BorçluOlduklarımız-AzizNesinBUKİTABINTELİFHAKKINESİNVAKFININDIR.AzizNesin,Türkiye'devebaşkaülkelerdeyayınlanacakkitaplarının,sahnelenecekoyunlarının,filmealınacakeserlerininiçvedışradyovetelevizyonlardatemsilveyayınlarındaneldeedilecektelifhaklarınıtümüyleNESİNVAKFI'nabağışlamıştır.NESİNVAKFI'nınamacıvakfınyurdunaheryılalınacakdörtkimsesizveyoksulçocuğu,ilkokuldanbaşlatarakyüksekokulu,meslekokulunubitirinceyeyadabirmeslekedininceyedek,hertürlügereksinimlerimsağlayarakbarındırmak,yetiştirmektir.NESİNVAKFI'nınsenedigereğince,buvakfınamacınauygunolmakkoşuluyla,herdileyenhertürlüyardım,katkıvebağıştabulunabilir.İsteyenlereşuadrestenNesinVakfıbroşürügönderilir:NESİNVAKFIP.K.5-ÇatalcaİSTANBULADAMYAYINLARIAnadoluyayıncılıkA.Ş.BirinciBasım:1976İkinciBasım:1977ÜçüncüBasım:1979DördüncüBasım:1980BeşinciBasım:1982AdamYayınları'ndaBirinciBasım:Mayıs1985AdamYayınları'ndaİkinciBasım:Ağustos1988AdamYayınları'ndaÜçüncüBasım:Kasım1990AdamYayınları'ndaDördüncüBasım:Aralık1993KapakDüzeni:ErkalYaviAzizNesinÇocukKitaplarıDizisi:593.34.Y.0016.248ISBN975-418-048-2İnternetOrtamınaTaşıyan:1001Kitap-www.1001Kitap.comCanımçocuklarım!Bukitaptasizlere,yakıngeçmişimizdensekizolayıanlatıyorum.Burdaanlattıklarımbitakımkurgusalolaylardeğildir.Hepsideyaşanmıştır,gerçektir.Busekizolayı,yerleriyle,zamanlarıyla,yaşayankişileriyle,adlıadıncayazdım.Üstelik,buolaylardakikişilerinsaltolumluyanlarınıgöstermekleyetinmedim,olumsuzyanlarınıdabelirtmeyeçalıştım.Çünkü,çocuksunuzdiye,aldatılmanızı,herşeyinyalnıziyiyanlarınıgörmeniziistemiyorum.Dahaküçükyaştan,gerçeklerigörmelisiniz.Bugüzelimdünya,nesalttozpembedir,nesaltkapkaradır.Dünyamızda,alçaklıklarlayiğitlikleribirlikteyaşayacaksınız;herşeyinhemiyi,hemkötüyanlarınıgöreceksiniz.Olaylarda,kişilerde,ancakolumluveolumsuzyanlarıyla,yaniheryanıvebütünyüzleriyle

gösterilirsegerçeklikkazanır.Buradaanlattığımsekizolaylaiştebunuyapmakistedim.Saltkahramanlıklaranlatarakboşböbürlenmenizi,saltkötülükleranlatarakdayerinmeniziistemiyorum.Buolaylarıyazarkensizleriçocukyerinekoymadım,anababalarınıziçinnasılyazıyorsam,sizleriçindeöyleyazdım.Sevgiliçocuklarım,yaşamınızboyuncagerçekçiolmanızı,gerçekleriaraştırıpöğrenmenizidilerim;çünküancakgerçekçiinsanlar,kendilerine,yurtlarına,halklarına,insanlaravedünyayagerçektenyararlıolabilirler.AzizNesin"Varlığımızıöncekikuşaklaraborçluyuz;borcumuzubizdensonrakilereödeyeceğiz."İLKDİRENİŞİstanbul'da,Sirkeci'denGülhaneParkıkapısınadoğrugiderkenyolsağakıvrılır.Yolunbudönemecinde,sağda,eskidenbirtekkevardı.SalkımsöğütKaadiritekkesidenilirdi.Butekkeylebitişiğindekiyapılarsonradanyıktırılmış,yolbirazgenişletilmiştir.OndokuzuncuyüzyılınsonlarındaSalkımsöğüttekkesininşeyhiİzzîEfendi'ydi.ŞeyhİzzîEfendi'ninÜsküdar'dakievinde1877yılındabiroğludünyayageldi.ÇocuğunadınıSüleymanFethikoydular.BüyükTürkansiklopedilerininpekçoğundaSüleymanFethiadınıgörebilirsiniz.ŞeyhİzzîEfendi'ninoğluneyapmıştıda,adınıansiklopedileregeçirmişti?İştebusorununcevabınıanlatacağız.KüçükFethiaskerliğiçokseviyordu.Buyüzdenaskeriokulagirdi.Herdersyılısınıflarınıbaşarıylageçiyordu.1896yılında,sınıfınınonuncusuolarakHarpOkulu'nubitirdi.1899'dakurmaysubayoldu.AskerlikgöreviyleHicaz'dabulundu.Sonrasavaşlarakatıldı.Savaştayaralandı.Üstünbaşarılargösterdi.Rütbesiyükseldi.1912'de,ozamanınsavunmabakanlığıolanHarbiyeNezareti'ndedanışmanyardımcılığınaatandı.1914'tealbaylığayükseltildi.BirinciDünyaSavaşıbaşlamıştı.KurmayalbaylığayükselmişolanSüleymanFethiBey,savaştagösterdiğiüstünbaşarılarvefedakârlıklarındanötürünişanlar,madalyalarkazandı.Neyazıkki,aldığıyaralaryüzündenhastalandı.1916yılındatedaviiçinWiesbadenkaplıcalarınagönderildi.AlbayFethiBeytedavisindensonraWiesbaden'denyurdadöndüğünde,Türkiye,tarihininenüzünçlügünlerindenbiriniyaşamaktaydı.BüyükSavaş'ta,işbirliğiyaptığımızsavaşortaklarımızolanuluslarlabirlikteyenilmiştik.Yengindevletler,Türkiye'yiparçalayıpbölüşmeyeçalışıyorlardı.İştebuacıgünlerdeWiesbaden'denyurdadönenFethiBey,DördüncüKolordu'nunİzmirAskerlikşubesibaşkanlığınaatanmıştı.FethiBeyevliydi,amaçocuğuolmamıştı.Çocuklarıçokseverdi;odenliçokseverdiki,sıksıkyanınagelipkendisiylekonuşançocuklarısevindirmekiçinmasasınıngözündeçukulatabulundurur,buçukulatalarıçocuklaradağıtırdı.OgünlerdeYunanlılar'ınİzmir'easkerçıkaracakları-söylentisiçokyaygındı.Sonundabusöylentilergerçekleşti.YunansavaşgemileriİzmirLimanı'ndagöründü.1919yılının15Mayıs'ı;işteokaragünYunanordusuİzmir'iişgaletmişti.AlbayFethiBey,hergünkügibiosabahda,İzmir'inKarantinadenilensemtindekievindençıkıpişinegitmekiçinhazırlanmaktaydı.EşiEdibeHanım,düşmanınİzmir'iişgalettiğiböylebirgündeaskerlikşubesinegitmemesi,birsüreevindekalıpdurumugözlemlemesiiçinricaetmekteydi.FethiBey'in,eşiEdibeHanım'acevabıkısaolmuştu:—Benaskerim!İşimeböylebirgündegitmezsem,başkanezamangideceğim!

FethiBeyevindençıktı.Görevibaşınagitti.Masasınadahayenioturmuştuki,başlarındaikiYunansubayıbulunanerleriçerigirdi.YunanlısubaylardanbiriFethiBey'e,esirolduğunusöyledi.FethiBey,İzmirişgaledildiğine,savaşdaolmadığınagöre,esirolamayacağınısöyledi.AmaYunanlısubaylarasözanlatmanınolanağıyoktuFethiBey'izorlaodasındançıkardılar.SilahlıYunanerleriarasındanyürüterekKordondenilenrıhtımyolundangeçirdiler;Pasaportdenilenyeregetirdiler.Pasaport'unrıhtımboyundaesirdiyegetirdikleribaşkaTürksubaylarınıdateksıraolarakyanyanadizmişlerdi.FethiBey'ibusıranınbaşınakoydular.EfzundenilenözelkılıktagiyimliYunanlıerlerderıhtımboyunadizilmişlerdi.Yunansavaşgemilerilimandaydı.KıyıyaaskerçıkaranYunangemilerirıhtımayanaşmıştı.İşgaldensevinçduyanyerliRumlaralanıdoldurmuş,bayramhavasıyaşıyorlardı.KimiRumlardayapılarındamlarına,çatılarınaçıkmışlardı.Balkonları,teraslarıdoldurmuşlardı.Sevinççığlıklarıatıyorlardı.BirYunansubayı,yanındabirEfzuneriyle,teksıradizilmişolanTürksubaylarındanbiriönündeduruyor,onlarakollarınıyanakaldırtıpindirterek"ZitoVenizelos!"yani"YaşasınVenizelos!"diyebağırmalarınısöylüyordu.Venizelos,ozamankiYunanistan'ınbaşbakanıydı."ZitoVenizelos!"diyebağırttıktansonraTürksubaylarınabirdekollarınıyanakaldırtıpindirtmesininhiçbiranlamıyoktuelbet.Amaaşağılamak,küçültmekiçinTürksubaylarınaböyleyaptırıyorlardı."ZitoVenizelos!"diyebağırtanYunansubayınınyanındakiEfzunerininelindesüngütakılmıştüfekvardı.Söylenileniyapmayan,karşıgelenTürksubayıolursaEfzunerionusüngüleyecekti.YunansubayınınkarşısınageldiğiherTürksubayı,kollarınıyanakaldırıpindirerek"ZitoVenizelos!"dedikçe,yapılarındamlarındaki,çatılarındaki,evlerinbalkonlarındakiRumlar,alanıdolduranlaralayederekkahkahalarsavuruyorlardı."ZitoVenizelos!"diyebağırtılanbuTürksubayları,sonradanbiryolunubulupAnadoluiçlerinegeçecek,işgalciYunanordusuylaçarpışacakvebuüzünçlüanınınacısınıonlardançıkaracaktı.Amaşimdi"ZitoVenizelos!"diyebağırmakzorundaydılar.Çünkükarşılarında,süngüsününucunugöğüslerinedayamışEfzuneriduruyordu.Her"ZitoVenizelos!"diyebağıranTürksubayınındüşmanaolanhıncıdahadabileniyordu.YunansubayısıraylagelegeleAlbayFethiBey'inkarşısınagelmişti.FethiBey,Yunansubayınındediğiniyapmıyordu.Nekollarınıyanakaldırıpindiriyor,nede"ZitoVenizelos!"diyebağırıyordu.BakışlarınıkarşısındakiYunansubayınadikmiş,ateşsaçangözlerinikırpmadandimdikbakıyordu.Yunansubayıbuyruğunubirkaçkezyineledi.FethiBey'e"ZitoVenizelos!"dedirtmekiçinbirkaçkezboşunabağırdı.FethiBeysankionuduymuyordu,kayadanbiryontugibidimdikti.Yunansubayıummadığıbudirenişkarşısındaöylekızmıştıki,okızgınlıklabirdeneliniuzatıp,FethiBey'inomuzlarındakialbaylıkapoletlerinisökmekistedi.FethiBey,Yunansubayınınelinişiddetleiterek,—Onlarısentakmadınkisensökesin!diyebağırdı.Yunansubayı,ZitoVenizelos,demesiiçinsonbikezdahaFethiBey'ebağırdı.FethiBeyoralıdeğildi.Yunansubayı,yanındakiYunanerinekomutverdi.Efzuneri,FethiBey'ingöğsünedayalısüngüsünühızlaitti.Süngüalbayıngöğsünesaplanmıştı.Süngününaçtığıyaradankanfışkırıyordu.AmaalbayFethiBey'inyüzkaslarındaenküçükbirkıpırtı,biracıbelirtisiyoktu.Yineöylecedimdikduruyordu.Efzuneri,Türkalbayını

süngülerken,alanıdoldurmuşvedamlarda,çatılarda,balkonlarda,pencerelerdetoplanmışRumlar'ınçığlıklarıgöklereyükseliyordu.Efzuneri,kanlısüngüsünüAlbay'ıngöğsündençekti.Yunansubayıylabirlikte,sıradabirsonrakiTürksubayınınkarşısınageçti.SıradakiherTürksubayına,Yunansubayıisteğiniyaptırttı.SıradakiTürksubaylarıbitince,YunansubayıylaEfzuneriyenidensıranınüstbaşınageçtiler.SıraylagelegeleyinealbayFethiBey'inkarşısınageldiler.YunansubayınınsözleriniİzmirlibirRum,Türkçe'yeçevirdi:—KollarınıyanaaçıpindirirkenZitoVenizelos,diyebağıracaksın!FethiBey'deyineneses,nebirkıpırtıvardı.YunansubayıbikezdahayanındakiEfzunerinekomutverdi.Efzuneri,ikincikezFethiBey'isüngüledi.FışkırankanlardanFethiBey'ingiysisikaniçindekalmıştı.YerliRumlar'ınbağrışmalarından,haykırışmalarındanyer-gökinliyordu.YunansubayıveelindekanlısüngüsüyleEfzuneri.FethiBey'densonrakiTürksubayınınkarşısınagittiler.BikezdahabütünsırayıdolaşıpTürksubaylarınaistedikleriniyaptırdılar.GelegeleüçüncükezAlbayFethiBey'inkarşısınagelmişlerdi.Amabukez,alanıdolduranlarınbağrışmaları,sövgühaykırışmaları,kahkahaları,homurtuları,uğultularıbirdenbirekesilmişti.Oncakalabalıksankibirdendonupkalmıştı.Kimsedensessolukçıkmıyordu.OrdakibinlerceRummerakiçindeydi:Türkalbayıüçüncükezdedirenecekmi,yoksaölümkorkusuyla"ZitoVenizelos!"diyebağıracakmıydı?SonundasüngüzoruylaTürkalbayıamanagelecekmiydi?Kimsedençıtçıkmıyordu.GörünmezbirtaşkesilmişosessizlikiçindeYunansubayınınsözlerivebiryerliRum'unçevirisialanınheryanındanduyuluyordu:—KollarınıkaldırıpindirirkenZitoVenizelosdiyebağıracaksın!İkikamaucugibiparlayangözleriniYunansubayınadikmişolanFethiBey'indudaklarıbilekıpırdamıyordu.Üçüncükezsüngülenmeyigözealmış,yinedirenmişti.YunansubayınınbuyruğuylaEfzuneri,FethiBey'iüçüncükezsüngüledi;bukezsüngüsünüdahahınçlı,dahahızlıdürtmüştü.FethiBey'denyinesesçıkmadı,amaalanıdolduraninsanlardanbirdenbiruğultuyükseldi;şaşkınlıkmırıltılarınınoluşturduğubiruğultuydu.Tamyirmiikikez...Evet,yirmiikikezYunansubayı,albayFethiBey'inkarşısınadikilip,O'nu"ZitoVenizelos!"diyebağırtmayazorladı.Hayır!FethiBeysesinibileçıkarmadı.Yirmiikikezsüngülendi.Süngülenirkengözünübilekırpmıyordu.Yalnızhersüngülenişindedahaçokkanyitirdiğiiçinyüzüdahaçoksoluyor,akdonukbirrenkalıyordu.Yaralarındanakankanlar,ayaklarınındibindegölleniyordu.SüngüleyesüngüleyebileÜsküdarlıAlbaySüleymanFethiBey'e"ZitoVenizelos!"dedirtemediler.AmayaralarındançokkanyitirenTürkalbayınıngücügittikçeazalmaktaydı.Ayaktazordurabildiğibelliydi.Yirmiikiyarasındankanakarken,yinededüşmanınınkarşısındadimdikdurabilmekiçininsanüstübirçabaylasongücünüharcıyordu.Kanıçekilenyüzü,dudaklarıakakesmişti.Yunansubayıyirmiikincikezhaykırdı.YerliRum,O'nunsözleriniyineçevirdi:—ZitoVenizelos,diyebağıracaksın!Hayır,FethiBeyyinebağırmadı.Efzuneri,subayınınbuyruğuylaFethiBey'iyirmiikincikezsüngüledi.Artıkayaktadurmayadirencikalmamıştı,FethiBeyayaklarınındibindegöllenmişkanınınüstünedüştü,orayayığıldı.EşiEdibeHanım,yakınları,İzmir'iişgaledenYunanbirliğikomutanından,AlbayFethiBey'ikendilerinevermeleriniistediler.AmaYunankomutanı,yaralıTürkalbayınıvermedi.FethiBey'inyakındostuAliŞefikBey,İzmir'dekiFransızBaşkonsolosluğumabaşvurdu.AncakFransız

Başkonsolosu'nunyardımvearacılığıylaFethiBeyYunanlılar'ınelindenalınabildi.ÖlmeküzereolanFethiBeyhastaneyeyatırıldı.BütüngecebaşucundabirTürkhemşiresibekledi.1919yılının15Mayısı'nı16Mayıs'abağlayangece,sabahakarşı,FethiBey,—Makamımıgörüyorum!diyeinledi.Bu,O'nünsonsözüoldu.ŞehitÜsküdarlıAlbaySüleymanFethiBey'inna'şı,dostuAliŞefikBey'inKüçükFettanSokağı'ndakievinegetirildi.Evdebüyükbirmasanınüstünekonuldu.Kadınlıerkeklievinsanları,sabahadek,ŞehitAlbay'ınbaşındasaygınöbetituttular.ErtesigünŞehitAlbayFethiBeyiçinçokbüyükbircenazetörenidüzenlendi;öylekibütünTürkİzmirhalkıayağakalkmıştı,yeryerindenoynadı.İşgalcilerbilebucoşkulusaygıgösterisiniönleyememişti.FethiBey,İzmir'dekiMevlevitekkesininmezarlığınagömüldü.Süngüyaralarıyladelikdeşikolmuşkanlıalbaylıkgiysisidesonradanaskerimüzeyeverildi.FethiBey'eçokyalınbirmezaryapıldı.Mezartaşınakabartmabirkılıçvebirkalpakresmiyontuldu;kılıçaltınyaldızlayaldızlandı.ÜsküdarlıKurmayAlbaySüleymanFethiBey'inancakdestankahramanlarınayaraşırbiryiğitlikledirenmesiyüzündenşehitedilişi,dostdüşmanherkestebüyükbirsaygıuyandırmıştır.O'nunölümügözealarakyiğitçedirenişikarşısındadüşmanlarıbilesaygıduymuşlardır.İzmir'e,resmiyadaözelbirnedenlegelenyabancıaskerler,eskikomutanlarbugünbileAlbayFethiBey'inmezarınıziyareteder,O'nunbüyükyurtseverliğikarşısındasaygıylaeğilirler.GÖNÜLLÜONYEDILERYunanordusuİzmir'iişgaledince,düşmanakarşıilktopluveörgütlüdireniş,Ayvalık-Burhaniye-Havran-Edremityöresindebaşlamıştı.YarbayAliBeykomutasındakiYüzyetmişikinciAlayAyvalıklabulunuyorduYunanişgalcilerinekarşıdirenmekararıalınınca,YüzyetmişikinciAlaydaAyvalık'tançekildi.Karaağaçköyünegeldi.Karaağaçköyü,YüzyetmişikinciAlay'ınkarargâhıoldu.OgünlerdekurulmuşolanMüdafaa-iHukukCemiyeti(HaklarıSavunmaDerneği),YüzyetmişikinciAlay'danbaşkabirdesivilgönüllülerdenoluşacakmilisalayınınkurulmasınakararvermişti.Milisalayıkuruldu.Eskidensavaşlardabulunmuş,askerliğiniyapıpbitirmiş,yanisavaşdeneyimleriolansivillermilisalayınagönüllüyazılmayabaşladılar.Müdafaa-iHukukyazmanıHüseyinHüsnüBeyPelitKöyü'ndenMehmetBey,bumilisalayınınkomutanlığınıüstlendi.Kurulanmilisalayınınüçtaburusavunmabölgelerineyerleştirildi.Köylülerin,milisalayınagönüllüyazılmalarıiçinköylerehabersalındı.Elisilahtutabilenler,yurtsavunmasıiçingönüllüaskerliğeçağrılıyordu.ÇağrıyıduyanlarakınakınBurhaniye'yegelmeyebaşlamışlardı.Bunlarınçoğu,BüyükDünyaSavaşı'ndandahayenidönmüşgazilerdi.İçlerindeyaralandahayenikapanmışolanlar,savaşsakatları,kolsuzlar,topallarbilevardı.Odenliçokgeliyorlardıki,Burhaniye'deKuvvay-ıMilliye'ninyazmanıolanHüseyinHüsnü,bugönüllülerinkünyelerinideftereyazmayayetişemiyordu.YazmanHüseyinHüsnüdebirsavaş

gazisiydi.BüyükDünyaSavaşı'ndadörtyılyedeksubayolaraksavaşmıştı.TerhisolupdamemleketiBurhaniye'yedönelidahadörtayolmuştu.Gönüllüaskeryazılmayagelenköylülerinçoğununüstübaşıbitik,giysileriyırtıkpırtıktı,pekçoğuyalınayaktı.BigünYazmanHüseyinHüsnü,gönüllülerinkünyelerinideftereyazarken,Müdafaa-iHukukCemiyeti'ninbaşkanıolanŞükrüHocaefendideoradaydı.HüseyinHüsnü,karşısındaduranyirmiyeyakınköylüyü,gönüllüdefterineyazmıştı.Amaonlargitmiyorlar,öyleceduruyorlardı.BaşkanŞükrüHocaefendi,onlaraçoksertbağırdı:—Dahanebeklersiniz?Dikilipdurmayın!Hangimilistaburunagideceğinizsöylendiyasize.Taburlarınyerlerinidebiliyorsunuz.Durmayındaha,haditaburlarınıza!Yırtıkpırtıkgiysileriçindekibuyalınayakköylüler,başlarıönlerinde,sesleriniçıkarmadanhâlâöyleceduruyorlardı.ŞükrüHocaefendionlarınnedenbeklediklerinibiliyor,amabilmezdengeliyordu.Çünküonlarınisteklerinikarşılamakolanağıyoktu.Buyüzdendeacıduygusunudışavurmamak,üzüncünüonlarabellietmemekiçin,sözdesertdavranmayaçalışıyordu.Onlarabikezdahataburlarınagitmeleriiçinbağırınca,içlerindenbiri,utanasıkıla,başınıyerdenkaldırmadan,çokalçaksesle,fısıldargibi,—Ayakkabı...dedi.Hiçbirininayakkabısıyoktu.İşgalcilerekarşıyurtlarınısavunmakiçinsavaşagönüllügidecekolanbuyiğitler,sankikendilerineapartımanbağışlanmasınıistiyorlarmışçasınasıkılarakayakkabıistiyorlardı.Gönüllüaskeryazılanlarınayakkabılarınıkavaf(hazırayakkabısatıcısı)KaleliHacıMehmetEfendivermekteydi.Herişlenişte,dükkanındakiayakkabıları,paraalmadangönüllüaskerlerevermişti.AmaartıkO'nundükkânındadaayakkabıkalmamıştı.YazmanHüseyinHüsnübelkibirumarbulunurdiyeyinekavafKaleliHacıMehmetEfendi'yegidip,—HacıMehmetdayı,yüzçiftayakkabıdahaeksiğimizvar!dedi.HacıMehmetEfendi,eliyledükkânınıniçinigösterip,—İçerdenevarsa,hadihepsinialın!dedi.Dükkândayüzçiftayakkabıyoktu.Olanlarınıverdiktensonra,—Kaygılanmayın,gerisinideyaptırırız...dedi.Gönüllüyazılanherere,birerçiftayakkabıylabeşerliraveriliyordu.Sonrabugönüllüerler,milisalayınıntaburlarındanbirinekatılmaküzerecepheyeyollanıyordu.Milisalayıtaburlarınınfırınlarıvardı.Fırınlarekmekçıkarıyordu.Amataburlardasilahyoktu.Gönüllüyazılanlarasilahbulupvermekçokzordu,hattaolanaksızdı.BigünKaralarKöyü'ndenonyediköylü,gönüllüyazılmakiçinBurhaniye'yegelmişti.BunlarınbaşındaHalilÇavuşvardı.HalilÇavuş,ÇanakkaleSavaşı'ndabulunmuşbirgaziydi.ÇanakkaleSavaşı'ndaüçyaraalmıştı.BirliktegeldiğiköylüsüolanonyedikişideBüyükSavaş'tanyenidönmüştü.KimiGaliçya'da,kimiKafkasya'da,kimiKanal'da,çöldesavaşmıştı.Onyedigönüllü,YazmanHüseyinHüsnü'nünmasasınınönünegeldi.Bunlarındaüstbaşlarıbitikgiysileriyırtıktı,yalınayaktılar.ÖndeduranHalilÇavuş,—Gönüllüyazılmayageldik,cepheyegideceğiz!dedi.Müdafaa-iHukukCemiyetiBaşkanıŞükrüHocaefendi,bunlarındaöbürgönüllülergibi

ayakkabıisteyeceklerinibildiğinden,verecekayakkabıdaolmadığındanbüyükbircansıkıntısıylasertelerek,—İyiyaişte,gideceksinizkünyeniziyazdırın,gidin!dedi.HalilÇavuş,—Yasilah?diyesordu.Demekbunlar,ayakkabıdeğil,silahistiyordu.Silahlarıolsa,yalınayakdacepheyegidecek,savaşagireceklerdi.Amaonlaravereceksilahyoktu.NeyapacağınıbilemeyenŞükrüHocaefendi,baskınçıkabilmekiçinbukezdahadayapmacıkbirsertliklebağırdı:—Heleşunlarabak!Nasılaskeregidecekmişsinizsizböyle?Hanisilahlarınızsizin?KocayiğitHalilÇavuş,sankisuçluymuşgibi,—Silahımızyok...dedi.BukezŞükrüHocaefendidahabirdiklenerek,—Nedemeksilahımızyok?Silahsızaskerolurmube?diyesöylendi.HalilÇavuşfısıldargibi,—Burdanveriyorlarmışdiyeduydukda...dedi.ŞükrüHocaefendionlarasilahverememektençokdertliydi.Amaüzüncünübellietmemekiçinyarıalaylıçıkıştı:—Silahlarıyokmuş!Bakındıhele...Birdegönüllüyazılacaklarmış...Vahvaah...Köyünüzdeodunkesmezmisinizsiz?Evlerinizdenacakdamıyoksizin?Hadikoşunevlerinizede,nacaklarınızıkapıngelin!KaralarKöyü,Burhaniye'yebirgünlükyoldur.Oyalınayakonyediyiğit,geriyedönüpköylerininyolunututtular.DörtyılboyuncaBüyükSavaş'tabulunmuşolanYazmanHüseyinHüsnü,BaşkanŞükrüHocaefendi'ye,—Hocaenişte,nediyebuadamlarısilahsızcepheyegönderiyorsun?diyesordu.ŞükrüHocaefendi,—Senanlamazsın...dedi.Azsonradaşöyleaçıkladı:—Başkaneyapabilirim?Helebircepheyegitsinler...Gitsinlerde,hiçolmazsadüşmanakalabalıkgörünsünler.Nasılolsabirkolayınıbulurlar,silahsızkalmazonlar.Birsilahlıerimizşehitdüşünce,hemenşehitarkadaşlarınınsilahınıkapar,silahlanırlar.Ertesigün,KaralarKöyü'ndenoonyediköylüyineyayanyapıldakBurhaniye'yedönmüştü.NicesavaşlaragiripçıkmışolanYazmanHüseyinHüsnüonlarıkarşısındagörünce,kendinitutamayıpgülümsedi.Çünküonlarıngörünüşlerihiçdegülünmeyecekgibideğildi.Pekçoksavaşakatılmışolanbuadamlar,evlerindenaldıklarınacaklarıtüfekgibiomuzlarınaasmışlardı.BaşlarındaduranHalilÇavuş'unomuzundaysatırpanvardı.HalilÇavuş,—Evdearadımtaradım,nacağıbitürlübulamadım.Neyapayım,bendetırpanıaldımgeldim.Tırpandaişimigörür...diyordu.Bununüzerine,YazmanHüseyinHüsnüdayanamayıpHalilÇavuş'aşöylededi:—BreHalilÇavuş,senkibuncasavaşagiripçıkmışadamsın;doğuşu,savaşıiyibilirsin.KarşımızdakiYunanaskerlerininİngilizmalıkasalıtüfeklerivar;bilirsin,dokuzlutüfekler...Senböylesilahsız,birtırpanlaonlarakarşıneyapacaksın?

HalilÇavuşşuyanıtıverdi:—Silahsızdeğilimki...Cepheyegidergitmez,hemenbugece,gönüllünöbetegirer,gecenöbetitutarım.Nöbetteyken,geceninkaranlığındasüzülür,düşmaniçineatlarım.Elimdetırpanımvarya...Önümeçıkanilkdüşmanaskerininkellesinebirtırpançalar,alırımelindentüfeğini...İştesilahlandımgitti.HalilÇavuş'unarkadaşlarıdasözeatıldılar:—Bizimdenacaklarımızvarya...SenhiçkaygılanmaEfendi,bizbirkolayınıbulursilahlanırız.KaralarKöyü'ndenoonyediyiğit,gönüllüyazıldıktansonra,omuzlarındanacaklarlatırpanlacepheyeyöneldiler,savaşagirdiler,düşmanınkarşısınadikildiler.YazmanHüseyinHüsnüçokmerakettiğiiçin,buonyediyiğitinneolduğunu,sonlarımöğrenmekistedi,onlarıizledi.GerçektendeHalilÇavuş'laikiköylüsü,dahacepheyegittikleriilkgecegönüllünöbettutup,düşmandantüfekalmayıbaşarmıştı.Amaonlardanbiri,dahaogeceşehitdüşmüştü.Bilindiğigibi,savaşTürkordusununutkusuylasonuçlandı.Amabuonyediyiğitsavaşçınınhiçbiriköyünedönemedi.BurhaniyeKurtuluşSavaşı'mıza1364askervermiş,bunlardan964'üşehitdüşmüştü.Sağdönen400savaşçınındaçoğuelden,ayaktan,gözdenyoksunkalmışsavaşsakatıydı.EŞİBULUNMAZBİRCİMRİYunanordusu15Mayıs1919'daİzmir'iişgaletmişti.BusıradaAyvalık'taTürkordusununYüzyetmişikinciAlay'ıvardı.YüzyetmişikinciAlay'ınkomutanıYarbayAli(Çetinkaya)Bey'di.Bualayınerlerininçoğu,BüyükDünyaSavaşı'nakatılmışgazilerdi.Buerler,askerlikgörevlerinibitirdiklerinden,bikaçgünsonraterhisolupköylerinedöneceklerdi.Evlerinegidecekleriiçinsevinçliydiler.OgünlerdeAyvalıkkoyunaikiYunantorpidosugelipdemirlemişti.ButorpidolardaYunandenizerlerindenbaşka,Yunanpiyadeerleridevardı.Gemilerdepiyadeerlerininbulunması,Yunanlılar'inAyvalık'aaskerçıkaracaklarınıgösteriyordu.YüzyetmişikinciAlayKomutanıYarbayAliBey,işgalciYunanlılar'akarşıkoymaya,düşmanakarşıdirenmeyekararverdi.Amaİstanbul'dakiPadişahhükümeti,Yunanlılar'akarşıdirenilmesiniistemiyordu.YarbayAliBey,YüzyetmişikinciAlay'ınerlerini,erbaşlarını,assubayvesubaylarınıtoplayıponlaraşöylededi:—Arkadaşlar!Biliyorum,BüyükSavaş'ınyorgunluğunubiledahaüzerinizdenatmadınız.BüyükSavaş'tasilaharkadaşlarınızdançoğuşehitdüştü.Sizlerdekanlarınızıdöktünüz.Sizlerdenartıkhiçkimseninbirgörevistemeyehakkıyoktur.Bikaçgünsonraterhisolupköylerinizegidecek,evlerinizedönecek,ailelerinizekavuşacaksınız.Amabiliyorsunuz,İzmir'imizidüşmanişgaletti.İştegörüyorsunuz,karşımızdadadüşmanınikisavaşgemisiduruyor.Belkibugün,belkiyarın,buikidüşmangemisiAyvalık'ıtopateşinetutacak.YunanaskerleriAyvalık'ıdaişgaledecek.Biz,yurdumuzunbubölümünüdüşmanabırakıpevlerimizegidemeyiz.Bugörevisizdenbenistemiyorum,anayurtistiyor.Yurdumuzusavunmakiçinbenimleburdakalıpsavaşmakisteyenlerşuyanageçsinler."Hayır,

bizsavaşmaktançokyorulduk.Bundansonraartıkaskerlikyapmayız"diyenlerdehaklıdırlar.Onlardasilahlarınıbıraksınlar,gülegüleevlerinegitsinler!YarbayAliBey,yüzügülmez,sertgörünüşlü,duygularınıdışavurmazbiraskerdi.Amaerlerinebusözlerisöylerkenodenliduygulanmıştıki,gözleribuğulanmış,sesititremişti.Dudaklarındanbirhecedahaçıksa,yıllarcasavaşalanlarındavuruşmuşoyiğityarbayıngözlerindenyaşlarboşanacaktı.Komutanlarınınbusözüüzerine,YüzyetmişikinciAlay'ıntekeribilesilahınıbırakmadı.Hepsibirden,yurtlarınısavunmakiçin,alaykomutanlarınıngösterdiğiyanageçti.Hükümet,işgalciYunanlılar'akarşıdirenilmesiniistemediğinegöre,direnişegeçenYüzyetmişikinciAlay,hükümetekarşıgeliyordemekti.BudurumdahükümetYüzyetmişikinciAlay'ıngereksinmelerinikarşılamayacak,giderlerinisağlamayacaktı.Alaydakisubayların,assubayların,erlerinyiyecekleri,giyecekleri,yakacakları,yunacakları,sonrahayvanlarınyemlerikısacasıbütünbugereksinmelernasıl,nerdensağlanacaktı?1919yılının26Mayısgünüydü.Yunanordusuİzmir'iişgaledelionbirgünolmuştu.İşteogünYarbayAliBeyatınaatlayıpAyvalık'tanBurhaniye'yegeldi.Burhaniye'dekitanıdıklarındanzeytinyağıfabrikasısahibiAliOsmanAğa'ylabukonuyukonuştu.AliOsmanAğa,Burhaniye'ninilerigelenleriniçağırdı.TüccarHacıTaliBey'inyazıhanesindegizlibirtoplantıyaptılar.YarbayAliBey,otoplantıdabulunanlaraşöylededi:—Burhaniyeliler,alayımınhertürlügereksinmesinisağlarsa,yiyeceğini,giyeceğini,hayvanyeminiverirse,benhükümetekarşıgelipalayımladüşmanakarşıdireneceğim.Burhaniye'ninilerigelenleri,AliBey'inbuönerisinibenimsediler.BuişiçinBurhaniyeHaklanSavunmaDerneği(Müdafaa-iHukukCemiyeti)kuruldu.MüderrisŞükrüHocaefendi,buderneğinbaşkanlığınaseçildi.TüccarHacıTaliBeydederneğinlevazımişleriyönetmenliğinegetirildi.İlktoplantıda,düşmanakarşıdirenmekiçinYüzyetmişikinciAlay'danbaşka,birdesivillerdenoluşacakbirmilisalayınınkurulmasınakararverildi.Bundansonra,Burhaniye'yeçokyakınolanHavranveEdremitilçelerindedeHaklarıSavunmaDerneklerikuruldu.YoksulBurhaniyehalkıYüzyetmişikinciAlay'lamilisalayınıbesleyemez,buikialayıntümgereksinmelerinikarşılayamazdı.Havranlılar'laEdremitlilerdebuyurtgörevinekatıldılar.İkialayıngiderlerininyüzdekırkbeşiniEdremitliler,yüzdeotuzunuHavranlılar,yüzdeyirmibeşinideBurhaniyelilerkarşılıyordu.İlkağızdaogününparasıylayetmişdörtbinlira(Bugüniçinikimilyonlirayıaşkındır),onbinşinikbuğday(Birşinikonbeşkiloolduğunagöreyüzellibinkilobuğday),üçyüzyirmikoyuntoplanarakbuikialayınbirsüreiçingereksinmesisağlandı.Alaylarıngiderlerinisağlamadazorlukçekiliyordu.BaşkanŞükrüHocaefendi,derneğinbirtoplantısındaşöylededi:—Arkadaşlar!Varlıklıolanlara,zenginliklerinegöresalmakoyacağız.Başkaumarımızyoktur.Parasıolanpara,malıolanmalverecek!Herkesolanınıbağışlayacak...Bununüzerine,otoplantıdabulunanüyeler,kendilerindenyardımistenilecekvarlıklılarınadlarınısaymayabaşladılar.Üyelerbağışalınacaklarınadlarınısöylüyor,derneğinyazmanıolanHüseyinHüsnü(Develi)debuadlarıbirdeftereyazıyordu.İşteböylece,paravemalistenilecekkişilerinadlarıyla,heradınyanınada,okişidennice

malyadaparaalınacağıyazılarakbirsalmalistesiyapıldı.BulistedekiadlararasındabirdeÇorukKöyü'ndenÇapkınoğluHasanAğaadıvardı.Buadınyanına500şinikbuğdaysalmayazılmıştı.ÇorukKöyü'ndenÇapkınoğluHasanAğa'nınadısöyleniplisteyeyazılırken,ordakileralaylıalaylıgülümsemişlerdi.ÇünkübuHasanAğa,onlarıntanıdığıencimrikimseydi;dünyadaondandahapintisiolamazdı.Çokzenginolduğunuherkesbiliyordu,amakimseyebişeyverdiğini,biryoksulayardımettiğinigörenolmamıştı.Ondanparayadamalistemek,canındancankoparmakdemekti.Biriktirdiğialtınları,tenekeyedolduruptoprağagömdüğüsöylenirdi.Salmalistesineyazılanlaragidip,biçilensalmayıvermeleriistenecekti.Amaordakilerdenhiçkimse,salmaistemekiçinÇorukKöyü'ndenHasanAğa'yagitmekistemiyordu.ÇünküO'nunbişeyvermeyeceğibelliydi.BuHasanAğaçokyaşlıydı.Budenliyaşlıvezenginbiradamınbudenlielisıkıolmasınaherkesşaşarkalırdı.O'nundilleresöylenceolmuşpintiliğiüzerinepekçokolayanlatılırdı.PazaragitmekiçinköyündenBurhaniye'yegeleceğizaman,yoldayürürkenaşınıpeskimesindiye,ayağındanayakkabısınıçıkarıpkoltuğunasıkıştırırdı;Burhaniye'yedekyalınayakgelirdi.Burhaniye'yegirerkenayakkabısınıgiyerdi.Akşamolupdaköyüneönerken,yineayakkabısınıayağındançıkarıpkoltuğununaltınakor,köyünedekyalınayakgiderdi.Eskimesindiyegiymeyekıyamadığıayakkabısıdaozaman,yirmiikikuruştu.Oncazengin,oncavarlıklıolanHasanAğaparaharcamaktançoksakınıldı,parasıgidecekdiyeödükopardı.Öyleelisıkıbiradamdıki,Burhaniye'yegelişlerinde,O'nunbirçayevineoturduğunu,birbardakçayyadabirfincankahveiçtiğinigörenolmamıştı.OkocamışlığıylaBurhaniye'yedekyayanveyalınayakyürümektençokyorulduğuiçin,Burhaniye'yegelincealandakikocaçınarasırtınıdayar,ordabirsüresoluklanıpdinlenirdi.BuçınarınönündekiçayevindeoturanlardanO'nutanıyanlardanbiri,—HasanAğa,gel,buyur,biryorgunlukkahvesiiç!diyeçağırsa,gitmezdi.Parakendisindençıkmasada,alışkanlıkolurkorkusuyla,ısmarlanançayı,kahveyibileiçmezdi.O'naçay,kahveısmarlayanlara,gününbirindekendisinindeçay,kahveısmarlamasıgerekeceğinidüşünürdü.Ozamanınparasıylabirfincankahveonparaydı.HasanAğaonparayabilekıyamazdı.İştebudenlicimriolduğubilinenHasanAğa'yasalmaalmakiçin,ordakilerdenhiçbirigitmekistemeyinceHacıTaliBey,derneğinyazmanıHüseyinHüsnü'ye,—Senindilintatlıdır,ağzınlafyapar.Varsengit,iste!dedi.HüseyinHüsnüÇorukKöyü'negitti.Salmaalacağındanumutsuzdu.Köykahvesinegirdi.Kahvedegördüğüköyünkorucusuna,HasanAğa'yıçağırmasınısöyledi.Azsonrakorucu,HasanAğa'yıköykahvesinegetirmişti.HüseyinHüsnü,köykahvesindeoturanlarındaduyacağıbirsesle,—HasanAğaamca,Müdafaa-iHukukCemiyetisanabeşyüzşinikbuğdaysalmayazdı...dedi.HasanAğa,—Banaçoksalmakoymuşsunuzyiğen...dedi.HüseyinHüsnüdeO'na,—Allahdahadaçokversin,sendedeçokvarHasanAğaamca...dedi.

BununüzerineHasanAğa,—Öyleysekalkyürü!dedi.HüseyinHüsnü'nünbileğindentuttu.BileğinibırakmadanO'nunlayürüdü.Tahtadanyapılmışbirbüyükambarönünegeldiler.Ambarınuzunluğuyirmimetrevardı,belkidedahauzundu.HasanAğaanahtarıylaambarınkapıkilidiniaçtı.Ambaragirdiler.İçerigirinceHüseyinHüsnüşaşıpkalmıştı.Çünküiçerisitahılladoluydu.Ambardatahtaperdelerleayrılmışonbirbölümvardı.Herbölüm,silme,tepelemetahılladopdoluydu.HasanAğaherbölümüHüseyinHüsnü'yeayrıayrıgösterip,—İştebubölmedebuğdayvar!Bubölmedearpadolu!Bubölmeyedeçavdaryığdık!İşteburasıdayulafbölmesi,dolu...diyordu.HüseyinHüsnüşaşkınlıktankonuşamıyordu.Sankidüşgörüyordu.HasanAğasözünüsürdürdü.—Banabeşyüzşinikbuğdaymısaldınız?Neyebukadarazsalmakoydunuzbanayiğen?İkialayabeşyüzşinikbuğdayyetermihiç!Bakyiğen,buambardakisaltbuğdayaltıbinikiyüzşinik...Buğdaylarda,arpalar,yulaflar,çavdarlarda,hepsihepsi,burdahernevarsa,hepsiKuvvayimilliyye'nin,hepsiaskerlerimizin...Alın,götürün!Taşımaiçinarabaisterseniz,arabalarımdavar.Arabalarımıdaalıngötürün,onlardaaskerlerimizin...Yedirintahıllarımıaskerlerimize.Burdakileryetmezsehiçkaygılanmayın,dahadabulurbuluştururuz.Herneisterseniz,herneyimvarsa,varımıyoğumuvereceğim.Bendeyoksa,olanlardanödünçalıp,borçalıpvereceğim.Başkahiçbirumarımızkalmadıyiğen;yeterkigavuruburalarasokmayın.Evimde,odamınduvarınaasılıbirtüfeğimyar,saltbironuveremem.Çünküonukendimeayırdım.Yaşlıyımdiyetüfekkullanamambelleme.Düşmanburalaradekgirerseotüfeklenamusumuzukoruyupsavunacağımölenedek...Hadişimdivargitgülegüle!Budediklerimiböylecebirbiranlat!Gülegüle!BendenselamsöyleHacıTali'ye!HüseyinHüsnü,Burhaniye'yedöndü.BurhaniyeHaklarıSavunmaDerneği'nindokuzüyesiyineHacıTaliBey'inyazıhanesindetoplanmıştı.HüseyinHüsnüiçerigirince,nehabergetirdidiye,üyelerinhepsimeraklaO'nabaktılar.DünyanınencimriadamıolarakbildikleriÇorukKöyü'ndenHasanAğa'dannehabergetirmişti?YazmanHüseyinHüsnüolanlarıanlattı.HasanAğa'nınsözlerinionlarailetti.Busözleriduyuncaordakilerinbaşlanönlerineeğildi.Birderinsessizlikoldu.Burhaniye'ninyaşlıilerigelenleriningözlerindenyaşlarsüzülüyordu.EnçoküzülendeHacıTaliBeyolmuştu.Ağladığıgörülmesindiyeyazıhanedençıkmıştı.Kocaadamkendinitutamamış,hüngürhüngürağlıyor,biyandandasesititreyerek,—Hiçkimseiçinkötüdüşünmeyeceksin!diyesöylenipduruyordu.ııÖÖçşTÜRKİYELİBİRRUM'UNYİĞİTLİĞİBüyükemperyalistdevletler,kendiçıkarlarıiçinzamanzamanküçükülkeleribirbirlerinedüşmanederler.BirinciDünyaSavaşı'ndansora,emperyalistdevletlerYunanistan'ıkomşusuTürkiye'yesaldırmasıiçinkışkırttı.Yunanistanbukışkırtmalarla,gerçekleşemeyecekdüşlerarkasındankoştu,komşusuTürkiye'yesaldırdı.BirinciDünyaSavaşı'ndanyenikçıkanTürkiyeyoksuldüşmüştü,yorgundu.Yunanistanbunufırsatsaydı.YunanordusuTürkiye'yesaldırmadanönce,Türkiye'deyaşayanRumlar'laTürkler'inarasındahiçbirçatışma,anlaşmazlıkyoktu.Aralarındahiçbirayrım

olmadanyaşamaktaydılar.TürkiyeliRumlar'ınekonomikdurumlarıTürkler'dençokdahaiyiydi.Yunanordusu15Mayıs1919tarihindeİzmir'eçıkınca,ozamanadeğinTürkler'leeşityaşamaktaolanRumlar,Türkiye'yesahipçıkmayakalktılar.AmaTürkiyelibütünRumlarbudüşüncededeğildiler.YunanordusununTürkiye'yesaldırısınınyanlışolduğunubilen,Türkler'leçatışmayıdoğrubulmayanRumlardavardı.Yunanistan'ın,emperyalistdevletlerinkışkırtmasıylakurduğudüşünhiçbirzamangerçekleşmeyeceğinibiliyorlardı.Yunanordusu,İzmir'iişgalindenonüçgünsonra,28Mayıs1919'daAyvalık'ıişgaletti.YüzyetmişikinciAlayvemilisalayınınyiğitçesavunmasıkarşısındaYunanlılar'ınilerlemesiçokzoroldu.Türkaskeriyurdunukarışkarışsavundu,Yunanbirliklerinibiryıldörtayoyaladıktansonra,YunanbirlikleriancakBurhaniye'yegirebildi.Güzelbiryazgünüydü.Burhaniyeişgaledilince,Burhaniye'liKuvvayimilliyecilerdedağıldılar,herbiribiryanagitti.BurhaniyeKuvvayımilliyecileri'ninyazmanıolanHüseyinHüsnüsilahınıalıpBurhaniye'dençıktı.Havran'agitti,ordabirarkadaşınınyanınasığındı.ÖndedışdüşmanYunanordusu,arkadadaiçdüşmanAnzavurçetesivardı.HüseyinHüsnü,içteki,dıştakiikidüşmanarasındankendinisıkıştırılmışsandı.AltıgünHavran'dakaldıktansonradayanamadı,gizliceBurhaniye'yedöndü.DüşmanyönetimialtındakiBurhaniye'yigörünceiçiyandı.İşgalbirliğininkomutanı,Burhaniye'dekihereveakbayrakasılmasınıbuyurmuştu.Akbayrak,teslimolunduğuanlamınageliyordu.Yunanaskerlerininzoruylahereveakbayrakçekilmişti.Bayrakbulamayanlarda,bayrakyerine,evlerininpencerelerindenakyatakçarşafları,uzunakörtülersarkıtmışlardı.Pencerelerdensarkanbuakbezleryerleredekuzanıyor,rüzgârdadalgalanaraksavruluyordu.Yineişgalkomutanınınbuyruğuyla,geceleriherevinpenceresindeyadakapısındafeneryakmakzorunluydu.Evineakbayrakasmayanları,gecefeneryakmayanlarıYunanaskerleridövüyordu.Buncayılsavaşmış,buncaacıçekmiş,buncaölümgörmüşolanHüseyinHüsnü,Burhaniye'yibudurumdagörüncekendinitutamayıpağladı.BüyükSavaş'ındörtyılıboyuncabununiçinmiçöllerdekavrularak,Kafkassoğuklarındadonarakdüşmanlasavaşmıştı!BuacıgünlerigörmekiçinmiKuvvayimilliyeciolarakçalışmış,ölümügözealmış,canınıortayakoymuştu!Gizliceevinegeldi.ÇokiyibirkadınolananalığıO'nugörünce,—Nerelerdeydin?Günlerdirbabanseniarıyor.Şimdideyineseniaramayagitti...dedi.BabasıevedönünceHüseyinHüsnü'yeçıkıştı.BabasınagöreHüseyinHüsnü,Padişahbuyruğunakarşıgelmemeli,Kuvvayimilliyeciolmamalıydı.HüseyinHüsnükendiniyapayalnızduydu,umutsuz,umarsızkalmıştı.Buutanılasıdurumdankurtulmakiçinkendiniöldürmeyibiledüşündü.Amaiyiyüreklianalığı,buniyetinisezdiğiiçin,O'nugecegündüzhiçyalnızbırakmadı.Yunanlılar,Kuvvayimilliyecileritutukluyorlardı.BuyüzdenHüseyinHüsnüevindendışarıçıkamıyordu.Türklerarasında,neyazıkkipekazdaolsadüşmanlaişbirliğiyapanlarvardı.Bunlarişgalcidüşmanayaranmak,böylecekendilerineçıkarsağlamakiçin,düşmansubaylarınınbuyruğunagirmişlerdi.GüvenilirbirkişiolmadığındanKuvvayimilliye'yealınmamışbirisivardıBurhaniye'de.İştebuadam,Burhaniyeişgaledilince,düşmanlaişbirliğiyapmış,Burhaniye'dekiYunanbirliğikomutanınınbuyruğunagirmişti.İştebuhain,BurhaniyeliKuvvayimilliyeciler'inkimlerolduklarınıgösterenbirlisteyapıpYunankomutanınaverdi.Yunanlılarda,bulistedekilerdenelegeçirebildikleriniyakaladılar.Burhaniye'yedönüpbabasınınevinesığınışınınikincigünü,HüseyinHüsnü'yüdeYunanaskerlerievindenaldılar.YunanlılaryakalayabildikleriKuvvayimilliyecileriBurhaniye'dekiRumokulunakapadılar.BuRumokulunu,Yunanlılarcezaeviyapmışlardı.Kuvvayimilliyeciler'ibüyükbirodaya

doldurmuşlardı.Buolayı,üzgüçeksindiye,Müdafaa-iHukukCemiyetiBaşkanıMüderrisŞükrüHocaefendi'yesildirtipsüpürtüyorlardı.Başkabiribuişiyapmayakalksa,Yunanaskerleribırakmazlar,illede"HontresHocasüpürecek!"derlerdi.HontresHoca,Türkçede"KalınHoca"demekti.YunansubaylarıŞükrüHocaefendi'ye"Andart"yanieşkiyaderlerdi.Burhaniye'yiişgaledenYunanbirliğininkomutanıMavriMatiadındabiryarbaydı.MavriMatiyüzyirmikiloağırlığındairiyarıbiradamdı.YarbayMavriMati,tutukladığıBurhaniyeliKuvvayimilliyeciler'isorguyaçekmeyebaşlamıştı.SorgusırasıHüseyinHüsnü'yegelmişti.GençKuvvayimilliyeci'yi,kapalıolduğuodadanalıpYarbayMavriMati'ninkarargâhınagetirdiler.MavriMati,Burhaniye'deHacıAliEfendi'ninevinikendinekarargâhyapmıştı.HüseyinHüsnü'nünsorgusundaApostoladındaBurhaniyelibirRumgencitercümanlıkyapıyordu.BuApostol,eskidenberiHüseyinHüsnü'nünarkadaşıydı.YarbayMavriMati,tercümanApostolaracılığıyla,HüseyinHüsnü'yeşöylededi:—BurhaniyeliTürklersendenşikâyetçi.Halk"BuKuvvayimilliyecilerbizisoydu.Zorlamalımızı,paramızıaldılar."diyor.Nedenkendihalkınızısoydunuz?Aldığınızparalar,mallarneoldu,nerede?YarbayMavriMati,Burhaniyehalkınınhakkınısözdesavunurgörünmeyeçalışıyordu.Böylece,Burhaniyeliler'leilişkileriniyolunakoyabileceğinisanıyordu.HüseyinHüsnü,yinetercümanApostolaracılığıyla,YarbayMavriMati'yeşucevabıverdi:—Bizoparaları,omallarıhalkımızdankendimiziçinalmadık.Benimvarlığımbanayeter.Halktantopladığımızmalın,paranınonparasıboğazımızdangeçmedi.Bizoparaları,malları,siziyurdumuzdankovmak,düşmanımızıdenizedökmekiçinharcadık.Halkımızınkendiisteğiyleverdiğibağışlarınbütünhesabıkuruşukuruşunadefterdeyazılıdır.Odefterşimdisizinelinizdebulunuyor.Kimlerdennealdığımız,aldıklarımızınerelereharcadığımızdefterdeyazılı.Açın,bakın!HüseyinHüsnü'nüncevabıçoksertti.O'nunsözleriniApostolYunanca'yaçeviriyor,biryazıcıYunançavuşudayazıyordu.HüseyinHüsnü'nünsözlerineYarbayMavriMatiodenlikızdıki,O'naarkasınıdönüppenceredendışarıbakmayabaşladı.İkieliarkasındabağlıydı.Avucundatuttuğukamçısınısinirdençizmesinevuruyor,birayağınıdatitretipduruyordu.BurhaniyeliApostol,YarbayMavriMati'nin,çocuklukarkadaşıHüseyinHüsnü'yebirkötülüketmesiniistemiyordu.OnuniçinO'nayavaşça,—VreHüsnü,konuşmaböylesert!Çokkızdı.Böylekonuşursandövecekseni...dedi.Apostol'un,busözlerianlaşılsabaşıderdegirerdi.YarbayMavriMati,başınıpenceredençevirmedenşöylededi:—Senbirsubaysın.Padişahınınbuyruğundasın.Padişahınınbuyruğunakarşıgelerek,kendiliğindennasılgörevalabilirsin?Niçinit-kopuklaişbirliğiyaptın,subaylığayakışırmıbuyaptığın?Apostol,yinetersbişeysöyleyipMavriMatfyibüsbütünkızdıracakdiyeçekindiğindenyalvarırcasınaHüseyinHüsnü'nünyüzünebaktı.HüseyinHüsnüyazıcıçavuşadoğruşöylededi:—Yaz!ObirYunansubayı,bendebirTürksubayıyım.BizO'nunlameslekdaşız.Buyüzdenbirbirimiziçokiyianlarız.BenordumlabirlikteO'nunyurdunagirmişolsaydım,ozamanObana,benimburdaO'nayaptığımıyapmayacakmıydı?BusözlerisöylediktensonraHüseyinHüsnü,BurhaniyeliRumarkadaşlarındanöğrenmişolduğuşuRumcasözüekledi:—Istarnakala!BusözünTürkçesi"Sonuiyiolsun!"demekti.BusözHüseyinHüsnü'nünağzındançıkarçıkmaz,çılgınadönenYarbayMavriMatibirdenO'nunüzerineatıldı.Kamçısıylavurmayabaşladı.HerkamçısaklayışındaHüseyinHüsnüsayıyordu:—Bir...İki...Üç...Dört...BüsbütünsinirlenenMavriMati,yineApostol

aracılığıylaHüseyinHüsnü'yenedensaydığınısordu.ÇoktanölümügözealmışolanHüseyinHüsnüşöylededi:—Hakgeçmesindiyesayıyorum.Busopalar,borçolarakavucumakonulanparagibidir.Sağkalırsak,günügelincebuborcumufaiziylekendisineödeyeceğim.OzamanMavriMati,benimnasılborcumasadık,güvenilir,sözünütutarbirkişiolduğumuanlayacak!ZavallıApostol,MavriMati,busözleriüzerineHüseyinHüsnü'yebirkötülükyapacakdiyeöylekorktuki,eskiarkadaşına,—VreHüsnü,yineberbatettin.Çokkızdı.SeniesirolarakAtina'yayollayacağınısöylüyor...diyefısıldadı.YarbayMavriMationbirkezkamçıylaHüseyinHüsnü'yevurdu.BusıradaHüseyinHüsnü,hiçkıpırdamadandurmuştu.Apostol,YarbayMavriMati'ninYunanlıyazıcıçavuşasöyledikleriniHüseyinHüsnü'yefısıldayarakçeviriyordu.LimanBaşkanıMünirBeyveAskerlikŞubesiBaşkanı'ylabirlikteO'nudaesirolarakAtina'yasürgüngöndereceklerdi.HüseyinHüsnü'nünsorgusubittiktensonraApostolbuhaberiO'nunailesineulaştırdı.KötühaberialıncaHüseyinHüsnü'nünailesitelaşakapıldı.Amcası,Burhaniye'ninBelediyeBaşkanıolanSaipHoca'yagidipolacaklarıanlattı.MavriMati,BelediyeBaşkanıSaipHoca'yabüyüksaygıduyuyordu.SaipHoca,YarbayMavriMati'yegidipşöylededi:—KuvvayimilliyecileriçindenniçinyalnızHüseyinHüsnü'yüAtina'yagönderiyorsunuz?YabütünKuvvayımilliyeciler'ideAtina'yaesirdiyeyollarsınız,yadaHüseyinHüsnü'yüdeburdaalakorsunuz.AvukatolanSaipHoca,HüseyinHüsnü'nünAtina'yagönderilmemesiiçinbirhukukgerekçesibulmuşoluyordu.ÇünkünasılolsabütünKuvvayimilliyeciler'iAtina'yagönderemezlerdi.SaipHocasözlerineşunlarıekledi:—HüseyinHüsnü'yüAtina'yagöndermeyekalkarsanız,genelvalinizİstiryadis'ekadargiderşikâyetederim.Yunanlılar'ıngenelvalisiİstiryadisİzmir'debulunuyorduveYunanişgalbirlikleriondançokçekiniyorlardı.BununüzerineYarbayMavriMatişöylededi:—O'nuAtina'yagöndermeyeceğimama,Burhaniyedışınaçıkmasınıdayasaklıyorum.Burhaniye'denayrılmayacağına,sözünegüvenilir,saygınbirRumkefilgösterebilirsenizHüseyinHüsnü'yüAtina'yayollamam.Hadi,sözünegüvenilirbirRumkefilbulun,getirin!YarbayMavriMati,bahanediyebirRumkefilistiyordu.Çünkü,BurhaniyelihiçbirRum'unbirTürk'e,heleKuvvayimilliyecibirTürk'ekefilolmayacağınısanıyordu.OysaSaipHoca,birazsonrayanındaAnglaraKonstantinadındabirRum'lakarargâhagelmişti.KarargâhtakiYunansubayları,SaipHoca'nınbirRumkefilgetirmişolmasınapekşaştılar.KendisinegözdağıvermekiçinHüseyinHüsnü'yüdeMavriMati'ninodasınagetirmişlerdi.HüseyinHüsnü'yekefilolmakiçingelenAnglaraKonstantinBurhaniyelizenginbirRum'du.Birzeytinyağı,birsabun,birdeİskele'deprisafabrikasıvardı.Ayrıcasekizonbinağaçdazeytinivardı.HüseyinHüsnü'nünkendideyişiyle"Çokkabadayı,yiğit"birRum'du.Türkler'ideseverdi.YarbayMavriMati'ninodasındabirYunanyüzbaşısıylabirdeüsteğmenivardı.AnglaraKonstantin,onlara,HüseyinHüsnü'yekefilolacağınısöyleyinceçokkızdılar.ÜçübirdenAnglaraKonstantin'esöylenmeye,bağırmayabaşladı.Nerdeysedöveceklerdi.Gözünükorkutup,O'nuKuvvayimilliyecibirTürk'ekefilolmaktancaydırmakistiyorlardı.Birsürebağırıpçağırdıktansonrasustular.OzamanAnglaraKonstantinsoğukkanlılıklaonlaraşöylededi:—Sözünüzbittimikomutan?Bittiysebenimdebirikisözümolacak.BizBuhaniye'deikibinikiyüzRum'uz.Türkler'lebirlikteyaşarız.BuikibinikiyüzRum'unarasındankefildiyebeniseçmişler.Demekki,banagüvenmişler.Çünkübendeonlaragüvenirim.Nedenbanaçıkışıyorsunuz,bağırıyorsunuz?Benimkimolduğumubiliyormusunuz?Söyleyeyimsize!Benimbumemleketteüçfabrikamvar,İsviçre'de

öğrenimgördüm,ekonomidoktoruyum.Neyaptığımıbilirim.Kefilolacağımdediysem,olurum.Kimseninaklınadaihtiyacımyok.Kefilolarakonyereimzaatmamgerekiyorsaatarım.Eğersizcebenimimzammuteberdeğilse,ozamansizcemuteberolanonkefilbulur,getiririm.Büyükbirsessizlikoldu.TürkiyeliRumAnglaraKonstantinbusözleriRumcadeğil,Türkçesöylemişti.ApostoldaO'nunsöyledikleriniRumca'yaçevirmişti.AnglaraKonstantinözellikleTürkçekonuşmuştuki,ordabulunanHüseyinHüsnüdenelerkonuşulduğunuanlasın.HemdeböyleceYarbayMavriMati'ye,Rum,amaTürkiyeRum'uolduğunuanlatmışoluyordu.AnglaraKonstantin'inkefilolmasıüzerineHüseyinHüsnü'yüözgürbıraktılar.HüseyinHüsnüözgürdüama,Burhaniyedışınaçıkamayacaktı.Karargâhtanhepbirlikteçıktılar.AnglaraKonstantin,—OğlumHüsnü,kavgamızıduydun...Onagöreişte.Yoksabenibitirirler...dedi.HüseyinHüsnü,BurhaniyedışındaolançokyakınyerlerebileBurhaniye'dekiYunankomutanınınizinkağıdıylagidebiliyordu.YunankomutanlığıHüseyinHüsnü'yeverdiğiizinbelgesine,O'nunsuçuolarak"Kemalisttir"diyeyazmıştı.Burhaniye,8Eylül1922tarihindedüşmandankurtuluncayadekHüseyinHüsnügözaltındatutulmuştu.HemşerisiAnglaraKonstantin'in,buyiğit,bukabadayıRum'uniyiliğinihiçbirzamanunutmadı.ııÖÖçşKÖTÜGÖZLEBAKILANBİRYURTSEVERAnlatacağımızolayınkahramanıSaipHocaTokatlı'ydı.Zamanınagöreçokiyieğitimgörmüştü.Mısır'agitmiş,el-Ezher'deokumuştu.ÇokiyiArapçaöğrenmişti.İstanbul'adönünceilericiveaydınçevreiçinegirdi.KendiçabasıylaFransızcaöğrendi.ZamanınpadişahıAbdülhamit'ti.Abdülhamit'inbaskılıyönetiminekarşıkurulmuşolanGençTürkler(JönTürkler)örgütüneSaipHocadakatıldı.Bugizliörgütünüyeleriyakalandıkçacezaevineatılıyordu.BudurumdaGençTürklerbiryolunubulupAvrupa'yakaçmayabaşlamışlardı.SaipHoca,GençTürklerörgütündenonyediarkadaşıylabirlikteyakalandı,hapseatıldı.Cezaevindeyken,Burhaniye'ninZeytinliköyündenbirisiyletanıştı,onunlaarkadaşoldu.Buarkadaşı,SaipHoca'yaboyunaBurhaniye'yiövüyor,gelipBurhaniye'yeyerleşmesinisalıkveriyordu.SaipHocacezaevindençıktıktansonragizliceAvrupa'yagitti.GençTürkler'inçoğugibiParis'eyerleşti.Abdülhamitbaskısına,ezincinekarşıParis'teyayınlanangazetelerdeçalıştı.BirsüresonraAbdülhamitAvrupa'yakaçanGençTürkleriçinafçıkarıncaSaipdeTürkiye'yedöndü.Türkiye'yedönüşündeTokat'agitmedi.CezaevindekiarkadaşıBurhaniye'yiodenliçokövmüştüki,SaipdeBurhaniye'yegitti.ZeytinliKöyü'ndenolanarkadaşınıbuldu.Gerçektende,arkadaşınındediğigibi,Burhaniyeyaşanılacakyerdi.Burhaniye'deavukatlıkyapmayabaşladı.ArapçaveFransızcabilenSaip,Burhaniye'dekiRumlar'danYunancadaöğrendi.Burhaniye'dekizeytinyağıvesabunfabrikalarınınsahiplerizenginRumlar'dı.BunlararasındaKostosivastoadlıçokzenginbirRumfabrikatördevardı.SaipHoca,buKostosivasto'nundaavukatıydı.Kostosivasto'nunIstefenakiadlıbiroğluvardı.İstefenaki,babasıylasürekliçatışıyor,geçinemiyordu.BuyüzdenYunanistan'dayaşamaktaolanamcasınınyanınagitti,orayayerleşti.BirzamansonradaİstefenakiEpirmilletvekiliolarakYunanMilletMeclisi'negirdi.İşteogünlerdeYunanordusudaAnadolu'yuişgalehazırlanmaktaydı.YunanordusubirliklerisavaşgemilerinebindirilipEgekıyılarınagönderiliyordu.Epirmilletvekiliİstefenaki'ninYunanordusuyarbaylarındanMavriMatiadlıçokiçten,çokyakınbirarkadaşıvardı.YarbayMavriMatideEgekıyısınagönderilecekaskerlerarasındaydı.O'nunbirliğiAyvalık'açıkacak,Burhaniye-Havran-Edremitbölgesiniişgaledecekti.Burhaniye'dedoğupbüyümüşolanEpir

milletvekiliİstefenaki,çocukluğunuvegençliğinigeçirdiğiyerleregidecekolanarkadaşıYarbayMavriMati'yeşöylededi:—Burhaniye'yevaracakolursan,ordabanaçokiyilikleretmişbirSaipHocavardır.Çokgörmüşgeçirmişbiraydınhocadır.O'nabenimbüyüksaygımvardır.Kendisindençokşeyleröğrenmişimdir.Buhocasağsa,yanınavar,benimiçinellerindenöp.O'nayapacağınheryardımı,heriyiliği,banayapmışsınbil.SakınSaipHoca'nıngönlünükırmayasın...YarbayMavriMati,savaşgemileriyleAyvalıkkoyunagelipkarayaçıkanYunanaskerleriarasındaydı.Ayvalık'açıkanYunanbirliklerikarşılarındaYüzyetmişikinciTürkAlayı'ylaTürkmilisalayınıbuldular.Türkler,biryıldörtaytopraklarınısavunarakYunanlılar'ınilerlemesinigeciktirdiler.Ancakbiryıldörtaylıkçarpışmadan,savaştansonraYunanalayı30Eylül1920tarihindeBurhaniye'yiişgaledebildi.YarbayMavriMati,Burhaniye'yiişgaledenYunanbirliğininkomutanıydı.YarbayMavriMati,dahaBurhaniye'yegeldiğigün"PuiniSaipHoca?"yani"SaipHocanerde?"diyeherönünegelenesoruyordu.MavriMati'yi,SaipHoca'nınevinegötürdüler.SaipHocakapıyaçıkınca,Burhaniye'yiişgaledenYunanbirliğikomutanıhemendavranıpO'nuneliniöptü.İstefenaki'ninsaygılarını,selamlarınıiletti.SaipHocadaRumcabildiğindenanlaşıyorlardı.YunankomutanınınSaipHoca'nıneliniÖptüğünügörenler,bunapekşaştılar.Nasılolurda,Burhaniye'yiişgaledenbirdüşmankomutanı,SaipHoca'nıneliniöper!Demek,buncaiyikişidiyebildikleriSaipHoca'ylaYunanlılararasındagizlibirilişkivarmış.Yunanyarbayının,SaipHoca'nıneliniöptüğünügörenBurhaniye'liuncuFaikvedahabaşkaları,bugördükleriniherkeseanlattılar.BundansonraSaipHocaiçinBurhaniyeliler'denkuşkubaşlamıştı.ArtıkO'naeskisigibiiyigözlebakamıyorlardı.SaipHoca'nıneliniöpenYarbayMavriMati,O'naPiremilletvekiliİstefenaki'ninselamlarını,saygılarınıilettiktensonra,BurhaniyeBelediyeBaşkanıolmasınıönerdi.SaipHocabuöneriüzerineYunanYarbayı'ndandüşünmekiçinsüreistedi.SaipHocabukonuyuçokuzundüşündü.İşgalkomutanınınönerisiylebelediyebaşkanıolmasıhiçdedoğrudeğildi.Bunakarşılık,sayılarıçokazdaolsaBurhaniye'dedeçıkarcıTürklervardı.Böyleleri,kişiselçıkarlarını,yurtçıkarlarındanüstüntutarlardı.SaipHocabelediyebaşkanıolmazda,MavriMatiböylelerindenbirinibelediyebaşkanıyaparsa,Yunanlılar'ıngözünegirmekiçinbuhaininBurhaniyeliler'eyapmayacağıalçaklıkkalmazdı.Kendisibelediyebaşkanıolursa,hiçolmazsabirorandadaolsahalkıişgalcilerinkötülüklerindenkoruyabilirdi.Bundanbaşka,gizliyollarlakurtuluşiçindeçalışabilirdi.İştebudüşüncelerle,işgalbirliğikomutanıYarbayMavriMati'ninönerisinikabulederekBurhaniyeBelediyeBaşkanıoldu.AmaBurhaniyeliler'ehanginedenlebelediyebaşkanlığınarazıolduğunuaçıklayamamıştı.Burhaniyeliler,YunanbirliğikomutanınınisteğiyleSaipHoca'nınbelediyebaşkanıolmasınabiranlamveremiyorlardı.O'ndankuşkulananlargittikçeartıyordu.Demek,buncasaygınkişibildikleriSaipHocaYunanlılar'laişbirliğiyapıyormuşdiyedüşünüyorlardı.ElbetbütünBurhaniyelilerbudüşüncededeğildi;O'nunhanginedenlerlebelediyebaşkanlığınıüstlendiğinibilenlerdevardı.Burhaniye'ninişgalindenkısabirsüresonraYarbayMavriMatitellalçıkartıp,Burhaniyeliler'inkilisedetoplanmalarınıistedi.BuçağrıyakatılanTürklerazdı.Neyazıkki,çıkarlarınıyurtsevgisindenüstüntutanyadakorkankimilerikiliseyegitmişti.Bunlarınsayılarıçokdeğildi.YarbayMavriMatikilisedetoplananlara,buyruğunakarşıgelinmezse,sözleriuysallıkladinlenirseTürkler'eiyidavranılacağını,Burhaniye'yeadaletveuygarlıkgetirdiklerinisöyledi.Bukonuşmadansonra,"BizBurhaniyehalkıYunanordusundanmemnunuz.Onlardanhiçbiryakınmamızyoktur.Burdakalmalarınarazıyız!"diyeyazılıbirkâğıdı

kilisedekilereimzalattılar.BelediyebaşkanıSaipHocakiliseyegitmediğiiçinbirYunanlıerimzalanacakkâğıdıO'nagötürmüştü.SaipHoca,imzalamasıiçinkendisineverilenyazıyıokuyunca,Yunanerini"Oksi!"yani"Defol!"diyekovmuştu.Düşmanlaişbirlikçidiyekendisindenkuşkulanmalarınakatlanıpbelediyebaşkanlığınısürdürüyor,buaradagerçektendeişgalcidüşmanınBurhaniyeliler'eyapmakistediğikimikötülüklerideönlüyor,hiçdeğilseazaltıyordu.İşgalbirliğikomutanınınüzerindekietkisindenyararlanarakBurhaniyeliler'eyardımediyordu.26Ağustos'taTürkordusununutkusundansonra,Burhaniye'dekiYunansubaylarıdakorkuyakapılmışlardı.SaipHocabunufırsatbilipyararlandı.SözdebirTürksüvarialayıkomutanınınağzındankendikendinebirmektupyazdı.SözdebirsüvarialayıBurhaniyeüstüneyürümekteydi.SaipHoca,bumektubuBörezliköyüyleBüyükdereköyündekitanıdığı,güvendiğizeybeklereverdi.Onlaraşöylededi:—BenyarınkarargâhtaMavriMati'ninyanındayken,içinizdenüçünüzatbinmişolarakdörtnalagelirsiniz.Birinizbumektubu,MavriMati'ninyanındabanaverirsiniz.SaipHocabiyandanda,ertesigünüTürksüvarialayınınBurhaniye'yevaracağıhaberiniyayıyor,elaltındanhalkısüvarialayınıkarşılamayakışkırtıyordu.Buuydurmahaberyayılmıştı,herkesdeinanmıştı.Sevinçiçindekihalk,süvarialayıgeliyor,diyeoyanabuyanakoşuşupbirbirlerinemüjdeveriyordu.BudurumugörenYarbayMavriMati,SaipHoca'yıkarargâhınaçağırtıp,—Nedenbuhalkböyletaşkınlıklaryapıyor?Nevar,neoldu?Dağıtşukalabalığı!Yoksakasabayıyakarım...dedi.SaipHoca,YunanYarbayı'na,—Hiçboşunazorlanma!26Ağustos'tansonraartıksizinyakıpyıkmalarınızsökmez!Benbuhalkızortutuyorum,tutmasamdahaneleryapacaklar...dedi.İştetambusıradaüçatlızeybektozudumanakatarakdörtnalageliyordu.ZeybeklerdenbiriatinipSaipHoca'yabirmektupverdi.YarbayMavriMati,mektubunneolduğunusorunca,SaipHoca,—Süvarialayıkomutanıgöndermiş...dedi.YunanYarbayı,—Neyazıyor?diyebirdahasordu.SaipHoca,—Kasabayadoğruilerliyorlarmış.Aliştemektubu,birTürkçebileneçevirt!diyemektubuverdi.MavriMati,gerçektendebirsüvarialayınınBurhaniye'yegelmekteolduğunusanmıştı.SaipHoca,—Süvarialayıulaşmadanburdangitsenizsiziniçiniyiolacak!dedi.SaipHoca'nındüzenitutmuştu.GerçektendeYunanbirlikleriBurhaniye'yiboşaltmayabaşlamıştı.Ogüngünlerden1922yılının8EylülCuma'sıydı.YunanbirliğindenBurhaniye'dekırkbeşkişilikbirbirlikkalmıştı.Buküçükbirliksonbirkötülükdahayapmayıtasarlamıştı.TürkhalkıcumanamazmdaykenKocacami'yibombaylauçurupordanamazkılanlarınhepsiniöldüreceklerdi.SaipHocaYunanlılar'ınbutasarısınıöğrenmişti.Halkaaçıkçacamininbombalanacağını,camiyegitmemelerinisöyleyemiyordu;çünküYunanlılar'ınkulağınagidebilirdi.OcumagünüerkendenSaipHocaKocacami'yegitti.Amacamiyegirmedi.Cumanamazıiçingelenbaşkalarınıdacamiyesokmadı.YanınaaldığıbikaçkişiyleKocacamiçevresindesüreklidolanaraknöbettuttu.Böylececamiyebombakonulmasınıönlemişoldu.Buarada,camininkapısındanseslenerek,içerdekiimamlabikaçkişiyidışarıçıkardı.SaipHoca,hemKocacami'yibombalanarakyıkılmaktan,hemcamidolusuhalkıölümdenkurtarmışoldu.DüşmanBurhaniye'yibüsbütünboşaltıpgitti.Burhaniyekurtulmuştu.Ertesigünde,9Eylül1922günü,YunanlılarEdremit'tenkaçtılar.DüşmanburalardankaçıpgittiktensonraSabriPaşabölgeninkomutanıolmuştu,Ayvalık'tabulunuyordu.SaipHoca'yıçekemeyeniki-üçkişiAyvalıklagidipSabriPaşa'yaO'nunYunanlılarlaişbirliğiyaptığını,Yunankomutanınınbuyruğuylabelediyebaşkanıolduğunusöyleyip"SaipHocagâvurcudur!"diyeşikâyettebulundular.Ozamandüşmanla

işbirliğiyapanlarahemenölümcezasıveriliyordu.SabriPaşa,SaipHoca'yıAyvalık'agetirtti.SaipHocaAyvalık'agötürülürkenyakınlarına,—SabriPaşa'nınyanınasağ-sağlıklıvarabilirsemkendimi,kurtarırım...dedi.SaipHoca'yıtutukladılar,birkapalıyerekoydular.KapalıolduğuyerdeSaipHoca,SabriPaşa'yaaltısayfalıkbirmektupyazıpyolladı.Mektubunda,yaşamınıtabaşındananlatıyordu;Abdülhamit'ekarşıgelişini,hapseatılışını,GençTürklerörgütündenoluşunu,Paris'ekaçışını,nedenBurhaniye'yeyerleştiğini,Burhaniye'dekiavukatlığını,nedenbelediyebaşkanlığınıkabulettiğini,belediyebaşkanıykenhalkanasılyararlıolduğunu,kendisinişikâyetedenlerinisenasılinsanlarolduklarınıuzunuzunaçıklıyordu.SabriPaşamektubuokuyunca.SaipHoca'yıyanınaçağırttı.O'naşöylededi:—Hocam,bumemleketseningibileriniçokarayacak!İyiki,ağzımdansenigücendirecekbirkötüsözçıkmadı.VarolHocam,hadigülegülegit,sağlıcaklakal!..SabriPaşa,eliniöptüğüSaipHoca'yıuğurladı.ııÖÖçşNEHÜSEYİNNEHRİSTOOLABİLDİHerulusuninsanlarıarasındaiyiler,yiğitler,yüreklilerbulunduğugibi,kötüler,alçaklar,özçıkarcılar,sömürücülerdebulunur.Ulusumuzdaiyilerinkötülerdenbaskınoluşuövüncümüzdür.Şimdisizeolayıngeçtiğiyerinadınıvermedenbirçıkarcınınbaşındangeçengülünçlüolayıanlatacağım.Yunanişgalialtındakikasabalarımızdanbirindeçokzenginbiradamvardı,adıHüseyinAğa'ydı.O'nagöre,paradandahakutsalhiçbişeyyoktu.Çıkarıyolunda,işleritıkırındaysa,yurdunudüşmanınişgaletmesionagöreönemlideğildi;yeterkio,bunubilefırsatbilipparakazansın.İşgalcidüşmanıngözünegirmek,böyleceçıkarlarınıyürütmekiçinyapmayacağı,yapmadığıalçaklıkyoktu.GelgelelimişgalciYunanbirliğininkomutanıHüseyinAğa'nınnemalolduğunuöğrenmişti.O'nukendiamacıiçinkullanıyorduamahiçsevmiyordu.Çünkü,düşmanınbilesevmeyeceğidenlikötükişiydi.O'nunamansızbirsömürücüolduğunuöğrenenYunanbirliğininkomutanıHüseyinAğa'yıboyunayoluyordu.İkidebirO'nahabergönderirdi:—Çabuk,bizebirtenekebalgöndersin!—Başüstüne!HüseyinAğa,bütünçıkarcılar,sömürücülergibikorkaktı.Dahabüyükçıkarlarumduğuiçin,yaranmakistediğidüşmankomutanınabirtenekebalıgönderirdi.—Hemenbizebirbakraçsütgetirsin!—Başüstüne!Yunankomutanınınbirdediğiniikietmiyordu.—Üçküfeüzümgöndersinçabuk!Enseçmeüzümlerdengönderiyordu.—İkiçuvalun...Kendihemşerileriyarıaçyarıtokyaşarken,Oçuvalçuvalunları,bakraçbakraçyağlarıYunankomutanınagönderiyordu.Amadüşmankomutanınınistekleridehiçbitmiyordu.Yunankomutanıodenliçokşeyistemiş,odaodenliçokşeyvermiştiki,artıkcanınatakdemişti.Soyulmaktanbitmişti.Korkudan,vermem,diyemiyordu;yok,diyemiyordu.Baktıki,buböylegiderse,Yunansubaylarınınsonugelmeyenistekleriylebaşedemeyecek.Neyapsın?Kendincebirkurnazlıkdüşündü.Kendikendineşöylededi:"BuYunanlılarnedenbenisoyuyorlardaburanınzenginyerliRumlar'ınısoymuyorlar?Çünkübenikendilerindensaymıyorlar.Bendeonlardanbiriolsaydım,benidesoymazlardı.Öyleysebendedindeğiştirir,onlardanolurum.Ozamanbenidekendilerindensayarlar.Böylecebendenşunubunuistemezlerartık..."İştebudüşünceyleYunanişgalbirliğikomutanınınkarşısınaçıktı.O'naşöylededi:—Efendim,düşündüm,danıştım,sonundaanladımki,buMüslümanlıktanhiçyararyok.SayenizdeHıristiyanolmayakararverdim.İzninizolursabundansonrabenimdinimHıristiyanlık'tır.AdımdabundansonraHüseyindeğil,Hristo'dur.KurnazYunankomutanıO'nun

gizliniyetinihemenanlamıştı.SözdeHıristiyanolupYunanlılar'ıngüveninikazanacak,ondansonradakendihalkınıdaharahatlıklasömürecekti.Yunankomutanı,—Peki,dedi,öyleistiyorsanöyleolsun.HadigiriçerkiodayadaseninHıristiyanlığınıbirsınayalımbakalım.O'nubirodayakoydular.Yunankomutanıçavuşunuçağırıponaşöylededi:—Buherife,adınne,diyesorun.AdınınHristoolduğunusöyledikçebasınsopayı!..Dininne,diyesorun.Hıristiyanolduğunusöyledikçebasınsopayı!Taki"Aman,Hristodeğilim,Hüseyin'im!"diyenedekdöveceksiniz.Çavuş,elindekalınbirsopaylaO'nunolduğuodayagirdi.—Adınnesenin?diyesordu.Çavuşunbeğeneceğinisanıpsırıtarak,—İzninizlebundansonraadımHristo'dur!dedi.DemesiyleYunançavuşusopayısırtınaindirdi.Neyeuğradığınışaşıranadam,—Aman!diyeyalvarırkenbukezçavuş,—Senindininnedir?diyesordu.—SayenizdeHıristiyan'ım!deyincesırtınabirsopadahaindi.—Adınne?—Hristo.Çavuşverettisopayı.—Dininne?—Hıristiyan.Çavuşbastısopayı.Gözlerinegirmesigerekirken,Yunanlılarınnedenkendisinidövdüklerinibitürlüanlayamıyordu.Çavuşdövedöveöyleyorulmuştuki,sopayıbaşkabirinevermiş,öbürüsopaatıyordu."AdımHristo"dedikçedövdüler."Hıristiyan'ım"dedikçedövdüler.Hiçacımasızdayakattılar.Sopadanheryanıçürükiçinde,yüzügözüyarabereiçindekalmış,ağzıburnukanamış,sonundayereyıkılmıştı.Amanedendayakattıklarınıdaanlayamamıştı.ArtıkO'na,—Adınne?diyesorulunca,—Hristo...diyeinliyor,dinisoruluncada,sızlanarak,—Hıristiyan'ım...diyordu.Ensonunda,adınınHüseyin,dininindeMüslümanolduğunusöyleyipdayaktankurtuldu.Amayürüyecek,ayaktaduracakgücüyoktu.Boşalmışunçuvalınadönmüştü.Yunanlıerleritekaka,tekmeleyerekdışarıattılar.Akrabalarıgelipordanaldılar,evinegötürdüler.Aylarcahastayattı.O'nunbaşındangeçenlerkulaktankulağayayılmış,kasabadaduyulmuştu.KasabalılarsözdeO'na,geçmişolsun,demeyegelip,başınagelenlerisoruyorlardı.Odayüzsüzolduğundanşöylediyordu:—BananeMüslümanlıkyaradı,neHıristiyanlık...AdımHüseyindesem,yoğurttur,süttür,yağdır,baldır,undur,üzümdür,bitürlüisteklerininsonugelmiyor.Hristooldumdiyorum,bukezdedövüyorlar.Anlamadımbuişi...YunankomutanıyineikidebirO'nahabergönderiyordu:—İkikuzugöndersinçabuk!Kuzularıgönderiyordu.—Birsepetyemişgöndersin!—Başüstüne!Hemengönderiyordu.ııÖÖçşYEDİŞEHİTLERANITIBurhaniyeilçesiyleAyvalıkilçesiarasındakiyolüzerindeKaraağaçadlıbirköyvardır.KurtuluşSavaşfmızdanönceKaraağaçköyündeTürkler'leRumlarbirarada,hiçkavgasızgürültüsüzçalışıpyaşamaktaydılar.Karaağaçköyü,denizedoğrueğikbirsırtüzerindekurulmuştur.Köyevlerininbulunduğuarazikuzeyedoğruyükselir.Köyünüstbaşındakiağaçlıklıtepedebiranıtvardır.Buanıtayaklaşırsak,anıttaşındaşuyazıtıokuruz:"Yurttaş!"KurtuluşSavaşıbaşlangıcındaAliÇetinkaya'nınkumandaettiğiYüzyetmişikinciAlayerlerinden16-7-1919'daşehitdüşenyedierburadagömülüdür.""23-9-1936"Adlarınaanıtdikilenbuyedierinnasılşehitedildiklerinianlatalım.AyvalıkkoyundakiYunansavaşgemilerindenYunanaskerlerikarayaçıkmışveYunanlılarAyvalık'ıişgaletmişlerdi.BununüzerineAyvalık'takiYüzyetmişikinciAlayKomutanıYarbayAliBey,alayınıAraplarköyüneçekti.YakındakiKaraağaçköyünedeşuhaberiulaştırdı:"YunanaskeriAyvalık'ıişgaletti.Askerimizdüşmanakarşıkoymaktadır.Allahını,peygamberini,yurdunusevenyardımakoşsun!"Buhaberüzerine,KaraağaçKöyü

camisindekisancak,köyünaltındakiyolaçıkarıldı.Köyünyaşlısıgenci,elisilahtutanhererkeği,bıçağını,nacağını,çiftesini,mavzerini,tabancasını,tüfeğini,hiçbişeyiolmayandasopasınıkapıncaevlerindendışarıuğrayıpsancağınaltındatoplandı.Oğlançocuklarıdadüşmanakarşısavaşmakiçinorayagelmişlerdi.Amaonyediyaşındanküçükolanları"Hadiköyedönün!Askeregiden,savaşagirenbabalarınızınyerinialın!Onlarınişlerinigörün!Ananızı,bacınızıgözetin!Tarlaişine,mala,hayvanabakın!"diyezorlageriçevirdiler.OrdatoplananKaraağaçköylüleri,önceyakındakiGömeçköyüne,sonradaMurateliköyünegidipTürkbirliğinekatıldılar.YüzyetmişikinciAlay'ınvegönüllülerdenkuruluMilisAlayfnınereği,işgalciYunanaskerlerininilerlemesiniönlemekiçinonlarıoyalamak,zamankazanmaktı.BugöreviyerinegetirenYüzyetmişikinciAlaybirzamansonraKaraağaçKöyü'negeriçekildi.KaraağaçKöyü'nüngüneyinde,köyünAyvalık'abakansırtlarındasiperlerkazıldı.YüzyetmişikinciAlayKomutanıYarbayAliBey,KaraağaçköyündekievlerdenbiriniAlayKarargâhıyapmıştı.Karaağaçköyününkarşısında,körfezdebirYunangemisidemirlemişti.Busavaşgemisiköydengörünmekteydi.Türkaskerlerininbulunduğusiperlere,körfezdekisavaşgemisindensıksıktopateşiaçılmaktaydı.YüzyetmişikinciAlay'ınyalnızbiryedibuçukluktopuvardı.Buküçüktopmermilerinin,körfezinuzağındademirliYunansavaşgemisineetkisiolamıyordu.Düşman,casuslararacılığıylaKaraağaçköyündekiYüzyetmişikinciAlaykarargâhınınyerinikesinolaraksaptamıştı.1919yılının16Temmuzgünüydü.Saat13'tü.Alaykarargâhındakialtıeröğleyemeklerinidahayeniyemişlerdi.Evinsofasındaoturmuşlar,cıgaraiçipsöyleşiyorlardı.AlaykarargâhınınyerinikesinliklesaptamışolanYunangemisininsüvarisi,Türkalaykarargâhınıtopçuateşiyleyıkmakveiçindekilerideöldürmekiçintambuzamanıbeklemekteydi.YarbayAliBey'inde,öğleyemeğizamanındakarargâhtabulunacağınıhesaplamışlardı.OysaosıradaAliBeykarargâhtadeğildi,cephedesiperlerdeydi.Yunansavaşgemisindenatılanbirtopmermisi,YüzyetmişikinciAlaykarargâhınatamisabetetti.Yapınınönüaçıktahtaboştu,burdangirentopmermisi,sofadaoturmuşsöyleşenaltıTürkeriniöldürdüktensonraduvarıdelipsokağadüştü.OsıradasiperlerdesavaşanlardanbirTürkeridevurularakşehitdüşmüştü.Karargâhtaşehitdüşenaltıerle,siperdevurulupşehitolaneri,üstlerindengiysileriniçıkarmadan,Karaağaçköyüsırtlarındabiryeretoprağagömdüler.Burasıyedişehitlermezarıoldu.AlaykarargâhıdüşmangemisindenatılantopmermisiyleyıkılıncaAliBeykarargâhınıyineköydebaşkabirevetaşıtmıştı.AliBey,gereksizgelipgidenlerinzamanınıalmamalarıiçin,birkâğıdakendieliyle"İşiolmayangiremez!"diyeyazıpbukâğıdıyenikarargâhındakiodasınınkapıyanına,duvaraasmıştı.DüşmanıoyalamagöreviniyerinegetirenYüzyetmişikinciAlayKaraağaçköyünüboşaltarakDereköy'eçekildi.BununüzerineYunankuvvetleriKaraağaçköyünegirdi,birbuçukyılbuköydekaldılar.YarbayAliBey,Dereköy'deyenialaykarargâhınıkurmuştu.KaraağaçköyündekiTürklerdeYunanişgalindensonraköyleriniboşaltıpDereköy'egöçettilersede,birsüresonrayinekendiköylerinedöndüler.YunanişgalialtındadaeskidenolduğugibiRumlar'labirlikteyaşamlarınısürdürdüler.KaraağaçköyünüişgaledenYunanbirliğininkomutanıSerezliAlbayMalakiköydekendisinebirevbileyaptırmıştı.ÇoksonralarıKaraağaçköyündemuhtarlıkdayapmışolanMehmetMetin,işgalgünlerindeonyaşındabirçocuktu.MehmetMetin,köyününYunanişgalindekioacıgünlerinişöyleanlattı:"Yunanaskerleriköyümüzegirmedenönce,bizköyümüzdeRumlarlabirlikteiyigeçinipyaşamaktaydık.KöyümüzdebiriTürk,biriRumolanikikorucumuz,ikidegecebekçimizvardı.YineköyümüzünikimuhtarındanbiriTürk,biriRum'du.KöyümüzdeRumlar'laoldumolasıiyigeçinirdik.Hattahiç

unutamadığımşöylebirolaydaolmuştu.KöydeTürkler'denerkekolarakbizçocuklarla,birdeçokyaşlılarkalmıştı.Elisilahtutanhererkekgönüllüsavaşakatılmıştı.Bizçocuklargecelerigeçsaatleredekköykahvesindeoturuyorduk.Birgeceyinekahvedeydik.Rummuhtarkahveyegiripbiziordagörünceşöylededi:"Çocuklar,banaacıyın!ŞimdiYunanaskerleriburayauğrarda,geçsaatleredekburdakalıpyasağauymadınızdiyesizlerialıpgötürürse,sonrabenneyaparım!Yarınana-babamzanederim?Hadidağılınçocuklar,evlerinizegidipyatın!"Rummuhtarbizeböyleyalvarırkensesititriyordu.ElliüçyılöncekibuolayıduygulanarakanlatanMehmetMetinbirdeşöylebirolayanlattı:"OrdumuzunbüyüktaaruzundansonraYunanordusubozulmuştu,Yunanaskerlerikaçıyordu.Kaçarlarkendegeçtikleriyollanüstündekibütünköylerimizi,kasabalarımızıyakıpyıkıyorlar,taştaşüstündebırakmıyorlardı.YunanaskerleribizimburdangeçipAyvalık'agiderlerken,bizimköyünRummuhtarıylayinebizimköyünyaşlılarındanNikola,köyeyaklaşmaktaolanYunanbirliğinekarşıcıçıktılar.Bizçocuklardaoradaydık.RummuhtarlayaşlıNikola,Yunanbirliğikomutanınaşöyleyalvardılar:—BizköyümüzdeTürkler'leçokiyigeçiniyoruz.Amanneolur,buköyebirzararvermeyin!BununüzerineYunanbirliğininkomutanı,—Pekiöyleyse...Askerlerimizsusuzdur,onlarasuverin!dedi.KöylülerYunanaskerlerinesuverdi.OnlardaKaraağaçköyünüyakıpyıkmadangeçipgittiler.BizdensonrakiGömeçköyüdeyakılıpyıkılmaktankurtuldu."ÇocuklukanılarınıböyleceanlatanMehmetMetinşusözlerideekledi:"Devletsizmilletnedemekmiş,nasılolurmuş,bizoacıgünlerigördük,yaşadık.Tanrımilletimizeogünleribirdahagöstermesin!"UlusalKurtuluşSavaşıkazanılmıştı.Arkasındanpadişahlıkyıkılmış,cumhuriyetkurulmuştu.Aradanyıllargeçmişti.Birzamanlar172'ncialaykomutanıolanYarbayAliBeyordudanayrılmıştı.Çetinkayasoyadınıalmıştı.Cumhuriyethükümetininbayındırlıkbakanıydı.CumhuriyethükümetininbayındırlıkbakanıolanAliÇetinkaya,1936yılındayurtgezisineçıkmıştı.BirzamanlarYunanordusuylasavaştığıBurhaniye-Ayvalıkbölgesinedegidecekti.YarbayAliBey'insavaştakarargâhınıkurmuşolduğuKaraağaçköylüleri,bayındırlıkbakanınınoralarageleceğiniduyuncaçoksevinmişlerdi.AliÇetinkaya'yıçokgörkemlibirtörenlekarşılamakistiyorlardı.Buarada,AliBey'inkarargâhındaşehitolupdaköysırtlarındabiryeregömülenYediŞehitleriçinbiranıtdikecekler,AliBey'inorayageldiğigündeanıtınaçılışınıyapacaklardı.AnıtınplanınıVehbiKalfaçizmişti.AliBey'ingelişinedek,anıtınyapımıbitirilmeliydi.Karaağaçköylülerielbirliğiyleanıtınyapımınagiriştiler.Karaağaçköylülerininbirniyetleridahavardı.BayındırlıkBakanıAliÇetinkaya'yaricaedip,Burhaniye-Ayvalıkyolunun,birzamanlaralaykarargâhınınbulunduğukendiköylerindengeçmesiniisteyeceklerdi.AliÇetinkaya,Karaağaçköylülerininbudileğinielbetyerinegetirirdi.BayındırlıkBakanıAliÇetinkaya1936yılınınbireylülgünü,Ayvalık'agiderkenKaraağaçköyüneuğradı.Kadını,erkeği,çocuğu,ergini,yaşlısı,genciyolboyunakarşılayıcıçıkmışlardı.AliÇetinkaya'yıgörüncehepsisevinçten,coşkudanağlamayabaşladı.AliÇetinkaya'yıYediŞehitleranıtınagötürdüler.YediŞehitlerAnıtıKurtuluşSavaşı'ndaaskervegönüllüolarakO'nunbuyruğundaçalışmışolanKaraağaçköylüleriYarbayAliBey'inkişiliğinişöyleanlatıyorlar:"Rahmetli,sözükıtbiradamdı,çokazkonuşurdu.Yüzüdehepgölgeliydi,hiçgülmezdi,peksertti."

YediŞehitlerAnıtı'nınaçılışındakordelayıkesipkonuşurken,işteböylebirkişiliğiolanAliÇetinkaya'nıngözlerindenyaşlarsüzülüyordu.YediŞehitlerAnıtı'nınaçılıştörenindensonrahepbirlikte,düşmanıntopmermisininisabetettiğialaykarargâhınageldiler.Topmermisinindeldiğiduvardakidelikolduğugibiduruyordu;öylecekorumuşlardı.(Bugündeoduvardakimermideliğieskidurumundadır,sokaktangeçerkengörünmektedir.)Duvardamermininaçtığıdelikduraneskikarargâhtan,AliBey'inKaraağaçKöyü'ndeikincikezalaykarargâhıolarakkullandığıevegittiler.Buevde,odalardanbirininkapısıyanındakiduvarabirkartonyapıştırılmıştı.Evinsahibibukartonukaldırınca,altındanyazılıbirkâğıtçıktı.Kâğıtta"İşiolmayaniçerigiremez!"yazılıydı.AliBey'inonyediyılöncebusözleriyazdığıkâğıdı,üstünekartonkapayarak,evsahibiozamandanberikorumuştu.BayındırlıkBakanıAliÇetinkaya,onyediyılöncekiyazısını,ogünlerinanısınıgörünce,kendinitutamayıpağladı.Köylülerinsevgi,saygıgösterileriarasında,AliÇetinkayaonlardanayrıldı.Karaağaçköylüleri,AliÇetinkaya'yıbikezdahaaralarındagörmekten,O'nukarşılayıpağırlamaktan,O'nunlakonuşmaktanöylesevinçli,öylemutluvecoşkuluydularki,O'nayolunköylerindengeçmesiiçinricaetmeyibileunutmuşlardı.Karaağaç'ınyaşlılarıogüniçinşöylediyorlar:—Ogünöylebirgündüki,yolubelihangimizdüşünüyorduk...Yol,köydengeçmişn'olacak,geçmemişn'olacak...BunlarısöyleyenyaşlıKaraağaçlı'nıngözleriyinebuğulanmıştı.BİRANADOLURUMU'NUNANLATTIĞIMASALBaşındangeçenbirolayıanlatacağımızMehmetAliÇetin,1895yılındaAlaşehir'inÇavuşlarköyündedoğmuştur.BabasıdaHacıHasan'dır.Yunanlılarınİzmir'eçıktığıtarihteMehmetAliyirmidörtyaşında,askerliğiniyapmışbirdelikanlıydı.ÇocukluğuköydeveAlaşehir'deRumçocuklarıylabirliktegeçtiğiiçinbirazRumcadaöğrenmişti.Rumkomşularıvardı.15Mayıs1919'daİzmir'eçıkanYunanordusu,karşısındadirenecekgüçbulmayıncaManisa'yadoğruilerlemişti.Manisa'dakitümenkomutanı,tümencephaneliğindenbeşyüzmavzerleüçyüzsandıkmermiyialarakaskerleriylebirlikteAlaşehir'eçekildi.TümenkomutanıbinyediyüzkişilikbirbirlikleManisa'dançıkmış,amaAlaşehir'egeldiğindebinüçyüzaskerikalmıştı.Tümenkomutanı,Alaşehir'inilerigelenlerindenbikaçınıtoplayarakonlaraşöylededi:—Elimizdekibuüçyüzmavzerinherbiribindüşmanabedeldir.Günügelincebumavzerleridüşmanakarşıkullanacağız.BenbusilahlarlacephaneyiAğılıBoğazı'nadekbilegötüremem.Buncasilaha,cephaneyeyazıkolacak.Herbiribindüşmanıyokedeceksilahlarımızçolukçocuğunelindekalacak,birişeyaramayacak.Busilahlanbendenteslimalın,zamanıgelinceyedekkoruyun!Tümenkomutanınınkonuştuğubuilerigelenler,neyazıkki,yüreklikişilerdeğillerdi.Tümenkomutanına,—YunanlılarSalihli'yedekgeldi,dayandı.Başımızabelamıalalım!diyereksilahlarıvecephaneyiteslimalmadılar.BununüzerineTümenkomutanı,birgeceyanınabikaçdasubayınıalarak,adını,ününüduyduğuÇavuşlarköyündekiHacıHasan'agidip,O'nasilahlarıvecephaneyialıpsaklamasınıönerdi.MehmetAli'ninbabasıHacıHasanda,silahlarlacephaneyigeceyarısındansonragetirirlerse,kimsegörmedenalıpsaklayacağınısöyledi.BirgeceyarısısilahlarvecephaneÇavuşlarköyünegetirildi.HacıHasan'ın,köyünortasındabüyükbirtahılambarıvardı.Beşyüzmavzerleüçyüzsandıkmermiyi,onlarıgetirenyirmidörterlebirlikteMehmetAli,buambara,görünmeyecek,kolaybulunmayacakbiçimdegömdü.OgünlerdeAlaşehir'dedeKuvvayimilliyeörgütükuruldu.DüşmanakarşısavaşmakiçingönüllüsavaşçıolarakgelenlerKuvvayimilliye'detoplanıp

örgütlendi.AlaşehirKuvvayimilliyesi'ninkomutanıolanSüleymanBey,—Silahımızyok,cephanemizyok.Bizböylecedüşmankarşısınagidipdeneyapacağız,nasılsavaşacağız?Düşmanakarşıinsanetindenkalemiolacağım?diyedertleniyor,silahbulmanınyollarınıarıyordu.MehmetAli'ninbabasıHacıHasan,SüleymanBey'inbusözleriniduyunca,hemkendiköyünden,hemdekomşuköylerBurgazveYeşilyurtköylerindenkağnılarsağlayarakambarındasakladığısilahvecephaneyiAlaşehir'etaşıttı,bunlarıKuvvayimilliye'yeteslimetti.Kuvvayimilliye'nindirenmesiyledebirbuçukyılSalihli'detutulanYunanlılar'ınilerlemesiönlendi.AmadahasonralarıYunanlılarAlaşehir'ideişgalettiler.TektükdeolsaişgalciYunanlılar'ahizmetedenlervardı.İştebunlar.HacıHasanlaoğluMehmetAli'yi,sakladıklarısilahlarıKuvvayimilliyeciler'everdilerdiyeYunankomutanınaihbarettiler.OsıradaAlaşehir'dekiYunanbirliğininbaşındaGeneralNiderbulunuyordu.GeneralNidersertliktenyanadeğildi.Türkler'ialıştırma,ısındırmapolitikasıgüdüyordu.BuyüzdeneskidenolupgeçmişbirolayiçinHacıHasan'laoğluMehmetAli'yitutuklamadı.AmaYunanlılarveyerliRumlararasındaTürkler'esertdavranılmasını,baskıyapılmasınıisteyenlerdevardı.Bunlar,herneolursaolsunHacıHasan'laoğlununtutuklanmasınıistiyorlardı.Muhbirlerde,Yunanlılar'aihbarüstüneihbaryağdırıyorlardı.MuhbirlerYunanlılarlaişbirliğiyaparakşöylebirdüzenkurdular.HacıHasan'ınhaberiolmadan,O'nunkoyunağılınagizlicetüfekvebombasakladılar.BirgecebirYunanassubayıyanındasekizerlegeldi,HacıHasan'ıneviniveağılınıbastı.Yeriniöncedenbildikleriiçinağıldasaklısilahvebombayıbuldular.SuçludiyeHacıHasan'laoğlunututupAlaşehir'egetirdiler.GeneralNider'inkarşısınaçıkardılar.HacıHasankendisinişöylesavundu:—Busilahlabombaları,düşmanlarımız,bizdenhabersizağılımızakoymuşlardır.Bizsaklasaydık,bunlarıkilitlibiryeresaklardık,kapısıkilitsizağılakoymazdık.Sonra,gübrealtınagizlenmiştüfeklerinordaduradurapaslanmasıgerekirdi.Bakın,silahlarpaslıdeğil.Tüfekleribağladıklarıiplerdeyepyeni...Buda,silahlarlabombalarınbizimağıladahayenikonulduklarınıgösteriyor.GeneralNiderbusözleridoğrubuldu.HacıHasan'a,—Alaşehir'demikalacaksın,yoksaköyünemidöneceksin?diyesordu.HacıHasan,muhbirlerinköyündeyinekendisinekötülükyapabileceklerinidüşünerek,Alaşehir'dekalacağınısöyledi.OzamanGeneralNider,—HacıHasanAğa,dedi,benburdaykenhiçkorkma.Amabenburdanayrıldıktansonra,seniburdabigünbiledurdurmazlar.Senyineevinegit,hadiköyünedön!BugüvenceüzerineHacıHasan'laoğluMehmetAliköylerinedöndüler.GeneralNider,güttüğüpolitikayüzündenüstleriylearalarındakianlaşmazlıknedeniyleistifaedipYunanistan'adöndü.GerçeklerdeGeneralNider'indediğiçıktı:OYunanistan'adönerdönmezYunancandarmalarıHacıHasan'laoğluMehmetAli'yiÇavuşlarköyündetutukladılar.YollardasövedöveAlaşehir'egetirdiler.HiçsorguyaçekmedenAlaşehir'deikiaytutuklubıraktılar.SonragötürdükleriManisaCezaevi'ndebirayalakoydular.Dahasonrababaylaoğlutirenleİzmir'egötürdüler.İzmir'debirYunangemisinebindirdiler.ArtıkHacıHasan'laoğluMehmetAliYunanlılar'ıntutsağıydı.BugemidealtıTürktutsağıdahavardı.GemideYunanlıtayfalaronlaraişkenceetmekistediysede,tutsaklarınbaşındakiYunanlıerleronlarıkorudu.Atina'yavardılar.TutsaklarıLosiadenilentelörgüyleçevrilibirtoplamakampınakoydular.Bukampınsubay

olanhekimiAnadolu'dangelmişbirRum'du.İyiTürkçebiliyordu.HemşerisiMehmetAli'yeyakınlıkgösterdi.O'nukolladı.KampaözgürcegiripçıkabilmesiiçinMehmetAli'yebirbelgeverdi.MehmetAlibuhekimsubayınevindeçalışmayabaşladı.HekimineşideAnadolu'dangelmişRum'du,iyibirkadındı.Birdeküçükçocuklarıvardı.MehmetAli'ylebabası,Alaşehir'dekendilerineiyidavranmışolanGeneralNider'legörüşmeyidüşündüler.Atina'daGeneralNider'inevinibulmalarızorolmadı.GeneralNider,görürgörmezonlarıtanıdı.Onlarlailgilendi.Evindekonuketti.GeneralNiderazçokTürkçebiliyordu.MehmetAlidebirazYunancabiliyordu.Yanianlaşıyorlardı.GeneralNideronlaraşöylededi:—BizordumuzlaAnadolu'yaçıkmadanönce.TürklerAnadoluRumları'nıbaskıaltındatutuyor,eziyor,Rumlar'akötüdavranıyor,ellerindenmallarınıalıyor,AnadoluRumlarıyoksullukçekiyordiyebiliyorduk.Bizeböylesöylemişlerdi.Anadolu'yagelincegerçeğigördük.Söylentilerhepyalanmış.Anadolu'daRumlar,eniyi,engüzelyerlerdeyaşıyorlar.Bütünalışverişellerinde...Çoğuzengin,hepsinindedurumuiyi...MehmetAli'ylebabasıHacıHasan,evdenayrılırkenGeneralNideronlara,—Herzamanbeklerim,sıksıkgelin...Benolmasamdagiriniçeri,oturupbekleyinbeni...İşteanahtarınyeriburası!diyeanahtarınyerinidegösterdi.MehmetAli,Rumcabildiğiiçin,birsüresonrakentinbirgenelkitaplığındagörevlendirildi.Bukitaplıkta,getir-götürişleriyapıyor,ayakişlerinebakıyordu.Kitaplığasıksıkyaşlıcabiradamgelipkitapokuyordu.MehmetAlibuadamlatanıştı.Birliseöğretmeniemeklisiydi.BuliseöğretmenideAnadoluRumu'ydu,Atina'yasonradangelmişti.MehmetAli'ylekonuşupsöyleşmektenhoşlanırdı.GünlerdenbigünbuemekliöğretmenMehmetAli'ye,—Sizinoralardanevarneyok?diyesordu.MehmetAlideçekineçekine,—Bizimoralardaherşeyçokkötü...Sizinkiler,bizimoralardaköylere,kasabalara,kentleregirdi...dedi.Öğretmenyinesordu:—Girdilerde,bizimkileroralardaneleryaparlar?MehmetAliduyacakkimseolmasındiyeyanınayöresinebakındıktansonraşöylededi:—Çokkötüşeyleryapıyorlar.Çokkıyıcılıkediyorlar.Kandöküyorlar.Adamlarımızıöldürüyorlar.Evlerimiziyakıpyıkıyorlar.Yoksulköylümüzünelindekini,avucundakinialıyorlar.BüyükbirüzüncekapılanyaşlıYunanöğretmenidediki:—Bak,MehmetAlioğlum,bendebirAnadoluluRum'um.Dahaküçükyaşımdaykenana-babamlaYunanistan'agöçettik.Burayageldiğimdeancakonbeşyaşımdavardım.BizAnadolu'dayken,bizimordamasalanasıdenilenyaşlıcaTürkkadınlarıvardı.Benomasalanalarındançokmasallardinlemişimdir.Dinlediğimomasallardanbirinihiçunutamam,sanadaanlatayım.Sonraemekliöğretmen,MehmetAli'yeşumasalıanlattı:BireskiTürkkasabasındabiryaşlıdervişvarmış.Buyaşlıdervişkasabasokaklarındadurmadandolaşır,boyunada"Yapan,kendineyapar"derdururmuş.Busözüdilindenhiçeksiketmezmiş:"Yapan,kendineyapar!"Okasabadakikötüyüreklibirkadın,sıksıkevininönünden"Yapan,kendineyapar!"diyebağırarakgeçenbuderviştentedirginolmuş,bıkmış."Nedenyapankendineyapsın?Heleşuaptaldervişinaklınıbaşınagetireyimdegörsün!.."diyerekbirdüzenkurmuş.Evfırınındapişirdiğitazeyufkaekmeğininarasınaağulupeynir(*)doldurmuş.Derviş,hergünkügibiogünde"Yapan,kendineyapar!"diyesöylenerekkasabasokaklarındadolaşırken,okadınınevininönünegelince,kadındervişiçevirip,—Dervişbaba,seniniçintazeyufkaekmeğiyaptım,içineyağlıpeynirdürdüm.Aldabirgüzelye,karnınıdoyur!demiş.Derviş,—Sağolasınbacım,acıkıncayerim...

diyerekdürümüalmış,torbasınakoymuş.Yine"Yapan,kendineyapar!"diyedurmadansöylenesöyleneyolunagitmiş.Birzamanyürüyüpyorulunca,öğlesıcağındabirçaykıyısınaçöküp,söğütgölgesininserinliğineuzanmış.Osırada,tozluyoldanyorgunargıngelenbirdelikanlıyanınasokulup,—Merhabadervişbaba...demiş.Dervişde,—Merhabaoğul,nerdengelipnereyegidersin?diyesormuş.Dinlenmekiçindervişinyanınagölgeyeoturandelikanlı,—Askerdim,terhisoldum,evimedönüyorum.Kasabayadahaepiyvar,karnımdaöyleacıktıki...demiş.İyiyürekliderviş,torbasındakipeynirdürümlüyufkayıansıyarak,hemendürümüçıkarıpdelikanlıyauzatmış,—Kimeniyet,kimekısmet...Alyeoğul!demiş.Dürümüyiyendelikanlıkarnıdoyupdinlendiktensonrayoladüzülmüş,kasabanınyolunututmuş.Gelgelelim,ağuludürümüyediğindenyoldakarnıağrımayabaşlamış,çokkötüsancılanmış.Gittikçesancısı,ağrısıartmış.Kasabayadekzorgelebilmiş.Kasabayagiripdesürünerekevininkapısınagelince,kapıeşiğinedüşüpcanvermiş.Evdençıkankadın,birdenegörsün;askerdendönenoğluölmüş,kapıönüneyığılmamışmı!Zehirlenipölendelikanlınınannesi,yaşlıdervişeağulupeyniriyufkayadürüpverenkadınmış.Buolanlardanbilgisizderviş,akşamadoğrukasabayadönmüş,yine"Yapan,kendineyapar!"diyesöylenerekkasabanınsokaklarından,kendisineağuludürümverenkadınıneviönündengeçipgitmiş.BumasalıMehmetAli'yeanlatanemekliYunanöğretmen,—Bizimkiler,sizinoralardakötülükyapıyorlarsa,buişinsonudakötüolur.GörürsünMehmetAlioğlum,buişinsonukötüyevaracak.Çünküyapan,kendineyapar!dedi.Yurdunda,düşmanişgalialtındaacıçekenhemşerilerinidüşünenMehmetAli'nin,masalıdinlerkengözleridolmuştu.Savaş,Türkordusununbüyükutkusuylasonaerdi.Tutsaklardeğiş-tokuşedilmeyebaşlandı.Atina'dakiTürktutsaklarınıvapuradoldurupönceGiritadasınagönderdiler.Girit'teikiaykalanTürktutsakları,ordanyinegemiyleİzmir'eyollandı.MehmetAli,babasıHacıHasan'laİzmir'denAlaşehir'egeldi.Aradanyıllargeçti,amaAnadoluRumuyaşlıöğretmeninanlattığımasalıhiçunutmadı:"Yapan,kendineyapar!"İyilikyapanda,kötülükyapanda,yaptığınıkendineyapmışolur.1001KitapDipnot*Ağulu:Ağılı(Zehirli).OrhanHançerlioğlu;TürkDiliSözlüğü.Sayfa21