boshlleku tatimor (tax gap) ne shqiperi, 2012_al-tax.org

Law. Fiscal. Transparency

1

AL-Tax Center

Dokumente Fiskale,

Nr. 2012/12/13

www.al-tax.org [email protected] Datë 24.12.2012 Tiranë, Shqipëri

Tatimi i munguar në Shqipëri, 2012

Metodologjia dhe mënyra për vlerësimin e boshllëkut tatimor në vitin fiskal 2011.

Krahasimi me vendet e Ballkanit dhe të Botës. Boshllëku tatimor në Shqipëri.

PËRMBLEDHJE Qendra AL-Tax (Albanian Taxation Association) prezanton në këtë studim përpjekjen për herë të parë, për vlerësimin e shkallës dhe hartës së shpërndarjes së boshllëkut tatimor. Llogaritja është e vështirë dhe një temë debati nga ekspertët dhe studiuesit e sistemit fiskal dhe tatimor. Vlerësimi i boshllëkut është i mundur, si për tatimet direkte, po ashtu edhe për ato indirekte duke përfshirë të dy nivelet e administrimit tatimor në vend: nivelin qendror dhe nivelin vendor. Qëllimi i prezantimit të këtij vlerësimi është tërheqja e vëmendjes së ligjvënësve dhe medias, si dhe kritikëve që mund të mos pëlqejnë këtë vlerësim apo kanë pyetje në lidhje me metodologjinë. Bazuar në të dhënat që janë marrë nga burime të ndryshme, u përdorën mënyrat e llogaritjes dhe përdorimi i

raporteve të të dhënave.

Ky dokument është përgatitur nga ekspertët e AL-TAX, në serinë e përmbledhjeve tematike, me synimin që të

kthehet në një burim diskutimi për gjithë ata që interesohen, ose kanë lidhje të pandashme me tatimet në

zbatimin e praktikave të tyre.

Autorësia është e ©AL-TAX dhe nga cdonjëri që do të përdorë këtë matërial, kërkohet të shënojë autorësinë si

referencë në materialet që do të përdorë.

Dokumenti gjendet te faqja në internet www.al-tax.org

Nëse keni kërkesa dhe pyetje dërgojini te [email protected]

http://www.al-tax.org/

mailto:[email protected]


2

Sqarime termash

1 Boshllëku Tatimor/

Tatimi i munguar

Boshllëku Tatimor përcaktohet si një diferencë midis tatimeve dhe taksave të

mbledhura me tatimet dhe taksat që teorikisht vlerësohen se duhet të mblidhen.

2 Barra Tatimore Shuma totale e tatimeve të paguara sipas bazës të të ardhurës të tatimit përkatës

(përfshihen tatimet mbi të ardhurat, mbi kapitalin dhe mbi punën) nga një grup i

caktuar tatimpaguesish, industrie, rajoni, shteti etj., të krahasueshme me çfarë

paguajnë grupet, industritë, rajonet, shtetet, etj.

3 Shpenzimet e

Konsumit Final

(ish-Konsumi Privat)

Konsumi final i shpenzimeve familjare eshtë vlera e tregut e të gjitha mallrave dhe

shërbimeve, duke përfshirë produktet e qëndrueshme (të tilla si makina, makina

larëse, dhe kompjutera në shtëpi), të blera nga familjet. Ajo përjashton blerjet e

banesave, por përfshin shpenzimet e qirasë për pronarët e banesave. Ajo gjithashtu

përfshin pagesat dhe tarifat për qeverinë për të marrë lejet dhe licencat. Këtu,

konsumi familjar përfshin edhe shpenzimet e institucioneve jofitimprurëse qe ju

shërbejne familjeve, edhe kur raportohen veçmas nga shteti.

4 TVSH Tatimi mbi Vlerën e Shtuar

5 BE Bashkimi Europian

6 PBB Prodhim i Brendshëm Bruto


3

AL-Tax© Dokumente fiskale

Dhjetor 2012

Tatimi i munguar në Shqipëri, 2012

Metodologjia dhe mënyra për vlerësimin e boshllëkut tatimor në vitin fiskal 2011. Krahasimi me vendet e Ballkanit dhe të Botës. Boshllëku tatimor në Shqipëri.

Pregatitur dhe shpërndarë

nga A. Gjokutaj

Përshkrim i përgjithshëm

Boshllëku tatimor (tatimi i munguar) është një shumë që i mungon buxhetit të shtetit. Studimi vjen si

produkt i ekspertëve të AL-Tax Center, që vlerësuan nivelin e boshllëkut tatimor, të konsideruar si një

diferencë midis tatimeve dhe taksave që duhet të hynin në buxhetin e shtetit (teorikisht) me tatimet dhe

taksat që u mblodhën faktikisht në vitin fiskal 2011. Ky dokument është punuar në grup me disa nga

studiot fiskale në Shqipëri dhe vende të rajonit në një bashkëpunim disa mujor pergjatë vitit 2012.

Informacioni statistikor i përdorur në dokument lidhet me rezultatet e shërbimeve të dy niveleve të

administrimit të të ardhurave publike, por edhe me performancën e bashkëveprimit midis institucioneve

të gjithë spektrit të administratës publike. Vlerësimi i boshllëkut tatimor mund të ketë gabime rezultati

me një shmangie deri 5 përqind, nisur nga përdorimi i shumë burimeve të ndryshme.

Një përmbledhje e metodologjisë përfshin vlerësimin e boshllëkut tatimor për tatimin më të

rëndësishëm të sistemit tatimor në vend. Redaktime dhe rishikime të këtij rezultati janë të mirëpritura

nga biznese, ekspertë, studiuesë dhe staf akademik, apo palë të interesuara për të arritur në vlerësimin

më të saktë të mundshëm bazuar në metodologjinë tipike dhe të dhënat korrekte. Raporti studimor

është ndarë në katër pjesë. Për komente mbi raportin apo metodologjinë e përdorur, ju lutem

kontaktoni [email protected] .

Fjalëkyçë: boshllëk tatimor, evazion tatimor, shmangie tatimore, planifikim tatimor, shqiperi, europe,

ballkan, tatime, taksa, tvsh, 2011

mailto:[email protected]


4

PËRMBAJTJA

Hyrje Faqe 5

I Çfarë është boshllëku tatimor? Faqe 6

1.1 Evazioni, shmangia dhe cilësia e shërbimeve të administratës Faqe 6

1.2 Përcaktimi i termit “boshllëku tatimor” Faqe 7

1.3 Qëllimi i studimit Faqe 8

1.4 Për çfarë shërben llogaritja e boshllëkut tatimor? Faqe 8

1.5 Metodologjia e llogaritjes Faqe 8

1.5.1 Mënyra me tregues makroekonomikë Faqe 8

1.5.1.1 Çfarë është boshllëku tatimor? Faqe 9

1.5.2 Mënyra me tregues mikroekonomikë Faqe 9

1.6 Integrimi i vendit në BE dhe efekti i matjes së boshllëkut tatimor Faqe 10

1.7 Çfarë llogaritet si boshllëk tatimor? Faqe 11

1.8 Përbërja e elementëve të boshllëkut tatimor? Faqe 13

1.9 Efekti që vjen prej zbatimit të politikës së ngushtimit të boshllëku tatimor Faqe 14

1.10 Rrisqet që vijnë nga parajsat fiskale në krijimin e boshllëkut tatimor Faqe 16

II Boshllëku tatimor në Botë dhe Europë Faqe 17

III Boshllëku tatimor në Ballkan Faqe 21

IV Boshllëku tatimor në Shqipëri Faqe 23

Konkluzion Faqe 24


5

Hyrje

Duke bërë kujdes me pregatitjen e të dhënave për hartën e boshllëkut tatimor, AL-Tax Center është

bazuar mbi tregues sa të kryqezuar nga burimet e ndryshme me qellim që të vlerësoje realitetin e

boshllëkut tatimor. Termi që përshkruan tatimin e munguar është pak i përdorur në fjalorin teknik

shqiptar, por edhe në fjalorin tonë të përditshëm. Në përpjekje për të gjetur fjalën më të përdorshme të

lidhur me termin e tatimit të munguar, stafi i AL-Tax Center ka arritur në përfundimin se termi më i plotë

dhe i kuptueshëm për sinonimin e “tax gap” në gjuhën angleze apo “trou fiscal” në gjuhën franceze do

të ishte “boshllëku tatimor”.

Një mënyrë për të vlerësuar se sa mirë janë paguar detyrimet tatimore të qytetarëve dhe biznesit ndaj

buxhetit të shtetit është edhe matja e boshllëkut tatimor.

Në Shqipëri nuk ka studime për boshllëkun tatimor. Disa statistika dhe analiza, që përshkruajnë

produktivitetin e tatimeve janë seritë statistikore për gjithë vendet e botës (ku përfshihet edhe

Shqipëria) të realizuara nga USAID për vitet fiskale 2008-2010. Ndërkohë janë publikuar mjaft studime

për Shqipërinë apo vende të rajonit dhe vende të Bashkimit Europian, të lidhura me ekonominë

informale, evazionin fiskal si dhe barrën tatimore dhe shpërndarjen e saj (shih te Referenca).

Studimi i AL-Tax Center është një përpjekje për të arritur sadopak në sensibilizimin e gjithë publikut të

interesuar lidhur me konceptin, por nga ana tjetër edhe në lidhjen e interesave të përbashkët, të

tatimpaguesve, qytetarëve dhe qeverisë e ligjvënësve, që të angazhohen në diskutimin rreth kësaj teme

dhe mënyrat për kufizimin e boshllëkut tatimor.

Administrata tatimore ka bërë përpjekje të llogariti boshllëkun tatimor dhe është në rrugën e

përcaktimit të llogaritjes së tij duke u thelluar në hartën e shpërndarjes së tij sipas zonave gjeografike,

por edhe sipas tatimeve që janë pjesë e sistemit tatimor. Një llogaritje dhe publikim i tij do t’a

ndihmonte ekonominë shqiptare për të përmirësuar menaxhimin e rriskut të administratës tatimore.

Çdo sistem tatimor në botë përballet vazhdimisht me sfidën e boshllëkut tatimor. Ajo është një fenomen

negativ i pandashëm i procesit të administrimit të tatimeve dhe taksave. Parë nga ky këndvështrim,

boshllëku tatimor nuk mund të minimizohet pa patur në krah mbështetjen prej politikanëve dhe

qytetarëve në unison me misionin e administratës tatimore dhe modelit të mirëqeverisjes. Kush

kontribuon për mbajtjen apo rritjen e boshllëkut tatimor ndihmon direkt në rritjen e barrës tatimore në

kurriz të tatimpaguesve të ndershëm. Mosnjohja dhe mosllogaritja e boshllëkut tatimor ndikon në

mosndarjen e të keqes nga e mira në sistemin ekonomik dhe dëmton proceset e rritjes ekonomike duke

goditur zbatimin e barabartë të legjislacionit për të gjithë njësoj.


6

I. Çfarë është boshllëku tatimor?

Qëllimi kryesor në ravijëzimin e hartës së boshllëkut tatimor është krijimi i një prezantimi informativ dhe

në vija të përgjithshme i tij. Një prezantim dhe analizë e ndodhjes së tij në “trupin” e ekonomisë së

vendit bashkë me përbërësit e tij i jep çdokujt një panoramë të fakteve që ne njohim dhe çfarë duhet të

njohim më tej. Një analizë e boshllëkut tatimor i krijon secilit të interesuar për të gjykuar atë çfarë vlen

për të parë mungesat në sistem dhe ndryshimet që duhet ti bëhen sistemit.

1.1. Evazioni, shmangia dhe cilësia e shërbimeve të administratës

Boshllëku tatimor i vendit vjen si rezultat i moszbatimit të ligjeve dhe mungesës së vullnetarizmit në

zbatimin e tyre. Nëse cdokush do të zbatonte vullnetarisht ligjet fiskale atëherë nuk do të kishte boshllëk

tatimor. Por, nëse do të rritej evazioni, atëherë hapësira midis të plotës (zbatim ligji totalisht) dhe një

pjese të të plotës (mosbatimi i ligjit totalisht) do të rritej, dhe po ashtu dhe boshllëku tatimor do të rritej.

Në këtë mënyrë, boshllëku tatimor i vendit shkon në proporcion të drejtë me madhësinë e evazionit

tatimor. Nga përllogaritjet e peshës që zë evazioni tatimor i paramenduar në boshllëkun tatimor, raporti

shkon nga 80 deri 90 përqind.

Në radhë të parë, boshllëku tatimor ka lidhje dhe është pasojë e evazionit tatimor, por ai nuk është

evazioni tatimor. Në matjen e boshllekut tatimor nuk bëhet thjesht matja e evazionit tatimor. Në sqarim

të evazionit tatimor në këtë dokument kuptohen mospagesat e tatimeve duke mos zbatuar legjislacionin

nëpërmjet përdorimit të (a) formave të deklarimit të gënjeshtërt të të ardhurave të realizuara nga

qytetari apo biznesi, (b) mosdeklarimit dhe si rrjedhojë mospagesa e detyrimeve të pjesës së

padeklaruar, (c) deklarim i gënjeshtërt i shpenzimeve më të larta.

Në radhë të dytë, boshllëku tatimor është pasojë e shmangies tatimore. Në sqarim të shmangies

tatimore në këtë dokument kuptohet si një tentativë për të zvogëluar detyrimet për tu paguar. Kjo

tentativë vihet në jetë nga përdorimi i hapësirave ligjore, apo parregullsi të skemave të përjashtimeve

dhe lehtësirave fiskale, që nuk përbëjnë shkelje të ligjit, por që i shërbejnë përdoruesit të tyre për uljen

e shumës së detyrimit real.


7

Në radhë të tretë, boshllëku tatimor ka lidhje me gabimet në llogaritje të detyrimeve tatimore, si dhe

nga kultura fiskale në vend

Në radhë të katërt, boshllëku tatimor ka lidhje me cilësinë e ulët e shërbimit të administratës, e cila më

mungesën e profesionalizmit, të vëmendjes ndaj ankesave të tatimpaguesve, si dhe me korrupsionin në

pozicionet e mitmarrjes, që bën të mundur një ulje të shumës së detyrimit real për tu paguar.

1.2. Përcaktimi i termit “boshllëku tatimor”

Në të paktën dekadën e fundit, autoritete të ndryshme fiskale, apo organizata joqeveritare kanë

studiuar ekonominë informale dhe boshllëkun tatimor.

Në shumë vende ka përcaktime të ndryshme të lidhura me sqarimin e boshllëkut tatimor, por që

përmbajnë të njëjtin kuptim. Përcaktimet e boshllëkut tatimor konsiderohen në më të shumtën e

publikimeve si një shumë tatimesh dhe taksash të pambledhura, si pasojë e mosrespektimit të ligjeve dhe

boshllëqeve të ligjeve dhe administrimit. Llogaritja e boshllëkut tatimor nuk merr në konsideratë faktin e

pagesës ose jo të tatimeve dhe taksave. Në evidentimin e nivelit të boshllëkut tatimor janë përfshirë

gjithë të ardhurat tatimore, që vijnë nga mosregjistrimi, mosraportimi, nga përdorimi i skemave të

shmangies tatimore, gabimet në llogaritje të detyrimeve, gabimet e vetëllogaritjes nga tatimpaguesi,

mangësitë dhe mungesa e vëmendjes së administratës në zbatimin e detyrave të saj. Në rastin e

Shqipërisë, në mungesë të një përcaktimi zyrtar si dhe të ndonjë matëriali të publikuar nga organizata

studimore dhe kërkimore, apo nga institucionet publike të sektorit fiskal dhe ekonomik, AL-Tax Center

ka vendosur më poshtë një përcaktim që e konsideron si më të përshtatshmin në lidhje me qëllimet e

vlerësimit të boshllëkut tatimor:

“Boshllëku tatimor është diferenca midis tatimeve dhe taksave, që duhet të konsiderohen si të

pagueshme për të gjithë qytetarët dhe bizneset, dhe tatimeve dhe taksave që deklarojnë dhe paguajnë

aktualisht brenda nje viti fiskal gjithë tatimpaguesit dhe që mblidhen nga administrata tatimore me

burimet e saj dhe të agjentëve të saj”.


8

1.3. Qëllimi i studimit

Ky studim ka për qëllim që të bëjë një përshkrim dhe analizim të elementëve përbërës të boshllëkut

tatimor. Elementi kryesor është evazioni tatimor dhe mungesa e bashkëpunimit vullnetar me ligjin.

Ndodhja e evazionit tatimor bën të mundur që administratat fiskale ne cdo vend kanë rrjedhje në të

ardhurat e buxhetit. Është pikërisht njohja dhe analiza e këtyre elementëve që përbëjnë thelbin e këtij

studimi.

1.4. Për çfarë shërben llogaritja e boshllëkut tatimor?

Diskutimi mbi boshllëkun tatimor ndihmon të pqërqëndrohet vëmendja në ngjarjet dhe jetën e

administrimit fiskal në vend që është në një ndeshje ballë për ballë me kulturën fiskale, evazionin

tatimor dhhe shmangien tatimore. Ky diskutim duhet ti japë orientim dilemës së vendit, ku përpjekjeve

për nxitjen e vullnetarizmit në llogaritje dhe pagesë të detyrimeve tu kundërvihen masat e forta për të

çarmatosur gjithë ata që nuk zbatojnë të njëjtat parime të vullnetarizmit.

Boshllëku tatimor ndihmon në vlerësimin e një tendence fiskale për të ardhmen në ndihmë të politikës

fiskale dhe debatit fiskal të gjithë të interesuarve për të vendosur vijën e qartë ndarëse midis

vullnetarizmit dhe jovullnetarizmit, sipas sistemit tatimor që ka nevojë të përshtatet me nivelin e

boshllëkut tatimor të vendit.

1.5. Metodologjia e llogaritjes

Boshllëku tatimor mund të llogaritet në disa mënyra. Njëra mënyrë do të ishte duke u bazuar niveli i

vullnetarizmit. Një mënyrë tjetër është duke u bazuar në tipin e tatimeve dhe grupet e tatimpaguesve.

Në llogaritjen që do të prezantohet në këtë dokument do të bazohemi në boshllëkun sipas modelit

makroekonomik.

1.5.1. Mënyra me tregues makroekonomikë

Duke e filluar me sqarimin e mënyrës së parë, metodologjia gjen zbatim nëpërmjet përdorimit të

treguesve makro të ndryshëm që ndryshe mund të thuhet si një mënyrë nga lart-poshtë (ndryshe

mënyrë indirekte). Kjo mënyrë i përgjigjet pyetjes kryesore se sa tatime dhe taksa duhet të paguhen në

një zonë të caktuar? Me këtë mënyrë mund të matet boshllëku tatimor për TVSH dhe akcizën. Këto të

dhëna që nxirren nga aktualiteti i deklarimeve dhe pagesave aktuale kur krahasohen me nivelin e duhur


9

të tatimeve dhe taksave, që duhet të deklarohen dhe paguhen rezulton me një diferencë që

konsiderohet si boshllëk tatimor. Kjo mënyrë përcakton kufirin absolut të boshllëkut, i cili duhet të

mbushet duke bërë gjithë modifikimet e mundshme të politikave me administrimin fiskal. Kjo mënyrë

përcakton madhësinë e zonës apo aktivitetit që i shpëton taksimit duke dhënë sipas rastit edhe sqarimet

apo arsyet se pse ndodh kjo.

Por, kjo mënyrë ka kufizimet e veta. Ajo nuk jep sqarime të lidhura me faktin se si shpërndahet

boshllëku në pjesë të ndryshme të zonës së matur. Një tjetër vështirësi lidhet me faktin e kompleksitetit

të sistemit tatimor. Në rastin konkret, është e vështirë matja e efekteve tatimore të aktiviteteve që nuk

janë objekt taksimi, apo për aktivitete që janë pjesë e përjashtimeve globale nga taksimi i TVSH-së

(shërbimet financiare). Nga ana tjetër, të dhënat makroekonomike nuk mund të identifikojnë madhësinë

e zonave dhe tatimeve që i shpëtojnë taksimit (p.sh. nuk identifikohet dot boshllëku tatimor nëse kemi

tipe të ndryshme të shkallëve tatimore të TVSH-së). Në përmbledhje të gjithë sa u përshkrua, kjo mënyrë

është e mirë për të përmbledhur gjithë aktivitetet dhe tatimet, të cilat lënë gjurmë në statistikat

kombëtare për shkak të specifikave të tyre.

1.5.1.1. Si llogaritet boshllëku për TVSH-në me këtë metodë?

Për llogaritjen e boshllekut tatimor të TVSH-së përdoren të dhënat e qarkullimit të prodhimit dhe

konsumi i përgjithshëm i mallrave dhe shërbimeve. Mbi këtë bazë, një TVSH teorikisht e mbledhshme

llogaritet. Kjo pasqyron pjesën e duhur të TVSH-së, që konsiderohet se duhet të mblidhet, nëse do të

taksoheshin gjithë mallrat dhe shërbimet. Për të arritur në llogaritjen teorike të TVSH-së, përdoret

zakonisht një shkallë mesatare që ndikohet nga pesha që mban secila nga shkallët në TVSH, duke patur

parasysh përjashtimet nga TVSH, shkallët tatimore jostandarte (në Shqipëri është 10%), si dhe pragu për

të qenë pjesë e TVSH-së. Pasi merret rezultati i kësaj llogaritje teorike bëhet krahasimi me TVSH-në e

mbledhur faktikisht duke rezultuar në boshllëkun e TVSH-së. Në të njëjtën mënyrë llogaritet boshllëku

edhe për akcizën.

1.5.2. Mënyra me tregues mikroekonomikë

Mënyrë tjetër për vlerësimin e boshllëkut tatimor është mënyra nga poshtë-lart, ku llogaritjet bazohen

mbi të dhëna individuale apo nga bizneset. Me këtë mënyrë, përdoren anketime dhe sondazhe të sjelljes

së tatimpaguesve duke marrë prej tyre përgjigjet që lidhen me boshllëkun tatimor për grupe të caktuara

aktivitetesh dhe tatimpaguesish. Në këtë mënyrë përfshihen të dhëna që rezultojnë prej kontrolleve


10

rastësore të administratës, kontrolle për raste evazioni, anketime të administratës për vlerësime

rrisqesh të industrive të ekonomisë.

Kontrollet që realizon administrata kanë objektiv kryesor të identifikojnë dhe korigjojnë parregullsitë që

kanë deklaruar bizneset në raportimet mbi të cilat janë llogaritur tatimet që kanë paguar. Bazuar mbi

identifikimin e boshllëkut tatimor (për cdo tatim) në aktivitete të caktuara dhe për grupe të

përzgjedhura tatimpaguesish bëhet një përdorim si një mostër për të bërë përgjithësimin për gjithë

kategorinë ku përfshihen tatimpaguesit dhe aktivitetet e përzgjedhura. Por, nëse boshllëku tatimor

është tatimi i fshehur dhe ai që gjendet te një tatimpagues/tatimpaguesë është një shumë e caktuar

boshllëku tatimesh, atëherë nëpërmjet ekstrapolimit të rezultatit mund të bëhet llogaritja për gjithë

segmentin ku bën pjesë tatimpaguesi (duke supozuar se këtë rezultat do të kishim nëse do të ishte

kontrolluar gjithë segmenti).

Ky boshllëk tatimor, që vjen nga rezultatet e kontrollit krahasohet me boshllëkun tatimor me mënyrën

mbi të dhënat makro për të parë se sa është realisht boshllëku tatimor. Për industri dhe tatimpaguesë,

të cilat kanë patur shumë kontrolle mund të konsiderohen se janë më pranë të vërtetës së boshllëkut

tatimor se mënyra me të dhëna makro. Në rastin e kundërt, mundet që mënyra me të dhëna makro

është ajo që tregon më afër sa është boshllëku tatimor.

Nëse përdoren të dhënat nga anketimet, atëherë përgjigjet janë një përshkrim më i strukturuar dhe

sistematik, se të dhëna të tjera për industri të caktuara apo zona të caktuara. Një pikë me rëndësi për

anketimet është përfshirja e një grupi sa më të gjerë tatimpaguesish që të bëjë sa më real vlerësimin e

boshllëkut tatimor. Në anketime ka mundësi që të përfshihen të dhëna më shumë se sa mund të ketë në

disponim administrata tatimore duke siguruar një vlerësim më të saktë të rriskut gjithsej dhe tipit të

gabimit të bërë nga tatimpaguesit. Në këto kushte të zotërimit të këtij informacioni do të behët një

vlerësim me të dhëna të shumta. Në përshkrimin më lart të dy mënyrave mund të konstatojmë

qartësisht se ato që nuk plotëson dhe arrin të përmbushë njëra mënyrë mund të korigjohen prej tjetrës

duke patur një përfitim dhe interes në qartësimin e boshllëkut tatimor real.

1.6. Integrimi i vendit në BE dhe efekti i matjes së boshllëkut tatimor

BE është e ndjeshme për gjithë anëtarët e saj në llogaritje e boshllëkut të TVSH-së. Të njëjtën kërkesë BE

e ka mjaft të qëndrueshme edhe për vendet që hyjnë, apo që kanë marrë statusin për të filluar

procedurat e hyrjes në BE. Kjo shpjegon faktin, që në buxhetin e BE-së përfshihet një detyrim bazuar te


11

TVSH-ja dhe boshllëku tatimor në vendet anëtare. Sa më i madh të jetë boshllëku tatimor, aq më i madh

do të jetë detyrimi i vende anëtare. E njejta logjikë vlen për vendet që hyjnë rishtazi, por edhe për

vendet aspiruese. Kjo do të thotë se për sa kohë që boshllëku tatimor është larg mesatares së BE-së, aq

më shumë detyrime për tu paguar nga buxheti i vendit do të ketë në periudhën kur do të hyjmë. Pra,

thënë ndryshe është një ndër kriteret fiskale që bëhet publik në momentin kur nuk ke kohë në

dispozicion për ta modifikuar ashtu si kërkohet nga BE-ja. Nëse boshllëku është i ndryshëm sipas

shteteve, po ashtu edhe detyrimi për tu paguar në buxhëtin e BE-së do të jetë ndryshueshmërisht

pasqyrim i nivelit të boshllëkut të TVSH-së. Por, këto transaksione në funksion të buxhetit kanë nevojë

për relatimin e elementëve përbërës të boshllëkut, që përfshijnë mashtrimin me TVSH-në dhe nivelin e

barazisë së barrës tatimore. Për këtë qëllim, kompani private bëjnë llogaritjet dhe matjet e boshllëkut të

TVSH-së dhe akcizës në vendet anëtare, apo edhe në vende që mund ta kërkojnë një llogaritje të tillë.

1.7. Çfarë llogaritet si boshllëk tatimor?

Puna për llogaritjen e boshllëkut tatimor dhe hartës së tij është kryer në disa etapa:

- Gjetja e përcaktimeve të terminologjisë së boshllëkut tatimor/tatimit të munguar dhe

metodologjisë, që përdorin vende me përvojë, si Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara, Suedia,

Irlanda, Franca dhe shtete ballkanike;

- Analiza e studimeve të tyre duke parë ndërthurjen e komponentëve të ndryshëm sipas

periudhave fiskale që janë analizuar;

- Përcaktimi i një strukture të prezantimit të të dhënave dhe informacionit shqiptar dhe botëror;

- Prezantimi i llogaritjeve të kryera dhe komente teknike të përmbledhura nga rezultatet e nxjerra

nga ky studim;

Në momentin e fillimit të punës për llogaritjen dhe përcaktimin e bazës së të dhënave dhe

informacioneve, mund të ngrihen pyetje të ndryshme për tu dhënë përgjigje, si p.sh: - në rastet e

mashtrimit tatimor, a duhet të përfshihet deklarimi dhe pagesa e tatimeve për këto aktivitete (janë të

regjistruar por bëjnë nëndeklarim të xhiros dhe tatimeve)? A duhet të jetë grupi i detyrimeve të

papaguara ndaj buxhetit (borxhi tatimor) objekt në këtë llogaritje? A përfshihen mosdeklaruesit,

mosraportuesit dhe mospaguesit? Për të gjitha pyetjet përgjigjet janë pjesë e këtij studimi.


12

Matjet e boshllëkut tatimor janë bazuar në tregues që janë publikuar nga raportet e Bankës së

Shqipërisë, Institutit të Statistikave, administratës tatimore, si dhe burime të ndryshme nga grupe të

interesit apo botime të organizatave ndërkombëtare dhe vendase si: UsAid, Banka Botërore dhe Fondi

Monetar Ndërkombëtar. Një problem në llogaritjen e të dhënave të boshllëku tatimor ka qenë mungesa

e plotë e të dhënave nga administrimi tatimor. Të dhëna mbi vullnetarizmin në deklarim, pagesë dhe

nga lufta ndaj evazionit janë rastësore dhe nuk përbëjnë një të dhënë të vazhdueshme dhe konsistente.

Por, nisur nga fakti që boshllëku tatimor përfshin në vetvete evazion dhe informalitet, për këtë studim

ka qenë e rëndësishme përcaktimi i kornizës së tij, si dhe depërtimi në elementë aty ku ka patur

mundësi të disponimit të të dhënave, nga informacione të medias dhe analiza e informacione tematike

të ndryshme. Vlerësimi i boshllëkut tatimor llogaritet për çdo vit fiskal. Shuma totale e arkëtimeve nga

tatimet dhe doganat është për çdo vit e publikuar në faqet zyrtare të Ministrisë së Financave, Institutit

të statistikave dhe Bankës së Shqipërisë. Shuma e boshllëkut tatimor është një shumë që mund të

ndryshojë nga njeri vit në tjetrin dhe nuk lidhet me performancën e një institucioni të caktuar, por me

luftën e gjithë institucioneve së bashku ndaj fenomeneve të informalitetit, evazionit dhe rritjes së

kapaciteteve të institucioneve publike.

Boshllëku tatimor, që llogaritet në vende të ndryshme të botës përmbledh vlerësimet për këto tatime:

TVSH Për llogaritjen e TVSH-së së munguar përdoren të dhënat për konsumin privat, studime

mbi evazionin dhe informalitetin, të dhëna administrative, kontrolle nga administrata

Tatim Fitimi Për llogaritjen e tatim fitimit të munguar përdoren të dhëna administrative, studime

analitike për këtë tatim, kontrolle nga administrata

Tatim mbi të

Ardhurat Personale

Për llogaritjen e tatimit mbi të ardhurat personale të munguar përdoren të dhëna nga

statistikat kombëtare, administrative, studime analitike për këtë tatim, kontrolle nga

administrata

Akcizat Për llogaritjen e akcizës së munguar përdoren të dhëna administrative, studime

analitike për këtë tatim, kontrolle nga administrata

Kontributet e

Sigurimeve

Për llogaritjen e kontributit të sigurimeve të munguar përdoren të dhëna

administrative, studime analitike, kontrolle nga administrata


13

1.8. Përbërja e elementëve të boshllëkut tatimor

Pjesa më e madhe e tatimeve dhe

taksave që përcakton sistemi tatimor

në Shqipëri deklarohen dhe paguhen

në mënyrë vullnetare. Një pjesë tjetër

paguhen me vonesë, por që janë pjesë

e pagesës vullnetare për sa kohë ata

pagujanë edhe gjobat e interesat të

lidhura me detyrimet që paguhen me

vonesë. Por, gjithsesi disa taksa dhe

tatime nuk paguhen fare, apo janë

pjesë e mbledhjes me forcë pas

kontrolleve dhe investigimit tatimor.

Këto të ardhura, bashkë me ato të

ardhura të tjera që nuk arrijnë të

identifikohen apo të jenë pjesë e

barrës tatimore të vendit përbëjnë

mungesën e të ardhurave tatimore.

Boshllëku tatimor krijohet nga një sërë qëndrimesh të individëve dhe bizneseve, që të përmbledhura

janë:

- Pakujdesia/pamaturia në mbajtjen e librave të kontabilitetit dhe atyre tatimorë duke u

reflektuar në deklaratat tatimore;

- Mungesa e njohjes së legjislacionit dhe detyrimeve në respektim të ligjit;

- Kryerja e evazionit të paramenduar, si dhe përdorimi i skemave të shmangies tatimore për

qëllime të raportimeve të rreme apo mosraportimeve;

- Mosdeklarimi dhe mospagesa e detyrimeve;

Këto karakteristika tregojnë edhe mënyrën se si duhet ndarë tatimi i munguar. Në llogaritjen bruto të

boshllëkut janë mungesa teorike e tatimeve që vlerësohen se duhet të paguhen. Në llogaritjen neto të

boshllëkut janë vlerësimet për tatimet që kanë mbetur pa deklaruar, pa raportuar dhe pa paguar.

Tatim i munguar

TATIM

I I

MU

NG

UA

R

NETO

Tatim i mbledhur me

forcë

Tatim i paguar

vullnetarisht

Burimi: OECD

SKEMA E BOSHLLËKUT TATIMOR (TATIMI I MUNGUAR)

TATIM

I I MBLED

HU

R

TATIM

I I MU

NG

UA

R BRUTO

POTEN

CIALI I TA

TIMEV

E QE D

UH

ET TE MBLID

HEN

Totali i tatimeve të pavlerësuara edhe pas masave shtërnguese

Totali i tatimit të papaguar vullnetarisht

Totali tatimeve të mbledhura nga deklarimet dhe vlerësimet tatimore

Totali i shumës që duhet mbledhur nëse zbatohet ligji në mënyrë perfekte


14

Në këtë analizë vlerësuese, boshllëku tatimor ndikohet nga efektet e politikës kombëtare, por edhe nga

ajo ndërkombëtare. Për të parën është sqaruar edhe më lart se si ndikon ajo në krijimin e boshllëkut

tatimor. Për politikën ndërkombëtare, ndikimi vjen nëpërmjet skemës së lëvizjes së kapitaleve dhe

transaksioneve midis shoqërive tregtare rezidente në Shqipëri me lidhjet që kanë me personat e lidhur,

sipas parimeve të përfshira në transferimet e fitimit nëpërmjet çmimit, lëvizjet kufitare të mallrave dhe

shërbimeve, skemat e përfshira në planifikimin tatimor agresiv.

Boshllëku tatimor duhet të kërkohet në mungesën që lind nga obligimi kushtetus për të paguar tatime

sipas të ardhurave që regjistron qytetari apo biznesi me atë çfarë realisht paguan secili, e shprehur si

barrë tatimore (shih studimin e AL-Tax, Dokumente Fiskale 2012/11/11, www.al-tax.org ).

Në këtë proces marëdhëniesh ka një diferencë midis përgjegjësisë për të paracaktuar taksat dhe tatimet

për çdonjerin qyetar dhe biznes dhe arkëtimit të shumës së duhur sipas legjislacionit në fuqi.

Megjithatë, edhe nëse mund të hartohet gjithë kudari ligjor fiskal për të mbyllur “vrimat e rrjetës

fiskale” mbetet gjithsesi mundësi për evazion tatimor dhe informalitet, për arsye të formave të shumta

të fshehjes së të ardhurave. Është e rëndësishme të bëhet dallimi midis boshllëkut që lidhet me

përkufizimin dhe politikat që krijon boshllëkun tatimor me boshllëkun që krijohet nga modeli i

administrimit tatimor. Duke përmbledhur të dy këto kemi të bëjmë me boshllëkun tatimor.

Nëse nisemi nga përcaktimi teorik i boshllëkut tatimor në vende të ndryshme apo bashkime shtetesh

mund të shikohet se ka përdorim të arsyetimeve hipotetike që lidhin shkakun me pasojën, apo mënyrën

se si duhet të rishikohet modeli i administrimit fiskal. Kjo do të thotë se llogaritja e boshllëkut tatimor

nuk mund të shikohet jashtë realitetit të ambjentit fiskal ku ai analizohet, që do të thotë duhet të marrë

në konsideratë nivelin e administrimit institucional të tatimeve dhe taksave, nivelin e zhvillimit dhe

modelit ekonomik, kulturën fiskale të qytetarëve, nivelin e besueshëmrisë në qeverisjne publike,

modelin e sistemit financiar që aplikohet në vend, si dhe tregues shqetësues për vende në tranzicion sic

janë: korrupsioni, liria ekonomike, ndryshimet e shpeshta ligjore, qarkullimi i vazhdueshëm i

administratorëve publikë, shpërndarja e barrës tatimore në vend etj.

1.9. Efekti që vjen prej zbatimit të politikës së ngushtimit të boshllëku tatimor

Qëllimi kryesor i sistenit tatimor është financimi i shpenzimeve publike dhe mosndikimi në vendimet e

bzinesit dhe qytetarëve. Në këtë të dytën është e rëndësishme përdorimi i burimeve të brendshme në



15

funksion të uljes së boshllëkut tatimor dhe barazisë në shpërndarje të barrës tatimore. Ajo që ndodh me

efektin që vjen nga rritja e boshllëkut tatimor është prishja e barazisë midis konsumit dhe kursimeve në

përgjithësi, apo ndryshe midis përpjekejeve për thithjen e investimeve dhe vendosjen e “filtrave” që

diferencojnë penetrimin e tyre në ekonomi (njësoj si syzet e diellit për rrezatimin diellor). Vlera e

studimit dhe e studimeve të tjera të natyrës së ngjashme është pikërisht e orientuar në informimin mbi

të mirat dhe rrisqet e lidhura me përdorimin e politikave dhe administrrimit të tyre në funksion të

kushteve konkrete të ekonomisë së vendit. Kjo e drejtë u lind atyre e njohin situatën ekonomike dhe

fiskale, e rrethuar nga edukata fiskale në përshtatje me nivelin e qytetarisë dhe kulturës demokratike në

vend. Efekti i zbatimit të politikave tatimore në Shqipëri nuk lidhet vetëm me kufijtë e vendit, por në

disa raste këto efekte mund të jenë ndërkombëtare. Aq më keq nëse, politikat janë edhe të qëllimshme,

apo jo transparente për qytetarët. Në këto raste, p.sh. nëse miratohen politika për taksim të

karburanteve apo kafes, ndikimi i tyre për aq sa kanë lidhje tregjet ndërkombëtare me volumin e

transaksioneve të kompanive rezidente shqiptare mund të japë efekete në rritjen apo uljen e boshllëkut

tatimor dhe ndikimin në politikat e brendshme ekonomike dhe fiskale të vendit. Të tila veprime si rritja e

kontrolleve tatimore pa arsye të qartë, ndikime në politikat fiskale të detyruara nga ulja e nivelit të

administrimit tatimor shkojnë në nivele të prishjes së kërkesë-ofertës në lidhje me tregun që preket nga

këto masa. Fatmirësisht, në Shqipëri tregu i shitblerjeve te aksioneve nuk është online me rrjetin e

tregut ndërkombëtar të kapitaleve.

Ndikimi i politikave fiskale për ngushtim të boshllëkut tatimor kanë efekt edhe në kulturën fiskale dhe

sjelljen e qytetarëe dhe bizneseve. Aktivitete të caktuara, që janë formale apo mendojnë të bëhen

formale mund të mos bëhen në të ardhmen pjesë e skemës formale të ekonomisë, për shkak të barrës

tatimore që nuk e mbajnë dot. Kjo do të thotë se shërbimet apo mallrat e tyre bëhen më të shtrenjta

dhe ato nuk janë më të kërkueshme nga tregu. Në këtë grup përfshihen më së shumti aktivitetet

tregtare dhe shërbimeve që konsiderohen si vetëpunësime apo me punëmarrës familjarë. Arsye të

njëjtë mund të ndikojë edhe për biznese formale, të cilat janë në tregun formal, por nuk kanë një trajtim

të barabartë nga adminsitrata tatimore.

Nisur nga kjo logjikë është mëse e natyrshme që boshllëku tatimor dhe politikat për ngushtimin e tij të

hartohen bazuar në segmente të kufizuara dhe aktivitete të përcaktuara sa më shumë e mundur të jetë,

të konsideruara si më problematiket e ndikimit në boshllëkun tatimor.


16

Në matjet e kryera të boshllëkut tatimor, një analizë e vëmendshme i është kushtuar edhe hartës së

shpërndarjes së boshllëkut tatimor sipas segmenteve të tatimpaguesve (biznes mikro dhe të

vetëpunësuar, biznes i vogël, biznes i madh, bizneset më të mëdha). Pjesa kryesore e boshllëkut tatimor

kryhet nga bizneset shumë të mëdha apo të mëdha me një peshë mbi 70% të totalit të boshllëkut

tatimor. Një pjesë mirë e boshllëkut tatimor për vende të ndryshme vjen nga segmenti i biznesit mikro

dhe të vogël, ku përfshihen edhe të vetëpunësuarit. Studime të tilla janë kryer në vite të ndryshme nga

njëri vend në tjetrin. P.sh. në Danimarkë ky segment krijon një boshllëk tatimor sa 3.4% e totalit të

boshllëkut tatimor në nivel vendi; në Suedi është sa 9% e totalit; në Britaninë e Madhe është sa 8% e

totalit; në Shtetet e Bashkuara është sa 16% e totalit; në Kili është sa 11% e totalit dhe në Meksikë është

sa 27% e totalit.

1.10 Rrisqet që vijnë nga parajsat fiskale në krijimin e boshllëkut tatimor

Për gjithë vendet që kanë probleme me boshllëkun tatimor një rrezik i madh vjen në aspektin e shtrirjes

ndërkombëtare të boshllëkut tatimor. Kategori të ndryshme të segmenteve të tatimpaguesve duke

përfshirë edhe individë të pasur janë në kërkim të vendeve që mbajnë sisteme fiskale me lehtësira

tatimore dhe kushte të lehta për të investuar paratë dhe kapitalet, pa patur shumë kërkesa të forta mbi

burimet e tyre, që në gjuhën e përditshme konsiderohen si parajsa fiskale (ang. tax heavens, offshore,

etc.).

Administratat tatimore që kanë nevojë për të identifikuar problematikat dhe mbartësit e tyre e kanë

mjaft të vështirë të kenë informacionin e duhur për vlerësimet e barrës tatimore për këtë kategori, ku

këta të fundit janë shfrytëzuesit më të suksesshëm të boshllëqeve të legjislacionit dhe gjithë

instrumenteve që i ndihmojnë tu shmangen apo të mashtrojnë sistemet tatimore të vendeve ku janë

rezidentë. Fakte të freskëta ka cdo shtet. P.sh. raporti më i fundit i Global Financial Integrity në

publikimin e tij “Qarkullimi i financimeve të paligjshme nga vendet në zhvillim, 2001-2010” pasqyron

gjerësisht fakte që lidhen me fenomenin e përdorimeve të vendeve që konsiderohen si parajsa fiskale

për transferime të kapitaleve dhe parave të paligjshme .


17

II. Boshllëku tatimor në Botë dhe Europë

Shtete të dimensioneve të ndryshme kanë bërë për çdo vit llogaritjet e tatimit të munguar. Shembujt më

të përshtatshëm të shteteve që kanë vlerësuar boshllëkun tatimor janë Britania e Madhe, Shtetet e

Bashkuara, Suedia, Irlanda, Franca, Holanda, Belgjika. Matja kryesore në Bashkimin Europian, por edhe

në një shumicë të vendeve të ndryshme të botës është boshllëku nga TVSH-ja. Matja e boshllëkut nga

TVSH-ja është bërë rregullisht për cdo vit në vendet më të mëdha të Bashkimit Europian. Metoda

kryesore është ajo mbi të dhënat makroekonomike sipas mënyrës së matjes nga lart-poshtë. Në varësi

të të dhënave të tjera që kanë bëhet edhe kryqëzimi me metodën mbi të dhënat mikro, nga poshtë-lart.

Në plotësim të studimeve të tyre, po ashtu edhe Fondi Monetar dhe Banka Botërore zgjedhin

juridiksione të ndryshme fiskale të bëjnë vlerësim të boshllëkut tatimor për qëllime të menaxhimit të

brendshëm dhe gjithashtu edhe si një instrument për matje të performancës së sistemeve fiskale të

vendeve të ndryshme. Fondi Monetar e kërkon një vlerësim të boshllëkut tatimor në të gjithë

juridiskionet që ai mbështet, si një kriter për vazhdimësi të ndihmës. Banka Botërore, gjithashtu

vlerëson performancën e qeverive duke përdorur vlerësimin e boshllëkut tatimor, si një tregues që

bashkërendohet me tregues të tjerë vlerësues të performancës së qeverisjes dhe ekonomisë së vendeve.

Mbështetur në burimet e besuara të përdorura në këtë studim, llogaritjet që kanë publikuar studiuesë

të vendeve të ndryshme tregojnë se boshllëku tatimor në botë llogaritet të jetë 3.55 triliard US.Dollarë.

Kjo do të thotë se ekonomia informale është rreth 12 triliard US.Dollarë, që do të thotë se 18% e gjithë

PBB-së botërore konsimohet jashtë sistemit fiskal të vendeve të botës.

Peshën kryesore në këtë boshllëk tatimor e mbajnë shtetet anëtare të BE-së (27 vende) me rreth 1,000

miliard US.Dollarë me një nivel informaliteti prej 20% të PBB-së. Vendet e tjera europiane jo anëtare të

BE-së (23 vende) kanë një boshllëk tatimor prej 300 miliard US.Dollarë. Ndërkaq vendet Aziatike (50

vende) dhe të Paqësorit kanë një boshllëk tatimor prej afër 1,100 miliard US.Dollarë me një nivel

informaliteti prej 16% të PBB-së. Vendet e Amerikës Veriore (23 vende) kanë një boshllëk tatimor prej

500 miliard US.Dollarë me një nivel informaliteti prej 11% të PBB-së. Vendet e Amerikës Jugore (24

vende) kanë një boshllëk tatimor prej 400 miliard US.Dollarë me nivelin më të lartë të informalitetit në

gjashtë kontinentet prej 37% të PBB-së. Vendet e Afrikës (52 vende) llogaritet të kenë një boshllëk

tatimor prej 255 miliard US.Dollarë me një nivel informaliteti prej 35% të PBB-së.


18

Vlerësimi i Boshllëkut Tatimor dhe efekti i ekonomisë infomale për vendet me PBB më të madhe, 2011

PBB

Shpenzimet

buxhetore/

PBB

Shpenzimet

shendetesore/

PBB

Barra tatimore

Boshlleku

tatimor/

Shp.Shendet

Borxhi

Publik/ PBB

(mln. US.D) (ne %) (ne %) (ne %) (mln. US.D) (ne %) Neto Bruto (ne %) (ne %)

1 Rusia 1.857.770 34,1 4,8 43 798.841 36,9 294.772 307.000 344 9,6

2 Brazil 2.476.652 51,3 8,4 39 965.894 34,4 332.268 350.000 168 66,2

3 Italia 2.194.750 49,9 8,7 28 614.530 42,6 261.790 297.500 156 120,1

4 Spanja 1.490.810 43,6 9 24 357.794 37,3 133.457 139.000 104 68,5

5 Gjermani 3.570.556 43,3 10,5 16 571.289 40,6 231.943 268.000 71 81,5

6 Francë 2.773.032 55,9 11,2 15 415.955 44,6 185.516 213.000 69 86,3

7 Britania e Madhe 2.431.589 49 8,7 12,5 303.949 39 118.540 137.500 65 82,5

8 Kina 7.318.499 19,6 4,3 12,7 929.449 17 158.006 170.000 54 25,8

9 Japoni 5.867.154 20,6 8,3 11 645.387 28,3 182.645 205.000 42 229,8

10 Shtetet e Bashkuara 14.958.956 26,7 15,2 8,6 1.286.470 26,9 346.060 421.000 19 102,9

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, WHO

Ekonomia InformaleBoshlleku Tatimor (mln.

US.D)Nr. Vendi

Në tabelën më lart janë vendosur vendet me shumën e boshllëkut tatimor mbi 100 miliard US.Dollarë

për të treguar fenomenin e ndikimit të evazionit tatimor në humbjet e tatimeve në rrjetin e sistemit

fiskal, vetëm si rrjedhojë e ndikimit të mosgjetjes së një ekuilibi midis vullnetarizmit në zbatimin e ligjit

me mungesën e tij. Këto të dhëna nuk jepen për të shuar kuriozitetin dhe për të krijuar një përshtypje se

si është situata midis vendeve. Ajo që është kryesore ndodhet te fakti se në rastin e vendeve të mëdha,

Rusia ka 3.4 herë tatime të munguara më shumë se shpenzimet e saj për kujdesin shëndetësor, e pasuar

nga Brazili me 1.7 herë më shumë dhe deri te Shtetet e Bashkuara, të cilat edhe pse kanë një humbje

prej tatimeve të munguara në shumën 1.28 triliard US.Dollarë, ajo që është shqetësuese është se kjo

shumë konsumon një pjesë prej 19% të shpenzimeve të kujdesit shëndetësor.

Europa ka një evazion në shumën e 1 triliard US.Dollarë, që është një kosto e barabartë me një humbje

tatimore sa shpenzojnë qeveritë europiane për shërbimet shëndetësore për një vit fiskal. Nëse e

krahasojmë humbjen fiskale nga boshllëku tatimor me shpenzimet qeveritare ato i mungojnë qeverive

europiane në një nivel prej 18% të totalit të shpenzimeve që ato kryejnë. Kjo nënkupton shpenzime

publike më pak dhe një cënim të parimeve kushtetuese.


19

Në ekonomitë europiane ka një aktivitet ekonomik informal në masën 18.4%, që është pjesë e

mostaksimit duke e hedhur barrën në pjesën formale të ekonomisë që mbetet në masën 81.6 %.

Nga ky raport midis dy ekonomive paralele (formale me informale) në vendet europiane duket se për

afër 5.4 euro qarkullim 1 euro fshihet në “strehat” informale të ekonomive të këtyre vendeve. Në këtë

mënyrë krijohet një informalitet që arrin të mbajë të paformalizuar masën e evazionit tatimor të

përmendur edhe më lart.

Nëse këto tatime të munguara do të përdoreshin për pagesën e deficitit buxhetor do të rezultonte një

situatë ku qeveritë nuk do të vuanin më nga ankthi buxhetor e madje do të kishin edhe 39% më shumë

të ardhura në arkën e buxheteve të tyre. E nëse kjo do të ndodhte, atëherë shumë shpejt do të rezultojë

që vetë borxhi publik do të jetë në periudhat e tij të eleminimit brenda më pak se 8 vitesh.

Dy anët e të njëjtës medalje të quajtur boshllëk tatimor janë evazioni tatimor dhe shmangia tatimore.

Ndërsa njëri është shfrytëzim i plotë i ligjit për të ulur barrën tatimore duke ju shmangur detyrimit

tatimor që i takon, tjetri bën një zhdukje të të dhënavë që shërbejnë për ta taksuar duke përdorur gjithë

instrumentet jo të ligjshme për të mos u taksuar.

Skemat e shmangies janë skema të stërholluara dhe përdorin juridiksione dhe ekspertë për të realizuar

shmangiet e tyre duke shfrytëzuar njohjet e dobësive dhe mungesave të koordinimit të informacionit

midis juridiksioneve të ndryshme. Në po të njëjtën mënyrë, në aspektin ndërkombëtar të skemave të

shmangies tatimore, të cilat janë shumë pranë kryerjes së evazionit tatimor ata përdorin skemën e

transferimit të fitimit nëpërmjet cmimit. Kjo mënyrë e kryerjes së transaksioneve midis personave të

lidhur, por edhe jo të lidhur është më e përdorshmja në kohën që jetojmë. Me avancimin e teknologjisë

është akoma edhe më e vështirë identifikimi dhe arritja e taksimit të transaksioneve të kryera me këtë

skemë. Megjithatë, administratat tatimore kanë një shkëmbim në rritje të informacionit dhe praktikave

më të mira, për ti përdorur me sukses në betejat për taksimin e transaksioneve të tilla.

Me evazionin tatimor përfshihen si qytetarët dhe bizneset që janë të regjistruar si pagues të tatimeve,

po ashtu edhe ata që refuzojnë obligimet ligjore, që duhet të ndjekin.


20

Në këtë grupim edhe pse ka një regjistrim formal nga tatimpaguesi, ai nuk përmbush obligimet ligjore të

deklarimit, pagesës dhe raportimit të gjithë xhiros që realizon. Në raste më ekstreme, ky tip

tatimpaguesi bëhet pjesë e skemave të mashtrimit tatimor të njohura si “skemat karuzel”, “feniks” e

skema të tjera të njohura nga praktika dhe literatura teknike.

Tashmë, edhe administratat fiskale janë në përshtatje të taktikave të tyre për të reaguar në kohë

optimale ndaj këtyre skemave dhe mënyrave të kryerjes së transaksioneve, që krijojnë boshllëqe

buxhetore për vendet dhe pasurojnë individët që në rastin më të keq janë pjestarë të krimit të

organizuar dhe në rastin më të mirë janë individë që kryejnë korrupsion me fondet publike, pasurohen

duke shkarkuar barrën tatimore te të tjerët, apo janë ndihmës të krimit të organizuar herët a vonë.


21

III. Boshllëku tatimor në Ballkan

Në analizën për rajonin e Ballkanit, për arsye të mentalitetit dyshues dhe mosaprovues të asaj që nuk

është e vërtetë nëse nuk e thua vetëm ti nuk mund të ketë një aprovim nga të gjithë. Edhe pse për

vende të ndryshme mund të ketë të dhëna të tjera nga këto që prezantohen në këtë studim, kjo do të

thotë se nuk është problemi te llogaritja dhe mënyra e përdorimit të burimeve, por ndodh që të jenë

nënvlerësuar apo mos të jenë përdorur korrekt, si burimet e informacionit, po ashtu dhe të dhënat për

të vlerësuar realisht fenomenin. P.sh. Doganat dhe Të Ardhurat e Madhërisë së Saj (HMRC) të Britanisë

së Madhe e kanë vlerësuar boshllëkun tatimor për 2011 në vlerën prej 32 miliard Paund, kur ndërkohë

Tax Research UK e ka llogaritur këtë vlerësim në një vlerë mbi 2 herë më të lartë. Cfarë përmbajnë këto

rezultate janë bërë nga ekspertë që vlerësojnë të vërtetën e numrave, ashtu si ajo është. Secili mund ti

gjejë këto të dhëna dhe të kërkojë të komentojë mënyrën e llogaritjes dhe prezantimit.

Vlerësimi i Boshllëkut Tatimor dhe efekti i ekonomisë infomale për vendet e Ballkanit, 2011

PBB

Shpenzimet

buxhetore/

PBB

Shpenzimet

shendetesore/

PBB

Barra tatimore

Boshllëku

Tatimor/

Shp.Shendet

Borxhi

Publik/ PBB


1 Kosova 6.446 31,9 2,1 35 2.256 23,1 521 573 385 5,6

2 Rumania 179.794 37,7 5,4 32,6 58.613 28,1 16.470 19.764 204 33

3 Maqedonia 10.165 24,5 6,8 37,6 3.822 29,3 1.120 1.344 194 28,1

4 Bosnjë-Hercegovina 18.088 50,3 10,3 33,6 6.078 41,2 2.504 3.005 161 40,6

5 Bullgaria 53.514 35,2 7,1 35,3 18.890 34,4 4.609 5.531 146 17

6 Shqipëria 12.959 28,6 6,8 33,4 4.328 23,1 1.000 1.226 139 58,9

7 Kroacia 63.850 40,6 7,8 32,1 20.496 26,6 5.452 6.542 131 45,6

8 Mali i Zi 4.550 41,7 9,1 35 1.593 28 368 441 107 45,8

9 Greqia 298.734 46,8 10,1 27,5 82.152 30 24.646 29.575 98 160,8

10 Serbia 45.043 21.6 10,4 29,1 13.108 34,1 3.028 3.633 78 47,9

693.143 33,7 7,6 33,1 211.335 29,8 59.717 71.635 164 48,3

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, WHO, Ministria e Financave, Instat

Total/Mesatare

VendiNr.Ekonomia Informale

Boshllëku Tatimor (mln.

US.D)

Nëse krahasojmë treguesit e tabelës:

Së pari, tregohet se pjesa e ekonomisë, e cila nuk është pjesë e sistemit fiskal përbën 1/3 e PBB-së së

Ballkanit. Kjo do të thotë se 1 në 3 US.Dollarë që qarkullojnë në Ballkan nuk futen në sistemin fiskal dhe

të taksohet. Më mirë ky raport është në Greqi ( 1 në 4) dhe Serbi (1 në 3.4). Më keq është në Maqedoni


22

(1 në 2.7), në Bullgari (1 në 2.8) dhe Kosovë e Mali i Zi (1 në 2.9). Nëse krahasohet me raportin botëror

(1 në 6) dhe me raportin në Europë (1 në 5), atëherë Ballkani tregon se është larg ekonomisë formale

europiane dhe duke ngjasuar me nivelet në Amerikën Latine (1 në 2.7) dhe me Afrikën (1 në 2.9) .

Së dyti, tregohet se boshllëku tatimor që vjen kryesisht nga evazioni tatimor, por edhe tatimet e

pambledhura, si dhe efektet nga zbatimi i skemave ndërkombëtare të shmangies tatimore është sa 10%

e PBB-së ballkanike.

Së treti, tregohet se aq sa janë shpenzimet qeveritare të buxhetit të Ballkanit është edhe ekonomia

informale në nivelin 33 % të PBB-së. Ky nivel i lartë tregon se evazioni tatimor që fshihet në këtë nivel të

lartë të informalitetit përbën një krim ndaj demokracisë në zhvillim, por edhe ndaj shoqërisë dhe moralit

të saj. Kjo është një sëmundje e rëndë shoqërore, që ligështon ekonominë në këto periudha krize dhe

ndikimi nga krizat e vendeve të tjera që ka nevojë më shumë se në periudha të mëparshme. Ekonomia

ka nevoje për shërbime publike në rritje, por që nuk i merr ato për arsye të këtij niveli kontributi të ulët

në buxhet, por edhe ndikimin te tatimpaguesit që deklarojnë dhe paguajnë vullnetarisht tatimet.

Konkluzione të tjera mund të njerr secili nëse krahason statistikat duke i përplasur me njëra-tjetrën.

Një konkluzion mund të nxirret përfundimisht për Ballkanin. Edhe pse nuk ka një borxh publik të lartë si

rajon gjeografik (48,3% të PBB), përsëri duhet që të merret shumë më fort me evazionin dhe problemet

e brendshme të administrimit tatimor, pasi mjafton që të ngushtohet me vetëm 5% boshllëku tatimor

dhe borxhi publik likujdohet në më pak se 10 vite duke përfshirë këtu edhe Greqinë, që është prej 3

vitesh e “sëmura” e Ballkanit.


23

IV. Boshllëku tatimor në Shqipëri

Shumica e tatimpaguesve në Shqipëri e paguajnë detyrimin e tyre tatimor. Administrata tatimore

qendrore dhe vendore (së bashku me administratën doganore, në rolin e agjentes tatimore) kanë

mbledhur për vitin 2011 shumën 292 miliard lekë (2,75 miliard US.Dollarë) tatime dhe taksa (përfshirë

Kontributet e Sigurimeve). Por, jo të gjithë bizneset dhe qytetarët kanë paguar pjesën e tyre të tatimeve

dhe taksave. Administrata tatimore mund të kishte mbledhur më shumë të ardhura tatimore nëse nuk

do të kishte të bënte me evazion tatimor, shmangie tatimore, gabime në llogaritje, pakujdesira nga

administrimi.

PBB

Shpenzimet

buxhetore/

PBB

Shpenzimet

shendetesore/

PBB

Barra

tatimore

Boshllëku

Tatimor/

Shpenz.

Shendet

Borxhi

Publik/

PBB


Shqipëria 12.959 28,6 6,8 33,4 4.328 23,1 1.000 1.226 139 58,9

Boshllëku Tatimor

(mln. US.D)Viti 2011Ekonomia Informale

Boshllëku tatimor bruto mban një peshë sa 9.46 % e PBB-së, si edhe vlen sa 44% e barrës tatimore të

vitit 2011. Boshllëku tatimor Neto mban një peshë sa 7.7 % e PBB-së.

Boshllëku tatimor Bruto për vitin 2011 është 30.8%. Ndërsa boshllëku tatimor Neto është 26.6%.

Nëse do të ngushtohej boshllëku tatimor me 1% të PBB-së për cdo vit, atëherë do të kishim një ulje të

deficitit buxhetor vjetor deri në 25% dhe një rritje të të ardhurave buxhetore me 5% për vitin e parë dhe

me një rritje me 1% më tepër se kjo rritje për vitet në vijim. Nëse boshllëku tatimor ngushtohet deri në

5% të PBB-së, atëherë do të kemi një efekt në reduktimin e borxhit publik në nivelin poshtë 20% ndaj

PBB-së brenda një periudhe 7 deri 8 vjecare. Një efekt shtesë do të jetë edhe rritja e ekonomisë formale

dhe PBB-së, ku për cdo 1% formalizim të ekonomisë në vit do të ketë një rritje të PBB-së me 2% në vit.

Boshllëku i TVSH-së është bazuar në llogaritë kombëtare statistikore, ku përfshihet edhe llogaria mbi

Shpenzimet e Konsumit Final. Sipas të dhënave të Bankës Botërore për vitin 2011 ky tregues për

Shqipërinë është 89% e PBB-së. Në krahasim me vitin 2010 ky tregues është 8,8 % më i lartë në vlerë

absolute. Në vitin 2010 Shpenzimet e Konsumit Final ishin sa 87,4% e PBB-së.


24

Për të llogaritur boshllëkun e TVSH-së Neto, bëhen përjashtimet nga Konsumi Final, sipas listës.

Nga ky konsum final nuk përfshihet ne llogaritje:

- sektori bujqësor,

- sektori financiar,

- sektori i edukimit;

- media elektronike dhe të shkruar

- eksporti i shërbimeve ndërkombëtare,

- rimbursimet e TVSH, si dhe,

- të tjera përjashtime në ligjin e TVSH-së.

Në llogaritje nuk përfshihet edhe qarkullimi i mallrave dhe shërbimeve për segmentet e tatimpaguesve,

të cilët janë poshtë pragut për regjistrim në TVSH (kryesisht segmenti i biznesit të vogël).

Llogaritja e boshllëkut të TVSH-së, 2011

Boshllëku i TVSH-së llogaritur për të dy shkallët tatimore është sa 2.9% e PBB-së, apo sa 33.8% e TVSH-së

së arkëtuar në vitin 2011. Pesha e TVSH-së, që hyri në buxhetin e vitit 2011 ishte sa 8.67% e PBB-së.

Vlerësimi teorik i peshës që duhet të mbajë TVSH-ja është sa 11.5% e PBB-së.

Boshllëku i TVSH Neto është sa 25.2% e vlerësimit teorik të TVSH-së për tu arkëtuar në 2011.

Nëse e krahasojmë boshllëkun e TVSH-së në Shqipëri me mesataren e vendeve anëtare të BE-së,

shikohet një diferencë prej 13.2 pikë përqind më të lartë. Nëse krahasohemi me vende të vecanta,

Shqipëria ka një boshllëk të TVSH-së me 4.8 pikë përqind më të ulët se Greqia dhe 2.8 pikë përqind më

të ulët se Sllovakia.


25

Konkluzion

Shqipëria ka një boshllëk tatimor që ndodhet në hartën e vendeve me evazion tatimor të lartë.

Boshllëku tatimor për vitin 2011 është në përmasat e 30.8%.

Boshllëku i TVSH-së është në përmasat e 25.2%.

Nëse krahasohet me boshllëkun tatimor mesatar të Ballkanit Shqipëria është 3.4 pikë përqind më lart.

Boshllëkun tatimor më të lartë në Ballkan e mban Maqedonia me 31.1%.

Boshllëkun tatimor më të ulët në Ballkan e mban Serbia me 19.1%.

Vlerësimi i Boshllëkut Tatimor për vendet e Ballkanit, 2011

Barra

tatimore

Total Barra

Tatimore

Neto

Total Barra

Tatimore

Bruto

Boshllëku

Tatimor Neto

Boshllëku

Tatimor

Bruto

(mln. US.D) Neto Bruto (mln. US.D) (mln. US.D) (ne %) (ne %)

1 Maqedonia 2.978 1.120 1.344 4.098 4.322 27,3% 31,1%2 Shqipëria 2.755 1.000 1.226 3.754 3.981 26,6% 30,8%3 Bosnjë-Hercegovina 7.452 2.504 3.005 9.956 10.457 25,1% 28,7%4 Rumania 50.522 16.470 19.764 66.992 70.286 24,6% 28,1%5 Kroacia 16.984 5.452 6.542 22.436 23.526 24,3% 27,8%6 Kosova 1.489 521 573 2.010 2.062 25,9% 27,8%7 Mali i Zi 1.274 368 441 1.642 1.715 22,4% 25,7%8 Greqia 89.620 24.646 29.575 114.266 119.195 21,6% 24,8%9 Bullgaria 18.409 4.609 5.531 23.018 23.940 20,0% 23,1%

10 Serbia 15.360 3.028 3.633 18.387 18.993 16,5% 19,1%

20.708 59.717 71.635 266.560 278.478 22,4% 25,7%

Burimi: Tax Justice Network, World Bank, Ministria e Financave, Instat

Total/Mesatare

Nr. VendiBoshllëku Tatimor (mln. US.D)


26

Referenca

Dr. Klarita Gërxhani, Prof. Dr. Arthur Schram. , May 2003. Tax Evasion and the Source of Income: An Experimental Study in Albania and the Netherlands. AIAS Ëorking Paper 03/11 Gligorov V., Landesmann M., Holzner M., June 2003, “Prospects for Further (South-) Eastern EU Enlargement: from Divergence to Convergence?”, Research Report No. 296, The Vienna Institute for International Economic Studies. CEI – OECD. December 2004. The Informal Economy in Albania: ANALYSIS AND POLICY RECOMMENDATIONS Reckon Llp. 21 September 2009. Study to quantify and analyze the VAT gap in the EU-25 Member States, DG Taxation and Customs Union Report,

Dr. Dr.h.c.mult. Friedrich Schneider, Department of Economics, Johannes Kepler University of Linz, September 2009. The Size of the Shadow Economy for 25 Transition Countries over 1999/00 to 2006/07: What do we know? USAID. December 29, 2010. Albania Gap Analysis Strategic Planning & Analysis Division E&E Bureau USAID IMF. Albania: Selected Issues and Statistical Appendix, IMF Country Reports series. Years 2010-2012. WB. 2011. Private household consumption expenditure. Instat. Databaza statistikore. Statistika sipas temave: Publikime mbi treguesit e llogarive kombëtare vjetore 2011 Richard Murphy FCA Director, Tax Research UK. 10 February 2012. Closing the European Tax Gap- A report for Group of the Progressive Alliance of Socialists & Democrats in the European Parliament Banka e Shqipërisë. 30 Prill 2012. Raporti vjetor i Bankës së Shqipërisë 2011 Buletini fiskal, i Ministrisë së Financave. 2011-2012. Tremujorët I, II, III, IV IOTA, 2012. Strategic Management Benchmarking of Tax Administration data A. Gjokutaj. AL-Tax Center. Dokumente Fiskale 2012/11/11. Vlerësimi i barrës tatimore sipas qarqeve në Shqipëri për 2011 dhe krahasimi me vendet e rajonit ballkanik dhe në botë: Analiza dhe përshkrimi i metodologjisë. Barra tatimore më e ulët dhe më e lartë në Shqipëri dhe Botë

Të dhëna statistikore dhe informacione ekonomike dhe fiskale nga faqe interneti

www.imf.org; www.worldbank.org; www.oecd.org; www.minfin.gov.al; www.iota-tax.org; www.hmrc.gov.uk

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home; www.who.int; www.tradingeconomics.com

www.al-tax.org; www.indexmundi.com; www.nationmaster.com; www.economywatch.com; www.taxjustice.net

www.factfish.com

http://www.imf.org/

http://www.worldbank.org/

http://www.oecd.org/

http://www.minfin.gov.al/

http://www.iota-tax.org/

http://www.hmrc.gov.uk/

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home

http://www.who.int/

http://www.tradingeconomics.com/


http://www.indexmundi.com/

http://www.nationmaster.com/

http://www.economywatch.com/

http://www.taxjustice.net/

http://www.factfish.com/

boshlleku tatimor (tax gap) ne shqiperi, 2012_al-tax.org

Documents