bosna i hercegovina – crna gora -...

Prekogranični program 2007 - 2013

Prekogranična saradnja u okviru

Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA)

Bosna i Hercegovina – Crna Gora

- nesluzbeni prevod -

Datum: 10.09.2007.

Republika Crna GoraSekretarijat za evropske integracije

Bosna i HercegovinaDirektorat za evropske integracije

Prekogranični program

Strana 2 od 53

SADRŽAJ

GLOSAR AKRONIMA ................................................................................4

ODJELJAK I. OPIS I ANALIZA PROGRAMSKE OBLASTI ......................................5

1. REZIME PROGRAMA I PROCESA PROGRAMIRANJA.......................................................51.1 Rezime programa ..........................................................................................51.2 Rezime procesa programiranja......................................................................6

2. MAPA I OPIS PROGRAMSKE OBLASTI .........................................................................73. TRENUTNA SITUACIJA U PROGRAMSKOJ OBLASTI .....................................................11

3.1 Istorija ..........................................................................................................113.2 Demografija .................................................................................................113.3 Etničke manjine ...........................................................................................113.4 Geografske karakteristike ............................................................................123.5 Infrastruktura................................................................................................12

3.5.1 Putna infrastruktura.............................................................................................. 123.5.2 Željeznice............................................................................................................. 133.5.3 Granični prelazi .................................................................................................... 133.5.4 Aerodromi ............................................................................................................ 133.5.5 Luke..................................................................................................................... 133.5.6 Telekomunikacije ................................................................................................. 133.5.7 Vodosnabdijevanje, otpadne vode, grijanje, odlaganje otpada ............................. 133.5.8 Energija, struja ..................................................................................................... 14

3.6 Privreda .......................................................................................................153.6.1 BDP ..................................................................................................................... 153.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvoj ................................................................................. 153.6.3 Industrija .............................................................................................................. 163.6.4 Sektor MSP.......................................................................................................... 163.6.5 Usluge.................................................................................................................. 173.6.6 Regionalni i lokalni razvoj..................................................................................... 173.6.7 Turizam................................................................................................................ 17

3.7 Ljudski resursi..............................................................................................183.7.1 Obrazovanje, istraživanje i razvoj......................................................................... 183.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost) .......................................................... 19

3.8 Životna sredina ............................................................................................193.9 Kultura .........................................................................................................203.10 Kratak pregled nedostataka, razlika i potencijala za razvoj..........................203.11 SWOT analiza programske oblasti ..............................................................22

ODJELJAK II. PROGRAMSKA STRATEGIJA ..................................................25

1. ISKUSTVO U PREKOGRANIČNIM AKTIVNOSTIMA.........................................................251.1 Stečeno iskustvo..........................................................................................25

2. STRATEGIJA SARADNJE .........................................................................................262.1 Rezime zaključaka iz opisa oblasti ..............................................................272.2 Sveukupni strateški cilj Prekograničnog programa ......................................282.3 Specifični ciljevi............................................................................................28

3. PRIORITETI I MJERE ...............................................................................................293.1 Prioritet I ......................................................................................................29

3.1.1 Mjera I.1............................................................................................................... 29


Strana 3 od 53

3.1.2 Mjera I.2............................................................................................................... 303.1.3 Mjera I.3............................................................................................................... 31

3.2 Prioritet II .....................................................................................................323.3 Pokazatelji ishoda i rezultata .......................................................................33

3.3.1 Pokazatelji na nivou prioriteta .............................................................................. 333.3.2 Pokazatelji ishoda na nivou mjera........................................................................ 36

4. USKLAĐENOST SA DRUGIM PROGRAMIMA ...................................................................384.1 Programi u BiH ............................................................................................384.2 Programi u Crnoj Gori ..................................................................................39

DIO III. FINANSIJSKE ODREDBE .................................................................41

1. FINANSIJSKI PLAN PREKOGRANIČNOG PROGRAMA 2007 – 2009. ..............................41

DIO IV. ODREDBE O REALIZACIJI ...............................................................42

1. STRUKTURE PROGRAMA ........................................................................................421.1 Organizacione strukture na državnom nivou................................................421.2 Operativne strukture na nivou programa......................................................421.3 Ugovorni organi ...........................................................................................431.4 Zajednički nadzorni odbor............................................................................441.5 Zajednički tehnički sekretarijat .....................................................................451.6 Korisnici programa.......................................................................................46

2. IZVRŠNA PRAVILA ..................................................................................................482.1 Osnovni provedbeni propisi .........................................................................482.2 Poziv na podnošenje prijedloga projekata ...................................................482.3 Odabir projekata nakon poziva za podnošenje prijedloga projekata............49

3. INFORMISANJE, PROMOVISANJE I PRUŽANJE SAVJETA ..............................................504. FINANSIJSKO UPRAVLJANJE...................................................................................525. NADGLEDANJE I VREDNOVANJE..............................................................................52

5.1 Nadgledanje na nivou projekta ....................................................................525.1.1. Ugovorne obaveze .............................................................................................. 525.1.2. Izvještavanje na nivou prekograničnog projekta .................................................. 52

5.2 Nadgledanje projekta...................................................................................525.3 Vrednovanje programa ................................................................................52


Strana 4 od 53

GLOSAR AKRONIMA

CBC Prekogranična saradnja

CBIB Projekat razvoja institucija za prekograničnu saradnju

EU Evropska unija

GDP Bruto domaći proizvod (BDP)

IPA Instrument za pretpristupnu pomoć

JMC Zajednički nadzorni odbor

JTS Zajednički tehnički sekretarijat

MIPD Višegodišnji indikativni plan

NGO Nevladina organizacija

NUTS Nomenklatura prostornih jedinica za statistiku

OS Operativna struktura

PRAG Praktični vodič za procedure sklapanja ugovora koji se finansiraju iz opšteg budžeta Evropskih zajednica u kontekstu spoljnih aktivnosti

SME Mala i srednja preduzeća (MSP)

SWOT Prednosti, nedostaci, mogućnosti, prijetnje

TA Tehnička pomoć

EC Evropska komisija

SEI Sekretarijat za evropske integracije

DEI Direktorat za evropske integracije

RDA Regionalne razvojne agencije

EURED Projekat Evropske unije za regionalni privredni razvoj

IT Informacione tehnologije

UNESCO Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu

CEFTA Sporazum o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi

CA Ugovorni organ


Strana 5 od 53

ODJELJAK I. OPIS I ANALIZA PROGRAMSKE OBLASTI

1. Rezime programa i procesa programiranja

1.1 Rezime programa Ovaj prekogranični program za period od 2007. do 2013. godine između zemalja potencijalnih kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore,realizovaće se putem centralizovanog upravljanja.

Programska oblast obuhvata površinu od 25.457,98 km2 i ima 1.355.278 stanovnika. Teritorija Bosne i Hercegovine obuhvaćena programom sastoji se od 53 opštine, dok je programom na teritoriji Crne Gore obuhvaćeno 12 opština.

Programska oblast uglavnom je planinskog tipa i relativno nepristupačna, sa privrednim centrima smještenim u većim gradovima, na određenoj udaljenosti od granice.

Programsku oblast karakteriše stanovništvo čiji broj se ne mijenja ili je u opadanju, u ruralnim oblastima je staro, a nedostaje i prilika za zaposlenje. Postojeća industrijska i poljoprivredna baza zahtijevaju obnovu i modernizaciju, a zbog neadekvatne saobraćajne infrastrukture pristup tržištima je ograničen.

Postoje značajne mogućnosti za razvoj turističkog sektora u ovoj oblasti. Republika Crna Gora posjeduje razvojnu osnovu za turistički sektor. Bosna i Hercegovina je isto tako razvila turističku infrastrukturu na planinama.

Životna sredina programske oblasti još uvijek je u dobrom stanju, uprkos kako nekim izuzetno zagađenim područjima, tako i postojećim kapacitetima za odlaganje otpada koji su preopterećeni i koji ne mogu da isprate značajan i nekontrolisan porast stanovništva i industrije.Planine i šume, važni dijelovi životne sredine ove oblasti, naročito su osjetljive na povećanje zagađenja vazduha i vode.

Privredne aktivnosti uglavnom se zasnivaju na prirodnim resursima, a koncentrisane su na poljoprivredu, šumarstvo i iskopavanje ruda.

Saobraćajna infrastruktura zahtijeva modernizaciju i obnovu. U ovoj oblasti postoje tri međunarodna aerodroma: u Tivtu, Mostaru i Sarajevu.

Glavni izazov programske oblasti je revitalizacija privrede kroz efikasniju upotrebu svojih resursa. Ostvarivanje cilja uspostavljanja značajne regionalne saradnje potpomognuto je odsustvom jezičkih barijera i zajedničkim nasljeđem. Ekonomska i društvena saradnja između zajednica je efikasan način da se prevaziđe burna prošlost i postojanje novih državnih granica. Upravo na ovome zasnovan je strateški pristup prekograničnog programa za period od 2007. do 2013. godine.

Sveukupni strateški cilj programa je:

Stimulacija zajedničkog održivog razvoja pogranične oblasti i njegovih privrednih, kulturnih, prirodnih i ljudskih resursa i potencijala jačanjem

kapaciteta ljudskih resursa i zajedničkih institucionalnih mreža u lokalnim zajednicama, kao i kod lokalnih privatnih i državnih aktera.


Strana 6 od 53

Program će se realizovati na osnovu jednog glavnog prioriteta:

1.2 Rezime procesa programiranjaPrekogranični program između Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore realizovaće se u periodu od 2007. do 2013. godine. Ovaj strateški dokument zasniva se na zajedničkom radu nastrateškom planiranju između dvije zemlje, a takođe je rezultat obimnog procesa konsultacija sa lokalnim zainteresovanim stranama, mogućim korisnicima i donatorima.

Program će se realizovati u obje zemlje putem centralizovanog upravljanja. Državne vlasti u ove dvije zemlje izgrađuju kapacitete i rade na akreditaciji struktura realizacije u cilju prelaska na decentralizovano upravljanje što prije bude moguće u toku perioda programiranja.

Proces programiranja odigrao se od decembra 2006. do maja 2007. godine. Državne vlasti i operativne strukture dobile su pomoć u programiranju od Projekta razvoja institucija za prekograničnu saradnju (CBIB), regionalnog projekta koji finansira Evropska unija.

Sljedeći bilateralni sastanci operativnih struktura održani su za vrijeme procesa programiranja:

6. februar 2007, Mostar 1. sastanak Tima za izradu programa

6. mart 2007, Beograd 1. sastanak Zajedničkog odbora za programiranje projekata

20 mart 2007, Podgorica 2. sastanak Tima za izradu programa

13. april 2007, Sarajevo 3. sastanak Tima za izradu programa

23. maj 2007, Podgorica 2. sastanak Zajedničkog odbora za programiranje projekata

U skladu sa članom 20. Uredbe za realizaciju IPA-e i članom 6 (3) Uredbe za realizaciju IPA-e, Evropska komisija (u daljem tekstu EK) je zamolila predstavnike zemalja članica i lokalnih predstavnika međunarodnih finansijskih institucija (IFI) u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori da daju svoje komentare u vezi sa nacrtom prekograničnog programa dostavljenog Komisiji.

Podrška stvaranju zajedničkog društveno-ekonomskog ambijenta za ljude, zajednice i privrede pograničnog područja.


Strana 7 od 53

2. Mapa i opis programske oblasti Programska oblast pokriva granicu između Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore.

Obavezna klasifikacija NUTS III još uvijek nije službeno prihvaćena ni u Bosni i Hercegovini ni u Republici Crnoj Gori. Stoga je, radi ovog prekograničnog programa, postojeća klasifikacija redefinisana tako da predstavlja ekvivalentno tumačenje.

U Bosni i Hercegovini ekvivalentne oblasti 3. nivoa NUTS su privredne regije. Programske privredne regije su sarajevska privredna regija i hercegovačka privredna regija. Sve opštine koje spadaju u ove dvije regije se stoga smatraju programskim.

Programska oblast u Bosni i Hercegovini zauzima površinu od 16.673.98 km2 sa 1.053.789 stanovnika u 53 opštine. To predstavlja 30,71% teritorije Bosne i Hercegovine i 40,04% njenog stanovništva.


Strana 8 od 53

Programska oblast u Republici Crnoj Gori zauzima površinu od 8.784 km2 sa 301.489 stanovnika u 12 opština. To predstavlja 63,60% teritorije Crne Gore i 48,6% njenog stanovništva.


Strana 9 od 53

Tabela 1: Programske oblasti u Bosni i Hercegovini i Republici Crnoj GoriRepublika Crna Gora (opštine) Bosna i Hercegovina (opštine)

Programske Populacija km2 Programske Populacija km2

1. Pljevlja2. Plužine3. Žabljak 4. Šavnik5. Nikšić6. Herceg Novi 7. Kotor8. Tivat9. Bijelo Polje10. Mojkovac11. Berane12. Kolašin

39.8064.2724.2042.94775.28233.03422.94713.63050.28410.06635.0689.949

1.346854445553

2.06523533546

924367717897

1. Jablanica2. Konjic3. Trnovo4. Trnovo RS5. Pale6. Pale Prača7. Novo Goražde8. Goražde9. Čajniče10. Foča Ustikolina11. Kalinovik12. Rudo13. Višegrad14. Rogatica15. Foča16. Gacko17. Nevesinje18. Mostar19. Hadžići20. Ist.Ilidža21. Ilidža22. Široki Brijeg23. Ljubuški24. Čapljina25. Čitluk26. Stolac27. Berkovići28. Bileća29. Ljubinje30. Neum31. Ravno32. Istočni Mostar33. Trebinje34. Prozor/Rama35. Kupres36. Kupres (RS)37. Tomislavgrad38. Posušje39. Grude40. Livno41. Sokolac42. Istočno Novo

Sarajevo43. Sarajevo-N.G.44. Vogošća45. Sarajevo-S.G.46. Sarajevo-I.S.G47. Ilijaš48. Vareš49. Breza50. Visoko51. Kiseljak52. Fojnica53. Kreševo

11.89339.0002.1833.895

28.5601.3814.500

31.5445.3892.8991.207

10.00013.50015.00023.00011.00014.448

111.27121.13920.00047.50227.16023.62327.88216.42113.3354.000

14.5915.0004.3251.000500

36.00016.8323.513820

27.65716.14515.66632.40415.50020.000

118.88020.57550.0002.000

15.41410.09413.84540.27623.98011.0905.950

3011.101338,4138492103123

248,8275188

678,92344448640

1.115736920

1.17527328

162388

297,735618133125663332622522582

904477

569,8045

967,40461.10220,80

99472945

47,987255

10532039073

232164308148

Ukupno 301.489 8.784 Ukupno 1.053.789 20.456,9

Broj naselja 700 Nema podataka

Ukupna površina programske oblast 29.240,90 km2

Ukupan broj stanovnika 1.355.278,00


Strana 10 od 53

Dužina granice 249 km

Broj graničnih prelaza 7

Izvor 1: Zavod za statistiku Crne Gore, www.visit-montenegro.org/faqIzvor 2: opštinske statistikeIzvor 3: DGS Bosne i Hercegovine


Strana 11 od 53

3. Trenutna situacija u programskoj oblasti

3.1 IstorijaKroz istoriju su teritorije i narodi programske oblasti povremeno pripadali istim državama, ali su često bili podijeljeni granicama i ratovima. To je dovelo do toga da veze između zajednica u pograničnim oblastima postanu čvrste i zavisne jedna od druge.

Krajem 19. vijeka, intelektualci sa ovog područja počeli su da promovišu ideju ujedinjenih slavenskih naroda koja je na kraju dovela do stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a potom i Kraljevine Jugoslavije, koja je poznata i kao prva Jugoslavija. Kraljevina se raspala kada je izbio drugi svjetski rat, a SFRJ1 je stvorena 1945. godine. Definisane su teritorije današnje Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore, te su ta dva entiteta postala dvije od šest jugoslovenskih republika.

Po raspadu bivše SFRJ, Bosna i Hercegovina je stekla nezavisnost 1992. godine, a Republika Crna Gora je postala nezavisna država nakon referenduma o nezavisnosti 2006. godine2.

3.2 DemografijaUkupan broj stanovnika programske oblasti za prekogranični program između Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore je 1.355.278 stanovnika. Demografska struktura oblasti se značajno promijenila zbog velikih migracija u i van regiona za vrijeme krize 1990-ih godina.

Devedesetih godina, migracije stanovništva između Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore odigrale su se sa obje strane granice. To je izazvalo promjene koje se čine nepovratnima uzevši u obzir spor i otežan povratak izbjeglica. Pad populacije je najprimjetniji u ruralnim opštinama uz granicu.

U programskoj oblasti Republike Crne Gore, populacija je uglavnom koncentrisana u urbanim centrima koji pružaju velike mogućnosti za zaposlenje. U Bosni i Hercegovini situacija je slična.

Na crnogorskoj strani granice, došlo je do povećanja broja stanovnika od 1,1% od 1991. godine (prema posljednjem popisu stanovništva iz 2002. godine), a u Bosni i Hercegovini u istom periodu došlo je do povećanja od 1,4%. U Crnoj Gori, do povećanja je došlo uglavnom zbog internih migracija u južne i centralne dijelove radi povoljnijih ekonomskih prilika. U Bosni i Hercegovini situacija je slična, gdje stanovništvo migrira iz manjih gradova u urbane centre, posebno u Sarajevo.

Iako je stopa prirodnog priraštaja u programskoj oblasti i dalje pozitivna, starosna struktura stanovništva ukazuje na vrlo nepovoljan proces demografskog starenja.

3.3Etničke manjine Stanovnici programske oblasti uživaju punu nacionalnu jednakost u obje zemlje jer njihovi ustavi osiguravaju prava manjina.

1 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija2

3. juna 2006. godine, Skupština Crne Gore je proglasila nezavisnost Crne Gore, čime je formalno potvrdila rezultat referenduma o nezavisnosti. 28. juna, Crna Gora je postala 192. država članica Ujedinjenih nacija.


Strana 12 od 53

3.4 Geografske karakteristike Programska oblast smještena je u jugoistočnom dijelu Bosne i Hercegovine i sjeverozapadnom dijelu Republike Crne Gore. U Bosni i Hercegovini, programska oblast zauzima površinu od 16.673,98 km2 i čini 30,71% državne teritorije. U Republici Crnoj Gori, programska oblast zauzima površinu od 8.784 km2 ili 62.63% državne teritorije.

Teren je većinom planinski, od kojih su neki dijelovi najkrševitiji u Evropi. Prosječna nadmorska visina je iznad 2.000 metara.

Rijeke u programskoj oblasti teku ili u sliv Jadranskog mora ili u sliv Crnog mora. U planinskim predjelima rijeke teku dubokim kanjonima kao što je kanjon rijeke Tare, koji je najdublji kanjon u Crnoj Gori i Evropi, dug 78 km, čija najdublja tačka iznosi 1.300 metara. U oblasti postoji oko četrdeset prirodnih i sedam vještačkih jezera. Ovaj region je bogat vodom i šumama koje prekrivaju 32% teritorije.

Klima programske oblasti varira, ali u osnovi, sjeverni dio karakteriše kontinentalna klima, sa hladnom zimom i vrućim, vlažnim ljetom sa dobro raspoređenim periodima padavina i obilnim snježnim padavinama u unutrašnjosti, dok južni dio uživa u jadranskoj klimi sa vrućim i suvim ljetom i jeseni, te hladnom zimom. Razlike u nadmorskoj visini i blizina Jadranskog mora, kao i izloženost vjetrovima objašnjavaju raznolikost klime.

Bosanskohercegovački dio programske oblasti sastoji se od 53 opštine. Crnogorski dio sastoji se od 12 opština u centralnoj i sjevernoj Crnoj Gori sa 700 naselja.

Programska oblast u Bosni i Hercegovini obuhvata 20 km obale koja predstavlja jedini izlaz Bosne i Hercegovine na Jadransko more, a njene karakteristike su dobro očuvane plaže ituristički centar u Neumu.

Programska oblast u Crnoj Gori obuhvata 163,78 km obale, od ukupnih 288,21 km, sa jedinstvenim krajolikom koji karakterišu predivni zalivi i turistički centri.

3.5InfrastrukturaInfrastruktura je važan preduslov za privredni i društveni razvoj jer osigurava pristup dobrima i ljudima u i iz programske oblasti. Sve u svemu, infrastruktura u programskoj oblasti je zastarjela, te umnogome pati od nedostatka investicija koje su većinom bile ograničene na područja gdje je industrija bila zastupljenija u zemlji.

Uopšteno govoreći, putevi i željeznice su u vrlo lošem stanju, te zahtijevaju hitno osavremenjivanje. Luke, uzletišta i brane su u nešto boljem stanju. Međutim, neophodne su velike investicije u cijelu infrastrukturu u obje zemlje (putna i saobraćajna mreža, neprekidno snabdijevanje strujom, obnova i modernizacija sistema vodosnabdijevanja i kanalizacije) kako bizemlje mogle da profitiraju od potencijala infrastrukture i stvore stabilnu privredu u kojoj bi, iznad svega, bila uspješna mala i srednja preduzeća.

3.5.1 Putna infrastruktura

Moderna saobraćajna mreža je jedan od najvažnijih faktora za omogućavanje privrednog razvoja i pristupačnosti ovom regionu, kao i za prekograničnu saradnju.

Putevi u programskoj oblasti su generalno u lošem stanju zbog niskog stepena investiranja u održavanje i širenje za vrijeme kriznog perioda, kao i zbog ukupne udaljenosti prekogranične oblasti od strateških državnih centara i koridora obiju zemalja.


Strana 13 od 53

U programskoj oblasti ne postoji saobraćajnica u kategoriji autoputa. Najveći dio putne mreže sastoji se od regionalnih puteva prve klase i lokalnih puteva druge klase. Međutim, saobraćajna infrastruktura zahtijeva hitne popravke i održavanje.

Saobraćajnice regionalnih puteva prve klase koji prolaze kroz programsku oblast su sljedeće:

1. Sarajevo – Foča – Nikšić – Podgorica2. Mostar – Trebinje – Nikšić – Podgorica

3.5.2 Željeznice

Željeznice čine mali dio ukupne saobraćajne infrastrukture programske oblasti. Između ove dvije zemlje nema željezničkih graničnih prelaza.

Mala željeznička mreža u BiH je u lošem stanju. Ona je nerazvijena i nije u potpunosti elektrifikovana, što ograničava njen potencijal za djelotvornu saobraćajnu infrastrukturu.

U crnogorskom dijelu programske oblasti, samo jedna manja željeznička veza, koja se većinom koristi za teretni saobraćaj, proteže se od Nikšića van programske oblasti, ka Podgorici i Baru.

3.5.3 Granični prelazi

Dužinom granice postoji sedam graničnih prelaza. Samo četiri od njih se smatraju međunarodnim graničnim prelazima.

3.5.4 Aerodromi

U programskoj oblasti postoje tri međunarodna aerodroma – u Tivtu, Mostaru i Sarajevu. Jedan mali aerodrom za opštu avijaciju nalazi se u Nikšiću.

3.5.5 Luke

U programskoj oblasti tivatska marina nudi usluge za čamce i jahte srednje veličine.

3.5.6 Telekomunikacije

Telekomunikaciona mreža u programskoj oblasti sastoji se od nekoliko sistema koji nude i fiksnu i mobilnu telefoniju.

Impresivna je činjenica da u Crnoj Gori postoji 643.681 mobilni telefon (oktobar 2006) (više od jednog mobilnog telefona po stanovniku) u poređenju sa evropskim brojkama. Usluge mobilne telefonije pružaju tri GSM operatera (Telenor, T-mobile/com, M-tel). Svi davaoci usluga pokrivaju cijelu državu i pružaju napredne usluge.

Proces privatizacije dva od tri službena operatera (BH Telekom i HT Mostar) još uvijek je u pripremnoj fazi. Telekom Srpske je privatizovan 2006. godine. Kapaciteti fiksne mreže su dobro razvijeni, a mreža mobilne telefonije ima dobru pokrivenost signalom u cijeloj oblasti.

Internet se uveliko koristi u programskoj oblasti uz pomoć tri davaoca usluga na bosanskoj strani granice i četiri na crnogorskoj. U Crnoj Gori postoji veliki broj korisnika interneta (preko743.000 u 2006. godini). U Bosni i Hercegovini 57% domaćinstava posjeduje računar a 42% njih redovno koristi internet.

3.5.7 Vodosnabdijevanje, otpadne vode, grijanje, odlaganje otpada

Stanovništvo programske oblasti koje živi u okolini opštinskih centara i u većim naseljima pokriveno je mrežom vodosnabdijevanja. Međutim, kapacitet vodosnabdijevanja i kvalitet higijene je glavni problem u mnogim ruralnim oblastima. Alternativni sistemi koji se koriste u


Strana 14 od 53

mnogim ruralnim oblastima, kao što su lokalni izvori, bunari i cisterne, ne garantuju adekvatan kvalitet vode.

U osnovi, u takvoj situaciji potreban je veliki napor za obnovu i popravku sistema vodosnabdijevanja, posebno uzevši u obzir činjenicu da postojeće vodosnabdijevanje ne zadovoljava potrebe stanovništva. Zbog starosti, štete uzrokovane ratom i isticanja vode zbog lošeg održavanja, između 35% i 70% kapaciteta se izgubi. Snabdijevanje vodom u programskojoblasti podložno je čestim prekidima, posebno u sušnom ljetnom periodu. To upućuje na neophodnost uspostavljanja većih sistema vodosnabdijevanja na opštinskom, međuopštinskom i regionalnom nivou.

U programskoj oblasti kanalizaciona mreža postoji samo u centrima većih opština. U mnogim opštinama sistem kanalizacije nije u stanju da preradi količinu stvorenih otpadnih voda, koje se prelijevaju kao neprerađene otpadne vode. U nekim dijelovima oblasti dolazi do ispuštanja neprerađenih otpadnih voda u potoke, rezervoare i septičke jame. Samo dvije ili tri veće opštine imaju efikasna postrojenja za preradu otpadnih voda.

Postupanje sa čvrstim otpadom odvija se na sličan, nezadovoljavajući način u cijeloj programskoj oblasti. Sistem postupanja sa čvrstim otpadom zasniva se na prikupljanju, transportu i odlaganju čvrstog otpada od strane javnih komunalnih preduzeća na opštinskom nivou. Deponije se loše održavaju uz minimalne sanitarne i higijenske uslove. Efikasno odvajanje čvrstog otpada je takođe na minimalnom nivou.

3.5.8 Energija, struja

Snabdijevanje energijom i strujom je dobro razvijeno sa obje strane granice. Geografija oblasti pogodna je za izgradnju hidroelektrana. Rijeke u programskoj oblasti daju 50% hidropotencijala u obje zemlje. U Bosni i Hercegovini postoji pet hidroelektrana na rijeci Neretvi i još tri na rijeci Trebišnjici. Ima samo jedna termoelektrana u Gacku koja daje stabilnost sistemu električne energije u programskoj oblasti. Prosječna godišnja proizvodnja električne energije u osam hidroelektrana dostiže 4.918 GWh a prosječna godišnja proizvodnja u termoelektrani Gacko iznosi 2.153 GWh. To predstavlja značajan dio ove vrste proizvodnje energije u Bosni i Hercegovini.

Energija predstavlja glavni privredni prioritet crnogorskih vlasti, pa se modernizuje hidroelektrana Perućica, u blizini Nikšića – investicije u vrijednosti od 3,6 miliona evra, sa potencijalom koji može da obezbijedi neprekidno snabdijevanje cijele države strujom, istovremeno smanjujući zavisnost od snabdijevanja strujom iz stranih izvora. Međutim, između većih gradova, manjih gradova i ruralnih oblasti postoje ogromne razlike u pristupu neprekidnom snabdijevanju energijom/strujom. Sve u svemu, postoje dva velika postrojenja za proizvodnju struje, Piva i Perućica, a dopunjava ih još pet manjih. Postoji i termoelektrana u Pljevljima.

Nadalje, visokonaponski dalekovod u programskoj oblasti predstavlja bitan dio balkanske mreže, kao i čvrstu osnovu za dalje osavremenjivanje i razvoj.

Niskonaponska (korisnička) mreža u programskoj oblasti je na zadovoljavajućem nivou. Nakon što je uništena u ratu, rekonstruisana je i osavremenjena uz pomoć donacija međunarodne zajednice. Nije identifikovano nijedno naselje bez električne struje.

Gore opisane prosječne mogućnosti za proizvodnju hidroenergije i velik potencijal za termalnu energiju predstavljaju bitne prednosti programske oblasti. Ne treba zapostaviti ni velike mogućnosti za korištenje solarne energije i energije vjetra.


Strana 15 od 53

3.6PrivredaBosna i Hercegovina i Republika Crna Gora su članice Sporazuma o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi (CEFTA). CEFTA dopunjava Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju EU za zemlje Zapadnog Balkana, dajući dobar okvir za privredni razvoj i regionalnu saradnju.

Indikatori privrednog razvoja prekogranične oblasti su relativno niski u poređenju sa državnimnivoom. Prosječan BDP po glavi stanovnika u Bosni i Hercegovini bio je 2.100 € u 2006. godini, a u Crnoj Gori on iznosi 1.809,37€ u programskoj oblasti (ukupni prosjek za Crnu Goru 2004. godine bio je 2.521€).

Privreda prekograničnog regiona je uglavnom agrarna ili industrijsko-agrarna. Glavni privredni sektori, koji imaju i najveći potencijal u prekograničnom regionu su poljoprivreda, turizam, laka industrija i proizvodnja energije.

3.6.1 BDP

Većina programskih opština u ovoj oblasti suočava se sa teškim posljedicama rata i ozbiljnim ekonomskim i finansijskim teškoćama. Dokazi prikupljeni iz različitih izvora pokazuju široko rasprostranjene društveno-ekonomske razlike.

Na strani Bosne i Hercegovine, bilo je vrlo teško doći do jasnih podataka o stvarnoj ekonomskoj situaciji i kvalitativnoj strukturi, stanju i rezultatima s tim u vezi.

Cjelokupni nivo ekonomskog razvoja programske oblasti je vrlo nizak u poređenju sa odgovarajućim državnim prosjekom, kao što je prikazano u donjoj tabeli. Ovu oblast karakteriše nizak BDP, prevladavanje poljoprivrednog sektora i nedostatak investicija u svim sektorima.

Kombinacija brojnih faktora dovodi do loših ekonomskih rezultata u ovoj oblasti. Tu spada visok stepen zavisnost o zapošljavanju i prihodima od poljoprivrede, kao i nedostatak poslovnih sektora sa većom dodatom vrijednošću. U ovoj oblasti nije bilo ekonomskog napretka od domaćih investicija u istom obimu kao i u drugim regionima ovih dviju zemalja.

Tabela 3: Poređenje BDP-a sa nivoom u EU i sa državnim nivoom

Oblast (prosječno)

Regionalni BDP po glavi stanovnika

(EURO)

Regionalni BDP indeksZemlja=100

Regionalni BDP indeksEU (27)=100

Programska oblast u BiH Nema podataka Nema podataka Nema podataka

Državni nivo u BiH 2.100 100 57.48

Programska oblast u Crnoj Gori

1,809.37 71.77 8.41

Državni nivo u Crnoj Gori 2 521 100 11.72

Referenca: 2 Zavod za statistiku Crne Gore; EU27 = 21,503Izvor: 1 Statistički godišnjak Republike Crne Gore za 2004. godinu i Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine. 2 Proračun se zasniva na BDP strukturi po opštini za period 2002-2004. Podaci za 2001. i 2002. godinu korišteni su za izračunavanje BDP indeksa.

3.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvoj

Iako su različiti prirodni uslovi u programskoj oblasti pogodni za raznolik razvoj poljoprivrede, poljoprivredne aktivnosti su ograničene zbog lošeg kvaliteta zemljišta i planinskih predjela sa specifičnim reljefom. Najveći dio poljoprivrednog zemljišta, 88%, prekriven je pašnjacima i prirodnim livadama. Poljoprivredna proizvodnja u programskoj oblasti zasniva se na malim porodičnim gazdinstvima zbog postojećih prirodnih uslova i imovinskih problema.


Strana 16 od 53

Ova oblast ima optimalne uslove za proizvodnju povrća. U sjevernom dijelu oblasti, najveći procenat teritorije sastoji se od travnjaka, idealnih za ljetnu ispašu stoke.

Obalni pojas je posebno pogodan za proizvodnju voća (suptropsko voće i masline) i žitarica, a njegov brdoviti reljef za uzgoj sitne stoke. Ovaj reljef je takođe bogat biljkama pomoću kojih se dobija med i ljekovitim biljkama, kao i šumskim voćem (šipak, smokva).

U pogledu stoke, u programskoj oblasti preovlađuju ovce i koze. Uzgoj krupne stoke i pčelarstvo su takođe važne poljoprivredne aktivnosti u ovom regionu.

3.6.3 Industrija

Industrijski sektor u programskoj oblasti bazira se na proizvodnji struje, rudarstvu, šumarstvu i preradi drveta, tekstilnoj i kožnoj industriji i značajnim kapacitetima građevinske industrije.

Obje zemlje posjeduju dobru osnovu za industrijsku preradu poljoprivrednih proizvoda: klaonice, mlinovi sa silosima, mljekare, pekare, fabrike piva i sokova, fabrike za preradu voća, postrojenja za preradu vinove loze i proizvodnju vina, prerada ljekovitog bilja i fabrike za proizvodnju slatkiša.

Neke od najvećih crnogorskih kompanija nalaze se u programskoj oblasti, uključujući i kompaniju za livanje čelika i proizvodnju i snabdijevanje električnom energijom, kao i laku industriju u sjevernom dijelu oblasti.

3.6.4 Sektor MSP

Kako je došlo do poboljšanja poslovne klime, zabilježeno je povećanje broja registrovanih malih i srednjih preduzeća u programskoj oblasti. MSP-i su uglavnom fleksibilniji po pitanju prilagođavanja potrebama tržišta i pružaju raznolike mogućnosti zaposlenja, održiv razvoj i pozitivan doprinos izvozu i trgovini.

U programskoj oblasti postoji 34.236 malih i srednjih preduzeća.

Tabela 5: Broj MSP-a i zapošljavanje u MSP-ima u programskoj oblasti

Oblast (prosječno) Broj MSP-a Broj zaposlenih u MSP-ima

Programska oblast u BiH 28.576 97.838

Državni nivo u BiH 170.445 865.224


5.660 Nema podataka

Državni nivo u Crnoj Gori 13.393 Nema podataka

Ukupno u programskoj oblasti 34.236 -

Izvor: popis stanovništva iz 2003. godine u Crnoj Gori, Privredne komore RS i Federacije BiH

Većina ovih MSP-a je, međutim, vrlo mala i nedostaje im profesionalna podrška i usluge koje bi im pomogle da povećaju svoje rezultate i konkurentnost. Unutrašnji problemi sektora MSP tiču se kako strukture kompanija tako i privrednog ambijenta.

Kompanije karakteriše nedostatak preduzetničkog iskustva (posebno u sektorima sa velikim potencijalom rasta), neprofitabilnost sektora MSP (posljedica niske produktivnosti, kvaliteta proizvoda, inovacija i usmjerenosti na izvoz) i regionalne razlike u preduzetničkim aktivnostima (koncentrisanost u većim regionalnim centrima).Ograničenja koja ne dozvoljavaju dovoljnu podršku preduzetništvu su sljedeća: administrativne prepreke u raznim fazama životnog ciklusa jednog preduzeća, manjak institucija za podršku


Strana 17 od 53

razvoju biznisa (poslovni centri, poslovni inkubatori, tehnološki parkovi), nedosljednost u realizaciji obrazovanja/obuke, nepostojanje koordinacije između vladinih politika za stvaranje ambijenta pogodnog za biznis i nedostatak finansijske podrške potrebama sektora MSP.

Predviđa se da će sektor MSP u budućnosti odigrati važnu ulogu u privrednom razvoju ovog regiona. Nedavno obnovljene aktivnosti u bankarskom sektoru koje se zasnivaju na tržišnoj ekonomiji mogle bi da stimulišu ekonomski rast obiju graničnih oblasti.

3.6.5 Usluge

Pored turizma, usluge se trenutno statistički ne tretiraju kao poseban sektor u privredi Bosne i Hercegovine i Crne Gore – ti podaci su obično obuhvaćeni drugim sektorima.

Razne usluge kao što su administrativne, bankarske, obrazovne, socijalne i zdravstvene, uglavnom su dostupne u urbanim oblastima, dok je razvoj ovih sektora u ruralnim oblastima u zaostatku.

Administrativne usluge su u vezi sa pravno definisanim administrativnim jedinicama, tj., opštinama, te su zato locirane u okviru njih.

Organizaciona struktura zdravstvenih institucija u programskoj oblasti sastoji se od tri nivoa –primarnog, sekundarnog i tercijarnog. Primarni nivo zdravstvenih institucija u programskoj oblasti sastoji se od 56 domova zdravlja, sekundarni nivo obuhvata 13 opštih bolnica i 5 specijalizovanih bolnica, dok tercijarni nivo zdravstvenih institucija obuhvata Klinički centar Crne Gore i Institut za javno zdravlje koji se nalazi u Podgorici – van programske oblasti.

Obje zemlje su saglasne da razvoj sektora usluga može da da značajan doprinos pozitivnom ekonomskom razvoju, stvaranju prilika za zaposlenje i dodavanju vrijednosti postojećim industrijama i djelatnostima.

3.6.6 Regionalni i lokalni razvoj

Programsku oblast u Bosni i Hercegovini pokrivaju dvije regionalne razvojne agencije (RDA). REDAH pokriva privredni region u Hercegovini a SERDA pokriva sarajevski privredni region. To su neprofitne organizacije, osnovane od strane javnog, privatnog i nevladinog sektora, sa ciljem da jačaju ukupni ekonomski razvoj ovih regiona posebno putem usluga koje podstiču ekonomsku obnovu, stvaranje novih radnih mjesta i ljudske resurse, kao i razvoj infrastrukture. Sjedište REDAH-a nalazi se u programskoj oblasti, dok je SERDA smještena u Sarajevu, a njene aktivnosti pokrivaju i programsku oblast.

Zbog činjenice da je Crna Gora mala zemlja bez regija i sa samo 22 opštine, ona nema nijednu regionalnu razvojnu agenciju, a nije uspostavljena ni mreža institucija za podršku MSP. Postoji samo jedna državna privredna komora, smještena u Podgorici, kao i sedam poslovnih centara. Tu su i četiri zavoda za naučna istraživanja koja bi mogla da služe kao osnova za razvoj takve podrške, što je u skladu sa procesom pristupanja EU kroz koji Crna Gora trenutno prolazi. U nedavnoj Strategiji za razvoj MSP posebna pažnja je posvećena ovoj temi.

Sa obje strane granice, postoji veliki broj NVO-a i društvenih inicijativa koje stimulišu ekonomski razvoj.

Te organizacije će odigrati svoju ulogu u prekograničnom programu jer mogu da obezbijede direktnu vezu sa mogućim korisnicima, kao i međusobni kontakt ljudi među lokalnim stanovništvom u programskoj oblasti.

3.6.7 Turizam


Strana 18 od 53

Turizam u Crnoj Gori je u fazi rapidne ekspanzije. Godine 2005, otprilike 820.000 turista je posjetilo Crnu Goru, od kojih su 272.000 bili stranci. To predstavlja povećanje od skoro 17% u odnosu na prethodnu godinu. Crna Gora se smatra jednom od turističkih destinacija za koje se javlja najveći interes u Evropi. Južni dio programske oblasti nalazi se na crnogorskoj obali, sa značajnim udjelom u gore spomenutim brojkama.

Tabela 6: Broj posjetilaca i turističkih noćenja po okrugu/opštini

Oblast (prosječno) Posjetioci Turistička noćenjaTuristička noćenja po

stanovniku

Programska oblast u BiH 328.745 1.351.944 0,61

Državni nivo u BiH 856.932 2.332.539 1,62


275.233 1.860.298 -

Državni nivo u Crnoj Gori 820.457 5.211.847 8,40

Ukupno u programskoj oblasti 603.978 3.212.242 -

Izvor: 1 Turističko udruženje BiH; Crna Gora – turistička sezona 2005.

S druge strane, turizam nije razvijen u centralnom i istočnom kontinentalnom dijelu programskeoblasti. Planinska područja ove oblasti imaju komparativnu prednost za skijanje, pješačenje, biciklizam, posebno na bosanskohercegovačkoj strani na Jahorini, Bjelašnici i Igmanu. Kulturni turizam bi mogao da se razvije u nekim urbanim centrima s obzirom na kulturno nasljeđe i veliku raznolikost kulturnih događaja koji se organizuju tokom cijele godine. Potencijal za agroturizam i ekoturizam još uvijek nije iskorišten.

Nadalje, turistički resursi, kao što su izvori mineralne vode, slana jezera i blatne banje nude mogućnost različitih vidova zdravstvenog/wellness turizma.

Glavna prepreka razvoju turizma je loša turistička infrastruktura posebno u neobalnim područjima, nizak stepen marketinga, nedostatak razmjene informacija u okviru turističke industrije i nizak nivo povezanosti između turoperatera i drugih sektora (naročito poljoprivrednog).

3.7Ljudski resursi

3.7.1 Obrazovanje, istraživanje i razvoj

Sistem obrazovanja u programskoj oblasti je dobro razvijen kada su u pitanju osnovne i srednje škole, kao i fakultetsko obrazovanje. U većini gradova, manje od 2% stanovnika je nepismeno. Srednje škole zastupljene su u svakom gradu ove oblasti.

Obrazovni sistemi Bosne i Hercegovine i Crne Gore su slični, gdje je osnovno obrazovanje obavezno a srednje nije, a uglavnom se odvija u državnim školama.

Na bosanskoj strani programske oblasti postoje 244 osnovne i 137 srednjih škola, dok na crnogorskoj strani postoje 284 osnovne i 23 srednje škole. Iako je mreža osnovnog i srednjeg obrazovanja zadovoljavajuća, sa odgovarajućim brojem državnih škola, stanje objekata, nedostatak kvalifikovanih nastavnika (na primjer, nastavnika za IT) i visoki troškovi prevoza posebno za učenike iz ruralnih krajeva, utiču na kvalitet obrazovanja koje se nudi.


Strana 19 od 53

Tabela 7: Nivoi obrazovanja u programskoj oblasti

Oblast (prosječno)Osnovno ili ispod

osnovnogSrednje

Fakultetski, magistarski,doktorski studij

Programska oblast u BiH 89,75 % 88,92 % 5,56 %

Državni nivo u BiH 91,21 % 78,62 % 9,64 %


50,52 48,74 43,70

Državni nivo u Crnoj Gori 42 % 46,99% 11,01%

Ukupno u programskoj oblasti 68,74% 66,58% 22,74%

Izvor: popis stanovništva u Crnoj Gori iz 2003. godine

U programskoj oblasti nalaze se Univerzitet u Sarajevu i Univerzitet u Istočnom Sarajevu, te fakulteti u Nikšiću i Kotoru. Postoji trend povećanja broja regionalnih institucija za visokoobrazovanje, kao i veća raznolikost programa dodiplomskih studija koje one nude.

Veze između obrazovnih institucija i poslovnog sektora su slabe a rezultat toga je nedostatak inovacija i nerazvijen sektor istraživanja i razvoja.

3.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost)

Programska oblast ima značajno veće stope nezaposlenosti od državnog prosjeka. Te brojke odražavaju privredu koja zaostaje za državnim nivoom u obje zemlje, zatim zavisnost o zapošljavanju u javnom sektoru i nedostatak preduzetničkih inicijativa. Rasprostranjenost nezaposlenosti širom programske oblasti je nejednaka, sa najvišim stopama nezaposlenosti u ruralnim mikroregionima gdje ona često izaziva ozbiljne društvene probleme.

Tabela 8: Zaposlenost i nezaposlenost u programskoj oblasti

Oblast (prosječno) Ukupan broj zaposlenih Stopa nezaposlenosti Stopa zaposlenosti

Programska oblast u BiH 642.575 48,05 % 51,95 %

Državni nivo u BiH 1.236.744 31,94 % 68,06 %


79.930 Nema podataka Nema podataka

Državni nivo u Crnoj Gori 171.325 15,05 % 84,95 %

Izvor: 1 Biro za zapošljavanje RS i Federacije BiH, Zavod za statistiku CG, Anketa o radnoj snazi, oktobar 2005.

Najveća stopa nezaposlenosti je kod nekvalifikovanih radnika, starijih osoba, mladih ljudi i žena. Struktura nezaposlenosti u Bosni i Hercegovini se umnogome promijenila zbog strukturnih reformi koje dovode do propasti državnih kompanija.

Spor prelaz sa centralizovanog na slobodno tržište takođe uzrokuje činjenica da su dijelovi programske oblasti uz granicu neki od najzabačenijih krajeva u obje zemlje i stoga nisu privlačni za domaće i direktne strane investicije što ima za rezultat mali broj prilika za zaposlenje.

Prema podacima Biroa za zapošljavanje Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore, oko 28% radne snage iz Bosne i Hercegovine koja nema boravište u Crnoj Gori, bila je na radu u Crnoj Gori prošle godine. To je većinom zbog sezonskih prilika za rad na crnogorskoj obali i odsustva viznog režima.

3.8Životna sredinaProgramska oblast Bosne i Hercegovine i Republike Crne Gore je prilično ujednačena u geografskom smislu, te u pogledu životne sredine. Karakteriše je dobro očuvana priroda sa


Strana 20 od 53

niskim nivoom zagađenja. Sa druge strane, u oblasti postoje izrazito zagađena područja, koja dovode do ozbiljnih problema.

Na ovoj teritoriji postoje tri nacionalna parka (Durmitor, Biogradska Gora i Sutjeska) i pet zaštićenih područja. Prirodni resursi su uglavnom očuvani, ali postoje neka mjesta koja su zagađena. Najveći zagađivači u ovom regionu su termoelektrana u Pljevljima i livnica u Nikšiću. Rudnik uglja u Pljevljima i rudnik boksita u Nikšiću izazivaju probleme sa otpadom i podzemnim vodama.

Na obje strane granice postoje slični izazovi da se osigura uravnotežen put ka društveno-ekonomskom razvoju, dok se istovremeno radi na očuvanju prirodnog i kulturnog nasljeđa i na ispunjavanju uslova EU za zaštitu životne sredine.

Nema integrisanih i koordinisanih intervencija na obje strane granice koje bi zaštitile životnu sredinu i stimulisale održiv razvoj. Potrebno je usmjeriti napore ka razvoju i unapređenju posebnih zaštićenih područja, posebnih područja očuvanja, sistema informisanja za posjetioce, programa razmjene, razvoju informacionih sistema i realizaciji partnerstava između državnih i privatnih subjekata za zaštitu prirode. U toku je proces osnivanja Vladine agencije za zaštitu životne sredine u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini.

Jedna od posljedica rata su i minska polja u programskoj oblasti. Ukupna površina za koju se sumnja da je pod minama obuhvata 1.844km2 sa približno 305.000 mina.

3.9KulturaRaznovrsni istorijski i kulturni uticaji koji su preovladavali u regionu u raznim istorijskim periodima ostavili su traga na mnogim lokalitetima ove oblasti.

U obje zemlje, specijalizovana organizacija, Zavod za zaštitu spomenika kulture, obezbijedila je čvrstu pravnu osnovu i preuzela dužnost za zaštitu kulturnog nasljeđa. Na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture iz 1991. godine, u smislu zaštite kulturnog nasljeđa, opštine moraju da vode brigu, održavaju i koriste, te štite spomenike kulture od štetnog uticaja prirodnog i ljudskog djelovanja, da ih stave na raspolaganje javnosti, te da pokrivaju troškove redovnog održavanja.

Prekinute veze sa susjedima, nepostojanje saradnje sa relevantnim institucijama u inostranstvu i, konačno, odsustvo finansijskih izvora u dosadašnjem periodu, onemogućilo je razmjenu iskustava, prilike za razmjenu znanja i adekvatnu specijalizaciju, što je od izuzetne važnosti za aktivnosti na zaštiti kulturnog nasljeđa.

Kulturna saradnja je bila i još uvijek jeste vrlo važna spona između zajednica sa obje strane granice. Programska oblast ima vrlo sličnu tradiciju, običaje, jezike i kulturno nasljeđe. Postoje nebrojena kulturna udruženja, udruženja etničkih manjina i klubovi čiji je cilj da sačuvaju lokalnu tradiciju.

Pored saradnje malih kulturnih udruženja, postoji netaknut potencijal za njegovanje kulturnog nasljeđa u programskoj oblasti, te njegovo povezivanje sa turističkom ponudom.

3.10 Kratak pregled nedostataka, razlika i potencijala za razvojNa osnovu prethodne analize, može se zaključiti da su za programsku oblast u obje zemljekarakteristične dvije stvari: preovlađujuća ruralna privreda i kultura bez barijera.Ove dvije karakteristike predstavljaju kako interne faktore koji mogu da podrže održiv razvoj u ovoj oblasti, tako i faktore koji mogu da mu budu prepreka.Ruralna privreda više odgovara strukturi terena, koji je većinom planinski, kao i geografskom položaju oblasti, koja je udaljena od glavnih privrednih centara, kao i glavnih trgovinskih i


Strana 21 od 53

ekonomskih poluga. U prošlosti je ona iskorištavana samo djelomično kao faktor razvoja. Rezultat zavisnosti o nisko plaćenom radu u poljoprivredi i nekvalifikovanom fizičkom radu je nizak životni standard koji dovodi do migracija kvalifikovane radne snage u druge razvijenije regije i zemlje. Proizvodnja je većinom ograničena na preradu osnovnih prehrambenih proizvoda i druge industrije koje se zasnivaju na poljoprivredi sa oskudnim i usitnjenimindustrijskim djelatnostima.

Veliki turistički potencijal mogao bi da bude prekretnica za cijelokupnu privredu koja će privući investicije, što bi moglo biti od koristi i drugim privrednim sektorima (građevinarstvo, poljoprivreda, usluge).

Uspostavljanje zajedničkih razvojnih strategija moglo bi dovesti do poboljšanja privrednog razvoja u ovoj oblasti.

Dobro očuvana životna sredina i netaknuto kulturno nasljeđe, postojanje parkova prirode i turističkih atrakcija, te nizak stepen zagađenja, mogli bi da budu osnova za održiv razvoj ove oblasti. Održiv razvoj mogao bi se stimulisati i odsustvom kulturnih barijera u programskoj oblasti, što bi pridonijelo uspostavljanju i privrednih i kulturnih veza.


Strana 22 od 53

3.11 SWOT analiza programske oblasti

PREDNOSTI NEDOSTACI MOGUĆNOSTI PRIJETNJE

GE

OG

RA

FS

KE

KA

RA

KT

ER

IST

IKE

Planinska oblast sa izobiljem šuma i vodnih resursa (jezera, čiste rijeke, mineralni i termalni izvori;

Pristupačan obalni pojas sa kvalitetnim plažama;

Umjerena kontinentalna klima sa različitim uticajima i plodnim tlom;

Periferna geografska i saobraćajna lokacija u oblasti Balkana;

Udaljenost pograničnih oblasti u okviru državnih teritorija, kao i od privrednih centara;

Struktura regiona otežava saobraćajnu infrastrukturu;

Neka područja ostaju zatvorena zbog prisustva mina.

Usvajanje aqui-a EU biće od koristi i služiće očuvanju životne sredine, te zaštiti geografskih karakteristika.

Programska oblast zadržava svoju perifernu poziciju.

DE

MO

GR

AF

IJA

Istorijske veze daju dobru osnovu za kulturno razumijevanje, izgradnju pouzdanja i prekograničnu saradnju;

Kulturne sličnosti i odsustvo jezičkih barijera;

Dobrosusjedski odnosi.

Opadanje stanovništva dovodi do nepovoljnih demografskih trendova;

Interne privredne migracije mladih ljudi i kvalifikovane i produktivne radne snage u urbane centre, te emigracija u inostranstvo osiromašuju radnu snagu programske oblasti;

Nizak životni standard i staro ruralno stanovništvo.

Kulturno/istorijski turizam i obrazovanje mogli bi doprinijeti promociji regiona kao multietničke evropske sredine;

Porast tendencija i potencijal za značajnu prekograničnu saradnju.

Obnovljena nestabilnost u regionu;

Rast trenda depopulacije;

Starenje stanovništva;

Totalna depopulacija u nekim ruralnim naseljima.

INF

RA

ST

RU

KT

UR

A

Postojanje osnovne saobraćajne infrastrukture (putevi prve klase);

Postojanje tri međunarodna aerodroma kao glavnih puteva ka Evropi;

Dobro razvijena mreža za proizvodnju i snabdijevanje energijom;

Dobro razvijena mreža telekomunikacija;

Odgovarajući broj graničnih prelaza.

Nizak stepen saobraćajne infrastrukture uopšte i loše planiranje i održavanje putne mreže;

Sekundarni i tercijarni putevi nedovoljno razvijeni i održavani;

Neadekvatna komunalna infrastruktura i njena kontrola, naročito u manjim naseljima (voda, kanalizacija, čvrsti otpad);

Odsustvo deponija čvrstog otpada i postrojenja za reciklažu

Nedovoljan kvalitet i kapacitet postojećih graničnih prelaza.

Obnova, proširenje i integracija putne infrastrukture;

Poboljšanje usluga za odlaganje otpada i kanalizacije povećaće privredni potencijal oblasti;

Postojanje objekata za riječni transport i lokalnih riječnih ruta za domaći prevoz;

Istraživanje mogućnosti za korištenje alternativnih izvora energije;

Povećanje broja internet konekcija;

Djelotvorniji granični prelazi da bi moglida prate povećanje saobraćajnih tokova.

Pravne i političke prepreke i dalje sprečavaju realizaciju regionalnih planova;

Odgoda realizacije velikih projekata u saobraćaju;

Povećani troškovi prevoza zbog nerazvijene saobraćajne infrastrukture;

Zaobilaženje regiona zbog loše saobraćajne infrastrukture;

Loša postrojenja za odlaganje otpadnih voda, kanalizacije i čvrstog otpada mogu da ugroze javno zdravlje i doprinesu sporom privrednom razvoju ruralnih područja.


Strana 23 od 53

PREDNOSTI NEDOSTACI MOGUĆNOSTI PRIJETNJEP

RIV

RE

DA

Potpisan Sporazum o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi - CEFTA

Privredna komplementarnost pograničnih oblasti i sličnosti tržišta trgovine;

Sektor MSP u razvoju prema broju i poslovnom prometu;

Postojeća industrijska osnova (npr. tekstilna, hemijska industrija, proizvodnja i snabdijevanje energijom, metaloprerađivačka i prehrambena) se restruktuira ka konkurentskijoj budućnosti;

Dobro razvijena zanatska industrija;

Odgovarajuća eko klima za proizvodnju vina, voća, povrća, duvana, ljekovitog bilja;

Tradicija u preradi određenih poljoprivrednih proizvoda prepoznata na stranim tržištima;

Pogodni prirodni i kulturološki uslovi za turizam;

Prisustvo struktura za podršku razvoju biznisa.

Nizak nivo i odsustvo političkog okvira za lokalni privredni razvoj;

Ograničen protok tržišnih informacija;

Nizak nivo saradnje između MSP;

Nizak udio modernih tehnologija koje se koriste u poljoprivredi i industriji;

Nizak stepen dodate vrijednosti u prerađivačkoj industriji;

Nedovoljne državne/lokalne, kao i direktnestrane investicije, što sprečava osavremenjivanje i restruktuiranje zastarjelih graničnih prelaza i nekonkurentskih industrijskih i poljoprivrednih resursa;

Nedovoljan razvoj poslovne infrastrukture;

Neuravnotežen razvoj institucionalnih struktura i upravljačkih kapaciteta u turizmu;

Nedovoljno obradivog zemljišta i osnovnih sredstavan u poljoprivredi;

Privreda u ruralnim dijelovima programske oblasti često je usitnjena, jednosektorska i marginalizovana;

Odsustvo ustanova za istraživanje i konsultantske usluge.

Korišćenje prednosti Sporazuma o slobodnoj trgovini u Centralnoj Evropi –CEFTA – kako bi se unaprijedio izvoznipotencijal;

Razvoj i unapređenje veza između lokalnih privrednih sektora kako bi se iskoristile prednosti lanca snabdijevanja i kreirali klasteri koji bi unaprijedilikonkurentnost i dalji privredni razvoj;

Unapređenje preduzetništva i kvaliteta proizvoda kroz inicijative prekogranične saradnje;

Tržišni potencijal za privrednu saradnju koji vodi ka preradi bioproizvoda;

Unapređenje prekogranične saradnje između struktura za podršku razvoju biznisau industriji i sektoru usluga;

Registrovanje i zaštita autohtonih regionalnih proizvoda (branding);

Dobro razvijen bankarski sektor koji bi mogao doprinijeti lokalnom razvoju;

Postojeći industrijski prostor i postrojenja;

Razviti moguće obnovljive izvore energije.

Povećana izloženost svjetskim tržištima i povećana konkurencija u regionu;

Programska oblast se konstantno smatra perifernom sa privredom koja ima malu dodatu vrijednost;

Siva ekonomija i predviđanjeopasnosti od korupcije;

Nedostatak finansijskih kapaciteta i interesa za saradnju između lokalnih preduzetnika;

Dalje usitnjavanje ruralne privrede i zatvaranje industrija (duvanska, rudarstvo);

Spor proces restruktuiranja u državnoj industriji.

ŽIV

OT

NA

SR

ED

INA

Raznolika i dobro očuvana priroda sa parkovima prirode i zaštićenim područjima;

Bogati i raznoliki prirodni resursi(mineralne vode, rijeke, jezera, kanjoni, obradivo tlo, šume);

Bogat i raznolik biljni i životinjski svijet, gdje spada vrijedno ljekobilje;

Pogodni uslovi za raznorodan turizam i poljoprivredu.

Prirodni potencijali i resursi nisu dovoljno iskorišteni;

Depopulacija sela ne pogoduje obradivom tlu

Nedostatak zajedničkih prekograničnih objekata za nadzor životne sredine i sprečavanje prirodnih katastrofa.

Zajednička primjena održivih ekoloških usluga i tehnologija kako bi se očuvali čisti, nezagađeni prirodni resursi;

Širenje alternativnih oblika turizma i organskog uzgoja;

Međunarodno priznanje nacionalnih parkova i zaštićenih područja;

Korišćenje obnovljivih energetskih izvora.

Negativan uticaj investicija u infrastrukturi na životnu sredinu;

Neodrživ privredni razvoj može dovesti do problema kvaliteta vazduha, vode i tla;

Porast nekontrolisanog zagađivanja i sječe šuma;

Dalje usitnjavanje i neobrađivanje obradivog zemljišta.


Strana 24 od 53

PREDNOSTI NEDOSTACI MOGUĆNOSTI PRIJETNJET

RŽ

IŠT

E R

AD

NE

SN

AG

E I

OB

RA

ZO

VA

NJE

Dobro razvijeni sistemi osnovnog i srednjeg obrazovanja;

Porast zapošljavanja u privatnom sektoru;

Postojanje univerziteta i centara za visoko obrazovanje;

Postojanje ustanova za istraživanje.

Odlazak visoko obrazovanih kadrova i migracije;

Trend porasta relativno visoke stope nezaposlenosti u ruralnim oblastima;

Niski prihodi i životni standard kod većine stanovništva;

Slaba pokretljivost radne snage;

Akademski i poslovni krugovi nisu dovoljno povezani;

Nedostatak modernih strukovnih i obrazovnih servisa.

Pomijeranje fokusa na obrazovanje i programe obuke koji su prilagođeni potrebama tržišta rada, što bi stvorilo jaku vezu između obrazovanja i ekonomskih potencijala;

Povećanje broja zaposlenih u privatnomsektoru;

Veća pokretljivost i prilagodljivost radne snage novim zahtjevima u privredi.

Državni i regionalni ljudski resursi i politika o radnoj snazi ne odgovaraju na promjene u privredi i situaciji na tržištu radne snage;

Spora tranzicija srednjoškolskog sistema povećaće jaz između ponude i potražnje na tržištu radne snage;

Nema promjena u vrzinom kolu siromaštva, odsustvo obrazovanja i loše šanse za zaposlenje marginalizuju pogranične oblasti i sprečavaju privredni razvoj;

Izolacija opšteg sistema obrazovanja i zatvaranje škola.

KU

LT

UR

A I

TU

RIZ

AM

Bogato kulturno nasljeđe (istorija, arhitektura, tradicija i folklor);

Djelimično razvijena turistička infrastruktura;

Sličnost i povezanost kultura.

Odsustvo razumnih politika i programa za razvoj;

Slaba integracija kulturnog nasljeđa sa razvojem turističke ponude;

Ograničeno iskustvo u prekograničnoj saradnji;

Nedovoljno korištenje objekata kulture i objekata za rekreaciju;

Nedostatak koordinacionih i informativnih centara osim u urbanim centrima;

Sezonski uslovljen razvoj turizma.

Reagovanje na sve veću potražnju za wellness i ekoturizam;

Razvoj specijalizovanih turističkihprograma sa naglaskom na novu „aktivnu”vrstu odmora;

Zajedničke turističke ponude sa zajedničkim proizvodima i marketingom;

Korištenje turističkog potencijala objekata kulture;

Svjetski turistički tržnišni potencijal;

Globalne klimatske promjene mogu uticati na turizam;

Nedovoljni resursi za stalno održavanje prirodnog, kulturnog i istorijskog nasljeđa;

Sve veće isključivanje iz društvenih tokova u regionu.

INS

TIT

UC

ION

AL

NI S

IST

EM Dobri bilateralni odnosi i

postojanje ugovora o saradnji;

Iskustvo u realizaciji zajedničkih programa;

Nastavak procesa decentralizacije;

Legislativa o lokalnoj samoupravi povoljna za prekograničnu saradnju;

Različiti nivoi procesa administrativne reforme;

Ograničeni administrativni kapaciteti na lokalnom nivou;

Ograničeno partnerstvo u programiranju i realizaciji politike regionalnog razvoja;

Nedovoljna javna sredstva i finansijskaautonomija na lokalnom nivou;

Zastarjeli objekti i oprema u sektoru javnih usluga i nedovoljna finansijska sredstva.

Usklađivanje administracije na obje strane sprovođenjem acqui-a;

Razvoj mehanizama za pružanje znanja i podrške institucija za prekograničnu saradnju;

Moguće partnerstvo građanskog društva i državne administracije u procesima odlučivanja i uslugama.

Nedostatak održive političke volje na centralnom i lokalnom nivou;

Različita brzina u procesu pristupanja EU i u ostvarivanju acqui-a može dovesti do problema neusklađenosti;

Velika fluktuacija administrativnog osoblja zbog političkih promjena.


Strana 25 od 53

ODJELJAK II. PROGRAMSKA STRATEGIJA

1. Iskustvo u prekograničnim aktivnostimaOvaj prekogranični program u okviru IPA-e je najnovija inicijativa kojom se proširuje politika EU za promociju saradnje između zemalja u pograničnim regionima Centralne i Jugoistočne Evrope i susjednim regionima Zajednice kao i drugih potencijalnih članica EU, zemalja Centralne i Jugoistočne Evrope.

Od 2007. godine, kao jedinstven integrisan Instrument za pretpristupnu pomoć, IPA je zamijeniobivše instrumente: Phare, ISPA, SAPARD, Instrumente za pretpristupnu pomoć Turskoj i CARDS. Kao druga komponenta IPA-e, cilj Projekta prekogranične saradnje je priprema zemalja kandidata i zemalja potencijalnih kandidata za buduće upravljanje strukturnim fondovima EU. Prema tome, ova komponenta će se realizovati putem Višegodišnjeg prekograničnog programa.

Pošto je bila dio državne zajednice Srbije i Crne Gore, Republika Crna Gora ima ograničeno iskustvo u prekograničnog saradnji, tj. četiri programa sa Bugarskom, Rumunijom, Mađarskom i Italijom, kao i međudržavni program – CADSES. Bosna ima ograničeno iskustvo u učešću i programu sa Italijom i u CADSES-u.

Ovaj programski dokument u skladu je sa gore spomenutim programima EU i državnim strategijama, kao što je navedeno u četvrtom odjeljku.

1.1 Stečeno iskustvoDosadašnje iskustvo u saradnji između pograničnih oblasti nalaže da je od velike važnosti jaka pripremna faza prije iniciranja određenih aktivnosti. Da bi prekogranična saradnja bila djelotvorna, od suštinske je važnosti da postoji dobro razumijevanje pravila i postupaka, adekvatan kapacitet i funkcionalnost upravljačkih tijela. Rezultati tematske ocjene Programa za prekograničnu saradnju 1999-2003 biće uredno uzeti u obzir. Iskustvo je pokazalo da preduslovi za efikasnu realizaciju uključuju, pored tijesne koordinacije između zemalja učesnica na političkom i operativnom nivou, i sljedeće:

- Prekogranična saradnja između resornih ministarstava i efikasni radni odnosi između srodnih organizacija;

- Funkcionalne regionalne razvojne institucije i lokalne vlasti, sa odgovarajućim osobljem u stabilnom okruženju;

- Bliski radni odnosi između regionalnih institucija i odgovarajućih delegacija Komisije;- Funkcionalna prekogranična saradnja između odgovarajućih organizacija privatnog

sektora, kao što su privredne komore, udruženja i NVO-i.

U vremenu do 2004. godine, zainteresovane strane BiH učestvovale su u 17 projekata u okviru programa INTERREG III A, uglavnom doprinoseći „u naturi“. Većina njih su samo formalno bili uključeni u projekte prekogranične saradnje sa italijanskim partnerima kao vođama, ali iskustva stečena u tom periodu i veze uspostavljene sa partnerima iz Italije predstavljaju dobru osnovu za nastavak saradnje.

Prvo pravo iskustvo u prekograničnoj saradnji i projektima međudržavne saradnje stečeno je u posljednjem Pozivu za prijedloge projekata za dva programa Novog susjedstva (NNP), u kojima je BiH učestvovala u periodu od 2004. do 2006. godine: program INTERREG III A Adriatic NNP imeđudržavni program INTERREG III B CADSES.

Rezultat posljednjeg Poziva za dostavljanje prijedloga projekata Programa CADSES bila su dva projekta koja su obuhvatila partnere iz BiH sa zahtjevom za finansiranje sredstvima regionalnog CARDS-a za 2004-2006, dok je od 93 odobrena projekta u okviru programa Adriatic NNP, 28


Strana 26 od 53

projekata obuhvatilo partnere iz BiH sa takvih zahtjevom. Broj dostavljenih projekata pokazao je da postoji veliki interest partnera iz BiH za ovu vrstu programa. Međutim, razumijevanje uslova u vezi sa NNP modalitetima, kvalitetom i veličinom projekata koji ukazuju na nivo aktivnosti koje je trebalo realizovati u BiH ostao je na niskom stepenu.

Po pitanju prekogranične saradnje u internim granicama, uzevši u obzir početni stepen ovih programa, preradno je za određivanje stečenih iskustava, ali je vrijedno spomena da zaista postoji zainteresovanost na lokalnom nivou, pa čak i pojedine inicijative za početak saradnje preko granica. Sa druge strane, dodjela relativno većih bespovratnih sredstava, dostupnih u okviru Programa IPA CBC, predstavljaće pravi izazov za mnoge zainteresovane strane čiji su finansijski kapaciteti mali.

Crna Gora je do 2006. godine bila dio državne zajednice sa Srbijom, te se stoga čitavo iskustvo u vezi sa prekograničnom i međudržavnom saradnjom većinom odnosi na programe gdje su ove dvije zemlje učestvovale kao jedna zemlja. Prvo iskustvo Crne Gore bilo je učešće u Programu INTERREG III A Adriatic i međudržavnom programu INTERREG III B CADSES. Rezultat posljednjeg Poziva za dostavljanje prijedloga projekata programa Adriatic NNP bila su 93 odobrena projekta gdje su u 12 projekata bili uključeni partneri iz Crne Gore, dok su u okviru Programa CADSES partneri iz Crne Gore učestvovali u dva projekta koji su finansirani iz sredstava regionalnog programa CARDS 2004-2006.

Putem tih prvih prekograničnih i međudržavnih projekata partneri iz Crne Gore su dobili priliku da započnu proces podizanja svijesti o prekograničnim i međudržavnim programima, te da im njihovi partneri pomognu u sticanju znanja i iskustava. Međutim, još uvijek su male sposobnosti za pripremu projekata krajnjih korisnika (naročito u sjevernom dijelu gdje nije bilo skoro nikakvih aktivnosti). S tim na umu, važno je istaći da će biti potrebna posebna obuka mogućih aplikanata za ovaj program. Nadalje, važno je napomenuti da su nekoliko opština i građanskih udruženja, koja se nalaze u južnom i centralnom dijelu, bilo partneri u realizaciji projekata u okviru programa. Iako je podignuta svijest, važno je nastaviti proces stvaranja adekvatnih struktura, intezivnih komunikacija i davanja informacija kako bi se omogućilo uspostavljanje operativnih i održivih partnerstava. Stoga je vrlo važno pitanje obuke za pisanje i realizaciju projekata u vezi sa programom.

2. Strategija saradnjeAnaliza stanja programske oblasti provedena je prikupljanjem podataka od relevantnih ustanova u obje zemlje, te konsultovanjem glavnih državnih, regionalnih i lokalnih aktera. Ona se zasnivala na:

- Primarnim podacima koje su obezbijedili Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine i Državni zavod za statistiku Crne Gore, ministarstva turizma i državne agencije za zapošljavanje, Državna granična služba, i opštinske vlasti;

- Podaci i analiza su dio postojećih državnih i regionalnih planskih dokumenata;- Razgovori sa lokalnim akterima održani su u obje zemlju u periodu februar-mart 2007.

godine. Zasnovani na ad hoc upitniku, oko 72 razgovora obavljena su u objema zemljama (opštinske vlasti, preduzetnici, NVO-i, privredne komore, lokalne ustanove za visoko obrazovanje);

- Sugestije i komentare dali su članovi Timova za izradu programa na radionici održanoj u Podgorici u martu 2007. godine, kao i operativne strukture obiju zemalja na sastancima održanim u Sarajevu 13. aprila 2007. godine.

U početku je urađena odvojena jednostrana SWOT analiza paralelno u obje zemlje. Operativne strukture su zatim spojile te dvije analize u zajedničku SWOT analizu, koja rezimira glavne prednosti, nedostatke, mogućnosti i prijetnje.


Strana 27 od 53

U sljedećoj tabeli rezimirana je programska oblast prema izvještaju SWOT analize:

ELEMENTI SWOT ANALIZE

PREDNOSTI/MOGUĆNOSTI NEDOSTACI/PRIJETNJE

Jezičke i kulturološke sličnosti;

Raznolika i dobro očuvana kultura;

Ekonomska komplementarnost graničnih oblasti;

Povoljni uslovi za poljoprivredu;

Rastući broj MSP u sektorima trgovine, industrije

i usluga;

Značajan potencijal za nove oblike biznisa,

posebno onog u vezi sa turizmom i ruralnim

razvojem;

Dobri državni obrazovni sistemi.

Periferne lokacije za saobraćaj i logistiku;

Neadekvatna infrastruktura, posebno putna mreža i

postupanje sa otpadnim vodama/kanalizacijom;

Neiskorišten potencijal prirodnih resursa;

Depopulacija i migracije;

Nedovoljan razvoj poslovne infrastrukture;

Nedostatak kapitala, ograničena konkurentnost

industrije i sektora MSP;

Stalna nezaposlenost;

Odsustvo usluga za koordinaciju, informisanje i

podršku;

Ograničeni lokalni administrativni kapaciteti.

Prema zajedničkoj analizi, Strategija, prioriteti i mjere ovog prekograničnog programa u okviru Instrumenta za pretpristupnu pomoć između Bosne i Hercegovine i Crne Gore zamišljeni su na osnovu zajedničke vizije prilika za razvoj, sa fokusom na problemima koje je potrebno riješiti, kao i na mogućnostima koje treba iskoristiti.

2.1 Rezime zaključaka iz opisa oblastiAnaliza opisuje situaciju u programskoj oblasti, iako se neki dijelovi odnose na obje zemlje u cjelini. Veći dio programske oblasti nije naseljen zbog svog geografskog položaja, te pati od lošeg životnog standarda zbog zavisnosti o nisko plaćenom radu u poljoprivredi i nekvalifikovanom fizičkom radu. Njena industrijska baza je vrlo usitnjena, te osim velike livnice čelika i nekih fabrika tekstila, uglavnom je ograničena na preradu hrane, proizvodnju vina i druge industrije koje se zasnivaju na poljoprivredi. Visoka stopa nezaposlenosti dovela je do migracija velikog dijela preostale kvalifikovane radne snage u gradove i u inostranstvo, ostavivši za sobom ostarjelu i većinom nekvalifikovanu radnu snagu koju je teško zaposliti bez prekvalifikacije.

Ova oblast takođe ima strukturalne probleme po pitanju saobraćajne infrastrukture. Odsustvo moderne putne i željezničke mreže koja bi povezivala pograničnu oblast sa ključnim koridorima doprinosi marginalizaciji oblasti kao ekonomskog resursa. Postojeći resursi ove oblasti su nedovoljno iskorišteni, kako zbog izolovanosti oblasti, tako i zbog sporog odgovora na izazove osavremenjavanja i restruktuiranja.

Sa druge strane, programsku oblast karakteriše jedinstvena kulturna istorija i odsustvo jezičkih barijera. To pruža mogućnost za stalnu saradnju koja dovodi do porasta privrednih aktivnosti, te do boljeg životnog standarda i zapošljavanja.

Nadalje, prirodni resursi programske oblasti, koji trenutno nisu dovoljno iskorišteni, mogu da posluže kao osnova za privredni razvoj. Blizina južnog dijela oblasti moru je naročito privlačna za posjetioce, a izolovaniji sjeverni dio nudi mogućnosti za specijalizovanije oblike turizma.

Glavni prioritet je ubrzanje privrednog razvoja programskih oblasti otvaranjem novih radnih mjesta u relativno kratkom vremenskom periodu (3-5 godina). Međutim, da bi se to postiglo, važno je iskoristiti potencijal prekogranične saradnje za razvoj institucionalnih veza i mreža koje mogu da pokrenu dostupne regionalne i državne resurse.


Strana 28 od 53

2.2 Sveukupni strateški cilj Prekograničnog programa

Sveukupni cilj ovog prekograničnog programa u okviru IPA-e je sljedeći:

SSvveeuukkuuppnnii cciilljj:: SSttiimmuullaacciijjaa ooddrržžiivvoogg rraazzvvoojjaa pprreekkooggrraanniiččnnee oobbllaassttii,, nnjjeenniihheekkoonnoommsskkiihh,, kkulturnih, prirodnih i ljudskih resursa i potencijala kroz jačanje kapaciteta ljudskih resursa i zajedničkih mreža institucija u lokalnim zajednicama, te kod lokalnih i privatnih aktera.

2.3 Specifični ciljevi

Strateški okvir za podršku sveukupnom cilju sastoji se od tri specifična cilja:

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 11:: Podrška stvaranju zajedničkih akcija i strategija čiji je cilj zaštita i procjena prirodnih resursa u oblasti.

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 22:: Promocija održivog razvoja pogranične oblasti u cilju stimulacije privrede i smanjenja izolovanosti oblasti.

SSppeecciiffiiččnnii cciilljj 33:: Ponovno uspostavljanje prekogranične saradnje putem jačanja prethodnih prekograničnih kontakata u privredi i kulturi.

Ova tri specifična cilja programa su u direktnoj vezi sa tri relevantne oblasti intervencije koje su zajedno odabrane kao ciljevi ovog prekograničnog programa u okviru IPA-e.

Prva je životna sredina. Selektivno iskorištavanje prirodnih resursa i promocija održivih aktivnosti obezbijediće podršku eksploataciji životne sredine kao vrijednog i efikasnog načina razvoja.

Druga oblast intervencije je privreda. Intervencije na ovom polju imaju za cilj stvaranje pogodnije poslovne klime, naročito u turizmu i poljoprivredi putem unapređenja zajedničkih usluga, prenosa stručnih znanja i iskustava i stimulacije pokretanja novih poslovnih poduhvata.

Treća oblast je društvena kohezija. Cilj programa je povezivanje ljudi, administrativnih tijela i drugih lokalnih aktera u svrhu ubrzavanja lokalnog privrednog i kulturnog razvoja i uklanjanja formalnih i neformalnih barijera prekograničnoj saradnji, putem zajedničkog određivanja i razrade zajedničkih strategija koje će promovisati ovu oblasti.

Program će takođe uzeti u obzir sljedeće osnovne principe:

- Jednake mogućnosti – širenje spektra razvojnih mogućnosti u korist onih kategorija ljudi sa ograničenim pristupom takvim mogućnostima: žene, mladi ljudi, siromašni, manjine;

- Održivost životne sredine i privrede – promocija intervencija koje se zasnivaju na principima zaštite, očuvanja i održivosti životne sredine, unapređenjem međusobnog odnosa između ekologije i privrede;

- Samoodrživost – promocija operacija koje imaju prednost održivosti. Posebna pažnja biće posvećena pokretanju jake mreže između lokalnih partnera i zainteresovanih strana u cilju povećanja dugoročne koristi.


Strana 29 od 53

3. Prioriteti i mjere

Prioriteti i mjere definisani u ovom prekograničnom programu sastavljeni su na takav način da poštuju i obezbjeđuju realizaciju konkretnih ciljeva. Posebno je utvrđen jedan prioritet u smislu intervencija u prekograničnoj saradnji. Prioritet II koncentrisan je na tehničku pomoć, kojom se obezbjeđuje djelotvorno upravljanje i realizacija programa.

Aktivnosti predviđene ovim programom izrađene su na osnovu SWOTanalize (prednosti, nedostataka, mogućnosti i prijetnji-Stregths, Weaknesses, Opportunities and Threats), te uzimanjem u obzir ograničene raspodjele finansijskih sredstava. Sufinansiranjem se garantuje poštovanje principa dodatnosti EU.

3.1 Prioritet I

Pružiti podršku stvaranju zajedničkog društveno-ekonomskog okruženja za ljude, zajednice i privrede programske oblasti

Uzimajući u obzir opseg intervencija i tri konkretna cilja, Prioritet I će se realizovati kroz tri različite mjere. Svaka od njih konkretno je usmjerena na određenu oblast intervencije koja je gore utvrđena.

3.1.1 Mjera I.1

Inicijative usmjerene na prekogranični privredni razvoj sa naglaskom na turistički i ruralni razvoj.

Objašnjenje:

Kao što je prikazano u SWOT analizi, povećanje privrednog razvoja programske oblasti zahtjeva uspostavljanje koordinisanih aktivnosti kojima se pomaže saradnja među kadrovima u svim sektorima i stvaranje osnovnih mehanizama i instrumenata kojima se podstiču ulaganja i pomaže privredni razvoj.

Većina intervencija kojima se povećava privredna saradnja odnosiće se na turistički, poljoprivredni i sektor životne sredine, i cilj će im biti iskorištavanje lokalnih prekograničnih mogućnosti. Pored ovoga, cjelokupne intervencije imaće uticaj i na povećanje mogućnosti zaposlenja u privatnom sektoru i mobilnost radne snage. Ovo mora biti osnaženo većom sposobnošću lica kako iz privatnog, tako i iz javnog sektora koja će učestvovati u analizi situacije na lokalnom nivou tokom razrade novih strategija, kao i u procesu donošenja odluka.

Na kraju, privredni razvoj mora se podržati putem malih ulaganja kojima se poboljšava postojeća infrastruktura koja će imati konkretan uticaj na usluge, turizam, poslovanje, trgovinu i transport u programskoj oblasti.

U nastavku se nalazi provizorna lista intervencija koje bi mogle biti kvalifikovane za ovu mjeru:

- Stvaranje poslovnih mreža i mehanizama prenosa stručnih znanja ponajviše u turističkom i poljoprivrednom sektoru;

- Razvoj novih turističkih proizvoda/usluga sa jasnim prekograničnim identitetom;- Izrada strategija, usluga i pratećih aktivnosti na polju poslovnog informisanja (kao što su

baze podataka, internet stranice) koje se odnose na preduzetnike aktivne u programskoj oblasti;


Strana 30 od 53

- Razvoj pružanja savjetodavnih usluga kod pokretanja preduzeća, poslovnog planiranja, prenosa tehnologija, patenata, potvrda, pravnih poslova, finansija i marketinških strategija (npr. novi proizvodi, označavanje i kvalitet);

- Razvoj odgovarajućih i održivih oblika turizma i poljoprivrede koja nije štetna po životnu sredinu;

- Utvrđivanje i razvoj altrnativnih privrednih djelatnosti (ekološka proizvodnja, tradicionalni zanati);

- Uspostavljanje i održavanje zajedničkih programa obuke putem kurseva , konferencija i seminara, te izrada zajedničkog plana i programa i standarda obuke;

- Unapređenje obučenosti radne snage u regionu i stručnih škola koje su od značaja za ekonomski razvoj pograničnog područja;

- Razvoj infrastrukture manjeg obima radi modernizovanja i opremanja pijaca, prostorija i objekata u cilju pokretanja malih preduzeća;

- Umrežavanje malih i srednjih preduzeća i uspostavljanje prekograničnih partnerskih grupacija;

- Razvoj infrastrukture manjeg obima kojom se poboljšava pristup oblasti;- Unapređenje komunalnih preduzeća koja pružaju podršku turističkom sektoru;- Prenos stručnih znanja i integracija razvoja institucija/sposobnosti, najviše u smislu

društvenih i privrednih pitanja;- Izrada zajedničkih strategija, prekograničnih planova transporta, studija i koncepata koji

služe kao osnova za veće investicije.

Mogući korisnici ove mjere mogli bi biti:

- lokalne vlade i njihove institucije;- udruženja opština;- razvojne agencije;- organizacije za pružanje pomoći lokalnim preduzećima;- kulturna udruženja;- nevladine organizacije;- organi javnog i privatnog sektora koje pružaju podršku radnoj snazi ;- mala i srednja preduzeća;- ustanove za stručnu i tehničku obuku .

Ova mjera će se provoditi kroz programe dodjele bespovratnih sredstava.

3.1.2 Mjera I.2

Inicijative usmjerene na unapređenje životne sredine ponajviše u cilju zaštite, promocije i raspolaganja prirodnim resursima.

Objašenjenje:

Kao što je istaknuto u analizi, programska oblast je dobro poznata po svojoj bogatoj, raznolikoj i dobro očuvanoj prirodi koja još nije u dovoljnoj mjeri iskorištena. Cilj ove mjere je da podrži zajedničke intervencije na zaštiti prirodnih resursa i unapređenju životne sredine da bi se obezbijedio održiv razvoj cijele programske oblasti. Ove aktivnosti će biti tijesno povezane sa razvojem turizma kao alternativne privredne djelatnosti.

Slijedi lista provizornih, kvalifikovanih aktivnosti, koja nije konačna:

- Zajednički istraživački projekti, studije, koncepti i aktivnosti na podizanju svijesti/obuci koje se odnose na zaštitu, promociju i raspolaganje prirodnim izvorima;

- Obrazovanje i prenos stručnih znanja u oblasti zaštite životne sredine;


Strana 31 od 53

- Očuvanje i unapređenje prirodne i kulturne baštine;- Unapređenje zajedničkog upravljanja i pomoćnih službi u oblasti raspolaganja vodama i

postupanja sa otpadom;- Izrada planova za sprečavanje zagađenja u pograničnom području i djelotvorni sistemi

nadgledanja kvaliteta vazduha, vode i zemljišta;- Razviti i povećati sposobnosti sprečavanja mogućih prirodnih katastrofa (uključujući

požare i poplave);- Izrada i provođenje politike korištenja obnovljivih izvora energije.


- državne vlasti/institucije koje imaju aktivnosti u programskoj oblasti;- lokalne vlade i njihove institucije;- razvojne agencije;- turističke i kulturne organizacije/udurženja;- organizacije (uključujući i NVO) za zaštitu prirode;- državne institucije odgovorne za raspolaganje vodama;- Protivpožarne/službe za vanredne situacije;- SME.

Ova mjera će se provoditi kroz programe dodjele bespovratnih sredstava. Tokom provođenja, posebno će se voditi računa o tome da se obezbijedi komplementarnost i isključe preklapanja sa ostalim programima koje sufinansira EU.

3.1.3 Mjera I.3

Ostvarivanje društvene kohezije i kulturne razmjene putem institucionalnih i intervencija putem ličnog kontakta and people-to-people interventions.

Objašnjenje:

Cilj ove mjere je da približi zajednice kroz dugoročna partnerstva i umrežavanje između organizacija građanskog društva, stručnih udruženja, lokalnih vlasti i institucija kao što su škole, fakulteti i istraživački centri.

Ova mjera će doprinijeti ostvarivanju kontakata na različitim nivoima i sektorima aktivnosti koji podstiču prekograničnu saradnju u oblasti privrede, kulture, obrazovanja i sporta.

Lista u nastavaku prestavlja samo sažetak koji provizorno navodi glavne programske aktivnosti:

- Aktivnosti kojima se pruža podrška društvenom i kulturnom protoku informacija i komunikaciji između zajednica u programskoj oblasti;

- Kulturne razmjene među mladima, umjetnicima, sportske aktivnosti, folklorni događaji i slične aktivnosti;

- Inicijative na obrazovanju i obuci, uključujući i širok spektar aktivnosti kao što su promovisanje mobilnosti građana, projekti inovativnog obrazovanja akademskih mreža , kao i promovisanje učenja tokom cijelog života za sve građane;

- Promotivni događaji na društvenom i privrednom polju, kao što su sajmovi i izložbe;- Ostale aktivnosti kojima se promoviše društveno uključivanje, uključujući razmjenu

informacija, zajediničke studije i istraživanja.



Strana 32 od 53

- lokalne vlade i njihove institucije;- razvojne agencije;- organizacije za pružanje pomoći lokalnim preduzećima;- kulturna udruženja;- nevladine organizacije;- organi javnog i privatnog sektora koji pružaju podršku radnoj snazi;- škole;- fakulteti;- univerziteti, uključujući i ustanove za stručnu i tehničku obuku.

Ova mjera će se provoditi kroz programe dodjele bespovratnih sredstava.

Detaljni kriterijumi odabira i dodjele bespovratnih sredstava za sve mjere u sklopu Prioriteta I biće navedeni u Pozivu za podnošenje prijedloga projekata-paketu dokumenata za prijavu projekta (Smjernice za podnosioce prijedloga). Predviđeno je da se pozivi za podnošenje prijedloga projekata objave u četvrtom tromjesječju 2008.

3.2 Prioritet II

Tehnička pomoć u cilju povećanja adminsitrativne sposobnosti upravljanja i realizacije programa CBC.

Komponentom tehničke pomoći, koja će činiti 10% finansijske raspodjele, podržaće se ove tri mjere. Cilj prioriteta TA je da obezbijedi djelotvorno, efikasno i trnasparentno upravljanje prekograničnim programom.

Mjera II.1 Upravljanje, nadgledanje i vrednovanje programa Tehnička pomoć će se koristiti radi pružanja podrške radu državnih Opertivnih struktura (Operating Structures-OS) i Zajedničkog nadzornog odbora (Joint Monitoring Committee-JMC), obezbjeđujući djelotvorno upravljanje i realizaciju programa, učešće na sastancima koji se odnose na program; kao i druge vrste optimalnog korištenja resursa. Ovo će se postići kroz uspostavljanje i rad Zajedničkog tehničkog sekretarijata (Joint Technical Secretariat-JTS) u Bosni i Hercegovini, te JTS-ove ispostave u Crnoj Gori (uključujući troškove plata osoblja, sem državnih službenika). JTS će biti zadužen za svakodnenvo upravljanje programom i biće odgovoran OS-ovima i JMC-u. JTS bi između ostalog trebao izraditi Smjernice poziva za podnošenje prijedloga projekata koje se odnose na podnosioce prijedloga, pod nadzorom Zajedničkog nadzornog odbora (JMC).

Indikativna lista kvalifikovanih aktivnosti u sklopu ove mjere može obuhvatati sljedeće:

Podršku Operativnim strukturama, Zajedničkom nadzornom odboru, Zajedničkim tehničkim sekretarijatima i svim drugim strukturama (npr. Upravnom odboru) koje učestvuju u upravljanju i realizaciji programa,

Uspostavljanje i funkcionisanje Zajedničkog tehničkog sekretarijata i njegove ispostave, uključujući i troškove plata osoblja (sa izuzetkom plata državnih službenika),

Troškovi učešća u različitim sastancima koji se odnose na realizaciju programa, Administrativni i operativni troškovi koji se odnose na realizaciju programa, uključujući i

troškove pripreme i nadgledanja programa, ocjenu i odabiru aktivnosti, organizaciju sastanaka nadzornog odbora, itd.

Pružanje pomoći mogućim korisnicima u pripremi prijava projekata i korisnicima u realizaciji projekta i izvještavanju


Strana 33 od 53

Mjera II.2 Informisanje o programu i njegovo promovisanje Konkretan cilj ove mjere je obezbijediti upoznatost državnih, regionalnih i lokalnih zajednica sa programom, i uopšte upoznatost stanovništva u programskoj oblasti. Njome se takođe pruža podrška aktivnostima usmjerenim na podizanje svijesti na nivou država da bi se građani u obje zemlje informisali o programu. Njome se, između ostalog, takođe mogu obuhvatiti priprema, prevod i distribucija informacija i promotivnog materijala koji se odnosi na program, uključujući i internet stranicu; organizovanje manifestacija; nadgledanje i vrednovanje programa.

Indikativna lista kvalifikovanih aktivnosti u sklopu ove mjere može obuhvatati sljedeće: Pripremu, prevod i distribuciju informacija i promotivnog materijala koji se odnosi na

program, uključujući i internet stranicu programa, Organizovanje javnih manifestacija (konferencija, seminara, radionica, itd.) Podizanje svijesti i obuka mogućih korisnika, uključujući i forume radi sklapanja partnerstava

Indikativni vremenski okvir i sredstva neophodna za provođenje mjera

Mjere Prioriteta II provodiće se kroz pojedinačni direktni sporazum o dodjeli bespovratnih sredstava bez poziva za podnošenje prijedloga projekata, koji će potpisati svaka od Delegacija EK i državni organi (koordinatori CBC-a ili Operativne strukture) u skladu sa članom 168.1 (c) Provedbenih propisa Finansijske uredbe. Predviđeno je da se bespovratna sredstva IPA-e dodijele u drugom tromjesječju 2008.

Radi efikasnog korištenja sredstava TA, potrebna je tijesna saradnja između državnih organa (Operativnih struktura, koordinatora CBC-a) zemalja učesnica. Za obje zemlje biće predviđen isti vremenski okvir da bi se obezbijedila usklađenost pruženih savjeta i dobra koordinacija radi realizacije projekta.

3.3 Pokazatelji ishoda i rezultata

Kriterijumi koji se koriste pri odabiru pokazatelja su sljedeći:

- Značaj za utvrđene prioritete i ciljeve;- Jasnost definisanja;- Lako prikupljanje i ugrađivanje u sistem nadgledanja;- Kvantifikacija prema utvrđenim ciljevima i, tamo gdje je to neophodno, utvrđenim

mjerilima.

3.3.1 Pokazatelji na nivou prioriteta

PPRRIIOORRIITTEETT II:: PPrruužžiittii ppooddrršškkuu ssttvvaarraannjjuu zzaajjeeddnniiččkkoogg ddrruuššttvveennoo--eekkoonnoommsskkoogg ookkrruužžeennjjaa zzaa lljjuuddee,, zzaajjeeddnniiccee ii pprriivvrreeddeeppooggrraanniiččnnee oobbllaassttii..

Tipologija Pokazatelj Cilj

Povećanje marketinških potencijala Rezultati Kvalitativni

Veći turistički potencijal Rezultati Kvalitativni

Unaprijediti održivi razvoj

pogranične oblasti radi

stimulisanja privrede i

smanjenja njene relativne

izolovanosti

Veće korištenje pristupa zajedničkog planiranja

kroz definisane zajedničke razvojne strategije i

instrumente privrednog razvoja Rezultati Kvalitativni


Strana 34 od 53

Bolje mogućnosti i veze SME-a Rezultati Kvalitativni

Osnaženo prekogranično tržište rada Rezultati Kvalitativni

Bolja komunalna preduzeća Rezultati Kvalitativni

Podizanje svijesti u oblasti zaštite životne sredine 4

Veće korištenje pristupa zajedničkog planiranja

kroz definisane zajedničke strategije zaštite i

valorizacije životne sredine Rezultati 2 projekta

Poboljšani instrumenti za raspolaganje vodama i

postupanje sa otpadom Rezultati Kvalitativni

Bolji pristup prirodnim i kulturnim resursima Rezultati Kvalitativni

Pružiti podršku pokretanju

zajedničkih aktivnosti i

strategija čiji je cilj zaštita i

valorizacija ekoloških

resursa oblasti

Unaprijeđeno raspolaganje prirodnim resursima Rezultati Kvalitativni

Veće međusobno razumijevanje Rezultati Kvalitativni

Povećati udio stanovništva koji učestvuje u

aktivnostima Rezultati 4%

Unaprijeđeni prekogranični odnosi između

institucija i učesnika iz privatnog sektora Rezultati Kvalitativni

Ponovno uspostavljena

prekogranična saradnja

kojom se jačaju prijašnji

prekogranični privredni i

kulturni kontakti

Veće korištenje pristupa zajedničkog planiranja Rezultati Kvalitativni


Strana 35 od 53

PPRRIIOORRIITTEETT IIII:: TTeehhnniiččkkaa ppoommooćć uu cciilljjuu ppoovveeććaannjjaa aaddmmiinniissttrraattiivvnneessppoossoobbnnoossttii uupprraavvlljjaannjjaa ii rreeaalliizzaacciijjee pprrooggrraammaa CCBBSS..


Broj instrumenata informisanja koji je aktiviran Ishodi 3

Broj ostvarenih manifestacija s ciljem informisanja Ishodi 10

% stanovništva koji je obuhvaćen informativnom kampanjom Ishodi 55%

Informativna kampanja

Broj objavljenih/distribuisanih materijala (brošure, CD-ovi, materijali u oblasti odnosa s javnošću)

Ishodi N/A

Broj uspostavljenih zajedničkih struktura Ishodi 3

Broj ljudi koji je prošao obuku Ishodi 10

Broj lokalnih opština koje učestvuju Ishodi 90%

Internet stranica Ishodi 1

Broj projekata kojima se upravlja Ishodi 53

Prekogranično upravljanje

Stopa uspješnosti odobrenih projekata Ishodi 75%


Strana 36 od 53

3.3.2 Pokazatelji ishoda na nivou mjera

MMjjeerraa II..11:: IInncciijjaattiivvee uussmmjjeerreennee nnaa pprreekkooggrraanniiččnnii pprriivvrreeddnnii rraazzvvoojj ssaannaaggllaasskkoomm nnaa oobbllaassttii kkoojjee ssee ooddnnoossee nnaa ttuurriissttiiččkkii ii rruurraallnniirraazzvvoojj..


Broj uspostavljenih mreža Ishodi 4

Broj institucija i organa koji učestvuju Ishodi 20

Broj organizovanih manifestacija Ishodi 12

Uspostavljanje

prekograničnih poslovnih i

institucionalnih mreža i

mehanizama prenosa

stručnih znanja Mala i srednja preduzeća obuhvaćena inicijativama Ishodi 20%

Broj intervencija Ishodi 3

Broj učesnika iz privatnog i javnog sektora Ishodi 24

Zajednička istraživanja,

studije, planovi i politike za

prekogranični privredni

razvoj, uključujući studije i

koncepte koji služe kao

osnova za velika ulaganja

Broj malih i srednjih preduzeća na koja su

intervencije usmjerene Ishodi 120


Broj malih i srednjih preduzeća koja imaju korist od intervencija Ishodi 170

Broj novih poslovnih inicijativa koje su realizovane Ishodi 25

Broj poslovnih udruženja koja učestvuju 9

% dobijenih dodatnih ulaganja Ishodi 3%

Izrada novih aktivnosti u

oblasti privredne saradnje

Postotak malih i srednjih preduzeća na koje se one

odnose Ishodi 5%

Broj intervencija kojima se pruža podrška

poslovnim aktivnostima i pristupačnosti oblasti Ishodi 3

Broj malih i srednjih preduzeća koja imaju korist od

intervencija Ishodi 220

Broj opština koje učestvuju Ishodi 15

Poboljšanje mogućnosti

zajedničkih aktivnosti

% dobijenih dodatnih ulaganja Ishodi 3%

Broj obuka Ishodi 4

Broj zaposlenih i nezaposlenih lica koji je prošao

obuku Ishodi 90Intervencije u oblasti obuke i

stručne obuke

Broj partnera i preduzeća koji učestvuju Ishodi 10


Strana 37 od 53

MMjjeerraa II..22:: IInniicciijjaattiivvee uussmmjjeerreennee nnaa uunnaapprreeđđeennjjee žžiivvoottnnee ssrreeddiinneeppoonnaajjvviiššee uu cciilljjuu zzaaššttiittee,, pprroommoocciijjee ii rraassppoollaaggaannjjaa pprriirrooddnniimmrreessuurrssiimmaa..


Broj intervencija na polju zaštite prirode Ishodi 4

Broj opština koje učestvuju Ishodi 40

Broj drugih učesnika Ishodi 15

Zajednička istraživanja,

studije, planovi i politike u

cilju zaštite, promocije i

raspolaganja prirodnim

resursima Procenat oblasti koja je obuhvaćena Ishodi 40%


Broj institucija koje učestvuju Ishodi 12Prenos stručnih znanja i

aktivnosti na obuci

Broj ljudi koji su prošli obuku Ishodi 80


Procenat oblasti koja je obuhvaćena Ishodi 30%

Unapređenje zajedničkih

mogućnosti raspolaganja

vodama i postupanja sa

otpadom, te poboljšanje

pristupačnosti prirodnih i

kulturnih resursa

Stanovništvo na koje se to odnosi Ishodi 40%


Broj opština koje učestvuju Ishodi 8Izrada zajedničkih sistema

unapređenja životne sredine

Broj partnera koji učestvuju Ishodi 5

MMjjeerraa II..33:: OOssttvvaarriivvaannjjee ddrruuššttvveennee ii tteerriittoorriijjaallnnee kkoohheezziijjee,, ttee kkuullttuurrnneerraazzmmjjeennee ppuutteemm iinnssttiittuucciioonnaallnniihh ii iinntteerrvveenncciijjaa ppuutteemm lliiččnnooggkkoonnttaakkttaa..


Broj projekata koji su aktivirani Ishodi 12

Broj organizovanih manifestacija Ishodi 6

Broj ljudi koji učestvuje Ishodi 5000

Broj korisnika koji učestvuju Ishodi 30

Broj uspostavljenih partnerstava Ishodi 5

Broj novih poslovnih inicijativa koje su pokrenute Ishodi 2

Društvene, kulturne i

privredne inicijative

Broj datih ideja o novim projektima Ishodi 7

Broj organizovanih kurseva i drugih inicijativa Ishodi 7

Broj ljudi koji je prošao obuku Ishodi 400Inicijative na polju

obrazovanja i obuke

Broj institucija koje učestvuju Ishodi 14


Strana 38 od 53

4. Usklađenost sa drugim programima

4.1 Programi u BiH Ovaj Program je u skladu sa osnovnim ciljevima i oblastima intervencije sljedećih državnih strateških dokumenata Bosne i Hercegovine:

- Strategija integracije BiH predstavlja osnovni dokument na kome će biti zasnovan cijeli proces pridruživanja EU. U njemu su navedeni osnovni ciljevi i načini djelovanja , te obuhvaćen skup opštih smjernica za rad državnih i entitetskih institucija i ostalih interesnih strana koje učestvuju u procesu integracije.

- Višegodišnji indikativni plan IPA-e predstavlja ključni strateški dokument za pružanje pomoći Evropske komisije BiH u skladu sa IPA, čiji je osnovni strateški cilj pružanje podrške zemlji u tranziciji od potencijalnog kandidata, zemlje kandidata, do članstva u EU. Osnovni prioritet i cilj prekograničnog programa u skladu su sa prioritetima i ciljevima koji su definisani u CBC komponenti MIPD-a za 2007-2009.

- Strategija provođenja decentralizovanog sistema provođenja u BiH – Cilj postojećeg dokumenta jeste da se pruži pomoć Odjelu za koordinisanje pomoći DEI i Ministarstvu finansija i trezora u izradi Mape puta za provođenje decentralizovanog sistema realizacije (Decentralised Implementation System-DIS) u BiH.

- Srednjoročna strategija razvoja (koja se ranije nazivala Strategijom za smanjenje siromaštva - Poverty Reduction Strategy Paper - PRSP) za Bosnu i Hercegovinu je srednjoročni dokument koji obuhvata period od 2004-2007. godine. Ova strategija se zasniva na postizanju tri krajnja strateška cilja: stvaranje uslova za održivi razvoj, smanjenje siromaštva i ubrzanje procesa evropskih integracija u Bosni. Ova Strategija takođe sadrži niz prioriteta po sektorima i odgovarajućih mjera. MTDS će biti zamijenjen Državnim planom razvoja (National Development Plan – NDP), koji se očekuje početkom 2008.

- Državni akcioni plan za zaštitu životne sredine (National Environmental Action Plan-NEAP), koji je pripremljen uz pomoć Svjetske banke paralelno u oba entiteta, predstavlja strateški dokument za planiranje održivog razvoja. Plan uključuje prioritetne projekte u oblasti životne sredine. Pored toga, već postoje mnogi Lokalni akcioni planovi za zaštitu životne sredine.

Cross-border Programme

Strana 39 od 53

4.2 Programi u Crnoj Gori Kao posljednja nezavisna država među zemljama Zapadnog Balkana, Crna Gora trenutno priprema državne programe, strategije i planove privrednog razvoja, zaštite životne sredine, prostornog planiranja i razvoja turizma. Ovaj prekogranični program je u skladu sa sljedećim dokumentima:

- Nacionalnom strategijom održivog razvoja Crne Gore, koja je izrađena u cilju suočavanja sa izazovima koje postavlja zaštita životne sredine i raspolaganje prirodnim resursima, privredni i društveni razvoj;

- Agendom ekonomskih reformi, kojim se navodi niz međusobno povazanih aktivnosti kojima će se transformisati crnogorska privreda;

- Master planovima za postupanje sa otpadnim vodama i čvrstim otpadom, kojima se obezbjeđuju uputstva za efikasnu kontrolu i smanjenje postojećeg zagađenja voda;

- Master planom za razvoj turizma, glavni strateški dokument u oblasti turizma kao glavnog pokretača razvoja privrede zemlje;

- Prostorni plan Republike Crne Gore, koji je trenutno u formi nacrta, a kojim se definiše korištenje prostora u cilju planskog razvoja do 2020.

Pored ovoga, on će biti u skladu sa budućim mapama puta ka provođenju decentralizovanogsistema realizacije i njegove uspostave.


Strana 40 od 53

PREDLOŽENI PRIORITET I MJERE

OOppššttii cciilljjUnaprijediti zajednički održivi razvoj prekograničnog područja, njegovih privrednih, kulturnih, prirodnih i ljudskih resursa i potencijala osnaživanjem kapaciteta ljudskih resursa i zajedničkih institucionalnih mreža među lokalnim zajednicama, te učesnicima iz lokalnog privatnog i javnog

sektora and local private and public actors.

KKoonnkkrreettaann cciilljj 11Pružiti podršku pokretanju

zajedničkih aktivnosti i strategija čiji je cilj zaštita i valorizacija ekoloških

resursa oblasti

Tehnička pomoć u cilju povećanja administrativne sposobnosti upravljanja i realizacije programa CBS

KKoonnkkrreettaann cciilljj 22Unaprijediti održivi razvoj

pogranične oblasti radi stimulisanja privrede i smanjenja njene relativne

izolovanosti.

KKoonnkkrreettaann cciilljj 33Ponovo uspostaviti prekograničnu saradnju kojom se jačaju prijašnji prekogranični privredni i kulturni

kontakti.

Ure

db

a IP

A-e

CB

C B

osn

a i H

erce

govi

na

iCrn

a G

ora

Promovisanje dobrosusjedskih odnosa, unapređivanje stabilnosti, bezbjednosti i prosperiteta u zajedničkom interesu svih predmetnih zemalja, te podsticanje njihovog skladnog, uravnoteženog i održivog razvoja

Promovisanje održivog privrednog i društvenog razvoja u pograničnim

područijima

Pozabaviti se zajedničim izazovima u oblastima kao što su životna sredina, prirodna

i kulturna baština, javno zdravstvo, te sprečavanje i borba protiv organizvoanog

kriminala

Obezbjeđivanje efikasnih i sigurnih

granica

Promovisanje zajedničkih aktivnosti malog obima u koje su uključeni lokalni učesnici iz pograničnih područja border regions

MMjjeerraa II..22Inicijative usmjerene na

unapređenje životne sredine ponajviše u cilju zaštite, promocije i raspolaganja prirodnim resursima

MMjjeerraa II..33Ostvarivanje društvene kohezije i

kulturne razmjene putem institucionalnih i intervencija

putem ličnog kontakta.

PPRRIIOORRIITTEETTIIII

MMjjeerraa II..11Inicijative usmjerene na prekogranični

privredni razvoj sa naglaskom na oblasti koje se odnose na turistički i

ruralni razvoj.

Pružiti podršku stvaranju društveno-ekonomskog okruženja za ljude, zajednice i privrede pogranične oblasti

PPRRIIOORRIITTEETTII


Strana 41 od 53

DIO III. FINANSIJSKE ODREDBE

1. Finansijski plan prekograničnog programa 2007 – 2009.

Bosna i Hercegovina Crna Gora

PRIORITETI Finansiranje iz Zajednice

Finansiranje od strane

države

Ukupno finansiranje

Stopa učešća Zajednice

Finansiranje iz Zajednice

Finansiranje od strane

države

Ukupno finansiranje

Stopa učešća Zajednice

(a) (b) (c) = (a)+(b) (d) = (a)/(c) (a) (b) (c) = (a)+(b) (d) = (a)/(c)1 –Privredni i društvenirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 –Tehnička pomoć 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

07.

UKUPNO 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

1 - Privredni i društvenirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 - Tehnička pomoć 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

08.

UKUPNO 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

1 - Privredni i društvenirazvoj 450,000 79,411 529,411 85% 540,000 95,294 635,294 85%2 - Tehnička pomoć 50,000 8,824 58,824 85% 60,000 10,588 70,588 85%20

09.

UKUPNO 500,000 88,235 588,235 85.00% 600,000 105,882 705,882 85.00%

Ukupno na kraju 1,500,000 264,705 1,764,705 1,800,000 317,646 2,117,646

Učešće Zajednice izračunato je u odnosu na dozvoljene rashode, koji se zasnivaju na ukupnim rashodima, koje su dogovorile zemlje učesnice i koji je naveden u prekograničnom programu. Učešće Zajednice na nivou ose prioriteta neće premašiti prag od 85% dozvoljenih rashoda. Sufinansiranje u sklopu ose prioriteta I obezbijediće krajnji korisnici bespovratnih sredstava, i ono može doći iz javnih i privatnih fondova. Krajnji korisnici bespovratnih sredstava treba da učestvuju sa najmanje 15 % ukupnih dozvoljenih troškova projekta, kako za projekte ulaganja, tako i za projekte izgradnje institucija. Sufinansiranje u sklopu ose prioriteta II obezbijediće državni organi.


Strana 42 od 53

DIO IV. ODREDBE O REALIZACIJI

Odredbe o realizaciji prekograničnog programa IPA za Bosnu i Hercegovinu - Crnu Goru u skladu su sa Uredbom Komisije (EC) br. 718/2007 (u daljem tekstu: Uredba o realizaciji IPA-e), provedbenoj Uredbi Savjeta (EC) br. 1085/2006 kojom se uspostavlja instrument za predpristupnu pomoć.

U skladu sa članom 10(2) Uredbe o realizaciji IPA-e, obje zemlje će upravljati programom prema modelu centralizovanog upravljanja, gdje će Delegacije Evropske komisije u tim zemljama biti ugovorni organi.

1. Strukture programa

1.1 Organizacione strukture na državnom nivou U skladu sa čl. 32(2) Uredbe o realizaciji IPA-e, državni koordinatori IPA-e (National IPA Co-ordinators-NIPAC) imenovali su koordinatora komponente II IPA-e.

U Bosna i Hercegovini: Direktorat za evropske integracije.

U Crnoj Gori: Sekretarijat za evropske integracije.

Koordinator komponente II IPA-e takođe predstavlja glavnu vezu između svake zemlje korisnice i Evropske komisije u pogledu svih pitanja koja se odnose na učešće te zemlje u svim programima u sklopu Komponente prekogranične saradnje IPA-e.

1.2 Operativne strukture na nivou programa Realizacija prekograničnog programa odvijaće se kroz Operativnu strukturu (OS) (čl. 139 Uredbe o realizaciji IPA-e) koja će biti postavljena u svakoj zemlji. To su:

Bosna i Hercegovina Republika Crna Gora

Direktorat za evropske integracijeSavjet ministaraTrg BiH 171000 Sarajevo

Sekretarijat za evropske integracije

Stanka Dragojevića 281000 Podgorica

OS svake zemlje tijesno će sarađivati u izradi programa i realizaciji relevantnih prekograničnih programa kojima se uspostavljaju zajednički mehanizmi koordinacije. OS će biti odgovorne za realizaciju programa u svojoj zemlji.

Operativne strukture su, između ostalog, zadužene za:

- Pripremanje prekograničnog programa u skladu članom 91 Uredbe o realizaciji IPA-e;- Pripremanje izmjena i dopuna programa o kojima će se raspravljati na sastancima

Zajedničkog nadzornog odbora (JMC);- Imenovanje svojih predstavnika u JMC;- Uspostavljanje Zajedničkog tehničkog sekretarijata (čl. 139.4 Uredbe o realizaciji IPA-e) i

davanje smjernica u njegovom radu;- Pripremanje i provođenje strateških odluka JMC-a, uz podršku Zajedničkog tehničkog

sekretarijata tamo gdje je to neophodno;


Strana 43 od 53

- Izvještavanje odgovarajućim NIPAC/koordinatorima komponente II IPA-e o svim askpektima koji se odnose na realizaciju programa;

- Uspostavljanje sistema, uz pomoć JTS-a, radi prikupljanja pouzdanih informacija o realizaciji programa i pružanje podataka JMC-u, koordinatoru komponente II IPA-e, i Komisiji;

- Obezbjeđivanje kvaliteta realizacije Prekograničnog programa zajedno sa Zajedničkim nadzornim odborom;

- Obezbjediti da korisnici bespovratnih sredstava adekvatno obezbijede napredak projekta i finansijsko izvještavanje (nadgledanje), te dobro finansijsko upravljanje (kontrolu);

- Slanje godišnjeg izvještaja i završnog izvještaja o realizaciji prekograničnog programa nakon provjere koju vrši JMC Komisiji i odgovarajućim državnim koordinatorima IPA-e;

- Organizovanje aktivnosti na informisanju i promovisanju radi podizanja svijesti o mogućnostima koje pruža prekogranični program, ili davanje mandata JTS-u da pruži podršku takvim aktivnostima ili da ih provodi;

- Provođenje nadgledanja – uz podršku Zajedničkog tehničkog sekretarijata tamo gdje je to neophodno – pozivanjem na pokazatelje u članu 94(1)(d) Uredbe o realizaciji IPA-e;

1.3Ugovorni organi Evropska komisija će biti ugovorni ogran (Contracting Authority-CA) u obje zemlje.

Bosna i Hercegovina Republika Crna Gora

Delegacije Evropske komisije u Bosni iHercegovini Dubrovačka 671000 SarajevoTel: +387 33 254 731Fax: +387 33 666 037

Delegacije Evropske komisije u Crnoj Gori

Podgorica

*Delegacija Evropske komisije u Crnoj Gori čije se uspostavljanje očekuje do kraja 2007.

U skladu sa članom 140(1) Uredbe o realizaciji IPA-e, Evorpska komisija ima svu odgovornost u obje zemlje za ex ante vrednovanje poziva za podnošenje prijedloga projekata i za funkcije dodjeljivanja bespovratnih sredstava, raspisivanje tendera, ugovaranje i plaćanje.

Odgovornosti ugovornih organa su, između ostalog, sljedeće:- Odobravanje dokumentacije koja se podnosi u sklopu poziva za podnošenje prijedloga

projekata;- Odobravanje sastava zajedničkih Upravnih odbora;- Odobravanje izvještaja o vrednovanju i liste projekata;- Učešće u Zajedničkom nadzornom odboru u savjetodavnoj ulozi;- Potpisivanje ugovora sa korisnicima bespovratnih sredstava, uključujući i revizije

budžeta (uz podršku koju, ako je to neophodno, pružaju OS i JTS);


Strana 44 od 53

1.4Zajednički nadzorni odbor U roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu prvog sporazuma o finansiranju koji se odnosi na program, zemlje korisnice će uspostaviti Zajednički nadzorni odbor u skladu sa članom 142 Uredbe o realizaciji IPA-e.

JMC predstavlja organ prekograničnog programa koji donosi odluke i sastoji se od predstavnika sa državnog, regionalnog i lokalnog nivoa zemalja korisnica, uključujući i predstavnike Operativnih struktura, te socio-ekonomske interesne strane u programskoj oblasti. Evropska komisije će učestvovati u radu JMC-a u savjetodavnom svojstvu.

JMC će se sastajati najmanje dva puta godišnje, na inicijativu zemalja učesnica ili Komisije, i njime predsjedava predstavnik jedne od zemalja učesnica koji se rotira.

Zajednički nadzorni odbor će na prvom sastanku sastaviti svoj pravilnik i usvojiti ga radi ispunjavanja svojih zadataka u skladu sa Uredbom o realizaciji IPA-e.

Odgovornosti Zajedničkog nadzornog odbora su, između ostalog, sljedeće:

- Nadgledanje izrade programa i djelotvorne realizacije programa;- Razmatranje i odobravanje kriterijuma za odabir aktivnosti koje se finansiraju

prekograničnim programom i odobravanje revizije tih kriterijuma u skladu sa potrebama programa;

- Periodično vrši reviziju napretka u ostvarivanju konkretnih (i kvantifikovanih) ciljeva programa na osnovu dokumenata koje podnesu Operativne strukture;

- Provjerava rezultate realizacije, posebno ostvarenje ciljeva koji su postavljeni u svakoj osi prioriteta i vrednovanja iz člana 57(4) i člana 141 Uredbe o realizaciji IPA-e;

- Provjerava godišnje i završne izvještaje o realizaciji prije nego što ih OS prenese odgvarajućm NIPAC-u i Komisiji (Čl. 144 Uredbe o realizaciji IPA-e);

- Odgovoran je za odabir operacija. Radi ovoga, ako bude neophodno (i od slučaja do slučaja), može povjeriti ovu funkciju Upravnom odboru (dati mu ulogu odbora za vrednovanje), čijeg člana treba da odrede Operativne strukture. Sastav Upravnog odbora odobrava Delegacija EK;

- Može predložiti svaku reviziju ili provjeru prekograničnog programa koji bi mogao omogućiti postizanja ciljeva iz člana 86(2) Uredbe o realizaciji IPA-e ili unaprijediti upravljanje programom, uključujući i finansijsko upravljanje;

- Razmatra i odobrava svaki prijedlog za izmjenu i dopunu sadržaja prekograničnog programa;

- Odobrava okvir zadataka JTS-a;


Strana 45 od 53

1.5Zajednički tehnički sekretarijat

U skladu sa članom 139(4) Uredbe o realizaciji IPA-e, OS će uspostaviti Zajednički tehnički sekretarijat (Joint Technical Secretariat-JTS) radi pružanja pomoći JMC-u i Operativnim strukturama u ispunjavanju njihovih odgovornosti. Opisi radnih mjesta članova JTS-a, kao i detaljan Pravilnik JTS-a zajednički će izraditi OS.

JTS-om zajednički upravljanju obje Operativne strukture.

Troškovi JTS-a i njegove ispostave sufinanisraju se u skladu sa budžetom tehničke pomoći programa pod uslovom da se oni odnose na zadatke kvalifikovane za sufinansiranje u skladu sa pravilima EU.

JTS je administrativni organ programa zadužen za njegovo svakodnevno upravljanje i administraciju.

JTS je smješten u Sarajevu, Bosna i Hercegovina, i imaće ispostavu u Nikšiću, Crna Gora. JTS će se sastojati od zaposlenih sa obje strane granice, na taj način obezbjeđujući različite, raznolike, jezičke sposobnosti, te konkretno/ciljno znanje. Ugovor sa osobljem trebaju sklopiti odgovarajuća OS.

Odgovornosti JTS-a i njegova ispostava:

JTS je administrativni organ programa zadužen za njegovo svakodnevno upravljanje. JTS će pomagati JMC-u i Operativnim strukturama u ralizaciji programa. On će, između ostalog, biti zadužen za sljedeće zadatke: - Obavljati funkcije sekretarijata za Operativne strukture i JMC, uključujući i pripremu i

slanje dokumentacije u pogledu sastanaka i zapisnika sa sastanaka (na dva ili više jezika ukoliko je neohodno);

- Uspostaviti, redovno održavati i ažurirati sistem nadgledanja (unošenje podataka na nivou programa i projekta);

- Pripremati i stavljati na raspolaganje sve dokumenate koji su neophodni za realizaciju projekta (opšte informacije na nivou programa, opšte informacije na nivou projekta, smjernice, kriterijume, primjena sakupljenih projektnih ideja, paket dokumenata za prijavu projekta-smjernice, kriterijume odabira projekta, podobnosti, obrasce za izvještavanje, ugovore);

- Voditi informativne kampanje, obuke, telefonske linije za pružanje pomoći i rubriku Pitanja i odgovori na internet stranici radi pružanja pomoći mogućim podnosiocima prijedloga u pripremi prijave projekta;

- Pružiti pomoć mogućim korisnicima u pronalaženju partnera i definisanju projekta;- Rukovoditi procesom poziva za podnošenje prijedloga projekata, uključujući prijem i

registraciju prijava projekata, vršenje početnog ocjenjivanja (npr. provjeriti da li je podnesena kompletna dokumentacija uz prijavu projekta i da li su ispunjeni kriterijumi podobnosti), i pripremiti dokumentaciju za proces vrednovanja;

- Postarati se da je sva relevantna dokumentacija neophodna za sklapanje ugovora na vrijeme dostavljena Delegacijama EK;

- Pripremiti standardizovane obrasce za prijavu projekata, procjenu, sklapanje ugovora, realizaciju, nadgledanje i izvještavanje na osnovu što većeg broja obrazaca i modela koji su uključeni u PRAG;


Strana 46 od 53

- Organizovati i upravljanti ad-hoc bazom podataka programa, na osnovu informacija koje se direktno prikupe tokom procesa poziva za podnošenje prijedloga projekata i onih koje redovno prenose Operativne strukture;

- Voditi zajedničke aktivnosti na informisanju i promovisanju u skladu sa smjernicama JMC-a i Operativnih struktura, uključujući i postavljanje i održavanje zvanične internet stranice programa;

- Pripremati, voditi i izvještavati o posjetama projektima u cilju nadgledanja;- Obezbjeđivati ulazne informacije za godišnje i završne izvještaje o prekograničnom

programu;- Planirati svoje aktivnosti u skladu sa planom rada koji na godišnjem nivou odobrava

JMC;

1.6Korisnici programa

Definicija glavnih korisnika i ostalih korisnika

U skladu sa članom 96(3) Uredbe za realizaciju IPA-e, ukoliko postoji nekoliko krajnjih korisnika aktivnosti u svakoj od zemalja učesnica, oni među sobom imenuju glavnog korisnika prije podnošenja prijedloga aktivnosti. Glavni korisnik preuzima odgovornosti koje su date u nastavku u pogledu realizacije aktivnosti.

Odgovornosti glavnih i ostalih korisnika

Odgovornosti glavnih korisnika

U skladu sa odredbama člana 96(3) Uredbe za realizaciju IPA-e, glavni korisnik preuzima sljedeće odgovornosti u dijelu aktivnosti koji se odvija u datoj zemlji:

Definiše svoje odnose sa krajnjim korisnicima koji učestvuju u dijelu aktivnosti koji se odvija u datoj zemlji u sporazumu koji, između ostalog, obuhvata odredbe kojima se garantuje dobro finansijsko upravljanje sredstvima koja se dodjele za aktivnost, uključujući i aranžmane za povrat iznosa koji se ne uplate na odgovarajući način;

Odgovoran je za obezbjeđivanje realizacije dijela aktivnosti koji se odvija u datoj zemlji;

Odgovoran je za prenos učešća koje Zajednica daje krajnjim korisnicima koji učestvuju u dijelu aktivnosti koji se odvija u datoj zemlji;

Obezbjeđuje da su rashodi koje predstave krajnji korisnici koji učestvuju u dijelu aktivnosti koji se odvija u datoj zemlji utrošeni u cilju realizacije aktivnosti i da odgovaraju aktivnostima koje su dogovorili krajnji korisnici koji učestvuju u aktivnosti.

Glavni korisnici iz zemalja učesnica obezbjeđuju tijesnu međusobnu saradnju na realizaciji aktivnosti.

Odgovornosti ostalih korisnika

Svaki korisnik koji učestvuje u aktivnosti: :- Učestvuje u aktivnosti - Odgovoran je za obezbjeđivanje realizacije aktivnosti koje su njegova odgovornost u

skladu sa planom projekta i sporazumom koji je potpisan sa glavnim korisnikom;- Sarađuje sa ostalim korisnicima koji su partneri u aktivnosti na njenom provođenju,

izvještavanju u cilju nadgledanja;


Strana 47 od 53

- Obezbjeđuje informacije koje radi revizije zatraže organi revizije koji su za to zaduženi;- Preuzima odgovornost u slučaju bilo kakve nepravilnosti u pogledu rashoda koji su

prijavljeni, uključujući i krajnju otplatu Komisiji;- Odgovoran je za mjere informisanja i komunikacije sa javnošću.

Funkcionalni glavni partner

U slučaju zajedničkih projekata (gdje glavni korisnici sa obje strane učestvuju i sa kojima ugovorni organi BiH i MNE odvojeno sklapaju ugovor), 2 glavna korisnika između sebe imenuju funkcionalnog glavnog partnera prije podnošenja prijedloga projekta.

Funkcionalni glavni partner je:

- Odgovoran za cjelokupnu koordinaciju aktivnosti rada na projektu sa obje strane granice;

- Odgovoran za organizovanje zajedničkih sastanaka partnera na projektu;- Odgovoran za izvještavanje JTS-a o cjelokupnom napretku koji je ostvaren na

zajedničkom projektu.


Strana 48 od 53

2. Izvršna pravila

2.1 Osnovni provedbeni propisi Prekograničnim programom finansiraju se zajedničke aktivnosti koje su zajednički odabrale zemlje učesnice putem jedinstvenog poziva za podnošenje prijedloga projekata kojim se obuhvata cijela programska oblast.

Odabrane aktivnosti obuhvataju krajnje korisnike iz obje zemlje koje sarađuju na najmanje jedan od sljedećih načina: zajednička izrada, zajednička realizacija, zajedničko zapošljavanje osoblja-i zajedničko finansiranje (čl. 95 Uredbe o realizaciji IPA-e).

JMC je odgovoran za odabir projekata.

Ugovorni organ zadužen je za davanje ugovora o dodjeli bespovratnih sredstava, kao i za ex-ante kontrolu procesa dodjele bespovratnih sredstava.

2.2 Poziv na podnošenje prijedloga projekata Postupci dodjele bespovratnih sredstava u skladu su sa opredbama Uredbe o realizaciji IPA-e (npr. članovi 95, 96, 140, 145, itd.)

Gdje je to primjereno, treba postupati u skladu sa postupcima PRAG-a i standardnim obrascima i modelima, osim ako prema odredbama Uredbe o realizaciji IPA-e i/ili zbog zajedničke prirode poziva nisu neophodne izmjene.

a) Priprema paketa dokumenata za prijavu projekta

1. JTS, kojeg nadgleda JMC, izrađuje jedinstveni Poziv za podnošenje prijedloga projekata, Smjernice za podnosioce prijedloga i obrazac zahtjeva, te ostale dokumente koji se odnose na provođenje programa za dodjelu bespovratne pomoći, kojima se objašnjavaju pravila u pogledu podobosti podnosilaca zahtjeva i partnera, vrste radnji i troškova, koji ispunjavaju kirterijume finansiranja i vrednovanja, poštujući u najvećoj mogućoj mjeri obrasce koji su predviđei PRAG-om;

2. Obrazac zahtjeva treba da obuhvati oba dijela projekta (sa obje strane granice između Bosne i Hercegovine/Crne Gore, tj. zajednički zahtjev), ali sa jasnom podjeljenošću aktivnosti i troškova na obje strane granice. Elementi koji su sadržani u paketu dokumenata prijedloga projekta (kriterijumi podobosti i vrednovanja, itd.) moraju biti u potpunosti u skladu sa odgovarajućim Sporazumom o finansiranju;

3. Po odobrenju JMC-a, odgovarajuća OS podnosi poziv za podnošenje prijedloga projekata, Smjernice za podnosioce prijedloga i njihove anekse odgovarajućoj Delegaciji EK radi usvajanja;

b) Objavljivanje jedinstvenog poziva za podnošenje prijedloga projekata

4. Prilikom pokretanja Poziva za podnošenje prijedloga projekata, OS uz pomoć JTS-a preuzima sve odgovarajuće mjere kojima se obezbjeđuje da poziv za prijedloge koji se objavljuje na državnom i regionalnom nivou dospije dođe do svih ciljnih grupa u skladu sa uslovima Praktičog vodiča. Dostupnost paketa dokumenata prijedloga projekta obezbjeđuje se postavljanjem na internet stranicu programa i internet stranice Delegacija EK (ugovorni organ), kao i u štampanoj formi. ;


Strana 49 od 53

5. JTS je zadužen za informativnu kampanju i odgovaranje na pitanja mogućih podnosilaca projedloga. JTS pruža savjete mogućim podnosiocima prijedloga projekta u razumijavanju i formulisanju tačnih obrazaca zahtjeva;

6. Pitanja i odgovori treba da budu dostupni na internet stranicama programa i Delegacija EK.

2.3 Odabir projekata nakon poziva za podnošenje prijedloga projekata Kako je navedeno u Uredbi o realizaciji IPA-e, podneseni prijedlozi projekata proći će kroz zajednički proces odabira. Vrednovanje projekata treba biti u skladu sa pravilima PRAG-a (Poglavlje 6.4.) koja su prilagođena putem odredbi Uredbe o realizaciji IPA-e (npr. član 140 o ulozi Komisije u odabiru aktivnosti)3.

Zajednički Upravni odbor, kojeg imenuje JMC, vrednovaće projekte prema kriterijumima koji su navedeni u paketu dokumenata prijedloga projekta i utvrdiće rang listu u skladu sa PRAG-om. Na osnovu toga, Zajednički nadzorni odbor potom donosi krajnju odluku o projektima koji će se preporučiti za finansiranje ugovornim organima (Delegacijama EK u Bosni i Hercegovini i u Crnoj Gori).

Osnovni koraci procedure trebaju biti sljedeći:- JTS prikuplja i registruje podnesene prijedloge projekata;- JMC je zadužen za vrednovanje prijedloga projekata u skladu sa kriterijumima

podobnosti. Međutim, onda kada je to neophodno, JMC može odrediti da Zajednički upravni odbor izvrši ocjenu poštovanja adminsitrativnih pravila i propisa, podobnosti, te da ocjenu tehničkog i finansijskog kvaliteta prijedloga;

- Članovi Zajedničkog upravnog odbora imenuju se isključivo na osnovu tehničke i profesionalne stručnosti u datoj oblasti. Delegacije EK potvrđuju sastav Zajedničkog upravnog odbora. Posmatrač kojeg imenuje Delegacija EK (ugovorni organ) može učestvovati u njegovim poslovima;

- Obje Operativne strukture mogu predložiti jednak broj spoljnih ocjenjivača koji se finansiraju iz odgovarajućih raspodjela sredstava TA;

- Upravni odbor ocjenjuje projekte prema uslovima i kriterijumima koji su utvrđeni u pozivu za podnošenje prijedloga projekata-paketu dokumenata prijedloga projekata, te u skladu sa procedurama PRAG-a;

- JMC od Upravnog odbora dobija izvještaj o vrednovanju i rang listu projekata, te glasa o usvajanju predložene rang liste. Članovi Upravnog odbora prisustvuju sastanku JMC gdje predstavljaju proces vrednovanja. JMC ima mogućnost da:

3 Uredba o realizaciji IPA-e za komponentu II između ostalog propisuje izvjestan stepen decentralizacije

u procesu vrednovanja i odabira, naime u zemljama korisnicama u kojima se upravlja sredstvima IPA-e u skladu sa centralizovanim pristupom (npr. gdje odbor za vrednovanje imenuju državni organi koji su u sastavu JMC-a, a ne Komisija, tj. ugovorni organ).


Strana 50 od 53

o Prihvati izvještaj o vrednovanju i preporuči ugovornim organima da sklope ugovor u pogledu odabranih projekata;

o Zatraži jedan krug ponovne provjere prijedloga projekata ukoliko potrebna većina članova sa pravom glasa, glasa za takav proces i pod uslovom da postoji jasnonaveden tehnički razlog koji utiče na kvalitet izvještaja o vrednovanju, tj. nije jasno kaku su projekti ocijenjeni i rangirani;

o Odbaci izvještaj o vrednovanju i listu projekata ukoliko postoji opravdan razlog da se sumnja u objektivnost ili kvalifikacije Upravnog odbora;

o JMC ni pod kakvim okolnostima nema pravo da promijeni bodovanje ili preporuke Upravnog odbora i ne smije da promijeni tabele sa vrednovanjem koje su ocjenjivači ispunili;

- Delegacije EK (ugovorni organi) odobravaju izvještaj o vrednovanju procesa odabira i konačnu listu bespovratnih sredstava koja će se dodijeliti. Ukoliko je potrebno, Delegacije EK mogu zatražiti pojašnjenja od JMC-a;

- JTS pismeno obavještava svakog podnosioca prijedloga o rezultatu procesa odabira;- Delegacije EK u svakoj zemlji daju ugovor o dodjeli bespovratnih sredstava

odgovarajućem glavnom korisniku svakog odabranog projekta.

3. Informisanje, promovisanje i pružanje savjeta Zemlje korisnice i državni koordinatori IPA-e na odgovarajući način obezbjeđuju informacije i objavljuju program i operacije uz pomoć JTS-a.

U skladu sa članom 90 Uredbe (EK, Euratom) br. 1605/2002, Komisija obajvljuje relevantne informacije o ugovorima. Komisija objavljuje rezultate tenderske procedure u Službenom glasniku Evrpske unije, na internet stranici EuropeAid-a i u drugim odgovarajućim medijima, u skladu sa postojećim procedurama ugovora koje se odnose na spoljne aktivnosti Zajednice.

Mjere na informisanju i promovisanju predstavljaju se u obliku plana komunikacije, prema kome je realizacija odgovornost odgovarajućih Operativnih struktura. Taj detaljni plan za informisanje i promovisanje JTS će predstaviti u obliku JMC-u (vidjeti u nastavku), i njime se jasno izlažu ciljevi i ciljne grupe, sadržaj i strategija mjera, te indikativni budžet koji se dobija u sklopu budžeta tehničke pomoći programa CBC-a.

Konkretne mjere na informisanju i promovisanju uglavnom će biti koncentrisane na:

- Obezbjeđivanje šire rasprostranjenosti prekograničnog programa (prevedenog na jezik zemalja korisnica) među interesnim stranama i mogućim korisnicima;

- Obezbjeđivanje promotivnog materijala, organizovanje seminara i konferencija, konferencija za štampu, te rad na internet stranici programa radi podizanja svijesti, interesa i podsticanje učešća;

- Obezbjeđivanje najboljeg mogućeg publiciteta u pogledu poziva za podnošenje prijedloga projekata;

- Objavljivanje liste krajnjih korisnika.

JTS će u saradnji sa JMC-om izraditi sveukupnu strategiju informisanja i promovisanja realizacije programa, te cjelokupan sistem odnosa s javnošću koji se odnosi na program:

- Izraditi i održavati internet stranicu; - Održavati neophodne odnose s javnošću i komunikaciju sa medijima; - Izraditi informativne i promotivne materijale; - Organizovati zajedničke seminare i konferencije posvećene razvoju projekta;


Strana 51 od 53

- Uključiti predstavnike Evropske komisije u aktivnosti na informisanju i promovisanju;- Imenovati osobu zaduženu za informisanje i promovisanje.


Strana 52 od 53

4. Finansijsko upravljanje U sklopu centralizovanog upravljanja, Evropska komisija će obavljati sve funkcije koje se odnose na raspisivanje tendera, sklapanje ugovora i plaćanje, na osnovu dokumenata koje dostave korisnici i u skladu sa pravilima sklapanja ugovora i nabavki iz Praktičnog vodiča za procedure sklapanja ugovora (Practical Guide to Contracting-PRAG).

JMC će obezbijediti postojanje pouzdanog kompjuterizovanog vođenja računovodstva, nadgledanja i finansijskog izvještavanja, koji će omogućiti adekvatnu reviziju.

Evropska komisija i državni organi revizije imaće ovlaštenje da vrše reviziju prekograničnog programa.

5. Nadgledanje i vrednovanje

5.1 Nadgledanje na nivou projekta

5.1.1. Ugovorne obaveze

Glavni korisnici šalju narativne, te finansijske prelazne i završne izvještaje svojim ugovornim organima u skladu sa standardnim uslovima svojih ugovora o dodjeli bespovratnih sredstava.

5.1.2. Izvještavanje na nivou prekograničnog projekta

Pored ostalog, tamo gdje je to potrebno, funkcionalni glavni partner projekta podnosi izvješaje o napretku projekta JTS-u, dajući pregled projektnih aktivnosti i dostignuća sa obje strane granice, te njihovu koordinaciju u skladu sa pokazateljima koji su definisani u zajedničkom prijedlogu projekta.

5.2 Nadgledanje projekta Na osnovu prikupljenih izvještaja o napretku projekta, JTS izrađuje zajednički izvještaj o realizaciji i podnosi ga radi provjere JMC-u.

Operativne structure zemalja korisnica Komisiji i državnim koordinatorima IPA-e šalju godišnji i završni izvještaj o realizaciji prekograničnog programa nakon provjere koju izvrši JMC.

Godišnji izvještaj podnosi se do 30. juna svake godine, a prvi put druge godine nakon usvajanja prekograničnog programa.

Završni izvještaj podnosi se najkasnije 6 mjeseci nakon završetka prekograničnog programa.

Sadržaj izvještaja u skladu je sa uslovima iz člana 144 Uredbe o realizaciji IPA-e.

5.3 Vrednovanje programa Vrednovanje se vrši u skladu sa članom 141 Uredbe o realizaciji IPA-e. Cilj vrednovanja je da unaprijedi kvalitet, djelotvornost i dosljednost pomoći koja se pruža iz sredstava Zajednice, te strategije i realizacije prekograničnih programa, vodeći računa o cilju održivog razvoja iodgovarajućim zakonskim propisima Zajednice koji se odnose na uticaj na životnu sredinu.

Ex-ante vrednovanje nije provedeno u skladu sa odredbama člana 141 u svjetlu principa proporcionalnosti.


Strana 53 od 53

Tokom programa, zemlje učesnice i/ili Evropska komisija vrše vrednovanja koja su povezana sa nadgledanjem prekograničnog programa posebno tamo gdje to nadgledanje otkrije znatno odstupanje od ciljeva koji su prvobitno utvrđeni ili tamo gdje se predloži revizija prekograničnog programa. Rezultati se šalju JMC-u za prekogranični program i Komisiji.

Vrednovanja vrše stručnjaci ili organi, interni ili eksterni. Rezultati se objavljuju u skladu sa pravilima koja se primjenjuju u pogledu pristupa dokumentima. Vrednovanje se finansira iz budžeta tehničke pomoći programa.

bosna i hercegovina – crna gora -...

Documents