Sursurunga Texts

By Don Hutchisson

Summer Institue of Linguistics

2

Table of Contents

TEXT NUMBER: 1.............................................................................................................. 4 TEXT NUMBER: 2.............................................................................................................. 4 TEXT NUMBER: 3.............................................................................................................. 7 TEXT NUMBER: 4.............................................................................................................. 9 TEXT NUMBER: 5............................................................................................................ 10 TEXT NUMBER: 6............................................................................................................ 10 TEXT NUMBER: 7............................................................................................................ 12 TEXT NUMBER: 8............................................................................................................ 12 TEXT NUMBER: 9............................................................................................................ 13 TEXT NUMBER: 10.......................................................................................................... 13 TEXT NUMBER: 11.......................................................................................................... 14 TEXT NUMBER: 12.......................................................................................................... 15 TEXT NUMBER: 13.......................................................................................................... 15 TEXT NUMBER: 14.......................................................................................................... 15 TEXT NUMBER: 15.......................................................................................................... 16 TEXT NUMBER: 16.......................................................................................................... 16 TEXT NUMBER: 17.......................................................................................................... 17 TEXT NUMBER: 18.......................................................................................................... 17 TEXT NUMBER: 19.......................................................................................................... 17 TEXT NUMBER: 20.......................................................................................................... 17 TEXT NUMBER: 21.......................................................................................................... 18 TEXT NUMBER: 22.......................................................................................................... 18 TEXT NUMBER: 23.......................................................................................................... 19 TEXT NUMBER: 24.......................................................................................................... 19 TEXT NUMBER: 25.......................................................................................................... 19 TEXT NUMBER: 26.......................................................................................................... 20 TEXT NUMBER: 27.......................................................................................................... 21 TEXT NUMBER: 28.......................................................................................................... 21 TEXT NUMBER: 29.......................................................................................................... 21 TEXT NUMBER: 30.......................................................................................................... 22 TEXT NUMBER: 31.......................................................................................................... 22 TEXT NUMBER: 36.......................................................................................................... 22 TEXT NUMBER: 37.......................................................................................................... 23 TEXT NUMBER: 38.......................................................................................................... 23 TEXT NUMBER: 39.......................................................................................................... 24 TEXT NUMBER: 40.......................................................................................................... 24 TEXT NUMBER: 41.......................................................................................................... 24 TEXT NUMBER: 42.......................................................................................................... 25 TEXT NUMBER: 43.......................................................................................................... 25 TEXT NUMBER: 44.......................................................................................................... 26 TEXT NUMBER: 45.......................................................................................................... 26 TEXT NUMBER: 46.......................................................................................................... 27 TEXT NUMBER: 47.......................................................................................................... 28 TEXT NUMBER: 48.......................................................................................................... 29 TEXT NUMBER: 49.......................................................................................................... 31 TEXT NUMBER: 50.......................................................................................................... 31 TEXT NUMBER: 51.......................................................................................................... 32 TEXT NUMBER: 52.......................................................................................................... 32

3

TEXT NUMBER: 53.......................................................................................................... 33 TEXT NUMBER: 54.......................................................................................................... 33 TEXT NUMBER: 55.......................................................................................................... 33 TEXT NUMBER: 56.......................................................................................................... 34 TEXT NUMBER: 57.......................................................................................................... 34 TEXT NUMBER: 58.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 59.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 60.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 61.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 62.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 63.......................................................................................................... 35 TEXT NUMBER: 64.......................................................................................................... 36 TEXT NUMBER: 65.......................................................................................................... 36 TEXT NUMBER: 66.......................................................................................................... 37 TEXT NUMBER: 67.......................................................................................................... 37 TEXT NUMBER: 68.......................................................................................................... 38 TEXT NUMBER: 69.......................................................................................................... 39 TEXT NUMBER: 70.......................................................................................................... 40 TEXT NUMBER: 71.......................................................................................................... 40 TEXT NUMBER: 72.......................................................................................................... 41 TEXT NUMBER: 73.......................................................................................................... 41 TEXT NUMBER: 74.......................................................................................................... 41 TEXT NUMBER: 75.......................................................................................................... 42 TEXT NUMBER: 76.......................................................................................................... 42 TEXT NUMBER: 77.......................................................................................................... 43 TEXT NUMBER: 78.......................................................................................................... 44 TEXT NUMBER: 79.......................................................................................................... 44 TEXT NUMBER: 80.......................................................................................................... 45 TEXT NUMBER: 81.......................................................................................................... 46 TEXT NUMBER: 82.......................................................................................................... 46 TEXT NUMBER: 83.......................................................................................................... 46 TEXT NUMBER: 84.......................................................................................................... 48 TEXT NUMBER: 85.......................................................................................................... 48 TEXT NUMBER: 86.......................................................................................................... 49 TEXT NUMBER: 87.......................................................................................................... 49 TEXT NUMBER: 88.......................................................................................................... 49 TEXT NUMBER: 89.......................................................................................................... 50 TEXT NUMBER: 90.......................................................................................................... 50

4

TEXT NUMBER: 1 DATE RECORDED: 24 November 78 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Kesi Aratámán

Ina puksai kesá soi, soi erei soi suri kesá aratámán ditul lu kis i kesá malar i risán kesá dan. Ditul lu kis ngorer má i libung má ái kák diar a parai si diar tinán, si rugar tinán er, “Latiu i kábungbung gitula pán má gitulák han suri up dan.” Má ditulá pán ngorer i kábungbung má, ákte pos má nas, ditulá aptur pas, eran má mai tan táit, rat má kas, sapakir, ditulá top pasi má ditulá han uramunang i dan má. Ditulá lu up dan, pampam nur, ditulá rui tan inngon tili dan, má meleu, má isu, e gim lu parai ngo up dan erei, ubi tan táit tili dan. Ditulá lu han iamuni lu mur i dan má ditulá lu mur i dan er átik alamuni sang i katbán bos. Lu han iamuni má katbán bos má, má nat diar má a matpám. Má káp ditul te kip ánditul te namnam mul. Matpám mái nat diar ngorer mák ngo án te. Ák táu pagas mái kákán mái mámán iatung diará lu ubi tan isu iatung i dan mák táu táilna diar mái ák han sukis pagas iamuda i lulngán dan má, má iamuda i iát má kán tu mák páksi dan. Ák lu mákmák ngorer mák mák pasi tantanián hun, hun er a pim iamuni tapam má dirtapul pagas uramudi polgon dan má kalik er ák tu mákái tantanián hun uradi dan, mák ngo ngo támin hun muswan sang á mudi dan, má kán tu lumi mái tantanián hun er uramudi dan, má hun i muni pungpung a tur pagas. Lum á kalik er ákte kop i tan hat adi dan, tu rápráp i limán er ngo a lu top pasi hun ngoromin te tu salum pasi tan hat tiladi dan. A lu longoi ngorer ák lu longoi ngorer ák merok kunán ák sukis. Diar lu hanhan mái kákán mái mámán diará gáltai “Kauh, dánih kam tu longoi?” Parai má “Ak hun i mudi má iau risi long pasi. Tata, han tohoi bul unáng kipi á iáu.” Tohoi ái kákán mul ák tu ngorer sang ái natun er a longoi be nengen. Te tu han salbái tantanián hun adi dan ákte kaleng, te han ái mámán mul ngo a lu lum ditul támán no ngorer. Namur má kalik er ák sukis má mák tántán suri ngo na mákái nas iamuni bát. Tántán má tálángnai má hun er ák mák pasi támin hun má iamuni a sámtur i aun sang á hun. Er ák parai má si kákán mái mámán, “Uái, tata diar ái nana, muni sár á hun má gitul má tu lu lumlumi tantanián adi dan má muni bát á hun!” Tapam mái kákán ák tár pasi má tari má singin kalik er ák namnam ák mas má ditul támán má ditulá mas má i ani hun er ami bos. Ditulá sosih kaleng má mai kánditul tan táit er i libung má uradi malar, bos isu má meleu má gos er ditul kari tangrai dan ditulá hut mai, ditulá sawi adi malar, ditulá namnam no má adi malar má. Ák rah sár iatung á soi erei.

TEXT NUMBER: 2 DATE RECORDED: 27 November 78 AUTHOR/SPEAKER: Aminio Puak TEXT TITLE: The Starving Brother-in-Law

Kesi soi di lu puksai til hirá nene atul i aratámán, sinih ngo atul a hat, aru i natun má kán wák má diar mokson mák ru i nat diar. Kes kalik án káláu má kes kalik án wák, aru nat diar. Má di lu kis i kesi malar iamuni bos, kápte ngo a lala tepák alari kon, kápte. A kálik pátum sár, a pátmi kon á malar er, ái sár ngo a tepák sang alamuni bos uri muni sár i bos.

Dik lu kis dik lu kis kis kis ák mat ái koner si mámán, mám diar. Ák mat ái mám diar má ditul támán masik má ditul má lu kis iatung i malar er. Ditul má lu kis kis kis kis ngorer ák mat mul ái kák diar iatung i malar er. Io, diar má taun kák diar iatung turán mám diar sang iatung i pokon er diar tahni on. Diar masik má diar má lu kis iatung on i kándi malar erei. Diar má lu kis ngorer, diar má lu kis, diar má lu kis marán má bet, marán kalang, marán bung sang diar kis pasi diar masik. Koner káláu a lu han sang suri him ami bos, a lu longoi sang i kesi kán gengen

5

bang ák lu bop masik on sang, longoi sang i kesi kán rum ái konerei, kesá pal uri koner wák kukun lik.

Io, kesi bung má kesi kálámul. Kálámul erei a lu kis i malar, malar pakta marán kálámul di lu kis on, matananu di kis on á malar er. Kesi bung má kálámul erei ák long pasi kán kátkát, kán lamrut, ák soso isu má iamuda i tangrai lulawar iamuda i lontas. Ák lu soso isu mák lu han mák lu han mák lu han mák lu han mák lu han mák lu han mák lu han mák lu han ák han masar i kesá kuir kon. Kuir kon erei kápte te kálámul a lu kis on, kán tu pokon mau. Ák masar má ák han aunges iamuni kon. Ák mákmák má iatung i kon mák mákái kemen kálámul iatung i kon erei. Ák mákái kemen kálámul mák ngoi ngo “Auh, iau ngo ngo te kálámul gut di lu kis almain i pokon minái. Tekesi malar gut alami bos ngo ngádáh?” Ák hol on má ngoro in. Io, namur ák mákmák ák mákái kesi sál. Sál erei gengen sál ngoro di lu mur on urami bos uri num á matngan sál ngorer. Io, ák murwa pasi má iamuda ák mur on má. Ák mur mái sál erei ák lu han han han han han han han ák han tapam hut iatung i malar. Ák ngoi ngo “Áá, malar sang á in. Iau ngo te kálámul gut á inái di lu kis inái i malar minái.” Áng kusak má uramuni malar ák lu hanhan uri wák erei iatung i malar. Ák lu hanhan má ngorer ák ngo “Ai! Sinih a lu kis á minái?” ák ngoi. Ák gáltai mái wák erei, “Sin á kán malar á min, kaiam?” “Áá” ák ngoi i wák er. “Má káp iau te mánán ngo a mon i malar minái, má káp iau te mánán ngo iáu lu kis mul minái, inár iak mánán.” “Kápte, kángim malar sang á minái giur kukun, má kukung alamuni bos má iau masik á minái, má mám giur má kák giur diar má te mat, hirá sang”, ák ngoi mái wák erei, ák parai singin kálámul erei, kosoi worwor kán kálámul mai. Io, kálámul er kápte má a nem ngo na kaleng uranang i malar ák ekes má i kis iatung, iatung i malar erei si rugar kukun er.

Kesi rahrah má ák nene sosih má kono káláu tilami bos. Sosih ák siusiu, ák tari namnam ái kukun lik ák ani, ák parai má singin ái kukun, kukun lik, “Ai! Kesi kálámul á idi, a soso isu mák mákái kem gitar ami kon ki ák mur má i sál tilamudi ák han kahra singing, idi nengen i nas matung adi malar adi rum.” “Má ai mái?” Ngo “Idi ái.” Ki ák ngoi mái kukun lik ngo “Una han unák parai singin ngo koion má na kaleng uranang i malar, na ekesi kis má,” ák ngoi mái kukun lik singin. “Na ekesi kis má suri nák long pas iáu gauráng kila suri gitulák lu kis tiklik main i malar min. A sák ngoromin ngo gitar masik gitara kis má kápte a kuluk”, ák ngoi mái kukun lik. Io ák han má wák er ák han parai singin ngo “A ngoi ái kukung ngo una lu kis má suri gitara kila suri gitulák lu kis main i malar min.” Io, ditul má lu kis má ngorer.

Arasa i kesá bung ák ngoi mái kálámul erei singin kán wák ngo “Una han unák parai iamunang singin kak sinat na han uramuni bos nák nene kotoi tekesi rákrák, tekesi pokon, má gitar gitara soso isu be iamuda i lulawar, iamuda i lontas.” Ák han má wák er ák han parai, “A ngoi ái kam sinat ngo una han urami bos unák nene kot tekesi rákrák má giur giurák soso isu iamuda i lulawar iamuda lontas.” Io, ák aptur má kalik er ák long pasi kán is kán palngat tapam urami bos. Tapam urami bos ngorer áng kot mák lu kot mák lu kot ngorer ák rah, tárái. Tárái sang i bung er ák rah, sosih má uradi malar. Rugar mokson erei diar má hut mai ándiar isu diar má sawi diar má namnam. Ák sap mái kán wák ák nene sokoi mái namnam. Ák sokoi mái namnam ák han má ngo na támri kukun lik erei. Ák han má mai iamuda ák gálta mái kálámul erei, “Ai! Ai u kipi ur ái á namnam?” Ki ák ngoi ái kán wák ngo “Ur áián ái kam sinat.” Ki ák ngoi á kálámul er ngo “Kápte a gas i balang ngo una támri kálámul erei. Obop kaleng i namnam. Sin a ngoi singim ngo una támri?” Ák parai ngorer mák wáng i diar, ák wáng sáksák i diar. Io, ák rumrum i wák er ák tang, áng kaleng mai namnam, ák obop páksi ngorer i rum. Arasa i kábungbung ákte ngoi mul i kálámul er ngo, “Una han unák parai si kak sinat nák han koktai rákrák.” Io, ák pán i kábungbung i wák er ák han parai. Ák sap i kalik erei kálámul erei ák long pasi kán is kán palngat ák tapam urami bos ákte lu him.

6

Bos bung sang tu ngorer sang má kápte diar lu támri mam te namnam, diar te tu woki dos on suri him má káp diar te lu támri mam te namnam. Má diar, kándiar him ngo kándiar talar, tu woki soso isu iamuda i lulawar tangrai lontas i tán bosbos bung. Káp diar te lu tapam uri bos ngo diarák him ngo diarák long te táit ami bos, wa kápte. Kándiar tu woki soso isu sang.

Kesi bung má diar má bali dos palai má urami bos ngo na han má nák nene áir i pokon. Ák ngoi má kalik er si diar ngo “Ai! Wa dánih ngoro in iak tu lu himhim má kápate lu namnam, káp gaur te lu tabar iau mam te namnam. Má káp iau te lu namnam á inái, káp kak te rakrakai má. Iak tu lu himhim má iak woki him má tu him má tu him má káp gaur te lu tabar iau mam te namnam”, ák ngoi mái kalik er si diar. A be parai ngorer ák top pasi kán is kán palngat ák han ák áir má. Má diar, iamuda i lontas soso isu tangra lulawar, kándiar talar sang er. Ák lu him má kalik er ák lu him him him him him ngorer ák rahrah ák sosih. Sosih uradi malar ák siusiu ák ol kámnah ada i kán bang, bopbop ák boptin. Ák sap ái kukun lik sokoi namnam ngo na támri mai. Io, kálámul er ák wáng kári namnam. Ngorer sang diar lu woki ngo on ngoi tán bos bung, káp diar te lu támri. Má kalik erei tu lu bopbop bia sang ngorer káp sang a te lu namnam.

Libung má diar má boptin mái rugar mokson er, ák pán mái ngorer i katbán libung, ák ngoi má ngo “Ngádáh ina ngoi á in?” ák ngoi má kálámul er. Ák long pasi kán is, han urami bos ák lu han han han han ák han tapam hut ami num, ák katngai keken iatung i nene áir ák rusi áir uradi bim. Áng kusak sár urami polgon num, katbán pokon, ák turpasi kokon, a kokon ngoro bor. Long, inbul, kaukau, dánih a te tu long kusi. Mák lu kokon mák lu kokon mák lu kokon mák lu kokon mák lu kokon ák lu mánán ngo páput má arasa á in a lu taltalas má pokon. Sosih uradi malar, ol kámnah adi bang ák bopbop.

Diar má pán má i kábungbung ái rugar mokson er diar má ngoi ngo “Ai! Gitar má giták laum ami pokon.” Diar má tapam má. Diar má tapam ngorer má diará lu hanhan ngorer war diará mákmák ngorer má dánih diará mákái? Ák tu bal i nene tigán namnam iatung i katban pokon. Diar má ngoi má “Áh! Ák sák sang á tán pokon erei, ákte bálmai mái tán bor tán rokoi.” Diar má parai ngorer má diar má woki rui mái tan tigán inbul má long, kaukau, diar má dungi i kas, diar má sosih má mai uradi malar. Diar má sosih má mai uradi malar, diar má sawi diar má namnam. I rahrah ák hut mái koner tilami bos, ák sokoi namnam ái kukun lik ngo na támri mai, ákte sap sang á kálámul er ákte wáng kári namnam on.

Io, arasa mul uri kesi bung má, á kálámul er ák ngoi má ngo “Latiu gitara tu so urami bos gitarák han kip te namnam. Sosih unák sawi inak namnam no inak tapam kaleng urami bos inak tur bor,” ngo na nene bátnai rokoi er a lu han suri kokon i kándiar pokon. Pán i kábungbung er diar má tu so urami bos. Diar má sosih tilami bos, ák sawi namnam ái kán wák ák ani ák ngoi si diar, ákte mon mái nat diar, ák ngoi má si diar tinán ngo “Gaur kusak urami rum. Inak batbat kalar gaur má inak tapam kaleng urami bos á iau inak bátnai rokoi er a lu kokon ami kángit pokon”, ák ngoi má. Diar be kusak ái rugar tinán ngorer ák batbat kalar diar ngorer ák ngoi si diar ngo, “Koion gaura támri ái kono i muda i bang, koion gaura támri. Ngo gaura támri, ina kaleng inak up gaur”, ák ngoi si diar tinán. Ák parai ngorer si diar ák tapam má, long pasi kán lamrut, muni má urami má i bos. Ák lu hanhan ngorer ák tapam hut ami bos, sikis má ami kándi suh. Áng kuron, kán kiskis. Lu kis mák lu kis mák lu kis mák lu kis mák lu kis han te mer sang má i katbán libung má.

Pán má kalik er tilada i bang, kán sinat sang, kán sinat i kálámul er, tapam má. Ák hol on ngo kápte te kálámul ami pokon, kápate mánán ngo ái kán sinat imi mái pokon ákte kis monai. A lu hanhan sár ái ngorer ák katngai keken iatung i áir ák rus i áir uradi bim, áng kusak sár urami

7

katbán pokon ák turpasi kokon, kokon ngoro bor. Ák longrai mái kán sinat ngo “Er má gut á tán bor,” kasi má kán lamrut ngorer ák batam má. Bátnai má ngorer i kesi káplabin tukul iatung i katbán pokon. Kalik er ki ák lu kokon mák lu kokon mák lu kokon mák lu kokon ngoro war a mákmák ngorer má ák lu mákmákái mái tán kálámul ái kálámul erei. “Auh, kápte ngo rokoi á mer má kápte ngo bor, war kálámul gut á merei, káp ngo bor imunang.” A mákmák ngorer mák “Áá, a kálámul sang.” Ák han mák han mák ilmi mái kán sinat má. Ák sap sár ngorer ák soi mai lamrut, ák soi uratung i rusun mai lamrut. A be soi ngorer ki ák táu má kálámul er. Ák táu ngorer mák lu táu mák lu táu mák lu táu mák lu táu mák lu táu uramuni kesi gengen pungpung, ák taltaliu i mátán ák pur, mat palpal iatung i nene kuir pokon erei. Áng kálik taltalas kaleng i on, ák aptur ákte lu táu. Ák lu táu mák lu táu ák sosih uri kesi polon dan lu hanhan uri kesi bail hat, ák tu han tur pagas ái má, má kán tu tang má, kán tu tang mai nene lamrut iatung i rusun, má lamrut er iatung sang i rusun kápate long palai.

Kálámul er ák sosih má uradi malar, ák han ngoi má adi singin kán wák má natun, ák ngoi má “Ai! Wa gaur ngoi ngo dánih? War ái kono iamunang i bang sár erei a lu kokon á imi bos e gitul má lu ngo ngo tán bor on ngo tán rokoi, má kápte. War ái sár”, ák ngoi. Má diar má gáltai mái rugar tinán ngo “Má ai mái?” “Má alamunang ákte táu iau soi mai lamrut, iau soi uratung i rusun.” Diar be longrai sár ngorer mul ái rugar tinán er diar má tang má, ák tang má wák erei tangsi mái kukun lik má. Diar be tang no sár ngorer ák aptur ngorer áng káh pasi natun diar má han má. Diar má lu han han han han han han han han han han, diar má mur i dárán kálámul erei. Diar lu han han han han han han han han. Diar má lu han han han han uri tapam erei a mat palpal ái, diar má mákai nián iatung a limlim, dárán. Ák aptur pas diar má te lu mur on. Diará woki mur má i dárán, dárán á kálámul er. Diar lu hanhan ur on ngorer mák lu tang ngorer i bail hat ngorer i nene kesi polon dan. Io, ák mák pas diar má, ki ák ngoi má si diar ngo, “Ai! Ai gaur mur ur ái? Gaur kaleng suri kák gaur idi malar. Á iau gam lu long sáksáknai iau á iau. Káp gam te lu tabar iau mai namnam iak tu lu himhim má káp gam te lu tabar iau mam te namnam pasi er ák mos i balang e iak han iak long bengtai kamu pokon. Má inái gaura kaleng má uradi sur kák gaur.” Ák parai ngorer si kukun, kukun lik, ki ák mat má, ák mat má kálámul er. Io, diar lu hanhan má ngorer mul ái rugar tinán er diar má lu tangsi ngorer diar má lu tang tang tang tang diar má mat mul iatung i pokon er. Ditul no ditul mat iatung.

Kálámul er a be mák rugar tinán diar be mat, áng kaleng sár uradi malar ák long pasi kán lamrut ák soso isu kaleng má kaleng má uranang sang má i kán malar. Io, onin tantanián i ditul ái ruktul erei imi sang i hat a kis i kesi bail hat imi bos. Lamrut, kalik, kálámul erei má wák erei, onin di lu mákái sang á a ngoro hat má á tantanián i ditul. Er sár.

TEXT NUMBER: 3 DATE RECORDED: 27 November 78 AUTHOR/SPEAKER: Aminio Puak TEXT TITLE: Wak a lu Angagur

Soi, kesi soi sur koner si wak, di lu puksai til hirá. Kesi malar iamuni bos, matananu di lu kis on, tan wák tan káláu tan kalilik di lu kis on á malar er.

Kesi bung má, bungun him, taul him on á bung er, má tan rang kák di á tan kalilik er tan rang mám di di lu tapam uramuni bos suri him di lu him talum. Tan kalilik masik di lu monmon adi malar. Dik lu han má uri kesi dan kesi risán dan, lain, lain pokon á malar er di lu kis on, má dan erei a kis mul iatung i risán malar erei. Má iatung i risán á dan erei tan lain kuir pokon án kis ngo monmon, tan kalilik dik lu han uri

8

tan pokon erei má dik lu monmon má dik lu hom on, di lu kipi sang i ándi namnam ur on á pokon erei.

Dik lu hom má ngorer ák lu hanhan mái wak, hut má si di iatung, gálta di má “Kalilik dánih gam longoi?” “Kángim tu hom á iáu”, di ngoi má singin. “Be?” ák ngoi mái wak, “U! Iau lala matpám. Gam kas te namnam inak ani.” “Na! Di lu mos ái kángim tata má kángim nana ngo koion gima lu tabar mai ángim namnam, koion gima lu támri tan kálámul ngorer.” “Na! Gama kasi amu namnam inak ani. Ngo gama tabar iau mam te namnam, má gama is iau uradi malar gama kip iau uradi malar gamák ioh iau gamák an iau!” ák ngoi mái wak si di. “Wái, má má má má!” Di kasi namnam ngorer di kasi tán bor, á roho, á inbul, long, á hun, á dik támri mai. Dik támri mai ngorer ák ani ngorer ák mas, ák ngoi má si di ngo “Áá, gama hut uradi malar ki gama is iau”, ák ngoi má si di. A be namnam ái ngorer ki ák ngoi má si di ngo “Á gam má! Kamkabat iau má!” ák ngoi má si di. Ding kasi tán suk, tán suk apan suk muswan ngo da kápti mai, ki ák ngoi ái wak ngo “Auh, iau matai á suk er á iau. Iau nem i suk merei gama kabat iau mai suri tán tait merei.” Suk án sarsarun, kesi matngan suk merei kápte a lu rakrakai, a tu malmalmu sár. Rung til hirá ngo a mon i manu káián kes a ngoro márásin til hirá er til mainái si gim, di lu oboi i manu ák lu mah i manu á matngan suk erei. Gim utngi ngo sarsarun. Ding kápti mai, dik lu hanhan ngorer dik long pasi kesi kábau dik ngo da tarkipun mai. Ák ngoi si di ngo “Auh, iau matai á tán táit erei. Gama kasi táit merei, gamák nene tarkipun i iau mai.” Dik long pasi tán kopkobon, kesi táit merei i bos a ngoro got, a ngoro bus i nene kopkobon. Kápte a lu rakrakai mul, a te tu gohgoh. Ngo una tu ret sár mai ki na tu goh á kopkobon. Dik sap ngorer dik tár pasi ngorer dik tarkipun mai. Ding kipi má, kipi má uradi malar. Dik lu han má dik lu han má dik lu han má dik lu han má dik lu han má dik lu han ngorer ákte gálta di mái wak, “Kalilik, ai má git má lu han ái á in?” “Na! Tepák be á malar.” “Io!” Dik te lu han. Lu han han han han han han ngorer ák pátmi má i malar áng gálta di mái wak, “Kalilik, ai má git lu han ái á inái?” “Git min má pátmi má i malar inái, git min má i risán malar.” Ák tu kálik suksuksuk ák ngoi sár ái wak, ák mut i suk ák goh i kip, muda má ák táu má urami bos. Dik tu lu wáh má tan kalilik er iatung i malar, “Ai! U agur gim u ani ángim, á ángim hun má ángim namnam, uk táu má. Ai una ngoi ái? Gima up iáu latiu.” Kaleng má, hut má adi malar má parai má singin rang mám di má rang kák di.

Bos bung sang a tu ngoi sang, ngorer sang a lu woki agur di sang ái wak ngorer. Kesi án kalik ák ngoi má si kákán ngo, kesi bung má, “Ai kang, wa una hir kak te kalkalung á iáu.” “Uri dáh?” “Uri kabat wak, a lu agur pasi ángim namnam má gimá lu isi mai suk án sarsarun má gimá lu tarkipun mai kopkobon nene toptom”, ák ngoi mái kalik er si kákán. “Ngo gim lu han má matung i risán malar ki ákte sonsonder má ngorer ákte táu ák mut i suk ák goh i kip ák táu. A lu agur gim ngoi. Má inái una hir kak tekesi kalkalung má latiu gima kaleng urada i risán dan, gima monmon ada i risán dan, ngo na bali kaleng ina isi mai”, ák ngoi mái kalik er. Ák sap mái kákán ngorer ák isi kán kalkalung ngorer ák long noi ngorer ák rah. Boptin má.

Pán kábungbung tan rang kák di i tan kalilik er tan rang mám di tapam kaleng uri bos, tan kalilik masik iatung i malar. Dik han má mul urada i risán dan dik monmon ái. Dik lu hom má ngorer mák lu hanhan mul ái wak tilamunang. “Kalilik, gam er sang.” “Áá, gim minái sang.” “O, iau lala matpám á gam, gam kas te namnam er inak ani.” “Na! Á iáu erei iáu lu agur gim á iáu erei. Gimá lu lala tabar iáu mai namnam má gimá lu kabat iáu uradi malar, ngo git lu han uradi pátmi malar ki ukte táu má.” “Na! Inár á gamáng kip iau muswan uradi gamák ioh iau muswan gamák an iau. Io gam kas te namnam erei inak ani.” Ding kasi namnam ngorer ák ani ngorer ák ngoi má ngo “Á gam má gam is iau má.” Dik isi má ngorer áng kasi má tán kalkalung erei án gengen kalik erei a longoi ái kákán. Kasi ngorer ák isi mai. Ák tai sang er a lu dikdikdik, áng gálta mái

9

wak “Kalilik, wa suk dáh er gam kabat iau mai?” ák ngoi mái wak, a gálta di. Ki di ngo á tan kalilik ngo “Wáláu, má kángit suk sang er gim lu kabat iáu mai.” “Iáu iáu iáu iáu! Má gam má! Gam is iau!” ák ngoi ái wak si di. Dik lu isi ngorer ák rah, ding kasi nene kesi kábau, di longoi turán kopkobon táit er á kábau erei, dik sap ngorer dik tarkipun mai. Dik tarkipun mai ngorer ák gálta di “Kalilik, wa kip dáh erei gam tarkipun i iau mai?” Dik ngoi á tan kalilik ngo “Wáláu, má táit sang er gim lu tarkipun i iáu mai gim lu kip iáu mai.” “Iáu iáu iáu! Má gam má, gam kip iau má”, ák ngoi má. Ding kipi má! Kipi má ngorer má dik sosih má uradi malar. Dik lu han han han han han han han han han ngorer ák gálta mái wak “Kalilik, ai má git má lu han ái á inái?” “Na! Tepák be á malar.” “Be? Git má.” Dik te lu han dik lu han han han iatung má i risán malar, ák lu longlongrai má i worwor ái wak uradi má i malar, tan wák má tan kálámul er di sosih má tilami bos. Ák gálta di má “Kalilik, ai má git má lu han ái?” “Git min má i risán malar” dik ngoi má singin. “Be?” “Áá, iatung má.” Ák suksuksuk má iatung i kip má. War a te suksuksuk ngorer mák tuan rat i kápti. “O kalilik, gam pálás iau á gam.” “Kápte. Onin sang unák mákái. Til tungu u lu abag á til tungu u lu laes, má onin sang á gimák an iáu muswan. Til tungu u lu agur gim, má inái gima kip iáu sang uradi malar gimák ioh iáu má gimák an iáu má inái.” “O, má gama ulát pala iau, gam sangar má. Gam ulát pala iau, sangar má gam. Kápte gam mámna iau be.” “Káp gim te mámna iáu kabin u lu agur gim. Onin gima an iáu”, dik ngoi má singin. Ding kipi má! Ding kahra mai adi malar ngorer dik pit kábau ngorer dik sáran ngorer dik bingi má, dik bingi ngoro bor. Dik osoi iamuni ngorer, a be rah ngorer, dik sápli, dik long palai bál ngorer ki dik iohoi má. Dik iohoi ngorer ák pim ngorer dik pupuk pasi ngorer dik ani má. Ngorer sár, ák rah má iatung.

TEXT NUMBER: 4 DATE RECORDED: 27 November 78 AUTHOR/SPEAKER: Aminio Puak TEXT TITLE: Nur mái Nál

Pukpuksa di lu puksai i tan kálámul til hirá, ái koner si nur mái nál. Ái koner si nur kán tu saliu sang ái tangra dan kabin ngo kán malar sang erei i dan, a lu kis on sang. A lu kis sang iatung i dan má kesi aun kábau gim utngi ngo nál, di lu ani, di lu ani wán, a tur mul iatung i risán á dan erei. Mák han má á nur erei ák han má suri ani tan wán nál er a lu pur uratung i dan. Ák han mák woki ani. Ák lu ani ani ani ngorer ák pur i kes tilamuni. Ák pur i kes tilamuni ák ngoi iatung i tán lul ái nur ngo ‘Pau!’ Ák ngoi ái nur ngo “Ák sokop iau á tán tám nginngin muni.” Ki ák ngoi á nál ngo “Á iáu mul tikim a kis erei i lulum,” ák ngoi ái nál tilamuni. Ákte lu namnam. A lu namnam namnam namnam namnam namnam namnam ngorer, ákte pur mul i kes tilamuni, kesi wán mul á kábau erei nál. Ákte pur ngorer ákte ngoi mul iatung i lul ái koner si nur ngo ‘Puh!’ Ák ngoi ái nur ngo “Sokop iau á tán tám nginngin muni!” Ki ák ngoi mul ái nál tilami ngo “Á iáu mul tikim a kis erei i lulum,” ák ngoi. Ák lu ngoi ngoi ngorer ák mos mái bál ái koner si ái nur, ang kaleng má uradi malar, kaleng má uradi kán kuir pokon a lu kis on. Ák lu hanhan má ák lu kis i kesi wáin nene pasakir. Ák long pasi ngorer ák sol ur on. Ák sol ur on ngorer mák tár gulum má, ák pok gulum má uri gulum koner si nál uramuni. Ák lu pok gulum ngorer mák lu pok gulum ngorer ák duti ák sol má uri pasakir erei. Ák sol má uri pasakir erei ngorer máng kipi mái kán dut gulum erei ngorer mák han má saksak má, saksak má iamuda suri nák gulum koner si nál má. Saksak má ngorer iamuda má tu saksak má tu saksak ngorer ák han kahra iatung i káplabin nál er. Saksak má ák saksak ngorer ák saksak ngorer ki ák long pasi kesi kán gulum ngorer mák gulum mai iamuni mer a ngoi iamuni kesi teten, teten ngo sobon, sobon nál erei ngo puh, ru tilami. “Ngádáh ukte mák iau?” “Aiá unák ngoi ái?” Ki ákte long pasi kesi gulum ákte básmai ngorer iamuni ngorer, ki ákte ngo “Ngádáh, ukte mák iau?” ák lu ngoi.

10

Mák lu ngo on mák lu ngo on ák arahi sang i nene wán kábau er. A be arah noi ngorer ki áng kaleng má uradi malar, sinih ngo malar wa kán kuir pokon sang a lu kis on iatung i dan erei, ngoro kán rum, kesá mátán hat a lu kis on. Ngorer sár, rah má iatung.

TEXT NUMBER: 5 DATE RECORDED: 20 January 75 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: How to Catch & Kill a Crocodile

Ina puksai kesi pukpuksa suri huái á di lu ser pasi ngoi. Tan kalilik di gálas má dik mák pasi kesi huái. Io, namur ding kip pasi bus, matngan táit er di lu long kas mai, tili bos, dik longoi mátán pál on má dik lum mai iamudi katbán dan. Dik han tapam hut iatung singin huái i katbán dan má dik áksari iatung i lul ák agap iatung i aru limán. Io namur dik tan dik tion má dik masar kaleng dik han sámtur má iamuni más dik topi kuir bus er má dik talka pasi. Di be talkai uramuni más, mulán sang di sápkai iriris ngoro kubau uratung i paskapkam i huái erei suri kápate liput liput ngo suri nák ararat. Di buswai uratung i pokion artálár mai aru káil á huái er a mat má. Namur di mákái ngo ákte mat di long pasi má di suk palai kápán má di kipi támin á huái, di táhái ngoro bor, dik tami i di má iohoi ák artálár mai namnam. Tatalen án ser suri huái má suri ubi a ngorer, ngorer di lu himnai ngoi.

TEXT NUMBER: 6 DATE RECORDED: 27 Jan 75 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Támdák

Soi ngisán ái támdák. I bosbos bung no a lu sosih tilamuni katbán bos suri dákdák isu. Kán pákánbung i tan pákánbung ngorer a lu usi ráin, bát, i bos pákánbung sáksák ngorer. Má ngo ákte lu dák pasi isu iamuda i lontas, kápte ngo tan kengen isu, mátu má beu má tan matngan isu án lontas, ák lu kipi mák lu tapam mai uri kesá rákán marit iatung i lol pokori. Matngan kubau erei marit di lu ani wán, di lu ngasi a mon i suir. Mái tan pákpákán libung no ngorer sang á kán matngan. A lu mákái sápkin bung a hus i ráin má bát ki ákte sosih tilamuni katbán bos ákte han dákdák isu iamuda i lontas. A lu dákdák iamuda i lontas mai kán dák sang a kis iatung i aru lalin bewen. Ngo a sakrai aru lalin bewen, ki ákte márám má dák tili aru lalin bewen, ákte mákái isu uramudi lontas ki ákte ubi, tatuk pasi.

Bosbos bung ngorer sang. Má i kesi bung má, kálámul er di han suri raksa. Di raksa má di ser pokori má, mák han ser pasi pokori i káplabin marit er, er a lu kis on ái támdák. Namur mák pasi tuán áián iatung i káplabin marit er ki ák ngoi ngo “Sinih má sár a lu ubi isu inái?” Ák mák páksi má ngorer mák raksa i pokori mák hut mai uri malar, má ák nene bátmai mái káplabin marit er suri nák mánán i kálámul a lu ani isu iatung er ák banai tuán iatung. Kesi pákánbung má ák han mákái má, mákái má ái támdák er a rut sosih tilamuni bos. Rut sosih tilamuni bos ák han sukis iatung i iátin marit, aunges. Aunges erei a aunges pasi suri na rut sosih urada má i lontas suri nák dákdák má. Io a mákmák ák roh pas má tilatung i rákán marit ák han átik iamuda i lontas ák dákdák pas ák ubi tan isu ngorer iakte utngi, namur áng kaleng ák han sukis má iamuni má i rákán marit er mák namnam, ani má isu a ubi. Namnam namnam namnam ák rah. An noi isu erei ák aptur kaleng má tilatung i rákán marit ák hut kaleng má urada i bos uri nián. Io ák mánán pasi má kálámul er ák ngoi ngo “Iakte mákái má. Er sang á kálámul a lu ani isu iatung.”

Kesi bung má ák láklák má ngorer ák tárái bihi. Tárái kesá bihi ngorer áng karus sarai kápán mák básbásái, básbásái má suri kápán. Kápán bihi er ák malmalmu má suri long pasi alari kubau muswan. Namur ák long pasi mái kápán ngorer ák sepei bos wán marang. Sepei bos wán

11

marang ák sis talmi ur on, uratung i katbán kápán bihi. Sis talmi má ur on ngorer ák dungi má ák monai má i pákánbung i rahrah suri nák han má uradi káplabin marit, suri náng kis nanai támdák. Ák rahrah má ngorer, mákái mák dorah i nas, áng kusak uri nene biring erei kápán bihi. Áng kusak má ur on ngorer ák sa má uramuni rákán marit er a lu kis ái támdák urami iátin, kesi rákán uramuni iátin, má ái ák bopbop pagas i rákán uradi lalin, mákte kusak má ur on á kápán bihi erei, gim utngi mai biring. Má inlen lamas ákte káng iatung i polgon, a kusak turán inlen lamas iatung i polgon biring erei. Namur ák lu bop bop bop bop bop bop ák mákmák má ák mák pas támdák má tilamuni, er a roh má tilamuni a sakra páksi aru bábán ngoromin mák márám i kán dák main, lam. Lu hanhan ngorer ák han sukis iatung i rákán marit er, mák mákmák ngoromin ki ák han mákái má i kálámul er a bop pagas iatung i rákán marit, ki ák gátna má tilamuni, “Sin erei be?” Namur áng kokos i kálámul er ák ngo “Á iau.” Kapate wor pakta, a tu kálik lu worwor ngoromin a abálbálái támdák er na káp mák ubi, er ák parai ngoromin, “Á iau” ák ngoi. “Dán u longoi iatung?” ák ngoi. “Kápte sár. Di up iau ái rung inang i malar má iak táu, iak tu bop pagas minái.” “Be?” ák ngoi mái támdák. “Una lu kiskis iatung, má inak han be inak up pas ántar te isu,” ák ngoi. Namur má ák salaptur pas ái támdák ák han átik iamuda i lontas ák han dák pasi isu iamuda i lontas. Dák pasi marán isu, kápte ngo mudán sár á isu, marán. Áng kipi tilamuda uratung, ák mákmák mái iatung sang a bop pagas, ki ák parai singin “Iáu erei sang be?” “Áá.” “Má! Er am isu.” Ák támri mái támdák mai isu. Tari kesi isu singin ái támdák, ákte top pasi, ákte long pasi inlen lamas tilatung i polgon biring erei a sol ur on, ák woki ani. Ani ani ani ákte mongmong sang, ki ákte buswa palai isu uradi bim. Ákte ngoi á isu adi bim ngo ‘tung’, ki ákte gáltai ái támdák “Dán er a pur be?” Ki ákte ngoi ngo “Tuán” ák ngoi, ngo tuán sár á isu. Má káp, támin isu er a lu busbuswai uradi lal, má ái kán tu ani sang i inlen marang. Ki ákte ngoi ái támdák, “Án er mul á kes”, ki ákte tari mul i kes ái támdák. Ákte sas pasi kesi inlen marang ákte ani, má isu iatung sang a top pagas on. Lu ani ani ani ani ákte mongmong sang, ki ákte buswa palai isu uradi. Ki ákte gátnai ái támdák “Dánih er a pur be?” “Tuán isu.” “Be? Ukte an noi má?” “Áá.” “Á, er mul á kes”, ki ákte lu tari kes mul tilami ái támdák, má ái kán tu ani sár i marang. Ák lu ngoi ngoi ngoi ák rah i isu, rah i isu iatung, a ani á te ái támdák má ái ák lu busbuswai uradi bim ur áián uranang i malar. Ki ák ngoi mái támdák ngo “Ákte rah má, una lu kiskis sang iatung. Latiu mul ina kaleng.” “Áá.”

Salaptur mái támdák ák hut má urami kán malar. A be mák pala támdák ki ái ák sosih uradi lal ngorer ák long palai biring tilatung i kápán páplun er a sol ur on mák obop páksi iatung i kabin marit mák tiri isu, kip pasi suk ák tir on. A be tir pasi ngorer ák putai kesi tir anang táil má kes adi namur máng kipi má uranang i malar, i kábungbung má. Má ák lu huthut má anang i malar dik mák pasi má i tan kálámul, ki dik ngoi má “Be! Ai u ubi ái á isu er?” “Na! A tabar iau i kesi kálámul. Nabung á git raksa má iak han mák pasi tuán áián idi marit er a lu ubi mák lu kis pagas iamuni mák lu ani.” “Kálámul dáh?” “Mái támdák.” “Be?” “Áá. A ngo ngo aring mul na kaleng inang kis nanai mul suri inak te lu kip ak te isu.” Ki ák ngoi má kes mul á kálámul, “Na! Á iau á iáu. Una lu kis kis má iáu, una kis má iatung i malar, má iau bul ina han suri inang kip te.” Má kálámul er, má diar lu arngangar diar á kálámul er a bana támdák, diar lu togor. Ák ngoi “Má, una han.” “Má ina han ki ngádáh ina ngoi on?” “Má una han unuk han kis pagas iamuni marit.” Kápate parai mer a longoi ngoi ái er a kusak uri biring, kápate para tari singin kabin diar lu togor. Tu bál palai sang ngo na han suri nák ubi ái támdák. “Áá, una han unung kis pagas iamuni marit, má ngo na lu hanhan ái támdák tilamuni bos una sosih, má nák han mák iáu má nák gátna iáu, ki una parai ngo ‘Má iau kol sinih?’ una ngoi. Una lala bin pakta sang ngoro una togor mai.” “Be?” “Áá.”

12

Monai má i rahrah, a be rahrah ngorer a mákái a dorah i nas, punpunam i nas iamuda, ki ák han má tilamunang ngorer ák sa iatung i marit ák sukis pagas má iamuni rákán. Kis kis kis kis ák artálar mai pákánbung si támdák er a lu sosih tilamuni bos, ák mákmák má er mái támdák, ák rut sosih tilamuni. Ák lu han han han han ák han sukis i rákán marit er ki ák mákmák mák lukis, ki ák gátnai, “Be! Sin erei be? Á iáu sang erei?” Ki ák ngoi má kálámul erei, “Á iau á inái” ák ngoi má. “Iau lite kálámul má in. Inang mákte lukis ái koner nengen i libung u támri mai isu má iau minái iau kis nana iáu”, ák ngoi má. “Áá. Onin una mák iau ina ani kápán páplun i iáu.” Ki a rut sosih sár ái támdák tilamuni kesi rákán er a lu kis on iamuni bát, ák liksai limán mainái lalin bewen ák taránsi. Ránsi ngorer ák ráp ák wak pasi bál ák buswai uradi bim ák ani má i támin kálámul. Ák lu ani ani ani ák rah ák isar noi tan tarahan pinsán ngorer ák buswai tuán uradi lal. Ki ák rut sosih má ngorer ák han long pasi bál, ák hanhan má mai uranang i malar ngorer ák han oboi i mátán sál i rum káián kesi aramokson ngorer, a aka páksi ngorer. A hut kaleng má kápate up isu má, ngoro ákte ani má i kálámul er ák tu kaleng má urami kán malar. Kábungbung má ngorer dik pán má dik mákái má bál kálámul iatung a riuriu pagas, te ubi mái támdák. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 7 DATE RECORDED: 20 February 75 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Making a Pidir

Iau lu hanhan urami bos má ákte namnam á bor ami kak pokon ki iau hol on má ngo ina long pidir. Iak han iak tárái kubau, a rakrakai án kubau má gengen sár, uratung iau obop páksi iak tárái aru á páspáng iak obop páksi. Iak han ngorer iak tár pasi kesá gáh dolon. Ki namur iak puári iak hiri má hiri iak longoi má uri pidir. Iak soi pidir ngorer aun pidir ki iang kápti gáh erei iau hiri uri pidir iatung má i aun pidir. Iak sap mul iak long pasi aru páspáng erei iak bás atri páspáng, tan kengen kubau sár. Má namur iau long pasi aru kuir kubau iak oboi ki iak lawi má i pidir. Iak lawi mái pidir ngorer iak oboi ki ák rah má i pidir. Iak ser te morton pákán kubau urami iátin á pidir iakte hut uradi malar. Iau lu soso i kábungbung iak han laum má i pidir, má pidir er ákte kai má bor iatung i pidir má bor ák riuriu pagas má. Ákte riuriu má bor ki iak long pasi lamrut sár iak soi, ák mat má bor ki iak kipi uradi malar. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 8 DATE RECORDED: 20 February 75 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Making a Sus

Inái ina parai soi ngorer uri ngádáh git lu long sus ngoi, sus a ngoro kesá matngan táit sár mul a lu kai on i bor ngoro pidir. Erei. Bosbos bung iau lu hanhan urami kak pokon má iau lu mákmák má bor a lu roh te tu roh te tu roh. Ái sár káp iau te lu mánán ngádáh a lu han ngoi, a lu urup ngádáh, káp iau lu mák te kemen a te tu roh, ki iak hol on ngo ina long sus. Ngorer iak han má iak tárái ahat á kuir got tan got hat sang got a rakrakai. Iang kanbái sang iatung i bos iang kaleng uratung i kak pokon ngorer iak mák artálár pasi er a lu roh ur ái á bor ki iak soi má ahat á kuir got erei ngo alim suri kápate arwat á bor ngo na roh lákái, ngo na roh ngo na bal roh má, ki ák tu roh sang urami iátin. Iak soi má ngorer ki iak hut mul uradi malar. Iak hut uradi malar, i kábungbung iau lu soso urami pokon má bor kápate han on á pákánbung erei. Iau hol on gut ngo a holhol tus. Ki iak himhim no ki iau kaleng uradi malar. Lite kábungbung má iak so mul. Iak so má ngorer má iau lu hanhan má bor má ami. Kápte má a wawar, kápate wawar mul á bor, ki iau lu hanhan mákte mat má bor, ákte mat. Iau pásang pasi alari sus má sus iatung sang i nián. Iang kipi ngorer uradi mul i malar gimá iohoi, ki rahrah má gimá ani.

13

TEXT NUMBER: 9 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Kámgu

Hirá sang kesi wák di bati áng kámgu. Io má kámgu er ngo ákte so ák lu kis iatung. Kesi bung ák han siusiu adi dan. Siusiu ák lu hanhan i kesi wák ngisán ái Tinkulkultatekenbor ki ák ngo “Kámgu, giták arsapur.” Diará arsapur má diará lu arsapur má diará lu arsapur ngorer ák mongmong sang, ák sap ái Kulkulta ngorer ák sapur pápta kámgu uramuni polgon hat. Io ák ngorer má ki áng kaleng mái Kulkultatekenbor uratung i kán malar. Má di ser pasi mái mámán di a kákán di á wák er a sapur páptai ái Kulkulta ami polgon hat. Dik tar nobon mánáp singin tan man i tan pokon no. Dik han má ngorer ngo da tohoi suri ngo dák long pas kaleng i wák er, dik ngo kes na long pasi na kila pasi. Dik han i tan toltolom man dik lu tohoi tohoi, tara lala man erei má káp sang. Kesi bung dikte lu kaleng dikte lu tohoi. Ki diará ngoi i aru gengen man ái Támtektektilingtiling mái Támlislisdáránbor ngo diara mur i di. Dik wáng pala diar. Dik han masik á di dikte lu tohoi má káp sang. Má pákánbung erei di lu suri nene tohoi ngo da ting puri hat erei pasi wák, kákán má mámán á wák erei di lu ioh bor dik lu ani. Kesi bung má diará lu hanhan mái Támtektektilingtiling diar ái Támlislisdáránbor diar ngo diara tohoi hat erei. Han diará han diará kis iamuni rákán kubau ngorer. Ki ák ngoi ái Támtektektilingtiling ngo ái be na tohoi. Ki ák roh tilamuni ngorer, tilamuni rákán kubau ngorer mák sápkai keken mák ngoi iatung i hat ngo ‘Teng’ ák pos i hat. Ki ákte kaleng uramuni. Ki a roh kaleng bul ái Támlislisdáránbor ki ákte sápkai keken uri hat ki ák ngo ‘Teng’ ki ák pos i hat. Diará lu longoi ngorer, diará lu sukai hat erei ák pos ák pánpán i limán ái kámgu, keken, bál, lul, aur ngorer ki diará top pasi má. Ák pánpán no mái kámgu diará long pasi má diará han mai, diará han punmai anang i poron gas i behen bang si kákán. Diará han má ngorer diará lu kiskiskis áng kálik kurkuron. Diará han má diará sohora mai, dik lala laes mái kákán di mái mámán di ngorer tan káwán tan rang buhán wák erei. Dik pára agas diar ngorer dik nene ioh bor ngorer dik tabar diar mai namnam ngorer dik long namnam mái, lah namnam má, ki diará namnam má. Kesi bung má ái kákán di má ái mámán di di longoi lala namnam taladeng má suri wák er suri dák akila on má. Pákánbung di long lala namnam ngorer dik para talsai má ngo ái Támtektektilingtiling mái Támlislisdáránbor diar long pasi á wák tiladi dan. Tara lala man di mos dik lala mos sang i diar ngorer má kápte di worwor mam diar. Má dik ngo ngo da tari wák si diar má. Io, diar no má diará kila pasi á wák er.

TEXT NUMBER: 10 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Kesi Tauror Án Wák

Wák erei a lu kis má káp kán te pup. Ák lu kis kis kis ngorer má kesá bung ák tián má. Ák tián ngorer ák lu tián ngorer. Io, áng káhái kesi kalik. Áng káhái má i kesi kalik ngorer má ák lu oboi kalik er mák lu ser sur te táit sang ngo diara tinán ani. Io, kesá bung kalik er áng kálik pakta má, ákte láklák, ák lu wor. Io, ngo ák lim gut á kán bet, dik han mái tan kalilik ngorer di ngo “Git má, giták galas nur.” “Io, git má galas nur tangrai dan.” Dik lu han ngorer tangrai dan iamuda, iamuda ngorer dik mákái má i kesi lala hat á di. Dik han ngorer dik ngo “Una lum iamudi” singin natun wák erei, singin kalik erei. Ák lum iamudi ngo na lu soi tan nur, dik puk palai hat ngorer ák sá bingi uramudi. Io, ding kaleng má di uradi malar ngo da parai si mámám ngo “Natum gim galas nur má ákte mat, a sanrai dan.” Dik lain para ngorer ngo da parai si mámán. Dik láklák uradi, uradi malar, dik ngoi si mámán ngo, “Apong, kam kalik má gim galas nur mákte sanrai dan mákte mat má.” Ki ák ngoi ái mámán ngo, “Ida i rum ái kán tu sawi nur.” Dik ngo “Kalik

14

ngádáh má sár á in be?” Kesá bung dik han suri sar damau. Han suri sar damau ngorer, io, dik dosi kalik er ngorer ák sa. Ák sari tan damau iamuni ngorer ák tu palai tan rákán damau, kesi rákán sar mák lu kis. Ki dik parai singin ngo na tu palai rákán er má a sámtur on á rákán er ki ák pur mai. Dik han á di ngorer, dik rui tan damau ngorer má dik ngo ákte mat á kalik er. Dik rut má uradi malar ngo da parai si mámán ngo ákte mat á natun. Dik lu hanhan dik parai si mámán ngo “Natum gim sar damau mákte mat.” Ki ák ngoi si di ái mámán ngo “Wáláu, má imi kon ái kán tu bás damau á kalik. Kol sin a mat gam párai?” Má mámán kápate mánán ngo kalik erei natun a tesit, táit gim utngi ngo soi. Ák lu ngoi ngoi, kesi bung ngorer má, ák han má ngorer ái mámán ák han suri ser namnam ándiar. Ák sap má kalik er ngorer ák mákmák pala mámán a han ngorer ki ák han má uri bos. Án gengen kalik, alim á kán bet, lim ngo awal ngo awon gut. Han má uramuni bos ngorer má ák longoi kán pokon mák him ngorer. Kaleng uradi ngorer kán kiskis ák mákái ái mámán ngorer ák ngoi ái mámán ngo “Ai má sár a lu han til ái á kalik inái ák tuan lu ngoro in i on be, tuan lu dur i on.” Kápate lu mánán ái mámán ngo kalik er a lu him ami bos. Han ái a sau namnam diar má lu tinán ani. Arasa ákte han sang ái mámán uri pokon a lu han ur ái. Ákte han ái ákte longoi kán pokon. Má kán pokon á gengen kalik er, a lala marán pokon aru ngo tul á pokon má tan toltolom táit a soi má tan marán sang á tan táit a soi ami polgon kán pokon. Io, má kesá bung ák ákái ái mámán. Ák lu hanhan ái mámán mák mákái adi malar mák tuan ngoro dánih, mák ngo “Be kauh, ai u han til ái?” Ák ngo, “Kápte, kangim tu hom sár i tan kalilik.” “Be?” Io, arasa ák tapam uri bos ái mámán, ái ákte han sang uri bos. Má i pákánbung a lu han uri bos, kápte a lu gengen kalik má, a lu lala kálámul má. Ák lu ngoi on sang i mámán ngorer mák mánán ngo ákte matuk no má kán tan pokon. Ki ák párai má si mámán. Ák ngoi má singin ái mámán i kesi bung ngo “Wái kauh, wa ai u han til ái?” Ki ák ngo “Wái nana, iau longoi kak pokon á iáu.” Ngoi ái mámán má “Aiá kam pokon?” “Má imi bos. Má latiu una han unák mákái kak pokon.” Kábungbung má diar má tinán tapam urami, i gengen kalik er diar tinán. War a mákmák ái mámán ngorer má dánih na mákái? Pokon ák tu matuk i pokon má popo, má hun, tuh má toltolom táit ami pokon. Ák lala laes mai mái mámán. Ák lu ngoi ngorer, gengen kalik er a lu him, a lu han urami bos ákte pakta ákte him. Ngo a lu sosih uradi malar ákte gengen kalik kaleng. Ák top i diar tinán ngorer má mai namnam. Ái mámán a lala laes kunán á kalik er kabin ngo a kálik top i diar tinán sár má mai namnam.

TEXT NUMBER: 11 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Gum má Kong

Kesi bung ái gum mái kong diar woki saliu diar woki upmaiat tangrai lulawar. Upmaiat ngorer upmaiat diará kaleng diará ani. Diará mákái kesá sim ngoro Lipek. Diará mákái sim er má diará ngo ngo “Imuda i sim imuda wa tikai gut á isu!” Diará ngo “Ngádáh má sár gitara ngoi uramuda?” Diará ngo ngo “Gitara aratohtoh. Ngo kes na hut táil iamuda, ái á káián á sim. Ngo kes a mur, na kaleng, kápte ngo kán sim.” Io, diará puti má ngo kábungbung diara aratohtoh urada i sim er. Diará bop i kesi kubau, diar no diar bop i kesi kubau. Ái kong a bop iamuni rákán kubau, mái gum adi lalin kubau. Git mánán ngo ái kong a lu roh mái gum kápte a lu roh. Ngo diara aratohtoh ái kong na táil urada i sim. Diará boptin má diará ngo ngo “Na lu tangtang i kok gitarák han.” Diará lu boptin boptin ngorer, mái gum a angagur i boptin. Ák sap ák oboi wáin gum, a oboi iatung i kabin kubau erei. Mái támin á gum ák láklák má iamuda. Ák láklák tangrai lontas. Ák lu han han han han han han han i gum ngorer urmuda i katbán lontas. A pán ái kong tilamuni ák mákmák mái gum kán tu boptin be. “Na, kán tu boptin be i kono imudi! Á iau ina roh má inak sorliwi.” Ákte boptin ái kong mái gum ákte pátum má ada suri sim. Ák lu han han han han ngorer má ák han hut ada i sim mái kong kán

15

tu boptin be ami malar, ákte mákmák uramudi ákte mák gum ngo kán tu boptin be ái. “Iau inak lu han má iau.” Ák roh mái kong iamuda, ák lu roh roh roh roh iamuda urada suri sim er. A lu hanhan ngo na hut ada i sim mák mákmák mái gum ada mákte sikis. Ák ngoi ái gum ngo “Aiá u han ur ái? Á iau á kaiak á sim. Iakte nene kipi á iau sang iau táil ur main. Una kaleng má iáu.” Ák tuan mos i bál á kong kabin ngo a angur tari ái gum mái gum kápte a boptin mák lala boptin ái kong. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 12 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Huái Mái Pap

Kesi bung di han tili kesi ioh bor i tan kálámul má tan pap. Dik han ngorer dik namnam i ioh bor er. Namnam no ding kaleng. Di lu kalkaleng má dan a tibin. Kápdite arwat ngo da polsai dan erei. Io, ái pap a lu hanhan mák ngoi singin huái ngo “Ái tuang, una apolas iau be iáu.” Ki ák ngoi ái huái ngo “Iau kulut á iau, iau matai apolas iáu.” Ki ák ngoi ái pap ngo “Ina tar te mudán bor min singim unák ani.” Ki ák ngoi ái huái ngo “Má iáu má.” Ák sap ái pap ngorer ák tari mudán bor si huái ák ani mák apolas pap. A bokbok mam pap tangrai dan mái mák apolas pap. Turpasi i pákánbung er ái huái ák mánán i an kálámul, ák mánán i ani pap, bor, a káplabin si pap a tari mudán bor singin mák ani mák apolsai.

TEXT NUMBER: 13 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Pap Mái Kong Diar Tutun

Ái pap mái kong diar lain araturán, na han ur ái i kesi tur diar diar no diará han. Io, kesá bung a sap ái pap ngorer ák tutun. A sawi sup. Ki ák sap ngorer ák tok peksai sup er uri pelet. Ki ák bin pasi turán er ái kong, “Ai kong, lám, giták namnam.” Ák lu hanhan ái kong ngorer ngo diara namnam. A tohoi ngo na tokmi tigán sup ái kong má káp sang a tu dan. Mái pap ák dami, mái kong a tuan mos i bál máng kaleng mai kán matpám. Má kesi bung mul ái kong ák tutun, a sawi nene isu má bor, tan pinsán bor. A sawi ák pim ngorer ki ák lu hanhan mai ki ák utwai aru pelet dan mák oboi tan namnam er iamuni dan. Ki ák bin pas pap “Ai tuang, lám, giták namnam.” Ák lu hanhan ái pap ngorer ngo diara namnam. Mái kong ák tokmi táit uramudi pelet, mái pap ngo a lu soai nisun iamudi ki ákte rosngai dan. Ák tu kaleng mai kán matpám ái pap, ák tuan mos i bál ái pap. Ki turpasi i pákánbung er má diará kurtara aklis má. Ái kong a lu tipri ái pap ki ák roh má er mák lu roh ái kong, mái pap áng kálámul tili bim.

TEXT NUMBER: 14 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Kengen Rokrok

Hirá sang kesi gengen rokrok a liu. Tan rokrok sár er di lu saliu tangra rot mák lu sa i di i kar. Má kesi pákánbung a lu hanhan tangrai sál mák lu hanhan ngorer mák han banai tan gengen rokrok di mákráu gim lu utngi ngo apap. A banai tan apap mák mák di di woki siusiu iatung i kesi dan. Io, ák hol on ngo kabul nák siusiu turán tan apap erei. Mái sár ngo ngádáh na siusiu ngoi má kápán páplun a lite alar di. Io, má a lala hol on má kesi bung a kaleng uradi kán malar. Mák lu hanhan uratung a lu kis ái mák mákái tan tám long rum di woki longoi kesi rum. Io, dik han má i rahrah má di táu alari kesi nene tin pen a mákráu iatung kápte di batbat on. Ák mákái ngorer mák ngo ngo “In á táit di long di mai ái rung inang di mákráu.” Io, ák roh má uramudi lol pen erei tin pen erei, roh uramudi ngorer mák mákái kápán páplun ák mákráu má kabin ngo a siusiu i pen erei. Io, i kábungbung dik lu soso i tan tám long rum erei má dik mákái gengen rokrok erei iatung i tin pen ki dik

16

sikra palai. Ák han ngorer ák han manmanir nas mák sengseng i pen er. Io ák saksak laes má iamunang. Ák lu hanhan a banai tan rokrok er di mákráu di woki siusiu. Io, ák han má ák siusiu turán i di kabin a ngo ái mul a mákráu i kápán. Bohboh bung sang a lu han siusiu. Kesi bung má di kaleng ki ák taptap pal má i pen tili kápán páplun má, ki ák rumrum mák táu kaleng.

TEXT NUMBER: 15 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: A ru Kálámul (The Good Samaritan)

Kesi bung aru kálámul diar láklák til tepák, má pokon diar láklák on a tuan gáwár. Diará lu hanhan diará lu han han han tangra sál ngorer má gáwár a lala gis diar. Diará lu hanhan ngorer má diará banai kesi kalik iatung i sál, kalik er diar mul ái mámán, diar láklák tangra sál mák mat alari ái mámán iatung i sál. Ák tu hanhan ái kono a táil ák tu mákmákái. Io, ák tu mákmákái kalik er iatung mák han sorsorliu on uramunang i pokon a han ur on, má gáwár ákte lala gisi má. Io, ák lu hanhan ái kono a mur kono turán a mur. Ák lu hanhan ngorer mák mákái kalik erei, ák ngo “Kalik minái dánih má sár a longoi a mat alari ái mámán?” Io, ák top pasi ngorer áng káhái, áng káh pasi ák láklák mai iamunang til namurwa kono a táil. Pákánbung a káhái kalik er ák tuntun i on mai. Má ák lu hanhan iamunang mái kono a táil a tu sorsorliu on ák lala gáwár mák ráuráu i on mák tu nene gapgapgap i kepsen mai gáwár, mái koner a mur ák tuntun i on kabin ngo a káhái kalik. Ák lu hanhan iamunang, iamunang tangrai sár ngorer ái kono a táil, ák pur ák mat mai gáwár. Mái kono a mur ákte tuntun on i kalik má kápte a mat, ák lu láklák sang ák hut i pokon a han ur ái.

TEXT NUMBER: 16 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Kálámul a tangna pap (A man who meets up with dwarfs)

Kálámul er a pán i kábungbung mák lám pasi kán tan pap uramuni bos, mák lu torong torong torong má kápate bana te rokoi. Io, ák mos i bál ngo a tu torong bia má kápate bana te rokoi ki ák ngoi ngo na lu kaleng má. A ngoi sár ngo na kaptur ki ák hus i lala ráin er taladeng er kápate arwat ngo na mákmák uri tepák. Io, a tunga torong siari má tangra bos má kápate namnam kápate bana te lain táit ngo náng kokah on, kán tunga torong siari má tangra bos. Kán tu torong torong ki ák banai kesi gengen kamkam ki ák tola pasi kán tu kipi tangrai bos. Ki áng kálik láklák sár mul iamuni ki ák han hut i malar kán tan mopup. Io, tan mopup di mákái má di lala mámnai. Io, di támri mai namnam ngorer ák ani. A be namnam no sár i kálámul er ki dik ngoi singin i tan mopup ngo “Giták arsiut.” Ki ák ngoi á kálámul er ngo “Gam má.” Má kán gengen kamkam kán tunga kipi sang. Kálámul er a kis i katbán, má tan mopup di kis tili aru risán. Io, dik wásái má tikái, ru, tul di no di siuti kálámul er má kálámul er ák sit ngo na mat iatung i katbán. Ák tu kálik sap sár ngorer ák amalwai kán gengen kamkam er ák tang, má tan mopup di no di korantik má di no di pur uri tinkas. Má kálámul er áng kaleng má uradi kán malar i lite bung má. Kápate mánán ngo adi kán malar tan kálámul ái kán wák di dikte ioh bor on má. Dik lala tangsi, di ngo ákte mat. Má káp, má kálámul er ami sár kán tu kis ami singin tan mopup. Di korantik má suri a hut mul adi ki di lala laes má dik parpara agas uri narsán. Ngorer sár.

17

TEXT NUMBER: 17 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Arapupun

Kesi bung kesi arapupun diar láklák tangra sál diar totok. Diará lu han han han uri kesi pokon i risán sál, ki ák sap á kálámul er ák oboi pupun iatung i sál mák teleh uramuda i pokon erei. Ák han ngorer ngo na long pasi hun ki ák bin ái pupun, gengen kalik er a tur ami rot, “Ai, titi.” Ki ák ilang i pupunkak er ki ák tus urami bát á gengen kalik er. Ki ákte lu láklák iamuda ngo na lu top pasi hun ki ákte bin á gengen kalik er, “Titi.” Ngo a lu ilang ki ákte tus urami bát mák lu mosmos i bál on sang ái pupun ngo kán tunga longoi ngorer á kalik er mam diar, má pupun a nem ngo na ani hun imuda.

TEXT NUMBER: 18 DATE RECORDED: March 79 AUTHOR/SPEAKER: Obet Haririan TEXT TITLE: Pap mái Wak Diar Arsagil

Tungu ái wak mái pap a lu kes i diar, diar lu homhom talum. Io, kesi bung ái wak a tapam uri bos mák ani kesi wán lapu. Sosih kaleng tilami bos má ngudun a tuan maksin, ki ák gáltai ái pap, “Be tuang, dánih u ani ák maksin i ngudum?” “Iau ani káptak.” “Má iau mul ina han má inak an te.” Ák han ái pap ák ani káptak muswan. Mák lu kalkaleng mák gáltai ái wak, “Tuang, aiá u han til ái?” “Iau an káptak.” “Wa iakte lu agur iáu, wa iau ani wán lapu á iau.” “Tuang, má suri dáh u agur iau?” “Suri erei gitara arsagil má.” Io, ái wak onin ák han má uramuni bos, mái pap ák tám an pekpek má uri malar. Onin gita mákái ngo ái pap a lu an pekpek mák lu kis i malar, mái wak imuni sang i bos ái.

TEXT NUMBER: 19 DATE RECORDED: February 76 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Tám Merok

Hirá sang kesi kálámul a liu, má a lu kis kis kis ngorer má a kila. Má ngo a kila kápte a mánán i him, bosbos bung no kán him sár bal soso isu, a pán on á kesi kábungbung han suri soso isu. Má kán wák a lu han uri bos, a lu han ák lu him ái kán wák. Má ái á kálámul er kán him sár suri soso isu. Ngo a lu hut tili soso isu má a lu gálta kán wák sur án te má kán wák a lu parai singin, “Aiá ina kipi til ái á balbal ina sawi unák ani? Má bosbos bung no u lu bal soso isu, bal soso isu, sinih na longoi á rákrák sálán á balbal e unák namnam on?” Io, má a lu mos ngorer má a lu up kán wák. Bosbos bung no sang a lu longoi ngorer, a hut tili soso isu gálta kán wák sur án te. Má kán wák a áslai ngorer má a táu alari, má kálámul er a lu kis kis kis má a mat má kápte a te kila mul.

TEXT NUMBER: 20 DATE RECORDED: early 1975 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Himnai Balbal Iamuni Bos

Turpasi gim lu him ngoi, gim han uri bos má gimá mákái kesá kuir pokon má gimá kotoi. A rah i kotoi gimá tárái ák pur i kubau uradi bim. Namur gimá nanai nas suri áng kektai mák marang i pákán kubau turán pokon. Io namur gimá kipi kámnah má gimá osoi ák bam i pokon. Io mulán táil, gim han ur on gimá timani katbán pokon ák pilpil. Io gimá oboi kápsinlan táil erei, a ngoro got, gim tárái má gimá bus anokwai gimá oboi, má gimá soi kátál on. Má ngo a dik i kátál, namur gim tár talmi got má gimá lati ngorer ák dik, gimá oboi bos pang iatung i katbán pákán ák rah i pang. Io, gimá soi balbal on. Mulán táil gim soi hun, má long, roho, tuh má bos táit ngorer án gemgem. Io namur gimá arbin parai singin bos kálámul má di hut talum i pokon erei suri gimá soi. Ngo ákte

18

rah i soso, namur gim kip talmi balbal, inbul má kaukau kán, má gimá sukis suri gimá kuti inbul. Ngo inbul a pakta arwat mai ahat i tigán má ngo a kálik gengen arwat mai atul ngo aru á tigán, gim kut puri suri namur bos wák di kis suri kasi katbán uri namnam, má kápán ding kas tahni iatung i tarang erei di soi. Io namur a rah i himnai ngorer, di buswai kápán, gim utngi ngo kápánel, di buswai iatung i iátin kanap erei turán kaukau. Ngo ákte rah i buswa kápánel má kaukau, bos wák di turpasi kas tahni iatung i bim. Io má ngo bos wák dikte tatahun no, gim batbat i pokon erei, batbat i mátán sál, má di kipi bos nene támin balbal erei di kas talmi dik hut urami malar dik iohoi gimá ani. Má pokon er a kis ngorer, ngo a kis palai kesi kalang a kopkom, má namur a bung má matuk. Io kálámul er kán pokon a mákái ngo ákte matuk, a tapam uri bos má a mákái, a kaleng a parai si kán wák ngo “Ákte matuk má pokon artálár suri gita ili má gita namnam on.” Io i pákánbung erei a long arwat on a long pas kán wák má diar tapam uramuda i bos. Diar ili pokon erei, má diar kip talmi. Diar hut mai uri malar má di mákái támin kándiar pokon a hut kuluk, a pakta i kabin balbal on ngorer i inbul má kaukau tara lala pakta. Má namur di nem má ngo da namnam on, diar long palai kápán, di sihi, má te di sawi i kámnah, te di sawi mai dan er di sih palai kápán, namnam a pim má, di oboi i map, má di kis kauli suri namnam no. A ngorer á kángim tatalen suri himna balbal, turpasi ngorer di kot ur on sang má namur di tártár. Io, di osoi má di himnai ngorer tuk a matuk i pokon er, di kipi ngorer iakte parai. Di kipi ngorer má dik longoi suri namnam. A ngorer.

TEXT NUMBER: 21 DATE RECORDED: early 1975 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Kip Kuir Bim

Tatalen til hirá rang támin i gim di lu longoi a ngoromin. Kes ngo a nem i kesá kuir bim a mulán han ur si koner a kákán á bim suri diara worwor i kuir bim erei. Má ngo a mángát á kákán á bim, namur a supan pasi, supan pasi a ngoro a huli kuir bim erei. Má namur a kotoi má a tárái ák longoi kán pokon on. Io, namur a atri kán rum iatung ák ngoro malar. Má tatalen a hul pasi bim til hirá i rang támin i gim, te di huli mai sek long, te di huli mai bor a liu, te mai reu, má te mai limán sár á bor di iohoi má ding kuti pasi limán dik huli kuir bim er mai. Má di long arwat on ngo di supan pasi kuir bim er ur káián á kálámul er a nem i kuir bim. Namur a long arwat on ngo a kis iatung ák soi kán poron lamas má tan matngan ngorer. Namur a mat pas, arabitbit erei a kis ngorer singin ran támin i on á kálámul erei ngo ákte supan pasi kuir bim er ur káián. Rang buhán ur namur dikte mánán on má di long arwat on ngo da kelsen i pokon er ákte supan pasi suri na ur kándi ur namur.

TEXT NUMBER: 22 DATE RECORDED: September 1975 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Inan Ur Ukarumpa

Inái ina parai kángim inan ur Ukarumpa. Gima han ur Ukarumpa ák pátum má i bung ngo gima han, gimá eran i kángim bos táit, laplap, tan táit ngorer. Arasa i kábungbung uri bung lim, gimá kis nana Pitili. Ák lu huthut ái Pitili ák pas gimá dungi tan táit gimá sa gimá rut má ur Námátánai. Gimá lu rut rut rut gimá tapam hut á Námátánai, gimá ekesi rut urami nián balus. Gimá woki kis nanai balus ái má. Ák lu huthut i balus ák mulán dung pasi aratámán ák han obop di adi Rábául. Kaleng mul i balus ngorer sángul mai kesi pákánbung dung pas gim gimá roh gimá han pur mul á Rábául. Namur long palai kángim tan táit. Dung pas ruk tul támán er a kip tailna di má kesi masta mul ur Glouster. Ák han tarwa di á Glouster ngorer, áng kaleng tapam hut á Rábául ngorer pátum má ahat á pákánbung. Gimá dungi kángim tan táit gimá roh pas, roh roh roh gimá han pur mul á Glouster i rahrah sáksák má. Gimá bop. Ái Dan ditul

19

támán mái mámán ái kán wák dik han mam masta er a kis á Glouster ái Graham. Má iau, ák nene long pas iau ái Tomon, kesá kálik tilanang i malar a patrol officer imudi Glouster gimá bop, dik bop iatung má iak bop anang. Arasa i kábungbung ngorer gimá so kaleng uratung i nián balus ngorer. Dung kalengnai kángim tan táit, sa uri polgon balus, gimá roh pas. Gimá lu roh roh roh roh roh gimá han pur ada, ada Aiyura, pátmi sár i Ukarumpa. Gimá so tili balus long palai kángim tan táit dungi i polgon kar. Long pasi kángim mai kar ur Ukarumpa má er malar gim han ur on. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 23 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Bapalou

Bapalou ái á kesi matngan rokoi a ngoro bulumákau. Bapalou kápte a lala márán main Papua New Guinea a mon sár ada Makam Veli má di kipi til Makam urada Madang má di kipi til Madang urada Bans. Má namur di kipi til Bans urada Ukarumpa, má iak mákái á bapalou. Má til tungu kápte iau lu mákái á bapalou, má i bung di kipi urada Ukarumpa iau mákái má iau lala ráuráuwas kári má iau kip pasi málálár on. Má bapalou a lala marán i muda Pilpins. Bapalou a lu tángni tan kálámul suri long rákrák, ngorer suri so rais, má a lala tangan tumani tan kálámul til Pilpins.

TEXT NUMBER: 24 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Mulán Lamas a Kopkom

Wák erei kápte a kila má a lu kis ngorer má kákáh má a káhái aru i luluh aru i káláu no. Má ditul tinán lu kis kis má diar pakta i aru kalik, má a parai si diar “Ngo ina mat gaura mákái kesi kábau na kopkom til matang má gaura lain ololoh on. Má bosbos bung no gaura lu pepel alari.” Ma ditul lu tinán kis kis kis má a mat má ái mám diar, má diará taun mám diar. Má diar hol páptai worwor si mám diar ngo ahit á bung pala má diar han mák mám diar má diará mákái kábau erei a kopkom iatung i mátán i mám diar, má diará pepel alari má. Bosbos bung no diar lu han diará lu pepel alari. Má ngo a pakta i kábau er má a u má kápte diar mánán ngo matngan kábau ngádáh. Io, má a u má ngorer má a marang i kesi wán, má kesi tur diar a han mákái má a lus pasi kesi wán ngorer má a tohoi ani wán kábau erei. Má ngo ani má a tuan namnamin on, a tuan kuluk, má a kipi uradi si tuán má ani ái tuán má a tuan kuluk. Má lamas er a lu kopkopkom alamuni sang. Má a pur i te má a kopkom má a marán i lamas. Io má onin má ák mon i lamas si git kabin ngo aratuán er a kopkom i lamas tili lul i mám diar. Má git mákái lamas er a mon i ngudun má ák mon i mátán, onin git mákái.

TEXT NUMBER: 25 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Kesi Kalik (The boy who lost his canoe)

Soi min suri kengen kalik. Kesi pákán kengen kalik er a woki hom, má ngo a woki hom má a hol pasi kesi hol ngo na long kán tekesi gengen takup. Má kengen kalik er a han ák long pasi kán is má kán palngat kán pugáu má kán tan táit án long takup. Io, má a han urada i bos ngorer má a mákái kesi kábau má a tárái. Kábau erei nene irim. Io má ngo a tárái irim a tárái a puh má tár kusi má a turpasi kanbái kán takup. Ngo a longoi takup er mák lu longoi longoi longoi longoi longoi ák libung on, a hut kaleng uradi malar má a boptin. A pán i kábungbung a sas pasi kán palngat kán is mák han urada i bos suri longoi kán takup. A han ngorer mák long noi má ngorer má a han kadum noi ngorer. Má kesi pákán má áng kipi má urami kon á kán takup. Má sinih ngo lala takup kengen sár. Io má ngo a kipi urami kon ngorer má a hom mai. A woki hom mai ngorer má a

20

woki hom mai ngorer má kesi mudán bát a hut ngorer má a kinga pasi kán takup erei. Io, má kán takup erei a sal mák lu sal sal sal sal ák han masar i kesi lite malar, kesi lite malar i kesi kuir kon. Má kesi kálámul a sosih urami kon má a mákái kengen takup er má a long pasi má. Kalik erei a lain long tumani sang á takup erei a tuan kuluk sang. Má kálámul erei a mákái má a kon suri má a kipi, kipi ngorer má a oboi i kán rum án huhul. Io má namur kalik er a lala ser suri kán takup mák lu ser mák lu ser má káp sang a te mák pasi. Io, má kesi pákán má a han uri malar tepák sang, malar erei kán takup a masar on, má a lu hanhan uri rumán huhul er má a mákái kán takup. Má a ngoi ngo “U, imuni á kak takup.” Io má a lu sap ngorer a gáltai kálámul erei kán ruman huhul er ngo. “Ai! Ai u kipi til ái á takup imuni?” “Kápte ngo iau longoi iau rui ami kon.” Io má kalik er a parai ngo “Ou, kak takup er má iau nem on ngo una tar kalengnai.” Io, má kálámul erei kápate nem ngo na tar kalengnai kán takup er, má a parai singin kalik er ngo, “U nem una hul pasi.” Io má kalik er a parai “Áá, kápte ngo ina huli, káp ina te huli kak takup erei iau sang iau longoi.” Io má kálámul erei a kosoi ngo, “Áá, mái sár ngo iakte rui má arwat ngo una hul pasi sang singing kabin ngo iau rui.” Io má namur kalik er a nene hul pasi takup er. A hul pasi takup er má a lala laes kunán i kán takup er kabin ngo ákte ser pasi. A ngoi ngo “Kak takup sang á iau sang iau longoi.” Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 26 DATE RECORDED: September 1975 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Araturán ái Pap mái Wak

Inái ina puksai kesá soi suri aru araturán, ái i pap mái wak. Hirá ái pap mái wak diar lain araturán, diar lu hom tiklik, diar lu saliu tiklik. A ngo a han ur ái ái wak ki ái pap diar no. Ngo a han ur ái ái pap ái wak mul diar no. Ngorer sár. Má kesá bung má kábungbung ák pán ái wak ák han uramuni bos, kápate mákái ái pap. Ái pap iatung sang i malar, ák woki ser suri bul, ser suri, ser sur wak bul. Ái wak ami má ák nene ser pasi kesá lapu mák ani, ák lu ani má. Ák ser ser ser ái pap má kápte a mák wak ngorer ki ák mur má tangrai bos. Mur má urami ngorer ák bana wak má ái wak iatung ák lu namnam ki ák ngo “Kámlang, ak te. Dánih er u ani?” “Auh, koion, sápkin táit á min. Gitara bana ser sur te ki ina para tari singim unák ani.” Ki ák ngoi ái pap ngo “Uh, a kuluk taladeng, ina kis nana iáu mainái.” Ak namnam ái wak ák ani lain táit er ák mas ki ngoi singin turán erei ái pap ngo “Gitar má, io, kámlang.” Ki namur diará han sár diará lu han han han mái pap a te tu urup siari. Ák lu hanhan mái wak ák banai káptak ák ngo “Kámlang, kámlang, lákám. Minái á kesi lain namnam e ngoro ami iau ani.” Ák rutrut ái pap ngorer ák ani sár. Ák lu ani mái pap ák tur uramuni ngo a an noi sár ngorer ki ák ngoi mái wak ngo, “Wái, kámlang, iakte lu agur iáu. Wa uk ani káptak erei.” Diará mos má. Diará mos má ngorer ák rah i kándiar mos. Diará hut kaleng uradi malar diará bop libung arasa. Ái pap ák teken so ák ngo “Inái sang ina kosoi ngo kos iau. A angur tar iau ái kono imuni, turang imuni, má in ina agurái sang.” Áng kasi má i kesá tarang ái pap ki ák sukis pagas on mák lukus páksi aru limán. Ák lu murmur mul ái wak ngorer ki ák mákái má ki ák ngoi ngo “Ai, kámlang, a táh á limam?” Ki ák ngoi ái pap si wak ngo “A puh.” Ki a ngo “Uh, á iau mul.” Má káp, ái pap a agurái sár. Aptur ái pap ngorer ák ngo “Una kas tekesi tarang iatung. Kas tekesi tarang iatung mák rah ngorer unák láklák han kaleng iamudi ngorer unák rut tilamudi ki unák roh ur on.” Áng kasi tarang er ái wak ák rah. Ki ák láklák iamudi ngorer ki ák rut kaleng má tiladi, rut kaleng tiladi ngorer ngo a roh sár ák ekesi puh i aru limán. Ki ák ngoi ái pap ngo “Áá, erár. Erár má ukte má iau, iákte lu agur iáu sár. Má a kuluk sár á aru limang á iau.” Ki diará ekesi mos má. Támin til tungu ái pap mái wak diar lu láklák no sár, ái wak a lu láklák ngoro pap sár diar no. Ki erei má, ngo onin, káp diar te lu araturán mul diará ekesi togor ekes pala. Káp diar te lu wor mul. Ngo di han mam pap onin ái

21

pap na mák wak na tipri kabin ngo angagur, agurái suri ák ani lain namnam ái wak mái pap ák ani káptak. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 27 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Kálámul til Sipik kápte a mánán i telepon

Kesi kálámul til Sipik kápte a mánán i telepon. Má kesi pákán di ring urada i kángim rum má a long pasi telepon má a gálta ngo “Iáu sinih?” Má a parai ngo “Iau nem ngo ina worwor mam Iaum,” a ngoi i kesi kálámul. Má ái á kálámul til Sipik erei a parai ngo “Bokoh ái Iaum.” Má namur ngo a hut ái Iaum, a parai ngo “Ai! Kálámul muda a gálta sur iáu.” Má Iaum a gálta Kalanai ngo “Ái sinih?” Má a ngoi ngo “Kono muda.” Io má a lala tur án hol ái Iaum, kápte a te mánán ngo sin a parai. Má a gálta, namur a ilang má a mákái telepon. Má a mánán ngo a parai i telepon má a lala nong ái Iaum. Má Iaum a rut uri kán rum má a lala nong. Má iau lu hanhan, iau gáltai “Dánih u nongnai?” Má a parai singing ngo “Á iau nongnai kálámul til Sipik kápte a mánán i telepon. A ring á kak masta má a parai ngo ‘A gálta sur iáu á kálámul muda’, a parai suri telepon.” Má ngorer iau nongnai. Má giur lala nongnai kálámul til Sipik kápte a mánán i telepon.

TEXT NUMBER: 28 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: SIL Ukarumpa

Ukarumpa ái á kesi tilik malar ngo taon kándi ái rung di han tili tan lite bimán rum di hut ur main Ukarumpa. Ngo di hut ur main Papua Niu Gini ngo da tangan git, má ngo di hut di turpasi SIL main Ukarumpa. Má a mon i kándi sito, mon i kándi haus sik, mon i kándi balus, mon i kándi pos opis, má mon i kándi kar, mon i kándi woksap, pirisikul, paraimeri sikul, má aisikul main Ukarumpa. Má te marán besang mul a mon, ngorer i laiberi má rumán buk di lu sira buk on, má rumán buk di lu le buk on. Má ái rung di hutngin, mulán di aratintin i worwor pisin má ngo di lu mánán di han uri tan malar ngorer. Dan mái Seron diar han ur main Sursurunga mainái Nu Ilan. Má ngo diar aratintin Sursurunga diara le i te marán buk mai kángit worwor ngorer suri gita wásái mai kángit worwor.

TEXT NUMBER: 29 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: Kok Mái Wak

Kok mái wak diar araturán, diar lu kis i kesi malar diar sang. Má diar kis tepák alari malar. Io má ngo diar lu kis kis, bosbos bung no diar lu han uri bos. Kok a lu han sang uri num, mái wak a lu han sang uri kán num sang. Bosbos bung no diar lu longoi ngorer, má kesi bung má ái wak a parai si kok, “Tuang, latiu gitara monmon má gitara upmaiat ángitar.” Má kok a kos wak “Gitara han i kángitar takup.” Io má diar pán i kábungbung diar mákái lain siaroh, má diar soa pasi kándiar takup má diar suri upmaiat. Má diar han diar sorliwi te malar, diar masar i kesi malar. Ngo diar masar i malar er diar támri kesi pupunkak mam te isu er diar upmaiat pasi. Io má pupunkak erei a parai si diar “Gaura han má gaura sar bu má pol ur amur. Muda á kak poron bu má kak poron lamas.” Io má diar han, diar han sar bu má sar pol ngorer pupunkak erei a parai si diar. Má namur diar kaleng diar mákái tan wák iatung tangrai lulawar. Má tan wák di turpasi sung kok sur te bu, kok a kis tilada i táil i takup mái wak a kis anang namur i takup. Má ngo di lu sung á tan wák di lu parai ngoromin, “Ángim te bu ida i táil.” Má ngo ái wak a longrai ngo di lu sung kok má diar lu arkeles, wak urada i táil bul má kok uranang namur i takup. Má di woki longoi ngorer má a mos i bál ái wak má a pukdai takup mam diar ái wak. Má ngorer a pukdai takup ái wak

22

mái kok a roh uramuni kon má a kis i iátin hat má a tang. Má a tang má a parai ngoromin ngo “Erei i risán batu ái.” Má ngo a dom ái wak uradi risán batu, má a lu hanhan ái mátu a parai singin ái wak, “Kámlang, totok i iau urami kon.” “Á iáu erei u lu pápsa lamrut uri iau.” Má a totoh noi tan isu má kápte kes a longra pasi kán wor. Io má a lu hanhan ái unsis má a parai singin má a totok on uramuni kon. Má ngo a totok tarwai iamuni kon, tan kalilik di tola unsis má di patri, má di dos palai kesi kalik kesi tur di suri ruh suk. Má a han suri ruh suk, má a mák wak a lu milmil iamuni iátin suk má kalik er a kis má a ialial i wak a mil, má di dos palai mul i kes má di no di rah suri ialial i wak. Má namur a táu kaleng ái unsis uramuda i lontas.

TEXT NUMBER: 30 DATE RECORDED: October 74 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Tám nginim suir bor

Soi ngisán ái tám nginim suir bor. Bosbos bung no a lu nginim suir bor, má i kesá bung a longrai ioh bor mák han suri nginim suir bor. Namur a monai pákánbung án kas ioh má dik tatki bor uri map, a lu hanhan má a kis pátum má a nginim suir bor. Mák lu nginim suir bor mák lu nginim suir bor mák lu nginim suir bor mák lu nginim suir bor mák tuan pung i bál. Lala pakta taladeng i bál. Namur a lu hanhan suri kesi pokon kubau di utngi ngo laklak, mák nem ngo na sa má nák roh tilamuni suri náng kengen kaleng i bál. Io, ngo a sámtur iamuni pokon laklak erei mák roh uradi bim, a pos sarara i bál mák mat. A ngorer sár.

TEXT NUMBER: 31 DATE RECORDED: 31 Oct 74 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Nur mái Nál

Ngisán soi ái nur mái nál. Kesi bung a lu hanhan ái nur ák tangra pasi dan, láklák tangrai dan iamuda uratung a tur ái á nál erei. Io a pur á kesi wán nál tilamuni ák ngoi iatung i lul ái nur ngo ‘Tung’. Namur a áslai nur mák tántán ák parai si nál “Dán a longoi á tám nginngin teken i muni?” Áng kokos ái nál ák parai ngoromin “Má iáu namnam uri lulum.” Io áng kaleng ák rumrum kunán kuir worwor er áng kaleng áng kuka pasi kesi wáin sapakir ák lu hanhan mai ák gálta nál “U mánán i iau er?” Ki áng kosoi ái nál ngo nur, “Má iáu nur sár.” Ki ákte kaleng, ákte buswa páksi wáin sapakir ákte kuka pasi kudut ákte kaleng mai lu hanhan urada si nál ákte gátnai, “U mánán i iau er?” Ki ákte kosoi ái nál ákte parai “Má iáu nur sár.” Ki ákte kaleng ákte buswa páksi wáin kudut ákte kuka pasi keke áng kaleng mai urada ákte gátna “U mánán i iau er?” Ki ákte kosoi ái nál ákte parai ngo, “Má iáu nur sár.” Ki ákte kaleng ák han kuka pasi wáin som ák lu hanhan mai urada ák gátnai, “U mánán i iau er?” Ki áng kosoi ái nál ák parai ngo “Káp iau te mánán i iáu, iáu sinih?” Ki áng kaleng sár urami kaleng i lontas, má som erei a kukai ák ekesi kis má iatung on uri kuán. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 36 DATE RECORDED: probably 1975 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Kunkun

Inái ina parai tiling kunkun. A hut má iau iau him be adi Rábául. A hut on á a hut i bet kesi arip mai asiu i mar mai ahit i sángul mai kes gut i kalang July. A hut i pátmi má i sángul mai aru á kunkun er. A kunkun má a lu kunkun mák lu kunkun má ák gun noi tan rum idi, tan stoa ák purpur i te táit ák pos sara. Ák sol i lontas tilamuni lontas uratung i tan stoa ák urup tangrai sál ák sol on á B.P. stoa imi idi Rábául, ák sol i bak stoa káián B.P. ák báták i tan te táit iatung i polgon stoa má ák rehei ngoi on mul á New Guinea Co., ák talkai te kar uramuda i katbán lámán. Matananu no dik ngoi má ngo na pos i tekesá

23

pungpung i di Mátupit pátmi Mátupit ngo kámnah. Ái sár ngo kápte. Gimá lu mákmákmák má kápte táit a tapam hut. Ki namur gimá ngo gimá hol on ngo áruán kaleng má si Iesu má kápte mul. Iak hut uradi malar iak gálta nana di má tan te kálámul mul má dik parai ngo “Áá, a ngoi mul á main a hut mul. Gimá ngo te pungpung na pos i kámnah on má kápte. Ki gimá hol on má ngo áruán kaleng si Iesu, ái sár ngo kápte mul. A lala sák sang á bung er, gimá konngek.” Matananu no di konngek kabin kápate lu ngorer be á te kunkun on á matung PNG ngo gimák lu áslai ngoi má kápte, erei sár á mulán kunkun a ngoi. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 37 DATE RECORDED: probably 1976 AUTHOR/SPEAKER: Tiot Nataniel TEXT TITLE: A Ru Kálámul Kes a Isi i Kanih

Kesi pákán aru kálámul diar han mam pap. Ngo diar han mam pap ngorer má kápte diar up te rokoi. Io, má diar má lu torong torong torong má páput má ngo na dorah i nas má diará ubi kesi rokoi. Io, má diar ubi rokoi erei má ákte libung má.

Má diar kipi uri kesi mátán hat ngorer má diar osoi, diar iohoi rokoi erei iatung i mátán hat. Diar iohoi ngorer má ákte libung má diar bop kári rokoi iatung i ioh. Ngo kátbán libung má diar boptin, má kesi kanih a lu bop on á mátán hat erei, má a usmai máhngun i diar má a lu hanhan i kanih erei má a ususum má a usum pasi kesi tur diar. Má a sap ngorer i kanih má a isi kesi tur diar má a kipi má kesi tur diar. Má a áslai kanih iatung ákte isi, má ngo a lu hanhan mai i kanih, kálámul erei a hol pasi kesi hol má a kip pasi kesi kuir kábau má a kipi mai iamuda. A lu hanhan má, má ngo pákánbung má a lu tur má i kanih ngo na isi suri nák up bingi kálámul er ngo nák mat. Ngo a lu talkai i kanih má, kálámul a lu bauri kesi kuir kábau suri nák ngoi i kanih ngo a puh i kesi tuán rusun. Ngo a lu talkai ngorer ákte bauri kuir kábau, ngo a bali talkai ákte bauri kuir kábau. Má ngorer ák ngoi i kanih ngo ákte mat á kálámul erei, má a ulát palai kálámul er i kanih. Io, má a han má a ngin suir kábau suri nák longoi án pogong nák pakta suri náng konmi kálámul. Má ngo a han i kanih er, aptur pas á kálámul má a han uradi malar. Má kesi turán a pán i kábungbung ngorer má a mákmák má bokoh má turán. Má a mákmák má a mákái nián kanih má kálámul. Io, má a ngoi ngo

“Ákte ubi i kanih á kono main.” Má a hut uradi malar má a parai singin tan kálámul ngo “Kono giur han mam pap ákte konmi i kanih.”

Má ngo a lu kis ngorer má kono a isi i kanih a hut má a parai, “Kanih imi. Git má giták ubi.” Má di han di kipi kándi lamrut má di long pasi tan pap má di han di mur i kálámul er. Má di lu hanhan ngorer má kanih iatung a bop pagas má di sap ngorer di ubi kanih er di up bingi má di kipi má dik iohoi má di ani mul á kanih má rokoi turán.

TEXT NUMBER: 38 DATE RECORDED: probably 1975 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Tiptipar Kakaruk ái Kalilik

Inái ina puksai kesá soi uri kalilik di monmon. Tan kalilik erei di monmon tan rang mám di má rang kák di di han uri bos da him. Kesá tur di má ák hol on kesá táit ák parai si di “Kalilik, giták tiptipar kakaruk.” Ki dik ngo “Io!” Dik mákái kesá kakaruk a lu hanhan di tipri. Dik tipri ngorer má dik lu tipri, má kakaruk er a lala táu sang. Ák táu ngorer ák sol i mátán hat. Sol i mátán hat ngorer ngo di rut i kalilik ngo di sol mul uramuni suri long pasi, dik tu ekesi kis mul, ák tum kalar di má i hat ngorer. Ák rahrah má ngo di hut kaleng ái rang mám di á te kalilik erei di a tum kalar di i hat. Di gátna ngo “Di ai mái kalilik má inái rang nat gim?” Ki tan te á kalilik er di mák di má a tum

24

kalar di i hat dik para ngo “Di muda i mátán hat. A tum kalar di i hat. Di muda sár.” Dik tang má di lala maris di. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 39 DATE RECORDED: probably 1975 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Kápti (Cup Tea)

Inái ina bit gam i kesá kápti. Di longoi i tan aratámán erei, ái Dave ditul támán má kesá wák mul ái Juddy, uri akiláng i bung er a páng on ái wákán ái Adam. I Sade er gimá han suri lotu gimá kaleng tili lotu ngorer. Ki áng kálik mongmong sár, ái Dave diar mokson diará agur pas wákán ái Adam uradi kándi rum ák ololoh i kesi gengen nat diar. Má diar diará han ur matung si Don ditul támán. Long pas iau ái Don ura muni kándi rum giurá nene sepei kubau uri tutun. Iak sep noi kubau á iau iang kaleng ur main i kak rum má di dik eran mái tan namnam. Ák rah ngorer ding kilkila pas wákán ái Adam suri má kapti er. Lu hanhan ái wákán ái Adam ák gálta ngo “Dánih á erei? Uri dánih á táit erei?” Ki dik ngo “A uri akiláng i kam bung u páng on.” Má ák lala sodar ái wákán ái Adam, áng kis má dik namnam ngorer dik worwor ák rah. Dik tam arsagil ák rah. Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 40 DATE RECORDED: 9 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Kelel

Ina worwor suri kesá táit gim lu longoi kángim tatalen til hirá tan kálámul til hirá i gim, táit er a arwat mam gim a lu tangan gim i tan kálámul, tan káláu má tan wák, táit er di utngi ngo kelel. Kelel ái á kesi táit gim lu kipi tilada i lontas, gimá lu ángsi mai hat ák inan uri is ngoro is til hirá. Tángni tan wák uri sihi inbul má kaukau má long, má gim á tan kálámul uri nene kaskas i lamas, pol, marang, kopkobon lamas, ngo gim banai tangra sál gim kasi mai kelel. Onin má tan wák onin di huli má i is tili stoa má dik sisih mai. Má gim á rung til hirá tan rung til hirá i gim di lu lum pasi táit er tilada i lontas ngisán ngo kelel, di ángsi ák inan ngoro is dik lu sihi kaukau mai i tan wák arwat mai kángim kis. Kelel ái á kesá táit gim lu kipi tilada i lontas. Di lu lum iamuda i lámán á tan kálámul, tari singin tan kálámul, tan pupunkak, má dik ángsi ák inan ák ngoro is gimá lu utngi ngo kelel. Má táit er kápán kái sár, hat tili lontas gim lu kipi. Erei sár á mudán worwor suri kelel.

TEXT NUMBER: 41 DATE RECORDED: 9 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Katmur A Mon i Mani On

Inái gita longrai kesi soi ina puksai, soi erei suri kesi aratámán dihat lu kis masik i kesá malar iamuni bos. Ditul támán masik má mám diar á aru kalik er ákte mat má alar diar, mái kák diar sár a liu. Ditulá kis iamuni kesi malar iamuni bos, kápte te buhán aru kalik er ngo na lu han suri mák diar, kálámul mul er kápte te kopkom on ngo na lu han suri mákái, ditul masik á ditul tu kis iamuni. Kis kis kis kis ák pang á pákánbung ngo kák diar ák eran má ngo na mat. Kák diar a eran suri na mat, ák wor pagas mai aru nat diar suri káp diar te tahni i tekesá pokon mul, ngo na mat ái kák diar diara tu tahni i lalin suh, suhán ditul, á ditul lu bop on i kánditul rum sang. Namur kák diar a kis má ák han mat má alar diar aru gengen kalik erei, kes a arwat alim á bet á kán bet má kes arwat mai ahat á bet, aru arakukun, kesá wák má kesá káláu. Namur kák diar a mat má gengen kalik er a káh pasi lul ái kákán mák sukis pagas kári, má kándiar tu kukun tangis kák diar má. Namur a lu hanhan i kesi urtarang tili bos, ák an kák diar tili kik diar, tangkabin ani kák diar tili kik diar. Lu ani ani ani má natun a káh páksi lul. A ani ani

25

ani ák an noi má tu lul sár mái kák diar iatung a káh páksi ái natun. Diar pán má i kábungbung má, má bokoh má páplun ái kák diar, tu lul sár mái kák diar iatung a káh páksi i gengen kalik káláu er koner alim á kán bet. Namur diará tangsi má ngorer diará tu long pasi lul ái kák diar diará kakas mai iatung i lalin suh diar. Diará kas tahni má iatung, kándiar tu kis kári má. Ak lu hanhan á pákánbung diará pakta áng kaukak má kálámul er, kalik erei, ák tahlik mul ái kono wák. Namur kesi táit a kopkom tili lul ái kák diar, a kopkom ngorer i táit erei di utngi ngo katmur, ák u ák mon i wán. Namur katmur er a tangan tumani aru kalik er ngo ái kák diar a tabar diar mai. Má katmur er a pakta má kápte a oboi wán ngo na katmur, a oboi má i wán ák mon i mani on má. Namur má kalik er a long pasi kesá wán á katmur er ák lang puri, ák mákái ngo marán i mani iatung i katbán nene katmur erei a kopkom tili lul ái kák diar. Namur á kalik er a mák ilmi má ngoromin ngo ái kák diar a tangan tuman diar ngo diar kis masik iamuni bos, tangan diar mul suri pákánbung ngo diar masik diar kis mam kák diar er a mat. Kápte te buh ditul, kápte buhán aru kalik má kápte te buhán mul á kálámul erei a mat. A ngorer sár án mudán soi er suri atul i aratámán.

TEXT NUMBER: 42 DATE RECORDED: 9 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: A Sasam ái Kauh

Minái ina worwor suri kángiur támán inan uradi rumán sasam idi Námátánai, giur támán, a sasam ái kauh. Giur aptur til main Tekedan giur han uradi rumán sasam idi Námátánai giurá kis pasi awal á bung adi rumán sasam. Má kán sasam ái kauh a lala rakrakai. Iau mákái ngoromin ngo tan dokta di him on, a tu sangsangar i kándi him. Di himnai márásin uri kápán páplun ái kauh, di tari sut singin, dik angimi mai márásin a han rah. Ái kauh a sasam pasi ahat á bung sár, álimán bung mai ákte sengsegeng ákte liu no má. Giurá tu kis bia ák arwat mai awal á bung, má bos dokta dik long kalengna giur mul main i malar. Iau mák ilmi ngoromin ngo giur kis i lala armámna káián ái Káláu, a tangan giur i bos sung uradi rumán sasam idi Námátánai, giur mák ilmi láprán limán ái Káláu ngo a tángni márásin, tangan giur mul i kángiur kis án maris adi haus sik. Erei sár.

TEXT NUMBER: 43 DATE RECORDED: 9 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Iau Daraiwa Singin Gapman

I pákánbung iau kis ada Rábául, iau lu daraiwa singin gapman. Arwat mai sángul mai kesá bet iau kis, iau kis i sángul mai kesá bet er di long pas iau iak lu tipri kar mam rung erei di lu mak, di lu utung di ngo tan sáwái. Di lu mak i tan tesen má hutngin pokon ngo da huli tan pokon ngorer. Má iak lu mur i di iak lu mák di. Ngo kesá tesen di ri suri ngo da mak on, di atri galas i kesi kuir pokon ngoro main má dák mákmák uramudi, a tu nokwan sang iamudi da han mákmák uramudi dák bana tekesi simin til hirá ngo Diámani a oboi ngo matngan kantári ngádáh a obop tekesi simin alatung mákte punpunam má da mák pasi sang on á pákánbung er ngo gim lu urup tiklik. Ngo ákte kis i káplabin kesi lala kubau ngo lala lol bos, da tui sang i pokon er dák banai simin er ngo gim lu han suri mak. Di á bos rung er di lala kabinana muswan sang suri kándi matngan him er. Má iau lu mákái má ngoro kesi lain táit kesá táit a akulukna git mul uri kángit kis. Long puri kuir bim káián rung dikte huli má kápdite huli, kándi talar ái rung er iau lu mák di iau lu mur i di má iak lu mák di di lu himnai. Erei sár.

26

TEXT NUMBER: 44 DATE RECORDED: 21 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Arau Eliakim TEXT TITLE: Kis án Mokos

Án kis án mokos sár, kámlang, ki a ngorer. Ngoro á wák er ngo ák lu kis mokos i polgon rum, ki a ngorer a hol pasi boh táit er a lu longoi mai á kán pup, uri him kári, mák lu longoi rum ur on, ák lu nene huli kán bilas ák lu tari kán mani, kán reu, kán bor, ngo a merok ái kán wák suri tapam uri bos, ki ái masik a tapam á káláu, ák lu him iamuni áng kipkip tilamuni bos ur ándiar tinán, ki er ák lu ngorer ngo a mat mái kán pup, ki ngorer áng kis án mokos má i rung suri ngorer ák pálsai má, erár áng kis i rum be suri. Ngo ngorer ngo táit a ri suri ngo na ani, ngo ngorer ngo kaukau, ngo inbul, ngo a mokoi inbul má kaukau, ki ngorer i gim sang i tan rang buhán, gim hol on gimák tari kesi kaukau mai kesi siling sang singin, ki nák ani á kaukau. Ki inbul mul ngo a mokoi inbul, ki gim sang gima tari inbul mai kesá siling ki ák ani á inbul. Ák lu ngo ák lu ngo ák lu ngo ngorer ngo suri ngorer ngo na siusiu, a tari sang i dan singin má kesá siling ki nák siusiu. Ák lu ngo ák lu ngo má ngorer ák ngo má ngo na so ur main i malar, ki ngorer tan rang buhán sang ái á mokos dik is bor, dik tár hun, dik dadaun. Ák pim má i hun má ngorer ki dik is bor má ngorer ki ák so má ki ák namnam ura má i mátán matananu má, ngorer áng kis main i malar má. Ki ngorer ák namnam talum má mai rang buhán á kán pup á wák er ngo ákte mat ái kán pup, suri ngo ák nene timani ngorer, suri áng kuluk i kán mákmák i boh rang buhán ái kán pup uri wák erei. Ki ngorer á sálán á mokos er.

Ák lu ngo ák lu ngo ák pákánbung má ngo nginim pol, ki mokos sang a is bor. Erei a hutngin mat be ái kán pup ki ái sang a mulán bingbingpul mai suri kán pup. Ák rehei má natun má ki a bingbingpul sang mul ái natun suri. Ki ngorer ngo a mon i nat diar, ki diar diara kis i rum, diar kis án mokos suri kák diar. Ngorer ái kono er natun ngoro na lah kis taladeng sang i rum, ngoro a lah mámna kákán suri kán ololoh a longoi sang mai tili kalik on, ák lu ngo ák pakta áng kukur áng kila, ololoh be si kákán er a kipi, aratintin be si kákán. Ák lu han mat mái kákán, ki áng kis án mokos má kiskis rum má suri.

Ngoro mer a ngoi ái Támpala. Támpala merei má a kiskis á rum sang mul á tungu diar tinán no, kabin ngo a hol pasi ololoh si kákán uri narsán.

Ák lu ngo á ngo á ngo á ngo nák marán sang i wik artálár mai kesi kalang, ki dik tár hun má ngorer nengen iakte parai, diar no sang diar namnam ura má matung i malar. Kápate rakrakai ngo diara tu so diarák saliu má kápte te long namnam. Ngoro matai, mata gim á gim ngorer tan rang buhán ái kán pup, ngorer ái kákán á kalik, ngo gima káp worwor kodong i diar.

Ki ngoi sang á dik lu longoi ngoi, kastam sang til hirá. Ngorer ái tan rung til hirá di longoi matngan ngorer, ki hutngin tur ngorer ngoro in i gim má gim gim mákmák pas, mák pasi di himnai ngoi, má namur ngo da bokoh á di, ki á gim mul gima pusak pasi. Ngoi a han ngoi á kis mokos.

TEXT NUMBER: 45 DATE RECORDED: 13 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Kiaprimet Benson TEXT TITLE: Tanián Wák a Kila Pasi Kálámul

Lame pasi kesá kalik má kesá wák, di bati á wák erei i rum. Má ák so má ngorer áng kila pasi kesá kalik erei, kán riri ái mámán mái kákán diar ri suri ngo na kasi, má kalik erei kán nemnem muswan a kis on ái kámgu kápte diar te kis. Ák lu ngoi má ák so má, di longoi lala namnam kalar diar, áng kila pasi mái wák er má diará lu kis. Má boh pákán má kalik er má ák lu woki ubi wák erei, lu ubi ubi ubi ák sap ngorer ák sá bingi ák mat. Ki dik sap má ngorer dik tahni má wák er i matmat. Ák

27

mat má dik tahni má, ki tanián má wák er ák han má, má kalik erei kán nemnem i wák er a kipi amuda a wonwon. Ák lu wonwon á kalik erei iamuda i lontas, ák lu wonwon, ák lu wonwon, ngorer ák nene hut má tili wonwon má, ák han ák han talka masar i takup i kesi lalin bih, má tepák alari malar sang á pokon er. Talkai takup má uramuni, korantik má suri tanián mái wák erei ngoro ákte mat a bin pasi má, ák utngi mai ngisán. Ki ák ngoi ái kalik er singin “Awái! Dánih u han suri á iáu?” “Kápte, iau han sár suri mák iáu.” “Mái na káp mos i kam pup, dánih u han suri dáh?” “Kápte, iau han sár suri mákmák sur iáu sur te isu.” Ki ák ngoi mái kalik er singin, “Má, erei á isu min una kipi. Kái una purut mai adi si kam pup, una han tari adi si mamam á isu nák sawi, má minái á iau ina kipi má uranang si nana mái tata.” Ki diará lu kis kis kis má ngorer á wák er má ngo “Kápte ina kipi, káksai á isu iatung. Má iáu una lákám, gitar.” Ák lami má i kalik erei á wák er urami kesá pokon tepák sang, a tepák sang. Ák han sukis má mai wák er má i poron nene kesi án nene poron pokori i malar tepák sang, tepák i malar. Ák ngoi má singin kalik er ngo “Apong, iau iakte mat, má iau tesit má inái.” Ák ngo “Támin?” ák ngoi á kalik er. Ki ák “Áá, iakte mat á iau, má taniang á inái.” Ák sap má ngorer á kalik er má, ák lami lami má i wák er ngorer ngo “Una han unuk tus tari pokon erei dik tahun iáu on.” Ák han tus tari má ngorer, ki ák sap mái kalik er áng kakas pasi, sol kaleng má uri nene támin i kápán i tanián wák er má, ki ák liu mái wák er. Má namur má diará kis má mul, dik longoi mul i namnam kalar diar má dik akila mul i diar mai kalik er. Ki ngoro kán pup má á wák er er a sá bingi, ák mákái má ki ák ngoi má ngo “Wa kak wák sár erei má iau up bingi be tungu mák liu kaleng.” Ki ák hol má ngorer ák lala ubi má i kán hol má, ki diar má diará kis má, áng kila pasi má i hutngin kálámul mái wák erei er a aliwi sang. Er sár.

TEXT NUMBER: 46 DATE RECORDED: 13 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Kiaprimet Benson TEXT TITLE: Wák Turán a Tesit

Kesá wák til mainái diar araturán, kes tilida i kesá balis má kes til main is kos. Diará lu bung i kesá ngoro katbán bos sang. A lu hanhan mai kesá ololás á kesi tur diar tilada i kesi tas, má kes til main, diará lu arbanah má iamuni. Diaráte tari káián á wák er tilada i kesi tas singin kes til mainái, diar lu arliu i kándiar ololás, diará lu ani má. Diaráte kis kis kis má ákte kaleng má kono tilada kesá balis mákte kaleng má kes ur main. Má boh pákán sang diar lu ngoi, diar lu woki ngorer sang, han sang mai ololás i long má tan dánih sang diar lu banai, hun, á bor, á kakaruk, tan boh toltolom táit.

Má kesi pákán ái kono má til main, til mainái is kos, kápate mánán ngo ákte mat ái kono tilada wes kos, ák hol on sang ngo liuán kálámul sang. Diará bal han má mul suri diara bal bung má mul. Diar han má diará kis má, purut mái turán má diará woki kis má. Diará lu kis kis kis diará namnam, diar má namnam no má, ki erei má. Ái kono má tilada i wes kos má ák mákmák má kono til main ák mákái mátán wák, má kápte má a ngoro turán, ák mákmák utliu má. Ki ák ngoi má singin turán er ngo “Apong, má iakte mat á iau má inái má ina ngas iáu”, ák ngoi má. “Inái má ina ngas iáu sang á inái suri gitar no sang gitarák mat.” Diar artipar má. Má diará lu artipar, má diará lu artipar, má diará lu artipar, te sosih i kesá polon dan diaráte tapam, diaráte uramudi, ákte dut pas sang i turán erei diaráte limlim sang be tilamuni átik adi. Ákte ngoi ái turán er ngo “Oooou, dánih ngorer iau suri unuk arlah i iau, má inang kaleng má iau uradi be i malar, kápte be kak pákánbung án mat.” Ákte ngoi sang ái turán er ngo “Kápte. Gitar no sang gitara mat, suri gitarák lu bung sang ngoro in gitará lu bung sang i aru tesit má.” Diará lu ngoi mák lu ngoi sang ái turán er, ák lu risi sang má diará lu han diará lu han ák han up bingi sang, ki diar no diará mat. Ki diará lu ngorer sang má mul diaráte mat má i kuir er sang diar lu bung on. Er sár, selsel á balang.

28

TEXT NUMBER: 47 DATE RECORDED: 17 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Sam Milán TEXT TITLE: Mokos

Suri nene mokos, ngorer ngo a mat mái kán pup onin, ki rang buhán má dik hol má ngo tekesi bor uri rahrah talas suri mokos má kalik. Io dik nene isi kesá bor uri bingbingpul, bingbingpul káián á wák mokos má káián natun, uri rahrah talas i diar ngorer ngo ákte mat ái kák diar. Dik isi má dik hut mai dik oboi iatung i mátán bang dik sukai. Ki dik oboi mani ami iátin, aru i kina uri lulsit káián mokos mák ru i kina uri lulsit káián kalik. Io kalik má kasi mái mani má keskeskesá siling ák wásái boh táit er a longoi mai ái kákán, uri nene a kipi tuh ái tata, uri a utwai dan ái tata uri kak siusiu, uri a kipkip tili bos ái tata iak ani, uri pol a sari ái tata iak ani, uri hun a soi ái tata iak ani, uri long, inbul, boh táit no ngorer, a up noi ái nene natun, má i mani ák han arwat mai sángul á kina ngo a hulhul ngudun mai, a hulhul kereh mai si kákán. Io mani er na top pasi mái kálámul erei ngo tuán er a mat ák oboi. Io dik iohoi má bor er dik ani. Ani ngorer, io pákánbung di nene diar kis má iatung i rum dik hiri má i sawat, ding kápti i ándiar pogong. Ding kasi nene kápán lamas di sawi ák niár, di kusi lul diar mai uri kándiar suisui má kándiar kiskis án mokos má iatung i rum suri ák niár i lul diar, niár i ar diar, má ándiar pogong mai sawat, erei diar sum suri boh táit diar lu ani ákte mat alar diar mái kák diar. Io boh táit erei má diar sum suri erei má kándiar bingbingpul á dikte han palai. Kis iatung i rum, io diar so má urami kon kesi siling. Ngo a mismuk ái mámán ái mokos tari kesi siling ái rang buhán kán pup mai tapeka ngo bárus ur singin uri kán paip. Io ái na kasi sang á kesá siling nák tar kalengnai mul má kesá siling nák top on, a lu bánbánái sang á mani iatung, ák lu ararwat sang i kándiar eran suri ngo diara kis án suisui sur kák diar. Ngo kesi táit ngo diara ani, ngo ani rais ngo tin, da kasi mani dák tari si diar diarák te ani. Io diarák te tari sang i kesi siling mul á diar singin rang buhán kák diar. Ák lu ngo ák lu ngo ák lu ngo má ngorer má dik sap má ngo ákte tul i wik gut ngo diar kis iatung i rum, kis án mokos, io rang buhán sang má mokos má dik tár hun dik dauni.

Ák pim i hun, io di sang dik isi kesi bor uratung. Io gemnai á bor erei, di longoi aru lala páhiám, aru lala táit, pákán aum, aru lala táit taladeng sang. Dik longoi kaukau ur on aru páhiám erei ngo dik ioh kunlán á te, suri pákánbung má ngo da pupuk, io páhiám erei káián mokos da ani i bang má páhiám kandi rang buhán kán pup er ákte mat, da ani iamunang á mokos, da namnam talum mai iamunang. Io rang buhán kálámul er ákte mat má, dik tárái hun, long, kesá sek long, tuh, kesi kuir gorgor pol, ding kip auti nene boh táit er a lu kipi ái kák di uradi dik oboi iatung i kuir map má di palas dol on. Io dik han má ngorer mái diar tinán, ding kus diar má iamuni mul i rum mai táit a meket má suri ák tuan niár i un diar, diar má oboi kolos a meket má sulu a meket, má diar má so má tilamuni rum. Di han tari á aru i mani si diar, a han sang i aru wák, buhán kálámul er ákte mat, diar má lu han má diar má han tari aru i siling, diar má top pasi lim diar, talka pas diar uranang i malar. Dik han aksim diar iamunang má, mákái má i táit erei dik tang kunán mái boh táit a lu longoi ái kák di mam di, ding kis má dik namnam talum. Dik namnam talum mák rah má, io di kasi má i mani má dik tari si diar, “Min una lu topi is mai min una kasi”, dik pam tari i lim diar, tari kesi siling. Kasi bárum, di tari i lim diar mai kesá siling. Kasi kámnah uri osos, ngo dikte tari i lim diar mai kesi siling. Á boh táit no. Di ngin i pol, bás kus pol, tari mai mani. Nene kas lamas, tutun, di tar noi si diar i pákánbung erei diar namnam mármáras má diar má so má tilatung i rum. Ák rah má ngorer má, dik sap má i ngorer i kálámul a tataun, a kodas má kálámul a tataun mák parai ngo “I wik erei da nginmi tekesi pol suri ái kam pup”, a parai ngorer. Io be namnam pala diar ái

29

diar, ki diar má kodas má tilatung i pokon diar lu kis on á malar kán kán pup, diar má han má, diar má urup má. Diar má saliu má iatung i malar má diar má kaleng má uri kándiar malar ngorer i Anita tungu be namnam palai til main, ki áng kaleng má uramunang má. Kis má ngorer i bungun ioh bor, ki tan rang buhán sang má kálámul má di is bor, má diar diar má te bingbingpul má suri ái ái kák diar, rang buhán kálámul er a mat má di is bor má suri te arkatang. Ngorer ina parai ngorer á iau, ki na is bor mái komiti muda, ái Manus, sinih iatung da is bor má ngoro rung di kasi boh kukung lik, ngo rang kawang, tan mamang, da is bor on má pákánbung erei má te suisui kápdite hut, ki da is bor on má pákánbung erei ngo ina ioh bor má suri, kán pup á mokos ákte mat. Io pákánbung má ngo na ioh bor má, ki erei kándi bingbingpul ái mokos mái natun, ki ina sokta diar má suri má bán kaleng i kándiar bor má suri nák arwat pagas i aru i bor suri kápnate mon te mani ngo da huli bor kán mokos mai, ngo mani ngo da huli bor kán natun mai, nák arwat pagas. Ngorer ngo ái na long tekesá bor, ki ina ngo ngo da bawar ki inak sukai ki ina arsokta kusi kán lulsit ái mokos, ki kip tekesi dolon kábau dák bawar inak tari i limán kalik, ngo “Min á kaiam, sokta kusi kam lulsit,” suri erei singin á mokos ina táhtáh má iatung, má singin á kalik tari dolon kubau singin, ki na rah má i ioh bor má nák han is pasi bor erei, liuán bor iau tari dolon kábau singin suri, áng kipi má ák támri má. Ák támri má ngorer má, ák pakta má, sinih na ser bor mák sirai má, a is má a kipi on á bor er ngo alim i tubán, kán táit no. Ma mani er a oboi i iátin kán bingbingpul, na má top pasi mái buhán kálámul er a mat má káián má, ák hutngin him má mai ur singin á natun, suri ngorer má suri kápnate mon te huhuli bor er a isi natun, er sár i liuán bor erei, káián má na támri má ák arwat mai kán bor er a bingbingpul sur kákán mai. Má mokos ák táhtáh má iatung, ngorer a mat i kán bingbingpul di iohoi, ioh bor er di sokta kusi kán lulsit mai a mat mul ák iohoi suri ák arbang i aru bor suri kápnate mon te huhuli aru i bor iatung, bingbingpul má pámán bor ák arwat pagas. A ngorer sár.

TEXT NUMBER: 48 DATE RECORDED: 11 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Afternoon Sermon

Táit gita longra te mudán on á pákán rahrah erei a parai ngoro mer. Iesu a tari him singin kán bos kalilik án aratintin. Iesu a tari him singin kán bos kalilik án aratintin. A tur sang i buk er gitáte wás buk on, lain arbin sur Iesu Karisito ái koner si Mataio a le on, pákán aru i sángul mai awal, má rina iau ri suri ngo gita longra te mudán on, on á pákán rahrah erei, una mákái rina kesi sángul má mai asiu má aru i sángul. Kesi sángul má mai asiu má aru i sángul. Worwor a parai ngoromin, “Iesu i tadav....a reading in Kuanua from Matthew 28:l9-20...parika.” Erei. Má a talas uri narsá git á buk erei, a talas uri narsá git i wik tungu i kalang Epril ngo git longrai bos arbin sur Iesu Karisito a bop i tarang án minat, mák aptur kaleng alari tarang án minat mul. Má i pákánbung erei, aru wák diar han mul uradi tarang án minat ngo diara han mákmák adi sur Iesu Karisito adi, má bokoh mái. Má bos rung di ololoh on á tarang án minat di iamudi. Di ololoh i tarang án minat má di han mul dik mákmák má bokoh mul ái Iesu Karisito. Namur di kaleng uranang uri narsán bos tám osmapak, má dik parai si di ngo “Bokoh má Iesu Karisito adi.” Git longrai tungu i wik tabu erei. “Bokoh má Iesu Karisito adi.” Io di kápti worwor ngoromin bos tám osmapak má di á bos tám arup dik obop páksi kesá lala taunán worwor, kándi nagogon a kis dik obop páksi ngoromin ngo “Gama parai ngoromin ngo ‘Kán bos kalilik án aratintin di long pasi nengen i katbán libung ngo matananu di boptin.’” Má worwor er a han i naul matmatngan pokon ák pang onin. Io ur on á te mudán ngo gita longra te án mudán suri, ái Iesu a para páksi singin bos kalilik án aratintin ngo “Gama han uramuni naul pungpung á Galiláiá suri gamák mák iau iamuni.” Pákánbung ngo dikte banai kán bos kalilik án

30

aratintin iamuni, dik lotu uri narsán ái Iesu iamuni naul pungpung, marán á te tili di di ruruna, má te tili di kápdite ruruna, di á kán bos kalilik án aratintin sár ái Iesu. Namur ái Iesu a parai má tilatung i buturkus ngo iau turpasi wásái til on. Ngo Iesu a bana di má, ngorer mák parai si di ngo “Bos nagogon on dikte tari singing ami naul bát má main i naul bim mul. Má inái iau tarwa gam, tarwa pala gam, suri gam mul gama arbin ur singin bos matananu on á naul matmatngan pokon. Má ngo kápdate taram i erei iau tarwa pala gam suri, iau ina kis áklis i narsá di pang i áwáwat i naul matmatngan pokon.” Erei.

I pákánbung ái Iesu Karisito a him matung i naul matmatngan pokon, main i naul bim, marán á te di ruruna má marán á te kápdite ruruna uri narsán. Ák lu han han han i kán liu ái Iesu Karisito ák han pang i pákánbung ngo ái Iesu a tur i wárkurai má ák mat. Ák aptur kaleng tili tarang án minat main besang i naul matmatngan pokon ái Iesu. Kápate tapam besang urami naul bát. Ái Iesu kán tu him besang main i naul matmatngan pokon. Má i pákánbung ngo ákte long pasi kán bos kalik án aratintin urami pungpung á Galiláiá, suri ngo na worwor tiga mam di má nák tari him si di, pákánbung er Iesu a palai naul matmatngan pokon. A aptur til matung i naul bim mák tapam uramuni naul bát uri narsán ái kákán. Má iatung i Buk Tabu gitar longrai, a parai ngoromin ái Iesu Karisito ngo ákte kip noi bos nagogon, nagogon tilami naul bát, má nagogon til matung on á naul matmatngan pokon mul. Iesu a kip noi bos nagogon er mák para páksi kán bos kalilik án aratintin, “Minái gama kis, má gamák himnai má i matananu on á naul matmatngan pokon. Gama han uri narsá di má gamák alotu i di, má ngo kápdate taram gam iatung, á iau ina kis tiklik mam di pang i áwáwat i naul matmatngan pokon.” A parai ngorer ái Iesu singin kán bos kalik án aratintin.

Io gita mákmák on ngoromin iatung i katbán i di á bos kalik án aratintin si Iesu Karisito i pákánbung di han banai ami Galiláiá, git mákái ngoromin ngo te kalilik án aratintin si Iesu Karisito di banai i pákánbung er kápdite ruruna. Kápdite ruruna i pákánbung er. Má marán á te tili di di ruruna. Namur Iesu a tari him si di. A tari him si di. “Gama han má gamák alotu i kak matananu. Gama han má gamák alotu i matananu i naul matmatngan pokon mai táit iau parai. Má ngo kápdate ruruna i kamu worwor, kápdate ruruna i gam, á iau ina kis tiklik mam di mul pang i áwáwat i naul matmatngan pokon.” Adi rina aru i sángul a parai ngorer si gitar.

Io matananu ákte rah singin kán bos kalik án aratintin ái Iesu. Worwor si Iesu Karisito ákte han pang má si di, má di mul dikte han, dikte bokoh gut til on á liu án kápán páplun á bos kalik án aratintin. Má in a kis i git, singin wák má singin káláu má kengen kalilik má kaukak, matngan kálámul ngádah, kán worwor ái Iesu a kis i gitat sámkán on á pákánbung onin. Á git ái Iesu ákte para páksi ngo git gita puspusak i kán him on á naul matmatngan pokon. A worwor pagas mam git, a obop páksi midán Buk Tabu, a lu worworwor i katbán i git. Minái ákte obop páksi i katbán i git. Kaungán ái Iesu a kis i git mák parai, “Gama urup mai i naul matmatngan pokon. Gama han sur rung kápdite talas. Gama han sur rung di lotu tuptup uri narsang. Gamák arbin i narsá di. Má ngo kápdate taram iáu á wák má iáu á káláu ngo kápdate taram iáu,” Iesu a parai, “Ina kis i narsam pang i bung ngo na rah i naul matmatngan pokon.” Sinih ngo naul matmatngan pokon na rah, i pang i bung ngo iáu na bokoh i kam liu mul til main on á liu án kápán páplun. Ngo una mat alari midán ái Iesu Karisito ngo ukte bokoh pas, mai sár na kis má sinih a kopkom til namur, na urup be mai ngisán ái Káláu. Na urup be mai Buk Tabu. Iesu ákte obop páksi kán worwor main i naul matmatngan pokon. Ákte káng on, ákte bontai naul matmatngan pokon, i lontas, i katbán bos, i matngan kuir pokon dáh, kaungán ái Iesu ákte kis. A parai singin bos kalilik án aratintin, “Gama alotu i kak matananu. Má iau ina kis tiklik mam di pang i áwáwat i naul matmatngan pokon, pang na rah i kam liu, pang Káláu na sasi naul matmatngan pokon, Buk Tabu nák rah.” Má ngo naul

31

matmatngan na kis, kaungán ái Káláu na kis. A talas uri narsá git ngorer. Git inái git puspusak i him káián ái Káláu. Ákte ákás tari kán bos him i káil i git wák káláu keskeskes. Gitara mákmák má uratung sur di á bos kalilik án aratintin á di di ruruna i te má te kápte. Marán á te di tulsa di mai him ngo da him main i naul bim. Kápdite long arwat on. Kalik án aratintin di longoi ngorer mul. Kalik án aratintin kápdite ruruna mul ngo di kis mam Iesu iatung i naul pungpung mái Iesu a tari wárkurai si di. Kápdite ruruna i pákánbung ngo ái Iesu a worwor mam di. Te di ruruna má te kápte. Ki git onin ngoi, be? Di le i iáu ngo una longoi tinir, kápute longoi, kápute ruruna er. Kalik án aratintin di longoi ngorer. Di le i iáu ngo una warawai, kápute warawai. Kalik án aratintin di longoi ngorer. Una ngo u long bia on. Toktok long baibel i stap. Na nau mitupela i wok long bihainim yet pasin we ol disaipel ol i bin mekim wantaim long Jisas Krais antap long maunten Olivá. Buk Tabu a worwor suri táit di longoi má gitar mul gitara longoi. Má Káláu a parai ngo “Him erei káil i gam gamáte puski. Ngo sinih kápate taram i iáu, iau ina kis tiklik mai pang i áwáwat i naul matmatngan pokon.” Káláu na etwani kán worwor.

TEXT NUMBER: 49 DATE RECORDED: 31 Oct 74 AUTHOR/SPEAKER: Sam Tuaen TEXT TITLE: Kalik Taba Kán Tang

Kesi kalik taba kán tang i libung, bosbos bung no a lu tang i libung. Má namur kesi bung má diar mos on ái kákán mái mámán, má kesi pákán libung ki diará kusak alari, diar sol alari uri rum, diará batbat palai uradi malar. Ák lu tang adi malar mák lu tang mák lu tang bos urtarang dik longrai. Dik longrai i bos urtarang dik lu hanhan dik talka pasi dik han mai, mái mámán mái kákán diaráte boptin má i rum, kánditul rum. Dik han mai uri kesá kuir pokon, ngisán pokon er nene Tungunábile. Dik hut mai iatung dik angimi i kesi mátán dan. Dik lu angimi angimi angimi ák lala pakta i bál ák lala ngoromin sang. Namur dik parai singin “Una sa iatung i marit”, kesi marit a tur i mátán dan. Ák sa má iatung i aun marit uramuni, dik top i keken má dik talkai. Dik talkai ák ráp i bál. Ák ráp i bál di long palai bál dik han mai dik han oboi i mátán sál si mámán mái kákán i libung, má dik ani má i kálámul ngo kalik erei, dik ani i bos urtarang. Namur diará pán ái mámán má kákán i kábungbung, diará mákái bál iatung i mátán rum. Diar tatuk pasi bál diar má lu tang. Diará tang ngorer, kipi bál di kas tahni i bim bál kalik, támin á kalik dikte ani á bos urtarang. Namur namur má, ngorer git lu longoi sang adi malar dik ioh bor má suri á kalik erei ái rugar mokson er. Má ngisán á pokon er Tungunábile á ngisán á pokon er, a mon i kesi dan on, idi sang si gim idi sang si gim á kuir pokon er tungu sár a puh á marit er a tur i mátán dan iau iau mákái be. A ngorer sár.

TEXT NUMBER: 50 DATE RECORDED: 29 Oct 74 AUTHOR/SPEAKER: Orim Tokialir TEXT TITLE: Wak a Punmai Kalik

Kesi aratinán diar monmon. Diar monmon ngorer má namur diar lukis, kesá atal a hut si diar, kes mul á ngisán wak. Ák lu hanhan ngorer mák hut si diar mák mákmák uramuda i lontas mák mákái lontas ákte más no, ákte pán no i lulawar. Io namur ák parai má “Uwi! Tilik lala más, marán isu má kalil imuda i lontas.” Ki ák parai má singin wák ngoromin, “Han má unuk upmaiat iamuda i lontas unuk ru te kalil má kep má te isu giták ani.” Io namur wák er a longra pasi worwor si wak mák obop páksi kán kalik iatung mák han má uramuda i lontas, pasi kán sapakir, top pasi kán lamrut, han má mai ák upmaiat má rui marán kalil, ák ubi isu, kuk, kep, bos táit tilamuda i lontas di lu ani. Mái atal ák mák palai wák er uramuda i lontas, áng kis kári kalik mák pali kán kápán mormor. Ák pal pasi kápán mormor káián kalik ák lu pápáptai iatung i kápán páplun,

32

iatung i bos limán, uratung i aru keken, iatung i bál, bahin, aur, iatung i lul, áng káng i kápán mormor káián kalik iatung i páplun, mák long pasi kalik má ák patani i boh rep, rep káián bos wák di lu ioh mai. Ák punmai kalik má, má kán tu kis má mák bop pagas iatung i suh án aratinán er. Namur wák er áng kaleng má tilamuda i lontas, ák lu hanhan má ák mákmák má i atal ák bop pagas iatung i suh, mák hol on ngo kán kalik sang erei a bop pagas, má ngo ái atal ákte han má. Ák tuni má i kalil erei má kuk má isu má bos táit a ubi iamuda i lontas ák tuni má. Tuni ngorer ák pim, namur má gálta atal a hol on ngo natun sang er a bop pagas mák gátnai, “Be kauh, má ai mái wak?” Ki ák ngoi á atal er a bop pagas, “Ákte han má.” A worwor sang ngoro kán kalik, kápate worwor kuluk, a tu worwor sang ngoro kán kalik muswan sang. Ki ák parai ngoromin, “Dán a agur pasi suri dáh á kalil min iak ubi iamuda i lontas?” Io namur má ák surngi uratung ák obop talmi mák parai singin atal er a ngo ngo ái natun mák ngoi má, “Kauh, unuk an te kalil minái iau ubi iamuda i lontas.” Aptur má kalik er aptur má tilatung máng kis kakat má uratung si wák erei diará namnam. Diar lu namnam namnam namnam namnam namnam ngorer ák an noi má kalil er má kuk má isu er a ubi á wák er. An noi ngorer ák rah, ki diará aptur pas ák salus sarai kápán mormor til on, tili aur má tili bos limán má tili keken, tili bál, mák parai má singin “Iakte lu agur iáu má iau sár inái”, mák táu uri bos. Namur má wák erei ák ser má suri kán kalik ák han pat pasi má iatung i katbán bos rep er a punmai atal mák mos má ák parai ngo “A long sáksáknai kang kalik á urtarang minái, ák han patani i boh rep mák an noi isu main ngo na an te á kang kalik.” Ngorer sár.

TEXT NUMBER: 51 DATE RECORDED: 13 Oct 78 AUTHOR/SPEAKER: Moses Kiapbul TEXT TITLE: Mingau

Ala hirá be matananu di kis i kuron má kápdite mánán i Káláu. Má lotu má gapman káp diar te hut be. Kesi kanih a hut i kesi malar imi bos, ngisán Kabin Náu, mák lu ágái kesi wák ngisán ái Tingugu, má di utngi á kanih er ngo Mingau. E ngo a lu kahra singin, ki a lu ráuráuráu, má tan kálámul di lu top pasi má dik lu kápti limán má keken má dik lu pul oboi i kim. Namur kanih a kusak má a ligái ami i iátin wák mák han agami lul i lul bangbang, má namur a lu turpasi worwor. Má a parai si di ngoromin ngo “Gama kis án armámna. Koion á togor, koion má arup má han iru má sinkip, kái á wah, kái á siksikip má arkiswor. Tan táit ngorer na rah, má gama tu kis kuluk sár. Páput má nák hut á tekesi kángit lain táit, má na atalsai pokon má matananu da kis kuluk. Gama mákái bos sunsun kabin got iamuda i lontas má tan kálámul on a bal i páplun i di, má da tar te bos lalain táit si gam. Kes mul i táit di lu hut talum suri, má kesi kálámul a lu tur i katbán i di má a lu wor má dik lu longra wor singin (lotu).”

Má kesi bung má kanih a boptin i kesi kabin kábau i tinrán rákrák, má tan kálámul di tárái rákrák, má kesi lala kábau a pur má a sá bingi kanih má a mat, má wák a mat mul.

TEXT NUMBER: 52 DATE RECORDED: 13 Oct 78 AUTHOR/SPEAKER: Moses Kiapbul TEXT TITLE: Tesit

Kápate marán mul á bet a rah má dik solsol hut i tara madar. Má lotu a sel masar á Molot, má a polsai tas ur Kalil, má a tapam, mák han kis á Kudukudu. Io, kesi táit mul a kahra mul ami bos i malar á Porkaswai, má di utngi ngo Tesit. Má a sol uri nehler mo káián aru kámgu ái Tireutabu má ái Tinser di bat diar, má a lu pitpitpin tili nehler mo, má aru kámgu diar matai má diar má táu sosih uri bim. Má siari ngo a worwor ngoro kálámul, kápte. A tu worwor sár mai pitpin. Má matananu di lu hut

33

talum má dik lu aworworoi, má marán mul á táit a parai si di má a bokoh mul alar di.

TEXT NUMBER: 53 DATE RECORDED: 13 Oct 78 AUTHOR/SPEAKER: Moses Kiapbul TEXT TITLE: Kanih Kos

Má tungu má iau kalik má iau, má kesi kanih mul a hut singin kesi pupunkak, ngisán ái Bakulahi, kán malar Kabindu, mák ágái má a tari lala boptin singin, mák bop i kesi pákán libung má kesi pákán nas, mák han pán i katbán libung. Di lam pasi tanián urami bát mák mákái malar imi bát, mák mákái suksukak án tanián, má malar án kokos suri sápkin má malar án liu. Iatung on á suksukak án tanián, marán kálámul di tu sámtur mai kándi kipkip: tan turlih kunlán bor má mudán bor, tan putun má pokion má tan lul bor, má di ngoi singin ngo, “Ái rung er gam lu ioh bor adi bim, má dik lu tar bor si di má kápdite tini kos meleknai, minái kándi tu tur mai ngorer sang, má te di tu mer di mai tan reu má mani er di lu sungi má káp di lu kosoi, má te di mer di mai tan suk án pok má teten bu e di lu sipki. Má a ilang uri malar án kokos suri sápkin, má tan kálámul di lu wakwakwak i katbán kurmen kámnah. Má a ilang uri malar án liu, má tan kálámul kándi tu saksak má posar kuduh má kándi tu mil, laes áklis kápnate rah, má namur a pán. Má i Sade gim sih tili lotu, mák puksai si gim, má a libung on mák han rah i katbán libung.

TEXT NUMBER: 54 DATE RECORDED: 13 Oct 78 AUTHOR/SPEAKER: Moses Kiapbul TEXT TITLE: Angelo

Má kápate mongmong mul má aru i kálámul diar kahra main Ruka, aru angelo ái Gapiriel má ái Iona, má diar má him i kunlán balis á Samo. Diar osoi bál matananu má di apos sarai ninsi di e di lu longoi, tangkabin tili kaukak má tahlik, má a pang i bung er aru kálámul er diar hut on. Diar tur kári togor, arup, wáng, siksikip, kip wor, wor kodong, wah, long bengtai táit kán kálámul, má sara bia uri táit kán kes, má diar má parai ngo koion á da lu tangsi kálámul a mat, mokol a táil sár uri malar má git no in er gita mat má gita mákái mul i malar er a táil ur on. Má diar má pukdai ioh bor ngo kái da lu aga bor, da te tu táh sarai má dák te tu kis kauli suri ani, má koion má ngorer pupunkak er a mákái tungu. Má a tuan talas i malar má bál kálámul má di atur páptai kepwen hol, má di lala taram, má di tur talum suri bos him án lotu má mátánitu, má a tuan kuluk i kángim kis. Má ái sár ngo a rut tangra malar átik á Samo, ki dik long bengtai má dik ubi tan kálámul ngo a sápkin i ninsi di, pasi er ding kot, má gapman a tah kusi him kán tanián alar gim, má a bokoh alar gim. Má namur matananu di murmur sang má i kándi holhol keskeskes, má kándi tan tánlak a tur onin. Má tan táit er di arabitbit, má hol kán matananu a kálik lu taltalas hanhan tuk onin, má dik lala mánán má i Káláu, Iesu Karisito, má Tanián Tabu. Er sár mák rah.

TEXT NUMBER: 55 DATE RECORDED: 18 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Mati Puspalai TEXT TITLE: Nikap

Ngo gim nem i nikap gim han urami bos gimá tárái uradi malar. Ki gimá oloi kámnah ki gimá daki i kámnah. Namur gimá tár puri i katbán ki gimá long palai bál. Namur gim palbái ki kápti aru kuir mai suk. Ngo gim nem suri ioh, gima long pasi má uri ioh suri kapsi hat má long palai kámnah.

34

TEXT NUMBER: 56 DATE RECORDED: 16 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Otto Walmak TEXT TITLE: Tabarman

Kesi kálámul ngisán ái Tabarman kesi bung a han ngo na kot kán tekesi rákrák. Io a han má a turpasi kot. Io a tu kotoi kesi gorgor sár má ák lu hut má. Io kesi kanih a hut, ngisán kanih erei Kanih Kos. Má kanih erei a kot noi rákrák si Tabarman. Io Kanih Kos a longoi ngorer tuk a arahi num si Tabarman. Má koner si Tabarman a korantik mák ngo ngo “Sinih a longoi ngoromin i kak rákrák?” Má a ser má a ser tuk a ser pasi Kanih Kos i buksuk án kaukau má a suri ubi. Má Kanih Kos a parai ngo “Kái una up iau, koion. Iau sár iau lu longoi á kam bos him.” Io a mámnai má a long pasi má a dungi i kán rat má a kipi urami kán rum. Má kápate tepák á bung, io ái Tabarman a parai si Kanih Kos ngo na ololoh i tan bor má tan kakaruk, má ái Tabarman ák han suri wonwon. Má tan kalilik dik hut mai kándi katapel má dik woki panki tan bor má tan kakaruk. Io ái Kanih Kos a bin uri di. Io dik han má dik mákmák má kápte. Io di kaleng mul dikte lu panki mul i tan bor má kakaruk. Io Kanih Kos a bin ngo “Ai! Kái gam panki tan bor má tan kakaruk si Tabarman.” Io tan kalilik dik longrai má di ngo ngo “Git má. Giták ser suri kálámul imunang i bang.” Má dik lu ser dik han ser pasi. Io dik ubi má dik tutu kus on má dik tulsai má i di, má lul dik tari singin kesi án samsam gorgor, má samsam gorgor a longrai lul kanih a tang mák saksak ngoromin, “Tabarman, Tabarman, mani gule ule. Má dil i tuntu-un talor iau má i gitar. Lor iau.”

Má Tabarman a longrai má a buswai kán wonwon má a alus mai kán takup kaleng uradi malar káplabin ngo ákte longra ilmi má kaungán ái Kanih Kos. Io a lu hanhan má a masar uri kengen kalik erei samsam gorgor má a gátnai. Má kalik erei a parai tan táit er a tapam hut main i kán malar ái Tabarman. Io ái Tabarman a mos má a long pasi kán palngat má kán asok má a han má a up bingi tan kalilik erei di up Kanih Kos. Má ái mul a kaleng má a osoi kán bang má a rohman uramuni katbán kámnah má a bam. Er sár.

TEXT NUMBER: 57 DATE RECORDED: 19 Jun 80 AUTHOR/SPEAKER: Misidoris Tito TEXT TITLE: Tomono

Ina puksai kesi soi. Kesi kálámul ngisán ái Tomono, tauror, káp kán te wák, má a mon i kán banis bor mák longoi kesi kán pokon ami bos. Ák kotoi ák tárái ák timani ák pilpil ák áir kári ák wat, ák soi kaukau, inbul, long, hun, tuh, roho, kah, tamtam táit no. A soi ák batbat i mátán kas a ekes uradi malar, kápate lu kaleng suri laum i kán pokon arwat mai aru i kalang. Kesá bung a han mákái má lala bos a lun i kán pokon. A kaleng uradi malar má a kis i kán rum má a hol sur te wák ngo na sárngai kán pokon má a kápte kán mani ngo na hul te wák suri sárngai kán pokon, ki ák hol pasi kesi hol. Ák han uranang i kán banis bor ák parai singin tan bor, “Gama han gama sárngai.” Ák pat pala di dik han, má dik pápri áir dik ani kaukau, inbul, long, hun, tuh, kah, tamtam táit a wat. Tan bor di hut i rahrah. “U, gam lala sárnga.” Má a han má a kip lamas má a tabar di má a parai si di, “Gam tu bopbop má, gam merok i sárnga.” Io a pán i kábungbung a parai singin tan bor, “Gama kaleng mul.” A tabar di mák parai ngo “Gama rakrakai suri sárnga. Na rah onin.” Tan bor di han, má kálámul erei a táil urami bos ák mákái kán pokon ák máráras tilada i kesi balsán num, mák lala kuluk i bál. A tul á bung kápate tapam. Kesá bung má ák han má a mákái kán pokon má kápte namnam a kis, ákte wat singin bor. A sák i bál má a parai singin tan kálámul, “Gama kip te kábau giták iohoi kak tan bor.” Tan kálámul di taram i kán worwor, má ái sang a so bingi kán tan bor dik ani. Namur dik gátnai ngo “Dánih git ani suri á kam tan bor?” Má a parai si di ngo

35

“Iau dos pala di ngo da sárnga má dik an noi balbal mák sák i balang ngo dánih ina ani?” Má dik parai singin, “Kápte kam namnam má kápte kam bor. Dánih na gai iáu?” Ái Tomono a tang áklis má a mat.

TEXT NUMBER: 58 DATE RECORDED: 8 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Mati Puspalai TEXT TITLE: Kas

Ngo gim nem i kas gim tárái ami bos. Namur kipi uradi malar ki gimá tari singin kálámul a lu longoi. Ki nák tártár kusi tan pokion bus, ki náng kasi kengen is nák turpasi puri má, ki nák obop talmi ki nák minlái palai bál, namur nák is talmi kápán bus ngo a nem ngo na hiri, má nák turpasi sukai. Má namur ki gimáng kipkip on urami bos suri kipi kaukau má inbul má patete.

TEXT NUMBER: 59 DATE RECORDED: 8 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Mati Puspalai TEXT TITLE: Keke

Má keke gim lu tárái pákán lamas. Namur gimá tár kusi te na ru i kuir pákán lamas, ki gimá hiri kesi balsán, namur kesi balsán bul. Ki gimá kip noi aru kuir má, ki gimá hiri arwat i diar, ki gimá obop páksi má. Namur tárái kengen aun bihi ki oloi kámnah, daki on, ki namur sih palai bál, ki gimá básbásái pokion bihi, ki longoi má ngoro biring má kipi suk uri kápti tan kuir keke má, ki kipkip on má.

TEXT NUMBER: 60 DATE RECORDED: 26 Apr 74 AUTHOR/SPEAKER: Siolman Penias TEXT TITLE: Siusiu Kán Kalik

Nabung gim longoi nene siusiu kán kalik, natun ái Puspalai. Má atul á bor. A ru á wák di ani má kes káláu di ani. Gimá namnam, ák wat, gimá hut.

TEXT NUMBER: 61 DATE RECORDED: 26 Apr 74 AUTHOR/SPEAKER: Koniel Keletau TEXT TITLE: Kalik a Páng

Dan, ina parai singim kesi hutngin kang kalik a páng nengen i libung. A páng i asiu á pákánbung nengen i libung. Má iak han ur Nokon suri long pasi kar má giur má kaleng nengen i libung má kalik ákte páng má. In iak bit iáu on. Káláu, natun ái Delin wák si doktaboi ái Támsák. Er sár iau bit iáu on.

TEXT NUMBER: 62 DATE RECORDED: 26 Apr 74 AUTHOR/SPEAKER: Siolman Penias TEXT TITLE: Longoi Rum

Dan! Dánih? Di him ái rung mudi. Di longoi kam rum, di taun pos. Onin i bung lim matananu di him on i mudi ái Koniel mái Ladi mái Wot. Mudi i kakas uri toros.

TEXT NUMBER: 63 DATE RECORDED: 12 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Elin Mismat TEXT TITLE: Pal

Ngo gim nem i longoi pal, gim han urami bos gim mái tan káláu ái tan wák. Gim tár kubau gimá kipi uri malar. Namur tan káláu di kakas mai toros. Ák rah i toros, namur gim han uri bos suri tár got. Gimá kipi uri malar gimá tigi. Ngo a rah i tigi got, tan káláu di bati pal mai got. Ngo a rah i bati pal, gim han suri raksa gimá kipi pokori uri

36

malar. Namur ái kak pup a han suri tár got uri sásáit. A rah i sásáit, di iatih má dik pungni mul. Ngo a rah i longoi pal, gim kipi hat má rep má nikap má kái má sorun. Hat gim kipi uri ioh. A ru i matngan hat, kes pakta má kes gengen. Hat pakta di utngi ngo tau. Má gengen di utngi ngo kun. Má aru i ran gim lu longoi. Kes gim utngi ngo ran beres, má kes gim utngi ngo ran kadas. Ran kadas gim lu oboi hat pakta tangra risán má kun ami polgon. Má ran beres kápte, te hat pakta tangra risán. Má sorun, ngo gim lu ioh kaukau ák inan i kámnah ngo páput na mat, gim lu kipi nikap gimá lu long palai gengen kátngán kámnah, má gim lu kapsi hat mul. Má ngo a rah, gim lu kipi sorun uri tokoi kun. Gim lu kipi kaukau gimá lu tari iamuni hat. Gim lu kipi mul i nikap uri kapsi hat pakta uri iátin kaukau. A rah gim kipi pákán kubau uri bah. Ngo a rah gim kipi rep uri iátin bah. Má kái gim lu kaskas i kaukau mai mul. Má gim lu tutun mul i polgon pal. Gim lu kipi kábau uri tutun má káil pap uri pal mul. Pal di lu longoi ur kángim i tan wák uri tutun má ioh. Er sár.

TEXT NUMBER: 64 DATE RECORDED: 18 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Bang

Bang, ái á kesi lala támin táit kángim i kángim tatalen, tan rung til hirá i gim, má á gim mul onin. Bang gim lu longoi mai kubau má got má pokori má bus.

Má tangkabin him ur on, gim lu han á tan káláu uramuni bos, gimá tár toros, gimá hut mai uri malar, gimá obop talmi be. Namur kono kán bang a parai má kesi bung suri gima kakas mai ngo atri má i kán bang.

Pákánbung erei sang kono kán bang na is bor uri mansin kán bang, na is tekes ngo te na ru á bor, uri mansin tan kálámul er di atri kán bang. Má ngo a rah i atur toros on, kesi bung mul gima han suri tár got ami bos, gimák hut mul mai uri malar gimák tigi got. Na rah i tigi got, gima turpasi bati má i bang. Má ngo a rah i bat gima atri torson ung. Má ngo ákte rah, gima turpasi oboi lalau ngo laukai bang. Ngo a rah i laukai, gima turpasi raksa. Má ngo ákte arwat i pokori, namur dák puári bus uri sásáit. Na rah i sásáit dák iatih má i bang. Dák iatih no on gimák pungni má, er má ákte rah má him uri bang.

Bang gim lu ioh bor on má gimá lu longoi longsit on, ioh bor i kálámul a mat má longoi longsit i kálámul mul a mat. Er sár.

TEXT NUMBER: 65 DATE RECORDED: 22 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Sialis Potoi TEXT TITLE: A Ru á Matngan Bor

A ru á matngan bor, kes rokoi má kes bor. Rokoi a kis imuni bos, má kes merei i malar di lu ololoh on mai namnam matung i malar. Ái koner di utngi ngo bor a lu ani lamas má kaukau má lain namnam kángit no i bos matananu no i naul matmatngan pokon no. Matngan rokoi di lu ngas kabin gorgor má dik lu kokon i tan pokon kán tan kálámul mul i num kándi má. Kándi rum di lu longoi mai tan buir kubau má pokori, gim utngi ngo paiah on, kándi rum er di lu kákáh on má dik lu bop on mul. Má bos matananu di lu lala nem i di suri ani má dik lu is talum di, a lu arwat mai aru i sángul á bor di lu isi ur on á kesi mátán bang kán kesi kabinhun. Ngo kes a mat, ki dik lu is talum di suri ioh di i kálámul er a mat, má marán matananu di han no suri ioh di má an di. Er sár á kak hol á iau.

37

TEXT NUMBER: 66 DATE RECORDED: 22 Jul 80 AUTHOR/SPEAKER: Sialis Potoi TEXT TITLE: Huái

Huái a lu kis ida i lontas. A purukpuruk i páplun. Ái á kesi lite táit, taba kán ngas kálámul, a ngoro ái á kesi sápkin táit uri narsá git i matananu main i malar. Má tan bor má tan pap má tan isu ida lontas a lu up di ki a lu kip kaleng on ur matung i más ák lu ani matung i más. Má ngo bor a lu ubi, ki ák lu kipi uramuda i tas, ák lu ani ái turán pap má tan kálámul mul a lu an di mai tan pap má tan bor. Mák mon i aru limán má aru keken mák mon i alim i kátngán limán ngoro git i kálámul, má kátngán keken mul a ngoro git sang mul i kálámul. Mák mon i tabun ngoro árám má tan sáhdán keken má limán tara dol, mák tuan mátkas ngoro lamrut á tan sáhdán keken. Má tabun a dol mák ngoro is tilimi iátin i tabun. Ák pang má iatung.

TEXT NUMBER: 67 DATE RECORDED: 25 Aug 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Hortatory from Village Meeting

Tángni worwor káián aru komiti mul suri parai wik kán kaunsel. A ngoro gam tu kis á gam á matananu til main Tekedan ngoro káp gam te hul bim er. Ngoro gam tan kálámul gam hut sár nabung til Rábául ngo ai gam han til ái, gamá tu sukis. Má táit min di woki parai di lápkai ngo gita longoi i wik kán kaunsel uri mákmák i keskeskesá wák má keskeskesá kálámul suri táit a sáhár i mingin suri ngo gita tángni mai ami bos. Má gita lala mákmák on sang á tan táit er kándi tu eka git suri á tan rung erei di lu bal saliu, er má nabung di lala gáltai sang á kes ngo a mon á kam lamas kam kakau kam bu kam bor má tan táit di lala gálgálta i git suri á nabung. Má marán á te di agur di gut má te di parai támin si di, ki te di punmai táit di longoi má kápdite parai si di, tan táit ngorer gitá oboi i wik kán kaunsel suri gita parai. Má gam no marán á kamu tara lala bolok imuni tangra bos gamáte huli, má kápte te táit a tur on besang. Gam tu tarngi hul bia i lol bos imuni kán tu kis kán tu kis kán tu kis sang ngorer, má u mánán ngo pákánbung ngádáh má una himhimna on? Bet a lu hanhan, gapman a lu huthut i kán wárkurai suri mákmák i matananu keskeskesi malar, sur te wán má i kángit kis i kángit malar. Má min di worworwor á tan komiti suri ngo gita worwor mái matananu suri parai kángit bos táit suri longoi, ngo á iáu u nem on da kot kam tekesá lol bos ngo giták so pas kam tekesá lain kakau, una parai i wik kán kaunsel gita longoi. U nem ngo gita kot pasi kam moksu ngo giták so kam te lamas on, gita longoi i wik kán kaunsel. Tan táit minái di gáltai i tan komiti ngo gita parai.

Mái sár uri kesá táit iau lu lala mámnai wor kán aru komiti til ala hirá ák is á bet diar lu parai, banis bor má toilet. Ái sár iau parai ngoromin ngo uri wik kán kaunsel káp gita te longoi aru táit er. A is má pákán diar parai? Diar parai a te tu pur sang uri rah min, kápdite lu longra pasi i matananu. Kes a nem ngo na kuluk i kán bor, ái sang na longoi kán banis bor nák obop timani kán bor i kán banis. Kes a nem ngo na mon i kán toilet, ái sang na longoi kán toilet na kis kuluk, i wárkurai nák bokoh i wárkurai alari. Má ngo diar ngo ngo gita oboi uri wik kán kaunsel, mekim yu yu amamas nau yu wok long raun má. Káp una te mur i gim mamuni tangra bos suri long te táit mamuni tangra bos. Má iau gálta nengen ngo gam huli tan bolok suri ngo dánih gama longoi mai? Dánih ngisán á táit gama soi on, tu soi sár i balbal má wat má? Má iau ngoi bul ngo wárkurai a hut tungu di ngo hul bolok, lamas, kakau, na kis. Nanai tan wárkurai i tan bet a lu hanhan a lu purpur uri git i matananu. Sinih ngo na pur uri lol malar bia minái, wa a pur uri iátin kálámul, wák, káláu, matngan kálámul ngádáh. Kes sang ákte han mat pas ákte bokoh alari wárkurai káián kápán páplun er, má ngo kam tu liu be,

38

wárkurai na woki tongos iáu sang on á bosbos bung, káp una te aunges. Ai gitara elah ái, be buhang? Kápte te pokon gita táu ur ái. Ngo una aptur til main i malar unuk han ur alatung kesá pokon, una banai mul i matngan wárkurai sár mul minái. Ngoro nengen a worwor ái kákán ái Mosom, Papua Niugini kán wárkurai sang má onin. Gita táu ai gita ngoi ái? Má táit diar worwor suri, ngo git worwor suri kángit tan bolok er a kis. Ngo gam nem ngo gita tangkabin ngo gita boros tangrai lol bos suri kamu te kakau i kamu tan bolok, em i samting bilong wok tasol. Erei á táit iau worwor suri. Namur na arahi kesi wik i kesá kalang ngo gitáte longoi, gita ilang tilami bos giták mákmák mul uri sait si Buka, uri bos rum, bos pal, dánih iatung bos putung rum er a tur, taráp sarai, má kelsen hutngin rum mul ákte tur. Má káp gita te dabal wok ngo ami bos gitáte sosih gitá longoi him i malar malar ami, gita tipri be i kesá matngan him nák te han rah, ki namur giták te tipri kesi matngan. Ngoro wik kán kaunsel er, lain táit a tángni matananu. Uri hirá besang iau komiti anang Himaul, parai si githat, onin Himaul ák lu lus kakau má iau komiti má gimá longoi him kán kaunsel. Gamhat til main gam han suri tártár on á kakau káián Himaul viles, onin dihat má lu tangkabin sirai má, kabin i lain alongra dihat longoi má gimá longoi táit kándi tan moksu gim kip kopkobon lamas gimá so kopkobon lamas on, hirá iau kip komiti be anang Himaul. Má ngo gita longoi ngoi á inái ditul worworwor ái rugar er ngo matngan dánih gita tipri.

Ki án ngoro in sár á lain sálán, gita tapam be uri bos gita mákmák i kamu tan bolok suri so kamu te táit on. Tu tángni worwor kán aru komiti erei.

TEXT NUMBER: 68 DATE RECORDED: 11 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Lilius Tolaen TEXT TITLE: Prayer

Á iáu á liu á rakrakai ur on á naul matmatngan pokon. Má iáu sang, Iesu, u aksimi bos táit on á naul matmatngan pokon má gima liu turán. U aksimi bos táit on á naul matmatngan pokon ngo gima mákái mai lim gim má mát gim suri gimák top on má gimák namnam on má gimák ngin. Kabin dánih á iáu sang, ái Iesu, sung urami narsán ái kakam, u sung suri bos táit ur main i naul matmatngan pokon, ngo na kis, uri tangan gim sang on á kápán páplun. Má iáu sang, Iesu, u mákmák kalar gim i boh bung, u ololoh i gim mai kam armámna ái Iesu, nene gim atur páptai. Mái sár mul uk tari boh purpurwán i naul matmatngan pokon una arongoi kángim kis ái Iesu, má tám him muswan á iáu mul uk anokwa kalengnai. Má siari ngo a hut tili kángim hol á bos táit on á naul matmatngan pokon ngo gimák longoi mai lim gim, kápte. A kabin á iáu sang Iesu tátáil. Á iáu u aksimi bos táit ngo gima longoi mai kápán páplun uri liu minái gim atur páptai. Ái sár uri liu namur, ái sár ngo gima liu uri liu muswan, má gimák atur páptai saksak, ukte timani á niá gim ngo gim han ur on. Kápte sasam má kápte manu, gima saksak áklis i boh bung. Minái gim áslai lala rangrangas on á naul bim, Iesu. Marán á wárkurai káián boh king on á naul matmatngan pokon, di iatung i narsá gim. I wárkurai á gim main i naul bim, i marán wárkurai káián boh tám ololoh, kaleng i gim main sang i naul bim, a marán, má gim áslai, ái á rangrangas sár gim atur páptai onin. Mái sár ngo gim sung iáu, Iesu, una long palai, unuk tari kam armámna, unuk sol uri bál di, unuk aririái bál di mai lain armámna má talas, má patul lul di nák talas taladeng, má dák pálási uri narsán matananu i kam armámna á iáu ái Iesu Karisito. O támin muswan. Kesi kam kuir worwor ái Iesu u parai, ngo “Ái á naul matmatngan pokon a mikmikwa gam.” Támin muswan a mikmikwa gim. Siari ngo gim til main, á iáu mul ái Iesu, siari ngo iáu til main mul. Git no git tilami naul bát. Kángit malar imi naul bát, git kis ái, má naul matmatngan pokon a ngátngát i gim. Siari kángim á naul bim, kápte sang, a ngátngát i gim. Kabin dánih, á iáu Iesu tátáil. Io ák dol má táit er gim parai, Iesu Karisito. Siari ngo gim tám mánán gimák ala pápálási mátán táil i

39

matam. Á gim á durán kálámul. Á gim á marán á ninsi gim gim longoi mátán táil i matam. Má gim ri suri ngo iáu Iesu Karisito una tátáil i gim má táilna gim uri lain sál má talas. Gim sung pasi ruruna uri Iesu Karisito kángim konom tám araliu.’

TEXT NUMBER: 69 DATE RECORDED: 11 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Prayer

Kis án rumrum má giták sung. Giták sung. Káláu kák gim, u kis on á naul bát, má nián turtur án kikim on á hat á mátán kikih on á naul matmatngan pokon no. Gim mul á kam matananu án sip er gimáte han longra ilmi kaungam i katbán kaungán naul matmatngan pokon, gimáte han rut urmatung i niam suri gima longoi kángim him ur on á pákánbung onin. A talas uri narsá gim ngoromin on á kunlán bung onin, tangkabin til nengen i ngahwán kábungbung sáksák ák han uri nas, má er mul ákte han rahrah, a is á arip án marmar á sung di tur tapam hut uratung i narsam suri di ágái bos táit suri na arwat mai kángim kis on á liu án kápán páplun i git. Má dik ágái táit ngo una long palai alar gim, di ágái táit ngo na kip tabar gim mai, kángim holhol no a arwat ngorer. Má gim utung kuluk uratung i narsam suri kam lala armámna uri narsá gim, u mámna gim on á bos bung ákte rah, i kángim bos lain pákánbung má kángim bos sápkin pákánbung mul, Káláu. Pákánbung min gim pau dirtapul i mátán táil i matam, gim utngi kángim mudán sung uratung, gim tari kángim holhol no, gim á kunlán matananu minái, gim áng iáu suri táit ngo na arwat mai kángim kis mul on á liu án kápán páplun má nák arwat mai kángim kis ur on á bál á wik minái, ur on á bál á kalang minái, ur on á bál á bet minái. Kuluk taladeng suri erei kángim Káláu gim utngi uratung i mátán táil i matam. Ilang má má gimá mákái kam matananu án sip on á malar erei, gim mákái kándi liu má kándi rakrakai, a arwat ngorer sang ngo iáu á Káláu ukte han kip tabar gim mul mai. Gim mákái liu káián bos kengen kalilik, bos tahlik má bos kaukak, bos matkán kálámul má bos matkán wák, rung di kákáh má rung kápdite kákáh, má bos pupunkak má bos wákánkak, gim no kángim liu a arwat on á pákánbung onin. Kápate sodar i kángim hol ngo tekesi tur gim na bokoh alar gim on á liu minái on á pákánbung onin. Kápte. Gim no gim pánpán arsuar mai lain liu má rakrakai ukte tabar gim mai. Má káp gima te lu para te táit mul uratung i mátán táil i matam, Káláu kák gim. Midam er a bop i mátán táil i mát gim, kápate arwat si gim ngo gima atintin kalengna gim ur main. Sung uratung i narsam suri Taniam Tabu na tur sosih má ái nák arbin án pidik i bál gim keskeskes suri gimák mák ilmi ami kángim hol má i kángim ásásla ngo natum Iesu Karisito a iru sur gim mák him i katbán i gim i matananu on á naul matmatngan pokon, on a hat á mátán kikih, min gim kis káng on á naul matmatngan pokon. Er á táit iau parai uratung i mátán táil i matam on á pákán rahrah erei, Káláu kák gim.

Hol pas di ái rung di tátáil uri bos him on á malar erei, komiti, mái tuirara mái konom án malar, má raprap, má bos tena warawai, gim no erei gim sámtur mai kángim bos him, a kuluk ngo á iáu una arakrakai tari uri kángim hol, má uri bál gim, uri kápán páplun i gim, má i kángim kis má uri kángim saliu. Sung pasi taniam ngo á iáu sang una arakrakai tari bos him ngorer ngo gim puspusak on. Kápte táit mul gima lu parai uratung i mátán táil i matam, Káláu kák gim. Hol pasi kesá tuá gim er a kis i katbán i gim. Ái Dan a urup mai kam him uri pukdai kángim worwor uri Buk Tabu suri ngorer gim gimák talas kuluk uri kam worwor, talas kuluk uri midam ái Kálau. Ngo táit a tanián, kapate arwat mam gim ngo gima long bia on sár. Má min gim tari uratung i láprán limam ngo iáu una kis tiklik mai kán rákrákai má kán songsong i katbán i gim suri na tini kángim worwor, suri á iáu sang una atalsa tumani uri kán hol má kán mánán, suri nák mánán melek on.

40

A ngorer á táit iau parai uratung i mátán táil i matam. Ilang, iáu u mákái káil taniá gim a padau mai kángim bos sápkin tatalen á gim lu long talmi on á bos kalang, bos bung, má bos wik ákte rah. Pákánbung onin gim kakat páput mai i lalin bolo si natum Iesu Karisito suri lain dárán a sal mák salus apilpil pasi káil taniá gim, suri ngorer gimáng kálámul má gimák wák kuluk ur on á kángit mátánitu er a tanián. Mudán lotu má mudán ruruna er a tur kodong i bál gim keskeskesi wák má kálámul. A kuluk ngo á iáu una kaskas taun i káplabin suri nák tur rakrakai. Ái á kángim lain takup ur on á kángit mátánitu er a tanián. Iau sung pasi án mudán er mai ruruna ur on á ngisam, Iesu Karisito, kángim kálámul án tám araliu.

TEXT NUMBER: 70 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: from Himau Writers Workshop, author unknown TEXT TITLE: Malar á Kampurpur

Hirá i malar á Kámpurpur di longoi kesi longsit. Matananu di hut no suri eran i namnam uri longsit.

Pákánbung er bos kálámul di long pasi boh bor suri da os palai nihun tan bor má ding kipi bál uradi dan suri puras. Pákánbung kándi tu puras di mákái kesi lala meleu a usmai bál bor. Má dik mákái ngorer má dik ráuráuwas má dik mátut. Di rut pasi lamrut má dik párai singin matananu no di rut uradi dan suri da mákái meleu er.

Ngo di lu hanhan má, meleu er ákte kusak kaleng uri nián i polgon bim. Má dik mákái ngorer má dik turpasi ili bim suri meleu. I pákánbung kándi tu ili bim, di il pas te gengen má te meleu pakta. Namur di il pasi má lala meleu, tuán ái Bongrere. Di ubi má ding kipi má uradi malar uri iohoi. Má dik tutukus on má dik tulsai i di keskeskes. Má laprán meleu má arawákán diar kipi diará iohoi, má kápate pim a tu mon i dárán besang. Má diar má bali iohoi suri nák pim kuluk suri diarák ani.

Mái Bongrere kán tu ser sur tuán mák gátgátnai tan kálámul sur tuán, má dik arkawar ngo kápte di te mánán. Mái Bongrere a hut singin arawákán er, mái wákán lik kán tu tang si láprán meleu er imuni ioh. Mái Bongrere a gátna diar, “Dánih a tangsi á kalik er?” Mái wákán a kosoi, “A tang si láprán meleu imudi ioh, kápate pim be.”

Mái Bongrere a mánán ngo láprán ái tuán sár, má a párai si diar ngoromin, “Iau ser sur tuang.” Má a dos i diar suri diara pupuk pasi láprán meleu erei, má a párai si diar ngo diara ani. Má a dos pala diar uramuni rákán káswai á kiukiu. Mái Bongrere a adomoi malar á Kámpurpur, má matananu di mat no.

Táit án sodar uri narsá git á matananu i bung er namur ngoromin i bung si Bongrere.

TEXT NUMBER: 71 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: from Himau Writers Workshop, author unknown TEXT TITLE: Lala Matpám (The Great Famine)

Kesi bet hirá lala nas a kaura má bos táit no a mat i kándi tan num, inbul má kaukau a marang má matananu di lala sáhár suri namnam. Lamas mul kápate u kukuk i rakrakai kán nas.

Má tan kálámul di lu han mai mon uri bos malar tepák suri alsa kopkobon lamas uri kándi namnam. Te mul á táit di lu kipi uri namnam, ngoro kalwoson gilih, wán palngat má wán báibái.

Má te á tan aratámán dik usan sáhár mai kándi wák má kándi tan kalilik káp adi te suri ani.

41

Na ser a kis pasi bungun ráin má bos táit di akopkom on akopkom kaleng, má gáwár a kusak kaleng uri bim. Io namur di lala laes má namur táit er kápate hut si di mul. Er sár, selsel i balang.

TEXT NUMBER: 72 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: from Himau Writers Workshop, author unknown TEXT TITLE: Tataun til Hirá

Hirá tan kálámul di lu mat kápdite lu taun melekna di. Ngo ákte mat i kesi kálámul ki dikte han má dikte suk papal ur on. Dik lu papal on ngoro hun. Namur di kipi má dik lu kabat páptai i kabin toros. Di lu wok sang i mákmák kári i bosbos bung suri na sangin má nák rus. Ngo ákte rus má, ki dik eran má suri ioh bor. Má pákán ngo a mat kápte di ráuráuwas suri is bor. Pákánbung di tahni tuán kálámul ki erár dik long namnam. Má kálámul er kan buli má, ái rang buhán di kis tiklik má i malar ngo dikte tataun on.

TEXT NUMBER: 73 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: from Himau Writers Workshop, author unknown TEXT TITLE: Siapan a Hut mai Máhán (The Second World War)

I bet l938 worwor a sal arsagil ur singin tara madar ngo lala máhán ákte eran suri na tapam hut main i kángit malar. Má tan Australiá di ololoh á Námátánai má kandi kabisit mul a kis á Námátánai. Má worwor a rut arsagil uradi kesi balis má ur main si git i mátán Matalames ngo Sursurunga, tan toptop di han arsagil mai worwor suri eran á matananu má dák táu uri bos, má suri dák punpunam má dák long rum kodong tangrai bos suri ding kis on. Kesi talatala a tangan kuluknai matananu i bos malar. I bos balis no á Námátánai a longoi ngorer, ái talatala Palatin sang. Má namur tan Australiá di kodas til Námátánai má ding kip sip á Muliama. Má i bet l94l tan Australiá di han no má kápte kes a lu kis.

Má namur i bet l945 tan Siapan di hut main si git má ding kis suri eran suri máhán na tapam hut main si git. Má máhán a hut main si git i bet l943. Má turpasi i bet l943-l947 máhán a kis on. Má máhán a kis main si git arwat mai ahit á bet. Má namur ngo páput na rah i arup, tan Siapan di ili kesi mátán bim suri da dungi matananu on má dák dungi mai bom mul má namur dák oskoi bom suri dák mat no i tan matananu. Mái sár ái Káláu a mákái ngo matananu di áslai rangrangas ki ák arahi máhán. Má matananu di sengsegeng má dik laes má dik para agas Káláu.

TEXT NUMBER: 74 DATE RECORDED: 14 July 1983 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Letter

Lain kábungbung ngo nas ngo rahrah si gamhat támán. Á iau mul á minái, iau long arwat on ngo ina le ur main si gamhat támán, ur main USA. Má iau utung kuluk narsá Káláu suri kán lain ololoh narsá gamhat támán má á gimhat támán mul. Gimhat támán gimhat liu kuluk no, káp gimhat te sasam.

Má uri kunlán malar no á Tekedan, gim no gim liu kuluk no, má uri kunlán balis no á Nokon, a ngorer no mul, kápte sasam má kápte di mat á te, gim no gim lain liu kuluk, ái sár i te bung mudán kukuah má ngolngol a lu hut si gim i te á bung erei sár.

Má, kak sinat, ina para talsai singim suri tan kálámul gim lu pukdai saksak, onin kápdite lu han má ur main suri longoi tan saksak iau tarwai ur singim urada Ukarumpa. Ngo da hut sár suri gima longoi mai siskirin, má kápdite lu hut má main singing má ngo gimák salsi buk gitar má te pukdai, tatalen án kila. Iau hol on ngo gima mona iáu sang una kaleng ki giták salsi tan saksak má buk gitar pukdai. Erei sár.

42

Má kuluk taladeng suri poto. Ákte hut má, má iakte tari má kandi á tan kálámul. Erei sár, kak sinat. Namur mul gitara worwor mul. Rahrah má.

TEXT NUMBER: 75 DATE RECORDED: 18 May 1983 AUTHOR/SPEAKER: Moap Tuarurung TEXT TITLE: Letter

Kak sinat, nas ngo rahrah.

Iau hut si gamhat támán no mai lain liu má lain rakrakai Konom a tari singing.

Gimhat támán no gimhat liu kuluk no, ái sár mudán kukuah a hut si gimhat támán má ákte rah má mul.

Má inái ina worwor talas ur singim suri bos táit ngo gima longoi ngorer i anokwai tan saksak má ngo gima longoi kengen buk on, mái sár tan kálámul kápdite han marán ur main suri gima him tiklik. A támin gimhat sár á te, á iau mái Simion, Lewi, Tobin, má marán kápdite han. Gimhat kis tili bung hat ák pang i bung lim i rahrah, má mudán sár á saksak gimhat anokwai. Má suri longoi mai stencil káp gimhat te longoi mai.

Má erei sár á kak mudán worwor talas ur singim, kak sinat. Má gima kis talum main Tekedan i 1-6-83 má tar mani á Nokon i 26-5-83. Erei sár.

Má ur main i malar Tekedan kesá minat, natun ái Eriel mái Topiknat, kengen kalik a mat adi Kavieng adi rumán sasam. Má kápte te táit mul ina parai, malar a tu kuluk sár, matananu di liu kuluk no.

Be, kak sinat, ina gálta iáu suri buk gitar pukdai. Alatung u kipi, ngo ala main u oboi, tatalen kán kila? Iau nem ngo una parai be singing kabin ngo kak tu ser suri, kak sinat. Erei sár.

Má minái sur Alois Konom, ngádáh, a liu kuluk, a kuluk sár á kán liu main Ukarumpa? Má ngádáh, a laes suri kán him ngo Káláu ákte ilwai pasi suri? Iau nem ngo na le i kán tekesi buk ur main singing ái Alois.

Erei sár má ák rah.

TEXT NUMBER: 76 DATE RECORDED: 20 March 1985 AUTHOR/SPEAKER: Sian Tokbol TEXT TITLE: Letter

Kam lain libung, tuang. Libung mul uri narsá rung tul tinán erei, ái Adam mái Kori mái mám diar.

Minái iau áslai lain liu má minái i pákánbung inái iau nem suri ina worwor má para talsa te táit iau mánán on sang.

Boh wik no i tan bung iau lu bal han urami Tekedan suri him án pukpukda. A ru i wik gimhat him tiklik ái Tioti mái Nansi mái Lasi. A ngorer sang i wik si Tioti, erei ukte kápti á gimhat him on.

Erei sár á him iau lu himnai kápkabin a sák i limang má a mon i simin on mul. Te bung ngo iau merok suri láklák ur Tekedan ki iau kis i malar má iak him ái. Iak lu han má i Luka 5. Káp iau te mánán kuluknai ngo i aru wik erei namur ina himnai má pákán 6 má pákán 7.

Ái Tuarurung mái Pelman tu kesi kepwen pákán gimtul him tiklik. Tan bung no erei iau lu han ur Tekedan suri him diar te tu mákmák iau sár. Iakte parai si diar ngo diara sopasun kándiar him til Kimbe, mái sár diar tu longlongra palai táit iau parai si diar. Kápnate rah melek á buk Iona.

43

Tuang, iau nem suri gálta iáu be mai kesi holhol iau hol on. A ngoromin á kak holhol. Iau nem suri ngo ina him anang i Project inang i pokori. Arwat ngo koion ngo kápte arwat? Una para te sál suri ina mur on. Ngo una ngo koion ki kes á erei, má ngo una ngoi á iáu máh ki ina mur on sár.

Tuang, ngorer sár á táit iau nem i parai singim. Iau hol pápta gamhat támán no mai kak sung. Armámna uri narsá gamhat támán no.

TEXT NUMBER: 77 DATE RECORDED: July 1981 AUTHOR/SPEAKER: Nelson Toinap TEXT TITLE: Aiskirim Pati

I bet 1981, á iau sang, Nelson Toinap, má ái Moap Tuarurung, giur him tiklik mam Don Hutchisson. Gimtul lu pukdai kángit worwor ngo worwor til Sursurunga uri Buk Tabu. Matngan him minái gimtul lu longoi á Ukarumpa, SIL. Ukarumpa ái á kesi malar a kis páput i taon á Kainantu i balis á Istán Ailen. Istán Ailen a kis i malar pakta á Niugini, PNG.

Kesi bung, i bung lim 24-7-81, ái Don a gátna giur ngo arwat ngo giura mángát suri mur i dihat támán suri mákái kesi matngan pati kándi i tara madar di utngi á pati erei mai aiskirim pati. Io á giur giur mángát suri ngo giura mur i dihat támán. Giur má mángát kabin ngo káp giur te lu mákái be matngan pati erei, ngo ngádáh di lu longoi ngoi má matngan dánih di lu ani on, pasi á giur má mángát ngo giura han mul suri mákái. Pákánbung ngo giur má te mángát má, ái Don a párai ngo giura namnam tiklik mam dihat támán i kándihat rum.

I alim á pákánbung i rahrah, á iau, Tuarurung, mái Don, gimtul han uri rum si Don dihat támán. Pákánbung gimtul hut iatung i rum, ái Seron ákte pim sang má kán tutun. A lim á pákánbung má tigán gim kis i namnam. Ngo a rah i kángim namnam, Don a párai singin aru natun suri oboi kándiar tan su má dolon tarausis suri gáwár. I sángul mai alim á minit suri awon á pákánbung, gim han alari rum má turpasi láklák uri pokon er ngo da longoi aiskirim pati on. Gim hut iatung i pokon án pati i awon á pákánbung i libung. Aiskirim pati erei di longoi i kesi rum di lu utngi mai Tin Senta ida sang Ukarumpa. I awon má tigán á pákánbung i libung di pasbat i mátán sál i rum erei di utngi mai Tin Senta. Pákánbung di pasbat gim sol uratung i rum. Á giur mái Don dihat támán gim kis i kesá teol má mámát i teol er gim kis on, a tul.

Pákánbung ngo gimáte sukis má, giur ái Tuarurung giur ilang má giur mákái matananu iatung i polgon rum er di pagas tangrai tan teol keskeskes. I kángiur mákmák giur mákái ngoromin ngo kápte te kálámul a meket i kápán páplun i di. I án pákánbung er giur mákái ngorer. U-u-u giur lala rumrum taladeng. Má ái sár giur lala laes mul kabin ngo kángiur mulán pákán suri mákái matngan pati erei.

Keskam, inak pára atalsai besang si git á rung di longoi á aiskirim pati er gim han suri mákái má ani. Pati erei, tan kalilik til Ukarumpa Aisikul di longoi. Pákánbung gim kis monai tan kalilik án kaukak má kalilik án wák di woki han tangrai tan teol má gátnai tan wáitman suri ngo matngan aiskirim ngádáh á di nem ngo da ani. Ngo gim armona ngorer, aru á wáitman diar saki kándiar tan lain saksak ur si gim gimá longrai.

Inak párai tan matngan aiskirim gim ani. Ái Seron, ái Adam, ái Tuarurung, má ái Kori dihat ani tan kengen aiskirim, má unuk ngoi ngo ái giur ái koko Don, na, war aru lala pelet aiskirim taladeng sang á giur ani. Ái koko Don ák arahi sang á áián, má á iau, á iak mas tigán á aiak. Á iau, dik tangan iau mái Adam, Tuarurung, Seron, má kesi aramokson wáitman on má tan lala pelet aiskirim er iau mas tigán. Kápte ngo táit án párai á tan aiskirim er gim ani. Ai war sinih ngo tu kes matngan, war toltolom. Te a maksin, te a mákráu, te a mirik, te a bal. Una mákmák suri á tan teol mák tu girgirot siari sang.

44

Kesi táit mul gim mákái, gim mákái tan kalilik án káláu má kalilik án wák di hom. Tan hom er di longoi tan tu lain hom masik. Na, war a te tu kor sang á rum er gim lu nongna di.

Pákánbung má a rah má i kándi hom ngo tan hom er di longoi gim posposar lim má di ot kuluk ur si di. Gimhat, gimhat aptur gimá láklák uri kesi án kuir sang iatung i katbán rum suri ák huli tan aiskirim er gim ani ái Don. Namur gimhat so uradi malar má gimhat má hut má suri boptin.

A ngorer sár má ák rah. Kuluk.

TEXT NUMBER: 78 DATE RECORDED: March 1986 AUTHOR/SPEAKER: Topuar Lepan? TEXT TITLE: A Ru Hat

Kesi pákánbung i bet ahit i sángul mai ahat, te matananu tili malar á Samo di han suri ngo da kip pasi kesi matngan parilangu di utngi ngo wákánkak, má parilangu er a kis i kesi malar kán mársohsoh di utngi ngo Tanun, má malar er a kis imi bos.

Má pákánbung di kaptur urami bos, di tu so i kábungbung sáksák kandi tu boptin be á tan kálámul. Má kesi pupunkak á a táilna di suri ser suri á táit er, ngisán á pupunkak er ái Tamalik. Dik han má ngorer dik han kip pasi parilangu er má dik ser suri bul i kesi tar, má kápte di te ser pasi, ák lu ngo ki dik ser suri bul i nián bos mapak má kápte mul di te ser pasi.

Ák lu ngorer dik han ser pasi awon á hat, má awon á hat er a akiláng i tárngun awon á kálámul di kátlán mársohsoh er. Dik sap má tan matananu er di il pasi aru á hat tili awon á hat er, má dik páksiái á a hat. Dik sap ngorer di longoi suh án aru á hat er má ding kip diar má uradi kon.

Pákánbung ngo di sosih mam diar tilami bos má pákánbung ngo di lu aunges tangrai sál, di lu long mansin kandi láklák mai kesi bor turán balbal di lu kipi tili tan num ki dikte kaptur.

Dik hut mai má adi malar ki dik han obop diar i kesi banis matmat. Má pákánbung di be taun palai á aru hat er ák hut i lala sasam narsán kunlán matananu á Samo, tan pupunkak má wákánkak, kaukak má tahlik má kengen kalik turán, a up di á sasam er.

Má pákánbung ákte kálik kis dol má aru hat er, áng kálik lu rahrah má sasam er narsán matananu. Má onin ngo u nem ngo una mákái aru hat er diar kis i kesi banis matmat, má ngisán á banis matmat er Tábun i malar á Samo.

TEXT NUMBER: 79 DATE RECORDED: March 1986 AUTHOR/SPEAKER: Simion Wensel TEXT TITLE: Inan ur Inoke

Iau nem ngo ina bit iáu uri inan kángim i bos kalilik tili NLC urami malar kán tan Inoke i balis á Goroka.

Gim han suri gima mákái him án aratintin si rung erei e di sosih táil i gim. Ái rung til Inoke di muni sang má i Máliát i balis á Goroka, kandi gengen balis di lu utngi ngo Heganofi.

Gim han ur Inoke i alim á bung i kalang Mas i bet 1986. A ru á kar gim han mai. Gim kodas til Ukarumpa i awon á pákánbung i kábungbung, má gimá han hut ami Eavenage i asiu á pákánbung. Gim be purut, ki gimá áplasi má ár á mát gim mai ángim er gim kipi sang.

Gim be namnam no, ki gimá lek arsagil má suri mákái tan rumán wás buk. Iau Simion Wensel mái Lepan Topuar giur tiklik mai má kesi risán. Má ái Salot Taran mam di i kesi risán.

45

Má uri sál, ki a tu rakrakai no á sál. Tara lala tapam má sosih, tapam sosih, tapam sosih, má hui! War á iau ki iak tu lu mun má sár má ngo inak soa kirau sár má. Ái sár ngo iau mák tus Káláu mai kán artangan uri narsang on á sál ida Inoke.

Wás buk er gim mákái kandi ái rung er kápdite mánán i le má wáwás. Pupunkak, wákánkak, má kaukak, tahlik, hutngin kalik, ái rung er kápdite mánán i le má wáwás. Na, war a tuan káng sang á rum mam di. Iak gálta di ngo, “Ngádáh gam hol on ngoi er gamá rah suri wás buk?” Má dik ngoi ngo, “Gim nem i wor si Iesu ngo gima mákái mai kángim wor sang. Di lu agur gim i tan temes mai á lite worwor.”

Má githat i a in Sursurunga ki ngádáh, káp gita te matai á lite worwor? Gita tungai Tok Pisin má English sang mai á kángit lotu?

TEXT NUMBER: 80 DATE RECORDED: February 1986 AUTHOR/SPEAKER: Topuar Lepan? TEXT TITLE: Angelo a hut singin kesi wák

Kesi pákánbung kesi pasta tili kesi bimán rum, ngisán á bimán rum er Lae i balis á Morobe. Pasta er a kis mai kán wák má ák ru á nat diar, má dihat lu ololoh i kesi malar án lotu.

Má kesi pákánbung má ák han má pasta er suri long lotu tangrai tan malar tepák, má ák tungai him tangrai tan malar er ák artálál mai kesi kunlán wik.

Kesi pákánbung má i katbán wik er a bokoh i pasta alar ruktul tinán er, ák lu rahrahrah má, má ák hus mul i lala ráin a lu básbás. Mái ruktul tinán er ditul iamuni polgon rum, má aru kalik diar má te boptin má.

Má ák lu básbás á ráin, má kesi pupunkak ák lu papapat tilamudi tangrai sál má kápate kukuh mul mam te táit, má kán sulu mul ki a tuan rápráp, má ák áslai mul i gáwár ki ák teleh uratung i rum si pasta. Ák sámtur má iatung i mátsálán rum er ki ák pinpidir ki ák bin kosoi i wák tilami rum ngo “Sin á er?”. Ki ák ngoi á pupunkak er ngo “War á iau sár. Iau han tili kesi malar tepák má kápte pokon ngo inang kálik kotsai bahing ái. Iak ngoi má ngo ina gátna iáu ngo a arwat ngo ina bop be iatung i kam rum.” Ki ák ngoi i wák er singin ngo, “Sikis má be iatung i kim.” Ák sikis má pupunkak er, ki a ngoi má wák er ngo “War gimtul má te namnam má gimtul tinán, má kápte sang má te táit unuk ani, má tu áián pap sár á erei má u nem i ani ki unuk ani má.” Má káp má sár a namnam má ák tu agur kári á wák er. Ki ák ngoi mul singin pupunkak er ngo “Má kángim tan taol ki a báták no má tu taol kán pap á er, má kápte mul á kángim bobor má tu bobor kán pap á er.” A be parai ngorer ki ák lu sol sár ák lu batbat ki ák lu boptin.

Kábungbung má ák pán má wák er má bokoh má pupunkak er. Má tan namnam má taol má bobor kán pap er iatung no sang. Mái sár iamuni suh ák mák pasi kesi pákán buk a le on i pupunkak er, má buk er a pára ngoromin, “Kuluk taladeng suri pasbat pas iau, mái sár una mák ngoi ngo iau kesi kálámul muswan á iau, war iau kesi angelo si Káláu á iau. Má iau han ngo ina tohtoh iáu sár. Má inái ái kam pup má aru natum sár á ditula mákái mátánitu si Káláu, má iáu sang káp una te mákái.” Táit án tapunuk narsán wák er, má kán tungai tang on á kunlán bung er.

Má inái, rang buhang, minái kesi lain aratintin narsá gitar, e ngo gitar patap kuluk sang i Iesu, a kuluk ngo gitara mur kuluk sang i kán matngan armámna má kán tan bos worwor no er i Buk Tabu. Páksiai ngo gitar mák pas sinih, ngo kesi buh gitar ngo kesi dorah ngo kesi pupunkak ngo kesi kengen kalik a tuan ong i bál, a kuluk ngo gitara tari matngan armámna si Iesu narsán. Má ngo gitar top kuluk sang i matngan armámna

46

er, kápte gitara mánán ngo tekesi pákánbung gitara mámna pas tekesi angelo si Káláu.

TEXT NUMBER: 81 DATE RECORDED: February 1986 AUTHOR/SPEAKER: Topuar Lepan? TEXT TITLE: Tatalen án Mátut

Minái iau nem ngo ina puksai kak inan til Ukarumpa ur main i malar má, kesá mudán asodar a kusak uri kak liu i pákánbung giur roh i armongoh.

Támin pákánbung gim kaptur til Ukarumpa a lain pákánbung sang, kápte bahang ngo te ráin, kápte. Má pákánbung gim roh i arliwán Pomio má Rábául, erár á gimá banai lala ráin má bahang má a kuron no i armongoh. Má kápate arwat ngo gima mák te mudán talas. A boh gim i lala kuron taladeng. Ái sár ngo iau kak hol kápte a kuluk, má kak hol sár ngo “In má gut á ararahi má gut á kak liu?” Mái sár kak liu on á polgon balus káp iau te aunges i sung tuk i pákánbung ngo gim tapam hut á Rábául. Má iau para agas Káláu suri kán armámna má kán aretwan uri narsang on á kak inan minái. Kuluk, er sár.

TEXT NUMBER: 82 DATE RECORDED: February 1986 AUTHOR/SPEAKER: author unknown TEXT TITLE: Kálámul a Siusiu

Kesi kálámul a han til main i malar ák han saliu ada Rábául. Ák han hut narsán kán tan kesi wor má, má dik lu bop i kesi lala rum. Má rum er di lu bop on matngan rum káián tara madar sang.

Má kápate mánán ngo ngádáh di lu siusiu ngoi on á tan matngan rum er. Ák sol uramuni rumán siusiu má kápate mánán ngo ngádáh di lu longoi ngoi ák lu sal i dan. Ki ák gátna má ngo “Be, war ngádáh di lu longoi ngoi ák lu sal á dan?” Ki dik long tari singin, má ák batbat kári má ák siusiu.

Ák arah siusiu má, má ák lu hol má ngo ngádáh ina tur kári ngoi á dan in. Ki ák sap ák pus kári pokon er a lu sal til ái i dan mai limán ngo nák rah i kán sal i dan, má kápte. Kán tu sal sang á dan. Ák lu tur má ák lu hol ngo ngádáh má sár ina longoi ngoi. Ki ák sas pasi bul i kán taol ák bor kár dan mai. Ki ák báták ngo bul i kán taol, má dan ki kán tu sal sang.

Ák lu ngo má ák lala mongmong on sang má iamuni rumán siusiu. Ki dik bin má suri ngo “Be, wa dánih má uk lala longoi á iáu er ák lala mongmong i iáu?” Ki ák ngoi mái tilamuni rum ngo “War iau ngoi ngo ina long kári dan min má kápte a lu ting i kán sal.” Ki dik long tari má singin má dik tari má mul i kesi hutngin taol singin ák salsalus mai.

TEXT NUMBER: 83 DATE RECORDED: 11 May 80 AUTHOR/SPEAKER: Lilius Tolaen TEXT TITLE: Morning Sermon

Na samting yumi ken harim long dispela de olsem, ol man na meri bilong dispela graun, ol i birua long ol yet. A tur i á buk er buk Ioanes, pákán sángul mai a hit, má buturkus una mákái sángul mai a hat. A parai ngoromin, “Tok bilong yu em i givim pinis long ol, na ol manmeri bilong dispela graun, ol i birua long ol. Long wanem, ol i no bilong dispela graun. Olsem na mi no bilong dispela graun.”

Talas ur on má ái Iesu a leget i kán boh kalik án aratintin main i naul bim, mák sung kákán i pákánbung erei. Ák sung urami naul bát uri narsán ái Káláu, i kákán. Kán bung án sung, suri a sung ngoromin narsán ái Káláu, em i prea i go antap long God bai God i givim gloria long en. Orait na Jisas tu bai i givim gloria long God. Em. Io, mái Iesu a sung

47

suri bos táit on á naul matmatngan pokon ngo na hut suri náng kis sang i naul matmatngan pokon. I bos táit on á naul matmatngan pokon ákte aksimi mák sung suri, má a leget suri, ák sung ngo na han tur be ami narsán ái kákán ki náng kaleng urami i naul bát, nák sosih nák him mul main i naul bim. Io, ák parai ngorer suri kuir erei iakte utung palai nengen ngo ái á matananu no on á naul matmatngan pokon da longlong sáksákna di kaleng, kabin ngo Iesu a sung uri bos táit main i naul matmatngan pokon, ák sung suri kángitar mani, ák sung suri lamas, ák sung suri lontas, ák sung suri bim, suri tangan gitar on á kápán páplun minái. Na God i bin givim pawa pinis long Jisas Kraist bai Jisas Kraist i ken sepim yumi long dispela laip, na yu holim strong, yu holim laip.

Io, una mánán suri kuir worwor erei iakte utung palai nengen. Ina parai ngoromin ngo ái Nataniel erei, ái á tuang, má giura mos arliu giura arup, kabin ái gitar til main i naul bim. Á gitar sang til main i naul bim. Ngo kawang lik muswan, ina arngas mai, ák parai ngorer ngo “Olgeta man long graun bai ol i birua long ol.” Ái á tuang lik muswan, ina ubi be, ina wáng on, kabin iau dánih, iau til ái? Iau til main? Kápte, iau tilami bát. A ngátngát iau i naul matmatngan pokon. Siari ngo iau til main.

Kesá wák a kákáh, gitar ngo ngo tanián kanih erei, wa tanián pokon suk er. Nogat long dispela. A tari ái Káláu suri dáh, nák pos main i naul matmatngan pokon uri ololoh i táit i naul matmatngan pokon ákte aksimi táilna Iesu.

Una mánán pasi kesi pokon tánráu, ái sang kán pokon erei, á git sang git lala wáng kaleng i gitar, gitarák up kalengna gitar, kabin dánih? Siari ngo gitar til main. A hut tili kak hol sang ngo ina mos i kes, ngo ina tu sinar pasi kes. Kabin dánih? A ngátngát i iau i naul matmatngan pokon. Má gitar, gitar tilami naul bát, githat tilami naul bát, mam Iesu, ái Iesu má iáu má iau, gitar tilami bát, siari ngo kángitar á naul matmatngan pokon. A ngátngát i gitar i naul matmatngan pokon. Mák tu tari bos táit i naul matmatngan pokon ái Iesu suri gitara top on mai lim gitar suri giták namnam on uri bontai liu min a tari ái Káláu.

Una mánán pasi kesi pap merei, a goh i keken ák manu i rusun ák hut i rusun, a kabin dánih, káián sang á bim. Káián á bim. A aksimi ái Káláu ngo na ololoh i naul matmatngan pokon. A aksimi tánráu ngo “Kaiam á pokon minái.”

Má gitar, á iáu má iau, siari ngo gitar til main. A ngátngát i naul matmatngan pokon i gitar. Gitar ngo ngo kaiak á kuir bim minái. I no inap! Káián sang á táit er ákte aksim táilnai ái Káláu. Má gitar, a ngátngát i naul matmatngan pokon i gitar. Má kángitar malar á gitar imi bát, i stap long heven, ples bilong yu na mi.

Mákái, á iáu ngo gaura arup i tekes, kesá wák ngo kesá aratuán lik sár, ngo aratuán lik muswan tukesá mám diar, má diara tu arup sang i diar, kabin dánih? Ákte para táilnai sang ái Iesu, apong dihat, ákte para táilnai. Ngo da up kalengna di be á di á naul matmatngan pokon, á di á matananu, di á naul matmatngan pokon. Kabin dánih, a ngátngát i naul matmatngan pokon i gitar, mák tu tari bos táit minái ái Káláu ngo gitara ololoh on. Ák tari mani uri tángni liu minái. Una mák tekesi án piksa on ái Iesu iatung i mani? Nogat, nogat. Iau parai támin. Káp sang kesi án piksa on ái Iesu iatung i án mani er gitar lu huhul mai ami stoa, erei gitar lu huhul mai kápte te piksa on á Iesu. Kabin dánih, piksa til main i naul matmatngan pokon. I ar gitar sang til main i naul bim, kabin ák tari mani uri tángni kántar liu onin. Má kángitar án malar, gitara bokoh tili liu minái, má gitarák han uri liu namur, erei lain malar, er a lain malar a pilpil. Kabin dánih, ngo a ngoi ái Iesu ngo “Siari ngo gam til main, gam tilami naul bát mam iau.” A ngoi ái Iesu. Má a ngátngát i naul matmatngan pokon, má gitar lu togor arliu i

48

gitar suri táit káián ái Iesu. Lamas káián ái Iesu. Kaukau, bor, wanem kain samting insait long dispela wol, em samting bilong Jisas Kraist, em i putim long han bilong en. Mák tu obop gitar ngo gitara ololoh on.

Gitarák ololoh on, uri tángni liu minái. Má gitara han bokoh til main i liu minái, boh táit on á naul matmatngan pokon na kis, áng kis sang kaleng i nián kán bim, i kán bim sang iatung. Má gitar gitara tu kaptur sang i tu kálámul bia, ák lu kis i kángitar rat iatung, kángitar matngan dánih ák lu kis iatung má gitara lu láklák urami kántar malar imi ákte leget páksi ái Iesu. Saksak áklis má kápnate rah má kápnate rah. Án mudán sár erei mák pang ái.

TEXT NUMBER: 84 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Nelson Toinap TEXT TITLE: Tapiok

Tapiok ái mul á kesi matngan namnam git lu soi i kángit num. Mái sár tapiok kápte ngo git lu soi támin, kápte. Tapiok git lu soi pokion. Git soi ki git abopbopoi pokion adi bim má git má kas tahni mai bim. Má ngo a kopkom git mákái ngo tapiok a lala dol i pokion má a mon i tara án kalpukdán iatung on. Má pákán mul a ararpásáng má a kengen. Mákái ngo tapiok ákte matuk a lu mon i wán, má wán a kengen má a kiskis. Támin tapiok a lu kis i káplabin, git lu utngi ngo nirwán tapiok. Nirwán tapiok ái á git lu ani má kápte ngo git lu ani á pákán má pokion.

Ngoromin git lu longoi ngoi á tapiok uri namnam. Di pal palai kápán, má ngo dikte pal noi kápán, ki dik long pasi karkar má dik tai. Karkar ái á kesi matngan táit di longoi mái sepen kapa má di bás páptai aru kuir kubau i aru kuir. Má i sepen kapa erei di básái mai táit ngoro nil suri ák mon i tan kengen polgon. Di tai tapiok di atri karkar i polgon táit ngoro toplon minwah ngo toplon bu, má te i polgon dis má dik tai tapiok ur on. Má ngo ákte rah mái tapiok er di tai, ki long pasi mái marang erei dikte kasi dik ololás on, di pami suir lamas uri tapiok.

Namur di long pasi map má di duri tapiok er dikte ololás on. Erei git utngi ngo walwalut. Tapiok di walwalut on di lu duri mai pákán sisik má pákán hun. Te pákán tapiok git lu patalbong on, patalbong kápte di lu ololás on ngoro uri walwalut, di tu duri sang i ereren tapiok mai toplon bu má dik iohoi. Ngorer di lu longoi suri namur dik kuti má uri ololás. Matngan ololás di longoi mai tapiok erei di patalbong on git utngi mai pákur má te pákán di lu papal on.

Mái sár tapiok di longoi walwalut on, a tuan lu mel má a tuan lain namnamin. Ngorer sár mul ngo ololás i pákur má ololás papal, a tuan lu mel mul má a lu kis i suir lamas on. Má ngo una ani a tuan namnamin, má maprun á ololás tapiok a tuan lu mel. Limam má na mol mul ngo una ani ololás tapiok. Hol páptai, tapiok ái á kesi lain namnam sang.

TEXT NUMBER: 85 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Tioti Tokawa TEXT TITLE: Patete

Patete kesi matngan namnam git lu soi i num. Patete a ngoro kaukau mái sár di lu soi sukán má namur a mon i támin git lu ili ngorer i kaukau. Má a tuan namnamin. I Tok Pisin di utngi ngo kaukau. Git minái Sursurunga i te malar di lala soi patete sang ngo kandi án namnam sár. I taul itol patete a top i te matananu mai namnam.

Marán tatalen suri sawi á patete. Te pákán git iohoi, sawi i kuro, ololás on, pirbái i kámnah má marán te sák án namnam ngorer u mánán sang.

49

Marán mul á tan matngan ngisán git lu utngi mai. Di kip ngisán malar, á kálámul, má tan ngorer. Te ngisán ngorer i kimadan, pinikindu, tururám, wan mun, kangkung, má te mul ngorer sang u mánán on.

Kuluk! Wa lain namnam uri mas on.

TEXT NUMBER: 86 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Eliap Tobarait TEXT TITLE: Bek

Bek ái á kesi man a lu roh iamuni armongoh. Má sinih ngo a tu kes on á bek, bek a toltolom on. Te a pakta má te a gengen. Ái rung di pakta di utung di ngo toian má tara án iatung on sár di utung di ngo tan tám kip ram. Má tara án gengen má sár di utung di ngo tan bek musmusing. Kándi bungun boptin i nas má kándi bungun saliu i libung. Má ngo a u i bihi má ram, ki tan bek di lu han suri ani i libung. Pákánbung a be arasa, ki dik roh má uri kubau er di lu pakus on.

Má bek a lu ani marán kubau. Te kubau di lu ani má te kápte. Má bek a lu artangan i soso táit tangra bos. Ngo pákánbung a lu han suri ani wán kubau, ki ák lu kipi pasin kubau ki ákte han ilngoi kesi pokon. Má namur kubau er ákte han kopkom iatung i pokon er.

TEXT NUMBER: 87 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Nelson Toinap TEXT TITLE: Luliru / Pákur

Luliru ái á kesi lain matngan namnam git lu ani. Má na ser i kam hol ngo ngádáh di lu longoi ngoi, ki ngoromin di lu longoi ngoi á luliru. Ngo u nem ngo una longoi luliru mulán táit una longoi una eran i marang, namur unák han tár te pákán hun. Ngo ukte tahi má pákán hun, namur unuk tah te dák suri unak daki mai. Má deldelen hun una lain oboi sang má una kipi turán kam map uri kamkabat.

Uk eran má ngorer ki kaskas i lamas, namur unák pami pasi suir uri tekesi kuro. Ngo ákte rah i kam pam lamas, ki longoi nián kam luliru iatung i bim. Namur long pasi pákán hun, palsi i pokon er ukte longoi, a lu ru á pákán hun una bakar mai. Tekes tiladi lal ki oboi deldel i iátin. Namur unuk oboi kesi pákán hun tilami iátin, di utngi ngo mátán map. Ngo ákte rah ki long pasi táit ngoro long ngo patete unuk oboi iatung i kam map er ukte eran on.

Má long ngo patete una sihi palai kápán, namur unuk elei ki elár á oboi i map. Ngo ákte rah i kam omobop i namnam tangrai map, long pasi suir lamas má urai uri iátin namnam er u oboi i kam map. Pákánbung ákte wat mái kam tan himhimna ngorer, ki una duri má mai pákán hun sang erei u palsi ngo map, una kápti sang mai deldel er u oboi i arliwán aru pákán hun. Erei má di utngi má ngo pákur.

Namur sárái kam ran unuk ákáu, namur unuk iohoi má. Kálik kiskis monai be, ngo nákte arwat mái pákánbung ki unuk puki mái kam ioh. Ngo kasioh ngo pupuk.

Long pasi kam pákur, uláti má mákái, a tuan lu kis i suir lamas on. Má ngo una ani a tuan namnamin má a mel mul. Ngorer á di lu longoi ngoi á pákur git má lu ani.

TEXT NUMBER: 88 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Lewi Támrau TEXT TITLE: Unluh

Unluh ái á kesi táit káp a tini kis i mármáras, a lu kis i kabin got, a ngoro kesi lang án táit tili bos. Káp a tini las suri ngo da mákái kálámul. Kán tatalen ngoromin. Pákánbung ngo kápte malmaliu, pákánbung

50

na urup on á erei, má ngo ákte mákái kálámul, na sangar i táu kusak i kabin got kabin ngo a lu kis kabin got sang.

Má til hirá di lu ani, má kesi matngan lain namnam sang til hirá sang. Má kán namnam ái unluh a lu ani murwán bim má te matngan táit mul a káng tangrai bim.

TEXT NUMBER: 89 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Tioti Kiapreng TEXT TITLE: Gum Páláu

Gum páláu ái á kesi lala gum pakta a turpasi er a páng hut. A ngoromin. Gum sang a kákáh, áng káhái ki ák maras hanhan, a kusak uri tan kengen wáin inngon tangrai kon. A arkeles i kuán páplun, má ngorer áklis ák han pang i bung ngo kápte wáin inngon a arwat mai, tan wáin tobur ngo taur kápate arwat mai má mul. Ái gum páláu a tu kunsin má, má a kis mátán hat. I libung a lu so on, ák lu kit lamas má ák lu ani, má i libung a lu básái tan kálámul má hat.

Lain gemgem, war a tuan mon i tigán sang ngoro tigán bor sang, a tuan mel taladeng, má a lain namnamin sang. Má tan kátngán keken atul tili kesi balis, má ák tul mul tili kesi balis, má ák ru i pakta ada i táil on, a arwat mai awal no á kátngán keken no.

TEXT NUMBER: 90 DATE RECORDED: August 1986 AUTHOR/SPEAKER: Iolam Tokubák TEXT TITLE: Kan

Ái kan kesi matngan akaksim sang. A ngorer i lor, mái sár ái kan a niár i kápán páplun. Má a lu kis i bos má i lalin pokon kubau má i pokon a gáwár. Mái sár kesi án sápkin táit mul ngo ákte áslai ngo kálámul ákte sukai kán malar, ki na ser suri kálámul er má nák arti. Ái kan a gengen sár. Mái sár taba kán mos melek, má taba kán arup. Ngoro minái á pukpuksa ur on á matngan táit di utngi ngo kan.