business angels en crowdfunding: concurrentieel …...tot de titel “business angels en...
TRANSCRIPT
BUSINESS ANGELS EN CROWDFUNDING: CONCURRENTIEEL OF COMPLEMENTAIR?
Aantal woorden: 20.204 Virginie Van Cauwenberge Stamnummer: 01307639 Antoine Bert Stamnummer: 01308616 Promotor: Prof. Rudy Aernoudt Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar: 2016 - 2017
BUSINESS ANGELS EN CROWDFUNDING: CONCURRENTIEEL OF COMPLEMENTAIR? Aantal woorden: 20.204 Virginie Van Cauwenberge Stamnummer: 01307639 Antoine Bert Stamnummer: 01308616 Promotor: Prof. Rudy Aernoudt Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar: 2016 - 2017
PERMISSION Ondergetekenden verklaren dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. We declare that the content of this Master’s Dissertation may be consulted and/or reproduced, provided that the source is referenced. Naam studenten/name students: Virginie Van Cauwenberge & Antoine Bert Handtekeningen /signatures:
I
Woord Vooraf
Deze masterproef werd geschreven in het kader van onze opleiding Master of Science in de
Handelswetenschappen met als afstudeerrichting finance en risicomanagement. Na eigen input
en richtlijnen ontvangen te hebben van onze promotor, professor Rudy Aernoudt, kwamen we
tot de titel “Business Angels en crowdfunding: concurrentieel of complementair”.
Graag hadden wij van de gelegenheid gebruik gemaakt enkele mensen te bedanken. In de
eerste plaats onze promotor, professor Rudy Aernoudt, voor zijn begeleiding en interesse in ons
onderwerp. Daarnaast willen we ook Manon Bert bedanken, zij bracht ons in contact met het
team achter KBC Bolero Crowdfunding.
Een laatste dankwoord gaat uit naar de ondernemers en vakmensen die bereid waren mee te
werken aan ons onderzoek. Zonder hen was dit onderzoek niet mogelijk geweest
Een welgemeende dankuwel !
Virginie Van Cauwenberge & Antoine Bert Gent, 31 mei 2017
II
III
Inhoudsopgave WOORD VOORAF ................................................................................................................................................. I
LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN .......................................................................................................................... V
LIJST VAN DE TABELLEN ...................................................................................................................................... VI
LIJST VAN DE AFBEELDINGEN .............................................................................................................................. VI
LIJST VAN DE GRAFIEKEN .................................................................................................................................... VI
INLEIDING ............................................................................................................................................................ 1
1 LITERATUUROVERZICHT ................................................................................................................................ 3 1.1 DE FINANCIERING VAN DE ONDERNEMING EN DE EQUITY GAP ...................................................................... 3 1.2 BUSINESS ANGELS ............................................................................................................................... 6
1.2.1 Business Angels: wie zijn ze? .................................................................................................... 6 1.2.2 De werkwijze van business angels ......................................................................................... 11 1.2.3 Verschil met formeel risicokapitaal ........................................................................................ 12 1.2.4 Het belang van business angels ............................................................................................. 14 1.2.5 Business angels in België ........................................................................................................ 14 1.2.6 De fiscale implicaties van business angel financiering ........................................................... 16 1.2.7 Business angels in Europa ...................................................................................................... 16
1.3 EQUITY CROWDFUNDING .................................................................................................................... 18 1.3.1 Soorten crowdfunding ............................................................................................................ 18 1.3.2 Equity crowdfunding .............................................................................................................. 20 1.3.3 De rol van financiële instellingen in het crowdfunding gebeuren .......................................... 32 1.3.4 Het profiel van een crowdfunding ‘backer’ ............................................................................ 33
1.4 COMPLEMENTARITEIT OF CONCURRENTIE TUSSEN BUSINESS ANGEL FINANCIERING EN EQUITY CROWDFUNDING AFGELEID UIT DE LITERATUUR ........................................................................................................................ 34
2 EMPIRISCHE ANALYSE ................................................................................................................................. 38 2.1 BESPREKING VAN DE VARIABELEN ......................................................................................................... 38
2.1.1 Geslacht ................................................................................................................................. 38 2.1.2 Leeftijd ................................................................................................................................... 39 2.1.3 Fase in de levenscyclus van een onderneming ....................................................................... 39 2.1.4 Sector ..................................................................................................................................... 42 2.1.5 Betrokken partijen bij de financiering .................................................................................... 42 2.1.6 Investeringsomvang ............................................................................................................... 43 2.1.7 Bereidheid tot het afstaan van een meerderheidsparticipatie ............................................... 43 2.1.8 Het belang van de investeringsachtergrond van de investeerder .......................................... 44 2.1.9 Return on investment (ROI) .................................................................................................... 44 2.1.10 Exit-‐strategie ........................................................................................................................ 46
2.2 RESULTATEN CASEBEVRAGING ............................................................................................................. 47 2.2.1 Business angels ...................................................................................................................... 47 2.2.2 Equity crowdfunding .............................................................................................................. 50 2.2.3 Vergelijking ............................................................................................................................ 52
2.3 DIEPTE-‐INTERVIEWS ........................................................................................................................... 55 2.3.1 Interview met Ellen Lemaire, business development manager bij KBC Bolero Crowdfunding en co-‐auteur van het boek ‘Crowdfunding in België’. ........................................................................ 55 2.3.2 Interview met Alexander Tuteleers, oprichter en CEO van ArtAssistant ................................ 56
3 CONCLUSIE (INCL. DISCUSSIE) ...................................................................................................................... 58
4 BIBLIOGRAFIE .............................................................................................................................................. VI
BIJLAGEN .......................................................................................................................................................... XIII
IV
V
Lijst gebruikte afkortingen 3F Friends, Family & Fools
B2B Business to Business
BA Business Angel
BAN Business Angel Netwerk
BAN Vlaanderen Business Angel Netwerk Vlaanderen
DG Enterprise The Directorate General Enterprise and Industry
EAF European Angels Fund
EBAN European Business Angel Network
eCF Equity Crowdfunding
EER Europese Economische Ruimte
FSMA Financiële Diensten en Markten
IPO Initial Public Offering
JOBS Act Jumpstart Our Business Startups Act
KBO Kruispuntbank van Ondernemingen
SEC Securities & Exchange Commission
VC Venture Capitalist
I
Lijst van de tabellen Tabel 1: formele vs. informele investeerders (Aernoudt & Goossens, 2002) .............................. 13
Tabel 2: falingsgraad (Crowdsurfer & EY, 2015) ........................................................................ 27
Tabel 3: globale crowdfundingmarkt in 2015 (Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016) ............... 28
Lijst van de afbeeldingen Afbeelding 1: Start-up financing cycle (HeBAN, 2017) ................................................................. 5
Afbeelding 2: soorten crowdfunding (Böckermann, 2012) .......................................................... 20
Afbeelding 3: unieke juridische structuur bij eCF (KBC Bolero Crowdfunding, 2016) ................. 56
Lijst van de grafieken Grafiek 1: geografische herkomst van projecten BAN Vlaanderen (BAN Vlaanderen, 2015) ..... 15 Grafiek 2: jaarlijkse groei van de crowdfundingmarkt (Massolution, 2015) ................................. 29
Grafiek 3: crowdfunding in België (in miljoen €) (Douw&Koren, 2016) ....................................... 30 Grafiek 4: crowdfunding per vorm (in miljoen €) (Douw&Koren, 2016) ....................................... 31
1
Inleiding Bij het oprichten van een onderneming wordt men vaak al in het begin geconfronteerd met een
eerste struikelblok, de financieringsproblematiek. Vaak is het spaargeld dat de ondernemer
reeds vergaard heeft onvoldoende om de eerste bedrijfsjaren zonder problemen door te komen
en bereiken de fondsen van vrienden en familie (lovemoney) al snel hun plafond. Hier kunnen
zowel business angels als equity crowdfunding een oplossing bieden voor de bestaande equity
gap. Wegens hun groot belang inzake de financiering van startende ondernemingen zijn beide
financieringsvormen al enige tijd aan een opmars bezig. Het leek ons dan ook interessant hier
verder onderzoek naar te doen.
Waar business angels reeds decennia ingeburgerd zijn in het Belgisch financieringslandschap,
is equity crowdfunding een vrij nieuw fenomeen. In Verenigde Staten, of dichter bij huis, Groot-
Brittannië is het reeds langer gekend, maar de laatste jaren zien we dat het ook in het Belgisch
financieringslandschap zijn ingang vindt.
Het doel van onze masterproef bestaat erin beide financieringsvormen te verduidelijken, te
vergelijken en een antwoord te bieden op onze onderzoeksvraag. De onderzoeksvraag gaat na
of beide financieringsvormen complementair dan wel concurrentieel zijn ten opzichte van
elkaar.
Ons werkstuk is opgedeeld in twee grote onderdelen, de literatuurstudie en het empirisch luik.
In de literatuurstudie bespreken we eerst kort de plaats van beide financieringsvormen in het
financieringslandschap, hun plaats binnen de levenscyclus van een onderneming en hoe ze
een oplossing kunnen bieden voor de bestaande equity gap. Vervolgens gaan we dieper in op
het concept business angels en het concept equity crowdfunding. Op deze manier schetsen we
een ruim kader voor ons eigen onderzoek dat volgt in het tweede deel van ons werkstuk.
In het empirisch gedeelte gaan we de literatuur die reeds voorhanden is, vergelijken met de
door ons verzamelde informatie. Voor de verzameling van onze gegevens hebben we
ondernemers bevraagd die gebruik gemaakt hebben van business angels of equity
crowdfunding, daarnaast hebben we ook diepte-interviews afgenomen met mensen uit het vak.
We eindigen ons werkstuk met een uitgebreid besluit waarin de belangrijkste bevindingen
worden opgelijst.
2
3
1 Literatuuroverzicht
In het literatuuroverzicht wordt er getracht te achterhalen wat reeds geweten is van business
angel (BA) financiering en equity crowdfunding. Dit gebeurt aan de hand van een grondige
studie van de bestaande literatuur waarbij op zoek gegaan wordt naar een gefundeerde definitie
van beide financieringsvormen. Daarnaast proberen we ook hun eigenschappen te achterhalen,
hun fiscale implicaties en eventueel specifieke wetgeving die van toepassing is. Hier bovenop
wordt ook het gebruik van beide financieringsvormen afzonderlijk bekeken om zo hun
individuele impact op het totale Belgische financieringslandschap te kunnen inschatten.
Op deze manier wordt er gekeken naar de complementariteit of concurrentie tussen business
angel financiering en equity crowdfunding vanuit de literatuur. Nadien worden deze resultaten
vergeleken met de resultaten die we hebben verkregen uit ons uitgevoerd onderzoek.
Vooraleer beide financieringsvormen uitvoerig worden besproken willen we even kort de
aandacht vestigen op de verschillende financieringsmogelijkheden en de equity gap waarmee
startende ondernemers geconfronteerd worden. De equity gap is een periode in de
levenscyclus van een onderneming waarbij de vraag naar kapitaal groter is dan het aanbod.
Beide financieringsmethoden die het onderwerp zijn van deze masterproef kunnen hiervoor een
oplossing te bieden.
1.1 De financiering van de onderneming en de equity gap Aernoudt (2012) onderscheidt binnen het financieringslandschap vijf soorten
financieringsmogelijkheden. Naast de overheidssubsidies en de klassieke bankfinanciering kan
een onderneming ook beroep doen op formeel of informeel risicokapitaal. Formeel risicokapitaal
betreft financiering via een fondsstructuur. Informeel risicokapitaal daarentegen is kapitaal dat
rechtstreeks ter beschikking wordt gesteld aan de onderneming en dat verworven is via private
investeerders. Binnen het informeel risicokapitaal maakt Aernoudt (2012) een onderscheid
tussen business angels en lovemoney.
Een ondernemer moet steeds voor zichzelf uitmaken hoe de kapitaalstructuur moet worden
opgebouwd. Hierbij moet de keuze gemaakt worden tussen eigen vermogen en vreemd
vermogen, om zo tot een optimale kapitaalstructuur te komen. Voor het bepalen van die
optimale kapitaalstructuur zijn over de jaren heen verschillende theorieën ontwikkeld. Uit
empirisch onderzoek blijkt echter dat vooral de pecking-order theorie wordt bevestigd
(Aernoudt, 2012).
4
De pecking-order theorie gaat uit van het idee dat er asymmetrische informatie bestaat tussen
de externe financiers en de insiders, oftewel de ondernemers zelf. Mede door de
asymmetrische informatie gaan externe financiers een onderneming gaan onderwaarderen, met
als gevolg dat de onderneming zo weinig mogelijk beroep gaat doen op deze externe
financiering omwille van de hoge kostprijs (Aernoudt, 2012).
Een onderneming die op zoek is naar financiële middelen zal eerst trachten beroep te doen op
interne financiering, wat betekent dat eigen middelen zullen worden aangewend of dat er een
eventuele herinvestering van de winsten zal plaatsvinden. Vervolgens gaan ze aankloppen bij
vrienden en familie, ook wel bekend onder de naam 3F (friends, family & fools) of lovemoney.
Vroeg of laat zal een ondernemer echter genoodzaakt zijn toch een beroep te moeten doen op
externe financiering. Hier wordt de voorkeur gegeven aan financiering waarbij er geen
inmenging van de financier is en er dus geen beslissingsmacht moet worden afgestaan (Myers
& Maljuf, 1984). In eerste instantie zal men bijgevolg bankfinanciering proberen te verkrijgen
aangezien een bank zelden of nooit deelneemt in het bestuur van een onderneming. Daarnaast
is het krediet die de onderneming verkrijgt van de bank een schuld en is er dus geen deelname
in het kapitaal. Bankfinanciering is echter niet altijd vanzelfsprekend voor een starter: door de
beperkte activa van de onderneming, kunnen vaak slechts minimale waarborgen gegeven
worden aan de bank. Daarnaast hoeft de onderneming gedurende de eerste bestaansjaren
hoogstwaarschijnlijk niet te hopen op een positief bedrijfsresultaat. Deze factoren zorgen voor
extra onzekerheid wat betreft de terugbetaling van de schuld, waardoor een bank zou kunnen
afhaken.
Een mogelijke oplossing kan gevonden worden bij durfkapitalisten, beter bekend onder de
Engelse term venture capitalists (VC’s), want ook daar is zelden sprake van inmenging. Echter,
gaat dit vaak gepaard met hoge rendementsdoelstellingen en zware eisen waaraan niet alle
jonge starters kunnen of willen voldoen. Uiteindelijk komen de starters terecht bij informeel
risicokapitaal, waaronder business angels (BA’s) (Aernoudt, 2012). Ook equity crowdfunding
probeert hier een oplossing te bieden voor de grote vraag aan financiering, maar het relatief
kleine aanbod.
5
In onderstaande figuur wordt de financieringscyclus van een onderneming weergegeven.
Afbeelding 1: Start-up financing cycle (HeBAN, 2017)
Een startende onderneming genereert in de beginperiode van haar bestaan meestal geen of
onvoldoende positieve kasstromen. De onderneming bevindt zich dan in de valley of death.
Tijdens deze periode is er door ondernemers veel vraag naar financiering maar weinig aanbod.
Deze ‘equity gap’ proberen business angels en equity crowdfunders op te vullen door het
aanbieden van financiering tijdens de eerste levensjaren van een onderneming. Bovenstaande
figuur dient dus nog te worden aangevuld met equity crowdfunding die zich hoofdzakelijk, maar
niet uitsluitend, situeert in de prille beginperiode van het bestaan van een onderneming.
6
1.2 Business Angels
1.2.1 Business Angels: wie zijn ze?
1.2.1.1 Het begrip Business Angel
Het concept business angel, ook wel angel investor genoemd, vindt zijn oorsprong in de
Angelsaksische landen. Zoals reeds eerder vermeld in de inleiding maken business angels deel
uit van het informeel risicokapitaal. Het betreft private personen, die naast het investeren van
geld, ook bereid zijn om tijd te investeren in een project. Vaak gaat het over ex-ondernemers,
die hun eigen bedrijf verkocht hebben en een deel van het geld gaan herinvesteren. Het grote
onderscheid met het formeel risicokapitaal is dat de angels naast een financiële return ook een
uitdaging zoeken. Ook niet-financiële beweegredenen liggen dus aan de basis van hun
motivatie (Aernoudt, 2012).
Naast bovenstaande omschrijving van Aernoudt (2012) vinden we in de literatuur verschillende
beschrijvingen terug inzake het definiëren van een business angel. The Directorate General
Enterprise and Industry (DG Enterprise) definieert een business angel als volgt:
“A knowledgeable private individual, usually with business experience, who directly invests part
of his or her personal assets in new and growing unquoted businesses. Besides capital,
business angels provide business management experience for the entrepreneur.”
(Centre for strategy & evaluation services, 2012)
De definitie van het European Business Angel Network (EBAN) is in lijn met deze van DG
Enterprise, alleen focust ze nog meer op de specifieke karakteristieken van de business angels.
Het EBAN beschrijft een business angel als volgt (Centre for strategy & evaluation services,
2012):
- Een individuele investeerder die zijn/haar vermogen direct of via een eigen holding
investeert en dit op middellange of lange termijn.
- Iemand die financieel onafhankelijk is, wat betekent dat een mogelijk verlies wat betreft
hun investering(en) niet zorgt voor een significante verandering van hun economische
situatie of welvaart.
- Iemand die voornamelijk investeert in seed of start-up bedrijven zonder familiale banden
en dit op basis van hun persoonlijke investeringsbeslissing.
- Een investeerder die naast het leveren van financiële steun, ook bereid is strategische
steun te bieden.
7
- Een investeerder die de ethische code eerbiedigt, waaronder regels van
vertrouwelijkheid en eerlijkheid vallen, zowel ten opzichte van de ondernemers als ten
opzichte van andere business angels.
1.2.1.2 De kenmerken van een business angel
Ondanks de grote verscheidenheid tussen business angels onderling hebben verschillende
studies uitgewezen dat er min of meer een lijn zit in de demografische kenmerken van de angel
investors.
Ramadani (2008) geeft een samenvattend overzicht van de kenmerken van een business
angel. Wat betreft het geslacht haalt hij aan dat het merendeel van de business angels
mannelijk zijn. Een mogelijke verklaring hiervoor volgens Ramadani (2008) is dat slechts een
klein aantal van de topposities binnen ondernemingen ingevuld worden door vrouwen en dat
nog steeds het merendeel van de ondernemers mannelijk zijn. Wat betreft leeftijd merkt
Ramadani op dat het grootste deel van de business angels zich tussen de 40 à 65 jaar bevindt.
Er wordt verondersteld dat binnen deze leeftijdsgrenzen de investeerders zowel voldoende
middelen als ervaring verzameld hebben (Ramadani, 2008).
Los van de demografische kenmerken beschrijft Ramadani (2008) een business angel als (1)
een rijk individu dat (2) lokaal zijn (3) persoonlijk vermogen investeert in (4) niet-
beursgenoteerde ondernemingen en daarbij een (5) berekend risico durft te nemen.
Aernoudt (2012) onderscheidt zeven kenmerken die business angels typeren. Hij beschrijft ze
als individuen die beschikken over ondernemers- en/of managementervaring, aangezien
business angels vaak voormalige ondernemers zijn die hun eigen zaak reeds verkocht hebben
maar nog steeds ondernemerschap in zich hebben en dit dus ook willen benutten. Het zijn
fysieke personen die zich tussen de 35 en de 65 jaar bevinden. Ouder dan 65 zijn ze meestal
niet aangezien zij hun investering willen zien ontwikkelen. Business angels hebben
hoofdzakelijk interesse in een minderheidsparticipatie en stellen gemiddeld een vierde van hun
totale activa die ze privé bezitten ter beschikking voor investeringen. De actieradius van hun
investeringen is vaak beperkt. Business angels hebben immers voornamelijk interesse in
ondernemingen die zich in hun eigen regio bevinden zodat ze alles van dichtbij kunnen volgen
en ook het ondernemerschap in eigen regio stimuleren op deze manier. Indien zich meer goede
projecten zouden aandienen, zouden business angels ook meer investeren.
8
De Baets (2006) concretiseert de karakteristieken van business angels in België. Hij deed onder
andere onderzoek naar de leeftijd, het geslacht, het opleidingsniveau en het inkomen van
Belgische business angels. De resultaten van zijn onderzoek toetst hij aan reeds uitgevoerde
onderzoeken in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Het betreft voornamelijk de
onderzoeken van Robert J. Gaston (1989), Harrisson & Mason (1992) en Coveney & Moore
(1998). Het onderzoek van De Baets (2006) wijst erop dat business angels in België veelal tussen de
35 en de 44 jaar oud zijn, met een gemiddelde leeftijd van 41 jaar. Dit is vrij laag in vergelijking
met andere landen, waar de gemiddelde leeftijd zich tussen de 42 en de 53 jaar bevindt.
In België is 80,9% van de business angels mannelijk. In Groot-Brittannië is het aandeel van de
mannelijke business angels echter nog groter (De Baets, 2006).
Wat opleidingsniveau betreft kunnen we stellen dat van de Belgische business angels het
merendeel hooggeschoold is. 61,4% van hen behaalde een diploma ‘Post Secondary’
(equivalent van Bachelor) en 15,9% behaalde een diploma ‘Graduate Experience’ (equivalent
van Master) (De Baets, 2006).
Verder blijkt uit het onderzoek van De Baets (2006) dat meer dan de helft van de Belgische
business angels een huishoudinkomen heeft dat behoort tot de hoogste categorie van
Belgische inkomens. Ook in andere landen zien we hetzelfde fenomeen.
1.2.1.3 Soorten business angels
In het verleden werden reeds verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de typologie van de
business angels. Gaston (1989) onderscheidde 10 types, terwijl Benjamin & Margulis (2005) het
bij 9 types hielden. Ramadani (2008) onderscheidt in zijn onderzoek de 3 basis types: active angels, latent angels
en virgin angels. Active angels zijn de individuen die reeds ervaring hebben met investeren en
nog steeds actief zijn in het financieringslandschap. Latent angels daarentegen zijn de
individuen die in het verleden verscheidene investeringen volbracht hebben, maar recentelijk
minder actief zijn. Virgin angels zijn dan weer personen die bereid zijn investeringen te doen en
aan de kenmerken van een business angel voldoen, maar hun eerste investering nog niet
voltrokken hebben. Ook Aernoudt (2012) maakt in zijn boek vermelding van bovenstaande
typologie.
9
Sørheim en Landström (2001) gooiden het over een andere boeg bij het typeren van business
angels. Zij onderscheidden in hun onderzoek 4 soorten business angels met als voornaamste
onderscheidingscriteria de competenties en de investeringsactiviteit van de investeerders.
1.2.1.4 Selectiecriteria van business angels
In tegenstelling tot een formele investeerder zal een business angel zijn potentieel target eerder
benaderen vanuit het ‘jockey’ principe. Dit houdt in dat de business angel zich in zijn keuze
eerder zal laten leiden door de kwaliteiten van de jockey, dan deze van het paard. Met andere
woorden: in de ogen van een business angel zijn de capaciteiten van de ondernemer die op
zoek is naar financiering van fundamenteel belang en primeert dit boven het
idee/product/project… (Aernoudt & Goossens, 2002).
Om in aanmerking te komen als onderneming voor business angel financiering is het van
belang dat het project aan bepaalde kenmerken voldoet. Eerst en vooral is het belangrijk dat
het verwacht rendement van de investering in lijn is met de risicograad. Een business angel
gaat een zeker niveau van risico niet uit de weg op voorwaarde dat er een mooi rendement aan
verbonden is. Ten tweede dient het project een uitdaging in te houden voor de business angel.
Business angels willen meer dan enkel kapitaal inbrengen wanneer ze in een project geloven.
Verder wil een business angel zich ook betrokken voelen bij het project en verwachten ze een
zeker beslissingsrecht wat betreft het beleid van de onderneming. Dit is mogelijks een
verklaring waarom business angels vaak op zoek gaan naar projecten met een groot
groeipotentieel. Ze kunnen op deze manier de onderneming nog voldoende
sturen/ondersteunen en is hun impact het grootst (Triangle, 2005). Er zijn 2 oorzaken waarom business angels vaak geassocieerd worden met innovatieve
ondernemingen. Enerzijds kunnen traditionele bedrijven vlugger terecht bij klassieke
financieringsmethoden, waarbij bankfinanciering als belangrijkste financieringsbron geldt.
Anderzijds is vaak een deel van de drijfveer van een business angel net het op zoek gaan naar
avontuur en/of uitdaging. Ook dit kan een reden zijn waarom business angels vaak
aangetrokken worden tot niet-traditionele ondernemingen (Triangle, 2005).
10
De resultaten van Triangle (2005) mogen echter niet veralgemeend worden. Uit een onderzoek
van het Business Angel Netwerk Vlaanderen (BAN Vlaanderen) (2015) blijkt dat de
belangrijkste investeringscriteria voor een business angel de volgende zijn:
- inhoud van het dossier;
- attitude van de ondernemer;
- financiële perspectieven.
Locatie en innovatiegehalte daarentegen spelen een minder belangrijke rol volgens hun
onderzoek. Met andere woorden, zolang een onderneming, traditioneel of niet-traditioneel
openstaat voor inmenging in het beleid en nood heeft aan financiële middelen, kan er
overwogen worden om beroep te doen op de steun van business angels (Aernoudt &
Goossens, 2002).
1.2.1.5 Investeringsmotieven van business angels
We hebben hiervoor reeds aangehaald dat business angels tijdens hun carrière naast geld ook
heel wat ervaring en expertise vergaard hebben. Business angels zijn immers vaak ex-
ondernemers of hebben hoge leidinggevende posities bekleedt gedurende hun loopbaan. Naast
winstverwachtingen liggen dan ook andere motieven aan de basis van hun
investeringsactiviteit, met name een gevoel van maatschappelijke verantwoordelijkheid: het
willen helpen van jonge ondernemers voor het opzetten van hun nieuwe zaak. Soms liggen zelf
het avontuur en het plezier aan de basis van de investering door een business angel. Dit
betekent echter niet dat business angels filantropen zijn. Een belangrijk aspect van hun
motivatie is en blijft nog steeds het behalen van winst op de gedane investering (Ramadani,
2008).
1.2.1.6 Investeringsactiviteit
Uit een onderzoek uitgevoerd door het Business Angels Netzwerk Deutschland (2014) blijkt dat
business angels netwerken in België om en bij de 750 projecten per jaar ontvangen. Van deze
750 projecten worden er ongeveer 200 voorgesteld op netwerkevenementen, wat jaarlijks leidt
tot een deal acceptance van 40 à 50 deals.
Wetzel (1981) haalt in zijn onderzoek oorzaken aan waarom business angels bepaalde deals al
dan niet afwijzen. Hieronder worden de belangrijkste oorzaken weergegeven:
- Gebrek aan vertrouwen in het management. - Te lage opbrengst ten opzichte van het risico die de investering met zich mee brengt.
11
- Gebrek aan een goed opgebouwd businessplan. - Gebrek aan kennis van de business angel inzake de markt, de bedrijfsprocessen of het
productengamma.
Deze oorzaken zijn de meest voorkomende redenen voor een afwijzing volgens Wetzel (1981).
Tymes en Krasner (1983) haalden 2 jaar later in hun onderzoek nog andere redenen aan voor
het niet accepteren van bepaalde deals. Zij hadden het onder meer over een te kleine markt en
het gebrek aan groeipotentieel van de markt, een te lage return on investment (ROI) en de
overwaardering van een onderneming. Robert J. Gaston (1989) voegde daar nog het volgende
aan toe: onvoldoende kennis over de onderneming en/of personeel en gebrek aan ervaring van
het management. Uit het bovenstaande kunnen we stellen dat de twee voornaamste redenen
voor het afkeuren van een project het gebrek aan ervaring van de leidinggevende zijn en een te
beperkt groeipotentieel van de markt of het product. Uiteraard kan het ook zijn dat bepaalde
ondernemingen of projecten gewoon niet voldoen aan het type van onderneming waarnaar de
business angel op zoek is.
1.2.2 De werkwijze van business angels
De meest frequente manier waarop een business angel te werk gaat is het direct investeren in
een onderneming via hun eigen netwerk of contacten. Business angels handelen vaak privaat
en geven de voorkeur aan anonimiteit. (Centre for strategy & evaluation services, 2012) Er bestaan echter ook andere, meer zichtbare, manieren voor de potentiële investeerder om in
contact te komen met bedrijven. Een voorbeeld hiervan is een Business Angel Netwerk (BAN).
Het doel van een BAN bestaat erin het verenigen van enerzijds de kapitaalverschaffers en
anderzijds de ondernemingen in start- of groeifase. Het European Business Angel Netwerk (EBAN) omschrijft een BAN als “een organisatie die het
matchen van ondernemers (op zoek naar risicokapitaal) en business angels vergemakkelijkt”.
Business angel netwerken fungeren als het ware als een middel om business angels te
introduceren aan bedrijven op zoek naar kapitaalmiddelen. Deze introducties kunnen zowel
plaatsvinden via speciaal georganiseerde netwerkevenementen of via rechtstreekse voorstellen
aan de business angels. Een belangrijke kanttekening hierbij is echter wel dat de business
angels nog steeds hun eigen investeringsbeslissingen maken en dat het BAN niet bepaalt
welke beleggers in een bepaalde deal mogen of moeten investeren (Centre for strategy &
evaluation services, 2012).
12
Zonder deze BAN’s is het vaak moeilijk voor zowel ondernemers als financiers om de juiste
partij te vinden. Het is bovendien ook voor BA’s een manier om met elkaar in contact te komen,
aangezien heel wat projecten worden gefinancierd door meerdere business angels samen.
Vaak bieden BAN’s ook extra diensten aan, zowel aan de ondernemers als aan de
investeerders. Voorbeelden hiervan kunnen zijn ondersteuning bij het opstellen van
businessplannen of het aanbrengen van opportuniteiten inzake het vormen van syndicaten. Business angel syndicaten zijn een andere manier voor het organiseren van business angels.
Het EBAN beschrijft syndicaten als “een groepering van business angels, om op die manier een
massa fondsen te creëren, bovenop wat de business angel persoonlijk zou kunnen investeren.
Door het bundelen van de expertise, verkrijgt men ook meer managementervaring dan wat een
individuele business angel kan bieden”. Sommige syndicaten zijn dan ook goed georganiseerd
en bezitten aanzienlijke middelen (Centre for strategy & evaluation services, 2012).
1.2.3 Verschil met formeel risicokapitaal
Wanneer we informeel risicokapitaal (o.a. BA’s) gaan vergelijken met formeel risicokapitaal zien
we enkele essentiële verschillen. Daar waar business angels eerder regionaal gaan investeren,
is dit voor de formele investeerder minder van belang. Soms richten formele investeerders zelfs
hun pijlen op het buitenland (Stankovic, 2010).
Een ander fundamenteel verschil tussen beide is dat business angels hun eigen vermogen
gaan investeren terwijl formele investeerders, via een fondsstructuur, het kapitaal van derden
investeren. Vaak is het geïnvesteerde kapitaal van een formele investeerder dan ook groter dan
dat van een business angel (Stankovic, 2010).
Ook de relatie met de ondernemer is een punt van verschil. Zoals reeds vermeld gaan business
angels een actieve rol spelen waarbij ze ondernemers naast financiële steun, ook gaan bijstaan
met hun expertise en ervaring. Formele investeerders daarentegen nemen eerder een passieve
houding aan wat betreft het investeren (Aernoudt, 2012).
Een laatste verschil tussen beide is de anonimiteit. Vaak prefereren business angels enige
vorm van anonimiteit om ervoor te zorgen dat ze niet overstelpt worden met aanvragen van
beginnende ondernemers. Dit in tegenstelling tot formele investeerders, die naar hun
aandeelhouders toe enige vorm van transparantie moeten hebben (Stankovic, 2010).
13
Onderstaande tabel geeft naast bovenvermelde verschillen duidelijk weer wat de verschillen
tussen beiden zijn wat betreft hun investeringscriteria. Tabel 1: formele vs. informele investeerders (Aernoudt & Goossens, 2002)
Formele investeerders Informele investeerders
Perceptie Objectieve benadering
‘view from nowhere’
Subjectieve benadering
Concentratie op Product / markt (‘paard’) Ondernemer (‘jockey’)
Stadium van investering Expansie Seed / start-up / early stage
Verwacht rendement Vrij hoog Lager
Uitstap Exit-driven Minder exit-driven
In de eerste plaats gaan formele investeerders een project objectief gaan benaderen, terwijl
informele investeerders dit eerder subjectief doen. Waar de formele investeerder zich vanuit het
jockey-principe gaat focussen op het ‘paard’, hecht de informele investeerder meer belang aan
de ‘jockey’. Met andere woorden, formele investeerders leggen bij een potentiële investering de
focus op het product en de markt, in tegenstelling tot de informele investeerder, die meer
belang hecht aan de ondernemer en zijn capaciteiten (Aernoudt & Goossens, 2002).
Wat de fase van het investeringsproject betreft, gaan formele investeerders eerder investeren in
ondernemingen die zich reeds in de expansiefase bevinden, terwijl informele investeerders
aangetrokken zijn tot ondernemingen in seed /start-up of early stage fase. Hieruit blijkt
nogmaals dat vooral de informele investeerders een oplossing kunnen bieden voor de equity
gap van startende ondernemingen. Dit toont ook de complementariteit tussen beide
financieringsvormen aan (Aernoudt & Goossens, 2002).
Naast financiële return speelt voor een informele investeerder ook de uitdaging en prestige een
rol. Hierdoor is er sprake van een lager verwacht rendement in vergelijking met een formele
investeerder, aangezien rendement bij hen het enige criterium is (Aernoudt, 2012).
In tegenstelling tot formele investeerders, zijn informele investeerders minder exit-driven. Waar
formele investeerders vaak hun exit bij de instap reeds vastleggen, gebeurt dit bij business
angels minder. Uiteraard is het ook de bedoeling dat business angels vroeg of laat uit het
project stappen en een meerwaarde kunnen realiseren, maar dit hoeft niet noodzakelijk vooraf
vastgelegd te worden (Aernoudt, 2012).
14
1.2.4 Het belang van business angels
Het belang van business angels kan verklaard worden aan de hand van de verschillende
voordelen. Aernoudt (2012) onderscheidt er een viertal. Als eerste voordeel wordt het aspect
van financiering aangehaald. Wanneer een business angel een participatie neemt in een
onderneming, financiert ze een deel van de onderneming. Een belangrijke opmerking hierbij is
dat business angels zelden voor een meerderheidsparticipatie gaan. In de meeste gevallen is
de inbreng beperkt tot 15 à 20%. Bij startende ondernemingen kan dit echter oplopen tot 49%.
De ondernemer/oprichter van de onderneming waarin de business angel investeert blijft dus
meestal een meerderheidsparticipatie behouden.
Een tweede voordeel, voortvloeiend uit het eerste, is dat door de tussenkomst van een
business angel vaak ook andere partijen sneller geneigd zijn mee in het verhaal te stappen.
Een business angel is namelijk een grote meerwaarde voor het bedrijf, niet enkel financieel,
maar ook op vlak van kennis en expertise. Dit wekt vertrouwen naar andere potentiële
investeerders. Een derde voordeel van het aan boord nemen van een business angel is zijn vakkennis. Vaak
wordt een gebrek aan managementcapaciteiten aangehaald als 1 van de grote redenen voor
faillissementen en is het nu net deze knowhow waarover business angels beschikken.
Als laatste voordeel haalt Aernoudt (2012) het netwerk van de business angel aan. Dit wordt
vaak als een belangrijk voordeel beschouwd aangezien het kan leiden tot besparingen inzake
geld en tijd.
De belangrijke rol die informele investeerders spelen wat betreft de financiering van startende
ondernemingen (Mason & Harrison, 1999) in combinatie met de knowhow die ze met zich
meebrengen, toont het belang aan van deze vorm van bedrijfsfinanciering.
1.2.5 Business angels in België
Ook de overheid is het belang van business angels in het financieringslandschap niet ontgaan.
Over de jaren heen heeft men verscheidene maatregelen genomen ter bevordering van het
investeringsklimaat. Naast het creëren van een gunstig fiscaal klimaat, zette men ook
verscheidene initiatieven op poten zoals business angel netwerken, syndicaten en angel
academies.
15
In België is er tegenwoordig sprake van twee business angel netwerken. BAN Vlaanderen, het
Vlaamse business angel netwerk dat in 2007 ontstond door het samenvoegen van vier Vlaamse
netwerken en BeAngels, het Waalse netwerk dat voortkwam uit de samensmelting van een
Brussels en Waals netwerk. Beide netwerken samen tellen een 400-tal business angels en
investeren zo’n € 10 miljoen per jaar.
Wanneer gekeken wordt naar wie beroep doet op business angels in Vlaanderen, zijn het
vooral starters en pre-starters. Van alle deals voltrokken via BAN Vlaanderen, neemt deze
groep 74% voor haar rekening. Jonge groeibedrijven (2 tot 5 jaar) zijn goed voor 12% van alle
deals. 10% van de financing flow via BAN Vlaanderen komt terecht bij mature ondernemingen
(+5 jaar). Dit toont aan dat business angel financiering voor heel wat ondernemingen, in
verschillende levensfases, een oplossing kan bieden (BAN Vlaanderen, 2015).
Wat betreft de geografische herkomst van de projecten is er een mooie spreiding over heel
Vlaanderen. Antwerpen is koploper met 32%, gevolgd door Vlaams-Brabant met 24% en Oost-
Vlaanderen met 16%. Slechts 1% van de projecten is afkomstig uit Wallonië (BAN Vlaanderen,
2015).
Grafiek 1: geografische herkomst van projecten BAN Vlaanderen (BAN Vlaanderen, 2015)
Wanneer op sectorniveau wordt gekeken naar de verspreiding van business angel activiteit is
het zo dat het merendeel van de voorstellen in 2015 voortkomt uit de IT-wereld (38%), gevolgd
door de dienstensector (21%). Een groot stuk van de gerealiseerde deals (26%) is te vinden in
de sector van de duurzame gebruiksgoederen (BAN Vlaanderen, 2015).
Antwerpen: 32%
Vl.-‐ Brabant: 24%
O.-‐Vlaanderen: 16%
Limburg: 12%
Brussel: 9%
W.-‐Vlaanderen: 5% Wallonië: 1%
16
1.2.6 De fiscale implicaties van business angel financiering
Een business angel investeert steeds rechtstreeks in de onderneming. In Vlaanderen kan de
angel investor gebruik maken van de tax shelter-regeling indien de investering maximum
€ 100.000 bedraagt (sinds 1 juli 2015). De participatie die maximaal in aanmerking komt
bedraagt 30% van het totale kapitaal van de onderneming. Door gebruik te maken van de tax
shelter kan de business angel een belastingvermindering krijgen van 30 of 45%. Sinds februari
2017 is deze regeling ook van toepassing op investeringen via crowdfunding. Verdere details
van de regeling zijn dan ook terug te vinden onder ‘1.3.2.2 Wetgeving omtrent (equity)
crowdfunding’ (Agentschap Innoveren & Ondernemen, 2017).
1.2.7 Business angels in Europa
Uit schattingen van een studie uitgevoerd door het Centre for Strategy & Evaluation Services
(2012) in opdracht van de Europese Commissie, blijkt dat de totale waarde van het zichtbare
segment van de Europese business angel markt in 2010, € 660 miljoen bedroeg. Er wordt
verder ook geconcludeerd dat het onzichtbare deel van de markt, voornamelijk het deel dat zich
buiten de business angel netwerken afspeelt, tot 7 maal groter is dan de zichtbare markt. Het
totaal aantal business angels in de Europese Unie wordt op 250.000 geschat. Verder blijkt uit
het rapport dat het gemiddelde geïnvesteerde bedrag tussen € 100.000 en € 200.000 ligt per
project. Het geïnvesteerde bedrag per business angel daarentegen varieert veel meer, nl.
€ 18.000 tot € 150.000. Dit laatste duidt duidelijk op cofinanciering tussen business angels
onderling of met andere kapitaalverschaffers.
Ondernemingen actief in de ICT, biotechnologie en gezondheidssector blijken het meest
business angels aan te trekken. Ze vertegenwoordigen meer dan 50% van alle business angel
investeringen die plaatsvinden op de zichtbare markt in Europa. Andere populaire sectoren zijn
onder meer de financiële sector, de business services, de creatieve industrie en de milieusector (2012).
Hoewel het merendeel van de business angel investeringen gebeurt in ondernemingen die zich
in de zaaifase, early stage fase of start-up fase bevinden, is het ook van belang op te merken
dat in verscheidene landen business angels ook geïnteresseerd zijn in bedrijven die zich in de
expansiefase bevinden. Voornamelijk door het feit dat business angels graag betrokken zijn bij hun investeringen, zijn
cross-border investeringen ongewoon.
17
Wanneer er toch investeringen gebeuren over de landsgrenzen heen betreft het vaak
investeringen via syndicaten met als voornaamste doel risicospreiding (Centre for strategy &
evaluation services, 2012). Ook op Europees niveau bestaan er organisaties ter ondersteuning van business angels. Het
EBAN is een Europese associatie van early stage investeerders waaronder business angels.
De organisatie is opgericht in 1999 en anno 2017 zijn er 150 member organisaties uit 50 landen
actief.
Naast het EBAN worden ook andere initiatieven ingericht ter ondersteuning van de
risicokapitaalmarkt in Europa, met in het bijzonder business angels. Zo is er onder andere het
European Angels Fund (EAF). Het EAF is een initiatief dat voortkomt uit het European
Investment Fund (EIF) en heeft als taak het voorzien van kapitaal voor business angels en
andere informele investeerders via co-investing. Dit gebeurt met als doelstelling het financieren
en ondersteunen van innovatieve ondernemingen. Door het co-investeren stijgt de
investeringscapaciteit van de business angels. Het EAF legt steeds de focus op innovatieve
bedrijven in allerhande ontwikkelingsfases (seed, early-stage en growth) en sectoren.
Momenteel beschikt het EAF over om en bij de € 320 miljoen fondsen, waarvan € 150 miljoen
reeds toegekend zijn aan business angels. Het EAF is op vandaag operationeel in 7 landen
(Oostenrijk, Denemarken, Finland, Duitsland, Ierland, Nederland en Spanje), maar plant in de
toekomst uit te breiden naar andere Europese landen of regio’s. Op deze manier wil het EAF de
samenwerking tussen business angels in verschillende landen ondersteunen (European
Investment Fund, 2016).
18
1.3 Equity crowdfunding
Crowdfunding is een relatief nieuw fenomeen dat nog steeds in volle groei is. Sinds 2005
werden crowdfunding platformen opgericht, voornamelijk in de Verenigde Staten. Het is pas in
2010, dat ook Europa crowdfunding ontdekte. Sindsdien zijn vooral Duitsland, Nederland en
Groot-Brittannië meegegaan in het crowdfunding verhaal (Brüntje & Gajda, 2016).
Crowdfunding impliceert een open oproep, meestal via het internet, tot voorziening van
financiële middelen. Dit kan onder de vorm van een donatie, in natura (bijvoorbeeld in ruil voor
het voortgebrachte goed of dienst van de onderneming) of onder een andere vorm van beloning
(Belleflamme, Lambert, & Schwienbacher, Individual crowdfunding practices, 2013).
Essentieel bij een financiering via crowdfunding is het gebruik van crowdfundingplatformen.
Deze platformen maken de financiering van de organisatie mogelijk en verschillen onderling
inzake mechanisme, kosten, specialisatie, ondersteuning, enz.
Volgens onderzoeksbureau iVOX zijn er 5 redenen waarom een Belg investeert in crowdfunding
(Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016): 1. financieel aspect: nadruk op het rendement dat kan worden behaald;
2. functioneel aspect: nadruk op het project zelf en de mate waarin het een probleem kan
oplossen waarmee de investeerder te kampen heeft;
3. sociaal aspect: nadruk op de groepsvorming en het contact met andere investeerders;
4. innovatieaspect: nadruk op het vernieuwende aspect van het project;
5. emotionele aspect: nadruk op de betrokkenheid bij het project.
Het financiële aspect is hierbij voor de meeste investeerders het belangrijkst, gevolgd door het
functionele aspect. De emotionele, sociale en innovatieve drijfveren zijn in mindere mate van
belang (Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016).
1.3.1 Soorten crowdfunding
Van Looy (2016) onderscheidt 5 vormen van crowdfunding. Een eerste vorm is ‘equity
crowdfunding’, waarbij men de investeerders beschouwt als aandeelhouders, die deelnemen in
het kapitaal van de onderneming. Equity crowdfunding komt voornamelijk voor bij start-ups die
op zoek gaan naar investeerders bij het grote publiek. Deze investeerders zijn bereid een
bedrag te investeren in ruil voor een deelname in de onderneming. Aangezien zo goed als
iedereen hieraan kan deelnemen blijft deze vorm in vele landen illegaal wegens een te groot
risico. Equity crowdfunding wordt ook wel crowdinvesting, investment-based crowdfunding of
securities-based crowdfunding genoemd (Hornuf & Schwienbacher, 2014).
19
Een tweede vorm is ‘debt-based crowdfunding’, ook wel crowdlending genoemd. De
ondernemer gaat hierbij een lening afsluiten bij de verschillende niet-institutionele investeerders
in plaats van bij een financiële instelling. Investeerders gaan dus als het ware hun geld ontlenen
in ruil voor een intrestvergoeding. Deze vorm van crowdfunding kan verschillende vormen
aannemen. De financiering kan immers gebeuren via korte termijn obligaties, peer to peer loans
waarbij mensen bij elkaar lenen zonder tussenkomst van een financiële instelling of via invoice
financing waarbij de individuele investeerders de openstaande handelsvorderingen financieren
(Syndicate Room Ltd.). Crowdlending en equity crowdfunding zijn de twee financiële
crowdfundingmethodes.
Good-cause crowdfunding is een derde vorm van crowdfunding die voornamelijk, maar niet
uitsluitend, gebruikt wordt voor projecten in het kader van goede doelen of sociale
engagementen. Het ethische aspect is hier dan ook van groot belang. Naast donaties vallen
ook de sociale leningen onder deze vorm. Het verschil met de leningen onder debt-based
crowdfunding is dat het hier om zeer kleine bedragen gaat. Dit soort crowdfunding wordt ook
soms social lending genoemd indien het gebruikt wordt in de context van het uitlenen aan een
individu met een laag inkomen (Van Looy, 2016).
Crowdfunding waarbij investeerders het product of de dienst kopen vooraleer het ook voor het
grote publiek beschikbaar is, wordt preorder crowdfunding genoemd. Er zijn in dit geval geen
financiële compensaties, maar de investeerders kunnen wel als eerste gebruik maken van het
product of de dienst wat hen een exclusiviteitsgevoel geeft. Dit is dan ook vaak het motief van
de individuele investeerder (Van Looy, 2016).
Tenslotte is er reward-based crowdfunding die een combinatie is van de 2 voorgaande vormen
van crowdfunding. De investeerders krijgen in return een vooraf vastgelegde beloning of een
klein geschenkje die voor de investeerder als waardevol wordt aanzien maar daarom niet
rechtstreeks een product of dienst is die voortkomt uit de werking van de onderneming. De
nadruk ligt niet op winstbejag maar eerder op het feit dat men iemand kan helpen (Van Looy,
2016).
Het Massolution rapport (2015) beschouwd royalty-based crowdfunding als een zesde vorm van
crowdfunding. De investeerder krijgt in ruil voor zijn geïnvesteerde geld een percentage van de
omzet. Een stijging van de omzet is in dit geval dus gunstig voor beide partijen.
20
1.3.2 Equity crowdfunding
In deze masterproef wordt er specifiek naar equity crowdfunding gekeken. Deze manier van
crowdfunding leunt immers het dichtst aan bij financiering met business angels, aangezien
beiden een deelname in het kapitaal betekenen en dus een verdeling van het
aandeelhouderschap inhouden.
1.3.2.1 Werking/ verloop van een equity crowdfunding project
Een ondernemer die wenst gebruik te maken van crowdfunding zal in eerste instantie een
crowdfundingplatform contacteren met de vraag of hij zijn project mag lanceren op het platform.
Vervolgens volgt er een afspraak met de beheerders van het platform waarbij de ondernemer
een financieel plan dient voor te leggen. Het crowdfundingplatform gaat op zijn beurt het plan
evalueren en beslist vervolgens of ze het project al dan niet toelaten op hun platform (Collins &
Pierrakis, 2012).
Eenmaal toegelaten kan de financieringsronde van start gaan. De ondernemer stelt hierbij alle
nuttige informatie ter beschikking van het platform en dus van potentiële investeerders. Vaak
gaat hier een promotiecampagne mee gepaard, al dan niet met de hulp van het platform. Op
deze manier probeert de ondernemer interesse te wekken bij potentiële investeerders. Hierbij
speelt het gebruik van sociale media een alsmaar belangrijkere rol.
Afbeelding 2: soorten crowdfunding (Böckermann, 2012)
21
Bijkomend beantwoordt de ondernemer vragen van geïnteresseerden om extra duidelijkheid te
scheppen omtrent het project. Eenmaal een investeerder overtuigd is, kan hij ervoor opteren
een bepaald bedrag te investeren (Collins & Pierrakis, 2012).
Bij het verstrijken van de deadline wordt gekeken of het funding goal bereikt is. Zoniet, wordt
het project geannuleerd en krijgen de initiële investeerders hun geld terug. Indien het funding
goal wel is bereikt wordt het ingezamelde geld overgemaakt aan de ondernemer, mits
eventueel een bijkomende doorlichting uitgevoerd door het platform. Investeerders worden
vanzelfsprekend steeds op de hoogte gehouden van de gang van zaken (Collins & Pierrakis,
2012).
1.3.2.2 Wetgeving omtrent (equity) crowdfunding
Equity crowdfunding is binnen crowdfunding 1 van de jongste subcategorieën. Regels omtrent
de financieringsvorm verschillen van land tot land (Lukkarinen, Teich, Wallenius, & Wallenius,
2016).
De JOBS (Jumpstart Our Business Startups) Act, die in 2012 werd goedgekeurd door het
Amerikaans congres, creëerde een wettelijk kader voor equity crowdfunding in de Verenigde
Staten en zorgde voor een uitbreiding van mogelijke investeerders (Shen, 2016).
Voordien mochten enkel geaccrediteerde investeerders deelnemen aan equity crowdfunding,
wat neerkomt op ongeveer 8,5 miljoen Amerikanen. Dit zijn investeerders die voldoen aan de
voorwaarden opgelegd door de Securities & Exchange Commission (SEC). De belangrijkste
voorwaarden zijn enerzijds dat de investeerder een nettowaarde heeft van meer dan 1 miljoen
dollar en anderzijds, dat hij de laatste 2 jaar jaarlijks meer dan $ 200.000 heeft verdiend (U.S.
Government publishing office, 2016).
Door het toevoegen van de ‘Title III’ aan de JOBS act, werd het ook voor niet-geaccrediteerde
investeerders mogelijk deel te nemen aan equity crowdfunding. Voorheen waren zij enkel
toegelaten te financieren via preorder crowdfunding. Er zijn echter wel enkele voorwaarden
waaraan moet voldaan worden, zoals bijvoorbeeld het maximaal te investeren bedrag, dat
wijzigt naargelang het netto-inkomen dat de investeerder jaarlijks verdient.
Ondanks deze voorwaarden heeft de wetswijziging gezorgd voor een drastische toename van
het aantal potentiële backers, oftewel investeerders: van 8,5 miljoen tot vrijwel de gehele
Amerikaanse bevolking wat neerkomt op ongeveer 230 miljoen investeerders (Shen, 2016). Ook in Europa gelden specifieke regels omtrent equity crowdfunding. Aangezien crowdfunding
initiatieven publiekelijk worden gepromoot en aangekondigd zouden ze echter steeds verplicht
zijn een prospectus te publiceren volgens de ‘Prospectus Richtlijn’ (2003) van de Europese
Commissie. Dit is een wettelijk vereist document die de voorwaarden van een emissie vermeldt.
22
Een prospectus is volgens deze richtlijn verplicht wanneer effecten worden aangeboden binnen
de grenzen van de Europese Economische Ruimte (EER). De EER omvat de landen van de
Europese Unie, inclusief Liechtenstein, IJsland en Noorwegen.
Het bereik van deze richtlijn wordt enigszins ingeperkt door te stellen dat de richtlijn niet van
toepassing is indien een publieke emissie de waarde van € 5 miljoen niet overschrijdt. Indien dit
het geval is valt de emissie immers onder nationale bevoegdheid en dus onder nationale
wetten. Daarnaast bevat de richtlijn nog enkele uitzonderingen, ongeacht de waarde van de
emissie, waarbij de prospectusplicht vervalt (Brüntje & Gajda, 2016):
• Een uitsluitend tot gekwalificeerde beleggers gerichte aanbieding van effecten.
• Een aanbod van effecten aan minder dan 150 natuurlijke of rechtspersonen per lidstaat
die geen gekwalificeerde beleggers zijn.
• Een aanbod van effecten geadresseerd aan beleggers, die effecten aankopen tegen
een totaalbedrag van ten minste € 100.000 per belegger, voor elke afzonderlijke
aanbieding.
• Een aanbod van effecten met een nominale waarde per eenheid van ten minste
€ 100.000.
• Een aanbod van effecten met een totale waarde in de Unie van minder dan € 100.000,
berekend over een periode van 12 maanden.
Bijgevolg ligt de keuze inzake reglementering voor projecten tussen € 100.000 en € 5 miljoen bij
de lidstaat. Het is de lidstaat die dan bepaalt of ze al dan niet een vrijstelling verleent. Als
gevolg hiervan is de desbetreffende wetgeving van de lidstaten onderling verschillend.
Hoewel regulering essentieel is om fraude te voorkomen, beweert Ethan Mollick (2014) dat hier
voorzichtig mee moet worden omgegaan. Een teveel aan overheidsinmenging kan er immers
voor zorgen dat er te veel nadruk wordt gelegd op het ‘funding’ aspect, en niet zozeer op het
‘crowd’ effect, wat juist het essentieel vernieuwende is van crowdfunding.
Indien de focus puur op het investeringsmodel achter crowdfunding komt te liggen, zou dit
ervoor kunnen zorgen dat er heel wat regulerende wetgeving bij komt. Dit op zijn beurt, zou de
mogelijkheden van crowdfunding voor start-ups limiteren.
In België is de nationale wetgeving omtrent crowdfunding nog in volle ontwikkeling. In Maart
2014 kondigde minister van Financiën Koen Geens aan dat er een wettelijk kader zou worden
ingericht. De grens van € 100.000 waaronder de prospectusverplichtingen vervielen werd
specifiek voor crowdfunding opgetrokken tot € 300.000 en elke investeerder mocht tot € 1.000
prospectusvrij investeren per project dat meer dan € 100.000 wil ophalen.
23
Voor projecten onder de € 100.000 zijn hogere inbrengen mogelijk, net zoals voor projecten
boven de € 300.000, met dat verschil dat bij deze laatste de prospectusverplichtingen van
kracht zijn (Geens, 2014) . De potentiële absolute returns zijn door deze opgelegde bovengrens van € 1.000 echter
minimaal, waardoor crowdfunding een moeizame start kende in België. Ook de absolute bovengrens van € 300.000 is een beperkende factor, aangezien de
financieringsbehoefte van bedrijven al snel deze grens overstijgt eenmaal ze uit de early stage
fase groeien. Het beloofde wettelijk kader liet daarenboven lang op zich wachten waardoor
deze veelbelovende maatregelen niet konden worden toegepast (Agentschap innoveren &
ondernemen, 2017). Een tweede rem die tot voor kort van kracht was in België was de afwezigheid van een fiscale
stimulans. Hier is sinds 10 december 2016 verandering ingekomen door de publicatie van de
crowdfundingwet in het Belgisch Staatsblad. Deze werd vanaf februari 2017 toegepast (KBC
Bolero Crowdfunding, 2017). De wet zorgt er tevens voor dat bovenstaande maatregelen
werden versoepeld en konden toegepast worden.
Crowdfundingplatformen worden door deze wet verplicht een vergunning te vragen aan de
autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA), die toeziet op de commercialisering van
financiële producten voor het grote publiek. Tevens werd ook de vrijstellingsdrempel opgetrokken van € 1.000 naar € 5.000 voor
investeringen in projecten die werken met een erkend crowdfundingplatform. Voor niet-
vergunde platformen blijft de grens ongewijzigd. De aandelen in de start-up moeten echter wel
minstens 4 jaar worden bijgehouden (Racquet, 2017).
MyMicroInvest was het eerste crowdfundingplatform in België die de erkenning van het FSMA
binnenhaalde. KBC Bolero Crowdfunding is reeds onderdeel van een erkende financiële
instelling en diende zich enkel aan te melden (Racquet, 2017). De grootste fiscale verandering is de uitbreiding van het toepassingsgebied van de tax shelter
waardoor ook equity crowdfunding en debt-based crowdfunding voor jonge bedrijven (d.w.z.
jonger dan 4 jaar, gerekend vanaf de datum van inschrijving in de Kruispuntbank van
Ondernemingen (KBO)) onder deze maatregel vallen indien de crowdfunding gebeurt via een
erkend platform (Racquet, 2017). Door niet louter directe investeringen maar ook crowdfunding
onder te brengen onder het tax shelter systeem is het aantal investeerders in crowdfunding en
dus in start-ups het laatste kwartaal exponentieel gestegen (Lemaire, 2017).
24
Concreet krijgt een investeerder die middelen, onder de vorm van een aandelenparticipatie,
verschaft aan kleine ondernemingen via een erkend crowdfundingplatform een
belastingvermindering op zijn personenbelasting tot 30% van het geïnvesteerde bedrag en zelf
tot 45% indien het een micro-onderneming betreft (Racquet, 2017). Een kleine vennootschap is een vennootschap met rechtspersoonlijkheid die op balansdatum
van het laatst afgesloten boekjaar, niet meer dan 1 van de volgende criteria overschrijdt. Sinds
het boekjaar dat aanvangt op 1 januari 2016, zijn de grenzen opgetrokken en zijn zodus
volgende criteria van toepassing (Justitie België, 2016): • jaargemiddelde van het personeelsbestand: 50;
• jaaromzet, exclusief BTW: € 9.000.000;
• balanstotaal: € 4.500.000.
Een micro-vennootschap is een vennootschap met rechtspersoonlijkheid die op balansdatum
van het laatst afgesloten boekjaar, niet meer dan één van de volgende criteria overschrijdt
(Justitie België, 2016): • jaargemiddelde van het personeelsbestand: 10;
• jaaromzet, exclusief BTW: € 700.000;
• balanstotaal: € 350.000.
Deze criteria worden steeds op geconsolideerde basis bekeken indien de vennootschap met
een of meerdere andere vennootschappen verbonden is. Het is daarnaast ook belangrijk op te merken dat een overschrijding van meer dan één criteria
slechts gevolgen heeft indien de overschrijding zich gedurende 2 achtereenvolgende boekjaren
voordoet. Starters dienen deze criteria aan het begin van hun eerst boekjaar te goeder trouw in
te schatten (KBC Bolero Crowdfunding, 2017).
De particuliere investeerder is binnen het tax shelter systeem beperkt tot € 100.000 per jaar
indien hij van het fiscale voordeel wil genieten. Een investeerder kan dus, mits hij zich houdt
aan de grens van € 5.000 per project, tot € 100.000 investeren in verschillende projecten via
crowdfunding. Daarnaast mag elke participatie maximum 30% van het kapitaal omvatten. De investeerder is verder verplicht de verkregen aandelen minstens 4 jaar in de portefeuille te
houden, indien hij gebruik wil maken van de fiscale gunstmaatregelen. Indien de investeerder
zich hieraan verzaakt wordt het voordeel pro-rata teruggevorderd. De start-up zelf kan wettelijk
gezien maximum € 250.000 ophalen binnen het tax shelter systeem. Het is echter wel aan de
start-up om ervoor te zorgen dat de investering voldoet aan de wettelijke vereisten (KBC Bolero
Crowdfunding, 2017).
25
ArtAssistant, een online kunstplatform waarbij kunstverzamelaars gratis en discreet hun
kunstwerken kunnen beheren, is 1 van de eerste start-ups die gebruik gemaakt heeft van deze
nieuwe maatregel. Verderop vindt u een interview met Alexander Tuteleers, oprichter en CEO
van de start-up over zijn visie inzake equity crowdfunding en het tax shelter systeem. Het is de erkenning van platformen die de Belgische overheid toelaat toezicht te houden op de
risico’s verbonden aan crowdfunding. Een belangrijk criterium om erkend te worden is namelijk
dat kandidaat-investeerders een soort toegangsproef moeten afleggen bij het platform waarin
ze gewaarworden van de risico’s verbonden aan hun mogelijke investering (Racquet, 2017).
Ondanks de vele inspanningen van de overheid om het vertrouwen in crowdfunding op te
krikken, blijven de maatregelen relatief ongunstig ten opzichte van bijvoorbeeld Nederland. De
investeringsgrens ligt daar namelijk op € 80.000 en dus 16 keer hoger dan in België. Ook het
maximaal op te halen bedrag ligt in de omringende landen heel wat hoger dan de grens van
€ 300.000 die België hanteert (Douw&Koren, 2016).
1.3.2.3 De voor- en nadelen van equity crowdfunding
De voor- en nadelen van het gebruik van equity crowdfunding worden door heel wat auteurs
beschreven. In dit onderzoek wordt de beschrijving van Gierczak, Bretschneider en Leimeister
(2014) gehanteerd omdat deze een duidelijk onderscheid maakt tussen de verschillende
soorten crowdfunding.
Het grote voordeel waar menig auteur het over eens zijn, is dat crowdfunding de
financieringskloof in de vroege fase van het opstarten van een onderneming helpt dichten. Dit wordt bevestigd in een rapport van KPMG en Stibbe (2013) in opdracht van het Agentschap
Ondernemen van de Vlaamse Overheid. Kleine ondernemingen blijven het moeilijk vinden om
kredieten van banken te verkrijgen. Dit komt mede door de verstrenging van de financiële
regelgeving (cf. Basel III) na de financiële crisis in 2008. Daarnaast geven KPMG en Stibbe
(2013) als bijkomende verklaring dat de durfkapitaalverstrekkers alsmaar grotere investeringen
op het oog hebben en dus alsmaar verder wegtrekken van de start-up-financiering.
Belleflamme, Lambert, & Schwienbacher (2010) geven als grote voordeel aan dat equity
crowdfunding niet enkel jonge start-ups helpt maar daarnaast ook projecten van
ondernemingen die actief zijn in nichemarkten. Deze worden vaak als niet-winstgevend aanzien
en kunnen dus ook niet terecht bij de traditionele financieringskanalen.
26
Een derde voordeel van het gebruik van (equity) crowdfunding is de marketing die automatisch
gepaard gaat met een crowdfundingproject. Dit geldt vooral voor de andere vormen van
crowdfunding. Toch kan ook een equity crowdfunder voordeel genieten van de bekendheid die
het product of de dienst geniet door openbaar fondsen te zoeken. Investeerders die in een
project stappen willen ook dat dit project slaagt en maken hierbij graag gretig gebruik van alle
beschikbare communicatiemiddelen. Vooral online proberen investeerders aandacht op het
project te vestigen. Niet enkel omdat ze zelf overtuigd zijn van het project, maar ook, en vooral,
omdat ze willen dat hun investering rendeert (Lemaire, 2017).
Ten vierde hebben we het marktonderzoek dat automatisch gepaard gaat met het lanceren van
een crowdfundingproject. Aan de hand van het aantal investeerders die meestappen in het
project kan men afleiden hoe groot de interesse is in het product of de dienst die men aanbiedt.
Er bestaan immers Amerikaanse business angel groepen die zelf crowdfundingplatformen
oprichten en zo van nabij kunnen waarnemen of de interesse in het project groot is en het dus
nuttig is als business angel ook in het project te stappen (infoDev, 2013).
Ook het co-creatie aspect van crowdfunding is het vermelden waard. De investeerders hebben
de kans feedback te geven op het project en helpen zo het project te verbeteren (Blohm,
Leimeister, & Krcmar, 2013). Naast de vele voordelen die crowdfunding met zich meebrengt is het ook van belang de
aandacht te vestigen op de nadelen die gepaard gaan met deze vorm van financiering. Crowdfunding brengt niet enkel onzekerheid mee voor de zogenaamde backers (de
investeerders). Ook voor de ondernemer zijn er bepaalde nadelen, met als belangrijkste het
risico dat hij het nodige kapitaal niet bij elkaar gesprokkeld krijgt (Gierczak, Bretschneider, &
Leimeister, 2014). Het feit dat de ondernemer enkel geld ontvangt maar geen expertise van ervaringsdeskundigen,
zoals wel het geval is bij angel financiering, kan ertoe leiden dat projecten minder succesvol zijn
dan wat oorspronkelijk mogelijk werd geacht (Risen, 2013). Een derde nadeel is de kost van equity crowdfunding. De meeste platformen vragen gemiddeld
een kostenvergoeding van 10% van het opgehaalde kapitaal, met daarnaast vaak nog heel wat
andere bijkomende kosten. Bovendien hebben de initiatiefnemers persoonlijk ook heel wat extra
kosten.
27
Zij moeten immers hun project verkocht krijgen en hebben dus vaak hoge marketingkosten.
Bovendien moeten ze steeds alle vragen van potentiële investeerders kunnen beantwoorden,
iets wat ook tijd en dus geld kost (Gierczak, Bretschneider, & Leimeister, 2014). Fraude wordt als 1 van de grootste nadelen beschouwd van crowdfunding waardoor heel wat
ondernemers en investeerders afkerig blijven ten opzichte van de financieringsvorm en zich
vragen stellen bij de reeds gelanceerde projecten. Toch zijn frauduleuze projecten zeer
zeldzaam. Mollick (2014) verklaart dit door te stellen dat investeerders verstandig en voorzichtig
genoeg zijn om frauduleuze projecten op te sporen. Het feit dat er duizenden investeerders
betrokken zijn bij één enkel project verlaagt het risico drastisch, aangezien de kans dat 1 van
hen de eventuele frauduleuze praktijken ontdekt relatief groot is.
Het risico op faling van het project blijft natuurlijk reëel, waardoor een eventueel verlies van het
geïnvesteerde kapitaal niet ondenkbaar is. Growthfunders (2010) raadt aan slechts het bedrag
te investeren die bij eventuele faling niet zou leiden tot een daling van je levensstandaard.
Daarnaast zijn er nog enkele nadelen die meer algemeen voorkomen wanneer men investeert
in jonge ondernemingen. Het feit dat je als investeerder hoogstwaarschijnlijk geen dividenden
zal ontvangen in de eerste jaren is hier 1 van, net zoals de reële kans dat er verwatering van je
geïnvesteerde kapitaal zal optreden wanneer de onderneming in een latere fase extra
aandelenkapitaal ophaalt (Growthfunders, 2010). Aangezien investeren aan de hand van crowdfunding toch enkele risico’s met zich meebrengt
wordt aangeraden dit te doen als onderdeel van een veel grotere investeringsportfolio. Zo is er
voldoende diversificatie en is de investeerder ‘beschermd’ tegen eventuele faling van het
project (Outlaw, 2016).
Tabel 2: falingsgraad (Crowdsurfer & EY, 2015)
2013 2014
Projecten in de E.U. 62.512 128.342
Niet E.U.-projecten 3.878 12.176
Totaal 66.390 140.518
Mislukte projecten 4.508 14.377
Falingsgraad 6,79% 10,23%
28
Uit de tabel hierboven is af te leiden dat de falingsgraad voor crowdfunding gedurende de
periode 2013-2014 in stijgende lijn was.
Echter, is het belangrijk op te merken dat deze data reeds dateert van 3 jaar geleden en het
bovendien alle vormen van crowdfunding omvat, dus niet enkel equity crowdfunding.
Seedrs, 1 van de grootste equity crowdfunding platformen in het Verenigd Koninkrijk, beweert
dat de falingsgraad voor equity crowdfundingprojecten gelanceerd tussen juli 2012 en eind
2016 ongeveer 40% bedraagt, een stuk hoger dus (Prosser, 2016). Weeks (2015) beweert dan
weer dat er slechts een falingsgraad is van 20% voor projecten gelanceerd na 2013 tot eind
2015.
Hoe groot de falingsgraad van crowdfunding, meer bepaald equity crowdfunding, precies is, is
dus een bron van discussie. Wel moet worden opgemerkt dat er verschillende definities zijn van
de falingsgraad. Zo zien Hornuf en Schmitt (2016) de falingsgraad als het aantal projecten die
wel financiering gevonden hebben maar die nadien in faling zijn gegaan door wanbestuur.
Andere (Crowdsurfer & EY, 2015) beschouwen dan weer de falingsgraad als de ratio van het
aantal projecten die niet gefinancierd geraken ten opzichte van het totaal aantal projecten.
1.3.2.4 (Equity) crowdfunding in de wereld
Crowdfunding is vooral buiten Europa aan het boomen. In Asia-Pacific werd in 2015 bijna voor
$ 100 miljard opgehaald, een verdrievoudiging ten opzichte van het jaar voordien. China zou
hierbij 99% voor zijn rekening nemen. Europa loopt duidelijk achterop ten opzichte van de rest
van de wereld. De enige uitzondering hierop is het Verenigd Koninkrijk die $ 4 miljard voor haar
rekening neemt (Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016)
Totale Crowdfunding % van totaal Waarvan equity
crowdfunding
Verenigde Staten $ 35.191.980.000 26,1% $ 598.050.000
Azië-Pacific $ 94.841.170.000 70,4% $ 1.012.390.000
Europa $ 4.749.250.976 3,5% $ 592.581.303
Totaal $ 134.782.400.976 100,0% $ 2.203.021.303
Tabel 3: globale crowdfundingmarkt in 2015 (Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016)
29
Wereldwijd neemt het aantal crowdfundingplatformen alsmaar toe. De meeste van deze
platformen bevinden zich in de Verenigde Staten, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk,
Frankrijk, Duitsland en Nederland. Ook het totaal opgehaalde bedrag stijgt elk jaar
exponentieel: van $ 6,1 miljard in 2013, naar $ 16,2 miljard in 2014 (Massolution, 2015).
In 2015 loopt dit zelf op tot $ 134 miljard. Van dit bedrag neemt equity crowdfunding slechts $
2,2 miljard oftewel 1,6% voor haar rekening (Cambridge Centre for Alternative Finance, 2016).
Grafiek 2: jaarlijkse groei van de crowdfundingmarkt (Massolution, 2015)
Hoewel Azië reeds de grootste markt is kent ze ook nog steeds de grootste groei in 2015.
Europa groeit minder vlug maar is toch bezig aan een inhaalmanoeuvre ten opzichte van de
Verenigde Staten.
82%
50%
98% 101%
210%
59%
N-‐Amerika Z-‐Amerika Europa Afrika Azië Oceanië
30
1.3.2.5 Equity crowdfunding in België
Crowdfunding is aan een sterke opmars bezig in België. In 2015 werd er voor € 10,2 miljoen
opgehaald. In 2016 steeg dit tot maar liefst € 29,9 miljoen, wat duidt op een groei van 194%.
Ongeveer 1.200 projecten werden gefinancierd in 2016 (Douw&Koren, 2016).
Toch moet deze opmars gerelativeerd worden wanneer gekeken wordt naar de cijfers in
omringende landen, meer bepaald Nederland. Daar werd in 2015 reeds € 128 miljoen
opgehaald (Lemaire , 2016). België blijft dus ondermaats presteren. Ook in het Verenigd-
Koninkrijk liggen de cijfers heel wat hoger: in 2014 werd 70 keer meer opgehaald met
crowdfunding dan in België (KBC Bolero Crowdfunding, 2016). Een eerste verklaring hiervoor is het cultuurverschil: Belgen zijn veel behoedzamer dan
Nederlanders of Britten, die op hun beurt veel minder risico avers zijn. Daarnaast zijn de fiscale stimulansen ter bevordering van crowdfunding in andere landen al
veel langer van toepassing dan in België, waar dit pas in 2017 werd ingevoerd (cf. supra). Ook
de investeringslimiet en bovengrens die we hiervoor reeds besproken hebben mogen zeker niet
genegeerd worden als mogelijke verklaring. In Nederland liggen deze grenzen heel wat hoger
en staat de overheid dus meer open voor crowdfunding (KBC Bolero Crowdfunding, 2016).
1,1 4,4
10,2
29,9
2013 2014 2015 2016
Grafiek 3: crowdfunding in België (in miljoen €) (Douw&Koren, 2016)
31
Grafiek 4: crowdfunding per vorm (in miljoen €) (Douw&Koren, 2016)
Equity crowdfunding is duidelijk aan een sterke opmars bezig. Dit blijkt uit een analyse
uitgevoerd door Crowdsurfer in 11 landen. De eerste 6 maanden van 2015 werd er € 129
miljoen opgehaald, terwijl dit slechts € 62 miljoen was in de 6 maanden voordien (Mohout,
Vanhaeren, & Lemaire, 2016). Van het totaalbedrag dat wordt opgehaald met crowdfunding in
België, neemt equity crowdfunding meer dan de helft van het marktaandeel in.
De sterke stijging van het belang van equity crowdfunding ligt niet zozeer in het feit dat er meer
platformen opgericht worden (hoewel dit wel degelijk het geval is) maar eerder in het feit dat de
opgehaalde bedragen per project aanzienlijk groter zijn. KBC spreekt zelf van een stijging
€ 229.000 in de tweede helft van 2014 tot € 440.000 in de eerste helft van 2015 op Europees
vlak. KBC schat dat België het Europees gemiddelde van € 350.000 - € 500.000 per project zal
bijtreden binnen de 5 jaar, mits de wetgeving dit zal toelaten. Het groeipercentage van 194% ligt beduidend hoger dan dat van Nederland (33%), waarmee
het inhaalmanoeuvre dat reeds 2 jaar geleden van start ging duidelijk wordt doorgezet. Hierbij
moet wel worden opgemerkt dat ook het aandeel van professionele investeerders die betrokken
zijn in crowdfunding wordt meegerekend, wat goed is voor een geschat aandeel van 40%. Deze
investeerders investeren doorgaans grotere bedragen en doen dit vaak niet via de gewone weg
zoals de kleine investeerders doen via het crowdfundingplatform (Douw&Koren, 2016).
1.3.2.6 Het crowdfundingplatform en haar investeerders
De belangrijkste erkende crowdfundingplatformen in België zijn Look&Fin, SoCrowd, Bolero
Crowdfunding en MyMicroInvest. Look&Fin legt de focus op leningen voor meer mature
bedrijven en dus niet zozeer op equity crowdfunding.
1,4 4,2
8,5
15,5
Donace (good-‐cause): 1,4
Rewards: 4,2
Lening (debt-‐based): 8,5
Aandelen (Equity-‐based): 15,5
32
SoCrowd richt zich meer op sociale projecten wat betekent dat er voor de investeerders geen
geldelijke voordelen verbonden zijn aan hun investeringen. MyMicroInvest en Bolero Crowdfunding zijn in België de belangrijkste platformen voor equity
crowdfunding. Daarnaast heeft Bolero Crowdfunding als bijkomend voordeel dat ze een unieke
structuur uitgewerkt heeft waardoor het mogelijk is ook andere alternatieve financieringsvormen
zoals financiering door business angels of venture capital fondsen te betrekken in de
financiering van een project (KBC Bolero Crowdfunding, 2016).
Een onderzoek door onderzoeksbureau iVOX in opdracht van KBC Bolero Crowdfunding heeft
heel wat zaken aan het licht gebracht omtrent de mate waarin Belgen crowdfunding kennen en
in hoeverre ze er ook in geïnteresseerd zijn.
Zo blijkt uit hun vaststellingen dat er belangrijke verschillen zijn in de mate waarin men in
crowdfunding geïnteresseerd is wanneer men leeftijd, opleiding of motivatie beschouwt (KBC,
2015).
Volgens het onderzoek heeft de helft van de Belgische bevolking al gehoord van crowdfunding,
waarbij vooral de hoogopgeleide Vlaming het meeste op de hoogte is. Daarnaast kwamen de
onderzoekers tot de bevinding dat het vooral mannen, jongeren en hoogopgeleiden zijn die
kiezen voor financiële crowdfunding (equity & debt-based crowdfunding), terwijl de vrouwen
eerder kiezen voor good-cause crowdfunding.
Ook al zijn er minder Franstaligen die reeds van crowdfunding gehoord hebben, toch is het
vooral deze groep die ook effectief overgaat tot investeren. Bovendien zijn 84% van de Belgen
die reeds geïnvesteerd hebben in een crowdfundinginitiatief niet van plan het bij 1 keer te laten.
iVOX benadrukt hierbij nog het groeipotentieel van crowdfunding en stelt hierbij dat 1 op de 4
Belgen overweegt om aan crowdfunding deel te nemen (KBC, 2015).
1.3.3 De rol van financiële instellingen in het crowdfunding gebeuren
Door de opkomst van crowdfunding vrezen heel wat banken dat hun rol als financieel
tussenpersoon in de verre toekomst drastisch zal dalen. Omwille van deze vrees zijn er reeds
enkele banken die een graantje proberen meepikken van het crowdfundingsucces.
Indien een financiële instelling reeds een “investment banking” departement heeft, dan is de
stap naar financiële crowdfunding redelijk vanzelfsprekend. De bank hoeft crowdfunding louter
toe te voegen aan haar investeringsopties.
Bij een retail bank die eveneens een beleggingsfocus heeft, kan financiële crowdfunding gezien
worden als een mogelijk onderdeel van een gediversifieerde klantenportefeuille.
33
Deze banken kunnen heel wat bijbrengen aan de crowdfundingsector waaronder hun
klantenbestand, het investeerdersvertrouwen die een bancaire instelling bezit en hun kennis
omtrent beleggingen en asset allocation. Het kantorennetwerk van een bank kan dan weer van
pas komen om in contact te komen met ondernemingen en start-ups. Ook het feit dat men op
deze manier in aanraking komt met innovatieve, nieuwe technologieën komt de financiële
instelling ten goede (KBC Bolero Crowdfunding, 2016). Ondanks ogenschijnlijk enkel positieve aspecten moet er toch gewezen worden op de mogelijke
negatieve gevolgen van een deelname in het crowdfundinggebeuren. Een financieel
crowdfundingplatform dat winstgevend is, is eerder zeldzaam en een investering door de
financiële instelling is praktisch onvermijdelijk. Daarnaast is er het imago-aspect, dat zowel
positief als negatief kan uitdraaien voor de financiële instelling naargelang het al dan niet slagen
van het crowdfundingproject (KBC Bolero Crowdfunding, 2016). De mate waarin een financiële
instelling zich inlaat met (financiële) crowdfunding hangt dus vooral af van haar attitude ten
opzichte van de relatief nieuwe financieringsvorm.
De voorbije jaren zijn er wel degelijk enkele banken die hun passieve houding achter zich laten
en zich wagen op de crowdfundingmarkt of partnerships aangaan met bekende platformen en
op deze manier hun klanten informeren en eventueel doorsturen. BNP Paribas Fortis is op deze
manier een samenwerking aangegaan met MyMicroInvest. ING is enkele maanden later
gevolgd, door samen te werken met Seedrs voor financiële crowdfunding deals. Daarnaast is
er ook een select groepje banken die gekozen heeft voor de actieve aanpak door zelf een
platform op te richten. KBC deed dit reeds eind 2014 (Bolero Crowdfunding), terwijl BNP
Paribas Fortis dit midden 2015 realiseerde door HelloCrowd op te richten (Mohout, Vanhaeren,
& Lemaire, 2016).
1.3.4 Het profiel van een crowdfunding ‘backer’
Een typische crowdfundingbelegger, ook wel backer genoemd, is jonger dan de typische self-
directed belegger. Binnen crowdfunding zijn de financiële crowdfundingbeleggers gemiddeld
ouder dan de niet-financiële crowdfundingbeleggers (Mohout, Vanhaeren, & Lemaire, 2016).
Op basis van de Bolero crowdfundingcampagnes zien we dat de gemiddelde leeftijd van de
investeerders via financiële crowdfunding op 30 à 40 jaar ligt. Dit werd ook bevestigd in het
iMinds rapport omtrent crowdfunding waarin wordt beweerd dat een Vlaamse crowdfunder
gemiddeld 34 jaar is, hoogopgeleid, een hoog inkomen geniet en voornamelijk mannelijk is
(Evens, Coorevits, & Baccarne, 2014).
34
1.4 Complementariteit of concurrentie tussen business angel financiering en
equity crowdfunding afgeleid uit de literatuur
Uit de literatuur is af te leiden dat er op beide financieringsvormen hoofdzakelijk beroep wordt
gedaan gedurende de start-up en early stage fase van de levenscyclus van een onderneming.
Een logische vraag die rijst is of beide financieringsvormen complementair zijn dan wel elkaar
wegconcurreren, hetgeen ook de onderzoeksvraag betreft van dit werk. Doordat het gebruik
van crowdfunding pas later is doorgebroken werd in de financiële wereld vooral uitgekeken naar
het effect van de populariteit van crowdfunding op de aanwezigheid van business angels in het
financieringslandschap. Timothy C. Draper, een belangrijke venture capitalist en ook investeerder in Crowdfunder.com
en AngelList, verwelkomt het opkomende equity crowdfunding in de financiële wereld. Een
onderneming die gefinancierd wordt met behulp van equity crowdfunding heeft volgens hem
heel wat promotors, kleine beleggers die zelf het project doorlichten op mogelijk misbruik of
fouten, waardoor het als venture capitalist ‘veiliger’ wordt ook in de onderneming te investeren.
Hij ziet beide financieringsvormen dus eerder als complementair en bijgevolg niet als
substitutiegoederen. Enkele business angels en venture capitalisten zijn dan ook begonnen met
het integreren van equity crowdfunding in hun investeringsstrategie (Barnett, 2015).
Paige Craig, een belangrijke venture capitalist, is dezelfde mening toegedaan als Draper en
heeft als doelstelling om 10.000 business angels te activeren als crowdfunder en dit naast hun
activiteiten als business angel. Op deze manier investeren ze hun geld in een bredere waaier
van ondernemingen, naast de enkele ondernemingen waarin de BA actief is als investeerder
maar ook vaak bestuurder. Hij ziet equity crowdfunding groeien in samenwerking met venture
capital om zo een nieuw soort financiering te worden voor ondernemingen. Daarnaast beweert hij dat het combineren van de expertise van een venture capital
onderneming en het enthousiasme en de rijke ervaring van de ‘crowd’ kan leiden tot een goede
combinatie in het financieringslandschap (Barnett, 2015).
Toch wijst Craig ook op het feit dat deze combinatie niet is weggelegd voor elke ondernemer
die financiering zoekt aangezien sommige onder hen liever anoniem blijven. Daarnaast zijn er
ook VC’s die liever niet te veel prijsgeven en dus verkiezen om alleen te werken/investeren.
Bijgevolg is hij ervan overtuigd dat een VC nog steeds exclusieve deals zal maken zonder de
tussenkomst van crowdfunding. De echte winnaars van deze heel evolutie zijn de ondernemers
die alsmaar meer bronnen en kanalen van financiering toegereikt krijgen (Barnett, 2015).
35
Ook venture capitalist Simon Erblich (2012) stelde zich de vraag of de opkomst van
crowdfunding mogelijks de BA’s en VC’s uit de markt kan concurreren. Hij wees hierbij op het
feit dat de VC-markt de laatste jaren onder de verwachtingen presteert, ondanks het feit dat
heel wat kapitaal naar deze markt vloeit. De meerwaarde van het advies en de raad die men
krijgt wanneer men financiert aan de hand van BA’s wordt volgens hem alsmaar minder
belangrijk door de toenemende populariteit van crowdfunding. Desalniettemin is Erblich er niet
van overtuigd dat de opkomst van equity crowdfunding ten koste zal gaan van het gebruik van
VC en BA-financiering en wijst hierbij, net zoals Draiper en Craig, op de complementariteit van
de alternatieven. VC’s en BA’s moeten crowdfunding volgens deze VC’s niet zien als
concurrentie maar eerder als hulp en facilitator (Peterson , 2013).
Hornuf en Schwienbacher (2014) zijn echter een dubbele mening toegedaan. Volgens hen zijn
er wel degelijk bepaalde situaties waarin beide financieringsvormen als substituten tegenover
elkaar staan, en zal deze strijd gewonnen worden door crowdfunding. Toch benadrukken ze
ook dat er heel wat situaties zijn waarbij beiden complementair naast en met elkaar kunnen
bestaan. Het ontstaan van platformen waarbij beiden samenwerken zoals MyMicroInvest zijn
hier het bewijs van. Deze co-investeringen hebben heel wat voordelen: crowdfunders kunnen
beschikken over de financiële en leidinggevende capaciteiten die een BA bezit, terwijl BA’s van
hun kant dan weer grotere projecten kunnen financieren door het bijkomende kapitaal die door
crowdfunding wordt geïnvesteerd. Ook Ellen Lemaire van KBC Bolero Crowdfunding benadrukt
het voordeel van een combinatie (cf. infra). De mate waarin crowdfunders aanzien zullen worden als kleine BA’s hangt af van:
• de vereisten die de crowdfundingplatformen stellen omtrent minimale inbrengen;
• het soort contracten die wordt aangegaan door crowdfunders (Hornuf & Schwienbacher,
2014).
Indien crowdfunders de mogelijkheid hebben om kleine bedragen te investeren dan zullen ze
meer geneigd zijn om een gestandaardiseerd contract te aanvaarden waarbij de clausules voor
elke investeerder dezelfde zijn. Een contract op maat zou immers te veel administratieve kosten
meebrengen die bijlange niet opwegen tegen de relatief lage opbrengst die men kan verkrijgen
uit de kleine investering (Hornuf & Schwienbacher, 2014). Door gebruik te maken van dit onderscheid is het wel degelijk mogelijk een grens te trekken
tussen beide financieringsvormen. Crowdfundingplatformen kiezen voor een lage toegelaten
minimale inbreng om zo veel investeerders aan te trekken, waardoor gebruik gemaakt zal
worden van gestandaardiseerde contracten.
36
Business angels daarentegen investeren veel grotere bedragen en kunnen dus wel voordeel
doen aan aangepaste contracten aangezien hun potentiële winsten de administratieve lasten en
onderhandelingskosten overstijgen (Hornuf & Schwienbacher, 2014). Daarnaast zal ook de mate waarin de regulering inzake crowdfunding wordt versoepeld bepalen
of crowdfunding kleine BA’s worden. Vrijstellingen van registratie- en prospectusvereisten
werken de populariteit en concurrentie van crowdfunding in de hand (Hornuf & Schwienbacher,
2014). Reginald Vossen, algemeen directeur bij BAN Vlaanderen, wijst erop dat de nood aan een
business angel en/of een crowdfundingcampagne afhangt van de omstandigheden waarin de
onderneming zich bevindt. Op de business-to-business (B2B) markt zal de business angel
sowieso een dominante speler blijven op vlak van investeren in jonge ondernemingen, omdat
crowdfunding op deze markt moeilijk zal groeien aangezien de ondernemingen zich niet richten
tot de massa, oftewel de eindklant. Een potentiële crowdfunder, afkomstig uit de ‘massa’, zal
vaak pas investeren indien het goed of de dienst die je wil aanbieden als ondernemer hem
aanspreekt, en dus ook de massa aanspreekt (Vossen, 2015).
Vossen beweert daarnaast dat er alsmaar meer een beroep wordt gedaan op cofinanciering.
Deze evolutie is volgens hem geen toevalligheid, maar eerder het resultaat van een bewust
beleid dat BAN Vlaanderen voert: het aanbieden van een goede financieringsmix voor Vlaamse
ondernemingen (BAN Vlaanderen, 2016).
Wanneer business angels immers hulp krijgen van andere risicokapitaalverschaffers zoals
crowdfunders, wordt het voor die business angels immers mogelijk hun beschikbare middelen
te optimaliseren door deel te nemen in meer ondernemingen met telkens een lagere inbreng
dan wanneer zij alleen zouden handelen (BAN Vlaanderen, 2016).
BAN Vlaanderen denkt de opkomst van equity crowdfunding in Vlaanderen mee te kunnen
helpen ondersteunen door een crowdfundingcampagne te combineren met de deelname van
een business angel in een onderneming. De ervaring van een business angel zal namelijk een
boost geven aan de crowdfundingcampagne omdat crowdfunders liever zullen investeren in een
project dat reeds geëvalueerd is door een ervaringsdeskundige. De business angels halen op
hun beurt ook voordeel uit de crowdfundingcampagne omdat ze hierdoor hun visie bevestigd
zien in de markt (BAN Vlaanderen, 2016).
37
De toegevoegde waarde van een business angel mag volgens Triangle (2005) zeker niet
onderschat worden. Als 1 van de voornaamste redenen voor faillissementen wordt vaak de
onbekwaamheid van het management aangehaald. De business angel, zelf al jaren ervaring in
het management van een onderneming, is hierdoor dus de geknipte persoon om alles in goede
banen te leiden.
38
2 Empirische analyse
Ons onderzoek bestaat erin de drijfveren van een ondernemer te achterhalen omtrent de keuze
voor een bepaalde vorm van alternatieve financiering. Ons doel is te verklaren waarom een
bepaalde onderneming met haar specifieke kenmerken kiest voor (equity) crowdfunding dan
wel financiering met behulp van BA’s. Het gevoerde onderzoek heeft betrekking op de
Belgische markt.
Na het bestuderen van de bestaande literatuur trachten we de motieven van ondernemers die
gebruik gemaakt hebben van dergelijke financiering te achterhalen aan de hand van een
casebevraging1. Bijkomend hebben we interviews afgenomen van personen die actief zijn
binnen deze wereld van alternatieve financiering.
Voor het opstellen van onze vragen die vervat zitten in de casebevraging hebben we ons
gebaseerd op variabelen die ons belangrijk leken. Deze variabelen hebben we voornamelijk
gekozen op basis van reeds bestaande literatuur. Stuk voor stuk is het de bedoeling dat deze
ons meehelpen een profiel op te stellen van welk soort ondernemingen voor equity
crowdfunding dan wel voor business angel financiering kiezen. Vanuit de bekomen resultaten is
het de bedoeling conclusies te trekken wat betreft de keuze van een onderneming voor 1 van
beide financieringsvormen. Hieruit leiden we dan af of ze al dan niet concurrentieel of
complementair zijn aan elkaar.
2.1 Bespreking van de variabelen
2.1.1 Geslacht
De mate waarin het geslacht van de ondernemer een belangrijke factor is inzake de gekozen
financieringsmethode is relatief onbeschreven in de bestaande literatuur. Hoewel er heel wat
studies bestaan die beschrijven welk type mensen zich engageren om de rol van business
angel of crowdfunder op zich te nemen (cf. supra) is dit vanuit het standpunt van de
ondernemer eerder zeldzaam.
Door deze variabele op te nemen proberen we met andere woorden te achterhalen of een man
andere financieringsmethodes verkiest dan een vrouw, gelet op het feit dat andere variabelen
zoals leeftijd, sector en investeringsomvang dezelfde zijn. Ook hier ligt de focus weer op de 2
onderzochte financieringsmethodes en of het geslacht een impact heeft op een eventuele
voorkeur voor de ene financieringsmethode boven de andere. 1 De vragenlijst die de basis vormt van de casebevraging is te vinden in bijlage 1.1.
39
2.1.2 Leeftijd
Net zoals het geslacht van de ondernemer is ook de leeftijd en de mate waarin deze een rol
speelt in de gekozen financieringsmethode zo goed als onbeschreven in de bestaande
literatuur.
Het feit dat crowdfunding een relatief jong fenomeen is die daarenboven gebruik maakt van het
internet zou als logisch gevolg kunnen hebben dat het vooral jonge ondernemers zijn die hier
dan ook van gebruik maken.
Het in contact komen met een business angel vraagt heel wat meer moeite omdat BA’s vaak
liever anoniem blijven. Dit kan jonge ondernemers afschrikken omdat deze een vluggere
methode verkiezen. Een meer mature ondernemer (die vaak niet aan z’n proefstuk toe is) kent
de manier van contact leggen met een BA vaak beter.
Uit deze zelfgemaakte redenering voorafgaand aan ons onderzoek veronderstellen wij dan een
duidelijk leeftijdsverschil te zien tussen vragers van beide soorten financiering.
Het opnemen van de variabele ‘leeftijd’ maakt het mogelijk deze veronderstellingen bevestigd te
zien in de realiteit.
2.1.3 Fase in de levenscyclus van een onderneming
Volgens Petch (2016) bestaan er 5 fases in de levenscyclus van een onderneming.
Een eerste fase is de zaai- en ontwikkelingsfase. In deze fase bestaat de onderneming nog niet
op papier, maar is het idee erachter wel reeds volledig uitgewerkt. Het is van belang om in deze
fase voldoende advies en meningen te verzamelen om het businessplan te optimaliseren.
Verder onderzoek en ontwikkeling kan nodig zijn vooraleer er sprake is van een potentieel
winstgevende onderneming.
In de start-up fase is het idee reeds ontwikkeld tot het niveau waarop het gecommercialiseerd
kan worden. Het is tevens ook de meest risicovolle fase omdat de beslissingen die in dit
stadium worden genomen bepalend zijn voor de komende jaren. Een foute beslissing kan fataal
zijn.
De derde fase is de groeifase. Wanneer men in deze fase terecht komt zou er reeds sprake
moeten zijn van positieve kasstromen en zouden er eventueel al (lage) winsten gegeneerd zijn.
Vervolgens belandt een onderneming in de expansiefase. In deze fase is er een routine
opgebouwd waardoor alles vlot verloopt en de onderneming haar plaats verdiend heeft in de
industrie.
40
In deze fase zou de ondernemer kunnen beginnen denken aan eventuele uitbreiding van de
aangeboden producten/diensten of aan een uitbreiding van de markt. Bijkomende financiering
kan nodig zijn om deze uitbreidingsplannen te realiseren.
De laatste fase, de maturiteitsfase, is de fase waarin de onderneming volgroeid is. De winsten
zijn jaar na jaar stabiel en in deze fase heeft de ondernemer de keuze. Ofwel probeert hij een
verdere groei te realiseren, vaak gerealiseerd door bijkomende externe financiering en dus
risico, ofwel kiest hij ervoor het bedrijf te verkopen.
Ramadani (2008) stelt dat een groot deel van de business angels voorkeur biedt aan het
investeren in seed stage, start-up stage of early stage ondernemingen. Als mogelijke verklaring
waarom business angels vaak early stage financing of rapid expansion verkiezen haalt hij aan
dat dit de fase is waar hun impact het grootst is en waar de investeerders een belangrijke en
actieve rol kunnen spelen. Andere business angels prefereren dan weer seed of start-up
ondernemingen met als mogelijke drijfveer de uitdaging die daarmee gepaard gaat.
Wetzel (1981) deed begin jaren ‘80 reeds onderzoek naar welke fases van de levenscyclus het
meest business angels aantrokken. In zijn onderzoek onderscheidde hij vijf verschillende fases.
De eerste fase betreft de uitvinders van nieuwe, innovatieve technologieën die op zoek zijn naar
financiële middelen om hun ideeën te bekostigen. De tweede fase zijn de start-ups. In deze
fase is het product of de dienst nog in de ontwikkelingsfase. In de derde fase worden
ondernemingen infant firms genoemd. Dit zijn bedrijven die nog geen jaar bestaan op het
moment van definiëren en dus nog niet winstgevend zijn. De vierde fase beslaat de
ondernemingen die tussen de één en vier jaar oud zijn (young firms). Zij bevinden zich in een
periode van snelle groei. De laatste fase zijn de established firms; reeds gevestigde waarden
die een snelle groei kennen waardoor externe middelen aangewend moeten worden om deze
groei te kunnen financieren.
Zoals reeds gezien in de studie van Ramadani (2008), blijkt ook uit het onderzoek van Wetzel
(1981) dat business angels het meest interesse tonen in start-ups, infant firms en young firms.
De established firms daarentegen trekken minder de aandacht van de angel investors. Mogelijk
verklaringen hiervoor kunnen zijn dat in de beginfases van een onderneming de impact van
business angels het grootst is. In deze fases is er veel nood aan kennis en expertise van meer
ervaren mensen uit het vak en dus komen business angels hier vaak goed van pas.
41
Ook equity crowdfunding vindt voornamelijk plaats bij ondernemingen die zich in de start-up
fase bevinden. Zoals reeds besproken in de literatuurstudie probeert equity crowdfunding,
samen met business angel financiering, een oplossing te bieden voor de equity gap waar
starters mee geconfronteerd worden. Doorheen de literatuurstudie komt hiervan voldoende
bewijs aan bod.
Desalniettemin wordt er ook beroep gedaan op business angel financiering of equity
crowdfunding door ondernemingen die reeds jaren actief zijn en zich dus reeds in een ander
later stadia bevinden (European Investment Fund, 2016). Dit komt vaak voor wanneer een
onderneming een bijkomende investering wil doen, waarvoor ze binnen de traditionele
financieringskanalen geen steun vindt. Vaak is dit het geval voor een investering die niet
volledig binnen de huidige activiteiten van de ondernemingen valt of te revolutionair is en dus
voor de bank onvoldoende waarborgen biedt tot terugbetaling. De onderneming is dus
genoodzaakt andere vormen van financiering te zoeken. Hierbij moet wel worden opgemerkt
dat ondernemingen soms wel kans maken op bankfinanciering, ook al is de investering
waarvoor krediet werd aangevraagd te risicovol. De verklaring hiervoor is dat bestaande
ondernemingen soms reeds een lening hebben bij de financiële instelling die correct wordt
terugbetaald of bijna is afgelost, en een bijkomende financiering dus wordt toegestaan door de
bank omwille van de goede relatie tussen beide partijen.
Een voorbeeld van de financiering van een investering in een later stadium van de levensloop
van een onderneming is de bouw van een bierpijplijn met behulp van (reward-based)
crowdfunding door brouwerij De Halve Maan uit Brugge (De Tijd, 2016).
De banken vonden deze investering te risicovol en wilden dus niet meestappen in het project.
Door gebruik te maken van crowdfunding is de brouwerij er toch in geslaagd de financiering
rond te krijgen. Daarenboven hebben ze heel wat naambekendheid gecreëerd in zowel binnen-
als buitenland.
Door deze variabele op te nemen in ons onderzoek willen we onderzoeken of beide
financieringsvormen dezelfde soort bedrijven aantrekken wat betreft de maturiteit van de
onderneming. We vermoeden echter van wel.
42
2.1.4 Sector
De mate waarin de sector waarbinnen de onderneming actief is (of zal zijn) bepalend is voor de
voorkeur inzake financieringsmethode kan een belangrijke bevinding zijn. Uit het rapport van
Massolution (2015) blijkt dat technologie en ondernemerschap, sociale doelen, de kunst- en
filmsector, de vastgoedsector en ten slotte de muzieksector de belangrijkste segmenten zijn
waarbinnen crowdfunding actief is.
Uit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie blijkt dat business angels op
Europees niveau dan weer voornamelijk actief zijn binnen de ICT, biotechnologie en
gezondheidssector (Centre for strategy & evaluation services, 2012).
Uit de resultaten van het onderzoek van De Baets (2006) blijkt dat Belgische business angels
voornamelijk interesse tonen voor de sector van de business services, namelijk 40,7%. Ook
hoogtechnologische bedrijven zijn populair wat betreft het aantrekken van business angels.
2.1.5 Betrokken partijen bij de financiering
Een ondernemer doet vaak beroep op meer dan 1 bron van financiering bij de opstart van een
nieuw project of een nieuwe onderneming. Het aanboren van meerdere financieringsbronnen
kan de onderneming vaak meer financiering opleveren zonder grote nadelen te ervaren.
Een eerste voorbeeld is de combinatie van een banklening samen met een equity
crowdfundingcampagne. De ondernemer moet in dit geval niet veel eigendomsrechten afstaan
aan investeerders aangezien de bank geen participatie wenst en dus enkel de crowdfunders
moeten gecompenseerd worden met aandelen. Aangezien het opgehaalde bedrag met
crowdfunding vaak kleiner is dan de banklening behoudt de ondernemer dus het grootste deel
van de aandelen. De ondernemer is er dus in dit geval in geslaagd meer financiering op te
halen dan aanvankelijk mogelijk was indien hij enkel vasthield aan de klassieke
bankfinanciering. Door dit op te nemen in ons onderzoek kan er worden nagegaan wat de
meest gebruikte combinaties zijn van cofinanciering.
43
2.1.6 Investeringsomvang
Een ondernemer wordt van bij het begin geconfronteerd met het financieringsvraagstuk: wat
wordt de verhouding tussen eigen en vreemd vermogen? Het bepalen van de optimale
kapitaalstructuur is voor elke onderneming verschillend, aangezien elke onderneming bepaalde
karakteristieken heeft die uniek zijn en die de optimale kapitaalstructuur mee bepalen
(Aernoudt, 2012).
Wanneer een business angel betrokken wordt bij een financiering dan neemt deze deel in het
eigen vermogen van de onderneming en ontstaat er dus een schuld van de onderneming ten
opzichte van de business angel, die dan aandeelhouder is. Gemiddeld investeren business
angels tussen de € 25.000 en € 250.000 per project (BAN Vlaanderen, 2017).
Ook bij het gebruik van equity crowdfunding wordt het eigen vermogen aangezuiverd met de
inbreng van de crowdfundingcampagne. Elke investeerder die deelgenomen heeft aan de
campagne wordt dan aandeelhouder, hoe klein zijn of haar inbreng ook is.
De meeste ondernemers echter, staan weigerachtig tegenover het afstaan van
aandeelhouderschap aan vreemde investeerders. De investeringsomvang van de business
angel financiering of de equity crowdfunding financiering ten opzichte van het totale eigen
vermogen is van belang om na te gaan hoe groot de inbreng is van vreemde investeerders.
Deze variabele moet samen met voorgaande variabele geanalyseerd worden zodat een goed
beeld kan geschetst worden van de kapitaalstructuur.
2.1.7 Bereidheid tot het afstaan van een meerderheidsparticipatie
Uit verscheidene onderzoeken uitgevoerd in het verleden door onder andere Tymes & Krasner
(1983), Robert J. Gaston (1989) & Harrison & Mason (1992) blijkt dat het merendeel van de
business angels geïnteresseerd is in een minderheidsparticipatie. Ook de studie van Coveney &
Moore (1998) bevestigt de resultaten voortkomend uit bovenstaande studies. Volgens Tymes &
Krasner (1983) zou het nemen van een minderheidsparticipatie een stimulus zijn voor de
motivatie & creativiteit van de ondernemer. De ondernemer beschikt dan immers over meer
bewegingsruimte in zijn eigen onderneming en kan zijn eigen krijtlijnen uittekenen en finale
beslissingen blijven nemen.
44
Het feit dat het merendeel van de business angels dus liever een minderheidsparticipatie
verkiest, speelt ook in het voordeel van de ondernemer die een beroep doet op een angel
investeerder. Geen enkele ondernemer geeft namelijk graag zijn bedrijf uit handen.
Bij een crowdfundingcampagne beslist de ondernemer zelf hoeveel geld hij precies wil ophalen.
Zoals hiervoor reeds gezegd zal de ondernemer zodoende geen dergelijk groot bedrag ophalen
dat hij zijn meerderheidsbelang zou verliezen.
2.1.8 Het belang van de investeringsachtergrond van de investeerder
Ondernemers die een goed idee hebben voor het oprichten van een nieuwe onderneming
hebben daarom niet altijd voldoende ondernemerschap in hen om dit idee ook goed uit te
werken tot een bloeiende onderneming. Dergelijke ondernemers die opteren voor externe
financiering kunnen baat hebben bij het aantrekken van financiers met een zekere ervaring, die
deze ook delen. Op deze manier wordt de onderneming geholpen in haar ontwikkeling en leert
de ondernemer in tussentijd ook bij van de financier, wat de onderneming in haar totaliteit en
dus alle stakeholders ten goede komt.
Ondernemers die denken reeds voldoende kennis te hebben omtrent ondernemerschap en het
managen van een bedrijf zullen minder belang hechten aan de achtergrond van hun financiers
en halen deze louter aan boord voor hun financiële inbreng, en dus niet voor hun eventuele
ervaring. Hoewel zowel business angels als crowdfunders de ondernemer met advies en
ondersteuning kunnen bijstaan is dit bij business angels veel meer uitgesproken. Equity
crowdfunders zijn immers niet altijd ervaringsdeskundigen, terwijl dit bij business angels wel het
geval is (BAN Vlaanderen, 2017).
2.1.9 Return on investment (ROI)
Volgens Craig Peterson (2016) van Growthfunders, een UK equity crowdfunding en co-
investeringsplatform, is de return on investment sterk afhankelijk van de gevolgde strategie van
de investeerder. Peterson (2016) haalt twee voorbeelden aan, waarbij in het ene voorbeeld de
business angel over een portfolio van zes ondernemingen beschikt en waarbij hij/zij een sterke
hands-on aanpak hanteert. Met deze strategie hoopt de investeerder dat minimum drie van de
zes investeringen slagen en dat ze op deze manier een overall return van minimum 20%
behalen.
45
Een andere strategie kan zijn dat de business angel kleine bedragen investeert in een 10-tal
ondernemingen waarbij ze een meer hands-off aanpak toepast en dus minder betrokken is bij
het bestuur van de ondernemingen. Hier verwacht men dat één onderneming een vliegende
start neemt en twee ondernemingen het gemiddeld doen. Bij deze strategie wordt uitgegaan
van de hypothese dat de opbrengsten gegenereerd door de succesvolle bedrijven, de verliezen
compenseren die gegenereerd worden door de zeven “mislukte” investeringen. In de laatste
strategie komt duidelijk het concept hoog risico/hoge return naar voren. Dit wordt vaak
beschouwd als de algemene regel en toont ook veel gelijkenissen met de strategie van een
equity crowdfunder, die meestal ook in meerdere projecten tegelijk investeert in de hoop dat er
enkele slagen en genoeg rendement genereren om de mislukte investeringen te compenseren.
In 1992 werd door Harrison & Mason reeds onderzoek gedaan naar de verwachte
minimumrendementen van business angels in Groot-Brittannië. Ook hier is sprake van de
algemene regel ‘Hoe hoger het risico, hoe hoger het verwacht rendement’. Dit verklaart waarom
investeren in ondernemingen in start-up fase, hogere verwachte rendementen hebben dan
bijvoorbeeld investeringen in established firms. Harrison & Mason (1992) vonden voor start-ups
een verwacht rendement van 40%, terwijl dit bij established firms slechts 25% was. Ook Robert
J. Gaston (1989) deed onderzoek naar de minimumrendementen die business angels
nastreven. Uit zijn studie bleek dat het gemiddelde jaarlijkse percentage in de Verenigde Staten
22% bedraagt. Hieruit concludeerde Gaston (1989) dat de rendementseisen van business
angels eerder aan de lage kant zijn.
Een belangrijke kanttekening die gemaakt dient te worden is echter dat naast financiële
opbrengsten, een business angel ook belang hecht aan niet-financiële opbrengsten. Niet-
financiële opbrengsten kunnen zijn het ontwikkelen van nieuwe technologische producten die
nuttig kunnen zijn voor de maatschappij, het creëren van meer werkgelegenheid, steun aan
buitenlandse ondernemers, enz. (Wetzel, 1981)
Bij een equity crowdfundingcampagne is het financieel rendement de belangrijkste motivatie
van investeerders (Dull Consulting, 2017). Het rendement die een crowdfunder verwacht
verschilt echter van dat van een business angel (Peterson, 2016). Bottiglia en Pichler (2016)
verduidelijken deze stelling door te beweren dat business angels op zoek gaan naar sneller
groeiende start-ups die als gevolg ook een hoger falingsrisico hebben. Bij de equity
crowdfunders zijn de start-ups waarin geïnvesteerd wordt minder risicovol, waardoor het
rendement lager zal uitvallen. Dit rendement kan op 2 manieren behaald worden. Ten eerste
kan de investeerder een dividend ontvangen. Dit moet echter gerelativeerd worden aangezien
equity crowdfunding bijna uitsluitend wordt gebruikt bij start-ups en deze in hun eerste
46
levensjaren geen financiële ruimte hebben om een dividend uit te keren. Op lange termijn kan
een crowdfunder wel een dividend verwachten indien de onderneming uitgroeit tot een gezond
en solvabel bedrijf. Toch is het vaak niet het dividendrendement waar de investeerders naar op
zoek zijn (Pricco, 2014).
De crowdfunder hoopt vooral een stijging van de aandelenwaarde te zien en zo de mogelijkheid
te krijgen de aandelen te verkopen op de secundaire markt aan een betere prijs dan dat hij ze
gekocht heeft. Het beste scenario voor de crowdfunder is natuurlijk een beursgang van het
bedrijf, ook wel een initial public offering (IPO) genoemd, waarbij iedereen het recht krijgt de
aandelen te kopen en de prijs dus vaak de hoogte in schiet indien de onderneming als
veelbelovend wordt aanzien.
Investeringsanalist Joseph Hogue (2017) beweert, in tegenstelling tot wat hierboven is
beschreven, dat de rendementen voor equity crowdfunders kunnen worden vergeleken met
deze van business angels. Hij baseert zich hierbij op een studie van Willamette University
(Wiltbank & Boeker, 2007). Deze studie toont aan dat 35% van de start-up investeringen
rendementen bieden van 1 tot 5 keer de begininvestering.
Door deze variabele op te nemen proberen we na te gaan hoeveel rendement de ondernemer
dacht te kunnen aanbieden aan de investeerders vooraleer de investeringen werden voldaan.
Op deze manier proberen we te achterhalen of een ondernemer zijn keuze tussen beide
financieringsmethodes mee laat bepalen door het rendement dat hij denkt te kunnen bieden.
2.1.10 Exit-strategie Een goede exit strategie is voor een business angel 1 van de meest belangrijke aspecten
alvorens hij in een investering stapt. Goeie business angels denken al van bij de eerste
ontmoeting met de ondernemer aan een optimale exit strategie (Hudson, 2014). Een optimale
exit voor de business angel komt voor wanneer de onderneming een beursgang doet of
wanneer ze overgenomen wordt aan goede voorwaarden.
Ook voor de crowdfunders is een goede doordachte exit strategie niet overbodig.
Echter, door deze variabele op te nemen in de casebevraging gericht naar de ondernemers en
dus niet naar de investeerders proberen we te achterhalen of de ondernemer wel op de hoogte
is van de eventuele exit strategie(ën) van de investeerder(s).
47
2.2 Resultaten casebevraging Om antwoorden te bekomen van de ondernemers hebben we gebruik gemaakt van op
voorhand opgestelde vragenlijsten. Zowel korte vragen als uitgebreidere open vragen kwamen
aan bod. Door de ondernemer bij elke vraag telkens de mogelijkheid aan te bieden bijkomende
uitleg en bijkomende informatie te geven liet dit ons toe de teruggezonden documenten te
behandelen als individuele cases. Dit gaf ons de kans dieper in te gaan op de antwoorden die
de ondernemers ons gaven en hun bijkomende informatie op degelijke manier te verwerken.
We hadden de vragen op voorhand zowel opgesteld in het Nederlands als in het Frans om
zodoende het volledige Belgische financieringslandschap te betrekken in ons onderzoek,
m.a.w. zowel Vlaamse als Waalse ondernemingen komen aan bod.
2.2.1 Business angels
Het merendeel (83%) van de deelnemers van onze casebevraging waren mannen. De
gemiddelde leeftijd van de ondernemers ten tijde van de BA-financiering was 36jaar. De
minimale leeftijd was 28 jaar en de maximale leeftijd 47. Wat de sectoren betreft, zien we dat de
bedrijven actief zijn in de IT-sector, textielsector, technologische sector en milieu-(duurzame)
sector.
De eerste vraag van de casebevraging ging na wat de bepalende factoren waren voor het al
dan niet kiezen voor business angel financiering. Een antwoord die vaak terugkeerde was, dat
er naast financiële middelen, ook nood was aan extra ervaring. Het feit dat business angels
meedenken met de ondernemers en een zekere input geven werd beschouwd als belangrijkste
motivator voor het kiezen van deze financieringsvorm.
De bedrijven waren voornamelijk op zoek naar ‘smart money’, wat betekent dat naast de
financiële toegevoegde waarde ook de niet-financiële toegevoegde waarde zoals de extra
contactpersonen en het netwerk van de business angel van belang zijn.
De tweede vraag peilde naar de maturiteit van de onderneming en in welke fase van de
levenscyclus deze zich bevond ten tijde van de BA-financiering. Het merendeel van de
ondervraagde ondernemingen bevond zich in de start-up fase, slechts enkele in de
expansiefase. Dit is ook in overeenstemming met wat de literatuur reeds deed vermoeden.
Business angels zijn vooral geïnteresseerd in ondernemingen die zich in de eerste levensjaren
bevinden. Deze levensfase biedt voor de BA het meeste uitdaging en het is ook de fase waarin
hun impact het grootst is, dit werd ook bevestigd door ons onderzoek.
48
De derde vraag was een vraag omtrent co-investeren en welke andere kapitaalverschaffers nog
betrokken waren bij de financiering van de onderneming.
Uit antwoorden op deze vraag bleek dat er zelden gebruik werd gemaakt van enkel angel
financiering. In alle cases was er sprake van cofinanciering waarbij 40 à 50% van het
opgevraagde kapitaal verstrekt werd door business angels. Vaak werd die BA-financiering
gecombineerd met bankleningen of overheidssubsidies. In één case werd zowel gebruik
gemaakt van business angel financiering als van equity crowdfunding. In deze case werd
ongeveer 65% verstrekt a.d.h.v. formeel risicokapitaal, 5% equity crowdfunding, 10%
overheidssubsidies en 20% BA-financiering. Dit is een mooi voorbeeld van de
complementariteit die bestaat tussen de verschillende financieringsmethodes.
Wat de investeringsomvang van de BA-financiering betreft zagen we dat 60% van de
geïnvesteerde bedragen zich binnen het interval van € 75.000 en € 174.999 bevonden. De rest
van de ondernemingen ontvingen een bedrag tussen de € 175.000 euro en € 349.999 euro. In
geen enkel geval was er sprake van een bedrag boven de € 350.000.
Hoewel de ondernemers openstonden voor een business angel en ze er zich dus van bewust
waren dat een deel van de aandelen terecht zou komen bij een derde partij, wil echter niet
zeggen dat ze ook bereid waren een meerderheidsaandeel af te staan. Voor alle ondernemers
die deelnamen aan ons onderzoek was dit uitgesloten. De belangen van beide partijen botsten
echter niet aangezien we reeds in literatuurstudie en bij de bespreking van de variabelen
aanhaalden dat ook business angels zelden geïnteresseerd zijn in een
meerderheidsparticipatie.
Bij het peilen naar de mate waarin de ondernemers het belangrijk achtten iemand aan boord te
nemen die enige ervaring heeft in het vak en hen dingen kan bijbrengen waren de ondernemers
het er unaniem over eens dat dit van groot belang is. In alle cases was dit dan ook een
bepalende factor voor het kiezen van business angels. Hieruit kunnen we dan ook afleiden dat
dit een van de grootste troeven is wat betreft deze financieringsvorm.
In vraag 7 werd er gepeild naar de return on investment dat de onderneming haar investeerders
kon bieden. In 60% van de gevallen werd een rendement geboden tussen de 15% en de 30%.
Slecht in één geval was er sprake van een rendement boven de 30%.
Dit is iets lager in vergelijking met literatuur, waar de return on investment van start-ups 40%
was.
49
In vraag 8 werd nagegaan of er op voorhand afspraken werden gemaakt rond een bepaalde
exit-strategie. Hier waren de antwoorden eerder 50/50 verdeeld. In enkele gevallen kregen we
het antwoord dat er geen sprake was van een vooraf bepaalde exit-strategie omdat de
investering eerder met een lange termijnvisie bekeken wordt. In andere gevallen werd er op
voorhand wel nagedacht over een exit-strategie of waren ze zich er wel van bewust maar
werden er niet per se concrete afspraken rond gemaakt. In het laatste geval waren beide
partijen zich wel bewust dat er op termijn een exit zou gerealiseerd worden, eventueel door het
zelf inkopen van de aandelen door de ondernemer of door het verkopen van de aandelen aan
een derde partij, maar was dit geen must om dit reeds in het contract op te nemen.
Op het einde van onze bevraging werd ook steeds gepolst naar de mening van de ondernemers
omtrent bepaalde financieringsvormen en wat voor hen voor- of nadelen kunnen zijn. We
vroegen hen of ze tevreden waren over de door hen gekozen financieringsmethode, wat zij
beschouwen als voor- en nadelen en wat volgens hen de voor- en nadelen zijn van de andere
methode (BA of eCF naargelang de door hen gebruikte methode). Op deze manier kregen we
ook een zicht op het beeld dat ondernemers hebben over de verschillende methodes en welke
percepties er spelen.
Als voordelen van BA-financiering werd vanzelfsprekend de ervaring en expertise aangehaald.
Ook de extra ondersteuning die BA’s kunnen bieden wordt als een groot pluspunt beschouwd.
Met extra ondersteuning bedoelde men vooral het bijstaan met raad en daad, gedachten
uitwisselen en het feit dat de BA voor vele ondernemers vaak een soort van klankbord kan zijn.
Hiermee gepaard gaat de grote betrokkenheid en het nauwe contact met de financiers, die vaak
als een soort van ‘mentor’ functioneren. Belangrijk is hierbij echter wel de goede
verstandhouding tussen beide partijen. Zowel ondernemers als investeerder(s) moeten elkaars
mening aanhoren en elkaar respecteren. Enkel zo kan er sprake zijn van een goede
samenwerking.
Daarbij komt dat het aan boord nemen van een business angel een extra boost kan geven aan
de onderneming aangezien zij zaken anders gaan benaderen. Vaak is het mogelijk een snellere
groei te verwezenlijken door een andere, professionelere aanpak. Het schept ook meer
vertrouwen naar banken en andere investeerders toe, wat vaak nieuwe deuren opent voor extra
financiering.
50
Alle ondervraagde ondernemers waren enthousiast over hun keuze wat betreft BA-financiering
en zouden dezelfde keuze maken moesten ze opnieuw voor de beslissing staan. Het enige
nadeel dat aangehaald werd door de ondernemers was dat er uiteraard rekening moet
gehouden worden met een extra mening/visie en dat dit niet altijd eenvoudig is, maar zoals
hierboven reeds vermeld en zoals bevestigd door de ondernemers wordt dit niet echt als een
nadeel beschouwd op voorwaarde dat er tussen beide partijen sprake is van een goede
verstandhouding.
2.2.2 Equity crowdfunding
De ondernemers die gebruik gemaakt hebben van equity crowdfunding waren allemaal
mannen. De gemiddelde leeftijd van de respondenten ten tijde van de financieringsronde was
32 jaar, met een minimum van 28 jaar en een maximum van 36 jaar. Op basis van deze
resultaten kunnen we dus stellen dat het vooral jonge ondernemers zijn die gebruik maken van
equity crowdfunding. Alle respondenten gaven daarnaast ook aan dat ze de verkregen fondsen
hebben gebruikt voor het oprichten van hun onderneming, wat een bevestiging is van hetgeen
in de bestaande literatuur beweerd wordt, namelijk dat het vooral een financieringsmethode is
die gebruikt wordt voor start-ups.
De ondernemingen waarvoor geld werd opgehaald zijn actief in de cultuur-, textiel-, en
technologische sector.
De motieven van de ondernemers omtrent de keuze voor equity crowdfunding zijn niet
eenduidig. Daar waar de ene kiest voor equity crowdfunding omdat bankfinanciering
ontoereikend bleek, koos de andere voor deze vorm van financiering omwille van de
bijkomende publiciteit die een crowdfundingcampagne met zich meebrengt. Ook de
mogelijkheid tot het gebruik van equity crowdfunding als groeikapitaal voor de onderneming
werd in één case aangehaald als argument.
De resultaten omtrent de vraag naar eventuele cofinanciering blijken in dezelfde lijn te liggen als
de resultaten van de bevragingen bij ondernemers die een beroep gedaan hebben op business
angel financiering. Geen enkele onderneming heeft enkel en alleen een beroep gedaan op
equity crowdfunding, maar heeft steeds gecombineerd met heel wat andere manieren van
financiering. Het aandeel equity crowdfunding ten opzichte van het totale kapitaalbedrag dat
werd opgehaald ter financiering van de onderneming schommelt tussen de 30% en 40%.
Slechts 1 onderneming maakte naast equity crowdfunding ook gebruik van bankfinanciering
(4% van totaal opgehaalde bedrag).
51
De totale investeringsomvang waarnaar gepolst wordt in vraag 4 lag bij alle respondenten
tussen de € 75.000 en € 174.999. Er werden dus geen bedragen opgehaald boven de
€ 174.999, wat wel het geval was bij BA-financiering.
De ondernemers gaven een eenduidig antwoord op de vraag in welke mate ze bereid waren
een meerderheidsparticipatie af te staan. Voor alle ondernemers was dit uitgesloten. De
ondernemers willen dus enkel een beroep doen op externe kapitaalverschaffers indien deze
geen meerderheidsparticipatie eisen. Het beslissingsrecht over hun eigen opgerichte
onderneming is voor deze ondernemers van groot belang en ze staan dus niet open voor een
eventuele meerderheidsparticipatie van externen, ook al zou dit aan zeer goede voorwaarden
gebeuren. De ondernemers gaven dan ook vrijwel allemaal aan dat dit een bepalende tot zeer
bepalende factor was in hun keuze voor equity crowdfunding.
Opmerkelijk bij vraag 6 was dat de ondernemers, hoewel ze een beroep doen op equity
crowdfunding en dus geen ‘verplichte’ expertise of ervaring verlangen van de crowdfunders, het
toch van belang vinden dat de investeerders/crowdfunders een ondernemingsachtergrond
hebben. De ondernemers hopen dus wel feedback en ideeën te ontvangen van de
crowdfunders. Ze verlangen dus met andere woorden dat de crowdfunders handelen als kleine
business angels die hun expertise meedelen, maar dan zonder de inmenging en het
beslissingsrecht die een business angel verkrijgt door zijn investering.
De return on investment (ROI) die de ondernemers konden bieden lag bij bijna zo goed als alle
ondernemers tussen de 0% en 5%. Ook de ondernemers, hoe zelfzeker ze ook zijn van hun
project, weten maar al te goed dat een investering via crowdfunding een risicovolle operatie is
waarbij het rendement 0% of zelfs negatief kan zijn indien de onderneming in faling gaat en u
als investeerder uw geïnvesteerde geld in rook ziet opgaan. Dit wordt dan ook bevestigd in de
literatuur waar vaak wordt gewezen op de risico’s die gepaard gaan met equity crowdfunding
(Racquet, 2017).
Op de vraag naar de ondernemers toe of hun investeerders bij aanvang een exit-strategie
hadden zijn de antwoorden niet eenduidig. De ene ondernemer beweert dat de equity
crowdfunders hem niet op de hoogte hadden gebracht van eventuele exit plannen, terwijl de
andere wel op de hoogte was van de exit-strategie van zijn investeerders. Een algemene
conclusie valt dus niet te maken omtrent deze vraag. ArtAssistant, een start-up wiens naam wel
vermeld mocht worden, had wel degelijk een exit-strategie voorzien voor haar investeerders. De
CEO, Alexander Tuteleers, heeft de intentie alle aandelen terug te kopen binnen de 4 à 8 jaar.
Meer info omtrent ArtAssistant vindt u in het samengevat interview.
52
Bij het vragen naar hun tevredenheid omtrent de gekozen alternatieve financieringsmethode,
waren de antwoorden ‘neutraal’ tot ‘tevreden’. De nadelen die de ondernemers hebben ervaren
door gebruik te maken van equity crowdfunding wegen vaak niet op tegen de voordelen die
equity crowdfunding met zich meebrengt. De nadelen die aangehaald werden zijn enerzijds het
vele werk dat kruipt in het opstarten van een campagne, anderzijds de kostprijs. Equity
crowdfunding blijft ontegensprekelijk een vorm van risicokapitaal waarvoor de kost voor de
ondernemer hoger oploopt dan indien hij de optie had zich te financieren via een traditioneel
financieringskanaal. De negatieve blootstelling naar de buitenwereld toe indien het minder goed
gaat in de onderneming mag ook niet onderschat worden. De mediacampagne die gepaard
gaat met de oproep naar investeerders kan zowel in het voordeel als in het nadeel spelen.
Wanneer de zaken fout lopen is de kans groter dat dit ook naar buiten wordt gebracht. Dit zorgt
voor extra druk bij de ondernemers om goed te presteren en zo de negatieve media-aandacht
te vermijden.
Een extra voordeel dat aangehaald werd, naast de publiciteit en marketing, is de
aandeelhoudersstructuur. Immers indien gewerkt wordt met KBC Bolero Crowdfunding, worden
alle investeerders onder gebracht in een cvba, op deze manier behoudt de ondernemer het
beslissingsrecht.
2.2.3 Vergelijking Voor we onze casebevraging aanvingen maakten we reeds de veronderstelling dat er een
leeftijdsverschil zou zijn tussen de ondernemers die een beroep doen op business angel
financiering en deze die gebruik maken van equity crowdfunding. Dit werd bevestigd door de
literatuur en ook uit onze resultaten blijkt wel degelijk dat Belgische ondernemers die gebruik
maken van business angel financiering gemiddeld iets ouder zijn. Echter, door de relatief lage
responsgraad is het moeilijk deze vaststelling te veralgemenen, maar dat neemt niet weg dat
het een goede indicatie is van de situatie in België
Beide financieringsmethodes worden in heel wat verschillende sectoren gebruikt, zo hebben ze
bijvoorbeeld allebei hun weg gevonden naar de technologische sector. Het is dan ook
vanzelfsprekend te stellen dat ze in elkaars vaarwater terecht komen op sectoraal vlak.
Het is wel degelijk mogelijk dat er sectoren zijn waarin meer een beroep wordt gedaan op de
ene financieringsmethode dan op de andere, maar op basis van onze resultaten kunnen we
daar geen uitsluitsel over geven.
53
Ondernemers die kiezen voor business angel financiering hebben hiervoor een éénduidig
motief: ze doen dit omwille van de extra ervaring die een business angel bezit, maar ook
omwille van het adressenboekje en het netwerk van de business angel. Bij de ondernemers die
een beroep doen op equity crowdfunding spelen er verschillende motivaties een rol. De ene
doet het uit noodzaak, de andere omwille van de publiciteit. Het verschil in motivatie tussen
ondernemers die een beroep doen op een verschillende vorm van financiering betekent dat we
op basis van deze variabele kunnen stellen dat er geen directe concurrentie is tussen beide.
Beide financieringsvormen vinden we het vaakst terug bij ondernemingen die zich in de start-up
fase bevinden, en dit omwille van de reeds besproken equity gap waarop zowel business angel
financiering als equity crowdfunding een antwoord proberen te bieden.
Alle deelnemende ondernemers lieten weten dat ze een beroep gedaan hebben op meerdere
vormen van financiering, zowel traditionele als alternatieve vormen. Cofinanciering is steeds het
geval, omdat het geld dat kan worden opgehaald met equity crowdfunding of business angel
financiering onvoldoende is om de onderneming op een gezonde manier op te richten. Een
beroep doen op zowel eCF als BA-financiering is ook mogelijk, hetgeen we ook hebben kunnen
vaststellen in ons onderzoek.
Alle ondernemers die een beroep deden op equity crowdfunding haalden hiermee tussen de
€ 75.000 en de € 174.999 op, net zoals 60% van de ondernemers die gebruik gemaakt hebben
van business angel financiering. Echter, de overige 40% van die investeerders haalde
bedragen op tussen € 175.000 en € 349.999. De bedragen die worden opgehaald met business
angel financiering liggen gemiddeld dus een stuk hoger.
Voor beide groepen ondernemers was het afstaan van een meerderheidsparticipatie
uitgesloten. Op basis hiervan valt er dus geen onderscheid te maken tussen beide vormen van
financiering. Opvallend is echter dat ook beide groepen ondernemers het belangrijk achtten dat
de investeerder(s) kennis van zaken heeft/hebben. Hoewel dit voor ondernemers die een
beroep doen op een business angel vanzelfsprekend is, is dit voor de andere groep eerder
opmerkelijk. Iedereen is immers vrij te investeren aan de hand van equity crowdfunding. Er is
met andere woorden geen verplichting tot het hebben van een zekere ervaring of kennis. De
ondernemers verkiezen echter dat hun crowdfunders/investeerders een zekere achtergrond
hebben, omdat het ook voor de crowdfunders mogelijk is tips en raad te geven aan de
ondernemer, en de ondernemer deze natuurlijk liever ontvangt van iemand met kennis van
zaken.
54
Op het vlak van de ROI die de ondernemers hun investeerders kunnen bieden zijn er duidelijke
verschillen merkbaar tussen beide groepen van ondernemers. Daar waar dit bij de
ondernemers die een beroep deden op BA-financiering in de meeste gevallen tussen de 15%
en 30% ligt, is dit bij de ondernemers die gebruik gemaakt hebben van eCF heel wat lager,
namelijk tussen 0% en 5%. Dit ligt in lijn met wat Bottiglia en Pichler (2016) beweren, namelijk
dat business angels een hoger rendement eisen omwille van het extra risico die ze nemen (cf.
supra).
Bij beide groepen waren de antwoorden van de ondernemers op de vraag of de ondernemer
weet had van de exit-strategie van de investeerder(s) verschillend. In het geval van BA-
financiering werd er nochtans verwacht dat elke ondernemer op de hoogte zou zijn van de exit-
strategie van de business angels. Toch was dit slechts bij de helft het geval. Wanneer er geen
weet was van een exit-strategie, bleek dit te zijn omdat de ondernemer de investering op lange
termijn bekijkt en nog geen belang hecht aan de exit-strategie van haar investeerder. Ook bij de
ondernemers die beroep gedaan hebben op eCF is er geen éénduidig antwoord. Twee op de
drie was echter wel op de hoogte van de exit strategie.
Daar waar de ondernemers die een beroep deden op BA-financiering de betrokkenheid van de
business angel als positief ervaren, is dit voor de andere groep van ondernemers juist de reden
waarom ze net niet voor BA-financiering kiezen, maar voor eCF opteren. Ze aanvaarden wel
het advies van hun crowdfunders/investeerders, maar maken de bedrijfsbeslissingen liever
zelfstandig.
55
2.3 Diepte-interviews
2.3.1 Interview met Ellen Lemaire, business development manager bij KBC Bolero
Crowdfunding en co-auteur van het boek ‘Crowdfunding in België’.2 Ellen Lemaire is een ambassadeur van crowdfunding in België, zowel binnen als buiten KBC.
Mevrouw Lemaire legt vooral ook de nadruk op de vele voordelen die equity crowdfunding met
zich meebrengt, naast het financiële luik. Ze verwijst hierbij vooral naar het grote
marketingaspect die vervat zit in een crowdfundingcampagne.
Wanneer een project succesvol wordt gefinancierd aan de hand van crowdfunding brengt dit
een positieve marktvalidatie met zich mee aangezien het net die investeerders zijn die de markt
vertegenwoordigen. Een geslaagd project duidt dus ook op voldoende interesse vanuit de
vraagkant van de markt. Daarnaast kunnen crowdfunding investeerders ook meehelpen aan
business development van de dienst of het project. Tijdens de financieringsrondes is er immers
nog heel wat bijsturing mogelijk en investeerders geven deze maar al te graag mee aan de
ondernemers aangezien ook zij willen dat het project succesvol zal zijn.
Ten slotte is de onderneming ook direct zeker van hun eerste klanten, of toch zeker mensen die
maar al te graag bereid zullen zijn hun netwerk in te schakelen om het product of de dienst te
lanceren.
Heel wat ondernemers staan weigerachtig tegenover vreemde financiers in hun onderneming.
Vooral bij (equity) crowdfunding, waarbij de ondernemer niet de volledige controle heeft over
wie nu net haar investeerders zullen zijn, bestaat de vrees dat de ondernemer zeggenschap zal
moeten afgeven. Lemaire beweert dat dit bij Bolero crowdfunding niet nodig is aangezien
gewerkt wordt met een unieke juridische financieringsstructuur. De crowdfunders/investeerders
worden samengebracht in een coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid
(cvba). De investeerders krijgen hierbij geen stemrecht maar worden vertegenwoordigd door
een andere belangrijke stakeholder van de onderneming, bijvoorbeeld een BA wanneer er
gecombineerd gefinancierd wordt.
2 Dit interview is samengevat. Het volledige interview is terug te vinden in bijlage 1.2.
56
Afbeelding 3: unieke juridische structuur bij eCF (KBC Bolero Crowdfunding, 2016)
Het combineren van verschillende methodes van financiering is volgens Lemaire de toekomst.
Crowdfunding in België gebeurt immers voorlopig enkel nog voor relatief kleine bedragen,
waardoor het ingezamelde bedrag vaak onvoldoende is om het volledige project op te starten.
Een combinatie met bankfinanciering of andere vormen is dan ook aangewezen. Ze is er dus
van overtuigd dat BA-financiering en crowdfunding perfect naast elkaar en met elkaar kunnen
groeien naar een belangrijke financieringsmethode. Ondanks dat ze in dezelfde vijver vissen, is
het toch mogelijk naast elkaar te bestaan omdat de structuur van financiering verschillend is.
Lemaire is er bovendien van overtuigd dat de grens van € 300.000 (cf. prospectusplicht) moet
worden opgetrokken. Dit zou er volgens haar voor zorgen dat financiering met crowdfunding
niet meer een uitzondering en dus een plaats verdient tussen de andere populaire manieren
van financiering.
2.3.2 Interview met Alexander Tuteleers, oprichter en CEO van ArtAssistant
ArtAssistant was 1 van de eerste start-ups waarbij de crowdfunding investeerders gebruik
hebben kunnen maken van de voordelen van de uitbreiding van het tax shelter
toepassingsgebied naar equity crowdfunding.
ArtAssistant werd opgericht door Alexander Tuteleers, huidige CEO van de onderneming. Hij
startte met de oprichting van een ebvba die hij financierde met eigen inbreng.
In de eerste kapitaalronde haalde de onderneming € 125.000 op. Hiervan werd € 75.000
opgehaald bij investeerders die gebruik gemaakt hebben van het tax shelter principe, maar wel
via directe investering. Aangezien ArtAssistant een micro-vennootschap is kregen de
investeerders dus de een belastingvermindering van 45% van het geïnvesteerde bedrag die
57
mocht worden afgetrokken van hun personenbelasting. De overige € 50.000 kwam van
buitenlandse investeerders.
Om de continue groei van de onderneming aan te houden werd al vlug beslist een tweede
kapitaalronde te organiseren. Omdat een bedrijf maximaal € 250.000 mag vergaren waarbij
investeerders het taxsheltervoordeel genieten, was er nog ruimte om € 175.000 op te halen via
equity crowdfunding.
Mr. Tuteleers heeft hierbij bewust gekozen voor KBC Bolero crowdfunding omdat de unieke
juridische financieringsstructuur van het platform voor hem het interessantst leek. De
crowdfunding investeerders werden ondergebracht in een CVBA en kregen B aandelen,
waardoor het zeggenschap bij de ondernemer bleef. Daarenboven werd ook nog voor €
250.000 subsidies ontvangen.
CEO Tuteleers heeft de intentie alle aandelen terug te kopen in de komende 4 tot 8 jaar,
waardoor hij terug 100% eigenaar wordt van de onderneming en dus een exit-strategie voorziet
voor de crowdfunders. De onderneming heeft in 2017 een enterprise value van € 2,5 miljoen.
Wanneer gevraagd werd naar zijn mening omtrent de eventuele concurrentie tussen eCF en
BA-financiering en waarom hij specifiek voor crowdfunding heeft geopteerd was hij vrij duidelijk.
Tuteleers gelooft niet dat er een concurrentieverhouding bestaat tussen beide
financieringsvormen omdat er toch enkele cruciale verschillen zijn zoals de mate van
beslissingsrecht van de investeerders. Dit is dan ook meteen de reden waarom hij voor
crowdfunding heeft gekozen en niet voor BA-financiering. Heel wat ondernemers zijn volgens
hem niet bereid al reeds van in het begin een groot deel zeggenschap af te staan en verkiezen
dus crowdfunding. Hoewel het advies van een BA zeker van pas kan komen tijdens de eerste
levensjaren van een onderneming schrikt het vele ondernemers toch af. Daarentegen is
Tuteleers er wel van overtuigd dat een BA nuttig kan zijn indien zijn inbreng beperkt blijft en dus
ook in mindere mate de beleidslijnen van de onderneming mee kan bepalen.
58
3 Conclusie (incl. Discussie)
Om een antwoord te formuleren op onze onderzoeksvraag,‘Zijn business angels en
crowdfunding complementair of concurrentieel?’, lijkt het ons interessant te starten van een
vergelijking tussen de beide financieringsvormen, hieruit kunnen we dan afleiden of ze
concurrentieel dan wel complementair zijn aan elkaar.
Zowel uit de onderzochte literatuur als uit ons eigen onderzoek is gebleken dat beide vormen
van financiering zich veelal focussen op de start-up fase en vaak ook in dezelfde sectoren actief
zijn. Ondanks deze gelijkenissen is het toch belangrijk op te merken dat er ook sprake is van
cruciale verschillen.
Een eerste groot verschil toont zich wat betreft de anonimiteit van de investeringsactiviteit.
Business angels bewegen zich liever onder de radar wat betreft hun investeringen, dit in
tegenstelling tot crowdfunding waar alles heel publiekelijk gebeurt. De extra aandacht die
gepaard gaat met crowdfunding komt vaak ten goede van de promotie of marketing van het
nieuwe product of de dienst. Dit kan aanzien worden als een nadeel wat betreft BA-financiering.
Een ander cruciaal verschil situeert zich op het niveau van de geïnvesteerde bedragen.
Het bedrag dat een business angel investeert is een stuk hoger dan dat van een equity
crowdfunder. Logischerwijs zijn equity crowdfunders dan ook met veel meer betrokken bij 1
campagne. Niettegenstaande dat er bij een crowdfundingcampagne sprake is van meer
investeerders, is het totale opgehaalde bedrag vaak kleiner dan het opgehaalde bedrag bij een
BA-investing.
Hiermee gepaard gaat de return on investment. De ROI bij een BA is groter aangezien grotere
bedragen worden geïnvesteerd en dus ook meer risico wordt genomen. Daarnaast is gebleken
dat business angels vaak in snelgroeiende ondernemingen investeren met een hoger
falingsrisico. Bij crowdfunding daarentegen is de ROI lager. Het is aan de ondernemer om te
beslissen welk soort financiering hij verkiest, maar aangezien beide vormen verschillend zijn
inzake investeringsbedrag en risico kan dit wijzen op non-concurrentie tussen beide.
Een bijkomend groot verschil is de mate waarin er ook niet-financiële steun wordt gegeven.
Typisch aan BA-financiering is dat er naast financiële inbreng ook niet-financiële toegevoegde
waarde wordt geleverd.
59
Dit gebeurt onder de vorm van het delen van de expertise en ervaring die de business angel
heeft, maar ook het delen van zijn netwerk en contacten is hier veelvoorkomend. Bij equity
crowdfunding is dit amper het geval en misschien is net dit hetgeen starters het meest nodig
hebben, smart money.
Voorafgaand aan het lanceren van een crowdfunding project op een platform, wordt er heel wat
research uitgevoerd en wordt het project grondig geanalyseerd door de platformbeheerders.
Wanneer het project vervolgens aan het grote publiek wordt voorgesteld volgt er een tweede
ronde van analyse: alle investeerders stellen immers kritische vragen en lichten het project
goed door alvorens te investeren. Hoewel dit een zeer stresserend onderdeel is van de
campagne, speelt dit wel in het voordeel van de onderneming, aangezien deze er sterker uit
kan komen. Een business angel daarentegen moet zich baseren op zijn eigen analyse wat een
groter risico met zich meebrengt. Ook hier zijn de financieringsmethodes zodanig verschillend
dat ze geen concurrentie vormen. De ene ondernemer verkiest eerder een goede doorlichting
van zijn bedrijf, met als nadeel dat heel wat mensen op de hoogte zijn van de financiële situatie
van de onderneming en dat hij heel wat kritische vragenrondes moet doorstaan. De andere
prefereert dan eerder om 1 investeerder aan te trekken, en vertrouwt op zijn eigen kennis dat
de onderneming gezond is en de business angel dit ook zal inzien.
Door deze belangrijke verschillen op te lijsten is het duidelijk dat crowdfunders geen business
angels zijn. Het zijn twee verschillende manieren van financiering met elk hun positieve en
negatieve eigenschappen, afhankelijk van de voorkeuren van de ondernemer.
Veel is uiteraard afhankelijk van de verlangens van de ondernemer. Wil hij zo veel mogelijk
zeggenschap behouden en heeft hij geen nood aan extra advies of ondersteuning, dan opteert
hij het best voor een financiering aan de hand van equity crowdfunding.
Wil de ondernemer echter wel ondersteuning en advies ontvangen van zijn investeerder(s) en
heeft hij daarenboven nood aan een groter bedrag, dan is het het best te kiezen voor
financiering met behulp van een business angel indien hij bereid is meer zeggenschap en meer
rendement te geven aan de investeerder.
Het is duidelijk te stellen dat beide financieringsvormen te veel van elkaar verschillen om echt te
spreken van substituten. We zien beide financieringstechnieken dan ook eerder naast elkaar
bestaan, dan elkaar uit de markt wegconcurreren. Uit ons onderzoek is gebleken dat zelden of
nooit gebruik wordt gemaakt van slecht 1 financieringsmethode, en dat een combinatie van
beide ook mogelijk is. We zien dan ook opportuniteiten voor beide methodes.
60
Zo zouden projecten gefinancierd door crowdfunding in een later stadium nood kunnen hebben
aan BA-financiering.
Ondanks het feit dat we ons onderzoek vroeg hebben aangevat en reeds in vroeg stadium
contact gezocht hebben met verscheidene ondernemers, was de responsgraad zeer laag. Wat
BA-financiering betreft, was er slechts een kleine 20% van de ondernemers bereid mee te
werken. Bij de ondernemers die een beroep deden op equity crowdfunding was de
responsgraad slechts 12%. Het feit dat een onderzoek tijdrovend is en dat men discretie op prijs
stelt, waren vaak de redenen waarom men niet enthousiast was om mee te werken aan het
onderzoek. Het blijft opvallend hoe weinig ondernemers bereid zijn informatie te delen inzake
de financiering van hun onderneming. Voor velen is dit een gevoelig onderwerp die ze liever
niet met de buitenwereld delen. Vooral voor ondernemers die gebruik gemaakt hebben van
equity crowdfunding is dit een verrassende vaststelling aangezien de mediacampagne die
gepaard gaat met de financiering juist 1 van de sterke punten is van crowdfunding.
Wat de cijferdata in de literatuurstudie betreft, bleek de laatst beschikbare data te dateren uit
2015, terwijl we ondertussen medio 2017 zijn. Tijdens de laatste weken hebben we getracht
onze gegevens verder te updaten naar meer recentere data, maar tevergeefs.
Onze initiële bedoeling was bovendien een kwantitatieve analyse uit te voeren omtrent de
opkomst van equity crowdfunding en het effect hiervan op de aanwezigheid van business
angels. Dit bleek echter niet mogelijk aangezien er geen Europese en/of Belgische data vrij
beschikbaar was. Daarenboven bleek het ook onmogelijk medewerking te verkrijgen van de
Belgische Crowdfunding Federatie en/of het Business Angel Netwerk Vlaanderen.
Bijkomend analytisch onderzoek is zeker niet overbodig in de toekomst. Belangrijk is hierbij wel
dat volledige medewerking van voorgaande koepelorganisaties wordt verkregen.
VI
4 Bibliografie
Aernoudt, R. (2012). In R. Aernoudt, Financieel management toegepast : Hoe financier ik mijn
onderneming ? (pp. 227-270). Antwerpen: Intersentia.
Aernoudt, R., & Goossens, H. (2002). Business Angels : Rare vogels of ware engelen? Een
praktische benadering van het informeel risicokapitaal. Roeselare: Roularta Books.
Agentschap innoveren & ondernemen. (2017, Januari 19). Crowdfunding binnenkort fiscaal
aantrekkelijker. Opgeroepen op Maart 9, 2017, van Agentschap innoveren & ondernemen:
http://www.vlaio.be/nieuws/crowdfunding-binnenkort-fiscaal-aantrekkelijker
Agentschap Innoveren & Ondernemen. (2017, mei 25). Tax Shelter voor startende
ondernemingen. Opgehaald van Agentschap Innoveren & Ondernemen:
http://www.vlaio.be/maatregel/tax-shelter-voor-startende-ondernemingen#index-1
Böckermann, A. Main motivation for participation in crowdfunding. A Framework For European
Crowdfunding. Crowdfundingframework.eu.
BAN Vlaanderen. (2016). Jaarverslag 2015. Opgehaald van BAN Vlaanderen:
http://www.ban.be/over-ban/jaarverslag
BAN Vlaanderen. (2017). Wat we doen voor ondernemers. Opgehaald van Business Angels
Netwerk Vlaanderen: http://www.ban.be/voor-ondernemers
Barnett, C. (2015, Juni 9). Trends show crowdfunding to surpass VC in 2016.
Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2010). Crowdfunding: an industrial
organization perspective. ‘Digital Business Models: Understanding Strategies, (p. 31). Parijs,
Frankrijk.
Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2013). Individual crowdfunding practices.
Venture Capital: An International Journal of Entrepreneurial Finance , 313-333.
Benjamin, G., & Margulis, J. (2005). Angel Capital: How to raise Early-Stage Private Equity
Financing. New Jersey: John Wiley & Sons.
VII
Blohm, I., Leimeister, J., & Krcmar, H. (2013, december). Crowdsourcing: How to Benefit from
(Too) Many Great Ideas. MIS Quarterly Executive , 199-211.
Bottiglia, & F. Pichler, Crowdfunding for SMEs: a European Perspective (pp. 125-126). Springer
Nature.
Brüntje, D., & Gajda, O. (2016). In D. Brüntje, & O. Gajda, Crowdfunding in Europe (p. 251).
Zwitserland: Springer.
Business Angels Netzwerk Deutschland. (2014). The European business angels market, an
approximation. Business Angels Europe.
Cambridge Centre for Alternative Finance. (2016). Harnessing potential. The Asia-Pacific
alternative finance benchmarking report.
Centre for strategy & evaluation services. (2012). Evaluation of EU Member States' Business
Angel Market and Policies. European Commission.
Collins, L., & Pierrakis, Y. (2012). The Venture Crowd. Nesta Operating Company. Londen:
Nesta.
Coveney, P., & Moore, K. (1998). Business Angels: Securing Start-up finance. New York: John
Wiley & Sons.
Crowdsurfer & EY. (2015, November 4). Crowdfunding: mapping EU markets and events study.
Opgehaald van European Commission: https://ec.europa.eu/info/publications/crowdfunding-
mapping-eu-markets-and-events-study_en
De Baets, G. (2006). De Karakteristieken van "Business Angels" versus ondernemers.
De Tijd. (2016, januari 14). Crowdfunding voor Brugse bierpijplijn groot succes. Opgehaald van
De Tijd: http://www.tijd.be/ondernemen/voeding-drank/Crowdfunding-voor-Brugse-bierpijplijn-
groot-succes/9720296
Debackere, K., Vermeulen, H., Van Looy, B., & Zimmerman, E. (1998). Financiering van
innovatie in Vlaanderen. In K. Debackere, H. Vermeulen, B. Van Looy, & E. Zimmerman,
Financiering van innovatie in Vlaanderen (p. 55). Brussel: IWT.
Desmet , L. (2015, oktober 7). Iedereen geldschieter: crowdfunding is hip. Opgehaald van De
Morgen: http://www.demorgen.be/technologie/iedereen-geldschieter-crowdfunding-is-hip-
b8b608a5/
VIII
Douw&Koren. (2016). Crowdfunding in België 2015. Amsterdam: Douw&Koren.
Dull Consulting. (2017, maart 23). Alles wat je moet weten over crowdfunding. Opgehaald van
Dull Consulting: http://dull.be/nieuws/numbers/alles-wat-je-moet-weten-over-crowdfunding
Erblich, S. (2012, December 6). Crowdfunding: threat or opportunity for venture capitalists and
angel investors?
European Investment Fund. (2016). European Angels Fund (EAF). Opgehaald van European
Investment Fund: http://www.eif.org/what_we_do/equity/eaf/
Europese Unie. (2003, November 4). Richtlijn 2003/71/EG van het Europees Parlement en de
Raad.
Evens, T., Coorevits, L., & Baccarne, B. (2014). Crowdfunding - driving innovation in Belgium.
iMinds.
Gaston, R. (1989). Finding Private Venture Capital for Your Firm: A Complete Guide. New York:
John Wiley & Sons.
Geens, K. (2014, Maart 24). Wettelijk kader voor crowdfunding. België.
Gierczak, M. M., Bretschneider, U., & Leimeister, J. M. (2014). Is all that glitters gold? Exploring
the effects of pereived risk on backing behavior in reward-based crowdfunding. In D. Brüntje, &
O. Gajda, Crowdfunding in Europe (p. 9). Zwitserland: Springer.
Growthfunders. (2010). Equity crowdfunding made clear. Londen.
Harrison, R., & Mason, C. (1992). International perspectives on the supply of informal venture
capital. Journal of Business Venturing .
HeBAN. (2017). About Us. Opgeroepen op Mei 29, 2017, van The Hellenic Business Angels
Network: http://www.heban.gr/about-us-3/
Hogue, J. (2017, april 11). Can equity crowdfunding beat the stock market? . Opgehaald van
Crowd101: http://www.crowd101.com/equity-crowdfunding-returns/
Hornuf , L., & Schwienbacher, A. (2014). Crowdinvesting - angel investing for the masses? . In
Handbook of Research on Venture Capital: Volume 3. Business Angels, Forthcoming.
IX
Hornuf, L., & Schmitt, M. (2016, juni). Succes and Failure in Equity Crowdfunding. Opgehaald
van Universität Trier: https://www.uni-trier.de/fileadmin/fb4/prof/VWL/OAR/Hornuf_Schmitt_-
_Success_and_Failure_in_Equity_Crowdfunding.pdf
Hudson, M. (2014, augustus 22). Successful exit strategy secrets: know how to get out before
you get in. Opgehaald van Forbes:
https://www.forbes.com/sites/mariannehudson/2014/08/22/successful-exit-strategy-secrets-
know-how-to-get-out-before-you-get-in/#1f3cb7b2f28f
infoDev. (2013). Crowdfunding's Potential for the Developing World. The World Bank.
Washington: Finance and Private Sector Development Department.
Justitie België. (2016, December 13). W.Venn. art.15. Opgeroepen op Mei 25, 2017, van
ejustice:
http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1999050769&table
_name=wet
KBC Bolero Crowdfunding. (2017). Tax shelter voor crowdfunding. Opgehaald van
BoleroCrowdfunding: https://bolero-crowdfunding.be/nl/news-events/news/e-book-tax-
shelter?gclid=Cj0KEQjwrYbIBRCgnY-
OluOk89EBEiQAZER58hU7AEpeIj2Sinhb89bizZexjddI7g2dXGoloLpYrD0aAttr8P8HAQ
KBC Bolero Crowdfunding. (2016, februari 4). White Paper over crowdfunding. Opgehaald van
KBC: https://newsroom.kbc.com/white-paper-over-crowdfunding
KBC. (2015, oktober 13). Onderzoek Bolero Crowdfunding. Opgehaald van Newsroom KBC:
https://newsroom.kbc.com/onderzoek-bolero-crowdfunding
KPMG & Stibbe. (2013, Augustus 2). Crowdfunding: actiegericht onderzoek tot stimuleren van
crowdfunding als financieringswijze van (startende) ondernemingen via het opzetten van een
digitaal en kennisplatform. Opgeroepen op Oktober 12, 2016, van Agentschap Innoveren &
Ondernemen:
http://www.vlaio.be/sites/default/files/rapport_crowdfunding_door_stibbe_en_kpmg.pdf
Lemaire , E. (2016, September). Crowdfunding in België. Z expert. (V. Goossens, Interviewer)
Kanaal Z.
Lemaire, E. (2017, April 12). Equity crowdfunding: een stand van zaken. (A. Bert, Interviewer)
Lukkarinen, A., Teich, J. E., Wallenius, H., & Wallenius, J. (2016). Succes drivers of online
equity crowdfunding campaigns. Decision support systems , 26-38.
X
Mason, C., & Harrison, R. (1999). An Overview of Informal Venture Capital Research. Venture
Capital: An International Journal of Entrepreneurial Finance , Vol. 1 (No. 2), pp. 95-101.
Massolution. (2015). 2015CF The Crowdfunding Industry Report. Massolution.
Mohout, O., Vanhaeren, B., & Lemaire, E. (2016). Crowdfunding in België. Brugge: Die Keure.
Mollick, E. (2014, augustus). The danger of crowding out the crowd in equity crowdfunding.
volume 2(editie 8). Pennsylvania: Penn Wharton Public Policy Initiative. Opgehaald van Penn
Wharton Public Policy Initiative: https://publicpolicy.wharton.upenn.edu/live/files/201-a
Myers, S., & Maljuf, N. (1984). Corporate financing and investing decisions when firms have
information that investors do not have. Journal of Financial Economics , Vol. 13, pp. 187-221.
Outlaw, S. (2016, Juni 30). Crowdfunding should be in your portfolio but not too much.
Opgehaald van Entrepreneur: https://www.entrepreneur.com/article/277288
Petch, N. (2016, februari 29). The Five Stages Of Your Business Lifecycle: Which Phase Are
You In? . Opgehaald van Entrepreneur.com: https://www.entrepreneur.com/article/271290
Peterson , C. (2013, Mei 13). The crowd, angel networks and VCs - competition or
complementary?
Peterson, C. (2016, oktober 10). Equity crowdfunding - what's in it for investors? . Opgehaald
van Growthfunders: http://blog.growthfunders.com/equity-crowdfunding-whats-in-it-for-
investors#
Pricco, D. (2014). "Which way is the exit?" How will equity crowdfunders exit their investments?
Opgehaald van Crowd Expert: http://crowdexpert.com/articles/investment-crowdfunding-roi-2/
Prosser, D. (2016, september 13). Crowdfunding Delivers A 40% Return - And A 40% Failure
Rate. Opgehaald van Forbes:
https://www.forbes.com/sites/davidprosser/2016/09/13/crowdfunding-delivers-a-40-return-and-
a-40-failure-rate/#442876293473
Racquet, E. (2017, april 28). Crowdfunding mét fiscaal voordeel: eerste platform erkend. De
Tijd.
Racquet, E. (2017, februari 1). Crowdfunding voor gevorderden. De Tijd .
Racquet, E. (2017, februari 1). Crowdfunding voortaan met fiscaal voordeel. De Tijd , p. 16.
XI
Ramadani, V. (2008). Business Angels - Who they really are? Strategic change : Briefings on
entrepreurial finance , 249-258.
Risen, T. (2013, augustus 20). The Pros and Cons of equity crowdfunding. Opgehaald van Tech
Cocktail: http://tech.co/pros-cons-equity-crowdfunding-2013-08
Shen, L. (2016, Mei 16). Crowdfunding. Now Anybody Can Try Being a Venture Capitalist .
Sorheim, R., & Landström, H. (2001). Informal Investors - A Categorisation With Policy
Implications. Entrepreneurship and Regional Development .
Stankovic. (2010). Economic Themes. Nis: Faculty of Eonomics Nis.
Syndicate Room Ltd. (sd). Debt based crowdfunding. Opgeroepen op mei 25, 2017, van
Syndicate Room: https://www.syndicateroom.com/crowd-investing/debt-crowdfunding
Triangle, D. (2005). Financieringsproblematiek van startende ondernemingen in Vlaanderen.
Eindwerk.
Tymes, E., & Krasner, O. (1983). Informal risk capital in California. Frontiers of
Entrepreneurship Research .
U.S. Government publishing office. (2016, oktober 20). electronic code of federal regulations.
Opgehaald van http://www.ecfr.gov/cgi-
bin/retrieveECFR?gp=&SID=8edfd12967d69c024485029d968ee737&r=SECTION&n=17y3.0.1.
1.12.0.46.176
Van Looy, A. (2016). Crowdfunding. In A. Van Looy, Social Media Management (pp. 189-2015).
Zwitserland: Springer.
Vossen, R. (2015, november-december). Crowdfunden of een business angel zoeken?
Opgehaald van Sterck magazine: https://www.sterck-magazine.be/limburg/editie-13/ban-
vlaanderen-reginald-vossen-crowdfunden-of-een-business-angel-zoeken/
Weeks, R. (2015, november 19). The Real Data on Equity Crowdfunding Performance.
Opgehaald van Altfi News:
http://www.altfi.com/article/1524_the_real_data_on_equity_crowdfunding_performance
Wetzel, W. (1981). Informal risk capital in New England. Frontiers of Entrepreneurship
Research , 217-245.
XII
Wiltbank, R., & Boeker, W. (2007, november 1). Returns to angel investors in groups.
Opgehaald van SSRN: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1028592
Bijlagen BIJLAGE 1.1: vragen vervat in de casebevraging
- Wat is uw geslacht? - Wat was uw leeftijd ten tijde van de financiering met eCf of BA-financiering? - In welke sector is de onderneming in kwestie actief? - Wat waren voor u de bepalende factoren voor het kiezen van BA-financiering of eCF en
waarom? - In welke ondernemingsfase bevond de onderneming zich ten tijde van de financiering? - Welke partijen waren betrokken bij de financiering van uw onderneming? Wat was de
procentuele verdeling van hun bijdrage? - Wat is uw motivatie achter deze kapitaalstructuur? - Hoe groot was de investeringsomvang van de financiering verkregen via eCF of BA?
Hoe motiveert u dit? Was dit eerder omdat u niet meer kon verkrijgen van deze partij, of omdat u dit zo wilde? Of zijn er nog andere motieven die meespelen?
- In welke mate was u bereid een meerderheidsparticipatie af te staan, en in welke mate was dit bepalend voor uw keuze voor de business angel financiering of equity crowdfunding?
- In welke mate vindt u het belangrijk dat een investeerder een ondernemingsachtergrond of een zekere vorm van ervaring heeft? Vindt u het belangrijk dat hij deze deelt met u en is dit dan ook bepalend geweest voor uw keuze inzake de financiering met BA’s of eCF?
- Welke return on investment kon u uw investeerders bieden (schatting)? Hoe motiveert u dit?
- Hadden de investeerders bij aanvang een exit-strategie en was u hiervan op de hoogte? - Bent u tevreden over de gekozen financieringsmethode? Kunt u dit motiveren waarom? - Kunt u de voor- en nadelen geven van uw gebruikte vorm van alternatieve financiering
en deze ook motiveren? En kunt u daarnaast hetzelfde doen voor de andere vorm van alternatieve financiering (die u niet heeft gekozen, tenzij u op beide een beroep hebt gedaan)?
BIJLAGE 1.2: Interview met Ellen Lemaire, business development manager bij KBC Bolero Crowdfunding en co-auteur van het boek ‘Crowdfunding in België’ (dinsdag 11 april, Brussel) Vraag 1: Zijn de bedragen die kunnen worden opgehaald met equity crowdfunding voldoende om een start-up te financieren? In de meeste gevallen absoluut niet. Voor innovatieve projecten heb je heel wat meer kapitaal nodig, schommelend tussen de € 500.000 en € 1 miljoen. In dergelijk geval is het dus van groot belang equity crowdfunding te combineren met andere financieringskanalen zoals bankleningen, andere venture capitalisten, subsidies of zelf een lening bij een andere onderneming. Daarnaast is er ook PMV, een venture capital-fonds die ondersteunt en gefinancierd wordt door de Vlaamse Overheid, waarop beloftevolle ondernemingen een beroep kunnen doen in hun zoektocht naar kapitaal. Vraag 2: Wat met de grens van € 300.000 waarboven een prospectus verplicht is en equity crowdfunding dus zo goed als onmogelijk wordt? Deze grens moet zeker nog worden opgetrokken aangezien € 300.000 veel te laag is, ook al is deze nog maar een tijd geleden al verhoogd. Ik hoop echter wel dat ze dit zo vlug mogelijk doen, net zoals ze ook de grens voor investeerders van € 1.000 naar € 5.000 hebben opgetrokken. Vandaag is er echter geen signaal vanuit de overheid dat ze denken aan een verhoging van die grens maar dit belet ons, KBC Bolero Crowdfunding, niet te blijven vragen naar een verhoging. Vraag 3: Heeft u eventueel contactgegevens van ondernemers die een beroep gedaan hebben op equity crowdfunding? De enige contactgegevens die ik u kan geven zijn deze die vermeld staan op de site. Heel wat ondernemers kiezen er echter voor in de anonimiteit verder te gaan vanaf hun campagne voldoende geld heeft opgebracht. Het contacteren van deze ondernemers is dus een lastige taak. Vraag 4: Op welk moment tijdens de levenscyclus van een onderneming wordt er een beroep gedaan op equity crowdfunding? (Tekening op bord van de levenscyclus van een onderneming). In het begin lijdt een onderneming meestal verlies tot op een bepaald moment dat de onderneming in haar break-even punt terecht komt, waarna de onderneming winst begint te maken. Voor het break-even punt is het voor een onderneming zeer moeilijk om bankfinanciering te verkrijgen omdat er onvoldoende waarborgen zijn voor de bank. Daarnaast is het ook onmogelijk voor dit punt te werken met crowdlending (debt-based crowdfunding) omdat het niet mogelijk is obligaties of leningen uit te geven wanneer er nog geen positieve kasstromen zijn. Daarom is het voor het break-even punt aan te raden een beroep te doen op equity crowdfunding, gecombineerd met eventueel ander durfkapitaal of andere fondsen. Vraag 5: Is het dan voor een mature onderneming die al enkele generaties operationeel is niet aan te raden een beroep te doen op equity crowdfunding? Toch wel. Dergelijke ondernemingen die een nieuwe investering wensen te doen kunnen zeker nog voordeel halen uit een equity crowdfundingcampagne. Toch moet dit genuanceerd worden: wanneer de onderneming reeds jaren bestaat zal deze hoogstwaarschijnlijk ook een zekere terugbetalingscapaciteit opgebouwd hebben. De ondernemer zal dus eerder voor debt-based crowdfunding gaan aan de hand van obligaties omdat een ondernemer eerder schuldfinanciering verkiest dan een deelname in het eigen vermogen en dus een afstand doen van een deel van de aandelen. De ondernemer zal in een latere fase voor crowdfunding kiezen omwille van de media-aandacht die dit met zich meebrengt, eerder dan de financiering (die ze soms zelf goedkoper bij de bank kunnen bekomen).
Ook belangrijk is het feit dat grote matuurdere ondernemingen vaak bedragen nodig hebben die de grens van € 300.000 overstijgt, waardoor het voor hen vaak aan te raden is beroep te doen op institutionele investeerders, de aandelenmarkt of financiële instellingen aangezien een prospectus dan verplicht wordt indien ze wensen aandelen uit te geven. Vraag 6: Hoe werkt het KBC Bolero platform? Het verhaal start bij Startit, de incubator van KBC waar start-ups gevestigd zijn. KBC biedt hen kantoorruimte aan maar ook een ‘coach’ die hen helpt. De reden waarom KBC hiermee is gestart is omdat er heel wat kantoorruimte beschikbaar was maar natuurlijk ook om professionele redenen: wanneer een start-up uit haar kinderschoenen groeit zal ze hopelijk eerst bij KBC aankloppen indien ze bijkomende financiering wenst. Tijdens de eerste jaren van dit project werd het duidelijk dat heel wat van de start-ups geen financiering konden verkrijgen via de traditionele kanalen. Het is op dat moment dat we met Bolero, het online beleggingsplatform van KBC, de opportuniteit zagen hierop in te spelen. Op Bolero hadden we immers duizenden beleggers/investeerders ter beschikking die op zoek zijn naar risicovolle investeringen (met een hoge opbrengst). Investeren in start-ups blijft risicovol, zelfs vaak nog risicovoller dan het beleggen in aandelen. Daarom zagen we een potentiële match tussen een deel van de beleggers op Bolero die risicovolle investeringen verkiezen en de start-ups die op zoek waren naar kapitaal. Sinds de start zijn we er reeds in geslaagd enkele start-ups te financieren waaronder Neoscores, 1 van de start-ups die actief was binnen Startit. KBC is in België gekend als een innovatieve bank en dus konden we niet langer wegblijven van de crowdfunding markt. KBC is de enige bank met een geïntegreerd financieel crowdfundingplatform. Dit toont aan dat het absoluut niet eenvoudig is de goedkeuring te krijgen van de FSMA. Het voordeel van KBC is het brede netwerk aan kantoren. Ondernemers proberen vaak in deze kantoren een lening te verkrijgen. In plaats van deze ondernemers te ontgoochelen omwille van het te hoge risico kunnen onze bankfilialen hen doorverwijzen naar ons, Bolero Crowdfunding in de hoop dat wij ze verder kunnen helpen. Vraag 7: Zal equity crowdfunding er volgens u voor zorgen dat de populariteit van business angel financiering afneemt? Neen, integendeel. Het klopt dat we in dezelfde vijver vissen als business angels maar de financieringsstructuur die we gebruiken bij KBC Bolero Crowdfunding maakt het juist voor business angels interessant wanneer er crowdfunding aanwezig is in het project waarin ze willen investeren. De ondernemer zelf heeft A-aandelen. Andere investeerders zoals business angels krijgen B-aandelen. Bij Bolero worden vervolgens alle crowdfunders samen ondergebracht in een cvba, waarbij de cvba dezelfde B-aandelen verkrijgt als de business angel. De B-aandelen zijn aandelen die andere voorwaarden omvatten inzake exit-strategie en andere. Het voordeel voor de business angel is dat de crowdfunders geen stemrecht verkrijgen in deze structuur en dat de cvba de meerderheid van de B-aandelen volgt in het geval van stemming. Voor de business angel kan dit voordelig zijn: stel dat de business angel € 200.000 investeert, in plaats van € 250.000 die ze eerst van plan was en er € 50.000 wordt gefinancierd door crowdfunders dan verliest de business angels immers geen stemrecht aangezien de cvba van crowdfunders toch de beslissingen volgt van de business angel. De business angel heeft dus € 50.000 minder geïnvesteerd, zonder verlies van stemrecht. Daarnaast geeft het de business angel ook een zeker vertrouwen wanneer ook ‘de markt’ investeert in het project. Daarnaast krijgt men soms advies of feedback van crowdfunders die ook voor business angels van pas kan komen. ‘Dagvers’ bijvoorbeeld is een onderneming waarbij verschillende business angels aanwezig zijn maar ook equity crowdfunding.
Daarnaast is het ook inzake exit-strategie goed georganiseerd: een business angel heeft steeds een exit-strategie, wat de crowdfunders een zekerheid geeft op eenzelfde goeie exit aangezien het over dezelfde soort aandelen gaat. Vraag 8: Is het belangrijk dat de ondernemer verder denkt dan enkel het financiële luik die gepaard gaat met equity crowdfunding? Absoluut. Indien de ondernemer enkel equity crowdfunding overweegt omwille van financiële redenen dan is het beter dat hij alternatieven zoekt. De ondernemer moet de bijkomende meerwaarde zien van equity crowdfunding, namelijk het advies van de crowdfunders en de media-aandacht. Vraag 9: Zijn er bijkomende kosten voor de investeerder/crowdfunder? Neen, er worden geen kosten aangerekend indien men wil investeren in een project. KBC Bolero Crowdfunding haalt zijn opbrengt uit een percentage van het opgehaalde bedrag die de ondernemer moet afstaan als vergoeding. Vraag 10: In welke mate helpt de uitbreiding van de tax shelter naar crowdfunding? De tax shelter is geen reden om te investeren in crowdfunding maar het is wel een extra stimulans om twijfelaars over de grens te trekken. Ook al gaat de onderneming in faling, toch heeft de crowdfunder een voordeel kunnen halen uit zijn financiering, namelijk een belastingvermindering tot 45% van het geïnvesteerde bedrag. Vraag 11: Hoe komt het dat crowdfunding in België zo achterop loopt in vergelijking met onze buurlanden? Wat zou er moeten veranderen in België om crowdfunding echt te laten boomen? Eerst en vooral is er een cultureel verschil tussen België en bijvoorbeeld Nederland of het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast is er een verschil inzake wetgeving en belastingvoordelen. In België zijn deze laatste twee sterk aan het verbeteren en is het afwachten naar de resultaten van de maatregelen. Toch is de achterstand vooral te wijten aan de manier waarop banken werken. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld wordt de volledige KMO-markt niet meer geholpen door banken omdat deze ondernemingen nu eenmaal te klein zijn en dus te veel tijd en moeite kosten in vergelijking met de grote ondernemingen. Dit is de hoofdreden waarom financiële crowdfunding daar zo exponentieel is gegroeid omdat er een zeer grote vraag was. Zo ver zal het echter niet komen in België omdat de marktomstandigheden hier anders zijn. Een onderneming zal kiezen voor een banklening aan 2% als die mogelijkheid zich voordoet en niet voor crowdlending waar vaak tot 10% moet op worden betaald. Vraag 12: Wat is uw toekomstvisie omtrent financiële crowdfunding? Zowel crowdlending als equity crowdfunding zullen de komende jaren exponentieel groeien. Uiteindelijk zal het wel crowdlending zijn die de koploper zal zijn.