BATUM MEBUSU EDİP DİNÇ’İN 1922 YILI GÜNLÜĞÜ

Yunus ZEYREK

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Birinci Dö-nem Batum Mebuslarından Murgullu Edip (Dinç) Beğ’in 1918 ve 1921 yılına ait günlüklerini daha önce neşretmiştik.1 Şimdi de 1922 yılına ait bir cep takvimindeki günlük notlarını veriyoruz.

Bu notlar başlıca üç bölüm olarak düşünülebi-lir: Tiflis-Ankara yolculuğu, Ankara-İstanbul gidiş dönüşü ve Batı cephemizdeki muharebelerle ilgili notlar. Bu arada birkaç da çarşı pazar notları var.

Edip Beğ’in notlarından yurdumuzun o gün-kü durumunu, bilhassa ulaşımla ilgili hazin man-zarasını görmek kalbe acı veriyor. Tarihî olayları değerlendirirken bunların da göz önünde tutul-ması gerektiğini düşünüyoruz. Bu münasebet-le Edip Beğ’in günlüklerinin değerli bir vesika teşkil ettiğini söyleyebiliriz. Ayrıca o zamanlar her 1 Y. Zeyrek, Batum Mebusu Edip Dinç’in 1921 Yılı Günlüğü, Bizim

Ahıska, S. 9, Kış/2008; Y. Zeyrek, Batum Mebusu Edip Dinç’in 1918 Yılı Günlüğü, Bizim Ahıska, S. 10, Bahar/2008.

mebusun veya sorumlu mevki işgal etmiş kişilerin çoğunun geriye Edip Beğ gibi günlük bırakmamış olmamaları da hüzün vericidir. Zira bu şahıslar, yurdumuzun ve milletimizin ölüm kalım günlerin-de hem sorumluluk almış hem de birçok hadiseye şahitlik etmişlerdir. Bu sebepledir ki böyle günlük-ler, yakın tarihle ilgili yazı yazanlara birinci el kay-nak/belge teşkil edecek vasıfta olması bakımından da önemli sayılmalıdır.

7 Kânûn-ı sânî, Cumartesi: Tifliz’den Ankara’ya müteveccihen hareket edildi.

8 Kânûn-ı sânî: Öğleden sonra Batumâ muvâsalat olundu.

9 Kânûn-ı sânî: Batum’dayız. 10 Kânûn-ı sânî: Batum’da çarşı kapandı. Acaris-

tan Meclisi intihabâtı yapılıyor. Tes’îd için şehirde çalgı çalanla ahali dolaşıyorlar.

11 Kânûn-ı sânî: Havanın muhalefetinden va-pur hareket edemedi ise de vesikaların vizesi hitâm buldu.

12 Kânûn-ı sânî: Akşamı Batum’dan vapura râkiben Ankara’ya azimet üzere hareket olundu.

13 Kânûn-ı sânî: Trabzon’a muvâsalatla akşam-dan hareket edildi.

14 Kânûn-ı sânî: Giresun’a muvâsalat. Sabah-tan saat iki buçukta hareketle dörtte Ordu’ya muvâsalat olundu. Gece saat onda Samsun’a müte-veccihen hareket edildi.

15 Kânûn-ı sânî: Samsun’a muvâsalat olundu. Karadeniz Oteli’nde misafir oldum.

16 Kânûn-ı sânî: Samsun’dayım.22 Kânûn-ı sânî: Samsun’dan Ankara’ya bugün

hareket edildi ve akşamdan Çakallı’ya muvâsalat.23 Kânûn-ı sânî: Çakallı’dan Havza’ya muvâsalat

olundu. Havza’ya beş kilometre mesafede arabanın tekerleği dağıldı ve Havza’ya araba boş olarak bağ-landı ve öyle geldi.

24 Kânûn-ı sânî: Havza’dan Merzifon’a muvâsalat olundu. Havza’dan bir tekerlek emane-ten alınıp o suretle Merzifon’a geldik ve tekerlekle-ri ustaya verdim, yapılmaktadır.

25 Kânûn-ı sânî: Bugün tekerlekler yapılması için Merzifon’da istirahat ediyor isek de alaturka saat beş-den sonra da arabacı Osman, han kahvesinde ocak

Edip Dinç

Bizim AHISKA

38 Sonbahar 2016

kurbünde su içmekde, dışarıdan bir yaylı ile Ankara’ya azimet için hazırlanan erkânıharp binbaşılarından Mit-hat Beğ’le emirberi Giresunlu Şükrü nâmında bir aske-rin elinde caddeden kazaen açılan İngiliz tüfenginden çıkan kurşun, kahvede Osman’ın kafasına isabet ede-rek Osman cansız bir hâlde orada şehit olmuşdur.

26 Kânûn-ı sânî: Sabah saat 2 buçuk. Merzifon’dan hareket. Yolda buzdan müteessir arabanın ön yayı kırıldı ise de akşamdan saat 12’de Çorum’a muvâsalat olundu.

27 Kânûn-ı sânî: Çorum’da arabayı tamir ettirdim.28 Kânûn-ı sânî: Sabah alaturka saat 1 buçuk-

ta Çorum’dan hareket. Akşam 11’de Alaca’ya muvâsalat.

29 Kânûn-ı sânî: Sabah saat 1 buçukta Alaca’dan hareket. Akşam 12 Yozgat’a muvâsalat.

30 Kânûn-ı sânî: Yozgat’ta istirahat.31 Kânûn-ı sânî: Yozgat’tan hareket. Sekili’ye

muvâsalat olundu.1 Şubat: Sekili’den hareket. Solakuşağı’ya

muvâsalat olundu.2

2 Şubat: Solakuşağı’ndan hareket. Hasandede’ye muvâsalat.

3 Şubat: Hasandede’den hareket. Asi Yozgat karyesine muvâsalat.3

4 Şubat: Asi Yozgat’tan hareket. Ankara’ya muvâsalat.

*3 Nisan: Bursa’dan çocuklar İstanbul’a geldi.3 Mayıs: Hemşirem Hadice çocuklarıyla

İstanbul’dan Ümid vapuruyla Rize’ye hareket etti.22 Mayıs: Ankara’dan İstanbul’a hareket, çocuk-

ları getirmek üzere. Vali Tahsin, Vali Cevdet, İaşe Nâzır-ı Sâbıkı Kemal Beğ beraber oldukları hâlde hareket edildi. Akşamdan Ayaş’a muvâsalat olun-du ise de son derece zahmet çekildi. Yolda akşama doğru yağmur ile kar başladı. Ankara’dan mufara-kattan beri şiddetli yağmur devam ediyor.

23 Mayıs: Ale’s-sabah Ayaş’tan hareketle Beğpazarı’na akşamdan muvâsalat olundu. Yağ-mur, soğuk kemâ fî’s-sâbık devam ediyordu. Beğpazarı’nda Hilmi Beğ’e misafir olduk.

24 Mayıs: Beğpazarı’ndan hareket, akşam Nallıhan’a muvâsalat. Yağmur bugün şiddetini daha arttırdı. Soğuk keza, çamur bel boyunu geçti.

25 Mayıs: Nallıhan’dan hareket. Akşam Sübyan-lar karyesine muvâsalatla muhtarın evinde gayet rahat edildi. Yağmur ber-devam.

26 Mayıs: Sübyanlar’dan hareket. Akşam 2 Solakuşağı: Kırşehir’in bugünkü adı Akçakent olan köyü.3 Asi Yozgat: Bugünkü Elmadağı ilçesi.

Taraklı’ya muvâsalat olundu. Yağmur devam et-mekte. Çamur boğaza kadar çıkdı.

27 Mayıs: Taraklı’dan hareket, Geyve’ye muvâsalat olundu. Hava bir parça açıkça ise de çamur tepeyi aşıyor. Geyve’de Halid Beğ’i ziyaret ettik.4 Akşam yemeğini orada yedik. Halid Beğ bize oto-derezini verdi. Gece Adapazarı’na muvâsalat olundu.

28 Mayıs: Adapazarı’nda bulunuyorum.30 Mayıs: İstanbul’a hareketle akşamdan

İstanbul’da Eyüp Sultan civarında Arabacılar Sokağı’nda 2 numrolu hanede çocuklara kavuş-tum. Cenâb-ı Hakk’a hamdü senâ ediyorum.

31 Mayıs: Dersaadet’teyim.1 Haziran: Dersaâdet’teyim. Çocuklara elbise

vesaire tedarikiyle meşgulüm.2 Haziran: Dersaâdet’teyim…3-8 Haziran: Kezâ…9 Haziran: Çocuklarla beraber Ankara’ya hare-

ket etmek üzere Haydarpaşa’ya gittim ise de trene yetişilemediği için eşyaları istasyonda emanet ve-rip biz Şakir Paşa merhumun biraderzâdesi yanın-da Ali Galip Beğ’in hanesinde misafir olduk.

10 Haziran: Kezâ misafir.12 Haziran: Haydarpaşa’da trene râkiben hare-

ket edildi. İzmit’i salimen geçtik. Arifiye istasyo-nunda manevra yaparken iki yük vagonu yoldan çıkarak devrildi. İnsanca zayiat yoksa da yol ka-pandı. Derece-i hararet 39. Arifiye’de bekliyoruz. Mustafa Kemal Paşa’nın validesi de bizimle be-raberdir. Ada’dan başka tren geldi. Aktarma olup hareket ediyoruz. Akşam Adapazarı’ndayız.

13 Haziran: Adapazarı’nda yol tedarikiyle meş-gul. Derece-i hararet 39’da.

14 Haziran: Adapazarı’ndan hareketle akşam Taraklı’ya muvâsalat olundu. 4 Merhum/Şehit Halit Paşa.

Edip Bey’in defterinden bir sayfa.

39Sonbahar 2016

Bizim AHISKA

15 Haziran: Taraklı’dan hareket. Göynük’te kaldık.16 Haziran: Göynük’ten hareket, Köstebek kar-

yesine muvâsalat.17 Haziran: Köstebek’ten hareket, Nallıhan’a

muvâsalat.18 Haziran: Nallıhan’dan hareket, Beğpazarı’na

muvâsalat olundu.19 Haziran: Beğpazarı’ndan hareket, Ayaş’a

muvâsalat.20 Haziran: Ayaş’tan hareket, Ankara’ya

muvâsalat olundu. Azimetde ne kadar yağmur so-ğuk idiyse avdet de o bisbette güneş ve sıcak idi. Pek zahmetli bir yolculuk oldu.

*1 Temmuz: Pazara domates gelmiş idi. Kıyyesini

120 kuruşa satıyorlardı.5 Temmuz: Bamye pazara gelmiş, dane ile satı-

yorlardı. Yüz adedi elli beş kuruşa satılıyor. Fakat ilk turfanda yüz danesi altmış beş kuruşa idi.

19 Temmuz: Pazara patlıcan gelmiş. Danesini yigirmi kuruşa satıyorlar.

25 Temmuz: Ayran yoğurdu, bizim tabirimizle

‘lor’ okkası elli kuruşdur. Ve-kıs aleyhi’l-bevâkî.10 Ağustos: Hendekli Süleyman Sırrı Efendi’nin

tecil vesikasını bugün gönderdim. Aynı günde Ha-fız Ali’nin senedini gönderdim.

25 Ağustos: Kandıra’nın Karanlık Mahallesin-den Emin oğlu Nizami Efendi’nin tecil vesikası 10 Ağustos 38 tarihli. Vesika gönderildi bugün.

*26 Ağustos: Taaruz-i Umumî başladı.27 Ağustos: Afyon’un cenûbunda Kal’acık tepe-

sinden Kılıç Arslan tepesine kadar bir seneden beri tahkim ettiği tepeleri zapt ettik.

28 Ağustos: Sabahdan Afyon’un işgal ve tarafı-mızdan istirdâdı müjdesiyle gazeteler satıldı. Darı-sı diğerlerinin başına.

1 Eylül: Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar, Uşak kasaba ve şehirlerinin istirdâdı ve ordumu-zun harikulâde muvaffakiyetini tes’îd etmek üzere Büyük Millet Meclisi önünde büyük tezahürat ve resmigeçit, gece dahi fener alayı olmak üzere em-sali nâ-mesbuk şenlikler yapıldı. Allah, yakında İzmir’in istirdâdı ve Edirne’nin istirdâdı günlerini dahi tes’îd etmekliğimizi nasip eylesin.

9 Eylül: İzmir’e girildi.11 Eylül: Bursa istirdâd edildi.13 Eylül: Sakarya Zaferi’nin sene-i devriyyesi.16 Eylül: Bugün Ankara’nın Guraba Hastahanesi’nde

hemşirem Şaziye Hanımın ameliyatı icra olundu. Allah hayırlısıyla tedavisini nasip eylesin, âmin.

30 Teşrinievvel: Öğleden sonra saat 4’de Ankara’dan hareket edildi.

Kelimeler:Ale’s-sabah: Sabahleyin, erkenden.Azimet: Gitme, gidiş.Derece-i hararet: Isı derecesi.Dersaâdet: İstanbul.Hitâm: Sona erme.İntihabât: Seçimler.İstirdâd: Alınma, geri alma. Kânûn-ı sânî: İkinci kânun, Ocak ayı.Kemâ fî’s-sâbık: Eskisi gibi.Kıyye: Okka. Kurbünde: Yakınında.Muvâsalat: Vasıl olma, ulaşma.Müteveccihen: Bir yere doğru yönelme.Nâ-mesbuk: Benzeri olmamış.Râkiben: Binmiş olarak.Sene-i devriyye: Yıldönümü.Taaruz-i Umumî: İstiklâl Harbinde büyük taarruz.Tes’îd: Tebrik, kutlama.Teşrinievvel: Ekim ayı.Ve-kıs aleyhi’l-bevâkî: Gerisini buna göre kıyasla!

Edip Bey’in defterinden bir sayfa.

Bizim AHISKA

40 Sonbahar 2016