Bölüm 26Enflasyon

Türkiye için değiştirilerek hazırlanmıştır.

Enflasyona ilişkin sorular

• Enflasyon nedir?

• Enflasyonun nedenleri nelerdir?

• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?

• Ne yapılabilir?

2

Enflasyon...

• Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır.• Enflasyon oranı, fiyatlar genel

düzeyindeki yüzde değişimdir• Fiyat artışlarının ölçülmesi bir ekonomi

için vazgeçilmezdir• İşçiler toplu sözleşmelerde geçmişteki fiyat

artışları kadar ya da üzerinde zam bekler,• Kira vb. kontratlarda oluşan fiyatlar geçmişteki

fiyat artışlarına bağlıdır.

3

Enflasyon

• Enflasyonu ölçmek için, fiyat endeksleri kullanılır.

• Fiyat endeksleri, belirli bir mal ve hizmet sepetinin fiyat düzeyindeki değişimi, bir baz yıla göre ölçer.

4

Fiyat endeksleri

1. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE)2. Üretici fiyat endeksi (ÜFE)

(Daha önce Toptan eşya fiyat endeksi-TEFE)

3. GSYİH deflatörü

• Enflasyon hesaplamalarında daha çok kullanılan TÜFE ve ÜFE’dir.

5

Türkiye’de Enflasyon2003-2011

6Kaynak: TEPAV

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Enflasyon

7

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ve Enflasyon

• TÜFE, ortalama bir tüketicinin tüketebileceği mallardan oluşan tüketim sepetinin fiyatını ölçen endekstir.– Tüketim sepetine ekmek, petrol dahilken, tank dahil

değildir • TÜFE nasıl hesaplanır?

– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber belirlenir. Her bir kategori için fiyat artışları bulunur.

– Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin değeri bulunur. 100’e eşitlenir.

– Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir.

– Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.

TÜFE - Örnek ortalama 4 kişilik bir hanehalkı

(2 ebeveyn ve 2 çocuk)• Bir tüketim sepeti için aylık harcamaları

(mutfak masrafı, ulaşım, giyim, eğitim, sağlık, eğlence, vb.)

• Aralık 2010’de 2000 TL, • Aynı sepetin Aralık 2011’deki maliyeti, 3000

TL’ye çıksın. • enflasyon oranı

[(3000 TL – 2000 TL)/2000TL ] x 100 = %50

8

TÜFE Örnek (devam)

• Bunu fiyat endeksi olarak ifade etmek için, önce bir baz yıl seçmemiz gerekir. Baz yılımız 2010 olsun.

• TÜFE = Tüketici sepetinin bu yılki maliyeti x 100 Tüketici sepetinin baz yıldaki maliyeti

• TÜFE 2010 = (2000/2000) x 100 = 100baz yıl için TÜFE hep 100 olacaktır.

• TÜFE 2011 = (3000/2000) x 100 = 150• 2011 TÜFE’nin 150 olması şunu ifade eder:

tüketici sepetinin maliyetinde – sepet sabit miktarlardaki aynı mal ve hizmetten oluşmasına rağmen - %50lik bir artış söz konusudur.

9

TÜFE Örnek (devam)

Enflasyon oranı= TÜFE’deki yıllık % değişim

=[(TÜFEyıl2 – TÜFEyıl1)/TÜFEyıl1] x 100

=[(150 – 100)/100] x 100 = %50

10

11

TÜFE 851 mal ve hizmete karşılık gelen 12 ana kategoriden oluşur• TÜFE ağırlıkları-Türkiye 2012 (%)

1. Gıda ve Alkolsüz İçecek 26,22 2. Alkollü İçecek ve tütün 5,21 3. Giyim ve Ayakkabı 6,87 4. Konut 16,44 5. Ev Eşyası 7,45 6. Sağlık 2,29 7. Eğitim 2,18 8. Haberleşme 4,6 9. Ulaştırma 16,73 10.Eğlence ve Kültür 2,98 11.Lokanta ve Oteller 5,63 12.Çeşitli mal ve Hizmetler 3,4 TOPLAM 100

Kaynak: TÜİK

GSYİH deflatörü

GSYİH deflatörü = Nominal GSYİH x 100 Reel GSYİH

GSYİH deflatörü ekonomideki ortalama fiyat düzeyini izlemek için kullanılan istatistiklerden biridir.

Her yılın çıktısının fiyatını, o çıktının referans alınan bir yıldaki fiyatıyla karşılaştırır.

12

Enflasyonun Nedenleri

• Talep enflasyonu (demand-pull)– Talebi arttırıcı bir şok ile fiyat düzeyi

artar.– Örneğin, bir savaş çıkması ile askeri

harcamalardaki patlama– Reel gelirdeki artışın üzerinde para

basma

• Maliyet enflasyonu (cost-push)– Artan üretim maliyetleri, fiyat düzeyini yukarı

çekebilir.

13

Hiperenflasyon• Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde

arttığı dönemlere verilen addır.• Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit

tutmaktan olabildiğince kaçınırlar.– Bu dönemler Almanya’da 1922-23,

Macaristan’da 1945-46, Brezilya’da 1980 lerin sonunda yaşanmıştır.

• Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir.– Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının

arkasında para arzında devam eden artış yatar.

14

Alman Hiperenflasyonu, 1922-23

(Ocak 1922=1)Tarih Para

ArzıFiyatlar Reel Para Aylık (%)

Enflasyon

Ocak 1922 1 1 1.00 5

Ocak 1923 16 75 0.21 189

Temmuz 1923

354 2021 0.18 386

Eylül 1923 227777 645946 0.35 2532

Ekim 1923 20201256

191891890

0.11 29720

15

Senyoraj ve Enflasyon Vergisi

• Senyoraj: Para otoritesinin para basma yetkisi sonucu elde ettiği reel gelir miktarıdır.

• Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin yarattığı enflasyon sayesinde ulusal borcun reel miktarını düşürmekle elde ettiği reel gelir miktarıdır.

16

Enflasyon Yanılsaması

• İnsanlar nominal ve reel değişimi birbirine karıştırdığında enflasyon yanılsaması yaşarlar.

• Refah (Welfare) reel değişkenlere bağlıdır, nominal değişkenlere değil.

• Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve gelirler) aynı miktarda artıyorsa gerçek (reel) gelir değişmiyor demektir.

17

Enflasyonun Maliyetleri (1)• Tam olarak beklenen enflasyon:• Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte

ederler kendilerini:– Nominal faiz oranını– Vergi oranlarını– Ve transfer ödemelerini

• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.• Ancak şu maliyetler halen devam eder:

– Kösele (shoe-leather) Maliyeti• Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı

ihtiyaçlar için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının altını aşındırır.

– Menu Maliyetleri• Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her seferinde

yeni menu ve listeler basmak zorunda kalırlar.

18

Enflasyonun Maliyetleri (2)

• Enflasyon tam olarak beklendiği gibi çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu duruma hemen adapte edememiş olabilir– Faiz oranları enflasyonu tam yansıtmıyor

olabilir; negatif reel faiz– Vergiler enflasyon dolayısıyla

hakkaniyetten uzaklaşabilir; vergi dilimleri ayarlaması

19

Beklenmeyen Enflasyonun Maliyetleri

• Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe yolaçar.– Borç veren zararlı, borç alan kârlı çıkar.– Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne kayar.– Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep

olur.• Belirsizliğe yolaçar.

– Firmalar yatırımları zorlaştıracağından enflasyonist ortamlarda daha zor planlama yaparlar.

– Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük maliyettir.

20

Enflasyonu Yenmek• Maliye Politikası

– Devlet bütçesinin açık ya da fazla verdirilmesi yoluyla toplam harcama düzeyinin ve yapısının etkilenmesini amaçlar.

• Para Politikası– Ekonomide para arzı yoluyla, faiz oranları ve kredi

olanaklarını etkilemeyi ve böylece toplam harcama düzeyini belirli sınırlar içinde tutmayı amaçlar.

• Gelir veya Fiyat Politikaları– Fiyat yükselmelerini önleyebilmek için, gelir ve

fiyatlara doğrudan müdahale biçiminde kendini gösterir.

21