Elaz 'da ise 1 ylda kendini amorti edebilmektedir. (Fuel-oil: 390.000 TL/Litre) Hava kirliliindeki azalma ise %75 mertebesindedir. Tablo 1.1 'de verilen %70 kazan, hem enerjisi byk oranda da baml olan lkemiz hem de bina kullanclar iin kmsenemeyecek bir rakamdr. Yaltm iin yaplan yatrmlar ise, salanan bu tasarrufun yannda nemsiz kalmaktadr. Bu nedenle, s yaltmnn neminin ve getirdii kazanlarn toplumun her kesimine ok iyi anlatlmas ve bu konuda bilinli bir toplumun oluturulmasna allmaldr. Konu zerinde yaplan analitik hesaplara gre, iyi bir s yaltm ile enerji tketiminden %70-80 tasarruf salamak mmkn grnmektedir. Basit bir s yaltm durumunda ise bu kazan yaklak %50 dzeyindedir. Yine, iyi bir yaltm ve enerji ynetimiyle 150 kWh/Yl olan enerji tketimi 70 kWh/Yl 'a drlebilir. Konunun daha iyi akla kavuturulmas bakmndan Tablo 1.3 'de verilmitir. Yaltm Derecesi Yetersiz Orta yi D Kaplar ve Pencereler ift Cam ift Cam Cam at 18 cm Beton D Duvar Deme Is htiyac kWh/Yl

30 cm Delikli 18 cm Beton 34.790 Tula +5 cm Yaltm +5 cm Yaltm +5 cm Yaltm 15.280 +15 cm Yaltm +12 cm Yaltm +10 cm Yaltm 8.790

14

Tablo 1.3. Yaltm Derecelerine Gre Is htiyac Tablo 1.3 incelendiinde binann yaltm derecesinin "yetersiz" dzeyden "iyi" dzeye getirilmesi durumunda s ihtiyacnda %74.7 gibi olduka nemli dzeyde bir azalma sz konusudur. Dier bir deyile, yaltm dzeyi ykseldike enerji tketimi azalmakta, yaklak %75 gibi nemli boyutlarda enerji tasarrufu salanmaktadr. Yaplarn s etkilerinden korunmas, yalnzca yaplar kullananlara daha salkl bir yaam ortam salamakla kalmaz, stma ve soutma sistemleri ilk yaltmlarda ve yllk enerji giderlerinde tasarruflar da beraberinde getirir. Azalan yakt tketiminin hava kirliliini azaltma abalarna katks da kmsenmeyecek boyuttadr. Dier taraftan, tasarm aamasnda dnleceksl korunum nlemleri yaplarn neme kar korunmalar iin gerekli birok nlemin alnmasn salayacak, bylece de yaplarn mrnn artmas ynnde nemli admlar atlm olacaktr. Is yaltmsz d duvarda, malzemeye bal olarak s geirimlilii, binann stma enerjisi gereini artrmakta; bu durumda evre kirliliine neden olan gaz oranlar da artmaktadr. Yaltmdan vazgeerek, yapm maliyetinin drlmesibir avantaj olarak grlmekte ise de termal konforu salam bi i ortamda yaz ve k mevsimlerinde harcanan enerji ile kullanclar, ulusal ekonomimiz ve evremiz byk kazanlar salamaktadr. zellikle son yllarda, elektrik tketimine ynelik, yeni yatrmlarn yaplamay, gelecek dnemlerde balamas muhtemel elektrik kesintileri ve her geen gn dvize bal olarak artan petrol ve trevi yaktlarn tketiminde, acilen tasarrufa ynelmemize dair bir iarettir. Bu nedenledir ki, byk oranda enerji tketiminin olduu yaplarda, ulusal ve/veya blgesel mevsim artlar gz nne alnarak, yaltmn zorunlu tutulmas artk kanlmaz grnmektedir. Bu konuda yerel ynetimlere byk sorumluluklar dmektedir. Yerel ynetimler, mevzuatlarnda ciddi ve tutarl yaklamlarla seri deiiklikler yaparak, yaltm projesi olmayan ve yaltm projesini uygulamayan binalara kullanma izninin verilmemesi yoluna gidilebilir. Dier taraftan, ilgili birim veya kamu kurulularyla yakn ibirlii yaplarak bu durumdaki binalara elektrik, telefon vb alt yap hizmetlerin verilmesi bu arta balanabilir. Bylece, binann yaltlmas bir zorunluluk haline sokulabilir. Byle bir almaya geerken, ilgili taraflarn bina yaltmnn gerekliliine ikna edimesi veya inandrlmas konusu beraber yrtlmelidir. Bu konuda, eitim-retim, basn yayn gibi kurulularn sz konusu almann iine sokulmas gerekliliinin yan sra srekli gndemde tutulmaldr. Aslnda s ihtiyacnn tespit edilmesi iki bakmdan gereklidir. Birincisi, mevcut enerji kaynaklarnn korunabilmesi ve hava kirlilii nlemleri, yaplardaki enerji ihtiyacnn gerekten enerji tasarrufu salayacak ve hava kirliliini nleyecek ekilde stlmalarnn planlanabilmesi iin planlayclarn eline bir hedef deer verilmesi istenmektedir. kinci olarak, anlan uygulama iin, birinciye gre daha kesin bir fiziksel ynteme ihtiya vardr. Dier taraftan, hava kirlilii sadece lkemizin bir sorunu deildir, evrensel bir boyutu vardr. Fosil yaktlarn giderek daha fazla tketilmesi sonucu doann kendisini temizleyebileceinden ok daha fazla kirlilik atmosfere yaylmaktadr. Buna paralel olarak, malesef yanma rn olarak atmosfere yaylan CO2 'nin doal temizlenmesi grevini stlenmi olan yeil alanlar hzla daralmakta ve her geen gn dnya atmosferindeki CO2 miktar artmaktadr. Kat, sv ve gaz yaktlarn yanmas sonucu yakacan trne ve yanma 15

ilemine bal olarak eitli miktarlarda deien, azot oksitler, karbonmonoksitler, hidrokarbonlar, klor, halojenli bileikler, polisilik organik maddeler ile partikl halinde kat maddeler atmosfere yaylmaktadr. Bunlar insan salna, doal hayata ve dolaysyla ulusal ekonomiye eitli etkilerde bulunmakta ve ekolojik dengenin bozulmasna neden olmaktadr. lkemizde hava kirlilii zerine yaplan bilimsel almalarn byk bir ounluu termik santraller ile endstriyel tesislerin bacalarndan ve tatlarn egzozlarndan kan gazlar zerinedir. Konuya k tutmas bakmndan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 'nn 1993 ve 1997 enerji istatistikleri verilerine gre enerji tketiminin sektrel dalmlar Tablo 1.4 'de verilmitir. Yine ayn kuruluun verilerine gre, lkemizde 1993 ylnda tketilen yaktn %32 'sinin stma amal kullanld grlmektedir. Bu artc tablonun yan sra, stma iin tketilen yaktn endstri ve ulatrmada olduu gibi tm yl boyunca deil de sadece k aylarnda tketildiini (Aralk, Ocak ve ubat aylarnda %65) ortaya koymaktadr. Sektrler Konutlar Endstri Ulatrma Tarm Dierleri Toplam Tketilen Enerji 1993 (%) Tketilen Enerji 1997 (%) 36 41 34 33 21.4 20 5 5 3.6 1 100 100 Tablo 1.4. Enerji Tketiminin Sektrel Dalmlar

Endstriyel tesislere sahip olmayan ve trafii de youn olmayan Tokat, Kastamonu, Erzurum, Sivas, Diyarbakr, Dzce ve Elaz gibi ehir merkezlerinde hava kirliliinin tamamen stma amal yakt tketiminden kaynakland ileri srlmektedir. Yaplarmzda s yaltmna gereken nemin verilmeyii, snma iin sarf edilen yakt miktarn artrmaktadr. Ayrca, kaliteli yakacaklarn pahall, ekonomik gc zayf olan halkmzn ucuz fakat evreyi daha fazla kirleten linyitlere doru ynelinmesine neden olmaktadr. lkemizdeki linyitlerin tmne yakn bir ksmnn; sl deeri dk, kl, nem, kkrt ve azot ierikleri olduka yksektir. Is deerinin dk olduu birim enerji tketimi iin daha fazla yaklmalarn gerektirmekte ve bu da evreye daha fazla kirletici yaylmasna neden olmaktadr. Gelimi lkelere gre, lkemizde kii bana tketilen enerji miktar 1/3 orannda olmasna karn, snma iin sarf ettiimiz enerji %100 daha fazladr. Yani, lkemizde snma iin ar bir yakt tketimi vardr. lkemizde birim hacmi stmak iin harcanan enerji Fransa 'dan yaklak %50, sve 'ten ise %230 daha fazladr. Bu ar yakt tketimi, lkemizin corafi konumundan deil, s yaltmna gereken nemin verilmeyii ile standart d yaplama ve kentlemeden kaynaklanmaktadr denilebilir. Bugn lkemizde ciddi ve tutarl yaklamlarla, s yaltm uygulamadan ina edilmi yaklak 10 milyon dolayonda binann olduu tahmin edilmektedir. Bu binalarda uygulanmas hibir teknolojik zorluk arzetmeden herkesin kolaylkla uygulayabilecei seri-basit yaltm uygulamalar ile snma iin sarf ettiimiz enerjinin asgari %50 'sini geri kazanmak mmkn

16

grnmektedir. Avrupa Birlii (AB) lkeleri ile s yaltm kurallarn ortak bir standart haline getirme abalar srmektedir. Ayrca, sadece yap elemanlarnn s iletim katsaylar yaplan tasarrufun yeterli olamayaca grndedir. Sz konusu lkeler, havalandrma kayplarn azaltmak iin rekperatr, eanjr ve s pompas yardm ile havalandrma ihtiyacn karlama ve dar atlan enerjiyi de geri kazanma konusunda baz almalarn yapld bilinmektedir. Yaplarda aranlacak sl korunum nlemleri iklim artlarna, yapnn nemine, kullanma ekline ve ekonomik artlara gre farkllk gsterir. Asgari s korunum nlemlerinin amac, hesaplanan en dk hava scaklnda yapy evreleyen yap bileenlerinin i yzlerinde terleme-ilenme olmamasdr. Tam sl korunum nlemleri ise yapda yaayanlarn vcutlarndan yap bileenlerine doru ma yoluyla s transferi olmasn engellemeyi amalar. Bunun iinde yap bileenlerinin i yzlerinde 17-17.5 C scaklk olmas gerekir. Bir yapnn mr sresince katlanlacak yatrm ve iletme masraflar en alt dzeye indirilecek nlemlere ise "optimum sl korunum nlemleri" denilmektedir. Genel olarak, tam sl korunum nlemlerinin ekonomik ynden en iyi zm salayaca sylenebilir. MALZEME ve BAZI TEMEL KAVRAMLAR Trk Standartlar TS 825 ve Alman DIN normu 4108 'e gre, tayn, extrude polistren, expanded polistren, camyn, polietilen, poliretan, cam kp gibi s iletkenlik deeri () 0.060kcal/mhC deerinin altnda olan malzemelere "s yaltm malzemesi", bu deerin stnde kalanlara da "yap malzemesi" denir. Is yaltm malzemelerinin istenilen performans karlayabilmeleri iin, boluk oran fazla, younluunun dk, nem orannn az olmas gerekir. Sadece s iletkenlii dnlerek oluturulan yap elemanlarnn istenen sonular vermedii grlmektedir. Is yaltmnn yannda, rutubet akm ve youma olaynn nemi yaltm malzemesinde baka nitelikleri aramay gerekli klmtr. Malzemede buhar difzyon diren faktrnn byk olmas buhardan etkilenmeyi azaltmakta, scaklk deiimlerinden daha az etkilenmek ve sy depo edebilmek iin de younluunun byk, snma ssnn da yksek olmas beklenmektedir. Tek bir malzemenin bu ve benzeri tm zelliklere sahip olmas mmkn grnmemektedir. Yaplarn s etkilerine kar korunmasnda en byk grev d yap bileenlerine dmektedir. Bata duvar ve pencereler olmak zere, at, baca ve zemine temas eden yap bileenleri d evreden gelen etkilere kar yapy korurlar. Is yaltm asndan bu bileenleri oluturan malzemelerin s iletkenlii, s depolama ve soutma-snma davran gibi zellikler ok nemlidir. Isl yaltmlar, doru uygulandnda, iletim, tanm ve/veya nms geii tipleri ile enerjisi geiini azaltan, malzemeler veya birleik malzeme topluluklardr. Bu yaltm malzemeleri lifli, taneli, film-tabaka, blok veya tek paradan yaplm, ak-kapal hcreli, kimyasal-mekanik olarak birbirine balanm veya desteklenmi karma malzemeler olabilir.

17

Is geiinin azaltlmasyla, s yaltm malzemeleri aadaki sl fonksiyonlarn bir veya bir kana hizmet edebilir. Borularn, kanallarn, depolarn, cihaz ve yaplarn s kayplarn azaltarak enerjiyi korur, Kiisel korunma ve konfor amac iin cihazlarn veya yaplarn yzey scaklklarn kontrol eder, Kimyasal ilemlerin, kk bir cihazn veya bir yapnn scakln kontrol etmede yardmc olur, Ortam havasnn i noktas altndaki scaklklarda yzeyde su buharnn youmasn nler, Sistemde stma veya soutma mevcut deilse veya ihtiyac yoksa, bu sistemin ierisindeki scaklk dalgalanmasn azaltr, Kiisel konforun arttrlmas iin iklimlendirme yaplm bir ortam iindeki scaklk dalgalanmasn azaltr, Yangna kar koruma salar.

Bunlardan baka, s yaltm ilave fonksiyonlar da salayabilir. Bu fonksiyonlar, s yaltmnn esas amac ve yeteneine uygun olmaldr. Belli artlar altnda yaltmlar: Duvarn, tavann veya demenin yapsal mukavemetini artrr, Yzey bitirme ilemleri iin bir destek salar, Hava enfiltrasyonu ve su buhar geiini engeller, Donma artlar ve yangna maruz durumlarda cihaz ve yaplardaki hasar nler veya azaltr, Ses ve titreimi azaltr.

Is yaltm normalde u temel malzeme ve karmalar ierir; Camyn, kayayn veya crufyn gibi organik olmayan, lifli veya hcreli malzemeler; kalsiyum silikat, bileik perlit, verniklit (hidrosilikat minerallerinin stlarak genletirilmesinden elde edilir), seramik mamller ve amyant (amyantn kansorejen bir madde olduu ispatlanm olup, bu madde ile karlaldnda byk dikkat gsterilmelidir), Pamuk, hayvan ty ve kl, ahap, kat hamuru, kam gibi lifli organik maddeler ev sentetik lifler ve mantar, snger gibi hcreli organik malzemeler, polistren, poliretan ve dier polimerler, Metalik veya metalletirilmi organik yanstc yzeyler. Bu yzeylerin etkili olmalar iin havaya, gaz dolgulu veya vakumlu boluklara bakmalar gerekmektedir, Is geiini azaltan ktlesel tipten yaltm malzemeleri, hcresel, taneli ve lifli kat maddelerden yaplm olabilir. Yanstc yaltm malzemeleri ise, metal folyolarn przsz yzeyli tabakalar veya hava boluklarile ayrlm folyo-yzeyli malzemelerden ibarettir.

Buhar Basn Fark

18

Yap eleman farkl iki ortamla snrland durumlarda (bina d kabuu) i ve d yzeyler arasnda buhar basn fark ortaya kar. Kn binalar stldndan i ve d ortamn arasnda byk scaklk fark kar. Buhar basn farknn deimez bir sonucu olarak buhar, malzeme bnyesine nfuz eder. Yap elemannn bnyesinde s akm istikameti ile buhar akm istikameti daima ayn yndedir.D ortamn nemi i ortamdan ok yksek olsa dahi i ortamn scakl daha yksek olduundan, daima scak ortamn ksmi buhar basnc souk ortamn buhar basncndan yksek olur. Doymu ve Nemli Hava Hava, scakla bal olarak belirli bir miktarda buhar bnyesinde tutabilir. Scaklk dtke, havann iinde tutabilecei buhar miktar hzla azalr. Belirli barometrik artlar altnda belirli scaklklardaki hava, o artlar altnda tutabilecei azami buhar miktarna sahip ise "buhara doymu" denir. Bu durumda hava kararsz denge halindedir ve en ufak bir scaklk dmesinde bir ksm buhar youarak su halinde aa kar. Buhara doymu havann iindeki su buhar miktar "Ws" ile gsterilir. Birimi ise g/m 'tr. Yeryzn evreleyen hava tabakas salt oksijen ve azot gaz karm olan havadan olumaktadr. Hava ierisinde su buhar da vardr. Hava+su buhar karmna "nemli hava" denir. Havann ierdii su buharna "nem" denir. Hava iindeki su buhar miktar evre artlarna ve meteorolojik faktrlere bal olarak deiir. 1 m nemli havann ierdii su buhar miktarnn kuru hava miktarna oranna "mutlak nem" denir. Yine 1 m nemli havann ierdii su buhar miktarnn ayn scaklk ve ayn toplam basnta ierebilecei maksimum su buhar miktarna oranna da "bal nem" denir. Youma Nemli hava, mutlak nemi deitirmemek art ile soutulursa nem ykselir. Sonuta bal nem oran %100 olur. Bu durumda, hava o scaklk iin doymutur, kararsz denge halindedir. Bu snr aacak en ufak bir scaklk dnde, belli bir miktar su buhar youarak havadan ayrlr. Yap fizii ynnden iki tr youma gzlenir. Bunlar; grnr ve gizli youmadr. Binalarda mevcut ve yaltml durumlar iin youma ve buharlama tahkikleri yaplarak TS 825 'te ileri srlen snr deerleri salayc nlemler alnmaldr. Grnr Youma Yap elemanlarnn yzeyindeki youma, ayn zamanda terleme olarak da adlandrlr. Yap elemannn yzeyindeki terleme, daima elemann scak yznde, elemann yzey scaklnn havann i noktas scaklnn altna dmesi halinde ortaya kar. ilenme yap elemannn s geirme direncinin yeterli seilmesi ile nlenir. Gizli Youma Youma yap elemannn bnyesi iinde ortaya kar ve genellikle youma olarak adlandrlr. Is Depolama

19

Btn yap malzemeleri s depolama zelliine sahip olup snma srasnda sy depo etmektedir. Bir yap bileeninin zgl ssna, younluuna, kalnlna ve maruz kald scaklk farkna baldr. Is depolama zellii, sl ataleti (B) ile gsterilir. Devaml stlan yap elemanlarnda ise s depolama niteliinin enerji tasarrufu asndan pratik bir nemi kalmamaktadr. Ancak yap d kabuunun sl ataletinin yeterli olmas (uygun salnm frenlemesi ve uygun faz gecikmesi) d s deimelerinin yap d kabuu tarafndan dengelenebilmesi bakmndan, yapnn i elemanlarnn ise asgari bir s depolama yeteneinde olmas i ortamdaki ani s deimelerinin dengelenebilmesi bakmndan arzu edilir. Yaz aylarnda ise gne nmna maruz yap kabuunda yaklak 70-80 C scaklklar her zaman llebilir. Bu nedenle, d kabuu meydana getiren ta, beton, tula gibi yap malzemesinin yksek s depolama zelliinde dk s ataletine sahip olmas nemli bir saknca tekil etmektedir. D kabukta gndz depolanan s, bu malzemelerin s iletken olmalar sonucu depolanan sy muhafaza edememeleri nedeniyle gece yapy hzla stmaktadr. Is ataletleri yksek bileenlerden oluan yaplarda, k aylarnda i mekanlarn havalandrlmas veya stma sisteminin durdurulmas hallerinde ksa srede soumaz, yaz aylarnda yapnn snmas sratli olur. Yaplar s etkilerine kar davranlar asndan incelenirken s iletkenlii ve s ataleti zellikleri birlikte dnlmelidir. D kabukta yazn depolanan gne enerjisi, gece i ve d ortama geri dnerken (i ve d ortam scaklklarnn eit olmas nedeniyle), kn d kabukta depolanan stma ss d ortam scaklnn genellikle i ortam scaklndan dk olmas, ayrca duvar scaklnn genellikle i ortam scaklndan dk olmas sonucu i ortama dnmeyip d ortama kamaktadr. Bu adan bakldnda yap d kabuunun yksek s depolama zelliinde olmas enerji israfna neden olmaktadr. Bu olumsuzluun giderilmesi ancak, tula, briket, beton gibi yksek s depolama zelliine sahip tek tabaka duvarlarn souk yzeylerine yaltm tabakas uygulamas ile olabilmektedir. Ancak bu durumda da d kabuun kn gne mas ile pasif enerjiden istifade imkan ortadan kalkmaktadr. Yaz aylarnda zellikle suni iklimlendirme yaplamayan yaplarda i ortam artlar tamamyla d kabuun fiziki zelliklerine bal kalmaktadr. Bu bakmdan d kabuu oluturan yap malzemesinin s ataleti i ortam konfor artlarn belirleyen nemli bir zellik olarak ortaya kmaktadr. Isl atalet iki kavramdan olumaktadr. Bunlar;

Salnm frenlemesi ve Faz gecikmesidir.

D duvar yzeyindeki gece ve gndz arasndaki scaklk salnmlar malzemenin sl iletkenlik deeri ve s depolama yeteneine bal olarak belli bir sre gecikme ve belli bir frenleme ile duvar i yzeyine intikal etmektedir. Salnm frenlemesi d salnm/i salnm oran olarak ifade edilmektedir. Konfor artlarnn salanmas bakmndan bu orann mmkn mertebe byk olmas arzu edilmektedir. Faz gecikmesi ise duvar d yzeyindeki bir s dalgasnn duvar i yzeyine intikal etmesi iin gereken zaman aral olmaktadr. Konfor artlarnn salanmas

20

bakmndan faz gecikmesinin de 12 saat civarnda olmas arzu edilir. Zira bu ekilde gnn en scak saatinde duvar i yz scakl en yksek seviyeye ulamaktadr. Ancak, 9-10 saatlik bir gecikme de konfor artn salamada yeterli olmaktadr. Yap d kabuk s ataletinin yksek olmas, dolaysyla i ortamda yaz aylarnda konfor artlarnn yeterince salanabilmesi iin d kabuu tekil eden yap malzemelerinin s depolama ve s iletkenlik deerlerinin belli bir uyum iinde olmas gerekmektedir. Beton esasl d duvarlar yksek s depolama yetenine sahip olmalarna ramen s geirgenlik direnlerinin ok dk olmas nedeniyle bir yarm periyot sresince muhafaza ederek dengeli bir ekilde verememektedir. Bunun sonucu bu tr yaplarda yazn gecenin ilk yars i ortamda ar bir scaklk yaanmaktadr. Ayn ekilde s yaltm malzemeleri de her ne kadar yksek bir s tutma yeteneine sahip olsalar da s depolama yeteneinin ok dk olmasndan ikinci yarm periyotta malzemenin verecei s kalmamaktadr. Ancak s depolama yetenei ile ataleti yksek deerlere ulamaktadr. Bu malzemenin banda ahap gelmektedir. Kagir malzemeler arasnda en yaklaan gazbeton yani hafif betondur. Souma-Isnma Davran Is depolama ve s yaltma fiziksel adan birbirinin zdddr. Metaller gibi ktleleri ok byk olan malzemelerin yksek miktarlarda s depolama yeteneine ve en ok dk s geirimsizliine sahip olmalarna karn, kk ktleli yaltm malzemelerinde durum bunun tam tersidir. Yap malzemelerinden beklenen ise mmkn olan en yksek s depolama ve en dk s iletkenlik deerlerine bir arada sahip olmasdr. Bu iki zellik birlikte souma katsays ile gsterilir. Souma katsays (A) ne kadar byk olursa, yap bileeni o lde yava sour. Bylece darda oluan scaklk farklar i mekanlara az ve ge yansr. Bir hacim stldnda, onu evreleyen yap bileenleri de snr. Bu yap bileenlerinin yzeylerinde oluan scaklk, kullanlan yap malzemesinin s nfuz katsaysna baldr. Is nfuz katsaylar dk yap malzemeleri ile oluturulmu souk hacimler ok daha kolay ve abuk snabilirler. nk, bu nitelikteki yap malzemelerinin yzeyleri daha az s enerjisi ile istenilen scakla kavuurlar. Asgari Is Korunum Bu terim, yap elemanlarnda aranlacak en dk s korunum seviyesini ifade etmektedir. Burada ngrlen korunum artlar, gerek yap elemanlarnn uzun vadede sal ve gerekse insan sal bakmndan en alt snr ifade eder. Asgari s korunum, yap d kabuunu tekil eden deme ve duvarlarn i yzey scaklklarnn, terleme noktasnn 1-2 C zerinde olmasn salamaktadr. Bu scaklk normal i ortam artlarnda 12-13 C civarnda olup, konfor artlarn salamaktan uzaktr. Ayrca i ortamn en iyi ekilde stlmas ve havalandrlmasn gerektirmektedir. Ancak s korunum ile binann kritik noktalarn tekil eden iki d yap elemannn kesitii ke noktasnda, zellikle d elemann kesitii bina ke ve balkon birleim noktalarnda ilenme noktasnn altna dlecei kesindir. Ekonomik Is Korunum

21

Binalarn ve d kabuu tekil eden elemanlarn s yaltmnn snr bulunmamaktadr. Artan s yaltm mertebesi ile birlikte ilk tesis masraflar artmakta, buna karlk iletme masraflar azalmaktadr. Toplam maliyet olan yapm-kullanm maliyeti ise bir dip noktadan gemektedir. Bu nokta ekonomik s korunum seviyesini belirlemektedir. Ekonomik s korunum seviyesini,

Yapnn bulunduu iklim artlar, Yap elemanlarnn maliyeti, Is geirme katsays, Istma tesisat maliyeti, Yaktn maliyeti, Parann maliyeti (faiz yk) ve Yap elemannn mr (amortisman sresi) ile belirlenmektedir.

lk tesis masraflarnn ok yksek olmasna karn yaktn ok ucuz olduu durumlarda ekonomik s yaltm seviyesi asgari s yaltm seviyesinin de Altnda deerler verebilir. Tam Is Korunum Souk yzeyler ma yoluyla scak yzeylerden s aldndan scak bir ortamda dahi bir insan souk bir yzeye yakn oturmas halinde sal tehlikeye girebilmektedir. Saatter 'e gre tam s korunuma, asgari s korunumunun iki ile drtt kat arttrlmasyla eriilebilmektedir. Ancak, bu suretle, yap kabuu i yzey scaklklar salk ve konfor artlar iin gerekli asgari 17-17.5 C scaklklara ykseltilebilmektedir. YAPILARDA ISI ETKLERNDEN KORUNMANIN NEM Yaplarda s etkilerinden korunmann nemini aadaki ekilde zetleyebiliriz. nsanlarn oturduu veya alt binalarda s etkilerinden korunma;insan sal, onarm giderleri, yakt ekonomisi ve ilk yapm giderleri asndan nemlidir, Is etkilerinden yeterli olarak korunmasala uygun, huzur verici hacimlerin elde edilmesinin ilk artdr, Hacimlerin s ihtiyac ve bunu salamak iin yaplan stma giderleri hacmi evreleyen bileenlerin s yaltma zelliklerine baldr, Is etkilerinden yeterli bir korunma, hacmi evreleyen yap bileenlerinin yzey ve ilerinde terleme olayn, tesisat borularnn donmasn ve bunlara bal olarak meydana gelen zararlar nleyerek, yapnn bakm ve onarm giderlerini azaltr.

Projelendirme Dneminde Is Etkilerinden Korunma Ynnden Alnacak Tedbirler Yaplarn projelendirilmesi srasnda aadaki hususlar mutlaka dikkate alnmaldr. Binann d yzeylerinin bytlmesinin s kaybn da o oranda arttraca gz nnde tutulmaldr, Ayrk bir binadaki s kayb, ayn byklk ve inaat biiminde yaplan bitiik dzendeki baka bir binaya gre daha oktur,

22

Bir bina iindeki odalarn birbiri ile olan ilikisi (rnein stlan hacimlerin yan yana veya st ste yerletirilmesi) byk nem tar, Is kaybn nlemek iin bina girilerinde rzgarlk yaplmas yararldr, Byk pencere yzeyleri (ift yzeyli bir pencere bile olsa) s kaybn oaltr. Ke odalarda, pencerelerin d duvarlardan yalnz birinde olmas, s etkilerinden korunma ynnden daha dorudur, Bacalarn, su ve tesisat borularnn d duvarlar zerinde bulunmamas gerekmektedir. Bu nlem, yakttan tam yararlanma, baca gazlarnn soumasn, bacann kurum tutmasn, su ve stma tesisat borularnn donmasn nleme bakmndan nemlidir.

Is Etkilerinden Korunmada Genel Esaslar Bir hacmin s etkilerinden korunmas aadaki unsurlara baldr. Hacmi evreleyen yap bileenlerinin (duvarlar, demeler vb) s geirgenlik direnlerine, Bu evre bileenlerinin zellikle hacmi d havadan ayranlarnn hava szdrmazlna (derz, yark vb), evre bileenlerinin s depolama yeteneine.

Yap Bileenlerinin Is Yaltm Yap bileenlerinin s yaltma yetenei iletimle toplam s gei direnci (1/) ile belirir. Bu kullanlan malzemenin cinsine, iletim katsays hesap deerine (h) ve kalnlna (d) baldr. Bileenlerin s yaltma yetenei kalnlnn bymesi veya s iletim katsays hesap deerinin klmesi ile artar. Kat malzemelerin s iletkenlii, malzemenin gzeneklik derecesine, gzeneklerin byklk ve dalm durumuna, malzemeyi meydana getiren maddelerin s iletim katsaylarna ve barndrd rutubet miktarna baldr. YAPI TASARIMI ve ISI YALITIMI LKS Yap tasarmnda kimi zaman birbirine kart olan bir ok etkeni gz nnde bulundurmak ve bu etkiler arasndaki dengeyi salayacak imkanlar en iyi ekilde deerlendirmek gerekir. Tasarmlarda; planlama, grnm, dayankllk, d evre ve fiziksel ortam artlar gz nnde bulundurulmal, bunlara gereken nem verilmelidir. Issal konular gz nne alnmadan ynlendirme, planlama, biim, pencere tasarm, yap gerelerinin seimi gibi konularda kesin kararlar alnrsa tasarmn btnyle baarl olmas salanamaz. Yapnn s tasarm asndan baars; hacimlerde s konforunun salanmas ve bu konfora etki eden stma sistemlerini minimum lde kullanmakla mmkndr. klim konusu (rzgar, gne, ya, sis gibi) nemine ramen meteorologlar, corafyaclar, stma-havalandrma mhendisleri ile ehir planclar ve mimarlar arasnda bir iliki kurulmad, iklim bina ilikisini kuran metodlar genellikle stma ve havalandrma mhendisleri tarafndan gelitirildii iin iklime uyumlu bina kavram tasarmcdan uzak kalmtr. Bugn ise tasarmclarn verdii kurallar (ilk etapta) gnein binann evresel performansn ne derece etkiledii ile ilgilidir.

23

Uygulanmakta olan geleneksel tasarm srecinde, tasarmc btnyle evresel kayglardan uzak bir bina yapp stma mhendisine, havalandrma ve tesisat mhendisine teslim eder ve onlarn yer yer dzeltmeler yapmasn ister. K Etkilerinden Korunma naat yerinin seiminde yapnn s yaltm gz nnde tutulmaldr. K gneinden maksimum dzeyde yararlanma konusunda hakim rzgarlar, evre yaplar, bitki rts ve pencerelerin ynlendirilmesi gibi hususlar ok iyi dnlmelidir. Binann stma ihtiyac ve salkl bir ortamn oluturulmas, yap d kabuunda yeterli bir s korunumsalanmasna, hava kaaklarnn nlenerek yeterli bir havalandrmann temin edilmesine, ayn ekilde binann d mimarisinde ve konumlandrlmasna (bitiik dzen veya mstakil yap) bal olduu unutulmamaldr. Ayn ekilde binann i mimarisine de dikkat etmek gerekmektedir. Eit derecede stlan veya stlamayan i hacimler olabildiince yan yana veya st ste getirilmelidir. Mimari tasarm srasnda da yapnn s kaybeden d yzey alannn yapnn stlan i hacmine oran bydke yapnn s kaybnn artaca dikkate alnmaldr. Bu bakmdan tasarm srasnda bina d kabuunda gereksiz girintili-kntl detaylardan kanlmaldr. zellikle meydana getirdii s kprlerinin nlenmesi mmkn olmayan betonarme konsol, balkon, saak gibi kntlar cephe mimarisinde asgari seviyede tutulmaldr. Yap d kabuunda tekil edilen effaf yzeylerin (pencere, camekan vs) artrlmas yapnn evre ile s alveriini nemli lde artrmaktadr. Bu nedenle, effaf yzeylerin kuzey cephesinde azaltlp gney cephesinde arttrlmasyla (Gneydou/Gneybat ynleri dahil) yapnn k gnlerinden ma sretiyle yararlanmasn salayacandan s kayplar azaltlarak s kazanc salanabilir. Pencere ve kaplara yeterli hava szdrmazl lastik conta uygulamas ile salanmaldr. Ayn ekilde n yapml elemanlarn birleim yerleri hava szdrmaz ekilde rtlm olmaldr. Kapal ve hava szdrmayan panjurlar, pencereler s kaybn nemli lde azaltr. D duvar iinden baca, stma ve su tesisatlar geirilmemelidir. Yap d kabuunu meydana getiren yap malzemelerinin ve s tutucu malzemelerin devaml saanak yamur veya buhar youmas sonucu nemlenerek s yaltm zelliini kaybetmemesi salanmaldr. Bunu iin yllk ya miktar 600 mm zerinde olan blgelerde veya rzgarl blgelerde ve yksek yaplarda duvarlarn d svas zel nlemler (su emmeyi azaltc har katk maddeleri ilavesi veya sentetik yzey kaplamalar) alnarak yaplmaldr. Ayn ekilde devaml olarak +20 C i ortam scaklnda %75 bal nemin zerinde ar i ortam artlarnn hkm srd hacimlerde buhar youma tahkiki yaplarak gerekli grlen durumlarda yap kesitinin buhar geirgenlik direnci ve s geirgenlik direnci dzeltilmelidir. Konutlarda bulunan banyo ve mutfaklardaki ar buhar artlar devamllk arz etmediinden normal artlar olarak dnlmemelidir. Bu tahkik sonucu, yetersiz grlen yap elemanlarnn scak yzeyden buhar geirgenlik direnci yksek olan bir kaplamann uygulanmasyla buhar geirgenlik direnci artrlmal ve/veya elemann s geirgenlik direnci, kalnl veya malzeme cinsi deitirilerek arttrlmaldr. Ar artlarda her iki uygulama ile birlikte havalandrmal cephe tekiline gidilir.

24

Yap d kabuunun oluturulmasnda yap malzemelerinde s iletkenlik ve s depolama zelliklerinin belli bir uyum iinde olmasna dikkat edilmelidir. Ayrca yapy oluturan elemanlarn s depolama zellii olmas d ve i iklim artlarndaki hzl deimelerin dengelenebilmesi bakmndan gereklidir.Ksa kullanm sreli yaplarda (spor salonlar, tiyatro vs) yapnn s depolamas arzu edilmeyip hzl snmas arzu edildiinden, yapnn yeterli s yaltmn salayan fakat s depolamayan malzemelerden veya i yznden bir s tutucu uygulamas ile s depolamas nlenmi olarak tekil edilmesi gerekir. Yaz Etkilerinden Korunma Yapnn konumu ve yerleimi ayr bir neme sahiptir. Yap tasarmnda yer seimi ans ok az olduundan tasarmcnn yap iin nceden belirlenmi arazi parasnn var olan zelliklerini (toporafik dzeni, eimi, yn vs) veri olarak deerlendirerek gne nm asndan en uygun konumu belirlemesi gerekir. Bu belirlemenin kentsel yerleme leinde mevcut yerleme dokusuna uymas gerekir. Binalar souk hava artlarnda minimum s kayb, scak hava artlarnda ise minimum s kazanc salayacak ekilde biimlendirilmelidir. Bina boylarnn uzunluu iklim tipine gre deiir. Souk ve kuru iklimlerde kompakt yap oluturulmas olduka yararldr. Bu tr yaplar sert evre etkilerine kar minimum yzey oluturur. Kompakt yaplarn boylar ile enleri arasndaki fark kktr. Yapda daha genel anlamda gne nmlarnn yklendii grevlerden biri de pasif stma iklimlendirme ilevidir. Gne ve dier enerji kaynaklarnn aktif stma ve iklimlendirme sistemlerine destekleyici grev yklenmesiyle istenen i iklimsel artlar byk lde salanr. Ynlendirme, yap ii ssal konforu gne etkilerine bal olarak etkiler. Gne etkenine gre yaplacak bir ynlendirmeyle istenilen dk scaklklar veya yksek scaklklar elde edilebilir. Gne nlar asndan bir yapnn ynlendiriliindeki ana ilke, kn gne nlarndan olabildiince yararlanmak, yazn ise ar etkisinden korunmaktr. 32-56 kuzey enlemlerinde yer alan yaplarn gney yzleri, kn dou ve bat yzlerine gre kat daha fazla gne nm alabilecei sylenebilir. Bu durumda dou ve bat yzeyleri, gney yzeyine gre kn daha souk, yazn daha scaktr. Gneydou ve gneybat yzleri k aylarnda, yaz aylarna gre daha fazla gne nm alr. Yatay yzler ise en fazla gne nmn yaz aylarnda alr. K aylarnda ise bu yzler gney, gneydou ve gneybat yzeylerinden daha az nm alr. Yukardaki verilerden yola karak, deiik ilemleri olan yaplar iin dou-bat dorultusunda uzanan yani uzun yzeyleri gneye ve kuzeye, dar yzeyleri dou ve batya bakan ynlendirili biiminin en uygun olabilecei ileri srlebilir. Bu tr yaplarda deiik mekanlar karlkl olarak her iki yzeye yerletirmek mmkndr. Kare planl yaplarda ise her mekan iin deiik ynlendirme sz konusudur. Yatak odalarnn sabah gneini almas, tuvalet ve banyo gibi hacimlerin gne nmlarndan uzak kalmas istenir. Yaplarn ana fonksiyonlarna ilikin hacimler (yaama vb) gneye ve gneybatya ynlendirilmelidir.

25

Cam yzeylerinin boyutlar teki yap yzeylerine gre daha byk tutulmaldr. Bu durum; kn gnein stc etkisinden olabildiince yararlanmay salar. Ayrca kn gneten yararlanmay, yazn da gnein etkisinden korunmay salayan ve aada aklanan zmleri yapmak mmkndr. Bat ve kuzeybat ynlerindeki mekanlarda (wc, banyo, erzak deposu, kiler vs) cam yzeyler gneten korunmak nedeniyle minimum boyutlarda tutulmaldr. Gne nlarna gre tasarmlarda, douya bakan d yzeylerin renginin akl ile koyuluu ve yzeyer yakn hava devinimlerinin etkili olduunu da unutmamak gerekir.

Binann yazn gne masndan korunmas; effaf yzeylerin enerji geirgenliine, effaf yzeylerin d cephedeki oranna, Bu yzeylerin corafi ynne, hacmin havalandrlmasna, Bina i elemanlarnn s depolama zelliine ve Yap d kabuunun s ataletine baldr.

Gne krcsz byk pencere alanlar, zellikle d duvarlarn yeterli sl ataletine, i mekanlarn da yeterli s depolama zelliine sahip olmamalar halinde i hacimlerin ve binann ar snmasna neden olur. Koyu renk d elemanlarn d yzey scaklklarnda ar ykselme grlr. effaf yzeylerin gne etkisine kar korunmalar mimari tasarm srasnda balkon veya saak gibi gne krclar tekili veya panjur vb uygulamalar ile olur. effaf yzeylerin ynlendirilmelerinde pencereli cephenin gney veya kuzeye ynlendirilmesi, dou veya batya ynlendirilmelerinden daha faydaldr. ki yne de ak ke odalarnda zellikle gneydou ve gneybat istikametlerinde pencere amak tek bir yne pencere amaktan daha olumsuz sonu verir. Yaplarda gne etkisini optimize eden pasif stma sistemlerinin fonksiyonlarn yerine getirmesi iin;

Yapnn kullan eklinin analizi, Gerekli verilerin toplanmas, Gnein konfor artlarnn saptanmas, Gnein stc etkisine ihtiya duyulan dairelerin belirlenmesi, Yap yzeyindeki gnlk gne nlarnn sresinin belirlenmesi, Gne nmlarn optimize eden parametrelerin deerlendirilmesi, Belirlenen deerlere gre yap modelinin hazrlanmas gerekir.

Bina Kabuunun Doal klimlendirme Parametreleri Bina kabuunun doal iklimlendirici olarak kullanlmas ilkesinden hareketle gne enerjisinden ayr yntemle yararlanlr. Bunlar; Mimari yntemler:Geometrik yap, Pasif Yntemler: En uygun yap elemanlar, bina geometrisi, yerleme ve konum, Aktif Yntemler: Gne kollektrleri vb 'dir.

Her yntemde de gz nnde bulundurulmas gereken baz parametreler vardr.

26

Kullancya likin Parametreler:

Kullanc nitelikleri, Ya, Cinsiyet.

Fizyolojik Parametreler:

Toporafik durum, Gl ve deniz olup olmad, Yeillik eritleri.

klimsel Parametreler:

Gne radyasyonu, Hava scakl, Nem, Rzgar, Atmosfer artlar.

Binaya likin Parametreler:

Ynlendirili durumu, Biim faktr, at rt ve eimi, Yap kabuu ve kaplamalarn saydam olup olmamas, Opak kabuk elemanlarnn toplam s geirme katsaylar. YAPILARDA ISI GE OLAN YERLER ve BAZI NLEMLER

Is geilerine karlanacak nlemler ksaca unlardr; Binay oluturan duvar, deme, at vb elemanlar, s geirme direnleri ya da katsaylar uygun gereler kullanarak ina etmek, Bu elemanlar, s yaltm gereleriyle kaplamak, Elemanlarn ierisinde, durgun hava boluklar oluturmak, her iki ya da n birlikte, ayn bina eleman zerinde uygulamaktr.

Yaplarda s kayplar; D duvarlar, at, Deme, Pencereler ve Hava Kaaklar olmak zere be yoldan olmaktadr. Yapnn mimari projesi yannda tek veya ok katl olmasna, bina yerleim durumlarna gre bu yollardan olan s kayp oranlar da deiir. DEMELERDE ISI YALITIMI Zemin kat demelerindeki s kayplarn azaltmak iin kullanlan s yaltm detaylarnn zmlenmesi, yap kabuunun dier blmlerinde uygulanan s yaltm detaylarndan farkllk arz etmektedir. Bunun balca nedeni, zemine olduka yakn ya da dorudan ilikili olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, zemin kat demelerindeki s 27

yaltmlar incelenirken deme ve d duvarlardaki su, buhar yaltmlar ile ilikilerinin kurulmas kanlmaz olmaktadr. Demelerin altndan yaplan s yaltm genellikle deme eleman boyunca yatay olarak uzanr. Burada kullanlacak yaltm malzemesi yksek nem direncine sahip ve basnca dayankl sert bir tabaka olmaldr. Eer nem geirmeyen tabakann altnda yer alyorsa, zemin ya da dolgunun zararl olabilecek etkilerinden korunmaldr. Bu uygulamada beton demeler yerinde yaltlrlar ve iki yolla tanrlar. Bunlar;

Zemin ya da dolguya oturtulurlar, evre duvarlar vastas ile tanrlar.

Nem geirmez tabaka beton zeminin altnda veya stnde olabilir. Eer betonun altnda ise s yaltmnn altnda veya stnde de olabilir. Zeminin yksek miktarda slfata sahip olduu alanlarda, nem geirmez tabaka betonun stnde ise, betonun zemindeki bileenlerden etkilenmemesi iin ek bir ayrc tabakaya ihtiya vardr. Bu grup uygulamada oluabilecek sorunlar;

Yapsal salamln ve sl performansn azalmas, Yapm srasndaki zararlar, Is kprlerindeki olas youma, Demedeki nemin zarar ve Tesisatlardaki olas sorunlardr.

Taycnn stnden yaltlan zemin kat demelerindeki yaltm uygulamalar, zemin demesi prekast kiri ve blok demeler ile yerinde dklen demelerde kullanlr. Is yaltm malzemesi sert ve zerindeki yke uygun olmaldr. Yaltm eleman ahap esasl deme kaplamas veya ap altnda yer alabilir. Bu tr uygulama yaltlm ahap deme sistemleri iin de uygundur. Bu grup uygulamada oluabilecek sorunlar;

Uygulamadaki hatalar ve yapm srasndaki zararlar, Nemden oluan zararlar, Is kprlerindeki youma ve Tesisattaki olas sorunlardr.

Kenarndan yaltlan zemin kat demesi uygulamasnda, s yaltm tabakalar demenin kenarna, binann boyut ve ekline ve de yaltm kalnlna bal olarak 2 m 'ye kadar yatay veya dey olarak yerletirilir. Is yaltm tabakas demenin evresinde dey olarak deiik ekilde yer alabilir. Bunlar;

D duvarn i tarafna, Duvar tabakalarnn arasndaki boluuna ve D duvarn d tarafnadr.

Temellerin derinlik ve tipine bal olarak, s yaltm duvarlarda olduu gibi temellerde de yaplabilir. Dey yaltmn d taraftan uygulanmas, binann iindeki demeye uygulanmasnn uygun olmad yerlerde faydal olabilir. Fakat, temel derinliinin yeterli olduu durumlarda temel duvarlarnn d tarafna s yaltm eklenebilir. Bu uygulama zellikle yaltm tabakasnn d duvar yaltm tabakas ile devamllnn salanmas

28

kolayl asndan faydaldr. Ayn zamanda beton zemin demesindeki yzey youmasna are olarak kullanlabilir. Bu grup uygulamada oluabilecek sorunlar;

Zeminin altndaki s yaltm malzemesinin sl performansnn azalmas, Yapm srasndaki zararlar, Temellerdeki tayc hatalar ve Is kprlerindeki youmadr.

Zemine Oturan Demelerde Is Yaltm Souk blgelerde, binann i scakl zemin scakl arasndaki farkn byk olmas durumunda, zemin zerine oturan demede s yaltm yapmak gerekir. Uygulamada, toprak zerine 15-20 cm kalnlnda denen blokaj zerine 10 cm kalnlnda grobeton dklr. Daha sonra aadan yukarya doru srasyla su ve nem yaltm, s yaltm, koruma harc ve deme kaplamas uygulanr. Is Yaltmsz Deme Zemin katlarda s kayb d duvarlardan d havaya olduu kadar demeden zemine doru da gereklemektedir. Burada srekli bir s tutucu olmamas durumunda birim alandaki kayp miktar nemsenecek miktardadr. Tam Is Yaltml Deme Is yaltmnn deme betonunun altnda olmas, s yaltm kapasitesinden yararlanlmasn, stnde bulunmas ise hacmin daha abuk snmasn ve yerden stma yaplmasn salar. Ancak, bu durumda bir buhar kesici gerekir. Kiri Yaltml Deme Yalnzca d kenar deme kirilerinde s yaltm yaplmas, s aknn bina altndan yana doru olaca ve zeminin yksek s depolama kapasitesine sahip olduu dncesiyle souk olmayan blgelerde yeterlidir denilebilir. Yaltmn kabuun d ksmnda olmas duvar yaltm ile sreklilii salar ve s kprlerinin giderilmesi asndan olduka etkilidir. Alt Ak Demede Is Yaltm Alt taraf stlmayan odalarda demedeki yaltm st veya alt taraftan yaplabilir. Yaltmsz halde U=2,31 W/mK iken 6 cm alttan yaltm yapldnda sz konusu deer U=0,42 W/mK 'ne kadar drlebilecei grlmektedir. Zemine Oturmayan Deme Is Yaltmsz Deme Zemin demesi altndaki boluun, nem birikimini azaltmak zere havalandrlmas ayn zamanda yaltmsz deme altnda tanm yoluyla s kaybn arttrr. Dolaysyla bu zm ancak scak blgelerde uygulanr.

29

st Is Yaltml Deme Is kprlerinin giderilmesi ve yerden stma yaplmas asndan s yaltmnn deme st yznde bulunmas yarar salar. Tam Is Yaltml Deme D duvarda yaltm bulunmas, bir nceki zmdeki performans salamakla birlikte duvar kalnln azaltmaktadr. Kapal Deme kmas Is Yaltmsz kma Deme kmas ve sarkan kirite s kprlerinin olumas nedeniyle bu zm ancak scak blgelerde uygulanabilir. Is Yaltml kma D yan ve alt yzeylerle kiri d yzne yaltm uygulamas s kprlerini gidermi olacaktr. Duvar rgisinin bu durumda demenin kenarndan yaltm kalnl kadar tamas ve sva atlan nlemek zere yaltm ile duvar bloklar arasndaki derz zerinde sva donats kullanlmas gerekir. Tam Is Yaltml kma Tm d yzey boyunca s yaltmnn srekli olmas s kprlerini giderdii gibi kagir duvar kalnln ve dolaysyla arln azaltma imkann tanmaktadr. Ak kmal Balkon Demeler Is Yaltmsz kma Scak blgeler dnda yer alan bina bloklarnda s yaltm nleminin alnmamas durumunda s kayplar ile birlikte youma zararlar sz konusudur. Ayrk kma Kat demesi boyunca oluan s kprsn gidermek zere kma demesi cepheye dik ksa kenarlar boyunca kiriler tarafndan tanarak kat demesinden ayrlabilir. Bylece s kprs alan azaltlarak kiri kesit alanna indirgenmi olur ve s yaltmnda sreklilik salanr. zel Donatl kma zel donat yardmyla kat ve kma demeleri arasna beton yerine s yaltm koyarak konsol olarak altrlabilir. DUVARLARDA ISI YALITIMI

30

Duvarlarda yaplacak s yaltm iin malzeme seimi ve seilen malzemenin kalnl en nemli iki faktrdr. Seilecek olan malzemenin bnyesine kesinlikle su almamas, buhar difzyon direncinin yksek oluu, zerine dorudan sva uygulanabilirlii, basn ve darbeye kar dayanmn yksek olmas ve s iletim katsaysnn ok dk olmas gerekmektedir. Ayrca, s yaltm kalnl seilirken youma sorununun nlenmesi iin gerekli hesaplarn mutlaka yaplmas gerekir. Duvarlarda s yaltm temel prensipleri ise unlardr. Duvarlarda dardan s yaltm tercih edilmelidir. Bylece hem kagir duvar malzemesinin s depolama kapasitesinden yararlanlr hem de ar ktlenin yksek scaklkta kalmas nedeniyle duvar i yzeyi ile birlikte duvar kesiti iinde de youma riski azalr, Ksa srede stmann sz konusu olduu yerlerde iten yaltm tercih edilir, Is yaltm malzemesi sudan etkilenmeyecek ekilde kapal gzenekli ve yeterli basn dayanml olmal. rnein, haddeden ekilmi polistren kpk, poliretan, cam ve mineral kpk bu zelliklere sahiptir. Mineral yn durumunda silikonlu olanlar tercih edilmelidir, Istlmayan bodrumlarn d duvarlarnda s yaltm malzemesi, zeminden itibaren yer alt don seviyesi kadar, stlan bodrumlarda ise temele kadar indirilir, Bodrum i duvarlarnda su yaltm var ise, s yaltm bunun zerine konur. Is yaltm malzemesinin d basnca kar 1/2 tula kalnlkta bir duvar veya zel koruma levhalaryla korunmaldr, Is yaltm malzemesinin cepheye kaplanmas, cepheye dikine istikamette aralkl tutturulmulatalar arasna da yaplabilir. Lata aralklar yaltm malzemesi genilii ile uyumlu olmaldr. Latalarn duvara tutturulmalar, duvara daha nce imento harc ile zel yerletirilmi takozlarla olabileci gibi B.A. elemanlara dbel ile de yaplabilir, D duvarda s yaltm deeri yksek olan bloklarla duvar rlp zerine sva yapldnda, deme aln ile kolon ve kiri yzeyleri s kprs oluturacaktr. Bu bakmdan sz konusu yzeylerin yaltlmas gerekir. Yaplacak yaltmn duvarla ayn hizaya gelmesi iin de duvar yaltm kalnl kadar darya karlr. Bu kmadan dolay duvarda stabilite sorunu olmamas iin duvar kalnl kma miktar kadar artrlr, Is yaltm malzemesi ve kagir malzemenin duvar cephesinde birlikte kullanlmasndan dolay sva sorunlar kacaktr. Bunu bertaraf etmek iin yaltm yzeyleri rabitz tel veya sva filesi ile kaplanp zerine zel imento esasl sva yaplmaldr, Duvar yzeyinde slanma ve youmann olduu nemli iklim blgelerinde ve zellikle kuzeye bakan cephelerde havalandrmal duvar yaplmaldr. Bu tr duvarlarn s biriktirme kapasitesi ok yksektir. Is yaltm malzemesinin kalnlnn hesaplanmasnda hava tabakas da gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca, i mekandaki su buhar da hava tabakas yoluyla dar atlr. Hava sirklasyonunun salanmas iin tula rgde deme ve tavan hizasnda baz dey derzler bo braklr.

Duvarlarda s yaltm uygulamalar ekilde olmaktadr. Bunlar, dtan, ortadan ve iten s yaltmdr. Aada bu uygulamalar ksaca aklanmaya allmtr. Dtan Is Yaltm

31

Is yaltm, binay evreleyen kabuk yani d duvarn d yzeyine uygulanr. Bina d kabuunu sl gerilimlerden koruyarak bina mrn uzatr ve stma sistemi kapatldktan sonra zellikle konutlarda konfor artlarnn devamn salar. Dtan uygulamada, ekstrde polistren levhalar (XPS), duvar yzeyine reine katkl imento esasl harlar ile yaptrlr. Daha sonra, 1 m 'ye 6 adet gelecek ekilde plastik ivili yaltm dubelleri ile mekanik fiksaj-tesbit yaplr. Yaptrmada kullanlan har ile ince bir sva yaplr. Bu svann zerine tm duvar yzeyini kaplayacak ekilde alkaliye dayankl cam elyaf file tatbik edilir. Daha sonra, zeri tekrar svanr ve sva kuruduktan sonra boyanarak bitirilir. Bu uygulamada sva kalnl asgari 5 mm olmaldr. Havalandrmal giydirme cephelerde, yanc s yaltm malzemeleri kullanlyorsa, her kat hizasndaki mineral yn yangn bariyerlerine ilave olarak her kat demesi hizasnda metal yangn kesici bantlar kullanlmas faydal olacaktr. Geirimsiz d kaplama ile s yaltm malzemeleri arasnda mutlaka havalandrma boluu bulunmal ve muhtemel youma suyu iin drenaj imkan salanmaldr. Yanclk snf A1, A2 ve B1 snf s yaltm malzemeleri kullanlmaldr. Yangna direnli tespit elemanlar ve her kat hizasnda 100 mm 'lik bant halinde mineral yn yangn bariyerleri takviye edilmelidir. Yamur suyu szmasna kar, kaplama arkasnda bir membran kullanlyorsa mutlaka buhar dar atan, suyu i tarafa geirmeyen (nefes alan su yaltm membran) bir membran kullanlmaldr. Oturulmakta olan binalarda d duvarlara i taraftan s yaltm yaplmas daha kolay ve ekonomiktir. Bu uygulamalarda mineral ynler ekstrde polistren uygundur. D duvarlarda radyatr arkasndaki s kayplar da nemlidir. Radyatr arkalarna yanstcl s yaltm levhalar konularak yaklak %5 yakt tasarrufu salanabilir. Kolonlar Aras Duvar Bina tayc iskeletini oluturan d kolon ve kirilerin arasna duvarlarn yerletirilmesi uygulama asndan kolaylk salamakla birlikte, nlem alnmamas durumunda fazla s kprs olumas nedeniyle yetersiz bir zmdr. Havalandrmasz Duvar Duvar gvdesi veya s yaltm zerine boluk brakmadan dorudan d kaplama uygulamas havalandrmasz duvar olarak tanmlanabilir. Bu durumda geride sznt veya youma suyu uzaklatrlacak veya kurumasn salayacak bir hava boluu bulunmamas nedeniyle, en d katmann tmyle su geirimsiz olmas beklenir. Ayrca, youmann olumasn da engellemek gerekmektedir. Is Yaltmsz Duvar Kalnl ve katmanlar asndan duvarn, su yaltm zelliklerinin yeterli olmasnn yannda tayc sistemin de ayn dzeyde yeterli olmas gerekmektedir. Bu ynden d kiri ve kolonlar s kprs oluturmakta ve youmaya neden olmaktadr. Kiri Is Yaltml Duvar Duvar gvdesi kendisinin s yaltm asndan yeterli olmas durumunda yalnzca tayc elemanlarn d yzeyine yaltm uygulamasyla yetinmek mmkndr. Duvarn

32

kiri kenarndan s yaltm kadar da tarlmasyla yaplr. Duvar kaplamas ve tayc eleman yaltm malzemesi arasndaki derz zerinde sva donats kullanlmas atlaklarn nlenmesi asndan gereklidir. Tam Is Yaltml Duvar Is kprleri bu zm yoluyla tmyle giderilir. Ayn zamanda duvar kalnl azaltlm ve s depolama kapasitesinden yararlanlm olur. Dier taraftan kat kullanm alan artar. Havalandrmal Duvar D kaplamadan szan ya sular ile ieriden oluan su buharnn youmas sonucu oluan sularn uzaklatrlmas, duvar iinde srekli bir boluk oluturularak gerekletirilebilir. Duvarn tepesinde ve dibinde braklacak aralklar veya delikler su kn ve hava giriini salar. Bu boluk ayn zamanda scak blgelerde glgeleme ilevini de yklenebilir. Is yaltm asndan boluk iinde bir s yaltm katman da bulunmaldr. Yma D Kaplamal Duvar Her kat dzeyinde yatay elik profiller yardmyla tanabilen cephe tulas gibi kagir kaplamalar belli aralklarla plastik veya metal kenetlerle s yaltmnn arasndan i duvar rgs ile birletirilebilir. Yine her kattaki en alt ve st rg srasnda su boaltma ve havalandrma amacyla tulalar arasnda bo dey derzler braklr. Izgaral veya Profilli Levha Kaplama Duvar Tayc sistem nne yerletirilen bir cephe zgaras zerine kaplama yaplabilir veya trapez/ondle levhalar kaplama olarak kullanlabilir. Is yaltm zgarann dikme veya kaytlar arasnda yer alr. Bylece cephe kalnl ile birlikte arl da yma kaplamaya gre azalm olur. D Kaplamal Is Yaltml Duvar nceki zmlerden farkl olarak burada s yaltm d kaplamaya bitiik ve hava boluunun d tarafnda bulunur. Scak blgelerde boluktaki havann kaplama yoluyla snmasn engelleyerek serinlemeyi salama amalanr. Kolonlar n Duvar Kolonlarn duvar arasnda kalarak s kprs oluturmasn nlemek zere, deme kenar kiriten sonra da doru uzatlarak, duvarlar kolonlarn nne yerletirilebilir. Bylece, yalnzca yatay dorultuda sz konusu deme uzantsnn aln s kprs durumunda kalr. Buna karlk duvarlarla geride kalan kolonlar arasnda kenetler yardmyla yanal ykler asndan balant salanmaldr. Ayrca belli aralklarla duvarda hareket imkan salayan dey derzler braklmaldr. Aadaki zmler ayrca havalandrmal olarak da dzenlenebilir. Is Yaltmsz Duvar

33

Is kprsnn alan cephe zerinde en aza indirgenmi olmas nedeniyle souk blgeler dnda ek yaltma ihtiya duyulmayabilir. Kenar Is Yaltml Duvar Deme uzantsnn alnna s yaltm yerletirilmesiyle tm s kprleri giderilmi olur. Duvar, daha nce olduu gibi s yaltm katman kalnl kadar deme kenarndan da ekilir. Tam Is Yaltml Duvar Yukarda aklanan her iki zmn birletirilmesiyle yeni bir zm elde edilir. Bylece tam duvar kalnl azaltlm hem de s kprleri ortadan kalkmtr. D Duvarlarda Ortadan Is Yaltm ki masif yap kabuu ve bunlarn arasnda yer alan s yaltm katmannn oluturduu ift kabuk d duvar sistemi "ortadan s yaltml d duvar" olarak adlandrlabilir. Ortadan s yaltml d duvarlar iki deiik ekilde uygulanabilir. Bunlar, birbirinden dey hareketli bir hava katmanyla ayrlm iki masif duvar ve s yaltm tabakasndan oluan ift kabuk d duvar sistemi (havalandrmal-Souk) ve iki masif duvar ve s yaltm tabakasndan oluan, hava boluu iermeyen ift kabuk bir duvar sistemidir (Havalandrmasz-Souk). Her iki sistemde, d ve i kabuk ayn veya ayr masif yap malzemelerinden rlr veya yaplr. Genellikle beton blok ve briketler, dolu tula, pres tula, klinker tula vb ile doal ta, beton gibi allagelmi malzemeler kullanlr. ve d kabuk yalnz tulalardan oluturulabildii gibi kabuklarda birisi, tula vb dieri beton, briket vb olabilir veya her iki kabuk betondan yaplr. Ortadan s yaltml d duvarlarda, camyn, tayn, ahapyn, koyunyn, mineral lifli plak s yaltm malzemeleri, EPS ve XPS sert kpk, poliretan sert kpk, genletirilmireformaldehit kpk vb plak reten s yaltm malzemeleri, camkp ya da genletirilmi perlit veya vernikit, bims vb taneli yaltkan dolgu malzemeleri s yaltm malzemeleri olarak kullanlmaktadr. Ancak, taneli dolgu malzemeleri daha ok havalandrmasz d duvarlar iin uygun olan s yaltm malzemesidir. Ortadan s yaltml d duvarlarda, i ve d kabuk arasnda yapsal bir balant yoktur. Bununla beraber her iki kabuun mekanik dayanm asndan birlikte almas gerekir. Bunun iin, i ve d masif katman yeterli sklkta metal balarla birbirine balanr. Balanma, duvar rlrken, balarn bir ucu d, dier ucu i katmana ve karlkl ayn dzlemdeki derzlere veya i ve d kabukta boluklara sokularak balanr. Balar iin en uygun metal, bakr, bronz, galvanizli demir ve paslanmaz eliktir. Balant iin ok deiik boyut ve biimlerde paslanmaz elik kebentler ve zel balant elemanlar retilmektedir. Ortadan s yaltml d duvarlar hem iskelet ve hem de yma yaplara uygulanmaktadr. skelet yaplarda kabuklarn her ikisi ince olabilecei gibi biri kaln (i kabuk), dieri ince olabilir. Yma yaplarda ise statik adan daha kaln duvarlarn yapm gerektiinden kabuklardan birisi zellikle i kabuk dierinden daha kaln olarak ina edilmektedir.

34

Havalandrmal ift kabuk d duvar sistemlerde yer alan katmannda herhangi bir hapsedilmilik, durgunluk ve nem depolama nitelii olmayp aksine bir serbestlik, srekli bir hareket, dolaysyla da nem tayclk ve yapdan ald nemi beraberinde yapdan uzaklatrclk gibi olumlu nitelikler sz konusudur. Burada yap bileeni hem konstrksiyon hem de ilev ynnden hareketli hava katman tarafndan ikiye blnmtr. yi bir ekilde havalandrlan hava katmannn sl artlar d ortamla ayn kabul edilir. Ortadan s yaltml ve havalandrmal ift kabuk d duvarlarda d kabuk en az 9 cm, i kabuk ise en az 11.5 cm kalnlnda olmaldr. ki kabuk aras en fazla 15 cm 'dir. Hava tabakasnn en az kalnl 4 cm 'dir. Is yaltm tabakas ise en fazla 11 cm kalnlndadr. Havalandrmasz d duvarlarda, sistemi oluturan tm malzeme katmanlarna ait nemsel ve sl direnler birbiri arkasndan kesintisiz sralanmaktadr. Bu tr d duvarlarda rzgar etkisi altndaki yamur suyu geirimli d kabuk ve derzler yoluyla konstrksiyona girebilir. Bu su, hem don hasarna ve hem de d kabuun i yzeyi ile temas halinde olan s yaltm malzemesinin nemlenmesine neden olabilir. Isl konfor artlar salanm bu duvarlarda souk dnemde i kabuk scak, don blgesinde bulunan d kabuk ise souktur. kabuk yava, d kabuk ise hzla sour. i noktas s yaltm tabakasnn iindedir. Scak dnemde ise d kabuk ok hzla snr. Tayc nitelikteki i kabuk d kabuk tarafndan korunduu iin yksek scaklklarn etkisi altnda deildir. Scak dnemde s akmna paralel olarak gelien buhar akm sonucu, su buhar s yaltm tabakasnda youur, youma genellikle dzlemseldir. Tayc duvar yllk scaklk fark nedeni ile ok az genleir. D kabuk, yksek s genlemelerinin etkisi altndadr ve i kabuun s depolama yetenei yksektir. Havalandrmal sistemde d kabuk iin kullanlacak masif yap talarnn don etkisine dayankl olmas ve su geirmez (sk) nitelik tamas, buna karlk iyi bir klcal emicilik gcne sahip olmas, yani iyi bir nem depolayc olmas gerekir. Bu malzemeler, buhar kesicilik zellii de tayabilir. Bu durumda, kapal ortamdan difzyon yoluyla gelen su buhar hareketli hava katmanna eriir erimez buradaki hava akm ile derhal uzaklatrlacaktr. Havalandrmal d duvar sistemi, her yerde kolayca kullanlamayan en hassas s yaltm malzemelerinin (rnein: son derece dk younluktaki camyn vb) istenilen dzeyde s iletkenlik deerleri iinde ve salkl olarak kullanlmasna imkan vermektedir. Burada kullanlacak s yaltm malzemesinin tam anlamyla buhar geirgen olmasnda hi bir saknca yoktur. Ancak, bu sistemde cam kp vb difzyon direnci yksek s yaltm malzemeleri kullanlacaksa, bunlar ak derzli olarak uygulanmal ve i kabuk i yzeyine yakn bir blgede gl bir buhar kesici katman ile birlikte yer almaldr. Ortadan s yaltml ve havalandrmal d duvarlarda boluk tabannda, olasl youma ve kabuktan szabilecek yamur sularnn her iki kabua zarar vermeden serbeste dar atlmasn salayan bir szdrmazlk katman uygulanmal ve bu katman, hava giri delikleri ile optimum dzeyde badatrlmaldr. Havalandrmasz sistemde genel olarak su buhar difzyon direnci yksek yap talar d kabukta kullanlmamaldr. Buhar difzyonuna imkan salayan bu yap talar suyu bnyesine almamaktadr. Is yaltm malzemeleri ise su buhar geirgen zellikte olmaldr. Bu tr d duvarlarda, d kabuk uygun nitelikte malzemeler ile oluturulmam ve derzler dahil, d yzeyi su geirimsiz klacak nlemler alnmam ve uygulama hatalar yaplmsa rzgar etkisi altndaki yamur suyu geirimli d kabuk ve derzler yoluyla konstrksiyona girebilir. Bu su, hem don hasarna yol aar hem de i kabuun i yzeyi ile temas halinde olan s yaltm malzemesinin nemlenmesine neden olur. Poliretan, ekstrde veya

35

ekspanded polistren sert kpk vb gibi kapal gzenekli s yaltm malzemeleri kuvvetli yamur etkisinde derzlerinin dnda pratik olarak bnyesine nem almaz. Tayn, camyn vb mineral lifli plaklar, genletirilmi reformaldehit kp veya hidrofob genletirilmi perlit vb gibi ak gzenekli s yaltm malzemeleri ise bnyesine d kabua komu yzeylerinden nem alabilir. Is yaltm malzemesinin tamamen nemlenmesi durumunda nem bu tabakaya i yznden komu i kabua da girebilir ve onun da nemlenmesine yol aabilir. Bu adan bakldnda, havalandrmasz d duvarda, pratik olarak, su emmeyen kapal gzenekli sert kpkler veya hidrofob (su itici) zellii ile su emicilii azaltlm olan s yaltm malzemeleri kullanlmaldr. Her iki durumda da duvar tabannda salkl bir szdrmazlk katman uygulanmal ve bu katman hava giri delikleri ile ilikilendirilmelidir. Ortadan s yaltml ve havalandrmasz ift kabuk d duvarlarda su buhar difzyonu sonucu genellikle youma grlr. Is iletim katsays ayn olan s yaltm malzemelerinin yksek buhar difzyon direncine sahip olanlar, dk direnlilere gre daha az youma riski tar. Youma sonucu oluan nem miktar, dk buhar difzyon direnli mineral lifli plakalarda daha fazla, yksek direnli yapay sert kpk plaklarda ise daha azdr. Bu adan da, s yaltm malzemesi olarak, duvar bnyesinde youmaya izin verilse bile, kapal gzenekli sert kpk plaklar kullanlabilir. Plak trnden s yaltm malzemelerinin kullanld durumlarda atmosferik yklerden koruyucu d kabuk iin, nispeten dk difzyon direnli bir malzeme (1/2 normal dolu tula vb) ngrlrken, s yaltmnn dklerek veya doldurularak uyguland duvarlarda masif d kabuun difzyon direnci nispeten yksek malzemeden (1/2 dolu klinker tula vb) seilmesi gerekir. Is yaltm katmannn dolgu malzemesinden olumas, duvar tabannda salkl bir szdrmazlk ve sudan arnm sisteminin uygulanmasn zorunlu klar. Ortadan s yaltml ve havalandrmal ift kabuk d duvarlar, yamur geiinin nlenmesi ve yap iindeki su buharnn youmaya neden olmadan dar atlmas ynnden uygun olan konstrksiyonlardr. Bu sistem s geirgenlik direnci yksek, buhar geirgenlik direnci dk s yaltm malzemeleri ile kullanlmaldr. Yapm srasnda, hava giri ve k deliklerinin braklm olmas ve duvar diplerinin su geirmezlik malzemeler ile donatlmas gerekir. Yamur etkisi ve difzyon teknii asndan problemli olan ortadan s yaltml ve havalandrmasz ift kabuk d duvarlar pratikte ok ancak, bilinsizce uygulanan bir detaydr. Bu sistemde yeterli performans ancak bir dizi nlem alnarak salanabilir. Hidrofob zellikteki dkme perlitli s yaltm tabakasnn kalnl en az 5 cm olmaldr. Mineral lifli, yaltm malzemeleri kullanlacaksa, konstrksiyon, uygulama esnasnda neme kar korunmaldr. Yamur ve su buhar etkilerine kar nem emmeyen kapal gzenekli sert kpk plak veya su itici nitelikteki yaltm malzemeleri kullanlmaldr. Nemsel etkenlere ak d kabuun s geirme deerinin hesaplanmas ve bunun s korunum asndan deerlendirilmesi gerekir. Yamur suyu etkilerine kar duvar diplerine salkl bir sudan arnm sistemi oluturulmal ve bu blgeye su geirimsiz malzeme uygulanmaldr. Havalandrmasz duvarlarn farkl i ve d kabuk ve farkl s yaltm malzemesi seenekleri ile difzyon kontrol yaplmal ve alnan sonulara bal olarak kullanm asndan bir karara varlmaldr. ten Is Yaltm

36

Duvarlarn iten yaltlmas, youma riskinin yksek olduu uygulamalar olup youma kontrol yaplmaldr. Is yaltmnn scak tarafna buhar kesici uygulanmaldr. Buhar kesici tabakann ek yerlerinde buhar kesici bantlar ile geirimsizlik salanmal, tespit elemanlar ile delinmemelidir. Is yaltm malzemesi srekli olarak uygulanmal, s kprs oluturacak profil vb tespit elemanlarndan kanlmaldr. Kat demeleri ile birleimlerde s kprleri elimine edilecek ekilde s yaltm uygulanmaldr. Duvar bnyesinde bulunan kolon, kiri, hatl vb tm yap elemanlar dtan s yaltm ile kaplanmaldr. Buhar kesici tabakalar mmknse tavan ve demelere dndrlmelidir. Is yaltm malzemesinin scak tarafnda bulunan tabakalarn, buhar difzyon diren katsays () souk tarafta bulunanlardan 5 kat daha yksek olmas durumunda youma nlenebilir ve buhar kesiciye gerek yoktur. Yaltm tabakas arkasnda hava hareketi nlenmelidir. Kompozit yaltml paneller kullanlyorsa, tavan ve deme ile birleme noktalarnda panel arkalarna srekli yaptrc har srlmelidir. Ayrca panel zerinde yer alan priz vb elik evreleri ayn ekilde kapatlm olmaldr. Mutfak ve banyo gibi yksek buhar reten hacimlerde yerlerde kaynaa yakn noktada su buhar pasif bir baca veya mekanik havalandrma ile dar atlmas salanmaldr. ten s yaltm uygulamalarnda, kat yksekliindeki ektrde polistren (boluksuz) s yaltm levhalar imento bazl yaptrma harc ile duvara yaptrldktan sonra ek yerlerine file bant yaptrlp zerine al sva uygulanarak bitirilir. Plastik ivili yaltm dbelleri ile fiksaj yntemi, duvar yzeyinin uygun olmamas veya kat yksekliinin 3 m 'yi at durumlarda kullanlmaldr. ten s yaltm uygulamalarnda genellikle bir youma sorunu yaanr.Bu adan, youma sorununun zmlenmesi durumunda uygulanmaldr. Dier taraftan, dtan s yaltm uygulamalarna oranla daha ekonomik olup sl tutuculuk asndan da dtan uygulananlara oranla daha dktr. Bodrum ve Temel Perdelerde Is Yaltm Su yaltm tamamlanm olan perde veya duvara souk bitm yaptrlarak polistren s yaltm levhalar hem s yaltm yapar hem de su yaltm katmanlarn tahriplere kar korur. Istlan Bodrum Istlan bodrumlarda ise, perde, duvar ve demede su ve s yaltmlar birlikte bulunur. zellikle souk blgelerde demede s yaltm byk yarar salar. Istlmayan Bodrum Istlmayan bodrumdaki s yaltm iin en etkili konu, d duvar yaltm ile srekliliin salanabilecei zemin kat demesi st yzdr. Yerden stma imkan da salar. Bu konumdaki yklere kar yeterli basn ve darbe dayanm olmaldr. D duvardaki yaltmn en az zemin donma derinliine kadar indirilmesi gerekir. Is yaltmsz bodrumlarn perde ve demelerde yalnzca su yaltm yaplr ve drenaj ile desteklenir.

37

Duvarlarda Perlit

ETPER ZOLASYON SIVASI : Duvar svalarnda kum yerine kullanlan genletirilmi perlitin imento, kire, Karm ile oluturulan kuru karmna denir. zellikleri: Svann kuruduktan sonraki Birim arl: 450-550 Kg/m3 Is letkenlik Deeri: /. h = 0,12 Kcal/mmC Kullanld Yerler: Klasik kaba sva yerine binalarn i yzeylerinde kullanlmaktadr. ...:::... Etiper zo ilte Uygulamas ...:::...

izoilteli uygulama1. 2. 3. 4.

D Sva Yarm Tula Duvar 8.5 cm zoilte Sva

38

200 dm3 lk Etiper Genletirilmi Normal Perlit Torbas ( naatlarda Kullanlan Cinsi ) ...:::... Etiper zolasyon Svas Uygulamas ...:::...

a) Duvarlarda izo sva uygulamas har atlrken Perlit izolasyon sval uygulama1. 2. 3.

b) Duvarlarda sva uygulamas mastar ekilirken

D Sva Klasik Delikli Tula Etiper izosva

Karm Oranlar: 1.3 m3 Genletirilmi Perlit, 200 Kg. imento, 100 Kg. Kire, 400 -500 litre su. Dikkat edilmesi gereken husus; imento, kire ve perlitin kuru halde iken ok iyi kartrlmas gerekir. Daha sonra su karm yaplr.

PENCERELERDE ISI YALITIMI Pencereler yapda kullanldklar gnden bugne kadar yklendikleri fonksiyonlar asndan eitli deiimler gstermile