I

T.C. ERC YES N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS

BUD ZMDE N RVANA ANLAYII

Tezi Hazrlayan Fatih AH N

Tez Danman Prof. Dr Harun GNGR

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

Eyll-2005 KAYSER

II

III

T.C. Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Budizmde Nirvana Anlay Tezi Hazrlayan Fatih AH N Tez Danman Prof. Dr Harun GNGR

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

Eyll-2005 KAYSER

IV

I

NSZ Uzak Dou dinlerinden birisi olan Budizm, Dinler Tarihine Hint kaynakl bir inan sistemi olarak gemitir. Budizm M VI. yzylda Buddha tarafndan kurulmu ve zaman ierisinde evrensel nitelik kazanm bir inan sistemidir. Hindistanda domu olmakla birlikte, belirli bir zaman diliminden sonra Hindistanda tutunamam, ancak dnyann bir ok lkesine yaylm ve evrensel bir din hviyetine brnmtr. u an itibariyle dnya zerinde 350- 400 milyon civarnda Budistin var olduu kaytlarda yer alsa da, bu saynn eitli amalara hizmet etmek iin ar ekilde abartldn savunanlar olduu gibi, bu saynn gerek Budist saysndan daha az olduunu dnenlerde mevcuttur. inde bulunduumuz modern ada Budizm; Hindistan, in, Manurya, Moolistan, Seylan, Japonya, Tayland, Tibet, Kore, Birmanya, Bhutan, Laos, Kamboya, Vietnam, Singapur, Malezya, Dou Bengal ile bir ok Uzak Dou ve Gney Asya lkelerinde, hatta Avrupa ve Kuzey Amerika lkelerine kadar yaylmay baarmtr. Budizmin bir din kurucusu, kutsal kitab, retileri ve bir cemaati mevcut olmasna ramen mahhas bir Tanr, ruh ve ahiret anlay mevcut deildir. Bu dini, ilgin klan hususlarn banda da ite bu zellik gelmektedir. Bu sebeple Budizmin bir din, tarikat, mezhep yada ahlaki bir ekol olup olmad yllardr tartlagelmitir. Budizmi Buddhann yaam yks erevesinde dine dntrlm bir yaam felsefesi olarak tanmlayanlar mevcut olduu gibi onu bir ahlak ve felsefe sistemi olarak tanmlayanlar da mevcuttur. Ancak dinin tek bir tanm mevcut olmad iin Budizm: Budistlere gre din, Brahmanizm mensuplarna gre Hinduizmin bir mezhebi, bir bakasna gre de bir ahlak sistemi olarak kabul edilebilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus udur: nanan kimse,inand eyin din olduunu iddia ediyorsa, bakalarnn bu iddiann tersini savunmas, inanan kimsenin inanm olduu deerlerinde bir farkllk meydana getirmez. Budizmin kurucusu olan Buddha, vedalar kanunlarnn otoritesine kar km, kast ve rahiplik doktrinlerini ortadan kaldrmtr. Buddha, saray hayat ve ile gibi iki arlk

II

arasndaki orta yolu telkin etmi, bu iki arl zdrapl bulurken, orta yolda bilgi, kurtulu ve mutluluk bulmutur. yle anlalyor ki bu orta yol kiiyi bu dnyadan, bir daha dnmemek zere kurtarr ve Nirvanaya ulatrr. Kii, zdrap ve onun giderilmesi hakkndaki gerekleri renir, iyi bir Budist olarak yaarsa Nirvanaya ular. Bir Budistin Nirvanaya eriebilmesi iin, arzu ve ihtiras yok edip hikmet olgunluuna kavumas gerekmektedir. Zaten kii, tenashten ancak Nirvanaya erierek kurtulabilir. Budizmde temel hedef Nirvanaya ulamaktr. Buddhann kendisi, yaarken Nirvanaya ulam ve talebelerine de Nirvanaya ulamay temel hedef olarak koymutur. te Budizm iin temel hedef olacak kadar nemli olan Nirvana anlayn, aratrmama tez konusu olarak semekle, Budizmin daha iyi anlalmasna bir nebze olsun katk salayacam kanaatindeyim. Bu gn pek ok kimse, Nirvana kavramnn hangi dinle ilgili bir kavram olduunu bilmeden, hatta Nirvanann tam manasyla ne anlama geldiini dahi anlamadan gnlk hayatlarnda pek ok kez kullanmaktadr. Baz kimseler Nirvanay lmden sonraki hayat, bazlar dnya hayatndan kurtulu, bazlar ise ebedi mutlulua erime anlamnda kullanmaktadr. te bu yanl ve farkl kullanmlar ortadan kaldrmak ve Nirvanann gerek anlamn ortaya koymak arzusu, beni bu tezi hazrlamaya tevik etmitir. Bu almamn amac, Budizmde Nirvanaya giden yolu ve tekniklerini ortaya koymak, Nirvanadan kastedilenin ne olduunu, derinlemesine bir inceleme yaparak gzler nne sermektir. Ancak unutulmamaldr ki, Nirvana ldkten sonra deil, burada ve u anda, yaarken gerekletirilebilen ruhsal bir durumdur. Bu nedenle Nirvanann gerekletirilebilecei belirli bir yer de yoktur: Ne douda ne batda, ne kuzeyde ne gneyde. Kii yaamn doru bir izgi zerine oturtabilirse ister inde olsun ister Trkiyede, Nirvanaya eriebilir. Aratrma konumuz olan Budizmde Nirvana Anlayn ortaya koymak iin ncelikle ilk kaynak olan Budistlerin kutsal yazlarndan hareket etmemiz gerekmektedir. Zira, Buddha dncesini anlamann en iyi yolu, Budist kitaplarn dikkatlice incelemektir. Ancak, Budist kutsal kitaplar olan Tripitakann yani sepetin dili Palicedir. Pali dili ise l bir dildir. te aratrmamzdaki en nemli snrllkta buradan kaynaklanmaktadr. Budistlerin kutsal metinlerine dorudan ulaamamamz ve Pali dilini bilmiyor olmamz, yine de bu almay yapmamza engel tekil etmemitir. Bu

III

almamzn neticesinde, Budizmde Tanr anlay ile Nirvana anlay arasnda bir iliki olup olmad, Buddhann Nirvana anlay ile lme are bulup bulmad, Nirvanann dier dinlerdeki ahiret anlayyla ne derece ilgili olduu gibi pek ok husus da belirli bir dereceye kadar anlalma imkan bulacaktr. Bu alma boyunca yardmlarn esirgemeyen Prof. Dr. Harun GNGRe, Do. Dr. Mustafa NALa, Yrd. Do. Dr. Huzeyfe SAYIMa teekkr bir bor biliyorum. Bu almamzla bir takm eksik bilgileri tamamlam isek veya yanl bilgileri dzeltmi isek ne mutlu bize.

IV

BUD ZMDE N RVANA ANLAYII Budizm, Hindistanda Buddha tarafndan kurulmu bir dindir. Bu din, kendisine temel hedef olarak da Nirvana anlayn semitir. Budizmde son derece nemli olan Nirvana anlayn aratrmama tez konusu yaparken amacm, Nirvana kavram ile ilgili gerekleri gz nne sererek Budizmin daha iyi anlalmasn salamak ve bu kavramn tam olarak neyi ifade ettiini ortaya koymaktr. Aratrma konumuz olan Budizmde Nirvana Anlayn drt blm altnda incelemeyi uygun bulduk. Birinci ve ikinci blm Buddha ve onun retilerine ayrrken, nc ve drdnc blm ise asl konumuz olan Nirvana ve onun ieriine ayrdk. Birinci blmde Budizmin kurucusu olarak kabul edilen Buddhann hayatn ele aldktan sonra ikinci blmde Buddhann retileri bal altnda Budizmin inan, ibadet ve ahlak esaslar ile Budist mezhepleri ve Budizmin yayln konu edindik. nc blmde asl tez konumuz olan Nirvanann lgat ve terim anlamn ele aldktan sonra Nirvanann ieriine deinip drdnc blmde ise Budizmdeki doum lm dengesi, karma ve tenash inanc ile bu inanlarn Nirvana ile olan ilikisine deinip tezimizi bitirmeyi uygun bulduk. Bu alma srasnda Budizmin asl metinleri olarak kabul edilen Tripitakaya ve tercmelerden hareket ederek bu almamz

dorudan ulaamamamz

hazrlamamz, tezimizdeki bilgilerin kesinliine glge drse de elimizden geldii kadar titizlikle salam kaynaklardan bilgi edinmeye altk. Yine Budizmin asl metinlerinin Buddhann lmnden uzun bir sre sonra yazya geirilmi olmas ve efsanelerin zaman zaman bu metinlere karmas elimizdeki bilgilerin kesinliine darbe vuran bir baka husustur. Bu almamz yukarda belirttiim gerekler gz ard edilmeden okunmal ve buna gre yorumlanmaldr. Netice itibariyle bu alma sonucunda Nirvanann bu dnyadan sonra deil, yaarken u anda eriilebilecek bir mevki olduu kanaatine vardk. Eer bir Budist sekiz dilimli yolu takip ederse mutlaka Nirvanaya erer ve neticesinde tenashe (reenkarnasyona) son vererek ruhunu da rahatlatm olur. Bylece Budist Nirvanaya ererek hem ruhunu doum-lm silsilesinden kurtaracak hem de ebedi mutlulua ermi olacaktr. Anahtar Kelimeler: 1. Buddha 2. Nirvana 3. Karma 4. Tenash 5. Mutluluk

V

THE NIRVANA CONCEPT IN BUDHISM

Budhism is a religion founded by Buddha in India. This religion has chosen the Nirvana concept as the main objective. The purpose that we have decided to work on this concept in this work is to make Budhism to be comprehended better revealing the truth about Nirvana. We have examined the subject Nirvana Concept in Budhism throughout four chapters. The first and second chapters are related to Buddha and his doctrines while the last two chapters are concerned about the main subject Nirvana and its content. We have mentioned about the life of Buddha, who is known as the founder of Budhism in the first chapter. In the second chapter, the concern is the principles of belief, pray and morality of Budhism, and the sects of Budhism along with its spread. We have handled the literal and terminological meaning of Nirvana and mentioned about its content in the third chapter. The fourth chapter is about the balance between birth and death in Budhism, the belief of karma and rebirth, and the relation of these beliefs to Nirvana. During the research, although we could not reach Tripataka, which is accepted as the major scriptures of Budhism directly, and we tried hard to use reliable resources as much as we could. Becaues the major scriptures of Budhism was inscribed long after the death of Buddha and sometimes legends were entered in the texts, we had difficulties during our research. Our work should be read and interpreted without ignoring the truths mentianed above. Consequently, we have come to the decision that Nirvana is a state that can be achieved while surviving, but not after death. If a Budhist follows the eight-step way, he can achieve Nirvana and, as a result, can release his sool calling off rebirth. By achieving Nirvana, the Budhist can both save his sool from rebirth, and can obtain eternal happiness.

Key words:

1. Buddha

2. Nirvana

3. Karma

4. Rebirth

5. Happiness

VI

NDEK LER NSZ ....................................................................................................................... I ZET.......................................................................................................................... IV ABSTRACT................................................................................................................ V NDEK LER .......................................................................................................... VI I. BLM BUDDHANIN YAAM YKS I-BUDDHANIN K ML ....................................................................................... 2 II-BUDDHANIN DOUMU, GENL VEAYDINLANMAYA ER MES .... 6 III-BUDDHANIN SON GNLER VE LM .................................................. 11

II. BLM GENEL HATLARIYLA BUD ZM I-BUDDHANIN RET LER .............................................................................. 14 II- LK BUD STLER VE BUD ST KONS LLER ................................................... 19 III-BUD ZM N HAYAT ANLAYII ..................................................................... 21 A) NAN ESASLARI............................................................................................. 22 B) BADET ESASLARI ........................................................................................... 26 C) AHLAK ESASLARI............................................................................................. 30 IV- BUD ZMDE SEK Z D L ML YOL................................................................. 33 V- BUD ST MEZHEPLER ...................................................................................... 37 A) H NAYANA MEZHEB ...................................................................................... 38 B) MAHAYANA MEZHEB .................................................................................... 40 VI- BUD ZM N YAYILII...................................................................................... 42 VII- H ND STAN DIINDA BUD ZM.44

VII

A) N BUD ZM .................................................................................................... 45 B) JAPON BUD ZM ................................................................................................ 46 C) SEYLAN BUD ZM ............................................................................................. 47 D) BURMA BUD ZM .............................................................................................. 48 E) TAYLAND BUD ZM .......................................................................................... 49

III. BLM A) N RVANA KAVRAMI I- N RVANANIN TER M VE LGAT ANLAMI.................................................. 51 II- H NAYANA MEZHEB N N N RVANA ANLAYII ........................................ 61 III-MAHAYANA MEZHEB N N N RVANA ANLAYII ..................................... 63 B) N RVANANIN ER I- N RVANAYA G RMEK N YAPILMASI GEREKENLER69 II- N RVANAYA ER EN K MSEN N DURUMU............................................... 75 III-N RVANAYI AMALAYAN K MSEDE BULUNMASI GEREKEN ZELL KLER.78 IV- N RVANA VE LMDEN SONRAK HAYATIN B L NMEZL ...82

IV. BLM BUD ZMDE DOUM LM DENGES ER S NDE N RVANANIN YER I-BUD ZMDE KARMA VE TENASH L K S ................................................. 87 II-N RVANANIN KARMA VE TENASHLE L K S .................................... 100

SONU .................................................................................................................... 104 B BL YORAFYA ................................................................................................. 105 ZGEM ............................................................................................................. 111

1

I. BLM

BUDDHANIN YAAM YKS

2

I- BUDDHANIN K ML Buddha, Budizmin kurucusuna verilen isimdir.1 Beden isteklerini yenerek Tanrsal bilgiye ulaan ermi2 anlamna gelen Buddha ismi, uyanmak, bilincinde olmak, bilmek anlamna gelen BUDH kknden tremi bir kelimedir.3 Buddha szcnn Sanskritede aydnlanm anlamna geldii de kitaplarda sk sk gemektedir.4 Buddha, tahminen M.. 563/483 yllar arasnda yaam bir Hint dnrdr. Buddhann asl ismi Siddharttha (amacn gerekletiren)dir.5 Ona ailesinin ve kabilesinin verdii isim ise Gautamadr. Gautama, Hindistanda Kapilavastuda imdiki Nepalde Lumbini Koruluunda dnyaya gelmitir. Yaam olduu yer Tarai adndaki ormanlk ve bataklkla kapl, havas nemli bir blgedir. Bu konudaki ilk tarihi belge, 1896 ylnda ele geirilmi olan Kral Aokann M.. 250 ylnda diktirdii bir abidedir. zerinde Burada ulu zat dodu yazs vardr. Yine ayn blgede, 1898 ylnda Piprava denen yerde ki bir mezarlkta bulunan kaplardan birinde eski dil ile Bu kap Sakya kabilesinden Ulu Buddhann kutsal eyasdr ibaresi bulunmutur. Bu belgeler bize, Buddhann doup byd blgeye iaret etmektedir.6 Buddhann hayatn anlatmaya gemeden nce unu aka ifade etmeliyiz ki, Gautamann hayat sadece onun takipilerinin ifahi szleri ve gelenekleriyle bilinmektedir. Bu gelenekler ise Buddhann lmnden sonra, yaklak yedi asr sonra yazya geirilmitir.7

1-A.S.Geden, Buddha, Encylopedia Of Religion And Ethics, Tandu 1909, V.II,P.881885;.Rza Dorul, Yeryznde Dinler Tarihi, stanbul 1947,s.117 2-Orhan Hanerliolu, Dnya nanlar Szl, stanbul 1993,s. 90 3-Juan Mascora, Dhammapada Geree Giden Yol, eviren:M. Ali Im, stanbul 1992,s.78 4-M. Kemal Atik,Budizm, slami Kavramlar, Ankara 1997,s.136-137 5-Paul Carus, Buddhann retisi (eviren:Teoman Ukun), stanbul 1984,s. 15 6-Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta 2000,s. 180 7-Hayrettin ahin, Japon Budizmi, Y. Lisans Tezi,Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri 1990,s. 22

3

Buddhaya Buddha olduktan sonra verilen lakaplardan birisi de Tathagatadr.8 Buddhann babas Suddhadhana, Sakya kabilesinin zengin bir prensi olup, katriya snfna dahildir.9 Annesinin ismi ise Maya, dier adyla Mahamayadr. Rivayete gre annesi Maya, Buddhann doumundan nce bir rya grm ve bu ryada da ona doacak ocuunun ileride bir mrit, evrensel bir imparator ve stat olaca bildirilmitir. Buddha katriya snfndan bir babadan dnyaya geldii iin katriya (savalar,asiller) kastna mensup bir kimsedir.10 Buddhann hayatna bakldnda Buddha bir din kurmak, bir lider olmak vs gibi bir ama gtmemitir. Buddhann vaazlar dahi Upaniadlarn retisinin bir uzants niteliindedir. Belki de, Buddhann retilerinin yani Budizmin, Brahmanizmden ayr bir din, ayr bir akm olarak gelimesinin nedeni, felsefi ieriinin farkllndan ziyade, kurulu dzenin kurumlarn onaylamamasnda aramak gerekmektedir.11 Buddhay alan, uraan, vaaz eden ve devaml olarak Nirvanaya ulamaya alan bir insan olarak nitelemek mmkndr. O, sadece ilkeleri dorultusunda alm ve buna uygun olarak yaamtr. Neticede de kendi yolunu kendisi izmi ve arad hakikate ulamtr. Bazen de Buddha, tamamen mucizelere sahip, sihirli ve olaanst yetenekleri bulunan birisi olarak tanmlanmtr.12 A.Mithat Efendi ise Buddhann hayatnn M 622/542 tarihleri arasnda getiini savunmutur.13 Buddhann hayatnn hangi tarihlerde getiinin nemi uradan anlalmaktadr: Buddhann byle bir hayat semesinde onun iinde doup byd ailesinin, ailece mensubu bulunduklar mezhebin, onun karakterinin teekklnde byk rol olan hayat mcadelelerinin ve bu mcadeleler srasnda karlat eitli kark problemlerin ok byk tesiri olmutur.14

8-Gnay, Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi,Ankara 1997,s. 159 9-Ali eriati, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 160 10-Mehmet Aydn, Din Fenomeni, Konya 1995, s. 344; Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, Ankara 1966, s. 201 11- lhan Gngren, Zen Budizm Bir Yaama Sanat, stanbul 1995, s. 81 12-A.. Hilmi Budda, Dinler Tarihi, stanbul 1935, s. 236 13-Ahmet Mithat Efendi, Tarihi Edyan, stanbul 1329, s. 318 14-Abidin til, Buda Tanry Reddetmiyor mu?, A FD,11.say,1963, s. 11-15

4

Buddha, hayatnn hibir safhasnda kendisinin uluhiyetini iddia etmemitir. Kendisindeki Buddhaln en byk mabut tarafndan verilmi bir feyz olduunu sylerken, sonralar kendi taraftarlar onu uluhiyete kadar kartm ve onun dini telkinlerinde bir takm deiiklikler meydana getirmilerdir.15 Balangta Buddha Gerek Tanry deil, onun yaad devirlerde, Brahmanlarn vasflandrdklar bir Tanr tipini inkar etmiti.16 Buddhann aklnn almad nokta; kullar tarafndan zarar grebilecek, birinci defasnda yapm olduu eyden ikinci defasnda pimanlk duyabilecek, alelade bir yeryz kral gibi bir takm hediyelerden holanabilecek, aldatlabilecek, bir takm zaaflar ve dknlkleri bulunabilecek bir Tanr karakteriydi. Ancak Buddhann lmyle birlikte, Buddhann rencileri onu bir Tanr olarak vasflandrmlar ve onun heykellerini yapp tapnaklara koyarak, ibadet maksadyla o heykellere hediyeler sunmaya balamlar ve bunu dini bir zorunluluk haline dntrmlerdir. Belki de Budizmde ki en byk bozulma ve deiim burada ba gstermitir. Buddha ve rencileri, kendi rahiplerinin topladklar sadakalarla ve aldklar hediyelerle geinmeye almlardr. Oysa Buddha fakir bir kimse deildi. Fakat onun iin nemli olan; inand ey uruna, her trl zevkten ve sefaletten uzak orta bir yol takip etmekti. Bunun iin o, davet edildii her eve gider ve vaazlarda bulunarak, kendi retilerini yaymaya alrd. Ona gre her insan birbirine eit mesafedeydi. Bir kralla esirin onun gznde fark yoktu. Sonu itibariyle Budizmi ok sayda baka dinlerle karlatrdmz zaman onun zgn yan udur; baz krlma noktalarnda toplumsal evrenin geleneklerine kart olan bu din, kurucusu tarafndan kendi yaam deneyiminin iinden ekilip kartlmtr.17 Bu sebeple Nirvanay anlatmaya gemeden nce Buddhann yaamn tanmann nemi byktr. Bazlar, Buddhay Hindistann en byk toplum reformcusu olarak kabul

15-Abidin til, Buddha Tanry Reddetmiyor mu?, A.. .F.D.,11.say, 1963, s. 11-15 16-Felicien Challeaye, Dinler Tarihi (eviren:Semih Tiryakiolu), stanbul 2002, s. 66 17-Charles Sammuel, Buddhism, The Worlds Religions,New York1954, s. 119-120

5

etmektedir. Oysa Buddhann, hibir zaman

Hindistann toplumsal yapsnda bir

deiiklik yapmak, insanlarn yaam artlarn dzeltmek gibi bir amac olmamt. Buddha, sadece insanlarn yaamlarndaki yanlglarnn farkna varp mutlulua erimeleri iin bir yol gstermitir. Aslnda Buddhann bu davran, tutumu Hint kltrnden kaynaklanyordu. Bat kltrnden kaynaklanan ve sadan beri srdrlen eitimde kiinin, yalnz kendisini deil bakalarn da dnmesi gerektii, kiisel isteklerinin, amalarnn toplumun dzenine uymas gerektii dncesidir. Halbuki Hint kltrnde temel olan ocuun bakalarnn etkisi altnda kalmamas dncesidir. Bu dncenin en ileri boyutunu yoga retisinde grrz. Hint kltrndeki bu dncenin kkeni ok eskilere dayanan pasif ve ktmser bir dncedir. Bu dnce biiminin bir baka kalts da Buddha olmutur. ileci Buddhac keilerin de tek amac kendilerini dier insanlardan soyutlanarak, dier insanlara kar pasif kalarak, istekleri , tutkular yok edip kurtulua erimekti. 18

18-Walter Ruben, Eski Metinlere Gre Budizm, Hazrlayan: Ltf Bozkurt, stanbul 1995, s. 123-124

6

II- BUDDHANIN DOUMU-GENL VE AYDINLANMAYA ER MES Buddhann hayatn anlatmaya gemeden nce, Siddhartha Gautamann hayatnn sadece onun takipilerinin ifahi szleri ve gelenekleriyle bu gnlere geldiini belirtmek uygun olur. Bu ifahi szler ve gelenekler ise Buddhann lmnden asrlarca sonra (yaklak 6-7 asr sonra) yazya geirilme imkan bulmutur. te bu sre neticesinde Buddhann doumu ve yaam ylesine efsaneletirilmi ve ylesine olaan d simgesel motiflerle sslenmitir ki, ou zaman gerei hayalden ayrmak olana ortadan kalkmtr. Buddhann babas Suddhadhana, katriya snfna dahildir ve Sakya kabilesinin zengin bir prensidir. Bir baka ifadeyle Buddhann babas, Himalaya eteklerinde imdiki Nepalin bulunduu Mahamayadr. Buddha, Kuzey Hindistanda Himalaya eteklerinde2

blgede bakenti Kapilavastu olan blgede kk bir

hkmdarln kraldr.1 Buddhann annesi ise Maya veya bir baka ifadeyle

Lumbini Koruluunda annesine

hibir ar ve sz vermeden dnyaya gelmitir.3 Sakya kabilesine mensup bir birey olarak doduu iin daha sonralar ona Sakyamuni, yani Sakya Kabilesinin Bilgesi, Sakyallarn Sessiz Zahidi denilmitir. Rivayete gre Maya, Buddhann doumundan nce bir rya grm ve bu ryada ona, doacak olan erkek ocuun ileride mehur bir mrit, evrensel bir imparator ve stat olaca bildirilmitir. Hatta Maya Buddhann, kendi karnna beyaz bir fil eklinde girdiini de grmtr ve bu sebeple fil, btn Budistler iin kutsal saylmtr. Doum yapma zaman gelince Maya, kendi ailesini ziyarete giderken yolda, Lumbini Koruluunda, kutsal bir incir aacnn dalndan tutunarak, sa tarafndan hibir ar ve sz hissetmeden Buddhay dnyaya getirmitir.4 Buddhann doduu gn olan 8 Aralk gecesi de, Budizmin kutsal gecesi olmutur.51-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 160 2-Jhoseph Gaer, How The Great Religions Began, New York 1956, s. 181 3-Walter Ruben, Budizm Tarihi ( eviren:Abidin til), Ankara 1947, s.52 4-Felicien Challeaye, Dinler Tarihi (eviren:Semih Tiryakiolu), stanbul 2002, s. 66 5-mer Rza Dorul, Yeryznde Dinler Tarihi, stanbul 1942, s. 113

7

Konunun balangcnda Buddhann hayatnn simgesel motiflerle sslendiini ifade etmitim. Buna rnek olarak u hadiseleri gsterebiliriz: Buddha doarken bir zelzele olmu, otuz iki mucize vuku bulmu, krlerin gzleri alm, aksaklklar dzelmi ve cehennemlerin atei snmtr.6 Buddha doduunda Tanrlar onu beyaz bir amar iinde bulmu ve ona banyo yaptrmlardr. Sonra da ona, arzusuna kavuan anlamna gelen Siddhartha adn vermilerdir. Buddha doduktan yedi gn sonra, annesinin vefat ettii de rivayetler arasndadr. Buddha, teyzesi ve vey annesi tarafndan bytlmtr. Buddhann babas, falclara ba vurarak olunun gelecei hakknda bilgi almak istemi ve falclardan olunun ileride bir Buddha olacan renmitir. Bunun zerine Suddhadhana, olunun bir Buddha olmasn engellemek iin Buddhay saray hayat iine hapsetmi, refah ve zevk iinde iyi bir hayat ve iyi bir eitim imkan salamtr. Buddha yaklak yirmi yana kadar bu saray hayatn devam ettirmitir. Efsaneye gre Buddhann doumundan nce onun doumuyla ilgili haberler verildii gibi, onun evrensel bir hkmdar olaca, evini ve ailesini terk edip bir rahip kaftan giyecei, Buddha ( insanln kurtuluu iin bir aydnlatc) olaca nceden kahinler tarafndan haber verilmitir.7

O, tamamen mucizelere sahip, sihirli ve insan st

yetenekleri olan bir kii olarak gsterilmitir. 8 Babas Suddhadhana, Siddhartann kendisine varis olacan belirterek, olunu kendisine vasi tayin etmitir. Buddha on alt yana kadar saraydan dar kmam, zevk ve elence iinde yaam, hibir yoksulluk ve sknt ekmemitir. On alt yana geldiinde ise kuzeni Yasadhara ile evlenmi ve yirmi yana kadar, sarayn dndaki hayattan, halkn ektiklerinden habersiz, bolluk ve refah iinde yaamn srdrmtr. Buddha, yirmi bir yanda iken, babasnn btn gayret ve abalarna ramen, kendi yolunu kendisi izmeye karar vermitir. Bir gn babasnn yasana uymayarak saraydan dar km ve gerek hayatn saray hayatndan ok farkl olduunun farkna

6-E.A.Burrt, The Teaching Of The Compassionate Buddhism,160, London 1955, s. 160 7-A.S.Geden, Buddha, Encylopedia Religion and Ethics ,New York 1909, V.2,P.881 8-Walter A. Clark, Buddha, Encylopedia Amerikana, New York 1954, V.4,P.675

8

varmtr. nk Buddha, sarayn

dna ktnda nce bir ihtiyar grr, ertesi gn

hasta birisine, bir sonraki gn bir cenazeye, daha sonraki gn de dilenci bir kiiye rastlar. Bunun zerine olduka sarslan Buddha, yllardr yaad zevk ve refah hayatndan, dnya nimetlerinden vazgeip gerei aramaya, zdrap bilmecesini zmeye karar verir. Bu arada Buddhann kuzeni Yasadharadan bir erkek ocuu dnyaya gelir ve adn da Rahula koyarlar. Buddha yirmi dokuz yana gelince bir gece yars eini ve olunu terk ederek ormana gider, zerindeki mcevherleri uana verir ve at ile uan geri gnderir. Daha sonra salarn kklerinden kesip suya atarak, zerindeki elbiselerini de gezginci bir rahiple deitirir. Bunu takiben aydnlanma iin almalarna balar. Buddha artk, dnyann ac ve zdraplarn zmek iin harekete gemitir. Buddha zihni gelimeyi salayan yoga metotlarn renerek manevi skun ve huzura ulamada ehliyet kazanmak istemitir. Buddha, Gautama ismini kullanarak alt yl bir deri bir kemik kalncaya kadar sert bir zht hayat yaamtr. Nerede ise lmeye yakn olmutur.9 Gautama bir sre sonra bu hayatn kendisine skunet, huzur ve ilham vermediini anlayarak bu hayattan vazgeer, tekrar yiyip imeye balar. Onun bu tutarszlklarna olanak vermeyen be zahit arkada da onu terk eder. Buddha, bylece nce zevk ve sefa hayatn sonra da zahitlik hayatn tadar. Gautama bu ikisi arasnda bir orta yol bulmaya karar verir. Bunun neticesinde Uruvela yaknndaki Neranjera Nehri kysndaki yabani bir incir (Boddhi) aacnn altnda oturup tefekkre dalar. Gautama otuz be yalarnda bir Temmuz10

dolunaynda

gayesine ulam 11 ve zihni aydnlanarak Buddha olmutur. Bu aydnlanma yeri, Budistler iin kutsal bir mekan haline gelmitir. Buddha, bulmu olduu hakikati yaymaya karar verir ve ilk vaazn Benaresdeki Sarnath Geyik Parknda kendisinden ayrlan be zahide yapar12

ve bu vaaz Kanunun Tekerleini Dndrmek diye

isimlendirilir. te bu sebeple sekiz dilimli tekerlek Budizmin sembol olmutur.

9-Annamaria Schimmel, Dinler Tarihine Giri, stanbul 1999, s. 126 10-L.Ligeti, Bilinmeyen Asya (eviren: Sadrettin Karatay), Ankara 1986, s. 237 11-Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, stanbul 1983, s. 155 12-Ekrem Sarkolu, age , s.158

9

Buddha, aydnlanmaya eritikten sonra bir ok havari ve renci toplamaya balam ve cemaatini oluturma yolunda ilk admn atmtr. Bu cemaat Sangha diye bilinen ilk rahipler topluluudur. Buddha, uzun zaman kadnlarn Sanghaya alnmasn reddettiyse de halas ve karsnn sraryla kadnlarda bu tekilata girmeyi baarmlardr. Buddhann olu Rahulann da bu tekilata girdii bilinmektedir. 13 Buddha bulduu hakikati tm insanla yaymak iin harekete gemi ve krk rahibini misyoner olarak grevlendirmi ve onlara dnyann drt bir tarafna dalarak inanlarn insanlara yaymalarn emretmitir. Buddhann yapmak istedii ey, insanlarn hayatlarn kendi kendine kontrol, sadelik ve iffetle dzenlemelerini salamakt. Onun ilk mhtedileri ise Sariputta ve Moggallana idi.14 lk Budist konsillerine gre de Gautama toplumun kurucusu olarak kabul edilmi, Buddha ismi ise daha sonra verilmitir.15 Buddha, bundan sonra krk be yl daha yaayarak Mogadha Krall, Ragagriha civarndaki lkeleri, Sravasti, Kuzeybat Hindistan ve Pencapta uzun sre dolaarak ilke ve doktrinlerini yaymaya almtr. rettii doktrinler ise genelde kabul grd ve hzla dnyann bir ok yerine yayld.16 Buddha, btn bu almalar yaparken hibir zaman kendisinin uluhiyetini iddia etmemitir.17 Buddhaln kendisine verilmi fazilet olduunu savunurken, ayn zamanda mahhas bir Tanr fikrini de ortaya karmamtr. Sadece o gnn artlarnda Tanr olarak kabul edilen varlklarn varln inkar etmitir. Ancak Buddhann lmnden hemen sonra, Budistler onu uluhiyete kadar kartmlar ve onun koymu olduu dini telkinleri deitirmilerdir.18

13-A.. Hilmi Budda, Dinler Tarihi, stanbul 1935, s. 241 14-Ekrem Sarkolu, age, s. 260-261 15-Frank E. Roynalds, Charles Hollisey, Buddhism, The Encylopedia Of Religion, London 1987, V.II,P.334-351 16-A.S. Geden, Buddha, Encylopedia Religion and Ethics, New York 1909 ,V.2, P.883 17-Walter A. Clark, Buddha, Encylopedia Amerikane, New York 1954,V.IV, P.675 18-A. Mithat Efendi, Tarihi Edyan, stanbul 1329, s. 260-261

10

Buddha ve rencileri kendi rahiplerinin topladklar sadakalarla ve aldklar hediyelerle geinirlerdi. ou kere prensesler ve zenginler, hakikati yayard. Buddhann rahipleri sar Buddha ile birlikte ileri gelen elbiseler giyerler ve salarn talebelerini de yemeklere davet ederlerdi. Buddha da yemeklerde vaaz ederek, inand kaztrlard. Ancak bu dinde snf fark yoktu. Her insan birbirine eit mesafede idi.

11

III- BUDDHANIN SON GNLER VE LM Siddharta Gautama Buddhann hayatnn son gnlerine gemeden nce, onun yaam hikayesini ksaca zetlememiz gerekirse unlar syleyebiliriz: Buddha Himalaya eteklerinde Sakya kabilesinin hkmdarnn olu olarak imdiki Nepalde Lumbuni Koruluunda dnyaya gelmi, yirmi bir yana kadar saray hayat yaayp, bu yatan sonra evini ve ailesini terk edip alt sene ile hayat ekmi ve sonunda iki hayattan da (zevk hayat ve ile hayat) tat almayp, otuz be yalarnda Neranjera Nehri kylarnda kendince gerei bulup, aydnlanmaya ulam bir ahsiyettir. Buddha lene kadar da bu bulduu hakikati insanlara yaymak iin aba sarf etmitir. Buddha, Kusinagaradaki (Patnann kuzeybatsna 160 km mesafede kk bir ehir) Uttar Pratette seksen yanda lnceye kadar, hayatnn son krk elli yln2

Hindistann kuzeyinde ve ortasnda vaazlarla geirmitir. devam ettirmeleri iin de birok renci yetitirmitir.3

Bu vaazlarnda inand

hakikati anlatm ve taraftar toplamaya almtr. Kendisinden sonra bu doktrini

Gelenee gre seksen yan getiinde artk leceini, bylece akirtlerini ve grevini brakacan anlayan Buddha, beraberinde Ananda ile Uttar-Pradesthte Mallallarn lkesinde bulunan Kushinagaraya gitmitir.4 Bu yolculuktan nce ilk sanclar balayan Buddha, btn rahiplerin ay iinde Kushinagaradaki toplant yerinde toplanmalarn istemitir. Hatta Kushinagaraya giderken yolda durumu arlamtr. Toplant yerinde Buddha, bir sedir hazrlatlp ba kuzeye gelecek ekilde sa yan zerine yatrldktan sonra Ananda ve keilere son dn vermi ve son szlerini sylemitir. Bunun neticesinde Buddhann ruhu bilginin en yksek drt mertebesinden geerek skunete ermitir.5 Buddha lmeden nce toplant yerinde kurallarnda anlamadklar be yz akirdine, telkininde ve Sangha olmadn sormu, soruyu kez

bir ey olup

1-Korhan Kaya, Budistlerin Kutsal Kitaplar, Ankara 1999, s. 14 2-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 162 3-Walter Ruben, Budizmin Menei ve z, An..D.T.C.F.D, I cilt, say 5,Ankara, 1943 4-Gnay, Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 166 5-. Hilmi Budda, Dinler Tarihi, stanbul 1935, s. 226

12

tekrarlamasna ramen, hayr cevabn almtr. Buddha ise bu cevaptan sonra, orada bulunan be yz kiinin nihai kurtuluunun garanti olduunu aklam ve onlara yle hitap etmitir: Kardelerim, imdi sizden ayrlacam. Her ey geicidir. Kurtuluunuza gayret edin. Buddha bu szlerinin ardndan Nirvanaya ulamtr. Buddha lmeden nce muritlerine veda ederken, kendi yaknlarndan en sevdii ahs olan Anandann alamak iin saklandn renir ve sevgi dolu bir sesle onu yanna ararak unlar syler:Ey Ananda, byle alayp szlama, umutsuzlua kaptrma kendini. Sana daha nce de demedim mi? nsann sevdii her eyden, hayran olduu her eyden, bunlarn hepsinden ayrlmas, yoksun kalmas, syrlmas gerekir. Doan, yaratlan, elle yaplan, dolaysyla geici olan her eyin yok olmamas mmkn mdr ey Ananda? Olur ey deildir bu. Fakat sen ey Ananda, sen uzun zaman Mkemmele kar sevecenlikle, iyilikle dolu bir sayg gsterdin: bunu yapmaca sapmadan sevinle,snrsz biimde, dncenle olduu kadar szlerin ve eylemlerinle de yaptn. Sen iyilik yaptn, ey Ananda;tuttuun yolda direnirsen, ok gemeden tm gnahlarndan arnacaksn.6 Mritlerine son olarak: Ylmadan savanz dedikten sonra da lr. O, yalnzca kendi fikirleri dorultusunda alm ve hayatn bu fikirlerin mcadelesini vermekle geirmi olan 7 bir Hintli dnrdr.8 Netice de, seksen yanda iken, retmeye ve vaaz etmeye adad mr sona eren Buddha, rencilerinden ve rahiplerinden ayrlm, sonsuz olan Nirvanaya ulamtr. Buddhann lm, aynen doumu gibi semadan gelen haberciler ve iaretlerle nceden bildirilmitir. Cenazesi ehir dna tanarak, gzel kokulu bir ormana kaldrlm, cesedi trenle yaklm alnmtr.109

ve mukaddes kalntlar Kushinagarada muhafaza altna

6-Felicien Challeaye, Dinler Tarihi, eviren: Semih Tiryakiolu, stanbul 2002, s. 69 7-Walter A. Clark, Buddha,Encylopedia Amerikane, New York 1954, V.IV, P.675 8-S. Radha Krishan, Buddha And His Religion, ndian Religions, New Delhi 1979, s. 159-172 9- lhan Gngren, Buda ve retisi, stanbul 1994, s. 67 10-A.S. Geden, Encylopedia Of Religion And Ethics, Tandu 1909, VII, P.881-883

13

II. BLM

GENEL HATLARIYLA BUD ZM

14

I-BUDDHANIN RET LER Budizm, M VI. Yzylda Buddha tarafndan kurulmu ve evrensel nitelik kazanm bir dindir.1 Uzak Dou dinleri arasnda yer alan Budizm, Hint kaynakl bir inan sistemidir. Budizm, Hindistanda domu olmasna ramen, daha sonra dnyann birok lkesine yaylmay baarmtr. Dnya zerinde 350-400 milyon2

civarnda Budist olduu

kitaplarda yer alsa da, bu saysnn ok ar ekilde abartl olduunu savunanlar olduu gibi, bu sayy ok az bulanlar da mevcuttur. Bu din, Hindistandaki ksa bir kabul grme srecinden sonra, zamanla birok mensup toplamaya ve dnyann ok deiik yerlerindeki insanlar tarafndan benimsenmeye balanmtr. Hatta gnmzde de birok kimseyi cazibesi iine almaya devam ettiini syleyebiliriz. Oysa baz dnrler, Budistlerin saysn ar ekilde abartldn, bunun sebebinin de Batnn kendi dininde tutamad insanlarn mslman olmasn engellemek olduunu savunmaktadrlar.3 Gnmzde Budist mensuplar; Hindistan, in, Manurya, Moolistan, Seylan, Japonya, Tayland, Tibet, Kore, Birmanya, Bhutan, Laos, Kamboya, Vietnam, Singapur, Malezya, Dou Bengal, Gney Asya ve Uzak Dou lkeleri4

ile Avrupa ve Kuzey Amerika lkelerinde yaamlarn srdrmektedirler.

5

Ayrca Trkler arasnda da bu dini kabul eden boylar olduu bilinmektedir. 6 Budizm dini, adn kurucusu Budadan almtr. Asya lkelerinde bu din, Buddha disiplini anlamnda Buda-Sasana diye bilinmektedir. Budizmin bir din kurucusu, kutsal kitab ve bir cemaati mevcut olmasna ramen tanr, ruh ve ahiret anlay sz konusu deildir. Bu sebeple Budizmin bir din, tarikat, mezhep yada felsefi bir ekol olup olmad tartmalara neden olmutur. Budizmi Buddhann retisi ve yaam yks evresinde dine dntrlm bir yaam felsefesi7

olarak tanmlayanlar

olduu gibi, bir ahlak ve felsefe sistemi 8 olarak da tanmlayan mevcuttur. Ancak dinin

1-Frank E. Roynalds, Charles Hollisey,, Buddhism, The Encylopedia Of Religion, London 1987, V.II, P. 334-351 2-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara, 1997, s. 159 3-Osman Cilac, Gnmz Dnya Dinleri, Ankara, 1995, s. 132 4-Gnay Tmer ,Abdurrahman Kk, age, s. 159 5-Ahmet G, Budizm, amil slam Ansiklopedisi, I. cilt, stanbul 1990, s. 212-253 6- .Kafesolu, Trk Tarihi, TDEK, I. cilt, Ankara, 1992, s.11-229 7- lhan Gngren, Zen Budizm Bir Yaama Sanat, stanbul 1995, s. 79 8-Hseyin G. Yurtaydn, Mehmet Da, Dinler Tarihi, Ankara 1978, s. 122

15

tek bir tanm mevcut olmad iin hangisinin din, hangisinin felsefi ekol, hangisinin ahlak sistemi olduunu kesin izgilerle birbirinden ayrma imkan pek mmkn grnmemektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus udur; inanan kimse, inand eyi din olduu iddia ediyorsa, bakalarnn tersini iddia etmesi bu hususu deitirmez. Baz Mslman aratrmaclar, Budizmin Hz. Muhammed zamanndaki byk dinlerden birisi olduu iddia etmilerdir. Kuran- Kerim dorudan doruya Buddhadan bahsetmemesine ramen, baz aratrmaclar Kurandaki Zl-Kifl kelimesini, Buddhann doum yeri Kapilavastu ile mukayese ederler ve Zl Kifl kelimesindeki besteleyici ve gda manalarndan hareketle Buddhann babasnn ismi Suddhadana (saf, temiz olan gda) ile balant kurmaya alrlar. Yine Kurann Tin Suresindeki incir acnn, Buddhann altnda ilhama kavutuu Boddhi aacn ifade ettii de ileri srlmtr.9 Ancak yaplan bu yorumlar bir zorlamadan teye geemeyecek kadar dayanaksz grnmektedir. ahsi kanaatim; Kuran Kerim ayetlerinde geen bir kelimeye zoraki bir anlam yklemenin, baz evrelere veya ahslara fayda salamaya almak amacndan teye geemeyeceidir. Budizm, Hindistandaki Brahman ekilciliine ve kast taassubuna kar, protesto

hareketi olarak ortaya km bir dindir.10 Buddha, Vedalarn otoritesini, Vedik kurban sistemini, kiinin kendisine yoga vb. yollarla eziyet vermesini, ferdi ruhu ve manastr dzeninde kast ayrmn reddederek11

kendi yolunu izmitir. Buddhann

doktrinine Budizmde Dhamma ad verilmektedir. Buddha Dhammay ilk vaaz Kanunun Tekerleini Dndrmek eklinde aklamtr ve bu sebeple sekiz dilimli tekerlek Budizmin sembol olmutur. Budizmin kayna, Brahmanizm gibi Upaniatlara dayanmaktadr. Fakat Budizm, Brahmanist doktrinleri reddeder. Buddha, vedalar kanunlarnn otoritesine kar km, kast ve rahiplik doktrinlerini tamamen ortadan kaldrmtr. Budizme gre akln kontrol altndaki dini hayat zaruridir. Budizm, ar sert bir mnzevilik hayat ve 9-Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi (eviren: Salih Tu), I. cilt, stanbul 1980, s.700-701 10-Charles Sammuel, Buddhism, The Worlds Religions, New York 1954, P.119-154 11-Gnay Tmer, Budizm, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,VI. cilt, 1992, s. 353 stanbul

16

bu hayattan zevk arama anlay (ifrat ve tefrit) arasnda orta bir yol takip etmitir. Neticede tabiat st otoritelere, insan st olaylara ilgi duymayan Budizm, zihni ve duygusal nitelikleri reddeden, vedalarn ekilciliine kar kan, ahlaki bir protesto hareketi nitelii kazanmtr. Budizm, dnya dini olmas ve misyoner faaliyetlerinden tr Hristiyanlka benzer.12

nk Budizmde milliyetilik ve sosyal hayatn belirli ekillerinden ayr kalma gibi

prensipler yoktur. Budizm, manastr hayatna nem vermekle birlikte aktif dnya hayatndan ekilen rahiplere ve Nirvanay hedefleyen mminlere sahiptir. Budizmin ana zellikleri ise unlardr: - Pratik ahlaki telkin eder, sakinlie ve akln huzuruna sebep olur. - Budizm, dnce ve ahsi tecrbeler zerine kurulmu olup, teolojik doktrinlere kardr. - Hayatn tamam teki dnya gayesine (Nirvanaya) doru ynlendirilmitir. Ama, karma ve tenashten kurtulup, Nirvanaya ulamaktr. Bu din, mitolojiyi, gelenekilii, ayin ve ibadetleri, byclk ve reddeder. nsann akli bilgisini snrlayan agnostik bir davran vardr. sihirbazl

Btn bu zelliklerden sonra, Buddhann etrafndaki insanlara verdii dersler neticesinde doan bu din,13 balangta bir ahlak sistemi grnmndeyken, gelierek tam bir din haline dnmtr.14 Buddha, saray hayat ve ile gibi iki arlk arasndaki orta yolu telkin etmitir. ki arlk zdrapl iken orta yolda bilgi, mutluluk ve kurtulu vardr. Bu orta zdraplarla dolu bu dnyadan insan kurtararak, Nirvanaya ulamasn salar. Nirvanaya ulamak ise, Budizmde ki temel hedeftir. Buddhann kendisi yaarken Nirvanaya ulam ve talebelerine de Nirvanaya ulamay temel hedef olarak gstermitir.12-Hayrettin ahin, Japon Budizmi, Y. Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri 1990, s. 88 13-Budizm, Trk Ansiklopedisi, VIII. cilt, Ankara 1956, s. 299 14-A. Abdullah Masdusi, Yaayan Dnya Dinleri (eviren: Mesut Sadk), stanbul, 1981, s. 125

17

Budizm zerine yapm olduum bu aratrmadan sonra kesin olarak unu syleyebilirim: Budizm, yerel bir din olarak ortaya kp daha sonra evrensel nitelik kazanan ve bu kadar fazla mensup toplayabilmi ender retilerden biridir. Budizm Hindistanda domu, ancak Hindistanda tutunamayp dier lkelerde varln devam ettirmi ve evrensel bir din haline dnmtr. Budizm bu zelliini kazanrken asla savamam, devaml nefislerin terbiye edilmesi gayesine hizmet etmitir. Bunun neticesinde miskinlik ve tembellik bu dinin en ak alameti haline gelmitir. Nitekim Trklerin Budizmle tanmasna ramen, bu dinin Trkler arasnda genel bir kabul grmemesinin sebebi de bu husustur.15 Evrensel dinler arasnda kendini kabul ettirmek ve yaylmak iin savamam olan tek din olan Budizmde insann kurtuluu kendisine aittir, Tanrsna deil. nk Budizmde karma doktrini itikadn temeli saylr. Bunun neticesinde de kurtulu,mutlu sona erme, insann kendi amellerine bal olmaktadr. Budizmde Tanrnn bu dzene bir mdahalesi sz konusu deildir ve insan bu dnyada ne ekerse onu bier. Budizmde karma ve tenash anlay,insanlarn hayatn dzenleyen iki dzenektir. Bu karma ve tenashten kurtulu yolu ise Nirvanaya ulamaktr. nk Budistler iin Nirvana, ebedi saadet ve mutluluk,ac ve ihtiraslardan kurtulmak demektir. Kii ancak Nirvanaya ulaarak tenash denilen doum-lm silsilesinden kurtulabilir. Budizmin kurucusu Buddha, retilerini yayma hususunda her ne kadar savamam olsa da kendisi katriya (savalar) snfna dahildir. Onunla ilgili anlatlan bir ok hadise ylesine efsanelemitir ki, onun hakknda sylenilenlerin hangisinin doru, hangisinin yanl olduu bilinemeyecek kadar karmak hale dnmtr. Aslnda Buddhann doum ncesi ve doum anndakine ait olarak anlatlan bir ok olay, Hz sann durumu ve Hz Muhammedin doumu annda cereyan eden hadiselerle benzerlik tamaktadr. rnein, Hz sa gibi Buddha da Tanr olmadn syledii halde daha sonraki taraftarlar, onlar Tanr ilan etmitir. Yine Buddhann doumu esnasnda vuku bulduu iddia edilen bir ok hadise, Hz Muhammedin doumu esnasnda meydana geldii rivayet edilen olaylarla hayli benzerlik tamaktadr.15-Gnay, Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, age, s. 159; .Kafesolu, Trk Tarihi, TDEK, I. cilt,Ankara 1992, s. 11-229

18

Budizme gre btn insanlar eittir. Aradaki tek fark bilgi ve ehvetle galip gelmekle mmkn olabilir. Btn bunlarla birlikte Budizmde, balangta mahhas bir Tanr fikri ve ruh kavram yer almazken, Buddhann lmnden sonra Budizmde gzle grlr deiiklikler yaanmaya balanmtr. rnein Buddhann lmnn ardndan Budistler onu ilah ilan etmiler ve onun heykellerini tapnaklara koyup, heykellerine tapmaya, iek ve ttsler sunmaya balamlardr. Aydnlanmaya erdii yeri, hac yeri ilan etmiler ve Budizmde olmayan birok hususu dinin iine sokmutur. Aslnda Budizmin ortaya k bir protesto hareketi niteliindedir. Hinduizmdeki kast sistemine, Brahmanlarn otoritesine, savamaya ve bunun gibi pek ok hususa kar kan ve bunlar protesto eden Budizm, daha sonra kendi doktrini ortaya koymutur. Ancak bu yeni doktrini ortaya koyarken Hinduizmdeki bir ok inan ve gelenekten yararlanmay da ihmal etmemitir. Budizmin kuzey mezhebi in, Japonya,Tibet, Nepal ve Sumatarada yaylma imkan bulurken,16 gney mezhebi ise Burma, Seylan ve Siyamda yaylmtr. Budizm bu lkelere yaylrken ayn zamanda bir ok deiiklie de uramtr. Yayld blgelerdeki kltr, corafya ve yaam biimi Budizmi etkilemi, neticede Budizm bu blgelerdeki yaam standartlarna uygun hale getirilmitir. Netice itibariyle bu reti her eyden nce kiinin her konuyu zgrce incelemesi, zgrce denemesi esasna dayanmaktadr. te bu noktadan hareketle de dier tm dinsel retilerden ayrlmaktadr. Biz bu yargya ise Buddhann u szlerinden hareketle varm bulunmaktayz: Bir eye srf kulaktan duydunuz diye inanmayn, birka kuaktan beri deer veriliyor diye, geleneklerin de doru olduuna inanmayn. Srf hocalarnzn otoritesine dayanyor diye de hibir eye inanmayn. Ancak kendi hissettiiniz, denediiniz ve doru olarak kabul ettiiniz, kendinizin ve bakalarnn iyiliine olan eylere inann ve tutumunuzu onlara duyurun. 17 Bugn itibariyle, Buddhann lmnden 2400 yl sonra, onun retileri milyonlarca insan tarafndan yaatlmaktadr.1816-Nakamura Hajima, Mahayana Buddhism, The Encylopedia Of Religion, London 1987, V. II, P. 457-472 17-Felicien Challeaye, Dinler Tarihi (eviren: Semih Tiryakiolu), stanbul 2002, s. 771 18-By Joseph Gaer, How The Great Religions Began, New York 1956, s. 41

19

II- LK BUD STLER VE LK BUD ST KONS LLER Buddhann ilk akirtleri, beraber zhd hayatna girip, onun zhd hayatn terketmesiyle ondan ayrlan, daha sonra kendilerine bulduu gerei ilk vaaz ettii, bylece Sanghaya ald be zahit ve incir aac altnda ona yiyecek getirip onun doktrinini kabul eden iki tacirdir.1 Daha sonra bata toprak sahipleri,ticaret ehli, esnaf olmak zere ynla insan Budist olmutur. Bunlardan bazlar Sanghaya kei olarak kabul edilmitir. Buddha Sanghaya dahil olan keilerine, Budist doktrinlerini yaymalarn emretmitir.2 Onlar, bu grevi her yerde dolap insanlara kendilerini tutma, basit ve sade bir yaay, alakgnlllk reterek yerine getireceklerdi. Bu kiiler arasnda Buddhann iki nemli rencisi Sariputta ve Maggalana da vard. Ancak Buddhann gzde akirdi Ananda idi. Ananda salnda Buddhaya ihtimamla hizmet etmi, kadnlarn da Sanghaya alnmas konusunda stad ikna etmi bir ahsiyetti. Buddha, Magadha Krall snrlar iinde Rejagaha ve Sravasti etrafnda, geleneksel olarak Kuzeybat Hindistana, Pencapa kadar uzand sylenen alanda krk seneden fazla dolam, herhangi bir yere balanp kalmamtr. Devaml olarak doktrinini anlatmak iin seyahat etmi ve hayatnn sonuna kadar vaaz etmitir. Gelenee gre seksen yan getiinde leceini anlad ve keilerini bir araya toplayp, onlara son vaazn verdikten sonra Kushinagarada ld. Bu son vaaznda Buddha telkininde ve Sangha kurallarnda anlalmayan bir ey olup olmadn sordu ve hayr cevabn ald. Buddhann cesedi yakld, kemikleri ve kalntlar muhafaza edilip on paraya ayrld. Buddhann lmnden hemen sonraki devrede Rajagahada bir konsil topland ve konsile Kosyapa bakanlk etti. Konsile be yz rahip katld. Bunun arkasndan yaklak bir yzyl sonra, keiler arasnda fikir ayrl nedeniyle yedi yz rahibin katld Vesalide ikinci bir konsil topland. Bu konsilde Sutta ve Vinayann yeni dzenlemesi yapld. M III. Yzylda doktrinde kan bir ihtilaf zerine kendisi de

1-mer Hilmi Budda, Dinler Tarihi, stanbul 1935, s. 226 2-Ahmet Mithat Efendi, Tarihi Edyan, I. cilt, stanbul 1329, s. 253

20

bir Budist olan mparator Aoka zamannda nc konsil topland.3 Yaklak bin rahibin katld konsilde Aoka, daha ikinci konsil ncesi balam olan doktrindeki fikir ayrlnn yeniden alevlenmesi zerine, tebaas arasndaki ahengi salamak ve mezhep kavgasn nlemek iin byle bir konsile destek vermitir. Konsil sonras Budizm, o gnn Hindistanndaki drt krallktan birisi olan Magahhadan Hindintana yaylmtr. Aoka zamannda Magadha, tabi kaynaklar, madenleri, tarm ve milletler aras ticaretiyle bir imparatorluk haline gelmitir.4 Aoka Budist olmadan nce topraklarn geniletmek iin giritii savalarda kanl katliamlardan irenmeye ve canllara acmaya balam, bunun zerine elerinden birinin telkiniyle Budist olmutur. Dmanla savamay brakan Aoka, bundan sonra nefsiyle savamtr. Budizm,Aoka ile birlikte byn Hindistana yaylm ve kuvvetlenmitir. Hatta Hindistann eitli yerlerinde ta ve kitabelere, Budist dncelerini yazdrtmtr.

3-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 160 4-Kemal ada, Reformcu Ynleriyle Buddha ve Aoka, Ank.n.D.ou Dilleri Dergisi, Ankara 1970

21

III- BUD ZM N HAYAT ANLAYII Budizmde Buddhann doktrinine Pali dilinde Dhamma ad verilmektedir.1 Buddha, ulat hayat kanununu ilan ettiinde saray hayat ve ile gibi iki arlk arasndaki orta yolu telkin etmitir. ki arl zdrapl bulurken orta yolda mutluluk ve kurtulu olduunu savunmutur. Kii, bu gerekle kendisine yn tayin eder ve iyi bir Budist olarak yaarsa Nirvanaya ular. Bunun neticesinde de tenash ve karmadan kurtulur.2 Buddha!nn doktrininin felsefi yn, ktmser olarak addedilir. nk Buddha, hayatn tabii olaylarn (doum, lm, ihtiyarlk, ocukluk vb. gibi) bir zdrap olarak grm ve bundan kurtuluu btn arzu ve ihtiraslardan uzaklamaya balamtr. Budizmin hedefi, kiinin kendini bilmesi, yenilemesi ve gelitirmesidir.3 Temel ama, sonrasz bir hayat deil, Nirvanaya yani deimez mutlulua ulamaktr. Neticede Budizm ilke olarak bilgisizlik ve iddetli isteklerden doan varoluun ktln retir. Bu sebeple Tanrnn varln bile dikkate almaz. Budizm, bir hikmet (akl) dinidir. Buddha,nn retileri balangtan sonuna kadar hikmet zerine kurulmutur. Buddha,nn tm amac ve gayesi, kurtulu ve serbestlii tamamen hikmet, ilim ve irfanla gerekletirmektir. Btn vehim ve aldanmalar ilim yoluyla ortadan kalkar btn ehvet ve hrslar bilgiyle yenilir iman ise fazileti kaynadr. Budizme gre tam serbestlik ve hrriyetin yolu Nirvanadr. Her ey bu noktadan balar. Bu nedenle herhangi bir kararszla gerek yoktur. Zaten herhangi bir kararszla dmeden fikir ve yaantda birlii salamak, Hint felsefesi ve dinlerinin en belirgin zelliidir.4

1-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 163 2- lhan Gngren, Zen Budizm Bir Yaama Sanat, stanbul 1995, s. 74-75 3-Bozkurt Gven, Japon Kltr, Ankara 1980, s. 107 4-Y.Hikmet Bayur, Hint Dinleri, stanbul 1935, s. 212

22

A)

NAN ESASLARI

Aslnda Budizm, bir tapma ve ibadetten farkl bir retidir. Buddha, hakikatin sahibi, nizamn idarecisi ve hayatn aydnlatcsndan baka bir ey deildir. Bununla birlikte bu din, Buddhann kiilii ve ahsiyeti zerine bina olunmutur.5

Budizmin tembellii Triratnada toplanmtr. Buna ksm cevher denilir. Bunlar: Buddha, Dharma ve Sanghadr. Dharma Buddhann bulup gelitirdii doktrin ve akidedir ki, Budizmin hayat merkezini tekil etmektedir. slamiyette Kuran- Kerimin, Hristiyanlkta ise Hz .isann tuttuu yeri Budizmde Dharma tutmaktadr.6

Yani Budizmdeki en nemli kural ve kaide Dharma dr. Sangha ise, balangta Akide bu temeli u ekilde ifade etmektedir:

erkek rahipler cemaati iken, daha sonralar ierisine kadnlarnda dahil edildii Budist rahip ve rahibeler cemaatidir.7

Buddhaya snyorum, Dharmaya snyorum, Sanghaya snyorum. Buddhann Tanr, ruh ve lm sonrasyla ilgili sorulara verdii cevaplara gelince, aslnda Buddhann bu durumda uygulad metot, Sokratesin diyalektik metotunun bir benzeridir. Bu tr sorular karsnda Buddha, sadece itirazlarn belirtir ve bu konularda ilgili makul olan baka eyler gsterirdi. Sorulara tam cevap vermeyip, kendi grn ortaya koymaya alrd. Budizmde inan baznda drt nemli soru vardr. -Kainatn yaratlp yaratlmad, -Kainatn sonlu olup olmad, -Hayatn bedenle ayn olup olmad, -lmden sonra bir insann varolup olamayaca.

5-mer Budda, Hint Dinleri, stanbul 1935, s. 141 6-Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, Ankara 1960, s. 121 7-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 189-190

23

Kainatn yaratlp yaratlmad ve sonlu olup olmad sorular, Tanr fikrini konunun merkezine tamaktadr. Budizmde zellikle Tanry ve ruhu anmak, yani zikretmek yoktur. Budizm, balangta dnyann hakimi ve yaratcs olan zati bir Tanry reddeder.8 Bu Tanrlar insanlardan daha ok kudretli ve daha yksek bir varlk olarak grmez. Budizm, ilk ortaya ktnda Hinduizme kar bir tepki hareketi nitelii tayan, ateist karakterli, ibadet fikrine sahip olmayan bir dindir. Ancak buradaki ateist karakterden maksat, Tanry inkar deil, ahsi kurtuluu Nirvanada bulmaktr.9 Zamanla ekil deitiren Budizmde Buddhann bizzat kendisi tanrsallatrlm ve heykelleri yaplarak tapnlmaya balanmtr. Zamanla baz Budist mezhepleri ruhun varln ve tenash, bazlar da Tanr ve ibadet ekillerini gelitirerek ve yeni bir boyut katarak inanmaya balamlardr. Oysa balangta Budizmde mahhas bir Tanr fikri yoktur. Mevcut olan ilahlara ve meleklere benzeyen ruhani varlklar doumlarn silsilesine bal olarak grlmektedir. Yaratc bir tanrnn varl ise, Buddha tarafndan aka mnakaa edilmez. Buddha gerek Tanry deil, onun yaad devirlerle de Brahmanlarn vasflandrd tanrlar reddetmitir.10 Aslnda Budistler de Buddha gibi kainat kimin yaratt konusunda ilgisizdirler. Tanry reddetmezler ama onunla ilgilenmezler de. Dnya Tanrnn dnyas deildir. Dnya insanlarn hrs ve arzularndan ortaya kmtr. Bu nedenle dnyevi her eyi reddederler. Budizm politeizme kar ok msamahaldr. Bu sebeple Budizmde pek ok koruyucu ve yardm edici uluhiyetlere dua edilir. Tanrlara dua edilmesine de itiraz edilmez. nk Budist ilahiyatlar bu Tanrlar halkn ihtiyac olarak grrler. Ayrca, genel itibariyle Budizmde monoteizm tasavvuru da yoktur.11

8-Abidin til, Buddha Tanry Reddetmiyor mu A.. .F.D, 11. say, Ankara 1963, s. 11-15 9-Gnay, Tmer,Abdurrahman Kk, age., s. 114 10-Abidin til, age, s. 11-15 11-Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta 2000, s. 160-161

24

Budistlerin temel kaynaklar olan kutsal kitaplarna gelince, onlara Tiripitaka (Kanunun sepeti) ad verilir. Bu sepet Budist retilerinin ilk kaynadrlar. Tripitakalarn szl ekli kral Aoka dnemine (M. 242) kadar devam etmi ve yazya Buddhann rencisi tarafndan geirilmitir. Buddha, inand hakikatleri insanlara yaymak iin bir mr harcam, ancak kendisi geriye hibir kitap brakmamtr. Budistler Buddhann vaazlarn Pali-kanan adl bir kitapta topland, bu vaazlarn orijinal eliyle 400 yl kadar szl olarak rivayet edildiini ve nihayet yazlarla tesbit edildiini kabul ederler. Pali- kanan byk sayda kitaplar teekkl eder ve iinde pek ok tekrarlar ihtiva eder. Budizmin kutsal kitab olan Tripitaka, M I. ve II. Yzyllarda yazya geirilmitir.12 Bu sepet unlardr: 1-Viyana pitaka ( Disiplin sepeti ) : Bu sepet, Sangha yani rahiplik tekilata ile ilgili usul ve kaidelerin, bunlarn nasl ve ne ekilde yerine getirilecei gibi konular ihtiva eder. Bu blmde rahip olmayanlarla ilgili hususular yer alr. Rahip ve rahibelerin oymas gereken kural ve kaideler, ayin usulleri, beslenme, giyinme ve vaazla ilgili hususlar bu blmn ieriini oluturur.

2-Sutta Pitaka ( Vaazlar ve retiler sepeti ) : Bu blm Tripitakann en nemli blmdr. Buddhann fikirlerini aklad ou konuma bu blmde yer alr. Bu sebeple bu blme Doktrin Dharma sepeti de denir.

3- Abdidihamma Pitaka ( Geniletilmi Doktrin, felsefi ve psikolojik yorumlar sepeti): Buddhann vaazlarnn yorumunu ihtiva eder. Yedi eserden meydana gelmitir. Budizmin felsefesi ve psikolojik yan bu blmde yer alr. 13

12-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s.187 13-Budizm, Trk Ansiklopedisi,VIII.cilt, Ankara 1956, s. 301

25

Budizmde

inanla

ilgili

bir

baka

hususta,

Hristiyanlktaki

Paraklit

(Faraklit) gibi gelecekte varolacak ve ortaya kacak olan bir ahsiyete Budizmde de inanlmasdr. Budistlere gre Buddha, dinini tamamlayamadn, kendisinden sonra Maitreya yani herkese, alemlere rahmet bir kimsenin gelip, bu dini tamamlayacan ifade etmitir. Bu inan, slamiyetteki Mehdi ve Hristiyanlktaki Mesih inancnn bir benzeridir. Hristiyanlkta Hz sann beklenen bir kurtarc olduu, slamiyette ise Mehdinin yeryzne inerek tm insanl slah edecei fikri vardr. te Budizmde de Maitreya denilen ve Budizmi tamamlayp, tm insanlar kurtaracak bir ahsiyetin varlndan sz edilmektedir. Budizm bu inan anlayyla, sami dinlerle benzerlik gstermekte ve belki de sami dinlerden alnt yapmaktadr. Her ne kadar Budizm, hem Hristiyanlk hem de slamiyetten nceye dayanyorsa da bir ok inan esasnda olduu gibi, Maitreya inancnda da sonradan bir teekkle gitmi olabilir.

26

B) BADET ESASLARI Balangta ibadet fikri yer almayan Budizmde, daha sonralar bir takm ibadetler ihdas edilmitir. Budizmde ibadet saylabilecek tek husus, oru gn merasimidir. Budist rahipleri ay banda ve ayn on drdnde olmak zere her ay iki defa toplanrlar ve bu toplantlarda Budizmin ilkelerinin tam olarak uygulanp uygulanmad kontrol edilir. Budizmde Buddhann doduu, yksek ilhama kavutuu, eriat tekerleini dndrd ve Nirvanaya kavutuu yerler mukaddes kabul edilir ve buralara ziyaretler yaplr. Her dinde olduu gibi Budizmde de her Budistin uymak zorunda olduu kurallar vardr ve bunlar ibadet saylr: - Tra olmak, -Sar elbise giymek, - ki ayda bir defa oru tutmak, -Orulu iken gnahlar itiraf etmek, - badeti tefekkrle yapmak.14 Budizmde yce varla kar yaplmas gereken bir dua ve ibadet sz konusu deildir. Ancak Buddha, lmnden sonra Tanrlatrld iin ona kar bir takm ibadetler yaplmaya balanmtr.nce Buddhann heykelleri yaplm sonra yaplan bu heykeller Pagadolara yerletirilip onlara tapnlmaya balanmtr. Bununla birlikte Budistlerin nem verdii ey vardr: Buddhann heykelleri, Buddhann hatralar ve Buddhann altnda ilhama kavutuu Bodhi aac. Budistlerce kutsal kabul edilen ve ziyaret edilen drt byk yer vardr. Bunlar: -Buddhann doum yeri olan Nepaldeki Lumbuni Koruluu -Buddhann ilk vaazn verdii Benaresdeki Sarnatha Geyik Park -Buddhann ld yer olan Uttar-Prade ehri -Buddhann aydnlanma yeri olan Bihardaki Bodhi Gaya

14-Mehmet Aydn, Osman Cilac,Dinler Tarihi, Konya 1995, s.145

27

Buddha, insanlarn saysz putlara taptklarn grm ve bunun doru olmadn savunmutur. Bu nedenle balangta Budizmde put ve heykel yok iken Buddhann lmyle birlikte onun taraftarlar tarafndan Buddha heykelleri yaplmaya balanmtr. Budizmde yalnz Buddhaya deil, nemli ahsiyetlerin mezarnada iek konur ve mum yaklr. Budist cemaatine girmek ise herkese serbesttir. Btn ktlklerin kayna ise cinsi tatmin olarak grlmektedir.15 slam dinindeki tavaf gibi, Budizmde de mabetlerin etrafnda bir veya en fazla iki defa dnerek tavaf yapmak ibadet saylmaktadr.16 Budistler arasndaki en byk ayrlk ise, rahiplerle normal halk arasndadr. Rahiplik, Budizmin ekirdeini tekil ederken, Budizmde yksek hedefe ynelik artlara da ancak rahipler riayet edebilir. Budizmin btn kural ve kaidelerine uyan rahiplerin bazlar mnzevi olarak yayorken, bazlar da toplum iinde yaarlar. Rahipler ayn zamanda Sanghay tekil ederler ve hakiki Budistler olarak kabul edilirler. Rahiplik hayatnn temel esas ise: fakirlik, bekarlk ve skunettir. Rahiplerin dnya ile ilgili hibir mal ve mlk yoktur. Bir Budist Rahip olduu andan itibaren sadece unlar bulundurabilir; bir sadaka tas, bir ine, bir tesbih, iki hafta da bir san tra edebilmesi iin bir ustura ve geni ve uzun ynden yaplm bir entari. Rahipler, evsiz ve yurtsuz yaamak zorundadrlar. Yiyeceklerini ise aldklar sadakalarla temin ederler. Para sahibi olmalar (zengin olmalar ) yasaktr. Bekarlk, Rahiplik hayatnn temelini tekil eder. Bekaret en yksek ideal, cinsi hayat ise kfr saylr.17 Budizmde rahiplik tekilatna Sangha ad verilir. Sangha Buddha tarafndan oluturulmutur ve dnyann en eski bekar rahipler topluluudur. 18 Sanghada rahipler olduu gibi rahibelerde mevcuttur. Ancak rahibeler bu tekilata daha sonradan dahil edilmilerdir. Sanghadaki rahiplere Bhiksu ismi verilirken, rahibeler ise Bhiksuni diye isimlendirilir.

15- Gnay Tmer, Abdurrahman kk, age, s. 100 16- Mehmet Aydn, Osman cilac, age, s. 31-32 17- Ekrem Sarkolu, age, s. 165-168 18- Ahmet Mithat Efendi, Tarihi Edyan, stanbul, 1329, s. 320-321

28

Rahip olmak iin belirli yeteneklere sahip, on be yan bitirmi, anne babasnn iznini alm kimseler, tekilatn ilk basamana kabul edilir. Tekilata giren kimse nce sa ve sakaln keser, sar elbiseler giyer, bir imtihandan geer ve baarl olursa Sanghaya katlr. Sanghaya dahil olan kimse erkek veya kadn hi fark etmez. Bu tekilattan ayrlamadklar srece evlenemezler. Ancak eer tekilattan ayrlrsa isterse evlenebilirler ve normal hayatlarna devam edebilirler. Rahiplerin sa ve sakallarn ustura ile kazma, dinlenme, le yemeinden sonra ertesi gn le yemeine kadar azlarn bir ey koymama, hibir elenceye katlmama, mecburi birka eya dnda bir mala sahip olmama gibi kurallara uymas da bir zorunluluktur.19 Sangha yesi rahipler Japonyada siyah, Burmada portakal rengi, Seylan, Kamboya ve Taylandda ise sar renkli elbiseler giymilerdir. Manastrlarda yaayan rahip ve rahibeler, her Budistin yapmas gerektii sarho eden iki ve esrar gibi uyuturuculardan uzak durmaldrlar. Sabah ve le arasnda kat yemek yemeleri yasak olan rahipler ayn zamanda hal ve hareketlerinde de her zaman iffetli olmak zorundadrlar. Rahipler on Budist emrini renip yerine getirmekle mkelleftirler.20 Bu on emir unlardr: ldrmeyeceksin, Zina etmeyeceksin, ki imeyeceksin, Kimseyi aldatmayacaksn, Az yemek yiyeceksin, ark syleyenleri dinlemeyecek, dans edenleri izlemeyeceksin, Ssl elbiseler giymeyecek, ss eyalar ve kokular kullanmayacaksn, Rahat ve konforlu yerlerde yatmayacaksn,

19- Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 102 20- Gerald L. Berry, Religions Of The World, New York 1956, P.47

29

Sana verilmeyenleri almayacaksn, Altn ve gm kullanmayacaksn.21 Budizm, balangta zellikle alakgnll ve sade, mnzevi ahsiyetler tarafndan yaylmtr. Buddhann yapt gibi onlarda, kendilerinin pelerinden inanlarn yayacak ve devam ettirecek renciler brakmamlardr. Az nce sraladmz on emir, her Budist iin bir yol gsterici rehber olmutur ve Budistler hayatlarn bu emirlere gre ynlendirmilerdir. Bunun neticesinde, her ne kadar balangta mevcut olmasa dahi, her mezhep belirli bir tapnak ve mabedi merkez tayin etmitir. Buralar kutsal saylm ve buralara ihtimam gsterilmitir. Hatta her mabedin bir ismi vardr. Ancak Budist mabetlerine isim vermek iin zel ve geleneksel bir sistem oluturulmutur. Mabetlere ift isim verilir. San-Zen (Yama), Ji-var- in ( Tera), Koyasan- Kongbuji gibi.22 Budist tapnaklar,dnyann bir ok lkesinde eitim faaliyetlerine de karmaktadr. Kolejlerden ortaokullara hatta anaokullarna kadar yaylm bir eitim sistemi vardr. Bu okullarda rahiplik hakknda bilgiler verilmektedir. Bu eitime katlan rencilere ise burs vb. gibi maddi yardmlarda bulunulmaktadr. Budist mabetleri, bulunduklar lkelere gre farkl modeller ihtiva ederler. Bunlardan en nemlilerinden birisi ve Japonyada kullanlan Garan modelidir. Bu modelin zelliklerine gre yaplan bir Budist mabedi, st atl, bir balkonlu, kare veya dikdrtgen eklinde olur. Mabetlere bir giri kapsndan girilir ve bu giri kaps gneye doru olur. Mabette bir konferans salonu ve pagoda (Budistlerin mabetlerine verilen genel isim, ayin ve rahiplerin toplant yeri) bulunur. Salon ise ta kaide zerine ykselip, keler bitiik ve at alt kenarl duvarla yaplr. 23

21-Hayrettin ahin, Japon Budizmi, Y. Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri 1990, s. 114 22- lhan Gngren, Buda ve retisi, stanbul 1994, s. 118 23-Sanat Tarihi Ansiklopedisi, stanbul 1998, s. 42

30

C) AHLAK ESASLARI Budizm, teoride ve pratikte merhameti ve msamahay esas alan bir dindir. Buddhann merhameti snrsz olduu iin Budistlerde onun yolunu takip eder. Budizm, aslnda bir eitlik ve kurtulu dinidir. Bu dinin ideal olan davranlar da msamaha ve merhamettir. Su ilemek ahlakszlk, saadet ise fazilettir. Skntya tahamml etmek, doru sylemek, gzel olan sevmek ve itaat ahlaki kurallarn banda gelir. Budizmin ahlak anlayna gre insan ldrmek,hrszlk yapmak, gasbetmek, yalanclk, iftira, dedikodu, kin, tamahkarlk ve ekememezlik gibi kt huylar yasaktr. Sarho olmak, esrar kullanmak, ok yemek yemek, ark trk vb. gibi mzik dinlemek, yksek ve rahat yataklarda yatmak, altn gm gibi ziynet eyas takmak, bunlar almak ve satmak ise ho karlanmaz. 24 Budizmin bu yasaklara kar drt temel emri vardr: -Sabr ve tahamml -Sebat ve metanet -Akl ve hikmet -Ataya iyi davranmak Bunlara ilave olarak ilerinde dzenli olmak ve verilen sz tutmakta saylabilir. Buddhaya gre ahlak; dnyadaki btn arzu ve isteklerden kurtulmaktr. Aslnda bu husus, Budizmin temel hedefidir. Ahlak iin ise unlar gereklidir: -Canl varlklar ldrmemek, -Bakalarnn maln almamak, -Cinsel arzulardan vazgemek, -Yalan sylememek, -Sarho edici iecekler imemek.25

24-Ahmet Mithat Efendi,age, s. 260-261 25-mer Hilmi Budda, Dinler Tarihi, stanbul 1935, s. 303; Gerald L. Berry, age, P.47

31

Bu dinde canllar ldrmeme fikri olduu iin, Budistler et yemez,kasaplk yapmazlar. ki yasak olduu iin meyhanecilik yapmazlar. Ayrca silah,zehir ve uyuturucu imal etmez, bunlar satmaz ve satn almazlar. yi bir Budist ava kmaz, balk tutmaz, ate etmez ve kanl sporlara girimez. yi bir Budist, ayn zamanda cmert ve eli ak olmaldr. Zira cmertlik, Budizmin maddi eylere balanmama tavsiyesinden hareketle bir zorunluluk tekil etmektedir. Yeni bir Pagoda (Budist manastr) yaptrmak, yardmda bulunmak,rahip adaylarna kefil olmak,manastra su salamak, rahiplere yiyecek yardmnda bulunmak ve misafirperverlik ise en byk faziletler arasndadr. 26 Budizmde iyi bir Budist olmak iin bir takm gerekmektedir. Bunlar: zelliklerin ihtiva edilmesi

Birincisi drt dncedir. Bunlar, vcudun dncesi, akln dncesi, fikirlerin dncesi ve mantn dncesidir. kincisi drt kat byk ihtiva sarf eder. Sknt douran eyleri nlemek iin gayret etmek, yanl fikir douran eyleri saklamak iin gayret etmek, evvelce yaayanlara iyilik etmek iin gayret etmek ve varolan insanlara iyilik yapmak iin gayret sarf etmek. ncs Iddhidr ki,drt kat sepet demektir. Iddhy elde etmek, Iddhy elde etmek iin aba sarf etmek, Iddhnn aratrlmas ve kalbin doru olmas. Drdncs ve beincisi be blmden ibarettir. Uygulama, inancn zevki, gayret, dnce-tefekkr ve aklllk. Altncs akln yedi eidinden ibarettir. Bunlar: gayret, anlay, dnce,

aratrma, sevin, rahatlk ve skunet.27 Btn bunlardan sonra diyebiliriz ki, Budizmde insann kurtuluu ne olduuna deil, ne yaptna baldr. 26-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 101-102 27-Ali hsan Yitik,Hint kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi, stanbul 1996, s. 128

32

Budizme gre atalara sayg, anne ve babaya itaat esastr. Bununla birlikte mahalli rf ve adetlere sayg gsterilmesi iyi bir Budistte aranan artlar arasndadr. rnein bir ocuun ailesine kar grevleri unlardr: -Ailesinin ilerine bakmak, -Ailesinin arzu,istek ve ihtiyalarn karlamak, -Kendi ahsi arzu ve isteklerinden vazgemek, -Yapt her eyi onlara itiraf etmek. yi bir ailenin ocuklarna kar grevlerine gelince: -Kk bir ocukken ona sevgi ve ilgi gstermek, -Onun yiyeceini temin etmek, -Onu bor iinde kalmaktan kurtarmak, -ocuuna gzel bir evlilik salamak, -Btn mal ve mlkn ocuuna brakmak. Bunlar karlkl olarak gerekletiren ocuk ve aile, byk bir mutluluk,maddi bir refah ve karmay temin eder. slamiyette olduu gibi Budizmde de, bir kimse annesini sol omzunda, babasn da sa omzunda tasa bile onlara olan borcunu deyemez. Budizmde anne ve babaya saygnn dl, bir sonraki hayatta baarl olmaktr. Anne ve babasna sayg gsteren ocuk, gelecek hayatn garanti altna alm demektir. Bir anne ocuunu dokuz ay karnnda tar, doduu zaman beslenme ve bymesini salar. Bu nedenle btn dinlerde anneye olan bor, ancak anneye kar tam bir itaatle denir. annesine srtn dnen ocuk byk ktle maruz kalr. Bunlar: cehennem,a bir hortlak ve hayvan olmak. Budizmde karma inanc hakim olduu iin, bir nceki hayatta kiinin yapm olduu iler bir sonraki hayatnn eklini belirlemi olur. Budizmde aile, yaayanlarla snrlandrlamaz. Yedi ile dokuz nesil nceki atalar dahi aileye dahildir. len aile fertleri yayormu gibi nezaket ve sayg isterler. Onlara yaplan saygszlk canl bir varla yaplan saygszlk gibi kabul edilir. Herva Ressau Budizmin btn bu ahlak esaslarndan yola karak Budizmi, varln esrarn zmeye alan, hayatn zdrap ve zevklerinden vazgeerek kamil ve olgun insan olma yollarn aratran bir ahlak felsefesi 28 olarak nitelendiriyor. Btn dinlerde anneye olan bor, ancak anneye kar tam bir itaatle denir. Annesine srtn dnen ocuk byk ktle maruz kalr.28- Herva Ressau, Dinler, stanbul 1970, s. 168

33

IV- BUD ZMDE SEK Z D L ML YOL Buddhann ortaya koymu olduu bu din her ne kadar Buddhann lmnden sonra deiiklik kazansa ve deiik corafyalarda farkl ekiller alm olsa da, Budizmin kendine has bir i btnl sz konusudur. Budizmin yap ta olarak kabul edilen ve yine arzu ve ihtiraslarn giderilmesinde bavurulan temel yntem Sekiz Dilimli Yoldur. Budizm doktrininin felsefi yn ktmserdi. nk Buddha hayatn tabii olaylarn bir zdrap olarak gryor ve bundan kurtuluu, btn arzu ve ihtiraslardan uzaklamaya balyordu.1 Aslnda bu, Upaniatlarda rastlanan hayat grnn gelitirilmi bir ekliydi. Baz aratrmaclar ise bu durumu, bir ktmserlik olarak deerlendirmemilerdir.2 Budizmin ana telkini, inan ile hakikat arasnda hayatn zdraplarla dolu olmasdr. Drt kutsal temel gerek ise Buddhann kurtulu telkininin zn oluturmutur. Birincisi: Izdrap nedir? nsan varlnn mahiyeti zdrap, ac, ktlk ve tatminsizliktir. Dnya hayatndaki doum, hastalk,yallk, lm vb. gibi bir ok hadise zdraptr. Bu sebeple dnya hayatna dalp, dnyaya sarlma, hayatn gereklerinden uzak kalma ac ve zdraptr. kincisi: Izdrabn sebebi nedir? Izdrabn sebebi arzu ve ihtirastr. Budizme gre insann dnya ile ilgili arzu ve ihtiraslar, ac ve zdraba sebep olur. nsanlarn arzu ve ihtiraslar iki grupta toplanabilir. Birinci grup, nefis ve hazlarna dknlkten gelen tutkular... Mala, mlke, paraya, nefis ne,

hazza dknlk,yenmek baarmak, kazanmak gibi hrslar, ar cinsel tutkular gibi eyler... kinci grup tutkularsa manevi olanlardr. Ruhun lmezliine tutunmaya almak, ldkten sonra da varln srdrmeye almak, genedoumda bu yaamdakinden daha iyi bir durum elde etmek gibi dinsel tutkulardr.3

1-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 114 2-Mircea Eliade, Dinler Tarihi Szl, stanbul 1997, s. 5 3- lhan Gngren, Zen Budizm Bir Yaama Sanat, stanbul 1995, s. 94

34

ncs:

Izdrap durdurulmad srece dnyadaki, fani ve sreksiz iler devam

edip gidecektir. Bu fanilikten ve devam edip giden olaylar zincirinden kurtulmann yolu ise Nirvanaya ulamaktr. Nirvanaya ulamak ac ve zdrab yok etmektir. Budizmde genellikle Nirvanaya ulamak denince Buddhala ulamak amalanmaktadr. Zaten Budizmdeki temel hedef Nirvanaya ulamaktr. Nirvana maya yanlgsnn, doum-lm dngsnn tam kartdr. Yani karmann etkisini yitirdii bir alandr.4 Bu konu ile ilgili ileride daha ayrntl bilgi verilecektir.

Drdncs : Drdnc yce gerek, acy zdrab yenip Nirvanaya ulamak iin Buddhann gsterdii yol, yntemdir. Buddhann nermi olduu yntem ne ar ile, perhiz yoludur, ne de ar nefse, nefis hazlarna dknlk yoludur. Bu yol ikisinin ortasndaki orta yoldur. Yani sekiz basamakl yce yoldur. Uyanmak, aydnlanmak, Nirvanaya ulamak, Buddha olmak ancak bu sekiz dilimli yol ile mmkndr. Bu sekiz madde, Maha Parinibbara Suttada geen ana maddenin sonradan

geniletilmi eklidir. 5 Bu yce yolun ilk iki basama dnceyle sonra gelen drd davranla, en sonda gelen ikisi de uyanmayla, aydnlanmayla ilgilidir. ana madde halinde toplayabileceimiz sekiz basamak unlardr: Sila, Samadhi, ve Pannadr. Sekiz dilimli yolun basamaklar unlardr: 1- Doru gr 2- Doru anlay 3- Doru szllk 4- Doru davran 5- Doru yaam biimi 6- Doru aba, doru uygulama 7- Doru bilinlilik

4- lhan Gngren, age, s. 95 5-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s.114

35

8-Tam uyanklk.6 Silaya sekiz dilimli yoldan madde girer. Doru sz, doru davran ve doru geim. Doru sz ve davrana her Budistin uymak zorunda olduu be emir aklk getirir. Bunlar: ldrmemek, zarar vermemek, almamak, duyularn yanl yola yneltmemek, yalan yanl konumamak, iki ve uyuturucu kullanmamak.7 Aslnda bu be emir, btn dinlerde uyulmas gereken temel emir ve yasaklar arasndadr. doru geim ise be yasa ierir: kasaplk, meyhanecilik, esrarclk, silah ve zehir imalatl yapmamak. yi bir Budist avlanmaz, balk tutmaz, sigara imez, zina etmez vs. Samadhi, bir hedefe zihnini yneltmek, konsantre olmak anlamnda meditasyona delalet eder. Samadhiye sekiz dilimli yoldan doru muhakeme ve doru murakebe girer. Doru muhakeme, Budistin syledii, yapt, dnd, ilerde gsterdii zihin keskinliine delalet eder. Doru murakabe ise, akla gelen dncelerin tahlili, nefsin kontrol, zihnin bir konuya ynelmesi ve kin, hrs, hile vb. eylerin neden kaynaklandnn belirlenmesini ihtiva eder.8 Samadhi, derinlemesine bir i suskunluk, bir i bar, gcn btn birden kavrayan uyanklktan olan bir coku halidir.9 Bir kere Samadhi ye ulaldm,Samadhi etkisini her durumda srdrr. Yrrken, gezerken, otururken yatarken, samadhinin vermi olduu i suskunluu, i bar beraberimizde hissederiz.

Budizmin samadhiye ulamak iin nerdii yol dhyanadr. Yani Bat dillerine meditasyon olarak evrilen uygulama. inceye Chan diye gemi olan bu szck yaz zellikleri nedeniyle Japoncaya da Zen olarak gemi ve uygulama Zazen adn almtr. Dhyana hem zihni tam uyank tutmak, hem de samadhi anlamlarn ierecek bir genilikte kullanlr. Dhyana denince Buddha heykellerinde grlen bada kurup kmldamadan oturmak akla gelir. Aslnda bu tr oturma pek ok kimsenin sand gibi bir tutum deil, Budiste gre oturmann doal biimidir. Yapacak baka bir eyi olmaynca ylece oturup zihnini de kendi haline brakmak Budiste ok olumlu, ok uygun bir davran olarak grnmektedir.6- lhan Gngren, Buda ve retisi, stanbul 1994, s. 126-127 7-Annamaria Schimmel, Dinler Tarihine Giri, stanbul 1999, s. 128 8-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 463 9- lhan Gngren, age, s. 9

36

Panna ise

Budistin en yksek seviyesine delalet eder. Pannaya sekiz dilimli yoldan

doru anlay, doru dnce ve doru niyet girer. Doru anlay; alemi ve insan varln doru yorumlamak, doru dnce, zihnin duygusal arzu, ktlk,zulm gibi tutumlarndan arndrlmas,doru niyet ise,sonunda piman olunacak veya baarszla dlecek yollara gitmeyip ihlasla zihinde iyi duygular beslemeyi ifade eder. Btn bu prensiplerden sonra Buddha geride bir kitap brakmayp, yerine geecek kimseyi de belirlememi, sadece bu sekiz dilimli yolun takip edilmesini istemitir.10 Buddhann amac, dnyay olduundan iyi veya kt gstermek deil, onu olduu gibi btnl iinde grmemizi salamtr. Netice itibariyle sekiz basamakl yce yol, arln meditasyon (dhayana) zerine koymu bir tr yoga retisidir.11 Buddhann yogasn uygulayan kimse, kiiliinin, benliinin dar kabuunu krar, snrsz sonsuzla btnleir, bylece en temel, en yce gerekle kendini zdeletirmi olur. Sekiz basamakl yce yol, aydnlanmayla, Nirvana ile aramzdaki engelleri birer birer, basamak amamza yardmc olmak amacn gdyor. Her basamak bizi biraz daha zdrab yattrp zihni sakinletirmeye, yaam, var oluu, gereklii, varlmz kendimizle, evremizle btnletirmeye yaklatryor. te bu sekiz dilimli yolu baaryla aan kimse iin artk sonsuz, snrsz bir mutluluk vardr. O mutlulukta Nirvanaya ulamaktr.

10-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 463 11-Maurice A. Conney, Buddhism, Encylopedia Of Religion, Delhi 1976, V.II, P.80-81

37

V- BUD ST MEZHEPLER Sirddhartha Gautama Buddha, hayat boyunca kendi retilerini ve telkinlerini takip edecek birok renci bulmutur. lmnden yaklak bir asr sonra Buddhann takipileri, onun prensiplerini farkl alardan deiik ekillerde yorumlayarak, farkl mezhepler meydana getirmilerdir. Budizmde Buddhadan sonra iki byk mezhep ortaya kmtr. Bunlardan birisi Mahayana Mezhebi (Byk Araba ), dieri Hinayana Mezhebi ise (Kk Araba)dr. Hinayana Mezhebinin dier ad ise Threvada

Budizmidir. Hinayana Mezhebi daha ok Seylan, Burma, Tayland, Laos ve Komboyada yaylma imkan bulurken, Mahayana Mezhebi ise in ,Tibet, Kore ve Japonyada yaylmtr. Btn Budist inanlarnda Buddhann yolunu takip etmek esastr. Bu nedenle Budist mezhepleri, Buddhann ahsiyetine byk sayg gsterirler. Aslnda Budizmin hemen hemen btn ekilleri manastra ait emirleri, yani inziva hayatn ihtiva eder. Fakat Budizmin eitli kollar, inanlarnda ve uygulamalarnda byk farkllklar gsterirler. imdi, bu farkl uygulama ve inan esaslarna sahip, Budizmin iki byk mezhebini ayrntl bir ekilde incelemeye alalm.

38

A) H NAYANA ( THREVADA ) MEZHEB Budizm, Hindistandaki ksa bir kabul grme srecinden sonra, Hindistann dna yaylmaya balaynca Buddhann retileri, eitli rklardan farkl kltre, gelenee, tre ve alkanlklara sahip insanlarla karlat. Deiik corafi artlar altnda, farkl iklimlerde yaayan insanlarla karlaan Budist farkllklar meydana gelmitir. Hinayana Budizmi Buddhann en iyi rencilerinden olan Sariputta tarafndan kurulmutur.1 Bu mezhep, daha ok gneydeki lkelere yayldn iin Gney Mezhebi diye de bilinmektedir. Seylan, Burma, Tayland, Laos ve Kamboya Threvada Budizmiin yayld lkeler arasndadr. Aslnda bu mezhep, Budizmin en eski biimini, ortadoks biimini, grnn srdrmekten baka bir ey yapmamtr. Bu mezhep, Budizmin temel l (Buddha,Dharma, Sangha ) fikir zerinde kurulmu, Tanrlara ve ruhlara pek nem vermeyen, olaylarn geiciliine, hayatn ve yeniden domann ac verdiine, insann ancak Nirvanaya erierek kurtulacana inanan bir Budist topluluudur.2 Bu mezhep, Buddhay stn ve mucizevi bir ahsiyet olarak grrken, Buddhay asla Tanrlatrma cihetine gitmemitir. Hinayanistler, Budizmin tarihi retilerine sayg gsterirken, insan hayatnn zdraplardan kurtulmas iin yardm etmeyi kurtuluu gerekletirmeyi, akln skuna kavumas iin yardm etmeyi amalar.3 Bu mezhep, Buddhann tavsiye ettii doru davranlar uygular ve gnahlarndan kanr. Hlasa Hinayana Mezhebinde sessizlik ve skunet hakimdir. Hinayana Mezhebine gre Buddha bir Tanr deil, bir retmen, rnek ve rehber niteliinde bir kimsedir.4 Zaten Hinayanistler, Tanr fikrine fazla nem vermeyen, bir baka ifadeyle o gnn artlarndaki Tanr anlayn kabul etmeyen Buddhann Tanr fikrini aynen kabul eden kimselerdir. Buna mukabil olarak Hinayana Mezhebi Dharmay Buddhann rettii hakikat, Sanghay da Buddhann rencilerinin snf ve kardelii olarak kabul eder. 1-Abdlkadir eybe, Yaayan Dnya Dinleri ve Mezhepleri, stanbul 1995, s. 1542-Annamaria Schimmel, Dinler Tarihine Giri, stanbul 1999, s.131; Budizm, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, stanbul, Tarihsiz,VIII.cilt, s. 689 3- lhan Gngren, Buda ve retisi, stanbul 1994, s. 165 4- lhan Gngren, age, s. 165

retilerinde de elbette ki belirli

39

Hinayanist manastrlarndaki rahipler insanlarla diyalog kurmaktan men edilemezler. Her kyde bir manastr vardr ve manastrlarda da Buddhaya kar ayinler dzenlenir. Manastrlar genellikle dini ayin ve trenlere uygun olarak denmitir. Hinayanistler ibadet maksadyla bu manastrlara giderek, Buddhann bu tapnaklarda yer alan ziyaret ederler. Hinayana Mezhebinde temel ama; insann kendi kurtuluu ile urap, ne kadar abuk olursa olsun Nirvanaa erimeye almaktr. Ona bu yolda yardm eden kurtarc bir ilah da yoktur. Bu sayede de bu frka, asli Budizmin adet ve tasavvurlarna sadk kalmtr.5

5-Annamaria Schimmel, ege, s. 131

40

B) MAHAYANA MEZHEB Ne zaman doduu kesin olarak bilinmeyen (tahminen M I. yzyl MS I. yzyl aras) Mahayana Budizmi, Byk Araba Mezhebi diye de bilinir. Bu mezhebin lks, ilhama kavuup Nirvanaya varm Buddha deil, mahlukatn saadetini kendi kurtuluuna tercih eden Buddhadr.1 Bu mezhebe dahil olan insan, bir tehlike annda yalnz kendisi deil hem cinslerini de kurtarmaya almaldr. nsann Buddhaya inanmas, ona teslim olmas, onun ezeli akdine gvenmesi bu mezhebin temel zelliidir. Bu mezhebin ortaya kmasyla birlikte, o zamana kadar dinin merkezini tekil eden Dhammann yerini Buddhann ahsiyeti almtr. Mahayanaclar, Hinayana Mezhebi mensuplarnn belirli ama snrl bir alandaki

kimselere kurtulu yolu gsterdiklerini, kendilerinin ise Hinayanaclar kadar akl,hikmet ve irfana yer vermekle birlikte onlardan daha fazla sevgi,efkat zerinde durduklarn aklarlar.2 Bu mezhebin bir dier zellii de Bodhisattava (Buddha aday) kavramna getirdikleri nem ve geniliklerdir. Onlara gre btn inananlar hatta nefse sahip btn varlklar dahi Buddha olabilir, aydnlanmaya eriebilir. nsan hayatnn en byk gayesi ve ideali bu olmalyd. Mahayana Mezhebine gre fert yalnzca kendiliinden Nirvanaya ulamak zorunda deildir. Fakat Buddha olmak zorundadr.3 Hinayanistler Buddhay tanrlatrmazken, bunun aksine Mahayanistler Buddhay her ne kadar bir Tanr olarak ilan etmilerse de onu Tanrnn btn sfatlarna malik olan, sonsuz ve her eyi kapsayan,hikmet ve bilgiyi temsil eden bir ahsiyet olarak kabul etmilerdir. Bu mezhep, kimi Budistlerin Hinayana retilerini ekilde eksik, uygulama da yetersiz grmelerinin neticesinde eski Hinayana yaz ve metinlerini derinden incelemeleri neticesinde ortaya kmtr. Mahayana, Hinayana Mezhebine gre daha az ferdiyeti

1-Annamaria Schimmel, Dinler Tarihine Giri, stanbul 1999, s. 131 2-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi,Ankara 1997, s. 169 3-Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, Ankara, 1966, s. 156

41

ve daha ok toplumcudur.4 Daha ncede belirtmi olduumuz gibi bu mezhepte her Budist Buddha olmak zorundadr, ancak fert olarak kendiliinden Nirvanaya ulamak zorunda deildir. Budizmde Dharma denilen doktrinler, Budizmin dnyann farkl blgelerine yaylmaya balamasyla birlikte zorunlu olarak dinsel ve esrarl bir karakter faaliyet ve deiikliklerden etkilenerek insanlar arasnda almaya balamtr. Bu nedenle de entelektel yapsn kaybetmitir. ok fazla zt kltrel yaylan Mahayana kalanlar Mezhebinin temel hedefi de sadece kendi yasas iin kutsal olmay baarm bir ermi deil, Nirvanann eiine kadar ulap Nirvanaya geemeyen, arkada kurtarmak iin arkasna dnen kiidir.5 reti ve doktrin alannda yeni bir biimde insanlarn karsna kan Mahayana Budizmi, in, Kore ve Japonyada daha fazla yaylma imkan bulmutur. Mahayana Mezhebinin, yan mezhepleri ise Husso, Sanron, Kegon, Tendai, Shingon ve Nichirendir. Ne zaman doduu tam olarak bilinemeyen bu mezhebin, geni edebiyatna gelince, hayalle dolu hikaye ve lejondlarda, Buddhann hayatndan bahsederek kerametlerini anlatmaktadr; hemen hemen btn din kurucularnda olduu gibi Buddhann da bir kz tarafndan dorulduu, douunun en harikulade olaylarla vuku bulduu anlatlmaktadr.6 Mahayana Mezhebinde byk miktarda mevcut olan Buddha ve Bodisattavalar, ounlukla Tanr haline getirmilerdir. Gautama Siddhartha yirmi beinci Buddha saylmaktadr ve tarih boyunca bu dnyada tecelli eden her Buddhan birer ruhani Buddhas ve onun Bodisattavas vardr.

4-Hayrettin ahin, Japon Budizmi, Y.Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri 1990, s. 56 5-Mehmet Taplamacolu, age, s. 156 6-Annamaria Schimmel,age, s. 131

42

VI- BUD ZM N YAYILII Buddhann telkinleriyle bir inan sistemi haline gelen Budizm, yaylmak ve gelimek iin kendisine has bir yol tutmutur. Budist bir kimse, sekiz dilimli yoldan yrrse huzura erer ve Nirvanaya ular prensibini ortaya koyan Buddha, adeta bir ihtilal yapmtr. Buddha ilahlara, kahinlere, dua ve ibadetlere yer vermeyerek Brahmanizmi tamamen reddediyor onun ilke ve inanlarn kabul etmiyordu. Bunun neticesinde hayatn emniyetsizliinden kurtulmak iin yeni bir inan sistemi getirmitir. Temel amalarndan birisi de Brahmanizmin getirdii kast sistemini ortadan kaldrmakt. nk Buddhaya gre insanlar arasnda ayrm olmayp yksek ve alak insan yoktu. nsanlar hareketlerine ve davranlarna gre tavsiye etmitir.1 Buddha Putperestlik ve ktle kar mcadele eden, cazibesini halka kar mukayese edilmeliydi. Bu sebeple Buddha, sosyal ahlaka deer vererek, ferdiyetilie kar km ve yardmlamay

gsterdii demokratik saygdan alan bir ahsiyetti.2 Onun lm Budizm iin, ok nemli bir dnm noktas olmutur. Buddha salnda iken inand hakikatlerini kendisi yaym, rahiplerine de kendisinden sonra yaymalarn emretmitir.Buddhann lm zerine, rahipleri onun retilerini yaymaya balamtr. Ancak bu saatten sonra Budizmde kkl deiiklikler yaanmaya balamtr. Bizzat Buddhann kendisi ilahla ykseltilmitir. Mahayana ayrlmtr. Mezhebi Mahayana ortaya knca, artk ile Mezhebi3

Buddhann kendisinin hi ilah fikrini esas alan

nem vermedii ve zerinde durmad ilahlk makam farkl bir bnyeye brnmtr. Bu Budizm Buddhann yolundan

birlikte Brahmanizmde Buddhay

isyana srkleyen ne varsa, onun adna izafe olunmu ve Budizme karmtr.4 Bunun akabinde Budizm, putlarla sslendikten ve eit eit hikayelerle renklendirildikten sonra yaylmasna hzla devam etmitir. Burada u hususu da belirtmeliyiz: Mahayana Mezhebinin Buddhay ilah ilan etmesine karlk, Hinayana Mezhebi mensuplar1-. Rza Dorul, Yeryznde Dinler Tarihi, stanbul 1947, s. 124-131 2- lhan Gngren, Zen Budizm Bir yaama sanat, stanbul 1995, s. 14 3-Abdullah Masdusi, Yaayan Dnya Dinleri, Ankara 1995, s. 138 4- lhan Gngren, Buda ve retisi, stanbul 1994, s. 174

43

Buddhay normal bir insan, bir rehber olarak kabul etmilerdir. M 264te Hindistan imparatoru olan Aoka, kendisini Budizmin yaylmasna adamtr. Fethettii blgelere bizzat kendisi giderek, civar lkelere de misyonerlerini gndererek Budizmi byk bir corafyaya hakim duruma getirmitir. Aoka ta stunlar diktirip, zerine Budizmle ilgili metinler yazdrmak suretiyle bir takm bilgilerin bu gnlere kadar gelmesini de salamtr.5 Aokadan sonra gelen Maurya krallar zamannda, Budist mparatorluu nce duraklama sonra da kk prensliklere blnme srecine girmitir.6 Buddha bir ahlak sistemi kurmu ve bu ekliyle inanlarn yaymtr. Fakat onun rencileri ahlak retilerinin yerine ayinler ihdas ederek, bunlarla megul olmulardr. Ancak unu da unutmamak gerekir ki: Budizm her aamada akl kullanarak gelimitir.7 Buddhann rencilerine gre ilah Buddhaya itaat etmek insann kendisini kurtarmas iin yeterliydi. Nirvanaya ulamak da putlarn ayaklarn pmek kazanlyordu. Velhasl, Budizm yayldka deiiyor esas znden daha fazla dn veriyordu. Yaylma esnasnda Budizm byk deiikliklere uram, baka inanlardan etkilenmi ve mahalli kltrlerle uzaklaarak amacna ulam nihayetinde de bir dinden ziyade, bir dinler ailesine dnmtr.9 Budilikleri arasnda o Seylan,Burma, Siyam, Moolistan ve Japon kadar byk fark vardr ki bunlarn her birini mstakil8

sayesinde

ve farkl blgelere yayldka

addetmek derecesine kadar varmak mmkndr.10 Budizm, inde Taoizmin Japonyada intoizmin, Hindistanda ise Hinduizmin etkisi altnda kalarak, orjinalliini belli bir sreten sonra devam ettirememitir.

5-Walter Ruben, Budizm Tarihi, Ankara 1947, s. 8; Kemal ada, Reformcu Ynleriyle Buddha ve Aoka, Dou Dilleri Dergisi, Ankara 1967 6-Walter Ruben, Eski Hint Tarihi( ev: Ziya enbay ), I. cilt, Ankara 1947, s.192 7-Korhan Kaya, Budistlerin Kutsal Kitaplar,Ankara 1999, s. 31 8-. Rza Dorul, age, s.124-131 9-Abdullah Masdusi, Yaayan Dnya Dinleri, stanbul 1981, s.129 10-Mehmet Aydn, Din Fenomeni, Konya 1995, s. 335

44

VII- H ND STAN DIINDA BUD ZM Budizm, Hindistan da ortaya km ancak Hindistan la snrl kalmayp dnyann bir ok lkelere yaylarak evrensel bir nitelie brnmtr. Budizmin Hindistan dnda yaylmas ise Budist mezheplerinin ortaya kmasndan sonra meydana gelmitir. Mahayana Mezhebi, ine en-Yen, Japonyaya ise Shingon adlaryla intikal etmitir.11

O sralarda Budizm , misyoner keileri sayesinde Hint yarm adasnn

batsnda ve Dekende de yaylmaktadr. Budizmin Seylana girii ise Kral Aoka zamannda gereklemitir. Tayland ve Burmaya geii ise Mahayana eklinde vuku bulurken daha sonralar Seylandan gelen Theravada Budizmi buralara hakim olmutur. On nc ve on drdnc yzyllarda ise Theravada Budizmi Seylan ve

Taylanddan Kamboya ve Laosa yaylrken Mahayana Budizmi de inden Vietnama gemitir. Btn bu lkelerde ve dierlerinde Budizm tarihi, corafi, milli ve mahalli artlara gre ekillendii gibi iki nemli Budist Mezhebi elemanlarnn da yer yer kaynatn grmekteyiz.12 Bu gn itibariyle Seylann yzde atm, Tayland, Burma, Laos ve Kamboyann yzde doksan hala Budisttir. Pali diline dayanan Budizm ile ilgili bilgiler XIX. hayat ve doktrinine ilgi yzylda Avrupa ve Amerikaya kadar yaylmtr. Bylece bata ngiltere olmak zere Almanya ve Amerika Birleik Devletlerinde, Buddhann hayli artmtr. Bu gn bu lkelerde doudan gelme keilerle birlikte, kei olmayan Budistlerin says da hayli fazladr. Gnmzde Hindistanda, aydnlar arasnda Hinduizmden memnuniyetsizlik sonucu bu eski mirasa dnenler olduu gibi, kast d kimselerden Budizme girmi ayr bir topluluk da bulunmaktadr.13 Gnmzde ise Budist mensuplar bata Hindistan olmak zere in, Manurya,

Moolistan, Seylan,Tayland, Burma, Kamboya, Laos, Dou Bengal, Vietnam, Bhutan, Birmanya, Singapur, Malezya, Tibet, Kore ve Japonya olmak zere bir ok lkede yer almaktadrlar.Ancak Budizm, bu lkelerde bir takm deiiklikler geirmi ve neredeyse11-Mircea Eliade, Dinler Tarihi Szl, stanbul 1997, s. 60 12-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 172 13-P.T.Raju, Wing-tsit Chen, Joseph M. Kitagova, Asya Dinleri, Hazrlayan: smail R. Faruki, stanbul 2002, s. 353

45

balangtaki Buddhann doktrinlerinden ok farkl bir anlay iine girmitir. imdi Budizmin Hindistan dndaki lkelere nasl girdiini ve ne ekilde bir gelime gsterdiinin zerinde duralm. A) N BUD ZM inde hakim olan dinden birisi de Budizmdir. Budizmin ine ne zaman girdii kesin olarak bilinmemektedir. Baz aratrmaclar Budizmin ine giriini in kaynaklarna dayanarak M 69 ylna dayandrrken,14 baz aratrmaclar ise Budizmin indeki gemiini en azndan M iki bin ylna kadar geri gtrmektedir.15 Bu tarihten daha nce inin Budizmle ilgisi olmusa bile bu ilgiden geriye kalan belirgin bir iz yoktur.16 Budizmin inde resmi olarak tannmas ise imparator Mingati devrinde ve miladi atm bir tarihinde vuku bulmutur .17 in, Tibet ve Japon Budizminin her birinin kendisine mahsus zellikleri vardr. Bununla birlikte nn de en bariz zellii Mahayanist olmalardr.18 Birinci yzyldan itibaren Budizm, Asya ipek Yolu boyunca ine kadar uzanmtr. Han Hanedannn yklmas sonucu Kuzey ini igal eden inli olmayan halklara 300 senelik hakimiyetleri srasnda Mahayanac keiler siyasi ve askeri ilerde danmanlk yapmlar, sihirbazlkla da byk hret kazanmlardr. Budist vaizler, zellikle Tuteng zamannda hemen hemen btn kuzey ini Budist yapmay baarmlardr. Ancak unu da unutmamak gerekir:Budizm ine Orta Asyadan girdiinde Kuandan gelen Ye-ci Lokarakayla birlikte balamtr.2019

iyice eskimi,

kendi iinde bir takm deiikliklere uramtr. Mahayana metinlerinin evirisi ise,

14-C.P.Fitzgerald, A. Cosize, History Of East Asia, Penguin Books, 1974, P.64 15- Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 172 16-D.T. Suzuki, On ndian Mahayana Buddhism, New York 1968, P.33 17- M. emsettin Gnaltay, Tarihi Edyan, Tarihsiz, s. 300-301 18-Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, age, s. 19 19-Bahattin gel, Trk Kltr Tarihine Giri, III. cilt, Ankara 1991, s. 60 20-D.T.Suzuki, On ndian Mahayana Buddhism, New York 1968, P.33

46

Budizmin inde geni bir ekilde yaylmas, Buddhann

dorudan doruya

uyankl elde etmek iin meditasyon zel tekniklerini reten Chan (Japonyada Zen; Sanskitede Dhyana, meditasyon ) ekol tarafndan gerekletirilmitir.21 Tien Tai ekol, indeki Tien Tai dandaki manastrlarda ortaya km, IV. Yzylda Korenin gneyinde tutunmu ve IX . yzyln ortalarnda da japonyada Tendai adyla varln srdrmtr. Temiz lke ekol ise, muhtemelen bir Mahayana topluluudur. Bu ekoln temel felsefesi, kiiye sonsuz inayet, g, fazilet verebilecek olan Buddha ve Bodisadvalan dndrerek onlarn yardmn kazanmaktadr. Huan yan ekolne gelince, bu ekol Cihanumul tezahrlerin temeli olan srekli bir zihni telkin eder. Son olarak unu syleyebiliriz ki, indeki Budist rahiplerin en aa snftan olduklar cihetle, cahil, son derece pis ve baya adamlar olmalar inde Budizmin yaylmasn etkilemitir.22 B) JAPON BUD ZM Gnmzde entelektel olarak en yaratc Budizm, phesiz Japon Budizmidir. Budizm, Japonyaya VI. Yzyln ikinci yarsnda girmi ancak balangta baarsz olmutur.23 Daha sonralar ise Budizm, getirmi olduu yeni manevi disiplin ve yetitirme sistemleri ile tekilatl rahip teekklleriyle Japon halknn hayatnda balca dini g haline gelmitir. Bu ekol, bir halk dini olarak dnyevi karlar iin bysel ve tabiat st yardm iddiasnda bulunmutur. Bunun iin Dou Asya Buddhann yoluna ok ey borludu