Het brein van de therapeut (II)Het brein van de therapeut (II) a brain-based approacha brain-based approach

17 mei 201317 mei 2013

John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen

(Haarlem)(Haarlem)

Gehanteerde literatuurGehanteerde literatuur

1)1) Het Gelaagde Brein; reflectie en Het Gelaagde Brein; reflectie en discipline bij het werken aan verandering; discipline bij het werken aan verandering; Martin AppeloMartin Appelo

2)2) Mindsight; de psychologie van het nieuwe Mindsight; de psychologie van het nieuwe bewustzijn; Daniel Siegelbewustzijn; Daniel Siegel

3)3) Mijn Brein is niet Jouw Brein;Mijn Brein is niet Jouw Brein; Richard Davidson & Sharon BegleyRichard Davidson & Sharon Begley

Waar bent u?Waar bent u?

Waar bent u?Waar bent u?

Hier bevindt u zich.

Wat gebeurt er in het brein van de Wat gebeurt er in het brein van de therapeut in relatie tot zijn patiënt?therapeut in relatie tot zijn patiënt?Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006

Niets is wat het lijkt…Niets is wat het lijkt…

Het Brein van de TherapeutHet Brein van de Therapeut

1)1)Heb kennis van het breinHeb kennis van het brein2)2)Zorg voor veiligheidZorg voor veiligheid3)3)Maak contactMaak contact4)4)Stem afStem af5)5)Vermijd langdurige stressVermijd langdurige stress6)6)Ken je emotionele stijlKen je emotionele stijl7)7)ReflecteerReflecteer8)8)Doe niks Doe niks 9)9)MediteerMediteer

The Healthy Mind PlatterThe Healthy Mind PlatterNeuroLeadershipjournal 4; 2012NeuroLeadershipjournal 4; 2012David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica PaynePayne

KENNIS VAN HET KENNIS VAN HET BREIN BREIN

HOE ZET JE HET IN VOOR HOE ZET JE HET IN VOOR JE EIGEN ONTWIKKELING JE EIGEN ONTWIKKELING EN/OF NAAR JE PATIENT?EN/OF NAAR JE PATIENT?

De drie lagen van het BreinDe drie lagen van het BreinHet gelaagde brein; Martin Appelo, 2011Het gelaagde brein; Martin Appelo, 2011

“Het is (on)verantwoord”

“Ik vind het gewoon (niet) lekker” “Ik ben het (niet) zo gewend”

Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo gewend is…gewend is…

ReptielenbreinOverleven

Geen woordenGeen gevoel

Nieuwe reacties:via klassieke conditionering

Het limbische brein; als iets lekker voelt Het limbische brein; als iets lekker voelt gaan we ermee door gaan we ermee door

Limbische BreinReacties aangeboren en

deels aangeleerd

Nieuwe reacties :via operante onditionering

Limbische Brein;Handelt op principe van

beloning en straf

Geen woorden

Emoties spelen altijd rol

Neocortex: verantwoord ?Neocortex: verantwoord ?

Corticale BreinWe denken na en geven

woorden aan dat wat gebeurt

Geen belang bij directe behoeftenbevrediging

We doen dingen passend bij principes en overtuigingen

Nieuwe reacties: via redeneren

De drie lagen van het BreinDe drie lagen van het BreinHet gelaagde brein; Martin Appelo, 2011Het gelaagde brein; Martin Appelo, 2011

“Het is (on)verantwoord”

“Ik vind het gewoon (niet) lekker” “Ik ben het (niet) zo gewend”

Het brein in de palm van je handHet brein in de palm van je handDan Siegel, Mindsight 2009Dan Siegel, Mindsight 2009

Het brein in je handHet brein in je hand

Geen goede communicatie tussen rationele Geen goede communicatie tussen rationele

brein(vingers) en limbische brein (duimbrein(vingers) en limbische brein (duim))

LOW ROAD LOW ROAD HIGH ROADHIGH ROAD

Hoe bedreigender of bekender; hoe Hoe bedreigender of bekender; hoe korter de routekorter de route

The ‘low’ road or ‘high’ road?The ‘low’ road or ‘high’ road?

““High road” informatieverwerkingHigh road” informatieverwerking Siegel and Hartzell, Parenting from the Inside Out, 2008Siegel and Hartzell, Parenting from the Inside Out, 2008

Integrative functioning:High-road processing allows for mindfulness, flexibility inour responses and an integrating sense of self awareness. The high road involves the prefrontal cortex in its processes.”

““Low road” informatieverwerkingLow road” informatieverwerking

3) Hoe bedreigender of bekender; 3) Hoe bedreigender of bekender; hoe korter de routehoe korter de route

REFLECTEERREFLECTEER

VAN REFLEXEN NAAR VAN REFLEXEN NAAR REFLECTIE OP JE REFLECTIE OP JE AUTOMATISCHE PILOOTAUTOMATISCHE PILOOT

Ken je je sterke en zwakke kanten / eigenaardigheden goed?Welk onbevredigend patroon herhaal je keer op keer

Vooral bij nieuwe taken, onverwachte niet Vooral bij nieuwe taken, onverwachte niet acuut gevaarlijke incidenten en bijzondere acuut gevaarlijke incidenten en bijzondere gebeurtenissen gaat licht aan in neocortexgebeurtenissen gaat licht aan in neocortex

ONGEZONDE GEWOONTES

KLACHTEN

PROBLEMEN

AUTOMATISCHE PILOOT !!

STOP DE AUTOMATISCHE STOP DE AUTOMATISCHE PILOOTPILOOT

LEER ZIJN WERKWIJZELEER ZIJN WERKWIJZE

REFLECTEERREFLECTEER

Resultaat van reflectie is een plan om oude, Resultaat van reflectie is een plan om oude, probleemgerelateerde reflexen te vervangen probleemgerelateerde reflexen te vervangen door nieuwe welzijnsgerelateerde reactiesdoor nieuwe welzijnsgerelateerde reacties

REFLECTIE

Van reflex naar reflectieVan reflex naar reflectie

EMOTIONELE STIJLEMOTIONELE STIJL

Is Prefrontale Cortex betrokken bij Is Prefrontale Cortex betrokken bij emoties?emoties?

Richard Davidson & Sharon BegleyRichard Davidson & Sharon BegleyMijn Brein is niet Jouw Brein, 2012 Mijn Brein is niet Jouw Brein, 2012

Onderzoek naar de effecten van meditatie heeft aangetoond dat mentale trainingBepaalde patronen van hersenactiviteit kan veranderen en empathie, compassie en welzijn kan versterken

Lang is gedacht dat het limbische systeem de zetel van de Lang is gedacht dat het limbische systeem de zetel van de emotie was; in werkelijkheid is de cortex ook bepalend voor emotie was; in werkelijkheid is de cortex ook bepalend voor onze emotionele gesteldheid en stemmingonze emotionele gesteldheid en stemming

Regulatie van emotionele impulsenRegulatie van emotionele impulsenBuckholtz en Meyer-Lindenberg(2008)Buckholtz en Meyer-Lindenberg(2008)

Meditatie= “vertrouwd raken”Meditatie= “vertrouwd raken”( Sanskriet)( Sanskriet)

Meer vertrouwd raken met je Emotionele Stijldaarna transformeren…

Welke emotionele Welke emotionele stijlen zijn actief?stijlen zijn actief?

Mijn Brein is niet Jouw BreinMijn Brein is niet Jouw BreinRichard Davidson & Sharon Begley 2012Richard Davidson & Sharon Begley 2012

Zes dimensies van de emotionele stijluit systematisch onderzoek naar neurale basis van emoties Richard Davidson; 2012

1)Veerkracht: 1)Veerkracht: signalen van de PFC naar de amygdala en van de signalen van de PFC naar de amygdala en van de amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein zich herstelt van een schokkende ervaring.zich herstelt van een schokkende ervaring.

Emotieregulatie via Prefrontale CortexEmotieregulatie via Prefrontale CortexDavidson, RJ; Emotion and affective style: hemisferic Davidson, RJ; Emotion and affective style: hemisferic substrates. Psychological science, 3,1992substrates. Psychological science, 3,1992

Grotere activiteit rechter Grotere activiteit rechter prefrontale cortex wordt prefrontale cortex wordt geassocieerd met geassocieerd met negatieve emoties als negatieve emoties als verdriet, angst, verdriet, angst, bezorgheid, bezorgheid, vermoeidheid.vermoeidheid.(Davidson, 1982 , (Davidson, 1982 , 2006 ;Siegel, 2007)2006 ;Siegel, 2007)

Emotieregulatie via Prefrontale CortexEmotieregulatie via Prefrontale Cortex

Grotere activiteit Grotere activiteit linker prefrontale linker prefrontale cortex wordt cortex wordt geassocieerd met geassocieerd met positieve emoties als positieve emoties als geluk, vreugde, geluk, vreugde, alertheid en vitaliteitalertheid en vitaliteit..(Davidson 1982; Kabat-Zinn, (Davidson 1982; Kabat-Zinn, 2006; Siegel, 2007)2006; Siegel, 2007)

De mate van activiteit in de PFC links van een veerkrachtig persoon kan wel 30 maal zo groot zijn als bij iemand die niet veerkrachtig is.

Amygdala-PFC verbindingenAmygdala-PFC verbindingenMJ Kim; MJ Kim; J Neurosci. 2009 September 16; 29(37): 11614–11618J Neurosci. 2009 September 16; 29(37): 11614–11618

Hoe meer witte stof er zit tussen de Amygdala en de PFChoe veerkrachtiger je bent…

Mensen die langzaam van tegenslag Mensen die langzaam van tegenslag herstellen zijn er minder signalen tussen de herstellen zijn er minder signalen tussen de Amygdla en de PFCAmygdla en de PFC

Veroorzaakt door:Veroorzaakt door:1)1)Lage activiteit PFCLage activiteit PFC2)2)Gebrek aan verbindingen tussen PFC van Gebrek aan verbindingen tussen PFC van

de Linker hersenhelft en de Amygdalade Linker hersenhelft en de Amygdala

NB hoop door neuroplasticiteit!!NB hoop door neuroplasticiteit!!

Left anterior shift in emotion-regulating Left anterior shift in emotion-regulating circuits of the Prefrontal Cortexcircuits of the Prefrontal Cortex

Richard Davidson, 2003Richard Davidson, 2003

Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan

Sneller herstel van negatieve gevoelens

2) Instelling:2) Instelling:Het vermogen om (positieve) emoties in Het vermogen om (positieve) emoties in stand te houdenstand te houden

Speelt rol bij motivatieen opwekken van gevoel van beloning

Nog niet stoppenVolhouden!!

Reduced capacity to sustain positive emotion in major Reduced capacity to sustain positive emotion in major depression reflects diminished maintenance of fronto-depression reflects diminished maintenance of fronto-striatal brain activation.striatal brain activation.

Heller ASHeller AS, ,

3) Sociale intuïtie:3) Sociale intuïtie:hoge act. in de fusiforme gyrus en hoge act hoge act. in de fusiforme gyrus en hoge act in de amygdala bij een sociaal-intuïtief breinin de amygdala bij een sociaal-intuïtief brein

Gespecialiseerd in het herkennen van gezichten

De rol van oxytocineDe rol van oxytocine

• PrairiemoelwuisPrairiemoelwuis • BergwoelmuisBergwoelmuis

Monogaam

Polygaam

Gevoeligheid amygdalaGevoeligheid amygdala

RECEPTOREN TESTOSTERO

N

RECEPTOREN

OXYTOCINE

RECEPTOREN STRESSHORMOON CORTISOL

Trust-Building Hormone Short-Circuits Fear Trust-Building Hormone Short-Circuits Fear In HumansIn Humans

Press Release • December 07, 2005Press Release • December 07, 2005

AMYGDALA

4) Zelfbewustzijn:4) Zelfbewustzijn:de insula ontvangt signalen van de de insula ontvangt signalen van de inwendige organeninwendige organen

Ben je je bewust van jeinnerlijke gesteldheid?

De insula betrokken bij basale emoties als De insula betrokken bij basale emoties als afkeer, angst en woede en bijafkeer, angst en woede en bijpijnervaring en pijnervaring en emotionele empathie emotionele empathie

((Rizzolatti & Craighero, 2003)Rizzolatti & Craighero, 2003)

The insula is commonly activated during The insula is commonly activated during tasks of interoceptive awarenesstasks of interoceptive awarenessCraig, 2003Craig, 2003

Insula

1

2

Kaart van interne organen

LichaamsbewustzijnLichaamsbewustzijn

• Het vermogen om subtiele van Het vermogen om subtiele van lichaamssensaties op te merkenlichaamssensaties op te merken

• Hogere activiteit insula hoort bij groter Hogere activiteit insula hoort bij groter bewustzijn fysieke gewaarwordingen en bewustzijn fysieke gewaarwordingen en emotiesemoties

• Te hoge activiteit mbt eigen gevoelens en Te hoge activiteit mbt eigen gevoelens en pijn van anderen: Burn-Out!!pijn van anderen: Burn-Out!!

• Voorwaarde voor empathieVoorwaarde voor empathie

5) Fijngevoeligheid voor je omgeving:5) Fijngevoeligheid voor je omgeving:aanvoelen wat ‘gepast’ is of niet..aanvoelen wat ‘gepast’ is of niet..( de naar buiten gerichte versie van Zelfbewustzijn)( de naar buiten gerichte versie van Zelfbewustzijn)

Tijdelijke opslagplaats van korte termijnherinneringen die hij voorbereidt op de opslag in langetermijngeheugen

Reguleren van gedragsinhibitieals reactie op verschillende omgevingen (PTSS)

PFC

6) Aandacht6) AandachtBen je in staat om niet afgeleid te worden door Ben je in staat om niet afgeleid te worden door bepaalde emoties en je aandacht vast te houden bepaalde emoties en je aandacht vast te houden bij datgene waarmee je bezig was?bij datgene waarmee je bezig was?

DorsolateralePrefrontale Cortex (DLPFC)

Anterior Cingulate Cortex (ACC)

Twee vormen van aandachtTwee vormen van aandachtSelectieve aandachtSelectieve aandacht

Open, niet oordelende aandachtOpen, niet oordelende aandacht

MEDITEERMEDITEER

WEES MINDFULWEES MINDFUL

Wetenschappelijk gevalideerde Wetenschappelijk gevalideerde voordelen meditatievoordelen meditatie

Sarah Lazar, 2011Sarah Lazar, 2011

Afname stressAfname stressVermindering symptomen bij:Vermindering symptomen bij:

- depressie- depressie- angststoornissen- angststoornissen- pijn- pijn- slapeloosheid- slapeloosheid

Vermogen om aandacht te richten en bewaren Vermogen om aandacht te richten en bewaren neemt toeneemt toe

Kwaliteit van leven stijgtKwaliteit van leven stijgt

Jongleren verandert het brein in 3 maandenJongleren verandert het brein in 3 maanden

Kan meditatie (mindfulness) het brein ook Kan meditatie (mindfulness) het brein ook veranderen?veranderen?

Insula activatie neem toe na meditatie;van Insula activatie neem toe na meditatie;van belang voor de ‘awareness’ van jezelf in je belang voor de ‘awareness’ van jezelf in je lichaamlichaam Farb et all, 2007Farb et all, 2007

Structurele veranderingen in breinStructurele veranderingen in breinvan ‘state’ naat ‘trait’ ..van ‘state’ naat ‘trait’ ..

Soc Cogn Affect Neurosci. 2008 March; 3(1): 55–61.Soc Cogn Affect Neurosci. 2008 March; 3(1): 55–61.

Concentratie grijze stof van de mediale prefrontale cortex correleert met de hoeveelheid uren meditatie.

TEDxCambridge - Sara Lazar on how TEDxCambridge - Sara Lazar on how meditation can reshape our brainsmeditation can reshape our brainshttp://www.youtube.com/watch?v=m8rRzTtP7Tchttp://www.youtube.com/watch?v=m8rRzTtP7Tc

Hoeveelheid grijze stof verandert na Hoeveelheid grijze stof verandert na mindfulness meditatie in training van 8 mindfulness meditatie in training van 8 weken (MBSR)weken (MBSR) Psychiatry Research: Neuroimaging; Psychiatry Research: Neuroimaging;

BK Hölzel et all,, 2011BK Hölzel et all,, 2011

Helpt bij leren engeheugenReguleert emoties

Minder grijze stof bij depressie en Post traumatische Stress Stoornis

BK Hölzel et all 2011

PerspectiefEmpathie en compassieAwareness van je lchaam

Afname grijze stof amygdala na mindfulness Afname grijze stof amygdala na mindfulness trainingtraining

Hölzel et all, Hölzel et all, SCAN (2010) 5,11^17SCAN (2010) 5,11^17

INTEGRATIE VAN INTEGRATIE VAN BEWUSTZIJNBEWUSTZIJN

Mindsight Mindsight Daniel Siegel, 2010Daniel Siegel, 2010

Wiel van bewustzijnWiel van bewustzijn

1)1) Gevoelens komen en gaan ( emoties 90 Gevoelens komen en gaan ( emoties 90 sec)sec)

2)2) Aandacht besteden aan wat ervan binnen Aandacht besteden aan wat ervan binnen gebeurt (SIFT)gebeurt (SIFT)

3)3) Terug naar de asTerug naar de as

Bedankt voor uw aandachtBedankt voor uw aandacht www.trilemma.nlwww.trilemma.nl