brein in beeld · 2021. 1. 7. · brein in beeld je brein ziet eruit als een uit de kluiten...

32
Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen doen, het is teveel om op te sommen: ze reguleren tal- loze activiteiten in je lichaam, verwerken prikkels en zorgen ervoor dat je kunt denken, lachen, onthouden en nog veel meer. Hoe krijgt een weke massa van iets meer dan 1 kilogram dit voor elkaar? In deze lessenserie test je onder meer je eigen hersenen en kijk je naar het kinderbrein, puber- hersenen en oude kronkels. Soms letterlijk, want dankzij moderne beeldvormende technieken kunnen onderzoekers tegenwoordig in de hersenen van proefpersonen kijken. Je maakt kennis met een aantal belangrijke technieken en je zet deze in om verschillende hersenaandoeningen te onderzoeken. Aan het einde van deze lessenserie zet je een onderzoek op om te kijken naar de hersenen bij verliefdheid of seksualiteit. Zet je grijze massa aan het werk! Een kijkje in je hersenen

Upload: others

Post on 09-Mar-2021

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Brein in beeld

Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen doen, het is teveel om op te sommen: ze reguleren tal-loze activiteiten in je lichaam, verwerken prikkels en zorgen ervoor dat je kunt denken, lachen, onthouden en nog veel meer. Hoe krijgt een weke massa van iets meer dan 1 kilogram dit voor elkaar?

In deze lessenserie test je onder meer je eigen hersenen en kijk je naar het kinderbrein, puber-hersenen en oude kronkels. Soms letterlijk, want dankzij moderne beeldvormende technieken kunnen onderzoekers tegenwoordig in de hersenen van proefpersonen kijken. Je maakt kennis met een aantal belangrijke technieken en je zet deze in om verschillende hersenaandoeningen te onderzoeken. Aan het einde van deze lessenserie zet je een onderzoek op om te kijken naar de hersenen bij verliefdheid of seksualiteit.

Zet je grijze massa aan het werk!

Een kijkje in je hersenen

Page 2: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Je hersenen zijn een bijzonder orgaan. Ze veranderen fl ink na de geboorte, ook al komener niet veel hersencellen meer bij. Wat gebeurt er eigenlijk in je hersenen als je iets leert of meemaakt? Kinderen leren heel veel nieuwe dingen, maar meestel weten we niet veel meer uit onze kindertijd. In deze les kijk je naar de ontwikkeling van het jonge brein.

Opdracht 1. Netwerken

1. Schrijf een van je vroegste herinneringen op uit je kindertijd en geef aan waar je herin-nering mee te maken heeft (zoals leren of sporten).

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

2. Lees de volgende paragraaf uit het boekje:

Wolfskinderen (pag. 38)

3. Hoe denk je dat het komt dat je niet veel herinneringen meer hebt uit je vroegste kinder-tijd? Leg je antwoord uit.

.………………………………………………………………………………………………………..........

………………………………………………………………………………………………………...........

Jouw hersencellen, neuronen, zijn echte netwerkers. Ze staan in contact met een heleboel andere hersencellen en werken daarmee samen. Ze zenden signalen naar andere hersencellen die soms dichtbij liggen, maar ook helemaal aan de andere kant van je brein kunnen liggen. Hieronder zie je zo’n netwerkende neuron.

1Brein in beeld

Het jonge brein

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 2 >>

Page 3: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 3 >>

Figuur 1. De structuur van een neuron

4. Geef in fi guur 1 aan waar de volgende onderdelen zich bevinden:

axon cellichaam dendriet synaps

5. Geef in fi guur 1 de richting van prikkeloverdracht aan.

6. Lees de volgende stukjes tekst uit het boekje:

Een mens wordt geboren… (de tweede alinea op pag. 37) Snoeien in de hersenen (pag. 37-38)

De volgende grafi ek gaat over de ontwikkeling van de hersenen vanaf je geboorte totdat je vol-wassen bent. Bekijk de grafi ek en beantwoord de vragen die eronder staan. Overleg eventueel met een medeleerling.

Figuur 2: ontwikkeling van bepaalde hersengebieden

Page 4: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 4 >>

7. Het aantal hersencellen neemt niet veel toe na je geboorte. In de grafi ek zie je dat de synapsdichtheid wel fl ink toeneemt. Leg uit hoe dat kan.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

8. Het aantal synapsen neemt weer af naarmate je ouder wordt. Ondanks de afname van de synapsdichtheid op een bepaald moment, ga je als kind steeds beter presteren. Leg uit hoe dat komt.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 5: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 5 >>

Opdracht 2. In the picture

Het leren van nieuwe dingen heeft te maken met de communicatie tussen hersencellen en hersengebieden. Maar welke hersengebieden zijn er actief als je bijvoorbeeld terugdenkt aan een vroege herinnering of als je met iemand praat? Dit is terrein voor neuropsychologen; zij onderzoeken de relatie tussen gedrag en de bouw en werking van het brein. Twee belangrijke beeldvormende technieken die ze gebruiken zijn MRI en fMRI.

1. Vorm een tweetal met degene naast je.

2. Zoek in het boekje de paragrafen op over MRI en fMRI (pag. 13-18).

3. Pak de techniekentabel erbij en vul die samen in voor MRI en fMRI:

leg in kolom 2 uit op welke principes de technieken zijn gebaseerd schrijf in kolom 3 op waar de technieken informatie over geven noteer in kolom 4 twee voordelen van elke techniek geef in kolom 5 één nadeel van elke techniek zet in kolom 6 welke afbeelding van werkblad 1 Afbeeldingen is gemaakt met de betref-

fende techniek

Page 6: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

Opdracht 3. Hersenen met Stroop

De Stroop-test (spreek uit als ‘stroep’) is een voorbeeld van een neuropsychologische test. Neuropsychologen gebruiken dit soort testen om groepen proefpersonen te vergelijken.

1. Werk bij deze opdracht samen met degene naast je.

2. Lees hieronder de uitleg van de Stroop-test.

Uitleg Stroop-test

Spreek met degene naast je af wie proefpersoon 1 is en wie proefpersoon 2. Proefpersoon 1 begint met deel A van de taak. De ander houdt bij hoe lang het

uitvoeren van de taak duurt. Schrijf dit in onderstaand schema. Daarna voert proefpersoon 1 deel B van de taak uit. Ook nu houdt de ander bij hoe lang

het uitvoeren van de taak duurt. Noteer dit eveneens in onderstaand schema. Draai de rollen om. Nu voert proefpersoon 2 de taken A en B uit en houdt proefpersoon

1 de tijden bij.

3. Pak werkblad 2 Stroop-test erbij en voer nu samen de Stroop-test uit.

Schema voor tijden Stroop-test

Deel A Deel B

Proefpersoon 1 ................................ seconden ................................ seconden

Proefpersoon 2 ................................ seconden ................................ seconden

4. Welke situatie is moeilijker? Het benoemen van de kleuren bij deel A of bij deel B? Leg uit hoe dat volgens jou komt.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 6 >>

Page 7: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 7 >>

Opdracht 4. ADHD in the picture

De Stroop-test gaat over gerichte aandacht en het onderdrukken van een bepaalde reactie. Kinderen met ADHD hebben moeite met gerichte aandacht; ze vinden het vaak moeilijk zich te concentreren.

1. Lees de volgende paragrafen in het boekje:

Minder grote cortex, nucleus caudatus en kleine hersenen (pag. 73-74) De eerste alinea van Verwachtingscentrum (pag. 74)

De volgende grafi eken zijn het resultaat van groepen proefpersonen met en zonder ADHD die de Stroop-test hebben uitgevoerd.

Figuur 3:resultaten Stroop-test

2. Welke balk hoort bij de ADHD-groep en welke bij de controlegroep in de grafi eken? Schrijf dit op de x-assen van beide grafi eken.

3. Verklaar deze resultaten met behulp van de paragraaf Verwachtingscentrum uit het boekje.

………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………

Page 8: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T J O N G E B R E I N | P a g i n a 8

4. Je wilt je verklaring bij vraag 3 testen. Welke beeldvormende techniek zou je dan inzet-ten: MRI of fMRI? Licht je antwoord toe.

.………………………………………………………………………………………………………

.………………………………………………………………………………………………………

5. Je hebt hersenscans gemaakt van de proefpersonen. De hersenscans blijken je verkla-ring te bevestigen. Hoe kun je dat afl ezen? Licht je antwoord toe.

.………………………………………………………………………………………………………

.………………………………………………………………………………………………………

Page 9: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Brein in beeld

Ouderdom komt met gebreken, dat geldt ook voor de hersenen. Oudere mensen zijn niet meer zo fl exibel en vlug als vroeger en ze onthouden dingen op den duur ook minder goed. Misschien ken je daar zelf wel voorbeelden van in je eigen omgeving. In deze les kijk je naar hersenen die een dagje ouder worden.

In de eindopdracht ga je een onderzoek opzetten waarbij je kijkt naar de hersenen bij ver-liefdheid of seksualiteit. Welke rol spelen de hersenen daarbij en hoe kun je dat met moderne beeldvormende technieken laten zien?

Veel plezier!

Oude hersenen en een verliefd brein

Page 10: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Opdracht 1. Geheugentest

Je hebt als huiswerk voor deze les een geheugentaak samen met twee mensen ouder dan jij gedaan.

1. Vorm een groepje van vier leerlingen.

2. Voeg de resultaten van de geheugentaak per categorie bij elkaar. Er zijn drie leeftijdscategorieën:

< 25 jaar 25-50 jaar > 50 jaar

3. Bereken met je groep per categorie het gemiddelde aantal goede antwoorden. Maak een staafdiagram van het percentage goede antwoorden.

3Brein in beeld

Het oude brein

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 2 >>

Page 11: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 3 >>

Woordentaak

Persoon

4. Kun je hier iets uit afl eiden? Licht je antwoord toe met behulp van pagina 46 uit het boekje.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 12: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 4 >>

Opdracht 2. Grijze hersenen

1. Lees de volgende paragrafen in het boekje:

Witte en Grijze stof (pag. 20) Meer kans op kleine beschadigingen (pag. 47)

2. Bloedvatschade kan ontstaan door hoge bloeddruk. Noem drie leefstijlfactoren die de kans op hoge bloeddruk vergroten.

...………………………………………………………………………………………………....................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

Een vaak ernstig gevolg van bloedvatschade is een beroerte. Een beroerte kan ontstaan door een gescheurd of geblokkeerd bloedvat. Als iemand met een beroerte naar het ziekenhuis wordt gebracht, krijgt die persoon een CT-scan. Een MRI-scan zou beter zijn.

3. Waarom zou een MRI-scan beter zijn?Tip: gebruik het hoofdstuk Beroerte: op zoek naar afgestorven hersenweefsel (pag. 69-70).

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

4. Waarom krijgt de patiënt een CT-scan?

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 13: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 5 >>

Opdracht 3. In the picture

1. Vorm een tweetal met degene naast je.

2. Zoek in het boekje de paragraaf op over CT (pag. 31).

3. Pak de techniekentabel erbij en vul die samen in voor CT:

leg in kolom 2 uit op welke principes de techniek is gebaseerd schrijf in kolom 3 op waar de techniek informatie over geeft noteer in kolom 4 één voordeel van de techniek geef in kolom 5 twee nadelen van de techniek zet in kolom 6 welke afbeelding van werkblad 1 Afbeeldingen is gemaakt met de techniek

Page 14: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 6 >>

Opdracht 4. Breinquiz

Je hebt je de afgelopen lessen verdiept in jouw eigen hersenen en die van anderen. Je hebt ook kennisgemaakt met verschillende technieken waarmee je de hersenen kunt onderzoeken. Hierna ga je zelf een onderzoek opzetten. Maak eerst de breinquiz om je kennis te testen.

1. Er wordt wel eens gezegd dat jongeren creatiever zijn dan volwassenen. Wat zou een verklaring hiervoor kunnen zijn?

a. Jonge hersenen hebben meer grijze stof.b. Jonge hersenen hebben minder breinmassa.c. Jonge hersenen maken meer neurotransmitters aan.d. Jonge hersenen maken veel nieuwe verbindingen.

2. Tot welke leeftijd ontstaan er nieuwe verbindingen tussen je zenuwcellen?

a. tot je geboorteb. tot je ongeveer 12 bent c. tot je ongeveer 25 bent d. tot op hoge leeftijd

3. Net als de rest van je lijf, ontkomen ook de hersenen niet aan veroudering.Welke bewering is onjuist?

a. Oude hersenen hebben vaak kleine beschadigingen.b. Oude hersenen krimpen.c. Oude hersenen werken effi ciënter dan jonge hersenend. Oude hersenen zijn net zo actief als jonge hersenen.

Page 15: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 7 >>

4. Met welke scans zijn de afbeelding hieronder gemaakt?

A Ba. MRI-scan PET-scanb. fMRI-scan CT-scanc. CT-scan MRI-scand. PET-scan fMRI-scan

5. Multiple sclerose, MS, is een wittestofziekte. Wat is GEEN gevolg van wittestofziekte?

a. een tragere impulsgeleidingb. het verdwijnen van grijze stofc. het verdwijnen van myelined. neurologische afwijkingen

6. Een zesjarig kind is van de trap gevallen. In het ziekenhuis wil de arts kijken of er bloe-dingen zijn in de hersenen van het kind. Welke techniek wordt gebruikt?

a. fMRIb. MRIc. PETd. EEG

7. Waarom wordt bij voorkeur geen CT scan uitgevoerd bij een kind?

a. Kinderen mogen niet teveel aan straling blootstaan.b. Kinderen passen niet goed in de CT tunnel.c. Kinderhersenen zijn nog niet helemaal af.d. Alle bovenstaande antwoorden zijn goed.

A B

Page 16: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 8 >>

8. Op fMRI scans zie je gekleurde vlekken. Wat geven die vlekken precies weer?

a. bloedpropjes in hersengebiedenb. mate van doorbloeding van hersengebieden c. neurotransmitteractiviteit van hersengebiedend. vorm van hersengebieden

9. Alcoholgebruik kan mensen vrolijk, ontspannen, ongeremd, agressief of angstig maken. Op welke manier werkt alcohol in op de hersenen?

a. Alcohol heeft alleen een placebo-effect.b. Alcohol schermt myeline rondom de axonen af.c. Alcohol verbreekt verbindingen tussen neuronen.d. Alcohol verstoort een neurotransmittersysteem.

10. Je hebt met verschillende beeldvormende technieken kennisgemaakt. Geef voor onder-staande situaties aan welke techniek het best ingezet kan worden.

I Onderzoek doen naar de werking van een neurotransmittersysteem bij een eetstoornis.

………...………………………………………………………………………..……………….................

II Hersenactiviteit vergelijken tussen kinderen die wel en niet stotteren.

……...…………………………………………………………………………………………...................

III Structuurveranderingen zoeken bij mensen met ziekte van Parkinson.

………..…………………………………………………………………………………………................

IV Zoeken naar mogelijke bloedingen in de hersenen van iemand na een zwaar auto-ongeluk.

…………………………………………………………………………………………………..................

Page 17: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 9 >>

Eindopdracht. Brains in love

Je weet nu meer over hersenonderzoek en een aantal belangrijke beeldvormende technieken die daarbij gebruikt worden. In deze laatste opdracht zet je zelf een onderzoek op: je gaat kijken naar de hersenen bij verliefdheid of seksualiteit.

1. Werk samen met degene die naast je zit.

2. Brainstorm samen over hoe de hersenen bij verliefdheid en seksualiteit betrokken zijn. Maak eventueel een mindmap om op ideeën te komen.

3. Kies een onderwerp en bespreek hoe je dat met een techniek uit de techniekentabel kunt onderzoeken. Als dat niet lukt, kies dan een ander onderwerp.

4. Stel een concrete onderzoeksvraag op. De onderzoeksvraag is duidelijk en valt met een experiment te onderzoeken.

Onderzoeksvraag

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

5. Formuleer een hypothese bij je onderzoeksvraag. Een hypothese is een verwachting over de uitkomst van je onderzoek.

Hypothese

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

Page 18: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 1 0 >>

6. Kies één of meerdere technieken uit de techniekentabel. Leg uit waarom je die techniek(en) wilt inzetten in je onderzoek.

Methode – techniek

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

7. Je hebt natuurlijk proefpersonen nodig voor je onderzoek. Welke groep(en) mensen wil je gaan onderzoeken? Licht je antwoord toe.

Methode – proefpersonen

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

8. Hoe ziet het onderzoek eruit? Leg uit hoe je het onderzoek gaat uitvoeren. Geef ook aan of je ook andere onderzoeken doet, zoals interviews, tests of observaties.

Methode – werkwijze

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

Page 19: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T O U D E B R E I N | P a g i n a 11

9. In welk(e) hersengebied(en) denk je dat er misschien iets op de scans te zien zal zijn? Licht je antwoord toe met behulp van pagina 16 – 17 uit het boekje.

Literatuur

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

…………………………………………………………………………………………………...................

Page 20: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Brein in beeld

Hersenen stoppen niet zomaar met ontwikkelen. Tijdens je hele jeugd leert je brein er steeds meer bij. Sterker nog: pas rond je 25e levensjaar zijn de hersenen daar klaar mee. Jouw herse-nen zijn dus terwijl je dit leest volop in ontwikkeling!

Hormonen en andere boodschapperstoffen gieren bij pubers door het lijf; ook door de her-senen. Dat kan zich uiten in gedrag dat soms anders is dan mensen (zoals je ouders) van je gewend zijn. In deze les kijk je naar ontwikkelingen die in het puberbrein plaatsvinden. Veel plezier!

Puberhersenen onder de loep

Page 21: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Opdracht 1. Pubergedrag

1. Wat wordt gezien als typisch pubergedrag? Geef drie voorbeelden.

1……………………………………………………………………………………………………….........

2……………………………………………………………………………………………………….........

3……………………………………………………………………………………………………….........

2. Herken je hierin gedrag van jezelf of anderen? Geef een voorbeeld.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

3. Lees de volgende paragraaf in het boekje:

Irrationeel puberbrein (pag. 43-44)

4. Verklaar één van de voorbeelden van vraag 1 aan de hand van de tekst die je net hebt gelezen.

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

2Brein in beeld

Het puberbrein

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 2 >>

Page 22: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 3 >>

5. Vorm een groepje van vier leerlingen.

6. Lees de stellingen A, B, C en D en:

schrijf op waarom je het met de stellingen (on)eens bent; motiveer je antwoord met behulp van het boekje (pagina 43 en 44); geef aan of jullie hier unaniem hetzelfde over denken en leg uit waarom dat wel of niet zo

is.

A. School moet later beginnen voor leerlingen uit de onderbouw; hersenontwikkeling kost veel energie en daardoor moeten deze leerlingen langer kunnen slapen.

eens / oneens:

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

unaniem: ja / nee

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

B. De leeftijd voor een brommerrijbewijs moet omhoog. Jongeren gedragen zich nog te risicovol omdat de hersenen nog niet af zijn.

eens / oneens:

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

unaniem: ja / nee

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 23: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 4 >>

C. Jonge criminelen moeten mild berecht worden omdat ze niets kunnen doen aan hun risicovolle gedrag; dat komt door de ontwikkeling van hun brein.

eens / oneens:

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………………

unaniem: ja / nee

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

D. Er moeten meer kunstvakken komen op school; jongeren zijn namelijk heel creatief in deze periode van hun leven.

eens / oneens:

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

unaniem: ja / nee

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 24: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 5 >>

Opdracht 2. Stoffen met een boodschap

Tot na de puberteit wordt er in je hersenen gewerkt aan de netwerken tussen jouw neuro-nen. Communicatie tussen hersencellen verloopt via synapsen aan het uiteinde van neuronen. Neurotransmitters (‘boodschapperstoffen’) spelen daar een grote rol bij de communicatie. De neurotransmittersystemen ontwikkelen zich nog volop in je hoofd.

1. Hieronder staat een schematische weergave van een synaps. Zet de namen uit het lijstje bij de juiste nummers in de afbeelding.

Tip: gebruik de tekst en afbeelding op pagina 40 van het boekje.

Figuur 1: schematische weergave van een synaps

Je brein gebruikt verschillende typen neurotransmitters, zoals noradrenaline, dopamine en se-rotonine. Noradrenaline is nodig bij alertheid en aandacht. Dopamine speelt een rol bij belo-ning, motivatie en motoriek. Serotonine is belangrijk voor onder meer emotie, zelfvertrouwen, stemming, slaap en eetlust.

neurotransmitter neurotransmitter heropnamepomp neurotransmitter receptor post-synaptisch membraan pre-synaptisch membraan synapsspleet

1..............................................................

2..............................................................

3..............................................................

4..............................................................

5..............................................................

6..............................................................

Page 25: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 6 >>

Opdracht 3. In the picture

De signaaloverdracht door neurotransmitters is belangrijk voor het functioneren van de herse-nen. Wetenschappers kunnen signaaloverdracht onderzoeken met een techniek zoals PET.

1. Vorm een tweetal met degene naast je.

2. Zoek in het boekje de paragrafen op over PET (pag. 21-24 en 26-27).

3. Pak de techniekentabel erbij en vul die samen in voor PET:

leg in kolom 2 uit op welke principes de techniek is gebaseerd schrijf in kolom 3 op waar de techniek informatie over geeft noteer in kolom 4 één voordeel van de techniek geef in kolom 5 twee nadelen van de techniek zet in kolom 6 welke afbeelding van werkblad 1 Afbeeldingen is gemaakt met de techniek

Page 26: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

H E T P U B E R B R E I N | P a g i n a 7

Opdracht 4. Depressie in the picture

Bij onderzoek naar depressie wordt onder meer gekeken naar de biochemie van de herse-nen. Vooral het neurotransmittersysteem van serotonine wordt veel onderzocht. Antidepres-siva richten zich vaak op serotonine, zoals de SSRI’s (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors). Prozac is een bekend voorbeeld van een SSRI.

1. Lees het volgende stukje tekst in het boekje:

De tweede alinea van Merkerstoffen (pag. 67)

2. Op welke manier beïnvloeden SSRI’s de serotoninehuishouding?

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

3. Wat is het gevolg van een SSRI voor de concentratie van serotonine in de synapsspleet?

a. De concentratie serotonine blijft gelijk.b. De concentratie serotonine neemt af.c. De concentratie serotonine neemt toe.

4. Je maakt een PET-scan van iemand met een depressie en van iemand zonder depressie. Je kijkt daarbij naar de aanwezigheid van serotonine. Wat verwacht je dan te zien op de scans?

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

5. Wat verwacht je te zien als je PET-scans maakt van twee depressieve personen, waar-van een van de twee SSRI’s gebruikt?

………………………………………………………………………………………………………...........

………………………………………………………………………………………………………...........

Page 27: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

Hoe goed is jouw geheugen? En dat van mensen die ouder zijn dan jij? In deze opdracht ga jij samen met twee anderen een geheugentest doen.

1. Zoek twee mensen die in de volgende leeftijdscategorieën zitten:

tussen 25 en 50 jaar ouder dan 50 jaar

2. Je hebt voor het uitvoeren van dit geheugentaakje een computer nodig met internet. Ga naar de volgende website: http://www.mtcompany.com/Test_Jezelf/Geheugen_test.aspx

3. Lees de instructie die hieronder staat.

Instructie woordentest:

Als je op de website op ‘start’ drukt krijg je een scherm met 40 woorden te zien. Je krijgt 2 minuten de tijd om de woorden te onthouden. Zorg ervoor dat anderen niet

meekijken. Daarna verschijnen lege vakjes in het scherm. Vul in 4 minuten zoveel mogelijk woorden

in die je nog weet. Denk eraan hoofdletters te gebruiken als je die hebt gezien in het woord. Schrijf na afl oop onderaan deze pagina de score op.

4. Voer zelf de test als eerste uit. Probeer zoveel mogelijk woorden te onthouden. Laat de anderen niet meekijken! Noteer na afl oop je score in de tabel op de volgende pagina.

2Brein in beeld

Huiswerkopdracht. Woordentest

Page 28: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

L E S 2 | P a g i n a 2

5. Laat nu de anderen de woordentest doen. Vul ook hun scores in de tabel in.

Resultaten woordentest

6. Neem dit ingevulde papier mee naar de volgende les van Brein in Beeld.

Naam Leeftijd Aantal woorden goed

Page 29: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

TE

CH

NIE

KE

NT

AB

EL

| Pa

gin

a 1

>>

1. Techniek 2. Werking / principe 3. Geeft informatie over 4. Voordelen 5. Nadelen 6. Scan

EEG Elektroden op huid meten verschil in elektrische activiteit van zenuwcellen

Activiteit van hersencellen - veilig

- goedkoop

- kan bij kinderen

- snel

- geen plaatje van brein

- alleen gebieden dicht onder schedel meetbaar

E

MRI -

-

-

Hieronder staat de techniekentabel bij het lesmateriaal Brein in Beeld. In de linkerkolom staan de belangrijk-ste technieken genoemd die worden gebruikt bij mo-dern hersenonderzoek. Als voorbeeld is EEG (elektro-encefalografi e) al ingevuld.

Tijdens de lessenserie vul je voor de technieken die bij kolom 1 staan in de overige kolommen steeds het volgende in:

2. hoe de betreffende techniek werkt (op welk principe de techniek is gebaseerd);

3. waar de techniek informatie over geeft;4. twee voordelen bij MRI en fMRI, en één voordeel bij

PET en CT5. één nadeel bij MRI en fMRI, en twee nadelen bij PET

en CT;6. welke scan van werkblad 1 Afbeeldingen is gemaakt

met de techniek.Techniekentabel

Page 30: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

TE

CH

NIE

KE

NT

AB

EL

| Pa

gin

a 2

fMRI -

-

-

PET - -

-

CT - -

-

Page 31: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

W E R K B L A D 1 | P a g i n a 1

Afbeeldingen bij techniekentabelWerkblad 1 bij Brein in Beeld

A. B.

C.

E.

D.

Page 32: Brein in beeld · 2021. 1. 7. · Brein in beeld Je brein ziet eruit als een uit de kluiten gewassen walnoot, niet veel groter dan twee gebalde vuisten tegen elkaar. Wat de hersenen

B r e i n i n B e e l d

W E R K B L A D 2 | P a g i n a 1

Stroop-testWerkblad 2 bij Brein in Beeld

Deel A

Zeg steeds de kleur van het woord hardop.

blauw rood geel groen oranje paars roze paars groen rood oranje roze geel groen rood geel geel roze paars oranje rood geel blauw groen rood oranje blauw roze paars geel roze oranje rood geel groen paars blauw

Deel B

Zeg steeds de kleur van het woord hardop.

rood geel blauw paars roze groen oranje blauw rood paars roze groen geel oranje geel paars roze groen blauw rood geel groen paars rood roze geel oranje rood geel groen roze geel rood paars blauw oranje