BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

BIOLOGIJA

STANDARD

za

VI oddelenie na osnovnoto obrazovanie

Skopje, 2008

2

Nivo na razmisluvawe Standard

1. POMNEWE U~enikot:

- prepoznava i imenuva pet carstva na organizmi, pretstavnici na monerite, protistite (pra`ivotni,

algi), gabi, rastenija, `ivotni, rastitelni tkiva (pokrovno, osnovno, sprovodno, mehani~ko), gradba i

funkcii na rastitelna kletka i organeli, delba na kletka, rastitelni organi, prilagodbi za za{tita na

rastenijata od isu{uvawe, stomite, gradba (sostav, tkiva) i funkcii na organite (koren, steblo, list),

hrana, ishrana, avtotrofna, heretotrofna ishrana, di{ewe, fazi na fotosintezata, fazi vo di{eweto,

bespolovo razmno`uvawe, polovo razmno`uvawe, organi za razmno`uvawe, sporangiumi, spori, jajce –

kletka, polen, opra{uvawe, oploduvawe, niknuvawe, razvitok, rasejuvawe;

- zapomnuva termini: plastidi (hromoplasti, hloroplasti, leukoplasti), fotosinteza, hlorofil,

avtotrofna, heterotrofna ishrana, osetlivost, drazba, reakcija na drazba, bespolovo razmno`uvawe,

polovo razmno`uvawe, organi za razmno`uvawe, sporangiumi, spori, jajce – kletka, polen, opra{uvawe,

oploduvawe, niknuvawe, razvitok, rasejuvawe, ramnote`a vo prirodata, odr`liv razvoj, proizveduva~i,

divi i kulturni rastenija, mikroklimatski uslovi, staklena gradina, kiseli do`dovi, ozonski sloj;

- identifikuva pripadnici vo pette carstva organizmi, izvori na drazbi, proizveduva~i, divi i

kulturni rastenija;

- nabrojuva kleto~ni organeli i tvorbi, vlezni uslovi i produkti na fotosinteza i di{ewe, funkcii

na kleto~nata delba;

- otkriva pravila vo imenuvaweto organizmi, evolutivno uslo`nuvawe na prestavnicite od pette

carstva, mehanizam na fotosinteza, na~inite na bespolovo razmno`uvawe kaj rastenijata;

- opi{uva funkcii na organelite i tvorbite, najva`ni osobini na pripadnici od pette carstva:

moneri, protisti (pra`ivotni, algi), gabi, rastenija, `ivotni i beskleto~ni formi virusi,

prilagodbi za za{tita od isu{uvawe na rastenijata (kutikula, voso~en sloj, vlaknenca), gradba i

funkcii na sprovodnite sadovi vo koren, steblo, list, usoglaseno primawe i oddavawe voda od

rastenieto; - locira kleto~na organela/tvorba, sprovoden element koj prenesuva voda (ksilem), {e}eri (floem),

nasoki na prenos na voda i na {e}eri, prilagodbi za za{tita od isu{uvawe na rastenijata (kutikula,

voso~en sloj, vlaknenca), karakterisitki na monokotiledoni i dikotiledoni;

- povrzuva kleto~ni organeli i nivni funkcii, rastitelno tkivo so negovite funkcii, gradba i

funkcii na rastitelen organ (koren, izdanok, list);

- razlikuva kleto~ni organeli, elementi od sprovodni sadovi (ksilem i floem), spored gradba i

funkcija.

3

2. RAZBIRAWE - Identifikuva osobini na grupi organizmi, uslovi i produkti vo svetlata i vo temnata faza vo

fotosintezata, organeli vo koi se vr{i fotosinteza;

- preraska`uva osobini na pretstavnicite od pette carstva, transpiracija, transport na vodata niz

rastenieto, tek na fotosintezata;

- dava komentari za srodnosta pome|u pretstavnicite od grupite na rastitelnoto carstvo

(filogenijata), za promenite na intenzitetot na fotosintezata pri promeneti uslovi (jaglerod

dioksid, temperatura, osvetlenost, voda);

- objasnuva pravila na imenuvaweto na grupite organizmi, objasnuva gradba na koren, izdanok, list,

gradba i funkcii na sprovodnite sadovi vo koren, steblo, list, usoglaseno primawe i oddavawe voda od

rastenieto, proces na transpiracija, proces na fotosinteza, objasnuva funkcijata na osetlivost na

razli~nite organi kon razli~ni drazbi (koren, steblo, list), oddelni etapi od procesite na

razmno`uvaweto, niknuvaweto, razvitokot kaj semenite rastenija, procesi vo `ivotnata sredina, vo

koi neposredno u~estvuvaat rastenijata (kru`ewe na gasovite i na vodata);

- povrzuva gradba na kleto~na organela/tvorba i nejzinata funkcija, di{ewe i fotosinteza preku

vlezni i izlezni materii;

- naveduva primeri za izu~uvani pretstavnici od sekoe carstvo, virusni i bakteriski zaboluvawa,

zasiluvawe i zapirawe na transpiracija pri son~evo, vetrovito, obla~no vreme, primeri so koi }e gi

povrzuva rastenijata i procesite vo koi u~estvuvaat;

- parafrazira zna~ewe na kleto~nata delba, prevencija od virusni i bakteriski zaboluvawa, gradba i

funkcionirawe na stomite, zna~ewe na fotosinteza za site organizmi, zna~ewe na poimite: ramnote`a

vo prirodata, odr`liv razvoj, proizveduva~i, mikroklimatski uslovi vo sredinata.

3. PRIMENUVAWE - Primenuva informacii za osobinite na pette carstva za identifikuvawe na nepoznati primeroci,

za{titni merki protiv naj~estite virusni i bakteriski zaboluvawa, fakti za ekolo{ko i evolutivno

zna~ewe na fotosintezata, postapki na kalemeweto, za prilagodbite od isu{uvawe kaj rastenijata;

- izlo`uva pravila za imenuvawe na grupite organizmi, uslo`nuvawe na grupite vo rastitelnoto

carstvo (semeni rastenija, golosemeni, skrienosemeni rastenija, monokotiledoni i dikotiledoni

rastenija), izlo`uva tipovi, gradba na koren i funkcii, tipovi, gradba na steblo i funkcii, gradba na

list - vidoizmenuvawa i funkcii, uslovi i ograni~uvawa na intenzitetot na fotosintezata;

- opi{uva pri~ini za sprotivnite nasoki na fotosintezata i di{eweto, za iska~uvaweto na vodata vo

rastenieto, pri~ini za{to rastenijata ne go menuvaat mestoto na `iveewe, zna~eweto na rastenijata za

odr`liviot razvoj na `iviot svet (proizvodstvo na hrana, odr`uvawe na vodata, temperaturata, sostav

na po~vata, popre~uvawe na erozijata);

4

- objasnuva glavna ideja za fotosinteza, za di{ewe, transpiracija, ekonomsko i ekolo{ko zna~ewe na

razmno`uvaweto i rasejuvaweto na rastenijata, zna~ewe na dobivaweto na novi sorti rastenija,

pri~inite i posledicite od efektot ,,staklena gradina”, rizikot od isten~uvaweto na ozonskiot sloj,

pri~inite i posledicite od kiselite do`dovi;

- konstruira filogenija i sistematika na golemi grupi vo rastitelnoto carstvo, fazi vo procesot

fotosinteza, vertikalno sproveduvawe na vodata od korenot do listot, osetlivosta i reakciite na

rastenijata kon zagaduvaweto na sredinata;

- sprotivstavuva osobini na nekleto~nite (virusi) i kleto~nite organizmi, tek i uslovi za

fotosintezata i di{eweto (vlezni i izlezni materii i uslovi);

- deli na segmenti gradba i funkcii na sprovodno snop~e, osobini na monokotiledoni i dikotiledoni,

proces fotosinteza (svetla i temna faza).

4. ANALIZA,

SINTEZA I

VREDNUVAWE

- Podreduva pretstavnici od carstvata spored filogenijata i gradbata;

- sporeduva osobini na bessemeni i semeni rastenija, monokotiledoni i dikotiledoni rastenija,

sporeduva intenzitet na fotosinteza vo razli~ni uslovi (koncentracii na jaglerod dioksid,

osvetlenost, navodnuvawe), sporeduva intenzitet na di{ewe vo razli~ni uslovi (veter, vla`nost na

po~vata, temperatura na vozduhot);

- razdvojuva osobini na golosemeni i skrienosemeni rastenija, gradba i funkcii na ksilem i floem,

spori od paprat (sporangium), polen, semka, delovi od razli~ni cvetovi, semki (so eden i dva

kotiledoni) i plodovi od razli~ni familii rastenija, razli~ni prilagodbi za rasejuvawe kaj razli~ni

semki i plodovi;

- go proveruva zna~eweto na fotosintezata za site organizmi (preku procesi na ishrana i di{ewe),

sli~nosti i razliki vo gradbata na monokotiledoni i dikotiledoni, funkcii na razli~nite tipovi

korewa i stebla, zna~ewe na efektot „staklena gradina”, ciklusot na voda i na jaglerod dioksid vo

prirodata, izvor na drazba i reakcija na rastenieto kon drazbata, bespolovo razmno`uvawe so

razli~ni delovi ili organi od rastenie, kalemewe;

- grupira pretstavnik spored negovite osobini, razli~ni rastitelni tkiva vo organ (koren, pupka,

steblo, list);

- analizira pravila za imenuvawe na organizmi za da pridru`i pretstavnik vo negovoto carstvo, gradba

na monokotiledoni i dikotiledoni rastenija (listovi, korewa, sprovodni snop~iwa, cvet),

funkcionirawe na mehanizmot i pri~ini za otvorawe i zatvorawe na stomite, uslovi za fotosinteza,

nastanuvawe na efekt „staklena gradina”, ciklus na voda, ciklus na jaglerod dioksid vo prirodata,

mehanizmite za polovo razmno`uvawe kaj bessemenite i kaj semenite rastenija, zna~ewe na

rasejuvaweto na rastenijata i za novite sorti, odr`liv razvoj vo lokalnata sredina;

5

- integrira osobini na grupi koi pripa|aat vo edno carstvo, reakcija na eden rastitelen organ kaj

rastenie kon edna drazba (pozitivna i negativna taksija), brzina i uslovi za niknuvawe na semka

(osvetluvawe, toplina, voda, sostav na po~va), fakti za ulogata na rastenijata vo ramnote`ata na

prirodata, za isten~uvaweto na ozonskiot sloj, za efektot ,,staklena gradina”, kiseli do`dovi;

- zaklu~uva za upravuvaweto so funkciite vo organizmot, za uslo`nuvaweto na rastitelniot organizam,

produktite na fotosintezata, zna~eweto na procesot fotosinteza za site organizmi, zo{to se va`ni

rastenijata za `ivotnite, za ~ovekot, za prirodata;

- procenuva za opstanokot na ednokleto~nite i pove}ekleto~nite organizmi, ocenuva pri~ini za

razgranuvawe na korenot, ocenuva proces na transpiracija za opstanok na rastenieto, pri~ini za

razgranuvawe na korenot;

- ispituva i dodeluva prioriteti vo uslo`nuvaweto na organizmite (carstvata), usoglasenost na

primaweto i oddavaweto voda vo rastenieto, pri~ini za vidoizmenuvawe na listot, pri~ini za posebno

grupirawe na virusite, osetlivost na rastenijata kon: vodata (korenot raste kon vodata), kon svetlinata

(rastenieto raste kon izvorot na svetlinata - nikulec od kompir), kon toplinata (rastewe na rastenie

vo uslovi na visoki i niski temperaturi), rastewe na koren vo nasokata na dejstvo na silata na

Zemjinata te`a, rastewe na izdanok vo sprotivna nasoka, rastewe na rastenie pod stakleno yvono

tretirano so ~ad, so isparuvawe na alkohol, vo kisel rastvor;

- predviduva mo`ni promeni vo `iviot svet koga bi prestanal procesot fotosinteza, promeni vo

gradba i funkcii na rastitelen organizam vo zatvoren sistem (ve{ta~ki kontrolirani uslovi).