brodsky quartetin het aanschijn des doods

de

puur muziek

28.03.2012 | 20:00 | MIryZaaL

2

prograMMa uItVoerders

Joaquin turina (1882-1949)La oración del torero, opus 34

giacomo puccini (1858-1924)crisantemi

karen tanaka (°1961)at the Grave of Beethoven

Leos Janácek (1854-1928)strijkkwartet nr.1, Kreutzersonate adagio - con motocon motocon moto - Vivace - andantecon moto - adagio - Più mosso

PaUZeFranz schubert (1797-1828)strijkkwartet nr. 14 in d, “der tod und das Mädchen”allegroandante con motoscherzo: allegro molto – trioPresto

brodsky quartetdaniel Rowland | vioolian Belton | vioolPaul cassidy | violajacqueline thomas | cello

3

In het pantheon van de 20ste-eeuwse Spaanse componisten Albeniz, de Falla, Granados en de Catalaan Mompou is Joaquin Turina zowat de enige die zijn talent ook op het terrein van de kamer-muziek uitleefde. Zoals al zijn collega’s leefde en studeerde hij in Parijs. Daar werd hij enthousiast ontvangen en gesti-muleerd door de Franse collega’s d’Indy, Ravel en Debussy.

In het korte La oración del torero is de invloed van Debussy duidelijk, onder meer in het overvloedig gebruik maken van parallelle dalende none-akkoorden. Turina laat zich ook inspireren door Andalusische zigeunermuziek. Het werd een van zijn meest populaire stukken, het is een aaneenschakeling van con-trasten en stemmingen. Turina roept niet alleen de feestelijke kant van het stierengevecht op, maar ook aspecten van de volkse, religieuze emotie. Voor ze de arena ingaan om met veel spektakel hun leven te riskeren, komen de stie-renvechters nederig bidden in een klein kapelletje.

De Italiaanse operacomponist Giacomo Puccini voelde zich, zoals hij zelf zei, enkel in het theater een echte compo-nist. Hij wist dan ook muziek, woord en gebaar naadloos op elkaar aan te sluiten om het publiek emotioneel te raken en

buiten de opera heeft hij weinig pennen-vruchten afgeleverd. Hij heeft zelfs rela-tief weinig opera’s gecomponeerd, maar daar zitten dan wel wat meesterwerken tussen. In Tosca, een ware thriller, houdt Puccini het publiek op het puntje van de stoel en het is moeilijk om aan het eind van La Bohème en Madame Butterfly niet te snotteren. Bovendien kon Puc-cini aria’s componeren van het soort dat Verdi bestempelde als ‘iets voor de orgeldraaier’: melodieën die in het hoofd blijven hangen en op straat gezongen worden. Vanwege deze populariteit bij het grote publiek is Puccini lange tijd niet voor vol aangezien. Effectbejag, verweet men hem, en zijn reputatie als liefheb-ber van vrouwen en snelle auto’s en een leven gevuld met schandalen maakten hem niet geliefd bij de intellectuelen.

Zijn affiniteit voor het strijkkwartet staat boven alle verdenking. Hij componeerde een vijftal stukken voor die bezetting. Intussen zijn ze allemaal bedolven onder het stof van de vergetelheid, op die ene uitzondering na: de elegie Crisantemi. Hij componeerde dit stuk ter gelegenheid van het overlijden van Amedeo, hertog van Aosta en van Savoy. Amedeo was lid van een vermaarde tak van het toenma-lige regerende Italiaanse vorstenhuis. Met de titel Cristantemi verwijst Puc-cini naar de bloem Chrysant, die in Italië

In het aanschIJn des doods

4

geassocieerd wordt met begrafenissen en herdenkingsplechtigheden. Puccini ontplooit zijn muzikale expressiviteit in al haar facetten. Hij maakte gebruik van twee melodieën die hij later heeft opge-pikt en verwerkt in de laatste act van zijn opera Manon Lescaut.

Karen Tanaka wordt beschouwd als een van de leidinggevende hedendaagse componisten in Japan.

‘At the grave of Beethoven’ is een opdracht van het Brodsky Quartet naar aanleiding van de 200ste verjaardag van Beethovens opus 18. De titel suggereert bewondering en is een eerbetoon aan Beethoven. Dit werk refereert specifiek aan het derde strijkkwartet uit de groep van zes die als opus 18 staan gecatalo-geerd.

Hoewel de muziek van Tanaka door de band erg avant-gardistisch is opge-vat en klinkt, wendde ze zich specifiek tot het meest zachtaardige en lyrische kwartet van opus 18. In de opening van het eerste deel verwijst ze expliciet naar de eerste 4 maten van Beethovens werk, echter zo getransponeerd dat we er een reflectie van spanning en angst in de huidige maatschappij in ontwaren. Het tweede deel, een keten van modulaties, kwam tot stand in de lente van 1999, na het vernemen van het nieuws over de gruwel die plaatshad in Kosovo. Tanaka was gechoqueerd door dat oorlogsge-weld en bij elk gruwelijk beeld (en modu-latie) hield ze tegelijkertijd de lotusbloem

voor ogen, symbool van groei, hopend op sereniteit en vrede.

Vandaag wordt Leos Janácek beschouwd als een van de grootste Tsjechische componisten uit de geschiedenis. Maar tot zijn 60ste was hij niet meer dan een lokale beroemdheid. Pas vanaf de opera Jenufa, die in 1916 werd voorgesteld, kreeg hij internationaal aandacht en waardering. Vandaag erkennen we zijn verdienste als de man die de westerse klassieke muziektaal kon verzoenen met de Moravische volkse muziek.

Janácek was een kenner van de Rus-sische literatuur en vertrouwd met Tol-stojs novelle ‘Kreutzersonate’, waarin de muziek een hoofdrol speelt. In die novelle spelen een man en een vrouw de sonate die Ludwig van Beethoven ooit voor de Franse violist en componist Rudolphe Kreutzer schreef. De gelijkna-mige vioolsonate van Beethoven doet in dit verhaal een conflict vol passie en jaloezie ontbranden dat uiteindelijk leidt tot moord.

De Kreutzersonate is Janáceks protest tegen Tolstojs reactionaire opvattingen over het huwelijk en de rol van de vrouw. Hij vond dat Tolstoj te eenzijdig de (sek-suele) moraal van het huwelijk verwoord had en te weinig de slachtofferrol van de vrouw. Dat wilde hij met dit strijkkwartet ‘corrigeren’. Janáceks kunstwerk vertelt dus een verhaal. De vraag is hoe belang-rijk dat verhaal voor de muziek is. Een concreet programma is in dit strijkkwar-

5

tet echter niet aanwezig. Het kwartet telt vier delen die allen de tempoaanduiding ‘Con moto’ hebben. Belangrijker is dat de muzikale thema’s zich slechts geleide-lijk ontwikkelen over de vier delen heen. Krijgen we in de eerste delen nog abrupt afgebroken brokstukken die nooit tot thematische geslotenheid leiden, dan vallen de puzzelstukjes in het laatste deel in elkaar en krijgt alles plots (melo-dische) zin.

Janácek is een vernieuwer, dankzij zijn studies van volksmuziek, harmonie en linguïstiek is hij tot een nieuwe muziek-taal gekomen. Zijn werk is vaak herken-baar door de terugkerende zenuwach-tige loopjes waarmee de Kreutzersonate aanvangt. Heftige gevoelsuitingen in complexe ritmes wisselen af met lieflijke, aandoenlijke melodieën, die echter nooit de kans krijgen om in schoonheid te ein-digen. Springbogen, pizzicati versterken de hevige opwinding. Janácek legt zijn ziel bloot. Op theatrale wijze ervaren we krachtige emoties als klagen, angst en hoop.

“Wees niet bang, ik ben niet wild, je zal zacht in mijn armen slapen”, zo spreekt de dood tot het meisje in het lied Der Tod und das Mädchen van Franz Schubert. Het kwartet uit 1824 van Franz Schu-bert dankt zijn bijnaam aan dat melo-dietje waarop het tweede deel gebaseerd is, en dat Schubert oorspronkelijk in dit gelijknamig lied gebruikte. In dit zich majestueus ontvouwende thema mij-mert Schubert over de mildheid en de

troost die de dood kan bieden. Gevoelens van doodsangst enerzijds en doodsver-langen anderzijds doordringen het vol-ledige werk. Het is zijn allerbekendste strijkkwartet, een van zijn krachtigste en meest expressieve werken. Naar verluidt was het onbegrip van Schuberts tijdge-noten bij een van de eerste uitvoeringen vrijwel totaal, want het zou tot lang na zijn dood duren voor het werk de cult-status verkreeg die het tot op de dag van vandaag heeft. Het onbegrip voor eigen-tijds werk is dus niet iets van onze tijd alleen. Schubert vond zelfs geen drukker voor dit meesterwerk. We kunnen alleen constateren dat zijn laatste kamermu-ziekwerken niet meer voor huis-, tuin en keukengebruik waren. Het zijn zeer lange composities, die op harmonisch en for-meel vlak ingenieus in elkaar zitten. De schaal van het werk, de enorme span-ningsbogen en de intense dramatiek tonen ons een Schubert die nogal afwijkt van het stereotype van de ‘muzikale miniaturist’, waarvoor hij soms doorgaat.

Dit strijkkwartet luidde Schuberts vol-wassen periode in. Een periode die echter vroegtijdig werd afgesloten door zijn dood, vier jaar later.

6

Het Brodskykwartet behoort tot de kop-lopers van de internationale kamer-muziek. Ze benaderen het klassieke strijkkwartetrepertoire met een liefde en meesterschap, die blijkt uit vertol-kingen van uiteenlopende componis-ten als Haydn, Beethoven, Schubert of Tsjaikovski, Sjostakovitsj, Bartók, Britten en Respighi, naast een uitgebreide dis-cografie.

Tegelijk staat het kwartet ook bekend voor pionierswerk met een brede waaier artiesten, waaronder zangers als Elvis Costello, Sting, Anne Sofie von Otter, Dawn Upshaw en Björk, en muzikan-ten Michael Collins, Joan Lluna, Martin Roscoe, Alexander Baillie, Tunde Jegede, Complicite Theatre Company en de Ijs-landse dichter Sjon. Doorheen samen-werkingen met vooraanstaande com-ponisten, o.m. John Tavener, Witold Lutoslawski, Peter Sculthorpe, Django Bates, Sally Beamish, Dave Brubeck en Peter Maxwell Davies, inspireerden en beïnvloedden ze heel wat nieuw werk voor strijkkwartet.

Het viertal timmert al meer dan 30 jaar aan de weg met onverminderde frisheid en enthousiasme, dankzij hun passie voor “alle goede muziek”.

bIo

Na samenwerkingen met heel wat pla-tenlabels, besloten ze in 2005 om een eigen platenlabel op te richten, Brodsky Records. Recent volgden beloningen als de Diapason D’Or en de CHOC du Monde de la Musique voor opnames van strijk-kwartetten van Britten, Beethoven en Janacek, en het kwartet mocht een Royal Philharmonic Society Award in ontvangst nemen voor hun innovatieve program-matie.

Het kwarter werd genoemd naar de grote Russische violist Adolf Brodsky. Tsjaikovski droeg zijn vioolconcerto op aan deze gepassioneerde kamermuzi-kant, die een belangrijke rol speelde in het muzikale leven tijdens de jaren 20 in Manchester en aan het Royal Northern College of Music, waar het viertal stu-deerde.

7

TickeTs & info: www.debijloke.be | 09 269 92 92

LAMENTATIEWEEKDOOD, VERLIES EN VERLANGEN

Marianne faiThfull

Michiel hendryckx

brodsky QuarTeTBrussels PhilharMoniccollegiuM Vocale gent

kurt Weill - MattheusPassie - Fado - MuZikale Vertellingen Voor kinderen

28.03 >

31.03

do | 29.03.12 | 20:00 | UitVeRKochtcollegium Vocale gentj.s. Bach: Mattheuspassie

VR | 30.03.12 | 20:00paco del pozo, antonio carriónandalusische passiegezangen

VR | 30.03.12 | 22:00João escada, Maria da saudadetraditionele fado

Za | 31.03.12 | 20:00brussels philharmonic, Marianne Faithfull (zang)Milhaud, Weillmet workshop voor kinderen (6-12j) van 19:15 tot de pauze

do | 19.04.12 | 20:00grieks-byzantijns koorGrieks-Byzantijnse hymnen voor Pasen

VR | 20.04.12 | 20:00deFilharmonie, collegium Vocale gent, accademia chigiana sienadvorak: stabat Mater, opus 58

Ma | 23.04.12 | 20:00bijloke-ManufactuurMount Merou daan Vandewalle

do | 26.04.12 | 20:00 | MiRYZaaLthe nash ensemble of LondonMozart, Fauré, Ravel, saint-saëns

Za | 28.04.12 | 20:00ensemble Inégal & choeur de chambre de namurZelenka

Wo | 02.05.12 | 20:00bram Van sambeek, reto bieri, benjamin engeliVan Beethoven, Bruch, Glinka

VR & Za | 04 & 05.05.12 | 20:00Joachim brackx, nablaMaeterlinck (nieuwe productie)

di | 08.05.12 | 15:00takashi WatanabeGoldbergvariaties

do | 10.05.12 | 20:00Faroski kantaduriKroatisch-dalmatische gezangen uit de Goede Week

VR | 11.05.12 | 20:00gabrieli consort & playersGabrieli, Bendinelli, thomsen, Gussago

Za | 12.05.12 | 20:00symfonieorkest Vlaanderen, seikyo kim (dirigent), Lorenzo gatto (viool), nathan braude (altviool)copland, Mozart, schumann

bInnenkort

bespreekbureau Muziekcentrum de bijloke gentJ. kluyskensstraat 2, 9000 gentdi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels© | Muziekcentrum de Bijloke Gentinfo@debijloke.beMuziekcentrum de Bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent Motors (www.gentmotors.be)