bİyoİstatİstİkbiyoistatistik-med.ege.edu.tr/files/biyoistatistik-med/...Örnek (devam) 44 soru...
TRANSCRIPT
BİYOİSTATİSTİK
Dr. Öğr. Üyesi Aslı SUNER KARAKÜLAH
Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Biyoistatistik ve Tıbbi Bilişim AD.
Web: www.biyoistatistik.med.ege.edu.tr
Veri Tipleri ve Sayısal Özetleme
1
İstatistik
• Herhangi bir konu hakkında
– Bilgi toplamak,
– Toplanan bilgileri düzenlemek,
– Çözümlemek
– Yorumlamak
için gerekli yöntemler topluluğudur.
2
3
Neden İstatistik?
• Bu sabah ne kadar otobüs beklemek
zorunda kalacaksınız?
• Otobüs geldiğinde dolu olacak mı?
• Dersinize geç kalacak mısınız?
• Belirsizlik, tüm gerçek hayat problemlerinin
doğasında vardır.
09.10.2009 4
İstatistik her yerde…
• Hangi üniversite TIP alanında daha
başarılıdır?
Üniversite Oran (%)
Dokuz Eylül 75
Ege 85
Celal Bayar 74
Hacettepe 100
5
Üniversite Başvuran Sayısı
Kazanan Sayısı
Oran (%)
Dokuz Eylül 60 45 75
Ege 55 47 85
Celal Bayar 42 31 74
Hacettepe 2 2 100
09.10.2009 6
En kötüsü hangisi?
• Her yıl yapılan kazalar açısından otobüs
şirketlerini karşılaştırınız?
Şirket Yıllık Kaza
Şirket 1 20
Şirket 2 7
09.10.2009 7
Şirket Her yıl yapılan toplam seyahat
sayısı
Her yıl yapılan kazalar
Oran (%)
Şirket 1 500 20 4.0
Şirket 2 110 7 6.3
• Her yıl yapılan kazalar açısından otobüs
şirketlerini karşılaştırınız?
En kötüsü hangisi?
• Üretim Süreci:
Girdi İşlem Ürün (Sonuç)
• Araştırma Süreci: Hangi alanda
olursa olsun araştırma bir BİLGİ’ye
ulaşma sürecidir.
Veri Analiz Bilgi El ile ya da birtakım
bilgisayar programları
yardımıyla istatistiksel
yöntemler kullanılır.
8
İstatistiksel Analiz Süreci
Sağlıkta Neden İstatistik?
• Hastalığa neler neden oluyor?
• Hastalıkla nelerin ilişkisi var?
• Bu hastalık en çok nerede ortaya çıkıyor?
• Bu hastalıktan kimler etkileniyor?
• Bu hastalıktan kaç kişi etkileniyor?
9
• Makale okurken anlayabilmek ve bulguları
yorumlayabilmek
• Makalede kullanılan biyoistatistiksel yöntemleri
değerlendirebilmek ve uygulayabilmek
• Bir makaledeki araştırmanın planlanma, yürütülme ve
yorumlanma aşamalarında istatistik kullanabilmek
14
Sağlık Literatürünü Okurken İstatistik
Araştırma Planlarken İstatistik-I
• Çalışmada yer alacak bireyler hangi özelliklerde
olmalı, çalışmaya kimler dahil edilmeli?
• Tedavi kaç bireye uygulanmalı?
• Hangi birey hangi tedavi grubunda yer almalı?
• Kontrol grubu olmalı mı?
• Tedavi sürecini neler etkiler?
15
• Eşleştirme yapılmalı mı?
• Plasebo kullanılmalı mı?
• Körleme yapılmalı mı, yapılacaksa hangi tür körleme
yapılmalı?
• Hangi deneysel araştırma tipi bu çalışma için daha
uygundur?
16
Araştırma Planlarken İstatistik-II
İSTATİSTİK
Tanımlayıcı yöntemler
(Descriptive)
• Verilerin sınıflandırılması
• Frekans dağılımları
• Tanımlayıcı istatistikler
(ortalamalar, çeyrek ve
yüzdelikler, standart sapma
gibi ölçüler)
• Tablo
• Grafik
Çıkarsamaya yönelik
yöntemler (Inference)
• Tahminleme
• Hipotez testi
Olasılık teorisi yardımı ile
18
Veri=Data
• Bir araştırmacı tarafından, incelenen konuya
açıklık getirmek amacıyla gözlemlerden elde
edilen bilgiler, belgeler, ölçümler, ... vb. gibi
sayısal ve sayısal olmayan sonuçlar,
bilimsel araştırmalarda veri olarak
tanımlanabilir.
19
• Veri genellikle 4 farklı yolla toplanır:
– Yayınlanmış kaynaklardan,
– Tasarlanmış bir denemeden,
– Anket sonuçlarından,
– Gözlem sonuçlarının toplanmasından.
20
Değişken=Variable
• Araştırma konusuna göre deneklerin ya da
gönüllülerin (birey, rat, film) deneysel
üniteler üzerinde ölçülmesi (incelenmesi)
gereken herhangi bir özelliğine ilişkin
verilere değişken denir.
21
Örnek 1 (değişken):
Belirli bir hasta grubunda gerçekleştirilen klinik bir
araştırmada
– İlaç(A-B-Kontrol), cinsiyet, hipotansiyon(var/yok),
bulantı-kusma(var/yok)
– Tedavi memnuniyeti
– Yaş, boy uzunluğu, ağırlık, öğrenim düzeyi vb.
gibi ölçülen özelliklerin her biri birer değişkendir.
22
24
Nitel (Kalitatif) Değişken= Qualitative/Categorical
Variable
Sayısal değerlerle ifade edilemeyen, sayılma ya da
belirli bir özelliğe göre sıralama sonucunda
belirlenen değişkenlerdir.
Örneğin; cinsiyet, eğitim durumu, saç rengi vb.
25
Nicel (Kantitatif) Değişken=Quantitative/Numeric
Variable
Sayısal değerlerle ifade edilen, ölçme, ya da tartma
sonucunda belirlenen değişkenlerdir.
Örneğin; ağırlık, yaş, hava sıcaklığı, kan basıncı vb.
Kesikli (discrete) ve sürekli (continuous) olmak
üzere iki tiptir.
Kesikli (discrete) değişken:
Tam sayı değerler alan, ondalıklı değerler
almayan değişkenlerdir.
Örneğin; diş sayısı, ölü sayısı vb.
26
Sürekli (continuous) değişken
Sayı doğrusu üzerinde ondalık sayılar halinde
ifade edilebilen ve sürekli özellik gösteren
değişkendir.
Örneğin; kilo, boy uzunluğu vb.
27
Kitle (Popülasyon, Anakütle, Yığın, Kütle,
Evren)=Population
• Belirli bir özelliğe sahip canlı ve cansız
bireylerin tümünün oluşturduğu topluluktur.
İncelenen olaya konu olan tüm bireyler
kitleyi oluşturur.
• Kitledeki bireylerin ortak özelliklere sahip
olması gerekir.
29
Örnek 2 (kitle):
– Ege Üniversitesinde okuyan tüm kız öğrenciler,
– Türkiye’deki tüm hastaneler,
– İzmir’deki tüm diş hekimleri, vb.
30
• Sonlu Kitle: Birimleri sayılabilir kitlelerdir.
Örneğin; bir şehir de yaşayan kişi sayısı
32
• Sonsuz Kitle: Birimleri sayılamayan
kitlelerdir. Örneğin; bir denizde yaşayan
balıklar
Örneklem=Sample
• Çekildiği kitleyi temsil ettiği düşünülen ve
kitleden çekilen küçük bir grubun
oluşturduğu topluluktur.
• Kitledeki tüm birimlere ulaşılamadığında,
kitleyi temsil etmek üzere daha az sayıda
birim ile oluşturulan ve inceleme yapmada
kullanılan alt kümedir.
• Kitle ile aynı özellikleri taşımalıdır.
33
Örnekleme=Sampling
• Örneklemi seçmek için yapılan işlemlerin
tümüdür.
• Uygun örnekleme tekniği ile örnekleme
yaparak, örneklemden elde edilen
istatistik yardımı ile kitle parametresinin
belirli bir hata payı ile tahmin edilmesidir.
34
Parametre=Parameter
– Kitleyi tanımlamak için kullanılır
– Sabit, değişmeyen değerlerdir.
– Genellikle bilinmez.
– Örn; kitle ortalaması, kitle oranı, kitle
varyansı gibi
35
Örnek 3 (parametre):
Herhangi bir değişken incelenirken, kitledeki tüm
birimlerin ele alınması sonucunda hesaplanan sayısal ya
da oransal değerlerdir.
Örneğin; Türkiye’deki tüm kadınların ölüm yaşı
ortalaması
36
İstatistik=Statistics
– Örneklemi tanımlamak için kullanılır.
– Örneklemden örnekleme değişir.
– Kitle parametreleri için çıkarsama yapmada
kullanılır.
– Kitleyi temsil eden örneklemlerden alınan
verilere göre hesaplanan değerlerdir.
37
Kitle
Parametreleri
Örneklem
İstatistikleri
Aritmetik Ortalama
(Mean)
Oran (Proportion)
Birim sayısı (Size)
Varyans (Variance)
39
Bir kitleye ait parametre ile örnekleme
ait istatistik arasında büyük fark
olduğunu varsayalım. Bu farklılığın
nedenleri nelerdir?
40
• Örneklem yanlış seçilmiş olabilir. Kitleyi iyi
temsil eden bir örneklem seçilememiştir.
• Veri elde etme yöntemi yanlış seçilmiş
olabilir.
• Veri sayısı yeterli gelmemiş olabilir.
41
ÖRNEK
Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nde görev
yapan bir diş hekimi, hastalarının dişlerini
çektikten sonra önerdiği ağrı kesici ilacın etki
süresini belirlemek için 300 hasta seçmiş ve bu
hastalardan %80’inde daha önceden kullandığı
ilaca göre etki süresinin arttığı görülmüştür.
42
SORU 1. Burada kitleyi tanımlayınız.
Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’ne
gelen tüm hastalar
ÖRNEK (devam)
43
SORU 2. Burada sözü edilen %80
değeri nasıl isimlendirilmektedir?
%80 değeri bir istatistiktir.
Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nde görev
yapan bir diş hekimi, hastalarının dişlerini
çektikten sonra önerdiği ağrı kesici ilacın etki
süresini belirlemek için 300 hasta seçmiş ve bu
hastalardan %80’inde daha önceden kullandığı
ilaca göre etki süresinin arttığı görülmüştür.
ÖRNEK (devam)
44
SORU 3. İlgilenilen değişkeni ve veri
türünü belirtiniz.
Ağrı kesici ilacın etki süresi değişkendir. Bu
değişkenin veri türü ise nicel ve süreklidir.
Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’nde görev
yapan bir diş hekimi, hastalarının dişlerini
çektikten sonra önerdiği ağrı kesici ilacın etki
süresini belirlemek için 300 hasta seçmiş ve bu
hastalardan %80’inde daha önceden kullandığı
ilaca göre etki süresinin arttığı görülmüştür.
Doğruluk
Ölçülen ya da hesaplanan değerin kendi
gerçek değerine olan yakınlığıdır.
45
Kesinlik
Aynı özelliğin bir çok kez ölçümü sonucunda
elde edilen değerlerinin birbirine yakınlığıdır.
46
• Veri ölçüm birimine göre dolayısıyla ölçeğine göre
sınıflandırılır.
• Sayımla belirtilen karakterlerdeki ölçekler
– Sınıflayıcı ölçek (Nominal)
– Sıralayıcı ölçek (Ordinal)
• Ölçümle belirtilen karakterlerdeki ölçekler
– Aralıklı ölçek (Interval)
– Oransal ölçek (Ratio)
47
DEĞİŞKENLERİN ÖLÇÜMÜ
Değişkenlerin ne şekilde (tablo-
grafik-sayısal) özetleneceği ve
hangi yöntemler kullanılarak
analiz edilebileceği, hangi ölçek
ile elde edildiğiyle yakından
ilişkilidir.
48
1. SINIFLAYICI (NOMINAL) ÖLÇEK
• Deneysel üniteler üzerinde ölçülen değerlerin sadece
kategorileri/sınıfları gösterdiği değişkenler bu ölçekte elde
edilir.
• Farklı iki değer arasında sadece =/≠ ayrımı yapılabilir.
Örnek: İlaç-tipi, cinsiyet, kusma-bulantı, hipotansiyon
• Eğer ölçülen değişken sadece iki farklı değer alabiliyor ise
bunlara dikatom ya da binary değişkenler de denir.
(cinsiyet, hipotansiyon, bulantı-kusma)
49
2. SIRALAYICI (ORDINAL) ÖLÇEK
• Ölçülen değerlerin kategorileri göstermesinin yanında,
farklı kategoriler arasında büyüklük küçüklük gibi bir
bilginin bulunduğu değişkenler bu ölçekte elde edilir.
• =/≠ yanında farklı iki değer arasında </> ilişkisi
bulunmaktadır.
Örnek: tedavi memnuniyeti, VKİ’ye göre beden yapısı
(zayıf, normal, hafif şişman, şişman)
• Verilerin nasıl kodlandığı önemlidir; sınıflar arasında,
incelenen özellik bakımından, artan ve azalan yapıyı
korumak gerekir.
50
– Ölçümlerin sıralanabildiği, iki ölçüm arasındaki aralığın
ölçülebilir olduğu ölçek tipidir.
– Bu ölçekte birimler veya aralıklar eşittir.
• Yani 1 ile 2 arasındaki fark 2 ile 3 arasındaki fark ile
aynıdır.
– Aralıklar eşit olmasına rağmen ölçümler arasında
oransallık yoktur.
• 10 derece sıcaklık 5 derece sıcaklığın 2 katı değildir.
• IQ testinde 150 alan birisi, 75 alana göre 2 kat zeki
demek doğru değildir. (75 sınır zeka, 150 çok üstün
zeka)
51
3. ARALIKLI (INTERVAL) ÖLÇEK
– Ağırlık, boy uzunluğu, kandaki bazı biyokimyasal değerler,
fizik bilimindeki ölçümler, açı, alan, hacim gibi ölçümler
oransal ölçeklerdir.
– Sıfır değeri gerçek bir değerdir ve bir şeyin olmadığını
gösterir.
– Ölçümler arasında oransallık vardır. 10 metre 5 metrenin
2 katıdır.
52
4. ORANSAL (RATIO) ÖLÇEK
ÖRNEK BİR SENARYO
Dişeti hastalıkları, dişleri destekleyen dokuların
iltihaplanmasıyla oluşan ve görülme sıklığı
oldukça yüksek olan bir hastalıktır.
Bu nedenle hastalık üzerinde araştırma yapmak
isteyen bir diş hekimi, İzmir’de Ege Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi’ne gelen hastalarla ile
ilgili bilgi sahibi olmak istemektedir.
53
55
Kimlik bilgileri
-Adı Soyadı
-Cinsiyeti
-Yaşı
-Mesleği
Hastalık bilgileri
-Dişeti hastalığı var mı?
-Ne sıklıkta diş hekimine gidiyor?
-Günde ne sıklıkla dişini fırçalıyor?
-Ailesinde dişeti hastalığı olan var mı?
-Sürekli kullandığı bir ilaç bulunuyor mu?
Bu araştırmacı çalışmasında
kullanacağı veri ve bilgileri hangi
kaynaklardan elde edebilir?
56
• Fakülteye başvuran hastalara
anket yapıp soru sorarak
• Fakültede bulunan hasta
kayıtlarından (dosyalarından)
• Fakülteye daha önceden gelen
eski hastalara telefonla ulaşıp
sorarak
57
• Araştırmacı, fakülteye gelen hastaların
bilgilerinin, bilgi-işlem biriminde Tablo
1’deki düzende saklandığını öğrenir.
58
Tablo 1. Bilgi-işlem biriminde yer alan değişkenler
• Adı Soyadı
• Dosya No
• Cinsiyeti
• Yaşı
• Mesleği
• Dişeti hastalığı olup olmadığı
• Diş hekimine gitme sıklığı
• Günlük diş fırçalama sıklığı
• Ailede dişeti hastalığı olup olmadığı
• Sürekli kullandığı bir ilaç olup olmadığı
• Şikayetleri
• Eğitim düzeyi
• Boyu ve kilosu 59
60
Bu verilerin özellikleri nelerdir?
Sizce ortak özelliklerine göre
gruplandırılabilir mi?
Tablo 1. Bilgi-işlem biriminde yer alan değişkenler
• Cinsiyeti
• Yaşı
• Mesleği
• Dişeti hastalığı olup olmadığı
• Yıllık diş hekimine gitme sıklığı
• Günlük diş fırçalama sıklığı
• Ailede dişeti hastalığı olup olmadığı
• Sürekli kullandığı bir ilaç olup olmadığı
• Şikayetleri
• Eğitim düzeyi
• Boyu ve kilosu
61
Nitel (sözel)
Nicel (sayısal)
Nitel (sözel)
Nicel (sayısal)
Nicel (sayısal)
Nitel (sözel)
Nitel (sözel)
Nitel (sözel)
Nitel (sözel)
Nicel (sayısal)
Nitel (sözel)
• İzmir’de Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi’ne
gelen tüm hastalarla ilgili araştırmacının istediği
bilgiler hasta kayıtlarından elde edilmiştir.
• Eksik bilgiler ise düzenlenen bir anket ile kısa sürede
toplanmıştır.
• Tüm veriler düzenlenip bir tablo biçiminde
sunulmuştur.
• Araştırmacı, dişeti hastalarına ilişkin elde ettiği bu
araştırma sonuçlarının İzmir’deki dişeti hastalarının
genel durumunu ve özelliklerini açıklamakta
kullanmak istediğini belirtir.
62
Sizce İzmir’de Ege Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesi’ne gelen hastalardan
elde edilen araştırma sonuçları, İzmir’deki
hastalar için genellenebilir mi?
63
• Sadece Ege Üniversitesi Diş Hekimliği
Fakültesi’nden alınan sonuçların İzmir iline
genellenmesi doğru olmayacaktır.
• İzmir’deki diğer hastanelerde bulunan diş hastalıkları
ile ilgili bölümlerinin de hizmet vermesinden dolayı
bu hastanelerle, ayrıca varsa özel diş
hastanelerinden ve kliniklerden seçilecek belli bir
hasta grubu ile benzer bir çalışma yapılabilecektir.
• Böylece İzmir’de diş eti hastalığı ile ilgili bilgiler
ortaya çıkarılabilecektir.
64
• Tüm hastanelere gelen hastalar üzerinde
araştırma yapmak zaman ve para kaybıdır.
Bu nedenle örnekleme yaparak, belirlenen
grup üzerine araştırma yapmak avantajlı
olabilir.
• Her hasta araştırmaya dahil edilmediği için
İzmir ili için genelleme yapılırken hata söz
konusudur.
66
1. Araştırmacıların inceledikleri konulara
açıklık getirmek amacıyla gözlemlerden
elde edilen sayısal ve sayısal olmayan
sonuçlar ………….. olarak adlandırılır..
67
ALIŞTIRMALAR
1. Araştırmacıların inceledikleri konulara
açıklık getirmek amacıyla gözlemlerden
elde edilen sayısal ve sayısal olmayan
sonuçlar ….veri….. olarak adlandırılır..
68
2. Belirli bir hasta grubunda
gerçekleştirilen klinik bir araştırmada
hastaların yaşı, boy uzunluğu, ağırlığı
gibi ölçülen özelliklerin her biri birer
……………………..….dir.
69
2. Belirli bir hasta grubunda
gerçekleştirilen klinik bir araştırmada
hastaların yaşı, boy uzunluğu, ağırlığı
gibi ölçülen özelliklerin her biri birer
….sürekli değişken….dir.
70
3. Veri kümesini sınıflandırma ve
özetleme için kullanılan istatistiksel
tekniklerin bütününe ……………….…...
istatistik denir.
71
3. Veri kümesini sınıflandırma ve
özetleme için kullanılan istatistiksel
tekniklerin bütününe …tanımlayıcı…...
istatistik denir.
72
4. Cinsiyet ve kan grubu gibi ölçümler
………………....…… veri türüne
örnektirler.
73
4. Cinsiyet ve kan grubu gibi ölçümler
…… sözel (nitel) …… veri türüne
örnektirler.
74
5. Sağlık Bakanlığı, ilkokul çocuklarının
diş sağlığı ile ilgili yaptığı bir
araştırmada, ilkokullarda çocuk başına
düşen çürük diş sayısını tahmin etmek
istemektedir.
Bu araştırma için kitle, Türkiye’deki
ilkokul öğrencileri olarak tanımlanabilir.
75 (Doğru)
6. Öğrencilerin devamsızlık yaptıkları
gün sayısı sürekli bir değişkendir.
76
(Yanlış)
7. Kitleden örneklem çekmenin amacı;
kitle parametrelerinden yola çıkarak
örneklem istatistikleri hakkında yorumda
bulunmaktır.
77
(Yanlış)
8. Aşağıdakilerden hangisi tanımlayıcı
istatistik elemanlarından değildir?
A.İlgilenilen kitle ya da örneklem,
B.Tablo ve grafikler,
C.Araştırılan değişken ya da değişkenler,
D.Araştırma sonucunda elde edilen
bilgiler.
78
9. Aşağıdaki değişkenlerden hangisi nicel
veriye örnek olamaz?
A.Bir otelin havuzunda cm3 başına düşen
bakteri sayısı.
B.Bir marketteki günlük diş macunu satış
adedi.
C.Kütüphaneden bir yılda ödünç alınan
kitap sayısı
D.Bir diş hekimine gelen hastaların eğitim
durumu.
79
10. Bir araştırma şirketi İzmir ili öğrenci
profiline ulaşmak istemektedir. Bu
çalışmanın hedef kitlesi aşağıdakilerden
hangisidir?
A.İzmir ilinde bulunan tüm okullar.
B.Türkiye’deki tüm okullar.
C.İzmir ilinde okuyan tüm öğrenciler.
D.Türkiye genelinde bulunan tüm
öğrenciler.
80
81
ÖDEV 1:
www.biyoistatistik.med.ege.edu.tr
İnternet sitesinde bulunan 10 sorunun yer
aldığı «ödev-1» dosyasını çıktı alıp, ad-soyad
ve numaranızın yer aldığı cevap kağıdınızı
gelecek hafta yapılacak derste teslim ediniz.
• Haftaya derste anlatılacak konular…
– Merkezi Eğilim ve Değişim Ölçüleri
82