buku-makudang-kudang drama.pdf

388
Makudang-kudang Drama Bali Balai Bahasa Provinsi Bali 2013 Ketut Putru Nyoman Manda Nengah Segatri I Gusti Putu Sukardi

Upload: manargawa

Post on 13-Nov-2015

1.043 views

Category:

Documents


56 download

TRANSCRIPT

  • Makudang-kudang Drama Bali

    Balai Bahasa Provinsi Bali2013

    Ketut PutruNyoman MandaNengah Segatri

    I Gusti Putu Sukardi

  • Makudang-kudang Drama Bali

    ii

    Makudang-kudang Drama Bali

    PenulisKetut Putru

    Nyoman MandaNengah Segatri

    I Gusti Putu Sukardi

    PenyuntingI Nyoamn Argawa

    PracetakSlamat Trisila

    PenerbitBalai Bahasa Provinsi Bali

    Jalan Trengguli I/20Tembau, Denpasar

    Bali 80117

    ISBN xxxx-xxxx-xxxx-xx-x

  • Makudang-kudang Drama Bali

    iii

    PAMABAH

    Buku utawi cakepan puniki kawastanin Makudang-kudang Drama Bali. Dagingipun cerita san mawangun drama khnyan wantah adasa siki. Cerita drama san mungguh sajeroning cakepan puniki kepah dados kalih soroh, inggih punika pahan san kapertama, cerita drama soroh Drama Gong miwah pahan san kaping kalih, cerita drama soroh Drama Bali Anyar.

    Mungguing cerita Drama Gong san karanjingang katahipun wan-tah limang cerita. Papupulan cerita drama gong puniki sami awi-awian dan Ketut Putru saking Desa Banyuning, Kabupaten Bullng. Ngeninin kawit kawntenan cerita drama gong san kaunggahang sakadi mang-kin iriki wantah sangkaning pinunas titiang ring dan Ketut Putru mangda ngawi cerita drama gong mangda prasida kalumrahang ring jagat Bali.

    Ngeninin papupulan cerita Drama Bali Anyar katahipun naler wan-tah limang cerita. Drama Bali anyar san mungguh iriki kakawi olih Nyo-man Manda mamurda Masan Cengkh nedeng Mabunga lan Kuuk, olih I Nyoman Nada Sariadha, mamurda Sari, olih Nengah Segatri, mamurda Semun Langit Kantun Sendu, lan olih I Gusti Putu Sukardi mamurda Keris Pustaka.

    Wit Drama Bali Anyar puniki wantah majalaran saking kaldan-gan Bapak Dangin Harnama saking Listibya Propinsi Bali ngwhin tit-iang nganggn dokumentasi ring Balai Penelitian Bahasa. Makwh malih wnten drama Bali anyar san tiosan san nnten ranjingang titiang saje-roning cakepan puniki mungguing dagingnyan during anut saha lengut.

    Kawntenan medal cakepan sakadi mangkin puniki boya ja tios wantah sangkaning pamitulung san rauh saking sameton titiang, makadi Drs. Pasek Parwatha, Drs. Wayan Sudana, Drs. Ida Bagus Rai Putra, rauh-ing taler san muputang ngetik, semeton Suastiana.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    iv

    Majalaran antuk pitulung saha kaldangan ida dan para sameton inucap ring ajeng makawinan prasida puput buku cakepan puniki maru-pa sakadi mangkin. Duaning asapunika tepengan puniki titiang madasar sangkaning manah ening saha liang ngaturang suksemaning manah san katur ring ida dan sameton sami rauhing taler ring Drs. I Nyoman Sulaga. Dumadak kaldangan para semeton molihang kasidan saha karahajengan. Sapunika naler mogi-mogi buku cakepan puniki prasida mapikenoh saha mituasin.

    Sang Amupul

  • Makudang-kudang Drama Bali

    v

    DAGING CAKEPAN

    Pamabah ...........................................................................................Daging Cakepan ...............................................................................

    I DRAMA GONGDalem Bungkut : Kaanggit saking Usana Bali

    Olih Ketut Putru .................................................................

    Sampik Olih Ketut Putru ..................................................................

    Larasati Olih ketut Putru ..................................................................

    Panji Raras Olih Ketut Putru .................................................................

    Prabu Rancang Kencana Olih Ketut Putru .................................................................

    II DRAMA BALI ANYARMasan Cengk h Nedeng Mabunga

    Olih Nyoman Manda .........................................................

    Kuuk Olih Nyoman Manda ..........................................................

    Sari Olih I Nyoman Nada Sariada .............................................

    Semua Langit Kantun Sendu Olih Nengah Segatri ...........................................................

    Keris Pustaka Olih I Gusti Putu Sukardi ..................................................

    iii

  • Makudang-kudang Drama Bali

    vi

  • 1IDRAMA GONG

  • Makudang-kudang Drama Bali

    2

    Dalem Bungkut: Kanggit saking Usana Bali

    Olih Ketut Putru

    Suriak mawanti-wanti kasarengin gambelan genterpater, suaran daat madurgama sambung-sinambung antuk yudan angresresin manah. Akh bala wadwa pejah tan dugi naler parajurit melayu nandang kanin rikala Patih Raja Mong ngungsi payudan jaga ngamademang Sang Prabu Mayadanawa ring Bdahulu. Antuk waranugraha Ida Betara Indra san medal saking Basuki (Besakih) jantos sapisan Prabu Mayadanawa antaka. Sisan sda, wnten kantun putran Sang Mayadanawa asiki putri, patilup-lup melayu nyingidang angga kandugi kampih ring pesisir Ketwl nam-pek ring Nusa. Raris kaduduk antuk I Bendsa Nusa praya kangkat dados pianak ipun tur kapanyamaan ring pianak dan muani. Kasun-sun pada bajang ipun raris katemuang marabi antuk dan I Mendsa Nusa. Apan janjin tan yukti, kngin I Bendsa kabenduin ring Ida Betara Basuki. Sak-ing meled ipun I Bendsa mapinunas nulia kaicn antuk Ida Betara Ba-suki rauhing syarat Mangda matapa dumun ring Bukit Munggi ring Nusa saduring atemu rabi. Antuk nnten mresidayang ngerat manah putran lanang, kngin magama irika ring patapan. Doning asapunika menggah Ida Betara raris kapastu mangda pianakn sigug ngapak-ngapak.

    Kacrita mangkin medal bobotan dan muani, medal anak alit nglennin cara, inggih punika medal ag duur tur macaling san ngaw-inang biang sda. Ajin sareng nyuduk raga mabla satia. Sampun may-usa 19 tahun sering dan macecobakan ngrereh sira ja kabaos teguh tur sakti jantos kasor makesami. Ngangkat raga kngin dan dados Raja Nusa mapasadnya Dalem Bungkut utawi Dalem Nusa. Sawewengkon Nusa panjak rep sirep tan wani luni antuk kasaktian dan Dalem Bungkut. So-lah ngapak-ngapak antuk ngandel ring paican Ida saking Betara Basuki warisan saking ajung dan. Jantos I Bendsa Nusa mwah tan dugi-dugi. Melayu rka I Bendesa Nusa sareng penduduk Nusa ka Bali kuwh ipun 20 diri peraya tangkil ring Ida Prabu Batur nggong.

    Nah, n mangkin cinaritann Dalem Batur nggong katangki-lin antuk para tanda manteri nunas sabeh wacana (prntah) jaga ngebug jagat Blambangan santukan purun nolak paminangan Ida, jaga ngambil okan kamadegang pramisuari ring Blingkang. Antuk merang kayun ag kadauhing patih druwn Ki Patih Ularan jaga ngebug Dalem Blamban-gan, nanging k mangda sepupun Ida katurang idup-idup, mangda sam-pun kapademang. Mapamit kngin Ki Patih Ularan saha bala teka 40 diri,

  • Makudang-kudang Drama Bali

    3

    sregep senjataning perang, munggah perahu pedawa tedun ring pesisir Blambangan. Kngin kaon parajurit Blambangan punika. Doning asapuni-ka medal rek Ida Prabu Blambangan mapag yuda perang tanding ring Ki Patih Ularan. Santukan saktin pada ngagaokin suw kngin yudan nnten nanggu-nanggu. Polih tangkis Prabu Blambangan, irika kacocoh prarain dan Ki Patih Ularan jantos renyuh makesami. Tan dugi merang dan Ki Patih Ularan, sahasa mamenggal kantos pegat sirsan Ida. Gelising carita budal kngin dan kiring bala prot, cacad-cacad ngaturang pung-galan Ida Dalem Blambangan. Acereng pangaksin Ida Dalem Batur ng-gong antuk merang nyingak sepupun Ida sda kapunggal antuk Ki Patih Ularan punika tur ngandika bangras, Apan cai pelih bani murug prntah, cai kaslong ka Dn Bukit (Buleleng) saha bekel, carik rauhing panjang 40 diri. Pamit rek Ki Patih Ularan ngiring sabeh wacanan Ida. Durung puput, sagt rauh matdoh I Bendesa Nusa nunas kanti praya ngamade-mang Dalem Bungkut, santukan lampah nyapa kadi aku. Kadagingan rek pinunas, kantun kutus Ki Patih Jelantik Wayahan saha prajurit sakuwh, jaga mademang Dalem Bungkut. Kngin kasidan Dalem Nusa antaka sapisan kasuduk antuk keris Basukih paican Ida Batara Basuki san nguni.

    PAOS I

    (Bangkn matumpuk-tumpuk antuk sengit yudan, suryak mawanti-wanti tumbak. Ln buin lampah magulet sami ngadu kawissan. Suaran gambelan tan mari girang yudan saling rorodang, saling kasorang. Kancit rauh ngatengahang pangamuk dan Patih Rajamong gumanti ngrereh ge-nah I Mayadanawa).

    Bala Tentara Rajamong : Ih, maraang sepalahan iba matindih mati. Da nyen iba nyager. Di tumbak kain tebus jiwan iban.

    Parajurit Mayadanawa : Pabedikin iba ngadu sakti nira. Mula kai ny-adia mapag jiwan iban. Lagut layah iban tan patulang, bes lajulombos iba mesuang munyi. Lautang, amongkn kasaktian iban, tumusang!

    Aaaah .... Eeeeech ... yaaaaaat!

    Aduh ... aduh, aa ... daaaah (padem).

  • Makudang-kudang Drama Bali

    4

    Ih, mulih iba! Pedalem kai jiwan iban tua, - tua kangkang iba, sing gati ada lnan mawa-nan tua-tua arepang iba.

    + Nyn tundn iba mulih? Jawat kai tua, kondn karwan iba maan macundangang. Katawang iba keris kain suba ngalapang, katawang?

    Iiiiih ... aaaat ... ih, ih,ih, aaaaaaaahh .... Bangka-bangka! Encn buin encn ... en ... cnn!

    Mayadanawa : Pu, ha, ha, ha, ha, ha, ha .... Iba Patih Ra-jamong. Ulian aget kai kacunduk tekn iba. Seliran, aneng arep-aneng udat Tinedel rumu-hun.

    Rajamong : Apan samangkana, ulun ika natan kweran amapag patiuripnia. Ag ....

    Mayadanawa : Bih, degag iba. Sing katawang kai, Maya-danawa en sing bisa mati lemah sing bisa mati peteng. Kaling k iba nu marupa manu-sa, dwa tuara bani tekn kai.

    Rajamong : Tawang kai iba, ratun nyapa kadi aku. Jele-ma setata amurug supreptining negara. Saja iba kuat, nanging solah iban berek lakar ny-abut jiwan iban.

    Mayadanawa : Da liunan gegorokan ... aaaah ... mh ... angsuh ... yih luwat polon I Patih Raja Mong. Tusuk ... aaaaaah ... iiiiiiiiih, badah ....

    Rajamong : Dadi makirig, dong lautang buin tebek da-dan kain. Jani, n tingalin ....

    Mayadanawa : Alaaaaa ... paican Ida, paican Ida. Kalah-ka-lah ... aduh ... mati jani, aduh, cening, malaib ... malaib. Aaaaaaah, aaaah, maniwekas apang ada, ja, bisa ngibukang Bapa. Malaib, mela ... ib! (padem)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    5

    Aaaaaaah, aaaaaah, aaah, aduh, kenyel, ke-nyel. (antuk dekah dan okan Prabu Maya-danawa, raris arip ring tepi siring Dsa Ke-twl)

    Bendsa : Gabuag ... gabuag .... Bh, tumbn sing ngambah-ngambah pencar. Ibi puan mh suba metengeha dungkin misi. Tegarang dituan ... yih, nyn en pules? Yuw, uw ... dadi dini pules?

    A. Alit : Bapa, Bapa, Ajiiiiiii ... Aji!

    Bendsa : Nyn ajin, nyn?

    A. Alit : Sing tawang tiang. Ajak tiang, Bapa, tiang pasti sing ngelah mm-bapa.

    Bendsa : Bah, ipitung dina jani ada siat ged di Bali. Da, da, da n sisan siat. Pedalem masi bakal duduk.

    Nah, kn suba, jalan dini ajak Bapa. Bakal panyamaang cening ajak pianak Bapan I Ged.

    A. Alit : Ngiring, Bapa!

    Mendsa : Jalan menk ka jukung, jalan, Ning!

    (mamargi rek gegancangan jukung nuju Nusa saget gelis rauh)

    Ged ... Ged! Dija lakuna? Gede ....

    G. Rawi : Ag, ah, tiang, tiang, Bapa. Uli joh, uli joh, suba tiang jukung, ah, ah, ah.

    Bendsa : N, dong malaib-laib.

    G. Rawi : Kto, Bapa! Oh, nyn n, Bapa, bih, manis gati.

    Bendsa : Ajak ya dini anggon adi, Ged!

    G. Rawi : Jalan ajak, Beli. Ajaka ngalih omang-omang. Dadi ngeling, dong da ngeling, ajaka manyu-nan. Ru, n ngeling.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    6

    Bendsa : Ngudiang cening ngeling, guru ngajak cen-ing, nasi ada. Makeneh baju? Mani Guru me-liang, Ning.

    A. Alit : Inget tiang tekn jumah, Guru.

    Bendsa : Engsapang-engsapang. Nyanan ajaka ngorng b jangki, sulih masih Guru maan. Ajaka nyaan ngajeng. Kn suba cening bakal adanin Ni Nyoman Yati. Nyoman, Nyoman Jati?

    Nyoman Jati : Tiang, Guru!

    Bendsa : Mimi ... melahn!

    Nyoman Jati : Tiang, Bli Ged.

    G. Rawi : Adi, Nyoman Jati?

    G. Rawi : Aduuu ... demenn. Ngelah adi jegeg, nyanan ajaka ngalih omang-omang. Omang-omang menkin tampul, da Nyoman kereng ngam-bul. (Nyoman Jati girang tan sipi, marasa dwkn kaanggn pianak, nyama jati-jati)

    Bendsa : Kemu malu mlali ajak dadua, da men joh-joh, anak memedi liu, Bapa ngorng b malu. Nyanan, yn suba lebeng, ajaka men nga-jeng.

    Nyoman Jati : Nggih, Guru. Bli Ged, dong jalan mlali. Bli, Bli Ged-Bli Ged.

    G. Rawi : Mai, Nyoman! Bli dini, di bias. (suara merawat antuk doh)

    Nyoman Jati : Bh, kadn dija, dini n I Bli.

    G. Rawi : Mai, smr-smran, kohkoh bias apanga dalem. (kacingak kauh, nampek Pulau Bali-n, raris I Nyoman Jati ngembeng-ngembeng toya peningalann)

    Nyoman buin ngeling. Yn Adi ngeling, Bli milu masi ngeling. Dadi ngeling, knkn, sih?

  • Makudang-kudang Drama Bali

    7

    Nyoman Jati : Inget tiang tekn ajin-biang tiang. Bli, anak ngngkn kadn, munyi gong tumbak saling kotk, Bli. Ningeh tiang ada jerit-jerit, ada anak galak-galak. Tiang takut, lantas malaib. I Guru nundun tiang pules.

    G. Rawi : Suud-suud nutur kto, Bli milu ngeling. Da ento kenoanga, dini ajak Bli, ajak gurun Bli-n, Nyoman.

    (pasleguk kngin ling, dadi buka patemuang Widi)

    Bendsa : Ah, ngeling. Jalan ngajeng, jalan D, Nyo-man.

    (Ida Sang Prabu Batur nggong ngesengin Patih Gusti Telabah mangda rauh tangkil ka Blambangan ngaturang panglamar jagi kamet kanggn rabi okan Ida san maparab Nyi Ayu Bas. Antuk Bima Cili kabelog-belog raris Nyi Ayu Bas serahin dan gambar Prabu Batur nggong bocok, bacok tur angkus ageng tur mapaid rauh ka tanah. Nika ngawinang Nyi Ayu Bas nolak).

    B. nggong : Paman Telabah! Kemu Paman utus gelah ngaturang panglamar gelah, buat gelah. Dot pesan nganggon rabi ento Nyi Ayu Bas.

    Gst. Telabah : Nunas lugra, Ratu Dwa Agung, Betaran titiang palungguh Cokor I Dwa. Ndi kapan titiang purun tulak. Mangkin Betara ngendi-kayang mangkin titiang nglungsur mapamit.

    B. nggong : Pidan buin. Jani suba Paman majalan.

    Gst. Telabah : Nglungsur mapamit titiang.

    P. Blambangan : Paman, minab tamiu, tegarang takonin malu.

    Puntadwa : Rahayu rauh. Sira kngin jeron, napi kaper-luan?

    Gst. Telabah : Tiang utusan saking Bali jaga tangkil ng-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    8

    aturang panglamar Ida ring Ida Dalem iriki.

    Puntadwa : Ratu Anak Agung. Utusan saking Bali saha lamaran majeng ring Jeng Cokor I Dewa.

    Prabu Blingkang : Tegarang mainang, mai-mai negak ditu.

    Oooo, Ida I Beli Batur nggong, nglamar Nyi Ayu Bas. Adi, Ayu Bas.

    Nyi Ayu Bas : Titiang, Bli, napi menawi wnten?

    Prabu Blingkang : N, Adi lamara. Yn dadi baan Bli, iring.

    Nyambung kula warga adan ento. Knkn asana, Adi?

    Nyi Ayu Bas : Sandikan, san iring titiang makerin kayun Bli. Ping kalihn pakayunan Ida Prabu ring Bali. Wantah ....

    Prabu Blingkang : Bli ngerti! Bes sing pesan tawang Adi Ida. Sakwala percaya. Yn buat Ida, sing nyan-dang cacad. Kejana peria Ida retuning luwih di Bali. Da sumangsaya, Adi.

    Nyi Ayu Bas : Nawegang, ja, mangda Bli nunas potrkan Ida merupa temon-temon titiang iriki, Bli.

    Prabu Blingkang : Nah, batak potrkan, Bli nunasang. Kto kon Gusti, tunasang adin gelah gambar bayangan Ida. Kirim nggal-nggal.

    Gst. Telabah : Menawi kasidan sakadi pangandikan. Ti-tiang nglungsur mapamit. (indik punika kuningin ring Bima Cili)

    Batur nggong : Sagt nggal Gusti rauh? Knkn, sadia, sa-dia?

    Gst. Telabah : Nunas lugra titiang, Ratu Dwa Agung. Tan dugi-dugi becik kayun Ida Prabu Blamban-gan. Sinah manjing ring kayun Ida. Wantah, mangda Betara ngirim potrkan Ratu Betara Dwa Agung.

    Batur nggong : Potrkan, gambar. Nah, gambar gelah me-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    9

    laang lamun pangadeg gelah. nggalang ngirim, bang ya I Adi Nyi Ayu Bas.

    Gst. Telabah : Boya tempal titiang, Ratu Dwa Agung. Gst. Mad Ukir, n Gusti ngelah amongan gam-bar Ida. Sawirh Ida bagus apekik mustinn melah gambar.

    Gusti Mad Ukir : Terang-galang. (raris kagambar Ida masin-jangan ring lawangan purin Ida).

    PAOS II

    (Kacerita mangkin I Ged Wari sareng Ni Nyoman Jati sampun pada-pada bajang ring Nusa, kngin ipun makekalih ngwntenang ubungan wirasa pada demen ipun jantos ipun marabian).

    Nyoman Jati : Bli Ged ... Beli Ged .... Alih tiang, alih ....

    Ged Rawi : Dijaaaaaaaaaaaa .... Dija Nyoman meng-keb?

    Bakat, bakat ... aah, bakat. Bes joh-joh n Adi mengkeb. Katawang anak liu buayan menk-menk.

    Nyoman Jati : Saja, tiang tan nepukin, kadn bantang pu-nyan canging, kasap ya, tau-tau buaya. Mh, buaya pules jenenga ento Bli. (Ged Rawi merasa ngeri madingehang adin kto)

    Ged Rawi : I Nyoman suba sing bang joh-joh mlali, nok. Nyanan, lamun Adi mati, Bli masi milu mati.

    Nyoman Jati : Mati omongang. Nu demen idup, oooo, Beli, oooo. (dimana Ni Nyoman Jati, kagisiang sanget tekn beeline, I Gede Rawi)

    Ged Rawi : Da suba manyama, nyak.

    Nyoman Jati : Enyak-ak! (kenyem rek makekalih, ke-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    10

    nyem kantun matuuh rar)

    Ged Rawi : Jalan makering-keringan, Adi. Adi mengkeb, Bli nadi.

    Nyoman Jati : Nah, Bli ... dong tekep muan. Sing dadi ngintip.

    Ged Rawi : Suba?

    Nyoman Jati : Ndn .... Ndn .... Suba! (solah mender-deran, tingkah alit-alit su-su dados ba-jang)

    Ged Rawi : Bakat .... Adi jani nadi. Alih Bli, Man. Ah, da da Nyoman Gk suud ngeling dadi kedk. (Nyoman Jati pakantenan coong, angen ring dwk, saking cenik rauh mangkin bajang tan uning ring sangkan)

    Nyoman, apa kasedihang Nyoman? Yn amon laksanan Blin, kuang tindih man-yama, Nyoman?

    Nyoman Jati : Bes, manyama?

    Ged Rawi : Men, an knkn katagih? ( tangan Ni Nyoman Jati makekalih kagambel)

    An knkn buin?

    Nyoman Jati : Bli Ged, bang ja suba tiang amah grubug. Tong nyanan, ja, tiang mati! Yn idwk mati, mh sing ada kangen apa?

    Ged Rawi : Sing ada maluan tekn Bli nangkidang bang-kn Adin.

    Nyoman Jati : Bangk, bengu lakar kodag namping?

    Ged Rawi : Apa buin batak mara bengu, kadirasa mauled Bli nyadia nyaup nyangkol.

    Nyoman Jati : Men, yn kondn bangk, lakar sing kasang-kol?

    Ged Rawi : Soaln, banga nyangkol apa tusing? Malah yn nyangkol, lamun trima anak sangkol.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    11

    Nyoman Jati : Nah, tegarang, tegarang! Dadi ngoyong? Nirdon, yn tiang muani, sing kn melat-melat. N mara mong nakutin gerang.

    Ged Rawi : Adi, Nyoman Jati. Joh keneh Blin dituan, Adi. Sujatin demen Blin uli mekelo tusing matimpal, Adi. Bli demen tekn Adi, Nyo-man.

    Nyoman Jati : Men, yn I Guru nawang?

    Ged Rawi : Soal I Guru soal Bli, buatn keneh Nyoman malu bakal gisi.

    Nyoman Jati : Kn, Bli ajak tiang panyamaanga. Laut jani kn, I Guru knkn ya?

    Ged Rawi : Nyoman, I Guru manyamaang Bli ajak Nyo-man ritatkala nu pada-pada cenik. Men jani suba bajang? (... Sirahn Ni Nyoman Jati raris neket ring tangkah I Ged Rawin, tan-gan saha nglilit bangkiang)

    Nyoman Jati : Bli, sing nyen Bli nyelsel. Suba melah baan beli ngenehang!

    Ged Rawi : Bli sing apa matanah-tanah. Demen Blin tekn Adi sing rered-rered, nyadia Bli idup bareng mati abambang. Yan Bli upamaang Adi bungan menuh, Bli nyadia nyuntingang Adi, satmaka bungain keneh.

    Nyoman Jati : Kto masi tiang, Bli, satmaka tiang kacang lilit, Bli tungguan joan, kija nyen ikacang nglilitin dwk, tuah ijoan patut nyadangin. Bli, I Guru teka. (kebilbil kngin makeka-lih)

    Bendsa : Ngudiang kimud? Keneh Gurun suba di-tuan. Dumadak cening-cening nemuang idep jati sida makurenan, Guru daating kendel. (asapunika raris katemuang marabi nangkan-ing dina becik nanging alih Ida Hyang Basuki manda matapa dumun abulan pitung raina ring Bukit Manggi)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    12

    Gusti Ayu Bas : Ngudiang gambar Ida mekelo sing teka-teka, Bibi, kenyel suba gelah mangantosang, kadn mani kadn puan. Sukeh anak ngantiang Bibi?

    Paongan : Mula knten, Tu, Anak Agung. Antosang malih ajebos, Ratu. Semaliha titiang miraga orti bakal rabin Ratu punika, prabun ring Bali kocap bagus tan saman pada. Putih Ga-ding, kemikan lambn nyenyer manis. Yn nika pt ....(paongan kacubit)

    Gusti Ayu Bas : I Bibi bangun-banguna idep osah. Oooo, k-nkn, ya, oooo, Bi? Aduuuuhhhh, Bibi? Adi ang mekelon, Bibi, ada masi nyambutin gelah. Ida maparab Batur nggong. Di betn langit saduur tanah kon Ida Prabu paling adila. Mawanan ada kon senggak ditu: Dwa nggong, nah, k cara Dwa nggong. Kto kon, Bibi.

    Paongan : Sawiakti. Yn Ratu iringa merem bulan-bu-lanan?

    Gusti Ayu Bas : Aaaaaah, an kto-kto omonganga I Bibi. A ... duh. (lemet kngin Ida Ayu Bas matimpuh gitan nglilit langit)

    Bima Cili : N, n ... n! N apa gambar, gambar Ida Prabun uli Bali.

    N baliiin-baliin. Wak kapangandikaang maang Ida. (gambar malepit kambil antuk Nyi Ayu Bas, dag-dug-dag-dug dadan Ida, raris Bima Cili mapamit ka jabaan)

    Paongan : Tu, Tu, nggalang ... k, gelisang apang titiang taler uning.

    Gusti Ayu Bas : Aduh, Beli ... Bli Batur nggong. Wantah gambar anggn Bli larapan. Kasujatian Bli during naanin panggih titiang. Bibi ... Bibi ... kaiiiik .... Ang sing nyak, sing nyak!

    Paongan : Tu, Anak Agung, sapunapi? Dados makaik.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    13

    Napi wnten, napi?

    Gusti Ayu Bas : Aturang tekn belin gelah. Gelah sing nyak lakar masomah ajak rajan uli Bali. Bodo nglelek. (gambar raris banting Ida)

    Aturang gelah sing demen. Gelah megedi ng-umbara ka alas.

    Paongan : Bik, kn n ules gambar. Basang bacol, ndp. Bebe ... purusn dawa malmbad. Beneh suba Ida tusing seneng. Kadn bagus polon, n mara Ratu salah jeneng. Nunas lugra titiang, Betara Dwa Agung. Bes kn gambar, rupan Dalem ring Bali, palungguh Cokor I Dwa tan kmad maipn.

    Prabu Blambangan : Knkn? I Adi Ayu Bas anak kija? Tegarang mainang, encn gambar Ida. Aduh ... malah dayanin, jelking jelk. Sing nyuluh-nyulu-hang dwk sakondn ngadaang panglamar mai. Punta, n aba surat ka Bali. Aturang, panglamar tolak gelah.

    Punta : Ainggih, titiang nglungsur mapamit. (raris I Punta tangkil ka Bali ngaturang sekadi-ka-di. Kngin tan dugi-dugi merang kayun Ida Prabu Batur nggong saha prntah mangda Blambangan kagebug-kajarahin)

    (Caritanan mangkin Ged Rawi kiring Nyoman Jati matapa ring Bukit Manggi. Antuk tan sidan ngeret manah ag Ged Rawi mamaksa ipun Nyoman Jati matemu rabi. Apan solah lmpas raris kapastu ring Betara Basuki mangda pianak ipun ngadug-ngadug).

    Ged Rawi : Man, n pelnan suba 15 lemeng dini beg-beg miasa tusing karwan cekak. N kon ngantn, dadi ngantn iraga matapa.

    Nyoman Jati : Aah, Beli da kto, obah adan ento buin akesep nyen, ya, aranga ngelahang, ya, Bli.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    14

    rt malu bajun, Bli.

    Ged Rawi : Aah, Adi, Nyoman, jalan ja makurnan, dini nyn, ya, nawang. Jalan Nyoman, bh dot pe-san?!

    Nyoman Jati : Knkn, Bli Ged. Yasaang anak turunan. Debes ngulurin indria, sing kuang jalan, apang lepas malu yasan.

    Ged Rawi : Nyoman, ngomong dong bisa dogn. Tega-rang Nyoman cara Bli.

    Nyoman Jati : Ah, nguda kto, Bli. Jatin luh-muani anak patuh dogn, kadn nyen tiang mlnan idep. Suba dituan, sakwala yasan an lebih uta-maang tiang.

    Ged Rawi : Nah, nah, Bli mulih suba, Adi. Timbang nyen Bli ngrt keneh, melahan Bli majohan ajak Adi. Terusang suba Nyoman dini.

    Nyoman Jati : Ndn, t, malu Bli Ged. Kadalih Bli tiang kuang tindih lakar makurnan, sing kto, Bli. Buin pidan yn suba lepas yasan nyen-nyen bang tiang.

    Ged Rawi : Nyoman, adenan suba Bli mati lamon terus kn. Sing sida baan Bli ngrt keneh Blin, Nyoman.

    Nyoman Jati : Bh, I Beli goda pesan. Nah, lamun ento kon anggep Bli melah, basa tiang sanggup, jel-melah bareng mati, lautang. (ring ten-gahing wengi matemu rabi rek Ged Rawi sareng rabin, I Nyoman Jati, segerehan mo-bot, kalaning rain lepas petapaan embos rek rarn macaling kadi raksasa)

    Aduh, Bli, dadi sadina-dina ngedang belin-gan tiang. N mara 5 dina suba buka ande-gan belingan 6 bulan, knkn, ya, jani tiang Bli.

    Ged Rawi : Da, suba ento selselanga. Ulian Bli pelih

  • Makudang-kudang Drama Bali

    15

    momo drowaka, knknang apang pianak melah.

    Nyoman Jati : Bli Bli, dadi minaba nagih ngangseh tiang, Bli. Bli Bli . Bls aduuh, Bli! (padem Ni Nyoman Jati)

    Ged Rawi : Adi, mati, Adi, Bli milu, aaaaa . (kasuduk weteng antuk keris)

    Bungkut : Mm . Bapa encn nasin? Seduk .(saraina I Bungkut ngelihang, tan koca-pan bajang)

    Anak Lingsir : Mara dadong ngaru.

    Bungkut : Aruan kanggoang. Mai aba, mai aba.

    Anak Lingsir : Da, da, nyaan kakin apa baang.

    Bungkut : Apa, da .... (kegamps anak lingsir)

    Nyaem, nyaem bh kuangan. Bakal, ririgan pisagan. Pa, Bapa ada nasi, seduk-seduk.

    Pan Jiwa : Seduk? Dong, da pisagan rpotina, patut beliang iban.

    Bungkut : Knkn, meli? Men aji Rp25.000,00. Sing sedeng, I Cang sing kodag.

    Pan Jiwa : Oooo, ditu sing kodag. Men, timpal kodag, kto?

    Bungkut : Liunan bungut! Baang, sing? Jet sing bang, bakal jambal dogn. (asokasi nasin ketelah-ang)

    Mn Jiwa : Buin mani, buin teka! N, pianak lelimanan makenta.

    Bungkut : Yih, suba 10 (dasa) sokasi nelaang nasi, dadi sing betek-betek. Ah, bakal ka peken, dagang nasin bakal ojog. (saraina wengi solahn I Bungkut ngaw kweh penduduk, raris ma-rembug rek I Bendsa Nusa kairing antuk wargi-wargin se-Nusa, pacang ngrereh kanti

  • Makudang-kudang Drama Bali

    16

    ke Bali)

    Bendsa : Nyoman, Wayan, n pada ajak mekejang, sawirh I Bungkut solahn ngadug-ngadug, nyuang pianak anak, ngeruk sokasi liu, abetn angora gada, keneh icang lakar ngidih kanti ka Bali tekn Ida Batara Dalem. Knkn asa-na, beneh kapo ento?

    Wargi-Wargi : Beneh, beneh, setuju! Buina, apan solahn sing ada nimpalin, krana ngandel iban sakti, dueg ngiwa, jani ngangkat dwk dadi raja maglar Dalam Bungkut.

    Wargi ln : Jani buin ada orta, timpal-timpal paksana nga puri di Bukit Munggi.

    Bendsa : Apa buin kto, timbang dadi panjak, ya, I Bungkut, adnan nyokor ring Ida Batara Dalem Samprangan an magelar Dalem Batur nggong.

    Warg-wargi : Se tu juuuuuuuuuuuuu! (raris tangkil I Bendsa ka Bali praya nunas kanti)

    PAOS III

    (Panangkilan ageng, Ida Sang Prabu kairing bala baudanda kabh ngren-canayang siat ka Blambangan. Dan Ki Patih Ularan kapengendikayang ngebug Blambangan saha prajurit 200 diri. Wawu ukuh ka jeroan Ida, raris rauh tangkil Bendsa Nusa).

    Batur nggong : Paman, Paman ajak makejang. Mustin Pa-man suba ningeh buat penolakan, ya, Prabu Blambangan arep tekn paminangan gelah, nolak kitan gelah. Ento k makrana gelah ne-kaang Paman-Paman pada. Tegarang saurang apang gelah nawang.

    Kebon Kelapa : Nunas lugra titiang Ratu Batara Dwa Agung. Manahang titiang patut sampun b-lanin pati puniki. Sandang serang punika

  • Makudang-kudang Drama Bali

    17

    Prabun san purun muncehan kagungan Ratu Dwa Agung. Wantah asapunika atur titiang.

    Bita Gina : Nawegang, semaliha sekadi purun titiang mapemuhu majeng ring bukpadan Palungguh Ratu. Napi malih onengang di Kayun. Jog bangkaang rejek agung an kto-kto. Sam-punang palungguh Cokor I Dwa sumendia.

    Batur nggong : Nah, ento suba kto, sakwala apang da gelah minab kesusu nyalanang idep, keneh gelah anak mula kadn malah, makrana en perlu pulungang di ati, apa suba pantes nya-lang an buka keto?

    Jelantik Wayahan : Napi malih kayunang Ida. Kocap mung-gah ring kecap, sapesira ja purun tempal ring pawecana, depang ring Bali. Patut ipun kapa-demang Ratu Batara Dwa Agung. Yn bilih patut atur titiang, becik Arya Ularan kasngin mangda dan rauh merika ngebug Blamban-gan.

    Batur nggong : Nah, lamun kto, gebug suba, ya, Blam-bangan. Patih Ularan, Ida majalan, n ker-is Cacaran Bangbang paican Prabu Ida Majapahit. Sing ajinang da men matianga Ida Prabu Blambangan. Aturang mai idup-idup. Kerahang bala satak diri sregep isining perang.

    Patih Ularan : Boya panjang atur titiang. Ring dija malih titiang ngaturang bla satia. Titiang nunas mapamit, Ratu Betara Dwa Agung.

    Batur nggong : Nah, majalan apang sida melah, majalan! (wawu bubar penangkilan, sagt rauh I Ben-dsa Nusa diis-diis saha atur)

    Bendsa : Mamit lugra titiang, Betara Sakti. Nawegang titiang nunas kanti ring Palungguh Batara, se-antukan dan Dalem Bungkut angora gada, nyapa kadi aku solah dan. Yn kadagingan

  • Makudang-kudang Drama Bali

    18

    atur titiang jaga sukserah mangda Palungguh Cokor I Dwa manjakan saisn Nusa puni-ka.

    Batur nggong : Bh, gegodan pesan. Lima tuah dadua, dadi makedadua lakar negen. Nah, apan gelah dadi payung jagat, wenang ngetisin panjak. Kemu Patih Jelantik wayahan, majalan ka Nusa, n keris Sudamanik, keris Basuki angon ngalap patin, ya, I Dalem Bungkut.

    Jelantik Wayahan : Andel titiang, Ratu Dwa Agung. Mangkin sampun titiang nyihnayang pangebakti.

    Batur nggong : Majalan, majalan! Moga wastu kasidan kngin sampun madarat sawatek prejurit saking Bali kapapag antuk yuda ring bala teka Blambangan. Rauh Ida Prabu Blambangan perang tanding ring Patih Ularan.

    Prejurit Bali : Ih, n t bala teka Blambangan. Ulian iba bani tekn Ratun gelah Dalem Bali, jani ma-punggal tendas iban.

    Prejurit Blambangan : Knkn karaang, ulian bani? Apa takutin kai. Kto sesanan Ratun di Bali, nglamar ngodayang keneh. N muncuk pedang kain lamar.

    Prejurit Bali : Bh, lombos saking iba, ngadu saktin nira. N papag! Aaaaah angsuh. (padem pan-jak ring Blambangan).

    Yaaaat, tusuk! Aduh . (padem prejurit saking Bali)

    Aaaaah iiiiiiiiiih. (pada kasilih ulih, pada padem ring rananggana)

    Kngin nangepang Ki Patih Ularan ko mai kapapag antuk Prabu Blambangan

    Prabu Belangbangan : Caaaa . N I Patih Ularan ko mai nge-dnang bayu. Sayang baan kai jiwan iban. Kemu mulih, kemu! Kngkn ratun iban

  • Makudang-kudang Drama Bali

    19

    mapag jiwan kain, salah-salah iba.

    Patih Ularan : Cangkah-cumangkah iba, nundn ratun kai-n mai mapag iba. N malu tandingin, kadalih kai masesirig da iba ngagen. Maraang! Ah . ih, ah aaaaaah! Iiiiiiiih. (pada saktin Ida)

    Ancuk ancuk aaaah uh. Ch, coh, coh . (kacocoh prerain dan Patih Ularan jantos renyuh, raris makirig makayun-kay-un).

    Prabu Blambangan : Aaaaaaaaaah, ha, ha, ha dadi iba malaib. Mai, mai. Bangka polon iban, mai, mai! , h, h aduh, aduh, knkn baan jani madaya. Sing pesan banga ngedayang aduh, aduh. Ancuuuk! Ngeuuuuuh aaaaaaaaaah. (merang dan Patih Ularan tan sipi, raris )

    Patih Ularan : Punggal . (cepeng raris Ida Prabu Blam-bangan jantos sda) Bih, bih, pedasn kaben-duan, aah, ah ah. Men aturang dogn, bakal aba punggalan Ida. Rauh ring jaba Patih Ularan matur, Ratu Batara Dwa Agung! Tonn sembah ing ngulun, biperaya ngaturak-en .

    Batur nggong : Aduh, Paman Patih Ularan. Sing ningeh-ningeh munyi saking Paman. Angemasin antaka adin gelah Prabu Blambangan. Angen Bli tekan sdan adin baban anak luh mawa-nan adi sda buka jani. (nangis Ida)

    Patih Ularan : Tan dugi antuk titiang singgih pukulun, ka-cocoh muan titiang jantos cacad asapuniki. (raris kecingak ring Ida)

    Batur nggong : Aduh, Paman. Pantes, pantes. Jenengan sak-ing pajantosan Ida-Ida buka kn. Sakwala, apan Paman ka baos langgia, jawat ja Paman beneh nyalanang kapatutan perang. Nang-ing kapatutan gelah tuara kaisinan. Uli jani

  • Makudang-kudang Drama Bali

    20

    Paman maslong kemu ka Dn Bukit. N baanga panjak 44 diri, n pipis bekel, tekn ditu ada carik du, kodagang makejang. Nah, majalan.

    Patih Ularan : Pamit titiang, Ratu Batara Dwa Agung. (mapamit rek Patih Ularan saha iringan, raris ngendika malih Ida Prabu Batur nggong)

    Batur nggong : Gusti Jelantik Wayahan! Kemu gebug Nu-san, ajak prejurit seperlun. Ih, cai Bend-sa, bareng, bareng.

    Gusti Jelantik Wayahan : Andel titiang, Ratu Batara Dwa Agung.

    Batur nggong : Nah, majalan, majalan! (pamargin ge-gancangan sagt rauh ring tepi sering Nusa, sadurung mamargi ag rabin dan Jelantik Wayahan: N Gusti Kalr meled sareng ngir-ing rabin)

    Ni Gusti Kalr : Yakti, Bli, kantus pacang merangin Dalem Nusa. Yn binih kangkat, tiang sareng.

    Gusti Jelantik Wayahan : Adi, ngudiang kto, n anak luas masiat, ka-dn nyn Adi, Bli luas mlali. Jumah ngongos, Adi.

    Ni Gusti Kalr : Sampunang knten, Bli. Upami Bli sda, men tiang buka napi, ya. Idup mati mangda sareng Bli.

    Gusti Jelantik Wayahan : Dadi Adi nyadia masiat?

    Ni Gusti Kalr : Nah, lamun acepan, jalan, sakwala da eng-sap amenit lenga jiwa lakar malayang.

    Gusti Jelantik Wayahan : Jawat knten, dija malih jang bla satian ti-tiang marabi. Niki keris paican Ida, Cacaran Bangbang bakta. Na, n suba di pesisir Nu-san mareren malu, mareren! Ingetang, wasp-ada mati idup tuah jani. Jalan, embus-embus keris! Di kayun ged ento jalan marencana, apa peteng dadak, ya, I Dalem Bungkut, apa lemah. Magaang! Na, Gusti Tegeh kemu ny-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    21

    ingid nyusup dsa, nyaru-nyaru mablanja. Turksain dija, ya, musuh an tebel tur liu ngaba senjata. Majalan!

    Gusti Tegeh : Bli Jelantik, apa, ya, suba pada ajen. Sing ada jlema matalang. Makejang sayaga nga-dang siat. Cutetn, Bli, da damang-damang masiat peteng, natah ia ngelah buina menk-tuun rurung.

    Gusti Jelantik Wayahan : Lamun kto, pastiang buin mani semengan Nusan lakar lebonin. Jani mengaso malu, adaang masi pajagaan. Sayaga ... uw ... amuk, amuk, amuuuuuk ... suriak! (Dalem Bungkut ninjo)

    Dalem Bungkut : Yih, Bli Jelantik, ko mai. Bala teka, pre-jurit pada makejang ngoyong malu, Gelah ngarepang ... ngajnin dan I Gusti Jelantik pernah mindon gelah. (rakyat Nusan maki-rig)

    Bali : Maju, majuuuuuuuuuu! Uuuuuuup! Ma-candegan, dadi mnab Dalem Bungkut ngarepang. (rakyat Balin candeg)

    Dalem Bungkut : Bli Jelantik, mangkin dumun. Ngiring ka puri dumun. Siat tumus siat, nanging antuk masemeton, ngiring ngajeng dumun di pu-rian.

    Gusti Jelantik Wayahan : Jalan Adi, Bli masih iseng. Soal siat, nyanan gelarang. N, t pada panjak Bali dadi malu marrn negtegang keneh, apan gelah lakar ngejeroang malu.

    Bali : Aaaaaaaaaag .... (Prejurit mrngang saling takonin)

    N, knkn, kon masiat, ngidih nasi. Modl-modl siat jani.

    Dalem Bungkut : Malinggih dumun, Bli. Adi ... n I Bli Jelan-tik rauh.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    22

    Rabin Dalem Bungkut : Oooooooooo ... n dong Bli lakar nyanan ngadaang yuda.

    Gusti Jelantik Wayahan : Siat ln siat. Manyama ln manyama. Yn anak satria, soal siat, soal nyama paturu ada tongosa.

    Dalem Bungkut : Ajaka ngajeng malu, nyanan suud ngajeng, mara ngitungan siat. Adi, aturin malu I Bli ajengan, ajak cang pada. (pot sampun rabin dan ngidangan ajengan raris sang satria makekalih ngajeng kadi-kadi)

    Gusti Jelantik Wayahan : Naaaa, n suba suud ngajeng, jalan jani mai-tungan. Adi mh suba ajen tekn Blin jani, buat ngiring pangendikan Ida Betara Dalem, sing ja nglarang siat Bli ajak Adi. Buka Bli, knkn nyen baan, budi ....

    Dalem Bungkut : Ngarti suba tiang, manyama jalan manyama. Da ento sungsutanga di kayun. Buka tiang tau tekn dwk kasiatin, masi asidaan baan tiang ngejerang kawibawan.

    Gusti Jelantik Wayahan : To, to, Adi suba ngarti, ento suba an kabaos satia mautama, tau nganggah ungguhan ke-satria. To prejurit adin, prejurit Blin uyut. Musti kadna Bli- Adi patuh-patuh daya.

    Dalem Bungkut : Ngudiang ento susupang di kayun. Anak dadi satria uang perang panyalah, mula keto. Kadna siat ento tuara madasar keneh suci. (prejurit-prejurit pada inguh gradag-grudug nnten karuan unduk)

    Bali : Ih, ngngkn dini ngoyong, jalan mulih! Apa kata Ida patuh-patuh daya. Masiat ngidih nasi. Ooooo ... tumbn jani anak masiat singgah-singgah, tong tara I dwk aduanga.

    Nusa : Keno-kenoang saja buka panyeritan preju-rit uli Bali ento, dadi awak ngelarang yuda majabatan tangan? Ni, iraga aduanga caraan-gan pakembar siap. Siap apa dwk. Jalan

  • Makudang-kudang Drama Bali

    23

    suba mulih, jalan. Mulih, mulih, mulih, mulih ....

    Dalem Bungkut : Medal suba, Bli. Jalan gelarang siat.

    Gusti Jelantik Wayahan : Jalan, Adi. Prejurit! (sepi jamprit tan wani lumiat)

    Dadi sepi .... Knkn, dadi sepi? Apang cai-cai pada nawang, gelah lakar sing ngadep gumi Bali. Kto masi Dalem Nusa sing apa ngadep gumi Nusa. Cutet tingalin, gelah perang tanding ajak Ida Dalem Bungkut. Buktiang.

    Dalem Bungkut : Jlema kasar. Iba-iba, Prejurit Nusa. Jawat kai nawin Ida, nanging getih anggon kai b-lanin gumi, delikang matan iban! Maraang gelarang suba siat. (santukan asapunika, girang pada ngunus keris saling suduk saling aapang)

    Nusa : Awas ... aaaaat ... ancuuuuuuuuuuk! Ih, ah, ih, ngeeeeeeeeeh ... mati? Adaaaaa ... uli duri .... (padem)

    Bali : Aih, aaaaaaaaaiiiiiih, uwet-uwet tusuk ... jaaaaah ... dadi mlaib? Masa-masa! Tepis ... tinjak, aat, at, at, aduh .... (padem, akh bala tentran padem, n mangkin Dalem Bungkut ngrpoang tur nyerit ngebekin angkasa)

    Dalem Bungkut : Bli Jelantik, maraang!

    Gusti Jelantik Wayahan : Jalan, Adi, sayaga! (pada ngelarang naya, pada duweg, pada sakti, akh panjak nonton siat-siat Ida)

    Dalem Bungkut : Aaaaaaaaaah ... piang. (keris madu)

    Aaaaaaaaaah, ah, ah, ah .... (Dalem Bung-kut ngunus, Jelantik mundur)

    Gusti Jelantik Wayahan : Iiiiiiiiiiiiyt, yt, yt, yt, ah, ah angsung ... yaaat, piang .... (keris pusaka Majapahit cepeng dados kalih)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    24

    Dalem Bungkut : H, ,,,, .... Aaaaa ha, ha, ha. Mati, Bli ... yaaaaaaat, yat, yat. (Jelantik makirig katurin keris Tolangkir ring arin Ni Gusti Kalr)

    Aaaaaaaa ... ba, ba, ba, mati, mati, mati. (Ida Dalem Bungkut uning lakar sdan, keri-s punika wenang ngalap jiwan Ida)

    Gusti Jelantik Wayahan : h ... suriak, suriak.

    Dalem Bugkut : Aaaaaaaaa, nuuuuuuuuuh, aaaaaaa, ooooooooooo ... ak, ak, ak ... aaaaah. (rebah, Ida raris padem)

    Gusti Jelantik Wayahan : Adi, Adi .... (kasaup layon)

    Bli tau kaperin. Nanging, Bli tau, Adi sang satria dira maotama. Kayang adi, Jro Sekar Bintang (rabin Ida Dalem Bungkut), saha isin puri aban Bli aturang ring Ida Batara Dalem Samprangan.

    Ni Gusti Kalr : Jalan, Adi ajak Embok, ngaula ngiring Ida Batara Dwa Agung.

    Jero Sekar : Srng .... (nagih nyuduk raga, cepet keam-bil lmat)

    Gusti Jelantik Wayahan : Da, kto, Adi, yn Adi mati tawang Bli Adi tindih bla satria marabi. Sakwala ada jalaran ln, jalan di Bali dngin Bli. , prejurit pada, aba bokor emas, sesocan apa luwir isin puri. Jalan mulih ka Bali. Nah, uli jani Nusa klawan Bali kagambel antuk Ida Batara Dwa Agung Batur nggong. Bend-sa antiang minggu sada. (sami rek rauh ka Bali nyihnayang menang ring pasiatan tur Ida Dalem daat knak ring kayun)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    25

    Sampik

    Olih Ketut Putru

    Sampik utawi Sampik Ing Tai punika anggitan satua saking pane-gara Cina san sampun ketah ring Bali. Kadasarin antuk ipun sekar alit san mawiwit saking pangugah kayun Ida Pedanda Mad saking Sanur. Wentn san maosang Sampik, wnten malih Sampik Ing Tai, nanging katerangan san panggih ring kota Han Chaw (Danau Biru), raos Sampik punika makar kruna San-pk. San artos ipun gunung, pk mapengartos mulia, dados gunung san mulia, agung, utawi gunung kramat. Kawi-aktian kngin artos San-pk punika gunung san kakramatang, gunung dahat mautama, punika kabaos. Nah, mangkin napi awinan gunung puni-ka mautama. Santukan genah punika riin genah gegumuk ipun I Babah Sampik rikala ipun padem antuk keni cangkit ring Ing Tai Nyonyah san kecat antuk cat biru. Santukan I Babah Sampik mulaning anak polos, jujur, tur pradnyan, nika k mawinan genah punika kakramatang rauh mangkin di Wan Chiu Negeri (Han Chaw). Inggian punika patut, tan patut kada-dosann asapunika kawiaktian ipun wantah dados satua menawi tan bda ring Jayaprana ring Bullng, Bali. Antuk Nyonyah Ing Tai, utawi lum-brah kasebut-sebut Ing Tai Nyonyah, puniki wantah marupa adan maka jangkeping carita.

    N mangkin, solah jadman ring during tanah, sasoring akasa me-nawi wantah kakalih pedum ipun, kaon kapingkalih becik. Ring tepengan satua puniki san melaksana kaon punika I Babah Macun, raris I Sampik tan mari solah becik, mawinan ring pungkur satua puniki I Sampik munggah ring bangk, I Macun kawin ring hawa (suwung), san pinaka dalang tan sios Ing Tai Nyonyah. Asapunika ngiring kakawitin satuan puniki.

    Kocap ring panegara Wan Chaw Negeri, wnten Babah Singkk mawasta ipun Babah Suntiang, demit ngonyang-onyang yadiastun ja ka-sugihan ipun maliah-liah. Sedek raina anu mapiorah rka pianak I Ba-bah Sampik pacang nyujur sekolahan ring Wan Chiu Kota. Sawirh bapan ipun demit pait tan dugi-dugi, raris kalarang rka dan I Babah Sampik lunga masekolah doh-doh, apan kadalih punika tan paguna. Sosing so-mah ipun I Babah Singkk, duleg kngin manah ipun mangda pianak I Babah Sampik duweg, mangda ten makadi ipun makekalih belog ubuhin, belog ngamah tai, untung ipun kaicn sugih. Indik punika dados ram,

  • Makudang-kudang Drama Bali

    26

    dados pajaljalan saraina wengi. Antuk lincahn Mn Sampik, keppasoin kngin kurnan ipun, raris bapan Sampik makeneh-keneh. Gelisang sat-ua kaisinin rek manah pianakn masekolah, nanging pangidih I Bapan Sampik mangda inih nnten loyar ring padsaan. Yadiastun asapunika, an-tuk meledn, I Sampik raris mapamit ring mm bapan ipun saha bekel ngimpir pisan.

    Mangkin kocapang Ing Tai Nyonyah nrima tutur-tutur becik ring mm bapan ipun santukan jaga masuk naler ring Wan Chiu Kota, santu-kan ipun maraga anak luh, mula sukeh sos ring anak lanang. Mapamit rek Ing Tai Nyonyah saha magentos pakan, wastra klambi lanang kngin kamuat anggn ngabuin sang ngatonang lamakan ipun slamat. Ring ten-gahing margi kacunduk ipun ring I Babah Sampik, kandugi ipun mak-enalan kasinahan tatujon pateh, nika raris ngametuang janji jel melah bareng mati.

    Mamargi rka makekalih nyujur sekolahan ke Wan Chiu Kota, tur mabesikan kngin genah pamondokan. Seleg rek makekalih nutut pepelajahan jantos makekalih kasayangang antuk gurun ipun. I Sampik tan uning ring naya (Ing Tai maraga luh), Ing Tai Nyonyah ngresek ring manah lemah peteng medem bareng naler sesolaan ipun I Sampik kalangkung dungu belog tur polos. Demen ipun Ing Tai Nyonyah tan dugi-dugi, nanging I Babah Sampik mapi tani tau, jantos mweh ipun I Nyonyah, kandugi ngelarang naya singid pules kabeletin sabuk. Nyn ja ngliwatin bates sabuk, ia danda. Kapiarah asapunika olih I Nyonyah, raris I Sampik ten purun nolak. Kancit rikala peteng, I Sampik keni dosa, santukan sikil ipun risedek pada pules ngliwatin wates sabuk tur nimpahin Ing Tai Nyonyah. Antuk jujur polos ipun I Babah Sampik raris kataur do-san ipun. Ing Tai Nyonyah nnten puas-puas, santukan nnten madaging ring idepn tur masesimbing, sering raos gmpl magegeretan, naler I Sampik tuara ngarti, jantos inguh paling Ing Tai Nyonyah tau ring dwk nnten katimpalin.

    Sedek raina anu ipun makekalih lulus ring sekolah tur sampun po-lih ijazah nyihnayang tamat ring pepelajahan. Sadurung budal, iriki raris ipun makekalih mlali-lali. Manahn Ing Tai Nyonya wantah niki pacang ngamargiang kasempatan. Rauh ring taman bunga anggn Ing Tai sasimb-ing baos, ring danun, belibis luh muani anggna anggit-angitan. Naler I Babah Sampik degeng tan gunjir manah ipun apan tan pisan uning ring ipun Ing Tai Nyonyah madwk luh. Macelep ring kamar, gambar jegg bagus anggn ipun Ing Tai penarik idep. Naler I Babah Sampik tan uning ring naya. Pamuput muntar rek manah ipun Ing Tai Nyonyah, nnten ta-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    27

    kut kakedekin raris kabusbus pakan nyan wantah kwacan anggn ipun angkeb angen (serira), rambut merempiah nglangkungin silit, pamulun nyandat gading, jantos I Babah Sampik bengong mapangsegan kngin nga-tonang kajegegan dan Ing Tai Nyonyah, raris kelawan-lawanin mapajar antuk nyud nyan, daging ipun ngawit rauh mangkin I Sampik ngeden-gang demen jati-jati nyadia bareng mati dados abangbang. Indik punika katrima ring Ing Tai Nyonyah tur mangda ipun kidih ring dina/sangk Pitu telu, nenem patpat, kutus dadua, irika mangka I Babah Sampik rauh saha kluarga. Ngawitang patemuan marabi, sampunang adung raris makekalih mataki-taki jagi budal ka dsan ipun soang-soang. Asapunika janjin tegep, janji pasti tan wenang obah, napkala rauh kang dina nyih-nayang bukti tindih marabi raris ten sampun rauh I Babah Sampik apan janjin punika katapsir 30 lemeng. Bh muntag-manteg kngin I Nyonyah mangantosang, kadalih raris I Sampik tuara bisa nampi munyi. Sawirh asapunika telat ipun I Sampik rauh, raris I Macun ngarepang ngidih saha mas kawin tan dugi kh ipun. Mapan mn Ing Tai rauh somah ipun mamata pipis, kaserahing kngin pianakn Ing Tai Nyonyah yadiastun melarapan marebat sengit.

    Gelising mangkin, rauh sampun rainan ngambil I Nyonyah, saha bala kabh marrod madandanan tabuh gong mapangka-pangka: gong ged, angklung, miwah selunding saha canang bas ged tegeh ngujuk langit, nyihnayang I Macun kluarga mnak nnten kirang punapa-punapi. Nyonyah ngantn kadandan medal tur mapamit duluring restu pang-ayubagia rauh medal saking mm bapan ipun Ing Tai Nyonyah. Ring ten-gahing margi raris Ing Tai mapajar ring Babah Macun mangda kadagingin sembahyang ring gegumuk ipun I Babah Sampik san padem nyakit ati. Gegumuk mecat biru, naler antuk pabesen ipun Ing Tai Nyonyah. Tan kocapan engkoh rek gegumuk I Sampik, tur Ing Tai macebur, I Babah Macun klangan somah. I Sampik Ing Tai matemu rabi ring suargan, I Macun raris klangan somah. Asapunika pamargin satua anggit-anggitan puniki.

    PAOS I

    (Ring jumah ipun Cik Sun Tiang jongos mabersih-bersih santukan umah ipun kotor banget, uning wantah makarya ngumpulang jinah. Sedek jon-gos ipun makarya raris kagelurin mangda ngaryanang wdang).

    Ing Bo alias

  • Makudang-kudang Drama Bali

    28

    Bapa Baru : Aduuh, n mara anak demit, tekn sapu bulu tusing belina. (ngrimik ipun sambilanga mabersih-bersih)

    Babah Suntiang : Koh, koh, koh ... saja nua-nuaang, pesu liu gering teka ... koh, koh, koh ... aduh ... aduh! Nyn di wangan? Bapa Baru ento, I Ing Bo di wangan .... Bakal jagjagin, lamun, ya, I Baru ... jalan dusta, kayangan barang, oooooo ... oooooooo .... (raris medal Babah Suntiang kacingak Bapa Baru iteh nyampat)

    Bapa Baru : Tiang, Mekel Ged ... tiang.

    Babah Suntiang : Ooooooooooooo ... I Baru? Ged ... slamat semengan, slamat semengan!

    Bapa Baru : Selamat pagi, knten.

    Babah Suntiang : Nah, nah, nah, selamat pagi. Koh, koh, koh ... bh.

    Bapa Baru : Tumbasang tambaaaaaa!

    Babah Suntiang : Knkn, beliang ubad? Pang telah pipis. (munyin ngeredked) , Baru, Baru ... ga-nang kopi sik, manisang, manisang! Ih, Baru ....

    Bapa Baru : Tiang ... napi wnten?

    Babah Suntiang : Ada anak makidiang ubad? Ada-ada?

    Bapa Baru : B, demitn, n mara kasub demitn. Nyn nyak makidiang ubad. Numbas Mekel Ged, numbas.

    Babah Suntiang : Apa, apa ... meli? Onyang ajak kto, panan-gkan telah pipis, anak makidiang sing ada?

    Bapa Baru : Sing ada .... (suaran sadah sengitan)

    Babah Suntiang : Nah, lamun kto, kanggoang suba kopi. Manisang, manisang! Sing ajinang cai awak kuli, da nyn bareng naar kopi, sing dadi, sing dadi. (ngajeroang kngin I Kuli sadah ngrengkeng)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    29

    Uw .... Bon Chwi, mai-mai, payu ngalih pi-pis, payu-payu. Anakn mudah, telung dasa persn. Bh sapin rokon? (ukuh ngerkang colok)

    ... Ah, aget-aget yn makrkan, pocol-pocol bakal kanggoang ngalih baa di paon. Knkn Bapa Baru, dadi makelo? Baruuuuuu ....

    Bapa Baru : Bh, n kopin telah. Di topls masi telah, ah, bakal aturang dogn. Mekel Ged, kopin telah ....

    Babah Suntiang : Knkn, knkn, telaaaaaaaaaaah? Make-jang telah.

    Bapa Baru : Nggih, Mekel.

    Babah Suntiang : Knknang, sih, makejang ajak naar kopi, singa telah. Makejang te ... laaaah. (I Sun-tiang ngamaluang grayah-groyoh matungked ngamaluang)

    Kn suba, Ru! Wadahn turuhin yh anget, ncok, ncokang. Bakal kanggoang.

    Bapa Baru : (Bapa Baru medal raris kandugi ngojaang-ngojaang) Makejang telaaah ... wadah gu-lan turuhin yh, wadah kopin pada, ncok-ncokang.

    Babah Suntiang : Sontok polon. Knkn, Bapa Baru, make-jang telaaaah. Nah, kn-kn ... idiang mu kopi. Ngidih sik, ktoang-ktoang!

    Bapa Baru : B .... N mara Tok demit ... ngidih sik ... nyn anak makidihang kopi, ten wnten Mekel. (sagt rauh I Babah Sampik sarwa pakaian anyar)

    Babah Suntiang : Uw .... (ada tamiu, ada tamiu)

    Wak mulian malu. Nyanan yn takinina arahang anak pipis mudah, telung dasa per-sn, telung dasa persn. Tekn, yn telat awai, gegadn ilang ... ingetang, nah, ingetang!

  • Makudang-kudang Drama Bali

    30

    Bapa Baru : Nah .... (suaran bentak).

    Ang melidn, Babah Suntiang, saja anak demit.

    Sampik : Baru ... dadi makrwangan dingeh tiang? Nyan ento, Bapa Baru?

    Bapa Baru : Nika, encik ... ang nynyn?! Telung dasa persn, telung dasa persn ....

    Sampik : Bapan tiang ento. Kimud pesan tiang, Bapa Baru. Liu anak ngrengkengang pisagan, araaanga lintah darat.

    Bapa Baru : Yakti, Mekel Mad. Mara aturin numbas ubad ... sing ada anak makidihang, awas demitn. Mara kopi telah, konkona tiang nyeduh wadahn, ncok-ncokang ... man-isang, manisang!

    Sampik : Mula kto, bapan tiang. Yn tiang maan ngidih pipis, jog tiban-tibaban. Kadn liu, Pa Baru. Tuah asn, beliang apa pipis amonto. Bapa Baru, too ia teka ngaba tas! Oraang tiang tamiu, Bapa Baru.

    Bapa Baru : Nggih, nggih ....

    Babah Suntiang : Koh, koh, koh ... ang melid kokohann. Saja ngangsan nua- nuaaang. Naaa ... Ru, Ru, ta-miun itunian n. Suba koraaang telung dasa persn, telung dasa persn? (grayah-groyoh ipun I Suntiang nyagjagin tamiun)

    Jro, jro ... jro tamiu. Payu nyilih pipis, payu? Anakn anak mudah nika, telung dasa persn. Knkn tamiun, dadi degeng. Ru, Ru! Baru, dadi mendep tamiun, suba kidihang kopi suba? Tamiu anak kapah-kapah.

    Bapa Baru : Ih, Mekel Ged! Dija ada anak makidihang kopi, tumbasang, tumbasang!

    Babah Suntiang : Aaaah, (ketelin tasn), meli ... apang ada te-lah pipis. Anak kweh ngalih pipis katawang.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    31

    Jro ... jro tamiu. Bih, pakenyornyor pangang-gn tamiun, buka penganggon I Cening Sampik, patuh-patuh, ooooooooo? (Wawu tlektekanga I Tamiu, raris ngelur I Suntiang ngeling)

    Yih .... I Sampik, Ngaaaa-aaa-aa ... dadi jumah-jumah panganggon kopokangan, aaa, aa, aa... lus,lus!

    Mn Sampik : Bapan, dadi maguyang ngeling! Sing ngimud-ngimudang dwk, bangun-bangun! Baang pianak mesh, baang!

    Babah Suntiang : (Adng-adng raris bangun, wau katolih Mn Sampik naler mesh, jog niwang ipun I Bapan Sampik) Mimi ... ajakanga awak ngenang, aa, aa, aa .... Makejang mesh, makejang me ... aaaaaaaaaa, aa ....

    Sampik : Bapa! Sing ngelah kimud. Sing tawang anak bek?

    Babah Suntiang : Kn suba, kn suba! Depang suba Bapa mati. Timbang kn, ajak makejang ngambur-amburang kasugian Bapan. Depang suba Bapa mati.

    Sampik : Ih, Bapa! Buin pidan tiang mesh?

    Babah Suntiang : Buin pidan. Yn ka pura, mara anak ang-gon. Buin pidan, yn ngantn, mara anak anggon. Yn jumah-jumah, ento, ento tapih embah anggon, barang mal-maal anggona jumah-jumah. N masi mmn! Nga kaje-ggan lonto, nga kajeggan. Awakn suba kanti berag-berag ngalih pipis, n makejang ngambur-ngamburang.

    Mn Sampik : Bli, sing demen ningalin kurnan kedas, sing demen?

    Babah Suntiang : Ka pura anak anggon! (sedeng rpot ipun makekncan, raris tasn kambil antuk Bapa Baru)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    32

    Yih .... Yih ....

    Sampik : Apa kaliiin, apa kalih dadi rpot?

    Mn Sampik : Bli, dadi paling ... apa kalih?

    Babah Suntiang : Bapa ngaba tas ... dija tas? Aaaa, aa, anak misi pipis, aaaaa, aaa, aa ....

    Sampik : Dija kejang, dija kejang ....

    Babah Suntiang : Dini, aaa, aa, aa .... (Bapa Baru raris mesu makta tas)

    Sampik : N, Bapa Baru demen ngulgul. Suba tawan-ga ko anak crwt.

    Babah Suntiang : Yih, I Baru nyemak, awas-awas. (masang kuda-kuda rek)

    Sampik : Uliang ... uliang knkn, Bapa Baru. Uliang. (raris kejang tas ring kursin)

    Babah Suntiang : Mmn, mmn ... uli jani acepok baang makan, I Baru. Sing nawang tas bek misi pi-pis. Sing matakon beneh-beneh. Bapa mata-kon. Mawana Cening Sampik mesh, lakar kija, lakar kija?

    Sampik : Tiang lakar masuk masekolah, Bapa. Kemu ka Wan Chiu Kota, Bapa.

    Babah Suntiang : Knkn, knkn?

    Sampik : Tiang masekolah, Bapa!

    Babah Suntiang : Ma-se-ko-lah??? Ln-ln dogn, masekolah? Ih, Sampik! Tawang cai, anak suba liu ririh-ririh. Punggawa ada, bupati, gubernur, ento makejang suba ada. Ma-se-ko-lah. Apang cai nawang, Bapa buta urugan, ngudiang liu nge-lah pipis. Da bena masekolah!

    Mn Sampik : Bapan! Baang ia pianak masekolah. Tin-galin pianak anak, dueg-dueg.

    Babah Suntiang : Kamplang ... ktoang tebongn. Ulat nga-jain nyai, ulas ngajain. Nyai apa katawang.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    33

    Awak sing nawang pamor kaang.

    Sampik : Kn, Bapa! Liu pada timpal-timpal kemu masekolah mlajahang dwk. Buin pidan, yn suba tamat, bisa dadi dokter, bisa dadi mister, kto masi bisa dadi bupati. Makejang ento dasarin masekolah, Bapa. Yn suba dadi dokter, bisa ngalih pipis, kto Bapa.

    Babah Suntiang : Dadi dokter? An ngubad-ngubadin berung ento?

    Sampik : Kto, Bapa.

    Babah Suntiang : Da, da ngubadin berung, gegan kotor ento. Ento th, yn suba tamat, bisa dadi bupati.

    Mn Sampik : Ba-sa, Bapan.

    Babah Suntiang : Bah, luung ento, luung. Kemu suba maseko-lah, kemu-kemu! ncolang anak maseko-lah.

    Sampik : Yih, dadi Bapa nundn nggal-nggal? Anak masekolah tawang Bapa, anak liu nganggn pipis.

    Babah Suntiang : Nganggon pipis? (Babah Suntiang ben-gong)

    Mn Sampik : Men, knkn, Bapan?

    Babah Suntiang : Buung suba, buuung!

    Bapa Baru : N mara, ja, anak tawah. Makita pianak dadi bupati ... takut mesuang pipis.

    Babah Suntiang : (Nyangjag ring I Bapa Baru) Ru, Ru ... mat-akon malu! N gn tusing tawang. Nyaan da oranga belog.

    Bapa Baru : Baaaaaaaaaa ... ya, matakon, tusing dadi oraang belog.

    Babah Suntiang : Anakn dogn tusing tawang. Yn anak dadi dokter, dadi mister, dadi bupati ... uli ento masekolah?

  • Makudang-kudang Drama Bali

    34

    Bapa Baru : N suba belog gandong. Anak dadi dokter, dadi mister, dadi bupati, sami dasarin maseko-lah nika, Mekel Ged.

    Babah Suntiang : Oooooooooo ... nah, lamun kto suba Cen-ing masekolah. Buin pidan yn suba Cening dadi bupati, wak sing dadi bapan bupati, kto, Ru?

    Bapa Baru : Nggih, Mekel Ged!

    Babah Suntiang : Mmn ... mmn bupati .... Kucit ... sing kucit bupati. Bapa pidanukananga maseko-lah. Anak zaman penjajahan, sing laranga. Yn tumus Bapa masekolah, mh suba sing singur suba Bapa.

    Babah Sampik : Dong jemakang pipis tena. Apang sing ter-lambat. To tingalin timpal-timpal, ada menk motor, ada menk bndi.

    Babah Suntiang : Mmn, jemakang pianak pipis. ngga-lang t, pang sing terlambat.

    Mn Sampik : Dija sereg kejang?

    Babah Suntiang : Ditu, ditu di batan kekeb! (raris Mn Sampik ngambil jinah)

    Mn Sampik : En, Bapan.

    Babah Suntiang : Ta ba. Ba kaliunang maang pianak pi-pis. Naa, Ning Sampik. Kemu suba majalan masuk, n pipis suba liu, suba liu.

    Babah Sampik : Akuda pipis en Bapa?

    Babah Suntiang : Liu, ba liu ... telung dasa rupiah.

    Sampik : Biang .... (kentungang rek pipisn apan tu-ara nyandang)

    Babah Suntiang : Knkn artin ento, Ru, knkn?

    Bapa Baru : Bes liu ... kuangin buin, kuangin!

    Babah Suntiang : N, n, sing ngamah ajaran Bapan Sampik. Oooooooo, ento, sih, bes liu.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    35

    Babah Sampik : (Kagamps bapan ipun kantos nyrndng) Yn amonto Bapa maang tiang pipis, teke-dang kija pipis Bapan ento? Encn bekel majalan, encn beliang buku?

    Babah Suntiang : Bes liuuuu .... I Baru nga-nga dogn, bes liu. Nah, kn anak. Inih-inihang, saruna di samping masuk makuli anak, lamun ada dagang jaja ... ngidih ... ngidih sik ... musti banga, musti!

    Babah Sampik : Nah, jawat, ja, Bapa abedik mekelin tiang, wirh tiang perlu mlajahang dwk, tiang ma-pamit.

    Babah Suntiang : Naa, kto, ya, kto, ya, majalan kapah-kapah ajaran bapan Sampik.

    Mn Sampik : Nah, Cening! Majalan Cening apang melah-melah, waspada Cening di dsan anak. Mm uli jumah numadakang apang Cening rahayu.

    Babah Sampik : Pamit tiang, Bapa, Mm pada! Bapa Baru .... (jemak jaran)

    Bapa Baru : ... (sayaga, raris I Sampik mamargi kiring an-tuk Ing Bo (Bapa Baru) nyujur sekolahan)

    (Kocapang mangkin Ing Tai Nyonyah nunas mapamit ring mm-bapan ipun, pateh jaga masekolah ring Wan Chiu Kota).

    Pan Ing Tai : N pianak suba tamat paplajahan dini, lakar kon nglanjutang. Apan iraga makita ngelah pianak dueg, jawat, ja, luh, perlu masi plajahang sumangdn mani puan ia bisa tur lah. Mmn! Mai, ja, malu!

    Mn Ing Tai : Ada apa, Bli, semengan ngaukin tiang?

    Pan Ing Tai : Kaukin malu pianak, uli tuni tusing ngenah, bakal ajak mawirasa.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    36

    Mn Ing Tai : Ning, Ing Tai, mesu malu, Ning. (raris medal mapangangg muani)

    Pan Ing Tai : Mi, tingalin, ja, pianak dadi mapanganggo sarwa muani. Turmaning pantes pesan. Ta-konin Mmn!

    Mn Ing Tai : Cening Ing Tai Nyonyah, Cening lakar kija? Saha sregep pakan muani.

    Ing Tai : Mm! Dadi tanruh, Mm, kadn dinan ibi suba tiang maraan, lakar tiang ka Wan Chiu Kota praya ngalih sakolahan.

    Pan Ing Tai : Saja, n, Mmn, dadi buin mabalik kuri tanruh tekn pianak. Singk suba ia moraan buat ia luas ngalih sekolahan. Cening pianak Bapa, I Dwa. Majalan cening kemu mlaja-hang dwk, sakwala ingetang suadarman ento gisiang. Tri kaya parisuda patut ento gugonin, makeneh, ngomong, malaksana apang melah, Cening.

    Ing Tai : Inggih, Bapa, asidaan baan tiang ngaba, ny-olahan an madan tri kaya parisuda. Turman-ing tiang sing ja lakar engsap tekn swcan Ida Hyang Parama Kawi. Kto masi da rered-rered Bapa-Mm mamadakang apang sida lulus tiang uli sekolahan.

    Mn Ing Tai : Saja pesan buka panyeritan Cening, setata inget tekn Widi, waspada Cening, pagehang ring angga apan cening madwk luh.

    Ing Tai : Saja pesan, Mm, mula sukeh yn idwk madwk luh, melah pajalann kabaos luh luwih, pelih baan matindak luh luu kajarang anak. N tiang saha pakan muani sing ja jatejon, nuju apang tiang rahayu, Mm!

    Pan Ing Tai : Nah, majalan Cening apang melah-melah, sadripu gisi atehang ento, yn suba kto pe-das Cening selamat, Cening.

    Ing Tai : Pamit tiang, Bapa-Mm pada Bibi, jalan

  • Makudang-kudang Drama Bali

    37

    atehang tiang neked dipah teluan dogn, sambilang tiang ngalih bndi.

    Bibi : Durus, Mekel Nyoman.

    Ing Tai : Bibi ... ada bndi! Bndiiiii, bndiiiiiiiii .... Yih, dadi kalaina? Nah, n buin teka, bndi ... bndi ....

    Bibi : Antosang dumun buin ajebos!

    Ing Tai : Bibi, dadi anak majaranan, nyn, ya, ento Bibi. Bagus pesan.

    Bibi : To, to an durian dados tembem, Mekel Nyoman. (jog nabrak rauh I Babah Sampik kairing antuk Bapa Baru (Ing Bo))

    Babah Sampik : Ru, tuun, nggalang-nggalang, tuun, ng-galang! Bh, ampir bakat tamplok anak ba-gus ento.

    Bapa Baru : Tiang masi knten, Mekel Mad. Yn ten blokang sentanga, jog ....

    Babah Sampik : Jalan takonin, anak uli dija, ya, en? Bagus macetag.

    Bapa Baru : Durusang mrika, th!

    Babah Sampik : Jro, Anak Lanang, sapesira Jron? Munggu-ing parab, sira Jron? Indayang ndikayang, mangda titiang sauninga.

    Ing Tai Nyonyah : Bi ... takonina, Bi. Bagus pesan anak en. Knkn, oraang adan, araang?

    Bibi : Oraang ... oraang ... gelis ngendika, Mekel Nyoman!

    Ing Tai Nyonyah : Jro, Anak Lanang, apang Jron uning, tiang Ing Tai Nyonyah. Mangkin tiang naler mat-akn, ragan sira, anak uli dija?

    Babah Sampik : Adan tiang I Sampik, saking B Tiu, Jro, Anak Lanang. Tiang jaga ngrereh sekolahan, Jro, Anak Lanang, ka Wan Chiu Kota.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    38

    Ing Tai Nyonyah : Bi ... tujuan patuh, Bi ... patuh, Bi .... (tan dugi kendel ipun Ing Tai Nyonyah, santukan wnten ajaka matimpal)

    Babah Sampik : Knkn, ya, Baru, dadi kaprapag-kapripig. Naa ... naaa....

    Bapa Baru : Jeg asuh ... merika, th. Lawar jukut, lawar godl, jangan takut lawan dogn. Merika!

    Ing Tai Nyonyah : Tiang naler ka Wan Chiu Kota pacang ngr-ereh sekolahan, ngiring sakn mangkin jaga mabesikan, Jro, Anak Lanang.

    Babah Sampik : Jalan! Jalan uli jani mabesikan, jl melah bareng mati, apan tujuann patuh. Uli jani magentos basa, Bli klawan Adi.

    Bibi : Bh, buka pacepukin Widi, nyn madaya buka jani an kanyepin ... jalan .... (raris makekalih nglinggihin bndi praya nyujuh sekolahan).

    PAOS II

    (Caritanan mangkin I Babah Macun kiring antuk kulin-kulin ipun kakalih jaga ngencanang panglamar dan ring Ing Tai Nyonyah).

    Kuli I : B, mai malu, knkn prntah dan, I Babah Macun?

    Kuli II : Awak pada-pada makan gajih, dadi buin cai matakon tekn icing? Kuang pariatna adan ento. Yn tawanga, masemprot cai, Sin.

    Kuli I : Sangkal icang cai takonin, dongk apang da kanti kena semprot. Tulung orain apa an cai tawang.

    Kuli II : Mani puan da bena kto. Nyanan buin, ya, kajaljal ged-ged makan gajih lonto. Kn, n buin abulan jani dan, I Babah Macun pra-ya nglamar Ing Tai Nyonyah, pianakn Pan

  • Makudang-kudang Drama Bali

    39

    Ing Tai.

    Kuli I : Pan Ing Tai, babah demit ento? Alaaaa .... Ento t lakar mamatua ajak I Babah demit. Ln dan, I Macun, jlema sugih tur dana. Sakwala ada jelkn, matadah.

    Kuli II : Apa ento artin matadah?

    Kuli I : Kn .... (tujuh ipun ngandag ring gidatn, rikala nika ten uningina I Macun sampun medal)

    Setengah dua belas, nyemnyeman, ha, ha, ha, ha.

    Macun : Apa korahang, nyemnyeman? Kapiut, ka-piut, kapiut ....

    Kuli I : Adu, du, du ... ampun, ampun! Kapok tiang ... kapok.

    Macun : Kapok? Nyemnyeman oraang dwk. Amon sekenn. Ih. Chun Sin, katagihan bangka iba, katagihan bangka. Yn sing keneh-kenehang uli cenik ubuhin dini, jog mapunggal sapisan, bangka polon iban.

    Kuli II : Cai, Chun Sin. Bh, pongah cai bani tekn Mekel Ged maceget. Tawang cai, dini sawengwengkonan dan sing ada juari. Ngawag-ngawag.

    Macun : ... ha, ha, ha ... sayang, n mara parekan sayang. Bin jepan makan-makan di belakang! Cap cay, fuyung hai, telahang. I Chun Sin lad-ladn baang, jlema kurang ajar, namu-namu, pepengkah, cacing pita.

    Kuli I : wang tiang, wang.

    Macun : Iwang, kto abet!

    Kuli I : I wang. Sampunang Mekel Ged su ben-du.

    Macun : Sangkal da macem-macem, cai, da macem-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    40

    macem! Nah, jani kn. Buat gelah lakar nglamar Ing Tai Nyonyah, n buin mani lakar kemu ngaba mas kawin. An buin abulan jani bakal rangkatang.

    Kuli I : Makta mas kawin dumun.

    Macun : Beneh. Tur uli jani gelah ngelarang pemban-gunan apang umah endih tani suluhin. Ru-rung-rurung makejang mas ... pal. Tmbok makejang mabla ... bur ... uu.

    Kuli II : I Mm nunu l ... l!

    Macun : Uih, macem-macem, cai. I Mm nunu ll? Apang cai nawang! Yn gelah suba kawin, bakal katag raja-rajan, makejang kaundang. Ranu-ranu abulan ceped. Nyn bani, nyn ada nglawan! Aaaaaaaaa, ha, ha, ha ... idwk mrrod ajak Ing Tai Nyonyah.

    Kuli I : Ngantnn atoang gong macem lima. Kausung baan jempana emas.

    Macun : Jempana emas, jempana emas.

    Kuli II : Mas palsu.

    Macun : Uw ... cicing, iba. Chun Sin jlema kurang ajar, ulad-alid, namu-namu, kolra, cacing pita, iba. Mas palsu araang iba.

    Kuli II : Ten, ten, ten ... mas tuln.

    Macun : Beneh! Di betn gumin sajaba gelah nge-lah, jempana mas, kursi mas, pamoosan mas. Sing kn sing kto, jalan kirang ... bersiap-siap lakar ngaba mas kawin. Jalan!

    Kuli II : Margi, iring tiang. (I Babah Macun kairing antuk rncangn makekalih sregep mas, kain ring bapan mmn ipun, Ing Tai Nyonyah)

    Pan Ing Tai : Mmn! N minab I Cening Macun teka kabih baan kuli-kulin saha larapan ulesn.

    Mn Ing Tai : Saja pesan to Bapann, apa iya tau sakon-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    41

    dn nyuang pianak mustine nyerahang mas kawin?

    Pan Ing Tai : Sakwala an ibukang icang, ento pianak Ing Tai, lamun ya nyak, jalan tusing, kija lantas aba kimud. Ingetang Mmn ngaba tanggung jawab.

    Mn Ing Tai : Ben I Bli, an kto jejehang, Bli. Yn an I Cening Ing Tai tolaka, saking jlema belog. Bli sing suba nawang buat kasugihan I Ba-bah Macun saduur tanah sebeten akasa sing ada saman pada.

    Pan Ing Tai : Adi, Mmn! Yn kto, I Cening dadi ukur baan arta brana, kenehang Bli, Adi keliru! Adungang anak malu, da jogjog nrima, la-mun, ya, I Cening nyak, jalan tuara ... knkn jengah dwk dadi anak tua. Yih ... minab I Cening teka? Knkn, ya, paplajahann, lulus apa tuara.

    Ing Tai : Mm, Bapa! Tiang sampun lulus, Bapa, lu-lus tiang, Mm.

    Mn Ing Tai : Mimi .... Sadia pesan Mm, telung tiban kalain cening, marasa sepi Mm ajak Ba-pan cening. Dwa Ratu ... iseng tiang sing kodag-kodag. (kandungi kurut-urut baun ipun Ing Tai Nyonyah)

    Pan Ing Tai : Jalan ajak mulian pianak, bang nasi malu anak majalan joh! (raris sareng tiga macelep mulian negak matutur-tuturan, pakedek-pak-enyung rek antuk legan tan sipi)

    Ceritayang mangkin I Sampik naler rauh ma-larapan ijazah tanda tamat ring sakolahan.

    I Suntiang : Aduh, aduh ... n palnan suba liu tiban pi-anak sing teka-teka uli masekolah. Knkn, ya, jenenga. Kuang sing lulus ... karwan ... karwan! Ru ... Ru ... Baru! Dija lakuna po-lon, I Baru?

  • Makudang-kudang Drama Bali

    42

    Bapa Baru : Tiang, Mekel Ged! Dadi uyut, napi kuyu-tang napi....

    Suntiang : Sing ... unduk pianak suba sing bang masekolah, masi masekolah. Men, men pidan lakar dadi bapan bupati?

    Bapa Baru : Kondn tamat dadi bapan bupati? Alon-alon dumun nu buin mekelo.

    Suntiang : Knkn, knkn, buin mekelo? Rugi, rugi ... yn anakang pipis ... sing liu dadi panak, panak makan!

    Bapa Baru : Men, yn suba tamat? Wak anak masesangi ....

    Suntiang : Yn suba tamat? Wak anak masesangi ....

    Bapa Baru : Napi sesangin, napi?

    Suntiang : Sesangi an sing nelahang pipis .... Makan-makan, t makan-makan.

    Bapa Baru : Kn, apang tusing nelaang pipis ... Makan-makan musti nelaang pipis.

    Suntiang : Da, da .... Yn kto, sing rugi. Kanggoang, kanggoang makan-makan oot gerang. Apang inih, Ru, apang inih.

    Bapa Baru : B ... tiang sing juari, Mekel. Dija ada anak mapsta aji oot Gerang? N mara tawah-tawah, saja babah demit.

    Suntiang : Kn, kn ... adaang undangan. Sing pada teka ngaba baat, ngaba roko, jaja. Ento tang-kidang, simpen-simpen, lantas buin manin adep .... Sing liu ngelah pipis.

    Bapa Baru : Nyn anak nyak teka? Telaang undangan, basa bang oot gerang, nyn duga?

    Suntiang : Musti teka ... musti. (Bapa Baru raris n-tng kedk angob ring solah ipun I Babah Suntiang, kandugi kadorong antuk somah-nyan macelep mulian)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    43

    Ing Tai : Knkn I Sampik, dadi tuara teka-teka? Ke-nyel suba dwk ngantiang. (sambilang ipun bengong, raris malawat indik sampun pules bareng, luas mlali, sami rek kabayang-bayangang)

    Sampik : Adi, n suba peteng, suud suba mlajah. Jalan pules apang prasida buin mani dadi anggon di sekolahan, Adi.

    Ing Tai : Jalan, Bli. (tan dugi-dugi onyahn I Ba-bah Sampik jantos Ing Tai Nyonyah mateger magadang)

    Aing onyahn, I Bli Sampik. Mara ukana nyriep ... ngandang batisn. Ya suba geris-geris leplep pulesn. N I Dwk tetep maga-dang buin mani di sekolahan ... undap-undap ya .... Aah, bakal barengin dogn. Bakal timpahin polon ... apa ada? Biiiii ... onyah pesan I Beli Sampik. Jo sing banga pules. I raga awak luh .... Keneh dong suba dituan ... men, men, yaan yn suba .... Aah, bakal barengin dogn. Timpahin polon. (naler Ing Tai Nyonyah nnten mresidayang sirep, yn indik ngaat nemuang ... dong sampun ditu-ang, sakwanten kimud ged, raris Ing Tai sirep ring lantain)

    Sampik : Gedebet! (runtuh raris I Babah Sampik, wawu kagadab, Ing Tai Nyonyah nnten wnten ring pasaran)

    Dija lakuna I Adi? Adi, Adi, Ing Tai ... Ing Tai .... Yih, dadi dini I Adi pules, bangun, ban-gun! Dadi betn Adi pules? Bli buka apa ya, padidian di baln. Jalan menekan, jalan!

    Ing Tai : Bes kto onyah! Ya suba ya engkis-engkis pules, ngandang nganjuk. Tiang sing bisa ka-timpahin.

    Sampik : Gaya dogn! Yang, kan, awak pada muani, nyaan kabbs. Awak pada-pada muani, takut

  • Makudang-kudang Drama Bali

    44

    gati timpahin. Ih, Adi! Pang inganan, tuara knkn timpahin, jawat ja Bli nimpahin. Ln Adi luh.

    Ing Tai : Mimiiiiii .... Knkn? Pada muani?

    Sampik : Men, luh, kto, Adi? Nyanan kaprksa po-lon.

    Ing Tai : Mimi ... dadi belog gati. (ngaat Ing Tai Nyonyah tan dugi-dugi, nanging nnten pelih jalan)

    Bli Sampik! Mong yn dampingin gerang, knkn, Bli Sampik?

    Sampik : , buduh, buduuuuuuuh .... En mara jle-ma nyem, mong dampingin gerang. Encn mong, encn mong! Sigugn jumah abana mai.

    Ing Tai : Mimi .... Belog gati. N mara jlema belog, sing ngarti tekn munyi. Knknang, sih, baan madaya?

    Sampik : Nah, nah, apa buin .... Apa buin? Ih, Adi! N suba peteng, kimud tekn pisagan, jalan pules!

    Ing Tai : Pules, pules, ja, maluan. (raris I Sampik laju ngalain pules, tingkah ngundang-nganjuh, sampunn I Sampik katurksain, raris Ing Tai Nyonyah maresah ngrengkin nyesel raga)

    Knknang kn jani, demenn sing dadi rm. Laut I Bli Sampik tusing nawang sipta. Yn iraga dadi I Bli Sampik tur kn un-duk ... jog katabrak, apa ya ada? Ah, lakar barengin nimpahin, dong .... (ngengkis rek pulesn makekalih, bnjangn semeng ipun makekalih nrima tanda tamat ring sekolahan)

    Sampik : Adi, sawirh Bli ajak Adi suba madan tamat, jalan jani mlali-lali sakondnn mulih. Tinga-lin ja timpal, dua-duaan. Buina jani hari raya

  • Makudang-kudang Drama Bali

    45

    Km Bing, jalan malali ka pesisi.

    Ing Tai : Knkn koraang, dua-duaan? N idwk sing dua-duaan.

    Sampik : Naaaaaaaa, buin ngentah. Ih, buduh, buduh! Tawang anak dua-duaan, luh muani ento mara ya dua-duaan. N I raga peturu muani ... sing saling kotk.

    Ing Tai : Aduuuuuuuuh meme .... Mimi sing kodag. Mati ja tiang jani ....

    Sampik : Toooo,tooooo ... nyanget-nyangetang buduh-n. Ih ... Adi, Ing Tai, uli mekelo Adi buduh. Nyaan ka Bangli kajak!

    Ing Tai : Ih, Bli Sampik. Dadi Bli sing ngarti mu-nyi. Dija kaba kamuanian Blin, Bli Sampik. Amon terang, Bli saking muani belog.

    Sampik : Suba Adi duweg.

    Ing Tai : Mimiiiiiiiiiiiiiii .... Bli Sampik, jalan kemu ka pesisi dua-duaan ajaka di betn pandan, kesul-kesul ajak dadua.

    Sampik : Men, yn suba ditu, lakar ngngkn, lakar ngnkn. N suba terang pada muani-muani. Bh luh-muani saling intip ya ditu. Lan ma-jalan kemu ke danun. (kagelut rek Ing Tai Nyonyah mapan I Sampik nnten tan ipun luh)

    Ing Tai : Bli Sampik, ada belibis, ada belibis!

    Sampik : ngkn, ngkn? Bih, saja, marrod-rrod belibis luh muani.

    Ing Tai : Toooooooooo, tooooooo, saling snggot, saling snggot. (Ing Tai nynggot I Sampik bi praya dundun kasemaran) Ooooooooo ... oooo ....

    Sampik : Ngoyong ... dadi sing ngoyong-ngoyonga. Apa karuan?

  • Makudang-kudang Drama Bali

    46

    Ing Tai : Piiiii ... sing ngarti-ngarti, saja jlema be-log.

    Sampik : Suba ya Adi duweg, beneh k nglanin anak luh. Adi, tingalin, ja. An luhn nerumuk-nerumuk. An muani, dadi ngoyong dogn, oooo ... Adi.

    Ing Tai : Nyn nawang! (Ing Tai berangti)

    Paa, na ... an muani ngajanang. Ooooooo ... an luh bareng, toooo ... toooooo .... (so-lahn I Belibis katiru)

    Sampik : Ngoyong, ngoyong! Adi, jani buin muanin ngelodang. Tooooo ... tutug-tutuga tekn luh-n.

    Ing Tai : Bli Sampik, katawang Bli, encn muani, en-cn luhn?

    Sampik : Sing tawang. Men, Adi nawang?

    Ing Tai : Tawang. Ento an lua, ndpan. (kapetu-juhang dwk ipun) Ento an muani, ikut-n lingker menk, tototan ... totonan. (ping kuda kapetujuhang dwk ipun, I Sampik naler nnten renga)

    Ih, Bli Sampik, ento, ento ....

    Sampik : Oooooooo ... an muani dadi lengeh buah, ooo, Adi.

    Ing Tai : Pantes, pantes, belog ngamah sera.

    Sampik : Adi, ngudiang belibis ento bang duwegan, jalan kisidin, kemu di telagan lnan. Jalan, Adi.

    Ing Tai : Ngng ... ngng .... (lampah ngambul)

    Sampik : Jalan. Dadi cara anak cerik, jalan.

    Ing Tai : Gandong!

    Sampik : Knkn, gandong? Tis boln! Gandong ...

  • Makudang-kudang Drama Bali

    47

    tawah-tawah dn. Bli, ja, gandong! (kapa-soin, kenyem Ing Tai isit ngrijasa)

    Naa, dini mara tis, jalan negak, Adi. Tinga-lin, ja, kedis luh- muani saling gocohin.

    Ing Tai : Ih, iba, kedis, tan pasura, iba. Saking iba sing ngelah rasa. Di ngkn iba ngasorang kai. Tuln iba kedis dungu, sing tau sipta, singtau sipta. (ketlin I Babah Sampik)

    Sampik : Naaa, naaa... buin teka buduhn. Ento dadi kedis batbat. Kedis anak tusing ngelah rasa, tan pasura. Ln manusa luh-muani, mara ya bisa nemuang rasa.

    Ing Tai : Meeen, meen ... yn Bli ajak tiang?

    Sampik : Awak muani-muani, ndi kapan bisa saling dutdut. Adi muani, Bli muani, sing saling ko-tk.

    Ing Tai : Mimi .... Bli Sampik, lamun kn dogn, tiang lakar megedi ....

    Sampik : Dong da Adi ngambul. Apa kambulin? Ka-dn majanji, jel melah bareng mati. Naa, ento ada umah cenik, jalan ditu mangaso. Jalan, Adi. (macelep rek sareng kalih, kac-ingak gambar jegg-bagus)

    Miii ... yn amon solah gambar, jegg-ba-gus, jeg dot ngetl bana. N mara ya pajalan anak luwih.

    Ing Tai : Apa koraang, Bli, dot ngetl? Begbeg ben-gong, Bli. N padingehang! Upama yn tiang luh, Bli muani, nganutin solah gambar ento, jog nyud anak ngantenang solah Blin ajak tiang.

    Sampik : Buduuuuuh, buduh! Yn Bli muani, yn tiang luh, jog angob anak ngatenang. Nah, nah, tegarang dngang tekn sang manon-ton? Knkn jog angob. Karuan iraga muani-

  • Makudang-kudang Drama Bali

    48

    muani, apan, ya, manarik, nah, nah, nah ... manarik, manarik!

    Ing Tai : Mi-miiiiiiiiiiii ... ng-- ... .... Ih, n t iba gambar. Bagus saja iba, nanging bagus iban tan pagema. Sing pesan iba bisa ngaba kabagusan.

    Sampik : Adi, nguda ento batbat, Adi, jalan kemu aja-ka malnso.

    (kandungi ipun magirang-girang, kagampet rek sengken I Ing Tai punika jantos buyar tur magambahan rambut nguyuh tanah) Yih, Adi ... luh t kasujatian Adin .... Sing, sing ... uli mekelo Adi luh?? Adi, Ing Tai Nyonyah, ampurayang, Bli, Adi. Jati Bli belog, Adi, jet ping kuda-kuda Adi ngdngin Bli sipta. (Ing Tai Nyonyah banget brangti, merika-meriki kapapasoin)

    Adi, jati-jati Bli demen tekn Adi, jalan jani jumunin, Adi.

    Ing Tai : Bli Sampik, ping kuda-kuda Bli ngatepesang padwkan tiang, tuah ja tiang dadi anak jel.

    Sampik : Adi, Ing Tai, pelih Bli t Adi, sakwala da bes sanget ento sebetanga. Bli sanggup jel melah bareng mati, cihna tindih demen Blin tekn Adi.

    Ing Tai : Nah, lamun saja Bli demn tekn tiang, n ingetang pangidih tiang. Idih men tiang tekn mm-bapan tiang. Tekn musti Bli teka ngidih rikala tmpo: Pitu telu, nemnem patpat, kutus dadua, tiang nyadia nganto-sang.

    Macun : Nah, n apa I Adi Ing Tai Nyonyah. Bli teka mai, praya mapag Adi apan mekelo Adi tuara teka mulih. Ento nyn kajak?

    Ing Tai : Apang jeron nawang, ento suba I Babah

  • Makudang-kudang Drama Bali

    49

    Sampik, timpal tiang masekolah dini di Wan Chiu Kota.

    Macun : Nyn, nyn? I Babah Sampik? Ih, iba Sampiiiik .... Pongah juari iba nesek-nesek lakar somah kain, jlema goba berek, tiwas nktk iba.

    Sampik : Jawat kai tiwas nktk, kondn apa kai ngaba kau ngidih tekn iba. Jawat kai ged buka jani, anak nu mm bapan kain tuyuh ngaliang kai amah.

    Macun : Sampik .... Da liunan bungut, pragat cai, pra-gat. Mapunggal tendas iban, katawang cai.

    Sampik : Cai, Macun, lombos pesan iba. Tuah, ja, layah iba tan patulang, kasugihan andelang iba, mawana munyin iban ged tan pajang-ka. Kai tuara takut nglawan iba, maraang yn saja iba wann!

    Macun : Kuli-kuli, jeg rebut, impus polon I Sampik, jlema bikas ngawi-ngawi teguh. Maraang rejek, tigtig, lipiang, da banga ngluat! (ku-lin makedadua ngarepang, makedadua mlaib nongklang, raris I Macun ngarepang)

    Yaaaat .... (ngimpir)

    yaaaaaaat .... (katepis)

    ... yaaaaaaaaat. (I Macun mempen di got)

    Sampik : Buin maraang kunci bayun iban!

    Macun : Cicing, Sampiiiiik! Mara sepertiga bayun kain ento. N trima. ( I Macun mukah lang-kah)

    Tinjaaaak .... (Macun nyrndng)

    Tinjuuuuuuuuuu. (kabanting, lantas I Ma-cun nyrndng)

    Kajt .... (kaimpus batisn tur kadorong, I Macun nylepk aduh-aduh)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    50

    Aduuuu ... aduuuuuuuuu, aduh ... sing mad-ayan I Sampik kuat. Ngudiang ngenemin jlema kn-kn, jlema tan paji. Yn awak bangka, bangka sugih, yn polon bangka, bangka cicing. Adnan kai mulih. (katnjon-katnjong, I Macub prot tur jengah)

    Ing Tai : Bli Sampik, jalan suba mulih. Ingetang pitu telu, nemnem patpat, kutus dadua, janji tiang pasti.

    Sampik : Bli nrima, jalan jani pada mulih, di dinan kapti ditu matemu. (ukuh budal, raris kulin ipun Ing Tai Nyonyah malih rauh, ulian ipun salah jalan raris kaganyag antuk I Sampik jantos ampun-ampun)

    Ing Tai : Yih ... ngipi jenenga iraga. Aaaaah kusing, saking nglamun inget tekn unduk suba-suba (asapunika Ing Tai Nyonyah nglamun ngantiang I Sampik teka, nanging tuara nge-nah majeluasan)

    Mn Ing Tai : Ning, dadi tingalin Mm jam-jaman ben-gong, ada apa, Ning? Inget tekn I Babah Macun, kto, Cening? Buina mas kawin suba trima Mm.

    Intai : Bih, Mm! Nirdon dwk Mmn tua. Sing tau Mm ngundukang dwk, kajereg baan mas kawin liu. N tiang, suba karuan nyak?

    Mn Ing Tai : Cening, dadi belog, ada anak sugihan tekn I Babah Macun, ada? Kenehang malu, da jog-jog ngomong.

    Ing Tai : Mm, tiang sing gemes. Mm apang nawang, n Ing Tai tuara mamata pipis. Ja-wat ja anak lacur, lamun tiang demenm apa ya ada.

    Mn Ing Tai : Malah dayanin, canggih jani pianak, ngang-san bani mantah munyin anak tua. Oooooo ...

  • Makudang-kudang Drama Bali

    51

    n t kn kabiasaan Cening anggon di seko-lahan. Da, kto! Mm-bapan suba nrima, bakal cening bani nolak?

    Ing Tai : Mm demen nrima, momo nyangkutin I Babah Macun!

    Mn Ing Tai : Ing Tai (suaran bentak), nirdon kai nyeko-lahang iba. Ged-ged kai mesuang pipis, oooooo ... ento t pipis kain anggon iba masekolah, bani tekn anak tua, kto. (mage-bras Mn Ing Tai majeroang, Ing Tai Nyonyah nangis sleguk-sleguk, rauh gelis bapan ipun)

    Pan Ing Tai : Ning, Ing Tai! Suba dingeh Bapa perbat Cening klawan mmn cening. Bapa sing mailon kija, anak cening an benehan. Suba cadlin bapa mmnn, apang da ya kesusu, masi bengkung, lamakan buka jani.

    Ing Tai : Ampura tiang, Bapa, marupa bani tiang tekn anak lingsir, Bapa.

    Pan Ing Tai : Bapa tau, unduk mawinan bani. Sakwala pangidih Bapan jati, kadong suba telanjur kn katrima baan mmn, buina apang Bapa ngelah masi pakarangan, nyakang lawan-law-anin, idepan apa cening nyupat malan anak tua.

    Ing Tai : Baang malu tiang makeneh-keneh, Bapa.

    Pan Ing Tai : Keto suba, timbang-timbang munyin Bapan-n! Jalan malu mulian, minab cening kondn kena nasi. Jalan, Cening!

    Suntiang : (Malih I Babah Suntiang ngatemel ajaka ku-lin, I Bapa Baru (Ing Bo) Aduh, aduh, suba sing bang, masi masekolah. Abedik pipis te-lah, yn anakang basa telung persn, knkn med malanjaang. Ru, Ru.

    Bapa Baru : Pragat kauk-kauk, lakar nguda, lakar ngu-da?

  • Makudang-kudang Drama Bali

    52

    Suntiang : Kn, kn ... yn mapsta, liu ngonyang pi-pis, oooooooo,Ru?

    Bapa Baru : Musti liu nika, Mekel Ged. Apa buin lakar ngundang. Siap, clng, liu lakar mati.

    Suntiang : Sing, sing ... kn suba kn ... yh dogn-dogn suba bang tamiun!

    Bapa Baru : Anak uli joh, musti pada luw?

    Suntiang : Seduk? Dong belianga tebongn! (sedeng ra-mna I Babah Suntiang ngomong, raris rauh pianakn I Babah masemu ucem apan wawu usan masiat sareng I Macun)

    Baru! N minab pianak teka. Mmn, Mn Jantuk mai, ja, malu, pianak teka. Jani payu dadi bapan bupati.

    Mn Sampik : Yih, saja teka pianakn! Takonin, takonin!

    Suntiang : Naaa, dadi buuk pesan penganggon. N, apa, ya, ada. Mendut- mendut, maga ka carik anak masekolah. Bakal takonin. Ning Sampik, knkn dadi mulih, suba lulus?

    Sampik : Bh lacur, Bapa, tiang tusing lulus, Bapa.

    Suntiang : N, sing dayanin, sing dayanin. Jani buwung dadi bapan bupati, aaa, aaa, aa ... ba sing bang, masi masekolah.

    Mn Sampik : Bapan, juari dogn ngeling. Sing ngasn-ngasnang awak tua.

    Suntiang : Nyai masi ngongsok-ngongsokang apang masekolah. Dong tidih panak dadi bupati, aaa, aaa, aa ....

    Sampik : Bapa, tiang lulus, tiang lulus, Bapa .... Sak-ing tiang ngulgul Bapa.

    Suntiang : Kamplang ... ktoang tebongn. Tua-tua gul-gula. Oooooo ... n t cening suba lulus.?

    Sampik : Telung tiban tiang mlajahang dwk, sagt

  • Makudang-kudang Drama Bali

    53

    bagia tiang lulus dadi dokter, Bapa.

    Suntiang : Apa, apa, dokter? Buung dadi bupati, buuung? Ru, dokter an ngubad-ngubadin berung oooooo, Baru?

    Bapa Baru : Nggih, Mekel Ged.

    Suntiang : Silurang, silurang! Apang dadi bupati. Wak dadi bapan bupati. Mmn dadi mmn bu-pati. Amat luungn.

    Bapa Baru : ... jlema belog! Ada luungan tekn dadi dokter, liu maan pipis praktik salemah-lemah. Anak ngalih, sing maan. Luung, Mekel, luuung ....

    Sampik : Bapa, kanggoang paican Widin. Da Bapa kaku mamilih pang dadi kn, apang dadi kto. Sagt tiang buka jani dadi dokter, kang-goang masi. Da ngolah Widi, Bapa.

    Mn Sampik : Cening Sampik, da suba ento runguanga. Nyn sing nawang tekn solah bapan, beng-kung, demit. An ngimudin, kereng ngaku bisa, puputn buta urugan.

    Suntiang : Apa keraang, buta urugan? Yn wak masekolah ipidan ... sinyur-nyuru, tawang nyai? Nah, sing kn sing kto, masalin malu! Ganti bajun, ganti. Mu, mu ... bajun Bapann malu anggon. (kenyem rek I Sampik katun-dn maganti baju)

    PAOS III

    (I Sampik ling ring janji: nemnem patpat, pitu telu, kutus dadua, katakeh jangkep 30 dina. Nanging kawiaktian 10 dina mawanan I sampik katulak ring Ing Tai Nyonyah).

    Sampik : Pa, Bapa Baru! Tegerang Bapa malu natasin. Dija jenengan Ing Tai Nyonyah ngoyong.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    54

    Bapa Baru : Nika napi baduur di lotng.

    Sampik : Kto n beneh, mlinder dengokin sing ada ngenah ia, Ing Tai Nyonyah, jalan menkan, Pa!

    Ing Tai : Yih, Bli Sampik, mara Bli! Negak malu, negak.

    Sampik : Sawat liat Blin ngaliin Adi! Dini n Adi ngoyong, beneh suba Bli patikaplug.

    Ing Tai : Nah, negak malu, alianga men minuman. Y ... Bapa Baru masi milu. Negak-negak! (IBapa Baru nawang sipta, raris ka kamar betan)

    Apa demenin, Bli, limun, brndi! N dadi pilihin.

    Sampik : Bli kangg-kangg, Adi. Kadong kon yh biasa, lamun Adi nyediaaang, lega masi keneh Blin.

    Ing Tai : Nah, kadong ada! Lautang inem, Bli.

    (raris sareng kalih rek minum)

    Bli Sampik. Mekita masi tiang matakn, apa kalih Bli mai?

    Sampik : Dadi Adi tanruh? Janji Adin trima Beli?

    Intai : (mabelesek, nara salah tafsiran dan, nanging telanjur sampun I Macun ngidih malih 3 raina mangkin) Aduh, Bli Sampik, sayang bang tiang! Saking Bli tuara bisa nampi munyi?

    Sampik : Adii, Ing Tai, ngudiang ento dadi anggon geguyonan. Cutet Bli teka mai nyumekenang ngidih an buin puan jani. Kto pesan Adi.

    Ing Tai : Bli Sampik. Da suba ento dawananga, krana tiang suba kaserahang tekn I Babah Ma-cun.

    Sampik : Knkn, Adi? (lumbur kapantigang)

  • Makudang-kudang Drama Bali

    55

    Ing Tai : Ih, Sampik! Knkn karasa, dadi tingkah ngodag-ngodag? Lumbur pantigang Bli. Nemnem patpat, pitu telu, kutus dadua, ka-dn Bli 30 dina? Bli lenga nampi munyi. Dasa dina, kto tiang.

    Sampik : Adi, pelih saja Beli, jumah anak matingkah ngodag, nanging Adi tau, baan kabelbelan keneh Blin mekada. Yn kto ... Bli kena cangkit.

    Ing Tai : Cutet, da pesan Bli makelatang. Mulih Beli, mulih! N cucuk kond anggon Bli ciri.

    Sampik : Aduh, Adi, Adi, Ing Tai Nyonyah. Dedek tangkah Blin, Adi. Olasin, ja, Bli, Adi, apang da jengah tur ambain Bli mati.

    Ing Tai : Jawat knkn baan Adi, Bli, katelatan sepur adana, Bli. Jawat Bli ambain mati, knkn nyaan baan tiang. Bangun, mulih, Bli! (ka-dorong raris I Babah Sampik)

    Sampik : Aduh, Ratu Sanghyang Widhi, cabut sam-pun jiwan titiang. Tan gunawa idup nandang jengah. Dong grubug saan sepisan. Depang tiang dadi caru.

    Bapa Baru : Mekel Mad! Becik-becikang mapekayun. Margi akh, Mekel Mad. Boya Ing Tai k-manten istri Mekel Mad, alon-alon dumun.

    Sampik : Sing pesan dadi baan tiang ngengsapang, Bapa. Tuah ia, Ing Tai Nyonyah panguyuh jiwa atman tiang, Bapa. (nangis kngin I Sampik)

    Bapa Baru : Ngiring budal, ngiring! (rauh ring jumah, jog nglongsor I Babah Sampik ring pamer-eman, jantos berag, pitung raina nnten ban-gun-bangun)

    Suntiang : Mmn ... mmn .... Mai malu, diskusi, diskusi.

  • Makudang-kudang Drama Bali

    56

    Mn Sampik : Pragat paling dogn, apa ada, apa ada?

    Suntiang : Mmn, dija I Cening Sampik, uli pitung dina tusing ngenah-ngenah, anak kija, anak kija?

    Mn Sampik : Anak gelem, Bapan.

    Suntiang : Ngaaah, gelem? Ento t apa gelemanga? Sekolahan suba lulus, apa buin?

    Mn Sampik : Tiang sing nawang. Suba takonin, pragat mendep.

    Suntiang : Kamplang, ktoang polon, sing mora-moraan. Yn moraan, sing idihang pil. Dija ia, dija bakal takonin. Ning, Ning, Sampik! Sampik! Badah ... gelem apa tnnan, jog memegeng sing ngomong. N, n, Bapa Baru bakal urus. Ru, Ru! Dadi gelem I Cening, anak knkn?

    Bapa Baru : Intai Nyonyah ngranaang. Buungina Mekel Ged, buuingina.

    Suntiang : Bangsat, I Ing Tai Nyonyah totonan. Yn kto ... I Cening sing mademenan, baan bu-ungina makawanan gelem? Badah ... dong, dong, dong, nyah gelah.

    Mn Sampik : Bapan, makacang makomak. Aliang ubad mara beneh. Ring kn, ring kto!

    Suntiang : Endn! Nyai apa tawang. (tampekina rek pianak)

    Ning Sampik, Bapa matakon beneh-beneh, da nyen tusing sautina! Makrana Cening gelem, apa krana?

    Sampik : Tiang kacangkit, Bapa. I Intai Nyonyah ing-kar tekn janji, Bapa.

    Suntiang : Ento t baan buuninan mawanan cening gelem?

    Sampik : Kto pesan, Bapa. Aliang tiang Ing Tai

  • Makudang-kudang Drama Bali

    57

    Nyonyah, Bapa!

    Suntiang : Endn, endn .... Anak ln sing kakanggo-ang?

    Sampik : Yn Bapa tusing ngaliang Ing Tai Nyonyah, adnan suba tiang mati, Bapa.

    Suntiang : Badah, Sampik, Sampik, dong nyah Bapa cai Sampik! Apang cai nawang. I Maluan Bapa macundangang anak luh, akoroso Bapa nyidayang ngalih anak luh. Anak ln alih.

    Sampik : Padaang tiang ngalih anak ln, dnan suba tiang mati, Bapa.

    Suntiang : Knkn, knkn? Adanan mati? Gerut ... gerut .... (kanu ipun I Sampik)

    Mn Sampik : N knkn I Suntiang, panak gelem anu .... Ih, Suntiang megedi, megedi!

    Suntiang : Iba ja megedi! Tuan rumah nagih tundung. Ih, Sampik, nyak sing ngalih anak lnan? Ento panakn I B Sun anak kenehang. Bapa ngaliang.

    Sampik : Yn Bapa nundn ngalih pianakn I B Sun, Bapa nyangkutin.

    Suntiang : Jejek ... jek, jek .... (nyrndng ipun I Sun-tiang nyekjek pianakn I Sampik)

    Mn Sampik : Suntiang! Megedi! ( I Suntiang kedulu-dang)

    Suntiang : Ndn, ndn ... dadi awak tundunga. Nah, nah, awak megedi. Depin polon apang sing makan, bakal aba sereg.

    Mn Sampik : Nah, aba, aba, kai sing takut.

    Suntiang : Awak majikan tundunga, saking jlema la-kar mlarat. (sapunika I Suntiang bek saha bungkusan ngaadin pianak somah ipun)

    Mn Sampik : Cening, Cening Sampik, inget-ingetang,

  • Makudang-kudang Drama Bali

    58

    Cening! Apa beliang meme, Cening? (m-mn ipun sedih)

    Sampik : Tiang tusing makita apan-apan, Mm. Je-makang tiang kertas ajak dawat, Mm!

    Mn Sampik : N, Cening, bangunang Mm?

    Sampik : Bangunang, Mm, terus cundangang tiang tulis surat, Mm! (I Sampik manulis surat katiba ring Ing Tai Nyonyah, sapuniki piorah ipun:

    Adi, Adi Ing Tai Nyonyah! Surat Blin teka satmaka ukudan Blin teka tekn Adi, tur waluyan apa Adi nyupat pitra kasasar. Tu-lung Bli, Adi. Yn sing nulungin, Bli pedas mati, Adi!)

    Mm! Baangn I Ing Bo (Bapa Baru), k-nkn jani ngaba ka Ing Tai Nyonyah. (surat kabakta, tur kabales antuk Ing Tai Nyonyah)

    Ing Tai : Ing, dadi ruput cai teka, ada apa uli mekel Ing Bo n?

    Bapa Baru : Niki wnten lingga tangan Mekel Nyoman. (surat kawacn, raris Ing Tai mangwales)

    Ing Tai : Ing Bo, n bang surat icang, minum malu, Ing Bo.

    Bapa Baru : Pamit, tiang jaga gegelisan Mekel Nyo-man.

    Bli, lacur pesan tiang sing sida teka mai matepetin. Cutet, lamun Bli sing sida baan makelatang dwk Blin, mati ja suba Bli. Sakwala, ingtang pabesen tiang, gumuk apang mect biru. Niki wnten