1

BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

BIOLOGIJA

STANDARD

za

VII oddelenie na osnovnoto obrazovanie

Skopje, 2008

2

Nivo na razmisluvawe Standard

1. POMNEWE U~enikot:

- prepoznava i imenuva `ivotni, rastenija, vrski so sredinata, prisposobenost, avtotrofnost,

heterotrofnost, gradba na `ivotinska kletka, `ivotinski tkiva, organ, organski sistem,

organizam, poteklo, srodnost, klasa, pra`ivotni, bezrbetni `ivotni, ‘rbetni `ivotni, ko`a,

ko`ni tvorbi, organi za dvi`ewe, organi za varewe, krvonosen sistem, organi za di{ewe, organi

za izla~uvawe, drazba, setilo, nerven sistem, razmno`uvawe: bespolovo i polovo, organi za

razmno`uvawe, razvitok, preobrazba, nasleduvawe, opstanok, selekcija;

- zapomnuva termini: `ivotni, rastenija, prisposobenost, avtotrofnost, heterotrofnost,

`ivotinska kletka (kleto~na membrana, citoplazma, jadro, mitohondrii), tkivo (epitelno, svrzno,

muskulno, nervno), organ, organski sistem, organizam, poteklo, srodnost, klasa, pra`ivotni,

bezrbetni `ivotni, ‘rbetni `ivotni, nadvore{na pokrivka (ko`a, ko`ni tvorbi), organi za

dvi`ewe, ishrana, organi za varewe (hranitelen kanal i `lezdi), krvonosen sistem (krvotok, krv,

srce), organi za di{ewe (ko`a, trahei, `abri, beli drobovi), organi za izla~uvawe, drazba,

setilo, nerven sistem (mre`est, ganglionaren, cev~est), bespolovo razmno`uvawe, organi za

polovo razmno`uvawe, spermatozoidi, jajce-kletka, razvitok, preobrazba, nasleduvawe,

(geneti~ki materijal, hromozomi, geni), opstanok, selekcija, `ivotna sredina, `ivotna zaednica,

ekosistem, ekolo{ki faktori, sinxiri na ishrana, ekolo{ka piramida, ekolo{ka kontrola;

- identifikuva gradba i funkcii na `ivotinska kletka, tipovi na `ivotinski tkiva, organi,

organski sistemi, tipovi na na~in na ishrana (griza~i, pre`ivari, nepre`ivari), tipovi na

ishrana (revojadi, mesojadi, se{tojadi), na~ini na dvi`ewe (so trepki, so promena na oblikot, so

izvivawe, so krajnici, letawe, plivawe), kontrola na organizmot, setila;

- nabrojuva organeli vo kletka, tkiva, poznati bezrbetni i ‘rbetni `ivotni, ko`ni tvorbi,

organi i na~ini na dvi`ewe, organi za varewe (usna praznina, goltka, hranoprovod, `eludnik,

crevo, `lezdi), otvoren i zatvoren krvotok, tipovi na organi za di{ewe, tipovi na nerven sistem,

fazi vo preobrazbata, ~lenovi na sinxiri na ishrana;

- otkriva pravila vo klasifikacijata na `ivotnite, uslo`nuvawe na organizmot (kletka, tkivo,

organ, organizam), vo razmno`uvaweto, nasleduvaweto, selekcijata, preobrazbata, ekosistemot;

- opi{uva gradba i funkcii na tkivata, organite, uslo`nuvawe na sostavot na organskite

sistemi kaj bezrbetni i ‘rbetni `ivotni (ko`a, za dvi`ewe, ishrana, krvonosen sistem, di{ewe,

izla~uvawe, nerven sistem, razmno`uvawe), nasledna materija, nasledna i nenasledna

promenlivost, prirodna i ve{ta~ka selekcija, promenlivost na ekosistemot;

3

- locira organela vo kletka, tkiva vo organ, topografija na organ vo organizmot;

- povrzuva gradba i funkcija na organski sistem, ~lenovi vo sinxirite na ishrana, nivoa vo

ekolo{ki piramidi;

- razlikuva bezrbetni i ‘rbetni `ivotni, na~ini na dvi`ewe, otvoren i zatvoren krvotok, tipovi

na organi za di{ewe, tipovi na nerven sistem, bespolovo i polovo razmno`uvawe.

2. RAZBIRAWE - Identifikuva gradba na `ivotinska kletka, `ivotinski tkiva, organi i organski sistemi,

pripadnici na `ivotinskoto carstvo: bezrbetni (sun|eri, koprivkari, spleskani crvi, cev~esti

crvi, mekoteli, prstenesti crvi, ~lenkonogi), igloko`i; ‘rbetni `ivotni (ribi, vodozemci,

vle~ugi, ptici, cica~i);

- preraska`uva funkcii na `ivotinski tkiva, organi i organski sistemi, op{ti osobini na

golemite grupi `ivotni;

- dava komentari za srodnosta pome|u bezrbetnite, pome|u klasite na ‘rbetni `ivotni, za

bespolovo i polovo razmno`uvawe, uslovi na `ivotnata sredina i prisposobuvawa na `ivotnite,

na~inite na dvi`ewe, na~inite i tipovite na ishrana, za gradba na okoto i uvoto kaj ‘rbetnicite;

- objasnuva pravila za klasifikacija (poteklo, srodnost), za funkcionirawe na sekoj organski

sistem, vo nasleduvaweto, selekcijata, vo razmena na materiite i protekuvawe na energijata vo

ekosistemot;

- povrzuva gradba so funkcii na kletka, tkivo, organ, organski sistem, organizam, organizam so

`ivotnata sredina;

- naveduva primeri za organeli vo kletka, tkiva, poznati bezrbetni i ‘rbetni `ivotni, ko`ni

tvorbi kaj razli~ni `ivotni, organi i na~ini na dvi`ewe, organi za varewe, otvoren i zatvoren

krvotok, tipovi na organi za di{ewe, tipovi na nerven sistem, fazi vo preobrazba kaj `ivotnite;

~lenovi na sinxiri na ishranata;

- go parafrazira zna~eweto na klasifikacijata na `ivotnite, uslo`nuvawe na organizmot

(kletka, tkivo, organ, organizam), bespolovo i polovo razmno`uvawe, nasleduvawe, selekcija,

preobrazba, sostav i funkcii na ekosistemot.

3. PRIMENUVAWE - Primenuva informacii za filogenetskiot pregled na grupite organizmi, grupirawe i

imenuvawe na `ivotnite spored srodnosta, op{to grupirawe na `ivotnite (bezrbetni, ‘rbetni),

gradba i funkcii na organite i organskite sistemi, prevencija od zaboluvawa na organskite

sistemi, nasleduvawe kaj `ivotnite, borba za opstanok, selekcija (prirodna i ve{ta~ka);

- izlo`uva pravila za grupirawe i imenuvawe na `ivotnite, za gradbata i funkcioniraweto na

kletka, tkiva, organi, organski sistemi i organizam, nasleduvawe, za organizacija na ekosistemot,

odnosite i sinxirite na ishranata vo ekosistemot, ekolo{ka kontrola vo ekosistemot;

4

- opi{uva gradba i funkcii na sistemite: nadvore{na pokrivka (ko`a, ko`ni tvorbi), organi za

dvi`ewe, ishrana, organi za varewe (hranitelna vakuola, usna praznina, goltka, hranoprovod,

`eludnik, crevo), krvonosen sistem (krvotok, krv, srce), organi za di{ewe (ko`a, trahei, `abri,

beli drobovi), organi za izla~uvawe, gradba na setilo (oko, uvo), nerven sistem (mre`est,

ganglionaren, cev~est), bespolovo razmno`uvawe, organi za polovo razmno`uvawe, na~ini na

razvitok kaj `ivotnite (so metamorfoza i direkten);

- objasnuva glavna ideja za pri~inite za razmena na materiite pome|u kletkata i sredinata i

organizmot i sredinata (ishrana, izla~uvawe, di{ewe), vrski na organizmot i sredinata (setila,

nerven sistem);

- konstruira model na ko`a, sistem za varewe, srce kaj ribi, vodozemci, vle~ugi, ptici/cica~i,

setilo za vid i za sluh, preobrazba kaj insekt;

- sprotivstavuva gradba na telo so bilateralna i radijalna simetrija, osobini na otvoren i

zatvoren krvotok, gradba na srce kaj ribi, vodozemci, vle~ugi, ptici/cica~i, izla~uvawe kaj

`ivotni vo kopnenite vodi, vo morskata voda i na kopno, `ivotni koi ne reguliraat telesna

temperatura i tie koi reguliraat;

- deli na segmenti gradba i funkcii na sistemot za varewe, krvotok (veni, arterii, kapilari),

sistemot za di{ewe (pati{ta i organi), sistemot za izla~uvawe (ko`a, bubreg), nervniot sistem

(mre`est, ganglionaren, cev~est: centralen, periferen).

4. ANALIZA,

SINTEZA I

VREDNUVAWE

- Podreduva pretstavnici od `ivotinskoto carstvo: bezrbetni (mekoteli, crvi, ~lenkonogi) i

‘rbetni (ribi, vodozemci, vle~ugi, ptici, cica~i), uslo`nuvawe na srceto kaj ‘rbetnicite,

uslo`nuvawe na setilata (oko, uvo), na nervniot sistem, odnosite i sinxirite na ishranata vo

ekosistemot;

- sporeduva osobini na razli~ni pogolemi grupi vo `ivotinskoto carstvo, gradba na razli~nite

organski sistemi kaj golemite grupi `ivotni, bespolovo i polovo razmno`uvawe, na~inite na

polovo razmno`uvawe kaj ‘rbetnite `ivotni;

- razdvojuva uslo`nuvawe na gradbata i funkciite na organskite sistemi kaj bezrbetnite i

‘rbetnite (ribi, vodozemci, vle~ugi, ptici, cica~i), zabite kaj nepre`ivarite – pre`ivarite;

- ja proveruva ulogata na zabite vo sistemot za varewe, skelet (egzo-, hidro-), vnatre{en skelet i

muskulatura, gradba `ivotinski tkiva;

- grupira tkiva vo izu~uvan organ, pretstavnik spored negovite osobini vo pogolema grupa

`ivotni, organi vo soodveten organski sistem;

- analizira pravila za imenuvawe na `ivotnite spored sistemot na dvojno imenuvawe (binarna

nomenklatura), karakteristiki koi ja odrazuvaat srodnosta na `ivotnite, plan na gradba na

5

`ivotinskoto telo, organi i funkcii za primawe na hrana, za razgraduvawe na materiite, za

transport na te~nostite i materiite niz teloto, za izla~uvawe na nepotrebnite materii, za

koordinacija i upravuvawe na organizmot, za razmno`uvawe i nasleduvawe, dvi`ewe i vrski na

organizmot so sredinata (setila), tipovi na razvitok (so preobrazba, direkten);

- integrira zaedni~ki osobini na golemite grupi `ivotni, funkcii koi zaedni~ki gi

ostvaruvaat dva ili pove}e organski sistemi (izla~uvawe, osmoregulacija, termoregulacija,

rastewe i razvoj);

- zaklu~uva za op{tiot plan na gradba kaj `ivotnite (podvi`ni i parazitski), za uslo`nuvaweto

na gradbata na poedine~nite organski sistemi, za funkciite na organskite sistemi vo zavisnost

od uslovite vo `ivotnata sredina (ishrana, di{ewe, dvi`ewe, transport na materiite,

izla~uvawe, razmno`uvawe), za primawe informacii od sredinata, za upravuvawe so

funkcioniraweto na organskite sistemi preku nervniot sistem, za prisposobuvawata na

organizmot na uslovite vo sredinata;

- procenuva rizici od nepovolnite promeni vo `ivotnata sredina za vidovite, zagrozuvawe i

is~eznuvawe na vidovite;

- ispituva i dodeluva prioriteti vo gradbata i funkciite (evolutivnoto uslo`nuvawe) na

organskite sistemi za varewe, dvi`ewe, di{ewe, razmno`uvawe, transport na materiite,

izla~uvawe, preobrazba (insekti, `aba), regeneracija (igloko`i);

- predviduva mo`ni promeni na organite i sistemite vo tek na razvitokot, soodvetna/

nesoodvetna ishrana, stareewe na organizmot, promeni vo abioti~kite i bioti~kite faktori,

promeni vo ekosistemot (sezonski, ritmi~ni).