TEMEL TEMEL KAVRAMLAR VE KAVRAMLAR VE DDÜÜNYA GELNYA GELİŞİŞME ME SSÜÜRECRECİİNE GENEL NE GENEL

BAKIBAKIŞŞ

22ŞŞekil 2.1. ekil 2.1. İİktisadi Geliktisadi Gelişşme Sme Süürecinde recinde

AmaAmaççlar ve Aralar ve Araççlarlar

ARAÇ:

İKTİSADİ BÜYÜME

İKTİSADİ BÜYÜMEYİİYİLEŞTİREN

KOŞULLAR

Beşeri Sermayedeki artış

Beşeri sermayenin etkin kullanılması

Sağlıklı iktisat politikaları

----------

AMAÇ:

İNSANİ GELİŞME

İNSANİ GELİŞMEYİİYİLEŞTİREN

KOŞULLAR

Sağlık Hizmetleri

Eğitim Hizmetleri

İş Olanakları

Demokrasi

Çevre Koşulları

----------

33ŞŞekil 2.2. Dekil 2.2. Düünya Gelir Danya Gelir Dağığıllıımmıı (1960)(1960)

Dünya Gelir Dağılımı (1960)Veriler: Dünya Bankası

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00Nüfusun Yüzdesi

Gel

irin

Yüzd

esi

44ŞŞekil 2.3. Dekil 2.3. Düünya Gelir Danya Gelir Dağığıllıımmıı (1993)(1993)

Dünya Gelir Dağılımı (1993)Veriler: Dünya Bankası

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00Nüfusun Yüzdesi

Gel

irin

Yüzd

esi

55ŞŞekil 2.4. Dekil 2.4. Düünya Gelir Danya Gelir Dağığıllıımmıı (2001)(2001)

Dünya Gelir Dağılımı (2001)Veriler: Dünya Bankası

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00Nüfusun Yüzdesi

Gel

irin

Yüzd

esi

66

ŞŞekil 2.5. Dekil 2.5. Düünya Genelinde nya Genelinde ββ YakYakıınsamasnsamasıı

g = 4.65+0.0014yR2 = 0.1546

0

2

4

6

8

10

12

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Büyü

me

Ora

nları -

g

Kişi Başına GSYİH - y (1962)

77

ŞŞekil 2.6. Azgeliekil 2.6. Azgelişşmimişş ÜÜlkeler lkeler İİççin in ββ YakYakıınsamasnsamasıı

g = 3.2+0.0077yR2 = 0.1257

0

2

4

6

8

10

12

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

Büy

üme

Ora

nları

Kişi Başına GSYİH (1962)

88

ŞŞekil 2.ekil 2.77. . GeliGelişşmimişş ÜÜlkeler lkeler İİççinin ββ YakYakıınsamasnsamasıı

g = 7.25-0.0004yR2 = 0.022

0

2

4

6

8

10

12

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Büyü

me

Ora

nları

Kişi Başına GSYİH (1962)

99

ŞŞekil 2.ekil 2.88. . OECD OECD İİççindeinde ββ YakYakıınsamasnsamasıı

g = 8.58 - 0.001y (0.000) (0.003)

R2 = 0.3613

4

6

8

10

12

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

Başlangıçtaki Kişi Başına GSYİH (1962)

Ort

alam

a B

üyüm

e O

ranl

arı (

1962

-200

1)

1010

ŞŞekil 2.9. Dekil 2.9. Düünya Genelinde nya Genelinde σσ YakYakıınsamasnsamasıı

1.0

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997

Vary

ans

1111ŞŞekil 2.10. Tekil 2.10. Tüürkiye rkiye GSYGSYİİHH’’sisi (1923(1923--2002)2002)

(1987=100)(1987=100)

Y = 41.013e0.0434t

R2 = 0.9856

0.0

200.0

400.0

600.0

800.0

1000.0

1200.0

1400.0

1923

1926

1929

1932

1935

1938

1941

1944

1947

1950

1953

1956

1959

1962

1965

1968

1971

1974

1977

1980

1983

1986

1989

1992

1995

1998

2001

1212ŞŞekil 2.11. Tekil 2.11. Tüürkiye rkiye GSYGSYİİHH’’sisi (1923(1923--2002)2002)

(1987=100)(1987=100)

lnY = 3.71+0.0434tR2 = 0.9856

3.00

3.50

4.00

4.50

5.00

5.50

6.00

6.50

7.00

7.50

1923

1926

1929

1932

1935

1938

1941

1944

1947

1950

1953

1956

1959

1962

1965

1968

1971

1974

1977

1980

1983

1986

1989

1992

1995

1998

2001

1313ŞŞekil 2.1ekil 2.122. T. Tüürkiye rkiye GSYGSYİİHH’’sisi (ABD Dolar(ABD Dolarıı))(1923(1923--2002)2002) (1987=100)(1987=100)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1923

1926

1929

1932

1935

1938

1941

1944

1947

1950

1953

1956

1959

1962

1965

1968

1971

1974

1977

1980

1983

1986

1989

1992

1995

1998

2001

1414ŞŞekil 2.1ekil 2.133. T. Tüürkiye GSYrkiye GSYİİHH BBüüyyüüme Oranlarme Oranlarıı

(1924(1924--2002)2002) (1987=100)(1987=100)

-20.0

-10.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

1924

1927

1930

1933

1936

1939

1942

1945

1948

1951

1954

1957

1960

1963

1966

1969

1972

1975

1978

1981

1984

1987

1990

1993

1996

1999

2002

1515ŞŞekil 2.14. Tekil 2.14. Tüürkiye rkiye GSYGSYİİHH’’sisi ((ÜçÜçer Ayler Aylıık)k)

(1987.I(1987.I--2002.IV) (1987=100)2002.IV) (1987=100)

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

1987

Q1

1987

Q4

1988

Q3

1989

Q2

1990

Q1

1990

Q4

1991

Q3

1992

Q2

1993

Q1

1993

Q4

1994

Q3

1995

Q2

1996

Q1

1996

Q4

1997

Q3

1998

Q2

1999

Q1

1999

Q4

2000

Q3

2001

Q2

2002

Q1

2002

Q4

Mevsimsellik içeren GSYİH serisi

X-12 yöntemiyle mevsimsellikten arındırılmış GSYİH serisi

1616ŞŞekil 2.15. Tekil 2.15. Tüürkiyerkiye’’de de σσ YakYakıınsamasnsamasıı

0.80

0.85

0.90

0.95

1.00

1.05

1.10

1.15

1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997

Dönem

Stan

dart

Sap

ma

1717ŞŞekil 2.16. Tekil 2.16. Tüürkiyerkiye’’de de ββ YakYakıınsamasnsamasıı

g = -0.089+0.0092yR2 = 0.0789

-0.02

0.00

0.02

0.04

0.06

0.08

(Log) Kişi Başına GSYİH (1979)

Yıllık

Ort

alam

a B

üyüm

e O

ran

(197

9-19

97)

1818ŞŞekil 2.1ekil 2.177. T. Tüürkiyerkiye’’de de BBöölgelerin Glgelerin Gööreli reli

YakYakıınsama Snsama Süürecireci

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1.2

1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997

Dönemler

Gör

eli G

elir

Düz

eyle

ri Akdeniz

Doğu Anadolu

Ege

G.D.Anadolu

İç Anadolu

Karadeniz

Marmara

1919ŞŞekil 2.1ekil 2.188. . GAP BGAP Böölgesindelgesinde GGööreli Yakreli Yakıınsama nsama

SSüürecireci

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1.2

1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997

Dönemler

Gör

eli G

elir

Düz

eyle

ri Adıyaman

Diyarbakır

Gaziantep

Mardin

Siirt

Şanlıurfa

GSMH GSMH ’’de Bde Büüyyüümenin Belirlenmesimenin Belirlenmesi

Türkiye GSMH ’si belirli bir dönem için yıllık ve üçer aylık

olarak aşağıda verilmiştir. Her iki zaman dilimindeki ardışık ve

ortalama büyüme oranlarını bulalım.

2020

YıllarGSMH (1987=100)

(Milyar TL)

1950 10827

1951 12205

1952 13667

1953 15214

2121Genel olarak (yıllık) büyüme oranının belirlenmesi:

1

1 1

t t tt

t t

Y Y Yg

Y Y−

− −

∆ −= =

Örneğin 1951 yılındaki büyüme oranını bulalım:

1951 1951 19501951

1950 1950

1951

12205 1082710827

0.1129 %11.29

Y Y Yg

Y Y

g

∆ − −= = =

= =

2222Belirli bir dönemdeki ortalama büyüme hızının belirlenmesi:

0 0

0

ln ln

ln ln

gtt t

t

Y Y e Y Y gt

Y Yg

t

= → = +

−=

Y0 ’dan Yt ’ye geçen süre 1 yıl ise (∆t=1) büyüme oranı:

1ln lnt tg Y Y −= −

2323

Diğer yıllara ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda

hesaplanmıştır:

YıllarGSMH (1987=100)

(Milyar TL)Büyüme

Oranları (%)Ortalama Büyüme

Oranları (%)

11.98

11.31

10.72

11.29

10.70

10.17

1950 10827

1951 12205

1952 13667

1953 15214

2424Tablo 5.2. TTablo 5.2. Tüürkiyerkiye’’nin nin ÜçÜçer Ayler Aylıık GSMH Gelik GSMH Gelişşimiimi

Üçer Aylık DönemlerGSMH (1987=100)

(Milyar TL)

1980.1 9060548

1980.2 10804801

1980.3 17808035

1980.4 12622606

1981.1 9687466

1981.2 11563892

1981.3 18249736

1981.4 13227577

2525Genel olarak (üçer aylık) büyüme oranının belirlenmesi:

. . 1..

1. 1.

, 1, 2, 3,4t i t i t it i

t i t i

Y Y Yg i

Y Y−

− −

∆ −= = =

Örneğin 1981 yılının ikinci üç aylık dönemindeki büyüme

oranını bulalım:

1981.2 1981.2 1980.21981.2

1980.2 1980.2

1981.2

11563892 1080480110804801

0.0703 %7.03

Y Y Yg

Y Y

g

∆ − −= = =

= =

Diğer dönemlere ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda

hesaplanmıştır:

2626

Üçer Aylık DönemlerGSMH (1987=100)

(Milyar TL)Büyüme Oranları

(%)

1980.1 9060548

6.69

7.03

2.48

4.79

1980.2 10804801

1980.3 17808035

1980.4 12622606

1981.1 9687466

1981.2 11563892

1981.3 18249736

1981.4 13227577

2727İİNSANNSANİİ GELGELİŞİŞME ME İİNDEKSLERNDEKSLERİİNNİİN HESAPLANMASIN HESAPLANMASI

GENEL GENEL İİNSANNSANİİ GELGELİŞİŞME ENDEKSME ENDEKSİİ

Uzun ve Sağlıklı Bir

YaşamAsgari Yaşam

StandardıBilgi

Ortalama Yaşam Süresi

Okur-Yazar Oranı Okullaşma Oranı Kişi Başına GSYİH(SGP, ABD Doları)

Ortalama Yaşam Süresi Endeksi

Genel İnsani Gelişme Endeksi

Okur-Yazar Oranı Endeksi

Okullaşma OranıEndeksi

Eğitim Endeksi

GSYİH Endeksi

2828

GeliGelişşmekte Olan mekte Olan ÜÜlkeler ilkeler iççin Yoksulluk Endeksiin Yoksulluk Endeksi

Uzun ve Sağlıklı Bir

Yaşam

Asgari Yaşam

StandardıBilgi

Ortalama Yaşam Süresi

(40 Yaşa Ulaşamayan)

Okur-Yazar Oranı

GeliGelişşmekte Olan mekte Olan ÜÜlkeler ilkeler iççin Yoksulluk Endeksiin Yoksulluk Endeksi

Temiz Su Kaynaklarına Ulaşmayan

Nüfusun Oranı

Yaşına Göre Zayıf

Çocukların Oranı

2929ENDEKS NASIL HESAPLANIR?ENDEKS NASIL HESAPLANIR?

GERÇEK DEĞER MİNİMUM DEĞERENDEKS DEĞERİ=MAKSİMUM DEĞER MİNİMUM DEĞER

−−

İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN HESAPLANMASINDA TEMEL ALINAN DEĞERLER

GGÖÖSTERGESTERGE MAKSMAKSİİMUM DEMUM DEĞĞERER MMİİNNİİMUM DEMUM DEĞĞERER

ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ 85 25

OKUR-YAZAR ORANI (%) 100 0

OKULLAŞMA ORANI (%) 100 0

KB GSYİH (SGP, ABD DOLARI) 40000 100

ÖÖRNEKRNEK

Türkiye’nin 2003 İnsani Gelişme Raporu’ndaki indeks değerini

hesaplayalım:

3030

İNDEKSTEKİYERİ

ORTALAMA YAŞAM

SÜRESİ (OYS)

OKUR-YAZAR ORANI

OKULLAŞMA ORANI

KİŞİ BAŞINA GSYİH

OYS ENDEKSİ

EĞİTİM ENDEKSİ

KB GSYİH ENDEKSİ

İNSANİGELİŞME ENDEKSİ

96 70.1 85.5 60 5890 0.75 0.77 0.68 0.734

0.75270.1 2585 25

85.5 0100

0 8550

.

OrtalamaYaşam Süresi Endeksi

Okur Yazar OranıEndeksi

−= =

−

−− = =

−

3131

60 01

0 600

.00

OkullaşmaOranı Endeksi −= =

−

2 13 32 1(0.855) ( 0.770.60)3 3

Eğitim Endeksi Okur YazarOranıEndeksi OkullaşmaOranıEndeksi= − +

= + =

ln(5890) ln(100)ln(40000) ln(

0.600

81 )

Kişi BaşınaGSYİH Endeksi −= =

−

3232

3

0.752 0.77 0. 0.734683

Genel İnsaniOYS Endeksi Eğitim Endeksi KBGSYİH EndeksiGelişme Endeksi + +

=

+ += =