Blwyddyn Rhyngwladol Golau: Dathliadau Cymru

K. Alan Shore

Academi Ffotoneg Cymru ym Mangor

Photonics Academy of Wales @ Bangor (PAWB)

Prifysgol Bangor, Ysgol Peirianneg Electronig,

Stryd y Deon, BANGOR LL57 1UT

CRYNODEB

Wrth drefnu digwyddiadau yng Nghymru i ddathlu Blwyddyn Rhyngwladol Golau,

pwysleisiwyd gweithgareddau oedd yn cynnwys ystod eang o’r cyhoedd, gyda

phwyslais ar bobl ifanc. Yn yr erthygl yma, cynigir blas o’r digwyddiadau a

drefnwyd.

0. Cyflwyniad

Yn sgil y datganiad gan y Cenhedloedd Unedig ar 20 Rhagfyr 2013 yn seiliedig ar

gais gan Gymdeithas Ffisegol Ewrop (EPS) i ddynodi 2015 fel Blwyddyn

Rhyngwladol Golau (BRyG), aeth Academi Ffotoneg Cymru ym Mangor (PAWB) ati

i drefnu cyfres o ddigwyddiadau ar draws Cymru i gefnogi BRyG. Lluniodd PAWB

gynllun bras ar gyfer gweithgareddau BRyG yng Nghymru ond, ar yr un pryd,

ceisiodd fewnbwn gan eraill a fyddai’n cyfrannu at y gweithgareddau.

Y bwriad gwreiddiol oedd darparu nifer o ddigwyddiadau cyhoeddus i ddangos

pwysigrwydd golau mewn cynnal a gwella bywyd. Gwelwyd bod angen i’r

gweithgareddau gael eu cynnal ar draws Cymru ac yn ddwyieithog.

Disgwyliwyd y byddai ambell i sefydliad allweddol yn cydweithio i hyrwyddo’r

digwyddiadau. I’r perwyl hwn, cysylltwyd â’r Sefydliad Ffiseg yng Nghymru,

Academi Ffotoneg Cymru a Chymdeithas Ddysgedig Cymru. Rhagwelwyd hefyd y

gellid disgwyl cyfraniad i’r gweithgareddau gan gyrff fel Swyddfa Prif Gynghorydd

Gwyddonol Cymru, yn ogystal â chyrff diwydiannol a masnachol.

1. Sefydliadau Cefnogol

Cafwyd ymatebion cadarnhaol o sawl cyfeiriad. Yn hytrach na cheisio llunio rhestr o

ymatebion ar sail eu pwysigrwydd honedig, cyflwynir yr ymatebion yn ôl trefn amser.

Y sefydliad cyntaf i ymateb oedd y Gymdeithas Ddysgedig Cymru (CDdC). Ar y

pryd, roedd yr awdur yn aelod o Gyngor CDdC a chyflwynodd bapur ar FRyG i’r

Cyngor. Yn unionsyth, cynigiodd Dr Lynn Williams, Prif Weithredwr CDdC ar y

pryd, nawdd ar gyfer Darlith Nadolig i Ysgolion ar y testun Cemeg a Golau.

Cyflwynwyd y ddarlith ym Mangor cyn Nadolig 2014 ac felly dechreuodd BRyG yng

Nghymru yn gynnar a chyda clec!

Mae CDdC yn noddi darlith flynyddol yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ac yn

Eisteddfod Maldwyn 2015 cynigwyd y ddarlith fel rhan o weithgareddau BRyG.

Traddodwyd y ddarlith gan yr awdur.

Cafwyd cefnogaeth frwd i FRyG gan Fforwm OpToelectrONic (Ffoton) Cymru.

Dewiswyd 2015 fel BRyG oherwydd nifer o ben-blwyddi nodedig, ac yn cyd-fynd â

hyn, roedd Ffoton Cymru yn dathlu pen-blwydd yn ugain oed yn 2015. Hefyd yn

2015 roedd Academi Ffotoneg Cymru yn ddeg oed.

Gwnaethpwyd cais llwyddiannus i Brif Gynghorydd Gwyddonol Cymru, yr Athro

Julie Williams, am gefnogaeth foesol ac ariannol ar gyfer gweithgareddau BRyG, ac

yn arbennig ar gyfer Lansiad Cymru BRyG. Nodir gyda chryn werthfawrogiad y

gefnogaeth a dderbyniwyd.

Yn ogystal â’r gefnogaeth gan sefydliadau sydd yn ymwneud â gwyddoniaeth a

Ffotoneg, daeth cefnogaeth o nifer o gyfeiriadau annisgwyl: diolch i Amgueddfa

Genedlaethol Cymru ac yn arbennig i Dr Jana Horak am gofleidio’r FRyG gydag egni

a dychymyg, gan drefnu gweithgareddau o dan ymbarél ‘Daeareg a Golau’.

Fe wnaeth Gŵyl Gerdd Ryngwladol Gogledd Cymru, o dan arweiniad Ann Atkinson,

fabwysiadu golau fel thema Gŵyl 2015.

Mae canolfan hwylio Plas Heli, Pwllheli, a agorodd yn swyddogol ym mis Rhagfyr

2015, wedi cynnwys ffotoneg yn ei hadeiladwaith.

2. Rhaglen Gweithgareddau

Gweithiodd Academic Ffotoneg Cymru, Bangor, gyda nifer o sefydliadau i gynnig

rhaglen o weithgareddau er mwyn cyflwyno pwysigrwydd golau a thechnoleg golau

(ffotoneg) i ystod eang o bobl. Y nod oedd trefnu digwyddiad bob mis. Yn y diwedd

trefnwyd dros ugain o ddigwyddiadau, yn cynnwys rhai rhyngwladol. Roedd nifer o’r

digwyddiadau yn y Gymraeg.

Calendar Digwyddiadau Cymru BRyG

Dyma’r digwyddiadau y gwnaeth yr Academic Ffontoneg naill ai eu trefnu neu ddod

yn ymwybodol ohonynt.

2.1 Gweithgareddau

1. 17 Rhagfyr 2014: Darlith Nadolig i Ysgolion, Cymdeithas Ddysgedig Cymru, ‘Cemeg a

Golau’.

2. 20/21 Ionawr 2015: Lansiad Byd-eang BRyG, UNESCO, Paris.

3. 5 Chwefror: Lansiad Cymru BRyG, Caerdydd (gweler 2.2 isod).

4. 31 Mawrth – 2 Ebrill: Cynhadledd SIOE Caerdydd.

5. 16–18 Chwefror: Dosbarth meistr gyda myfyrwyr Ysgol Friars, Bangor, dan arweiniad Ray Davies, PAWB.

6. 4 Mawrth: Sesiwn Arloesi Ffotoneg OpenIQE – OpTIC, Arddangosfa PAWB.

7. 14 Mawrth: Arddangosfa Bydoedd Cudd, Gŵyl Wyddoniaeth Bangor.

8. 25 Mawrth: Diwrnod cyflwyno prosiectau EESW, Venue Cymru, Llandudno. Prosiectau Ysgol Friars, Bangor: Roof Prism Optical Compass; Fibre Optic Laser Speckle

Cardiopulmonary Resuscitation (CPR); Blind Person’s Stair Ascending/Descending Sensor;

Ray Davies, PAWB.

9. 21 Ebrill; ‘Synnwyd gan Olau’ – Cymdeithas Phoenix, Kidderminster.

10. 16 Mehefin: Goleuadau Llachar a Pheirianneg, Rhwydwaith Knowledge Transfer, OpTIC Glyndŵr.

11. 20 Mehefin / 25 Gorffennaf / 15 Awst: ‘Daeareg a Golau’, Amgueddfa Genedlaethol Cymru, Caerdydd; Ray Davies, PAWB.

12. 29 Mehefin – 2 Gorffenaf: ‘Educational and Training in Optics and Photonics (ETOP) 2015’, Bordeaux, Ffrainc – cyflwyniad gan K. Alan Shore.

13. 5–10 Gorffenaf: Cwrs Ffotoneg, Coleg Desborough, Ray Davies, PAWB.

14. Gorffenaf – Awst: Dosbarthiadau meistr PAWB ar gyfer ysgolion a cholegau, Ray Davies.

15. 4 Awst: ‘Grym Golau’ – Darlith Eisteddfodol Cymdeithas Ddysgedig Cymru gan K. Alan Shore a than gadeiryddiaeth yr Athro Ken Morgan.

16. 2 Medi: ‘International Year of Light’ - darlith gan K. Alan Shore, Prifysgol Technoleg Taiyuan, Shanxi, Tsiena.

17. 17 Medi: Darlithoedd dan nawdd Rhwydwaith Ymchwil Peirianneg Cymru, Canolfan Dylan Thomas. ‘The Year of Light’: darlith gan K. Alan Shore.

18. 25 Medi: Lightfest @ Prifysgol Aston, Birmingham.

19. 1 Hydref: Gweithdai PAWB i ysgolion fel rhan o Ŵyl Gerdd Ryngwladol Gogledd Cymru, yn cynnwys perfformiad o gerddoriaeth golau dan arweiniad Ray Davies yn Eglwys

Gadeiriol Llanelwy. Cafwyd sylw hefyd gan Science Café, Radio Wales.

20. Tachwedd: Darlith ‘Grym Golau’ gan K. Alan Shore, Ysgol Bro Morgannwg.

21. 27 Tachwedd: Darlith Gyhoeddus Flynyddol Peirianneg, Prifysgol Bangor : Syr Michael Berry, Prifysgol Bryste, ‘Quantum Mechanics and the Democratization of Music’.

22. 2 Rhagfyr: agoriad swyddogol canolfan hwylio Plas Heli, Pwllheli.

23. 14/15 Rhagfyr: Sesiynau Hyfforddi Prosiect Ffotoneg EESW PAWB ar gyfer myfyrwyr Coleg Menai, dan arweiniad Ray Davies.

2.2 Lansiad Cymru BRyG

Tynnir sylw arbennig at Lansiad Cymru BRyG. Cynhaliwyd y digwyddiad ar 5

Chwefror yn Adeilad y Pierhead, Bae Caerdydd. Noddwyd y digwyddiad yn ffurfiol

ac yn ariannol gan Edwina Hart AC, Gweinidog yr Economi, Gwyddoniaeth a

Thrafnidiaeth. Cafwyd anerchiadau gan Mrs Hart; yr Athro Julie Williams, Prif

Gynghorydd Gwyddoniaeth Cymru; Karin Burger, SPIE (Cymdeithas Ryngwladol

Opteg a Ffotoneg) Ewrop; Dr Louise Jones o’r eKnowledge Transfer Network a Dr

Beth Taylor, Cadeirydd Pwyllgor BRyG y DU. Cadeirydd y lansiad oedd yr awdur

presennol. Cafwyd arddangosfeydd gan gwmnïau ffotoneg a sefydliadau cefnogol.

Ymhlith yr arddangoswyr roedd CDdC, a dalodd gostau Simon Gough Photography, a

ddarparodd rai o’r delweddau canlynol.

Siaradwyr yn Lansiad Cymru BRyG (o’r chwith i’r dde): K. Alan Shore, Dr Louise Jones,

yr Athro Julie Williams, Edwina Hart AC, Karin Berger a Dr Beth Taylor.

(Cymdeithas Ddysgedig Cymru / Simon Gough Photography)

Cyfrannodd Karin Berger yn hael iawn o’i hamser wrth drefnu’r lansiad, gan

gynnwys darparu arddangosfeydd cefndir gan SPIE a ddaeth yn unionsyth o lansiad

byd-eang BRyG ym Mharis. Diolchir hefyd i Dr Zubaida Sattar a Daniel Roberts am

ddod ag esiamplau o weithgareddau Academi Ffotoneg Cymry ym Mangor (PAWB)

i’r lansiad. Mae Dr Sattar yn ymchwilydd a ariennir gan Rwydwaith Ymchwil

Peirianneg Cymru; mae Dan yn fyfyriwr PhD sy’n derbyn cefnogaeth gan y Coleg

Cymraeg Cenedlaethol.

Karin Berger

(Cymdeithas Ddysgedig Cymru / Simon Gough Photography)

Ymwelwyr â stondin un o’r cwmnïau

(Cymdeithas Ddysgedig Cymru / Simon Gough Photography)

Ymwelwyr â stondin PAWB yn cael eu haddysgu gan Daniel Roberts (chwith) a Zubaida Sattar (de)

(Toby Shannon, IoP)

3. Y dyfodol

Gan ei bod yn bwysig creu diddordeb parhaol yn y testunau a gafodd sylw yn ystod

Blwyddyn Rhyngwladol Golau, telir sylw at weithgareddau tu hwnt i 2015. Mae’n

dda nodi bod gan PAWB uchelgais i greu Sialens Cynllunio Ffotoneg fel modd o

gynnig cyfle i bobl ifanc i gael profiad uniongyrchol o ffotoneg.

Yn lansiad byd-eang BRyG, dywedodd yr Athro John Dudley, Llywydd Cymdeithas

Ffisegol Ewrop a phrif symbylydd BRyG: “Chawn ni ddim ond un Flwyddyn

Rhyngwladol Golau ac mae i fyny i ni wneud y gorau ohoni.”

Credir bod Cymru wedi cyfrannu yn dda i’r flwyddyn bwysig hon.

Cydnabyddiaethau: Dymuna’r awdur ddiolch am gefnogaeth ariannol Prif

Gynghorydd Gwyddoniaeth Cymru, Cymdeithas Ddysgedig Cymru a Rhwydwaith

Ymchwil Peirianneg Cymru.