C. SUETONI TRANQUILLI

DE VITA CAESARUM

LIHER IV.

C. CALIG ULA.

5 Germanicus, C. Caesaris pater, Drusi et minoris Anto- 1

niae filius, a Tiberio patruo adoptatus, quaesturam quin-quennio ante quam per leges liceret et post

fGetnnh anficGus~ eam consulatum statim gessit; missusque ad a ero a.Ius

exercitum in Germaniam, excessu Augusti tO mmtiato, legioncs universas, imperatorem Tiberium perti­

nacissime recusantis et sibi summam rei publicae defe­I"entis, incertum pietate an constantia maiore, compcscuit, atque hoste mox devicto triumphavit. Consul deinde iterum creatus ac prius quam honorem iniret ad compo-

15 nendum Orientis statum expulsus, cum Armeuiae 1·egem devicisset, Cappadociam in provinciae formam redegisset, annum agens aetatis quartum et tricensimum diutumo morbo Antiochiae obiit, non sine veneni suspicione. Nam praeter livores, qui toto corpore erant, et spumas, quae

20 per os flueba.nt, cremati quoque cor inter ossa incorrup­tum repertum est : cuius ea natura existimatur, ut tine­

His death tum veneno igne confici nequeat. Obiit 2 au tern, ut opinio fuit, fraude Tiberi, min.isterio

et opera Cn. Pisonis, qni sub idem tempus Syriae prae­positus, nee dissimulans offendendum sibi aut patrem

42

LillER IV. C. CALIGULA. 43

aut filium, quasi plane ita necesse esset, etiam aegrmn Germauicum gravissimis verborum ac rerum acerbitati­bus nullo adhibito modo adfecit; propt.er quae, ut Ro­mam rediit, paene discerptus a populo, a senatu capitis

3 damnatus est. Omnes Germanico corporis animique 5

virtutes et. quantas nemini cuiquam, conti-' . . His noble

gisse satis constat : formam et fortltudmem qualities

egregia.m, iugenium in utroque eloquent:iae doctrinaeque genere praecellens, benevolentiam singula­rem, couciliandacquc homiuum gratiae ac promerendi 10

amoris mirum et efficax. studimn. l!'ormae minus con­grueba.t gracilitas crurum, sed ea quoque pa.ulatim repleta assidua. equi vectatione post cibum. Hostcm commiuus saepe percuss it. Oravit causas etia.m triUtmphalis; atque inter cetera studiorum monimenta reliquit et comoedias 15

Graecas. Domi forisque civilis, libera. ac foeclerata oppida sine lictoribus allibat. Si.cubi clarorum v·irorum sepulcra cognosceret, inferias Manibus dabat. Caesorum clade Variana veteres ac dispersas reliquias uno tumulo huma­turus, colligere sua manu et comportare prim us adgressus 20

est. Obtrectatoribus etiam, qualescumque et quanta­cumque de causa nanctus esset, lenis adeo et innox.ius, ut Pisoni decreta sua rescindenti, clientelas dive:tanti, non prius suscensere in animum indnx.erit, quam vene­firiis quoque et devotionihns impugnari se comperisset; 25

ac ne tunc quidem ultra progressus, qna.m ut amicitiam ei more mai01·nm renuntiaret manclarE~tque domestici.s

4 ultionem, si quid sibi arcideret. Quarum virtutum fruc-tum uberrimum tulit sic probatus et dilectus H" 1 ·ty ' 1s popu an a suis, ut Augustus, (omitto enim neces:;;itn- 30

dines reliquas) diu cnnctatus an sibi successorem destina­ret, adoptandum 'fiberio dederit; sic vulgo favorabili.s,

44 C. SUETONI TRANQlilLLI DE VITA CAESARUM

ut plurimi tradant, quotiens aliquo adveniret vel sicuntle discedet·et, prae turba occurrentium prosequentiumve nonnumquam eum discrimen vitae adisse, e Germauia vero post compressam seditionem revertenti praetoriauas

6 cohortes universas prodisse obviam, quaruvis pronuntia­tum asset ut duae tantum modo exirent, populi autem Romani sexum, aetatem, ordinem omnem usque ad vice­simum lapidem effudisse se. Tamen Ionge maiora et 5

Sorrow at f:it-miora de eo iudicia in morte ac post 10 news of his mortem exstiterunt. Quo defunctus est die,

death lapidata sunt templa, subversae deum arae, Lares a quibusdam familiares in publicum abiecti, partus coniugum expositi. Quin et barbaros ferunt, quibus intestinum quibusque adversus nos bellum esset, velut

15 in domestico communique maerore, conser1sisse ad indu­tias; regulos quosdam barbam posuisse et uxorum capita msisse ad indicium maximi luctus; regum etiam regem et exercit.atione venandi et convictu megistanum absti­nuisse, quod apud Pat·thos iustitii instar est. Romae 6

20 quidem, cum ad primam farnam valetudinis attonita et maesta civitas sequentis nuntios opperiretur et repente iam vesperi incertis auctoribus convaluisse tandem per­crebruisset, passim cum luminibus et victimis in Capito­liUin concut·sum est ac paene revolsae templi fores, ne

26 quid gestientis vota reddere moraretur; expergefactus e somno Tiberi us gratulantium vocibus atque undique con­cinentium :

Sah·a Roma, salva palria, salvus est Gennanicus. Et ut demum fato functum palam factum est, non solaciis

30 ullis, non edictis inhiberi luctus publicus potuit, duravit­que etiam per festos Decembris mensis dies. Auxit glo­riam desideriumque defuncti et atrocitas insequentium

LillER IV. C. CALIGULA. 45

temporum, cunctis nee temere opinantibus reverentia. eius ac metu repressa.m Tiberi saevitiam, quae mox eruperit.

7 Habuit in matrimonio Agrippinam, )L Agrippae et luliae filiam et ex ea novem liberos tulit: quorum '

' . . His wife duo infantes adhuc raptt, unus 1am pueras- and children 6

cens insigni festivitate, cuius effigiem ha.bitu Cupidinis in aede Ca.pitolinae Veneris l.Jivia dedicavit, Augu!'tus in cubiculo suo posita.m, quotiensque introiret, exosculabatur ; ceteri superstites patri flllerunt, tres sexus feminini, Agrippina, Drusilla, Livilla, continuo triennio 10

natae; totidem mares, Nero et Drusus etC. Caesar. N cro­n~m et Drusum senatus Tiberio criminante hostes indi-

cavit. s C. Caesar natus est pridie Kal. Sept. pat;re suo et C. Fon-

teio Ca. pi tone coss. Ubi natus sit, incertum di versitas 16

tradentium facit. .Cn. Lt>ntulus Gaetulicus Discussion as

Tiburi genitum scribit, Plinius Secundlll> in to birthplace . . A b. . C fi e t;es . of Galus Trevens, vtco m ttarVIO supra on u n ,

addit etiam pro argumento, aras ibi ost.endi inscriptas: ob Agti]Jpinae ]>ttuperimn. Versiculi impera.nte mox 20

eo divulga.ti a.pud bibernas legiones procreatum iudi-

cant:

In castris natu.~, patriis nutritus in armis, Jam designati principis omen erat.

Ego in actis Anti editum invenio. Gaetulicum refellit 26

Plinius quasi mentitum per adulationem, ut ad laudcs iuvenis gloriosique principis ali quid etiam ex mbe H er­culi sacra sumeret, abusumque audentiu:s mendacio, qnod ante annum fere natus Germanico filius Tiburi fuerat, appellatus et ipse C. Caesar; de cui us a.ma.bili pueritia. 30

immaturoque obitu supra diximus. Plinium a.rguit ratio

46 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAESARUl\I

tempomm. Nam qui res Augusti memoriae maudarunt, Germanicum exacto consulatu in Galliam missum consen­tiunt, iam nato Gaio. N ec Plini opinionem inscriptio arae quicquam adiuverit, cum Agrippina bis in ea regione

5 filias enixa sit, et qualiscumquc partus sine ullo sexus discrimine puerperium vocetur, quod antiqui etiam puel­Jas pueras, sicut et pueros puellos dictitarent. Exstat et Augusti epistula, ante paucos quam obiret menses ad Agrippinam ueptem ita scripta de Gaio hoc (neque enim

10 quisquam iam alius infans nomine pari tunc supererat :) Puerwn Gaiwn XV J{al. Jun. si dii 'volent 1tt ducerent Talm·ius et Asillius, lteri cum ii.~ con.stitni. ~Millo 11rat­

tetea cum eo e:c servis meis meclicum, quem scrip.si Oenna­nico si vellet 11t 1·eti1;eret. Valebis, meet ""l[JI"ippina, et dabis

15 openon ut valens J>etveni'as ad Germanicum tuum. Abunde parere arbitror, non potuissc ibi nasci Gaium, quo prope bimulus demum perductus ab urbe sit. Versiculorum quoque fidem eadem haec elevant et eo facilius, quod ii sine auctore suut. Sequenda est igitur, quae sola restat

20 publici instrumenti auctoritas, praesertim cum Gains An­tium, omnibus semper locis atque secessibus praelatum, non alitet· quam natale solum dilexetit tradaturqne etiam seclem ac domicilium imperii taedio urbis transfene eo destinasse.

25 Ualigulae cognomen ca.strensi ioco traxit, quia manipu- 9

lario habitu inter milites edncabatur. Apucl quos quan­tum praeterea per bane nutrimentorum

Gaius the pet .._ a· . l . of the soldiers consue~•l mem amore et grat1a va uent,

maxime cognitum est cum post excessum 30 Augusti tumultuantis et in furorem usque praecipites

solus haud dubie et conspectu suo flexit. Non enim prius destiterunt, quam ablcgari eum ob seditionis pe_ri-

•

LffiER IV. C. C.ALJGULA. 47

culum et in proximam civitatem uemandlari animadver­t.issent · tunc demum ad paenitentiam versi reprenso ac

' . t reteuto vehiculo, invidiam quae sibi fieret deprecatl sun .

10 Comitatus est patrem et Syriaca expedititone. Unde re-versus primum in nutl·is, deinde ea relegata His early 5

in Li viae Au""nstae proaviae suae con tuber- years and 0 character

nio mansit; quam defnnctam praetexta.:tus . etiam tunc pro rostris laudavit. Transiitque ad Antomam aviam et unclevicensimo aetatis anno, ac,~itus Capreas a Tiberio, uno atque eodem dio togam sumpsit barbamque 10

posuit, sine ullo honore qualis contigerat tirocinio fra­t rum eius. Hie omnibus insidiis temptatus elicientium cogentimnque se ad qnerelas, nullam umquam occasionem dedit, perinclc obliterato suorum casu ac :si nihil cuiquam accidisset; quae vero ipse pa.teretur, iHCJreclibili dissimu- 15

latione transmittens tantique in avum et qui iuxta erant obsequii, ut non irnmerito sit dictum, nee suvmn meliorenL

11 ulfum, nee cleterioteot dominum ftdsse. Natmam tamen saevam atque prourosam ne tunc quidem inhibere poterat, quin et animaclversionibus poenisque ad supplicium clato- 20

rum cupidissime interesset, et ganeas atque aclulteria eapil­lamento celatus et veste longa noctibus obi ret, ac scaenicas sal tandi cauendiq ue artes studiosissime appeteret; facile icl sane Tiberio paticnte, si per bas mansuefieri posset ferum eius ingenium. Quod sagacissimus senex ita prorsus 25

perspexerat, ut aliquotiens praedicaret, exitio suo om­ninmque Gaium vivere et se natricem [serpentis id genus] populo Romano Phaethontem orbi terrarum educare.

Non ita multo post luniam Claudillam M . Silani no-12 bilissimi viri filiam duxit uxorem. Deincle augur in locum 30

fratris sui Drusi destinatus, prius quam inauguraretur acl pontificatum traductus est insigni testimonio pietatis

48 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAESARUM

atque indol is, cum, deserta desolataque reliquis subsidiis . . aula, Seiano iam tunc suspecto mox et op-

Marnes Jurua . . . Ciaudilla presso, ad spem succl.'sstoms paulatim admo-

veretur. Quam quo magis confirmaret, amissa 5 Iunia ex partu, Euniam Naeviam, l\Iacrouis uxorem, qui

tum prae~o~·ianis cohortibus praeerat, sollicitavit ad stup­ru~n, polhettus et matrimonium suum, si potitus imperio fmsset; deque ea re et iure iurando ct chirographo cavit. Murder of Ti- Pet· hn.nc insinuatus l\1aet·oni, veneno Ti-

IO berius attrib- berium adgressus est, ut quidam opinantur, uted to him

. . . spirantique aclhuc detmhi anulum et, quo-mam susplCtOncm retinentis dabat, pulvinum inssit inici atqu~ etiam fauces manu sua oppressit, Iiberto, qui ob atroct!K'l.tem facinoris exclamaverat, confestim in crucem

15 acto. N ec abhorret a veri tate, cum sint quid am auctores, ipsum postea etsi non de perfecto, at certe de cogit.1.to quondam panicidio professum; gloriatum enim assidue in commemoranda sua pietate, ad ulciscendam necem matJ·is et fratrum introisse se cum pugione cubiculum

~ Tiberii dormientis, et misericordia correptum abiecto ferro recessisse; nee ilium, quamquam sensisset, aut in­quirere quicquam aut exsequi ausum.

Sic imperium adeptus, populum Romanum (vel dicam 13

. hominum genus?) voti compotem fecit ex-Popular JOY at . . . . '

25 his accession optattSSlmus pt·mceps maxtmae parti provin-cialittm ac militum, quod infantem plerique

cognoverant; sed et uni versae plebi urbanae ob memoriam Germanici patris miserationemque prope affiictae domus. It.1.que uta Miseno movit quam vis lugentis habitu et fun us

30 Tiberi pt·osequens, tamcn inter alt.1.ria et victimas arden­~isque_ taedas densissimo et laetissimo obviorum agmine mcesstt, super fausta nomina sidus et pullum et pupum

LillER IV. C. CA LIGULA. 49

14 et alumnum appellantium; ingressoque urbem, statim conseusu senatus et irrumpentis in C'uriam t urbae, imik'l. 'riberii voluntate, qui testamento alterum nepotum suum pt·aetextatum adbuc coheredem ei dederat, ius arbitri­umque Oll).llium rerum illi permissum est,. tauta publica. 5

laetitia ut tribus proximis mensibus ac ne totis quidem supra centum sexaginta milia victimarum ca.esa tradantur.

Cum deinde paucos post dies in proximas Campanio.e insulas traiecisset, vota pro rcditu suscepta sunt, ne mini­mam quidem occasiont>m quoquam omittente in testifi- 10

cauda sollicitudine et cura de incolumitate eius. Ut vero in adversam valetudinem inciclit, pernoctautibus cunctis circa Palatium, non defuerunt qui depugnatnros se annis pro salute aegri quique capita sua titulo propo­sito voverent. Accessit ad immensum civium amorem 15

notabilis etiam externorum favor. Namque Artabanus Parthorum rex, odium semper contemptumque Tiberi prae se ferens, amicitiam huius ultro petiit venitque ad colloquium legati consularis, et transgressns Euphraten aquilas et signa Romana Caesarumque ima~gines adoravit. ~

15 I ncendebat et ipse studia hominum omni genere popu­laritatis. Tiberio cum plurimis lacrimis pro contione laudato funeratoque amplissime, ~o~rts popu­

eonfestim Pandatariam et Pontias ad trans- anty

ferendos matris fratrisque cineres festinavit, tempestate 25

turbida, quo magis pietas emineret, adiitque venerabundus ac per semet in urnas condidit; nee minore scaena Ostiam, praefixo in biremis puppe vexillo, et inde Romam Tiberi subvectos, per splendidissimum quemque equestris ordinis medio ac frequenti die duobus ferculis M:ausoleo int ulit, 30

inferiasque iis ·annua religione publica institui t, et eo amplius matri Circenses carpentumque quo in pompa

50 C. UETONI TH.ANQUILLI DE ViTA CAESAIW:M

traduceretur; at in memoriam patris , eptem bt·em men­sern Germanicum appel!a,·it. l>ost haec Antoniac a\·ia.e, quidttuid umquam Livia Augusta honorum cepisset, uno sena.tus consulto congessit; patruwn Claudium, equitem

5 Romanum ad id tempus, collegam sibi in cottsulatu as­sumpsit; fratrem Tiberinm die virilis togae adoplavit appeiJavilque principem iuventutis; de sorot·ilms auctor fuit, lit omnibus sacramentis adiceretlll': 1/efJIIP 11w libero.9-que rneos cctriores habebo quan~ Gctiu1n lwbeo ei sorore.~

10 eiltSj item relationibus consulum: quocl lHJIIttJn feli.l·que

sit G. Oaesa l'i so,·oribusque eius. Pari popularitale damnatos relegatosque rcstituit; cri­

minum, si quae residua ex pri01·e tem pot·e mancbant, omnium gratiam fecit; commentarios ad matris fmlrum-

15 que suorum causas pertinentis, ne cui poslmodum deJa­tori aut testi maneret ullus metus, com·ectos in forum, et ante clare obtestatus deos neque legisse neque attigisse quicquam, concremavit; libellum de salute sua oblatum non recepit, contendens, nihil sibi admi.sstw~ cu1· cuiqt1mn

20 invi1ms esset, negavitque se delatoribus aur·es habere. Spinthrias monstrosarum libidinum, argre ne profunda 16 Hjs reforms mergeret exoratus, urbe suhmovit. 'l'iti La­and benefac- bieni, Corrli Cremuti, Cassi Hevrri scripta, tions

senatus consultis abolita, rcquiri et esse in 25 manibus lectitarique permisit, qucoulo ma.l'ime .~ua inler­

el!set 1ttfiwta quaeque postetis traclantw·. Rationes imperii, ab Augusto proponi solitas sed a Tiberio inlermissas, publicavit. l\fagistratibus liberam illl·is dictionem et sine sui appellatione concessit. Equites Romanos severe

30 curioseque, nee sine moderatione, rccognovit, pala.m adempto equo quibus aut probri aliquid aut ignomiuiae inesset, eorum qui minore culpa tenerentur nominibus

LIBER IV. C. CALIGULA. 51

modo in rerita.tione praeteritis. Ut levior labor iudican­tibus foret, ad quattuor prioris quintam decuriam addidit. Temptavit et comitiorum more revocato suffragia populo reddcre. Legala ex testamento 'fiberi quamquam abo! ito, sed et Iuliae Augustac.>, quod Tiberius suppresserat, cum 5

• fide ac sine calumn ia repraesentata. persolvi t. Ducentesi­mam auctionum Italiae remisit; multiu incendiorum damna supplevit; ac si quibus regna restituit, adiecit et fructum omnem vectigaliorum et reclitwn medii temporis, ut Antiocho 'ommageno sestertium milie:s confiscatum. 10

Quoque magis nullius non boni exempli fautor videretur, mulicri libet·tinae octoginta donavit, quod ·~xcruciata gra­vissimis tormentis de scelere patroni reticnisset. Quas ob res inter reliquos honores decretus est ei clipeus aureus, quem quotannis certo die collegia sacerdotum in Capi- 15

tolium ferrent, senatu prosequente, nobilibnsque pueris ac puellis carmine modulato laudes virtutum eius cancn­tibus. Decretum autem ut dies, quo cepisset imperium, Parilia vocaretur, velut argumentum rursus conditae urbis. 20

17 Consulatus quattuor gessit, primum e~: Kal. Iul. per duos menses, secundum ex Kal. Ian. per xxx dies, tertium usque in Idns Ian., quartum usque septimlllm

. . . His consut-Idus easdem. Ex ommbus duos novtsstmos ships

coniunxit. Tertium autem Luguduni iniit 25

solus, uon ut quidam opinantur superbia ncglegentiave, sed quod defunctnm sub Kalendarum diem eollegam rescisse absens non potuerat. Congiarimn populo bis dedit trecenos sestertios, totiens abunda·ntissimum epu­lum senatui equestrique ordini, etiam coniugibus ac li- 30

beris utrorumque; posteriore epulo forensia insuper viris, feminis ac pueris fascias purpurae ac conchylii distribuit.

72104

52 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAESARUM

Et ut laetitiam publiram in perpetuum quoque augeret, adiecit diem atumalibus appellavitque luvenalem.

l\Iunera. gladiatoria, partim in amphitheatro Tauri par- 18

tim in Saeptis, aliquot eclidit, quibus iuseruit catervas 5 His gladia- Afrorum Carupanorumque pugilum ex utra-

torial exhibi- que regione electissimorum. Neque spec­tiona taculis semper ipse praesedit, sed interdum aut magistratibus aut amicis praesidencli munus iniunxit. Scaenicos ludos et assidue et varii generis ac multifariam

10 fecit, quondam et nocturnos, accensis tota urbe luminibus. 'parsit et missilia variarum rerum, et panaria cum ob­

sonio viritim divisit; qua epula.tione equiti Romano con­tra se hilarins avidiusque vescenti partes suas misit, sed et senatori ob eandem causam codicillos, quibus prae-

15 torero eum extra ordinem designabat. Edidit et cir­censes plurimos a mane ad vesperam, interiecta. modo Africanarum vena.tione modo 'froiae decursione, et quos­dam praecipuos, minio et chrysocolla coustrato circo, nee ullis nisi ex senatorio ordine aurigantibus. Commisit et

20 subitos, cum e Gelotiana apparatum circi prospicientem pauci ex proximis Maenianis postulassent.

Novum praeterea atque inauditum genus spect.aculi ex- 19 cogit:wit. Nam Baiarum medium intervallum ad ]>uteo-

His bridge 25 from Baiae

to Puteoli

lanas moles, trium milium et sescentorum fere passuum spatium, ponte coniunxit, con­tractis undique onerariis navibus et ordine

duplici ad ancoras conlocatis, superiectoque aggere terx·eno ac directo in Appiae Viae formam. ]>er hunc pontem ultro citro commeavit biduo continenti, primo

30 die phalerato equo insignisque quercea corona et caetra et gladio aureaque chlamyde, postridie quadrigario habitu curriculoque biiugi famosorwn equorum, prae se {erens

LIBER IV. C. CALIGQLA. 53

Da.reum puerum ex Parthorum obsidibus, comitante prae­torianorum agmine et in essedis cohorte amicornm. Scio plerosque existimasse, talem a Gaio pontem excogitatum aemulatione Xerxis, qui non sine admiratione aliquanto angustiorem Uellespontum contabulaverit; alios, ut Ger- 5

maniam et Brit.a.nni::un, quibus imminebat;, alicnius in­mensi operis fama t.el'l'itaret. Sed avum meum narrantem puer audiebam, causam operis ab interioribus aulicis proditam, quod 'J'hra.sy11us mathematicus auxio de succes­sore Tiberio ct in vcrum nepotem proniori affirmasset, 10

non magis Gaiu1n impuaturwn quam pe1· B ctictnu?n simon

eqtti.~ discu1·sw·mn.

20 Edidit et peregre spectacula, in Sicilia Byracusis asti-cos ludos, et in Gallia Lugudnni miscellos; sed hie cer-tamen quoque G raecae Latinaeque facundiae, Games and 15

quo certamine ferunt victoribus praem1a contests in

1 d foreign cities

victos coutulisse, eorundem et au es com-ponere coactos; eos autem, qui maxi.me disp~i~uissen~, scripta. sua spongea. linguave delerc mssos, ms1 feruhs obiurgari :wt flumine proximo mergi maluissent. . 20

21 Opera sub Tiberio semiperfecta, tem plum Augustt theatrumque Pompei, absolvit. Incohavit autem aquae

ductum regione Tiburti et amphitheatrum Public works

inxta Saepta., quorum operum a successore eius Claudio alterum peractum, omissu111 a.lterum est. 25

Syracusis con.lapsa vetusta.te moenia dec~rumq.ue aede.s refectae. Destinaverat et Sami Polycrat1s regmm resti­tuere, Mileti Didymeum peragere, in iugo Alpium urbem con<lere, sed ante omnia lsthmum in Achaia perfodere, miseratqne iam ad dimetiendum opus primipilru:em. !lO

22 Hactenus quasi de principe; reliqua ut de monstro nar­

randa. sunt.

54 C. UE'fONI 'l;RANQUILLI DE VITA CAE 'ARU~I

ComplUl"ibus cognominibus adsumplis (n:un et pius et castronon .filius et palet exercilwon et optinw.~ maxi­

Titles, and mus Caesar vocabatur) cum au<liret forte assumption of reges, qui officii causa in urbcm advene-

5 divine honors • · rant, concertant1s apud se supet· cenam de nobilitate generis, exclamavit: Ets Ko{pava<; luTw, (ts {3am­

A!V.! nee multum afuit quin statim <liadema sumeret speciemque principatus in rcgni formam converteret. Vemm admonitus, et principum ct regum se excessisse

to fastigium, divinam ex eo maiestatem asserere sibi coepit; datoque negotio ut simulacra numiuum religione et arte praeclara, inter quae Olympii Iovis, apportarentur e Graecia, quibus capite dcmpto suum imponeret, partcm Palatii ad fomm usque promovit, atque aede Castor-is ct

15 Pollucis in vestibulum transfigurata, consistens saf:'pe inter fratres deos, medium adomndum se adcuntibus exhibebat; et quidam eum Lalia,·eln Iovem consalut:L­runt. Templum etiam numini suo proprium cL saccr­dotes et excogitat.issimas hostias instiluit. In templo

20 simulact·um stabat aureum iconieum, amiciebaturque cotidie veste, qnali ipse uterctur. Magisteria sac<' ltlot.ii ditissimus quisque et ambitione ct. Iic-itatione maxima vicibus comparabant. Ilostiae et·ant phoenicopteri, pa­vones, tetraones, numidicac melcag1·ides, phasianac, quae

25 generatim per singulos dies immolarent.m. Et noctibus quidem plenam fulgentemque lun:un invitahat assidue in amplexus atque concubitum, intt•rdiu ,·ero cum Capi­tolino l ove secreto fabulabatur, modo insusurrans ac praebens in ''icem aut·em, modo clarius nee sine iurgiis.

30 Nam vox comminantis audita est: •II p.' &vcfnp' ~ £yw u£.

donee exoratus, ut refercbat, ct in cont.ubernium ultro invitatus, super templum Di,•i Augusti ponte transmisso,

LIBE11. lV. C. C.\LlG ULA. 55

Palatium Capitoliumque coniunxit. 1\fox, quo propior esset, in area Uapitolina novae doums fundamcnta iccit.

23 Agrippae se nepotem neque credi neque dici ob igno­bilitatem eius volebat, suscenseba.tque, si qui vel oratione vel carmine imaginibns cum Caesarum insererent. Praedi- 5

cabat autem matt·em suam ex incesto, quod Augustus cum

Iulia filia admisisset, procreatam; ac non Heartless con­

contentus hac Augusti insectatione, Actia1'rLS duct toward

Siculasque victorias, ut funestas populo Ro- his relatives

mano ct calamitosas, vetuit sollemnibus feriis celebrari. 10

Liviam Augnstam proaviam, Ulixem stolatum identidem appellans, etiam ignobilitatis quadam ad s:enatum epistula arguere ausus est, quasi materno avo decurione Fundano ortam; cum publicis monumentis certum sit, Aufidiwn Lurconem Romae honoribus functum. Aviae Antoniac 15

secretum petenti denegavit, nisi ut interveniret Macro praefectus, ac per istius modi indignit.ates et ta.edia causa exstitit mortis, dalo tamen, ut quidam 1mtant, et veneno; nee defunctae ullum honorem habuit, prospexitque e tri­clinio ardentem rogum. Fratrem 'riberium inopinantem, 20

repente immisso tribuno militum, interemit; ilanum item socerum ad nccem secandasque novacula fauces compul it: causatus in utroque, quod hie ingressum se turbatius mare non esset secutus ac spe occupandi urbem, si quid sibi per tempestates accideret, remansiset; ille antidotum oboluis- 25

set, quasi ad praecavenda venena sua snmptum; cum et Silanus impatientiam nauseae vitasset et; molestiam navi­gaudi, et Tiberius propter assiduam eli ingravescentem tussim medicamento usus esset. Nam Claudium patruum non nisi in ludibrium reservavit. :JO

26 Leve ac frigidum sit his addere, quo propinquos amicos-

56 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAE 'AH UM

que pacto tractaverit, Ptolemaeum regis Iulme filium, con­sobrinum suum, (erat enim et is .M. Antonii ex Selene filia nepos) et in prim is ipsum Macronem, ipsam Euniam, adiutores imperii: quibus omnibus pro necessitudinis iura

n proque meritorum gratia cruenta mors persoluta est. Nihilo reverentior leniorve erga senatum, quosdam

summis honoribus functos ad essedum sibi cunere to­gatos per aliquot passuum milia, et cenanti modo ad pluteum modo ad pedes stare succinctos linteo passus

10 c est; alios cum clam interemisset, citare nihilo ruelty to

senate, magis- minus ut vivos perseveravit, paucos post dies trates, and voluntaria morte perisse mentitus. 'onsuli­people

bus oblitis de natali suo edicere abrogavit magistratum, fuitque per triduum sine summa potestate

Hi res publica. Quaestot·em suum in coniura.tione nominatum flagellavit, veste dett·acta subiectaque militum pedibus, quo firme verberaturi insisterent.

Simili superbia violentiaque ceteros tmctavit ordines. Inquietatus fremitu gn1.tuita in ci rco loca de media nocte

~ occupantium, omnis fustibus abegit; elisi per eum tumul­tum viginti amplius equites Romani, totidem matronae, super innumeram tmbam ceteram. 'caenicis ludis, inter plebem et equitem causam discordiarum serens, decimas maturius dabat, ut equestria ab infimo quoque occupa-

25 rentur. Gladiatorio munerere, ductis intenlum flagran­tissimo sole velis, emitti quemquam vetabat remotoque ordina.rio apparatu, tabidis feris vilissimos senioque con­fectos gladiatores,• quoque pacgniariis patres familiarum notos sed insignis debilitate aliqua corporis obiciebat.

30 Ac nonnumquam, horreis praeclusis, populo famem in­dixit.

Saevitiam ingenii per haec maxime ostendit. Cum atl 27

LIBER IV. C. CALIGULA. 57

saginam feraruru muueri praeparatarum carius pecudes compara.reutur, ex noxiis laniandos aduota.vit et custo-9iarum seriem recognoscens, nullius inspecto elogio, stans tan tum modo intra porticum mediam, a calvo Further

ad caluwn duci imperavit. Votum exegit ab examples of 5 · al te 1 d' t · cruelty eo, qm pro s u sua g a ta or1am operam

promiserat, specta.vitque ferro dimicantem, nee dimisit nisi victorem et post multas preces. Alterum, qui se peri tu rum ea. de causa voverat, cunctan tem pueris tradicl it; verbena.tum infulatumque votum reposcentes per vicos 10

agerent, quoad praecipitaretur ex aggere. Multos hoi1esti ordinis, deformatos prius stigmatum notis, ad metalla et munitiones viarum aut ad bestias condemnavit, aut bes­tiarum more quadripedes cavea coercuit, :aut medios serra dissecuit; nee omnes gravibus ex causis, verum male de 15

munere suo opiuatos, vel quod numquam per genium suum deierasseut. Parentes supplicio filiorum interesse cogebat; quorum uni valetudinem exeusanti lecticam misit, alium a spectaculo poenae epulis statim adhibuit atque omni comitate ad hilaritatem et iocos provocavit. ~ Curatorem munerum ac venationum, per continuos dies in conspectu suo catenis verberatum, non prius occidit quam offensus putrefacti cerebri odore. Atellanae poet.1.m ob ambigui ioci versiculum media ampbitheatri barena igni cremavit. Equitem Romanum obiectum feris, cum 25

28 se innocentem proclamasset, reduxit, a.bscisaque lingua x·ursus induxit. Revocatum quendam a vetere exsilio sciscitatus, quidnam ibi facere consuesset, respondente eo per adulation em : Deos semper o1·avi ut, quod evenit,periret Tibe1·ius, et tu impe>·ares, opinans sibi quoque exsules suos 30

mortem imprecari, misit circum insnlas, qui universos contrucidarent. Cum discerpi senatorem concupisset,

58 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAE ARUM

subornavit, qui ingredientem curiam repente hostem pub­licum appellantes invaderent, gt-aphiisque confoss~ Lace­randum ceteris tra.derent; nee ante satiatus est quam membra et artus et viscera hominis tracta per vicos atque

5 ante se congesta vidisset. Immanissima facta augebat 29

atrocitate verborum. Nihil magis in natura sua laudare se ac probare dicebat quam, ut ipsius verbo uta.r, U.8taTp(­

ljl{av [hoc est inverecumliam]. Monenti Antoniac aviae, tamquam parum esset non oboedirc: .llfemento ait onwia

10 mihi et in omnis licere I Trucidaturus fratrem, quem meth venenorum praemuniri medicamentis suspicabatur: Antidotmn inqnit adversus Oaesatem'/ Relegatis sorori­bus non .~olll1n insulas habere se, sed etiant glaclios miua­batur. Praetorium virum ex secessu Antiryrae, quam

15 valetudinis causa petierat, propaga.ri sibi commea.tum saepius dcsiderautem cum mandasset interimi, adiecit, necessarimn esse sanguinis ?nissionem, cui tam cliu 110n

proclesset elleborum. Decimo quoque die numerum puni­endorum ex custodia. subscribens, 1·ationem se p111"f!are

20 dicebat. Gallis Graecisque aliquot uno tempore con­demnatis, gloriabatur, Gallograecimn se subegisse. Non 30

temere in quemquarn nisi crebris et minutia ictibus ani­madvet·ti passus est, perpetuo notoque iam praecepto: Ita jeri ttt se nwri sentiat! Punito per en01·em nominis alio

25 quam quem destinaverat, ipsum quoque paria meruisse dixit. Tragicum illud subinde iactabat:

Oderint, dum metuant I Saepe in cunctos pariter senatores, ut Seiani clientis, ut matris ac fratrum suorum dela.tores, invectus est, prolatis

~ libellis, quos crematos simulaverat, defensaque Tiberi saevitia quasi necessat·ia, cum tot criminantibus creden­dum esset. Equestrem ordinem ut 13caenae harenaeque

LIBER IV. C. CALIGULA .. 59

devotum assidue proscidit. Infensus turbae faventi ad versus stuclium suum, exclamavit: Utinatn populus Romanus tmmn cetvicem haberet! Cumque Tetrinius latro postularetur, et <Jlli postularent, Tetrinios e11se ait. Retiarii tunicati quinque numero gregatim dimicantes sine cer- 5

tamine ullo totidem secutot·ibus succubuerant; cum occidi iuberentur, unus resumpta. fusciua. omues victores in­teremit: hanc ut crudelissimam caedem et deflevit edicto

31 et eos, qui spect~~re sustinuissent, exsecratus est. Queri etiam palam de conditione temporum suorum solebat, 10

quod nullis calamitatibus publicis insignirentur; Augusti principatum clade Variana, Tibet·i ruin!t specta.culorum a.pud Fidenas memorabilem factum, suo oblivionem imminere prosperitate rerum; atque identidem exerci­tunm caedes, famem, pestilentiam, iucendia, hiatum 15

aliquem tenae optabat. 32 Animum quoque remittenti ludoque et epulis dedito

eadem factorum dictorumque saevitia aderat. His diver­

Saepe in conspectu pra.ndentis vel comissan- sions

tis seriae quaestiones per tormenta habeban- 20

tur, miles decolJandi artifex quibuscumque e custodia capita amputabat. Puteolis dedicatione pontis, quem excogitatum ab co significavimus, cum multos e l itot·e in­vitasset ad sc, repente omnis praecipitavit, quosda.m gu­bernacula apprehendentes contis remisque dctrusit in 25

mare. Romae publico epulo servum ob detractam lectis argenteam laminam carnifici confestim t~radidit, ut mani­bus abscisis atque ante pectus e collo pendentibus, prae­cedente titulo qui causam poenae indicaret, per coetus epulantium circumduceretur. Murmillonem e Judo, rudi- ~ bus secum battuentem et sponte prostrat;um, confodit fer­rea. sicaac more victorum cum palmadiseucurrit. Admota

60 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA. CAESARUi\1

altaribus victiwa, succinctus poparum habitu elato alte subito malleo cultrarium mactavit. La.utiore convivio e.ffusus in cachinnos, consulibus, qui iuxta ~babant, quid­nam t·ideret, blande quaerentibus, Quid, inquit, nisi uno

6 meo nut!t iugulm·i utntmque vestrum statint posse '1 In- 33 ter varios iocos, cum adsistens simulacra Iovis Apellen tragoedum consuluisset uter illi mai01· videt·etur, cunctan­tem flagellis discidit, conlaudans subinde vocem depre­cantis quasi etiam in gemitu praedulcem. Quotiens

10 uxoris vel amiculae collum exoscularetur, addebat: Tant bona cen·ix simul ac iussero clemetur. Quin et subinde iactabat, exq1tisitw·um se vel ficliculis cle Oaesonia sua, em· eam. tanto opete diligeret.

Nee minora livore ac malignitate quam superbia sae- 34 liS vitiaque paene adversus omnis aevi homi-

Jealousy and malignity num genus grassatus est. Statuas virorum

inlustrium, ab Augusto ex Capitolina area propter angustias in campum Martium conlatas ita sub-

. ' v_ert1t at~ue disiecit ut restitui salvis titulis non potue-20 l'lnt, vetu1tque post hac viventium cuiquam usquam statuam

a~t imaginem nisi consul to et auctore se poni. Cogitavit et1am de Homeri carminibus abolendis, em· enint sibi non licere, dicens, quocl Plaloni licuisset, qui emn e civitate quam con~titue_bat eiecerit? ed et Vergili ac Titi Livi scripta

25 et 1magmes paulum afnit quin ex omnibus bibliolhecis amoveret, quomm alterum ut nullius ingenii minimae­que doctrinae, alterum ut verhosum in historia neglegen­te•~que carpebat. De iuris quoque consultis, quasi sci­entiae conun omnem usum aboliturus, saepe iactavit, se

30 1nehercule (!ffectunmt ne quicl 1·espondete possint praeter eum. Yetera familia.rum insignia nobilissimo cuique 35

ademit, Torquato torquem, Ciucinnato crinem, Cu. Pom-

LIBER IV. C. CALIGULA. 61

peio stirpis antiqua.e Magni cognomen. Ptolemaeum, do quo rettuli, et arcessitum e regno et exceptum honoritice, non alia de causa repente percussit, quam quod, edente se munus, ingressum specta.culn. conv<•rtisse hominum oculos fulgore purpureae abollae ani mad vertit. J>uJchros 5

et comatos, quotiens sibi occurrerent, occipitio mso detur­pabat. Emt Esius Proculus patre primipilari, ob egre­giam corporis amplitudinem et speciem Colosseros dictus; hunc spectaculis detractum repente et in harenam de­ductum Thraeci et mox hoplomacho comparavit, bisque 10

victorem constringi sine mora iussit et pannis obsitum vicatim circumduci ac mulieribus ostendi, deinde iugu­lari. Nullus denique tam abiectae condicionis tamque extremae sortis fuit, cuius non commodis obtrectaret. Nemorensi regi, quod multos iam annoB poteretur sacer- 15

dotio, validiorem adversarium snborriavit. Cum quodaw die muneris essedario Porio, ob prosperam pugnam servum suum manumittenti, studiosiu8 plausum esset, ita proripuit se spectaculis, ut calca1·a lacinia togae praeceps per gradus iret, indignabunclus et clamitans 20

clominwn gentimn populum ex 1·e levi11sima pl11S honoris glaclialori tribuente1n quctm consecratis JHincipibltS aut praesenti sibi. ·

37 Nepotatus sumptibus omnium prodigorum ingenia su­peravit, commentus uovum balnearum usum, portento- 25

sissima genera ciborum atque cenarum, ut . li

I 'd' f . 'd' . l Prodtga ty ca 1 1s ng1 1sque unguent1s avaretur, pre-tiosissima margarita aceto liquefacta sorberet, convivis ex auro panes et obsonia appoueret, aut frugi hominem esse oporlere dictitans aut Cae.~arem. Quin et nummos non :.> mediocris summae e fastigio basilicae Iuliae per aliquot

62 C. SUETO~I TRA~QUILLI DE VITA CAE AUU;\f

dies sparsit in plebem. Fabricavit et deceris Liburnicas gemmatis puppibus, versicolot·ibus velis, magna ther­marum et porticuum et tricliniorum laxitate magnaque etiam vitinm et pomiferarum arbot·um varietatc; quibus

5 cliscumbens de die "i.nter choros ac symphonias litora Campaniae peragraret. In exstructionibus praetoriorum atque villarum, omni ratione posthabita, nihil tam efficere concnpiscebat quam quod posse effici ncgaretm·. Et iactae itaque moles infesto ac profundo mari, et excisae rupes

10 dtu·issimi silicis, et campi montibus aggere aequati, et complanata. fossuris montium iuga, incredibili quidem celet·itate, cum morae culpa capite lucretur. Ac ne sin­gula enumerem, immensas opes, totumque illud Ti. Cae­saris vicies ac scpties milies sestertium non toto vet·tente

15 anno absumpsit.

20

Exhaustus igitur atque egens ad rapinas convertit ani- 38 mum, vario et exquisitissimo calumniarum et auctiouum

et vectigalium genera. regabat iure civita-Rapine and exactions tem Romanam usut·pare cos, quol'Uru maim·es

sibi posterisque eam impetrassent, nisi si filii essent, ll<'C]UC enim intellegi clebere posteros ultra hunc gradum; prolataque Divorum Iuli et Augusti diplo­mata. ut vetera et obsoleta defiebat. Arguebat et per­peram eclitos census, quibus postea quacumque de causa

25 quicquam incrementi accessisset. Testam<'nta primipi­larium, qui ab initio Tiberi principatus neque ilium neque se heredem reliquissent, ut ingmta rescidit; item cetero­rum ut irrita et vana, quoscumque quis diceret het·ede Cae­sare mori destinasse. Quo metu iniecto cum iam et ab

30 ignotis inter familiares eta parentibus inter liberos pala.m heres nuncuparetur, det·isores vocabat, quod post nuncu­pationem vivere persoverarent, et multis venenatas mat-

LIBER IV. C. CALIGULA- 63

teas misit. Cognoscebat autem de talibue: causis, taxato prius modo summae ad quem conficiendlllm consideret, confecto demum excitabattu. Ac ne pau1lulum quiclem morae patiens, super quadraginta reos quondam ex diver­sis crimiuibus una. sententia condemna.viit, gloriatusque 5

est· expergefacta. e somno Caesonia, quantum egisset, dum

ect meddia,.et. Auctione proposita, 1·eliquias omnium spectaculorum

subiccit ac venditavit, exquirens per se pr•~tia et usque eo extendens, ut quidam immenso coacti qua.euam emere ac 10

bonis exuti venas sibi inciuerent. Nota res est, Aponio · , 'a.turnino inter subsellia dormiLante, m•:>nitum a Gaio pmeconem ne praetorium virum crebro capitis motu nutan­tem sibi praeterirct, nee liceudi finem factum, quoad trcdecim gladiatores sestertium uonagies ignoranti addi- 15

39 cerentur. In Gall ia quoque, cum da.mna.ta,. . . His auction-

rum sororum orna.menta et supellectilem ct sales

servos a.tque etiam libertos immeusis pre1;iis vendidisset, invit.a.tus )nero, quidquiu ins1,1'1lmenti veteris aulae erat ab urbe rcpetiit, comprcusis ad deportanclum 20

meritoriis quoque vehiculis et pistrinensibus iumentis, adeo ut et panis Romae saepe deficeret et litigatorum plerique, quod occurrere absentes ad vadimonium non possent, causa caderent. Cui iustnunento distrahendo nihil non fraudis ac lenocinii adhibuit, m?fio avaritiae 25

singulos increpans et quod non puderet oos locupletiores esse quam se, modo paenitentiam simula.ns quod princi­palium rerum privatis copiam facerPt. Compererat provincialem Jocupletem duceuta sestortia numerasse vocatoribus, ut per fallaciam convivio interponeretur, nee 30

tulemt moleste tam magno aestimari honorem cenae suae; huic postero die sedenti in auctione misit, qui nescio quid

64 C. SUETONI TRANQliiLLI DE VITA CAE ARU.\I

frivoli ducentis milibus traderet diceretque, ceuaturum apud Caesarem vocatu ipsius.

Vectigaiia nova atque inaudita primum per publicanos, 40

cleinde, quia lucrum exuberabat, per centuriones tribunos-5 que pmetorianos exercuit, nullo rerum aut

Imposition of h · · · "b · 1· taxes ommum genere onusso, cm non tr1 utt a !-

quid imponeret. Pro edulibus, quae tota tube venirent, certum statumque exigebatur; pro litibus ac iudiciis ubicumque conceptis quadragesima summae, de

10 qua liLigaretur, nee sine poena, si quis composuisse vel donasse negotium convinceretur; ex gerulot·um diurnis quaestibus pars octava.. . . . Eius modi vectigalibus in- 41

dictis neque propositis, cum pet· ignorantiam scripturae multa commissa fierent, tandem fiagitante populo proposuit

15 quidem legem, sed et minutissimis litteris et angustissimo loco, uti ne cui desrribere liceret. Ac ne quod non manu­biarum genus experiretur, lupanar in Palatio constituit, distiuctisque et instructis pro loci dignitate compluribus cellis, in quibus matronae ingenuique starent, misit cir-

20 cum fora et basilicas nomenculatores ad invitandos ad libidinem iuvenes senesque; praebita. advenientibus pecu­nia faenebris, appositique qui nomina palam subnotat·ent, quasi adiuvantium Caesaris reditus. Ac ne ex lusu quidem aleae compendium spernens, plus mendacio atque

25 etiam periurio Iucrabatur. Et quondam proximo conlu­sori demandata vice sua progressus in atrium domus, cum praetereuntis duos equites Romanos locupletis sine mora corripi confiscarique iussisset, exsultans rediit gloriansque, numquam se prosperiore alea usum.

30 Filia vero nata, paupertatem nee iam impemtoria modo 42

sed et patria conquet·eus onera, conhLtiones iu alimonimn ac dotem pnellae recepit. Edixit et strenas ineunte anno

LIBEU. IV. C. CALIGULA. 65

se recepturum stetitque in vestibulo aedium Kl. I~nuariis ad captandas stipes, quas pleuis ante eum mambus ac

sinu omuis geueris tmba fundebat. Novia- Forced gifts

sime coutrectandae pecuniae cupidine incen-sus, saepe super immensos aureorum acervos patentissimo 5

diffusos loco et nudis pedibus spatiatus et toto corpore

aliquamdiu volutatus est. . 43 Militiam resque bellicas semel attigit, neque ex destl­

nat.o sed cum ad visendum nemus flum enque Clitumni < ' • • 10

"levaniam processtsset, admomtus de sup-.1' His military plendo numero Batavorum, qnos circa se campaign

habebat expeditionis Germanicae impetum cepit i ~eque distulit, sed legionibus et at~xiliis undique excitis, dilectibus ubique acerbissime actts, contr~cto .et omnis generis commeatu quanto numquam an tea, Iter. 111- 15

gressus est confecitque modo tam festinanter et rap1d~, ut praetorianae cohortes contra mor~m signa iument1s imponere et ita subsequi cogerentur, mtet·dum adeo s~g­niter et delicate ut octaphoro veheretur, n.tqne a propm-

' . t quarum urbium plebe verri sibi vias et coospergt prop er 20

pulverem exigeret.

44 Postquam castra attigit, ut se acrem ac sev~rum. duce~ osteuderet, Iegatos, qui auxilia serius ex dtversts locts adduxeraut, cum ignomiuia dimisit; at in exercitn rece~­seudo, plerisque centurionum maturis iam, ct. nonn~hs ~ ante paucissimos quam consummaturi ess•a.nt che.s, .pnmos pilos ademit, causatus senium cuiusque et tm~eCilh~~e~; ceterorum increpita. cupiditate, commoda ementa.e mtlittae ad sescentorum • milium summam recidiL. Nihil aute~ amplius quam Adminio Cynobellini Britanuorum reg1s 30

filio, qui pulsus a patre cum exigua manu tr~nsf~gerat, in deditionem recepto, quasi universa tradita msula,

66 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAESAHU;\I

magnifl<:as Romam litteras misit, monitis speculatoribus, ut vehiculo :u1 forum usque et curiam perlendert>nt, nee nisi in aede Martis ac frequente senatu consulil.ms tra­derent.

5 l\Iox, deficiente belli materia, paucos de custodia Ger- 45

manos traici occulique trans Rhenum iussit, ac sibi post prandium quam tumultuosissime adesse hostem nuntiari. Quo facto, proripuit se cum amicis et pa1·le equ itum praetorianorum in proximam silvam, truncatisque arbo1·i-

lO bus et in modum tropaeorum adornatis, ad lumina rever­sus, eorum quidem qui secuti non assent timiditatem et ignaviam corripuit, comites autem et partici pes victoriae novo genere ac nomine coronarum donavit, quas dis­tinctas solis ac lunae siderumque specie exploratorias

15 appella.vit. Rursus obsides quosdam abductos e litlerario ludo clamque praemissos, deserto repente convivio, cum equitatu insecutus veluti profugos ac reprehensos in catenis reduxit; in hoc quoque mimo praeter modum internperans. Repetita cena, renuntiantis coactum agmen

20 sicut erant loricatos ad discumbentlum adhortatus est. Monuit etiam notissimo Vergili versu, cltttal"ent secun­disque se 1·ebus serva1·ent.

. A.tque i1~tet· haec absentem senatum populumque gm­VISSllllO obnugavit edicto, quod Caesare proelicmte et tcmlis

20 clisc1·iminibns obiecto, tempesliva convivict, circum et theal'l·cb et amoenos seces.~us celebra,.ent. Postt·emo quasi perpetra- 46

turus bellum, directa acie in litore Oceani ac ballistis machinisque dispositis, nemine gnaro aut opinaute quid­nam coepturus esset, repente ut conchas legerent galeas-

30 que et sinus replerent imperavit, spolia Ocecmi vocans Oapitolio Palatioque debita, at in indicium victoriae altis­simam tmrem excitavit, ex qua ut Pharo noctibus ad

LIBER IV. C. CALIGULA. 67

regendos navium cursus ignes emicarent; pronuntiatoque militi dona.tivo centeuis vit·itim denariis, quasi omne ex­emplum Iiberalitatis supergressus .Abite, iuquit,laeti, abile

locupletes I 47 C:onvet·sus hinc a.d cura.m triumphi, praeter captivos 5

ac transfugas barbaros Gallia.rum quoque procerissimum quemque et (ut ipse dicebat) MuiOpuJ.p.f3tvrov, .

. Hts triumph ac nonnullos ex principibus legit ac seposmt ad pompam, coegitque non tautum rutilare et summittere comam, sed et sermonem Germanicum ~tddiscere et no- 10

mina barbarica ferro. Praecepit etiam triremis, quibus introierat Oceanum, magna ex parte itinere terrestri Romam devehi. Scripsit et procuratoribus, triumphum appararent quam minima summa, sed qu:l.ntus numquam alius fuisset, quando in omnium hominum bona ius 15

haberent. 48 Priusquam provincia. decederet, consilium iniit nefan­

dae atrocita.tis, legiones, quae post excessum Augusti seditionem olim moverant, contrucidandi, quod et patrem suum Germanicum dueem Plan to mas- 20

sacre legions et se infantem tunc obsedissent, vixque a and senate

tam praecipiti cogitatioue revocatus, inhiberi nullo modo potuit quin decimare vella perseveraret. Vocatas itaque ad contionem inermes, atque etiam gladiis depositis, equitatu armato circumdedit. Sed cum videret 25

suspecta re plerosque dilabi ad resum•anda si qua vis fieret arm a, profugit contionem confestimque urbem petit, deflexa omni acerbitate in senatum, cui ad avertendos tantorum dedecontm rumores pal am miuabatur; querens inter cetera fraudatum se iusto triumpho, cum ipse paulo 30

ante, ne quid de honoribus suis ageretur, etiam sub 49 mortis poena. denuntia.sset. Aditus ergo in itinere a

68 C. SUETONI THANQUILLI DE VITA CAESARUM:

legatis amplissimi ordinis ut maturaret orantibus, quam maxima voce Veniam inquit, veniam, et hie mecum I capu­lum gladii crebro verberans, quo cinctus erat. Edixit et 1·everti se, secl iis tantwn qui optarent, equestri ordini et

5 populo j nwn se neque civent neque p1·inc1jJem senatui arnpli1ts .fore. Vetuit etiam quemquam senatorum sibi occurrere, atque omisso vel dilato triumpho ovans urbem natali suo iugressus est; intraque quartum mensem periit, ingentia facinora ausus et aliquauto maim·a moliens. , t-

JO quidem prOJJOSuet·at Antium, deinde Alexanclream com­migrare, interempto prius utt·iusqne ordinis electissimo quoque. Quod ne cui dubium vtdeatur, in secretis eius reperti snnt duo libelli diverso titulo; alteri gladius, alteri pugio index erat; ambo nomina et notas contincbant

15 morti destinatorum. Inventa et area ingens variorum venenorum plena, quibus mox a Claudio demersis infecta maria tradnntur, non sine piscium exitio, quos enectos aestus in proxima litora eiecit.

20

Statura fuit eminenti, colore expallido, corpore enormi, 50

Physical appearance

gracilitate maxima cervicis et crurum, oculis et temporibus concavis, fronte lata et torva, capillo raro ac circa verticem nullo, hirsutus

cetera. Quare transeunte eo prospicere ex superiore parte, aut om nino quacumque de causa capram nominare, crimino-

25 sum et exitiale habebatur. Vultum vero natura horridum ac taetrum etiam ex industria efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem ac formidinem.

Valetudo ei neque corporis neque animi constitit. Puer

Mental 30 weakness

comitiali morbo vexatus, in adulescentia ita patiens laborum erat, ut tamen nonnumquam snbita defectione ingredi, stare, colligere se-

met ac sufferre vix posset. Mentis valetudinem et ipse

LlBE R IV. C. CALIG ULA. 69

senserat ac subinde de secessu deque purgando cerebro cogita.vit. Creditur potionatus a Caesonia uxore amatorio quidcm medicamento, sed quod in furorem verterit. Inci­tabat.ur insomnia maxime; neque enim plus quam tribus noct.urnis horis quiescebat, acne iis qnidC'm placida quiete, 5

sed pavida miris rerum imaginibns, ut qui inter ceteras pelagi quondam speciem conloquentem secum videre visus sit. Ideoqne magna parte n,octis vigiliae cubandi­quc taedio nunc toro residens, nunc per longissimas por­ticus vagus invoca.re identidem atque exspectare lucem 10

consuerat. 51 ... on immerito mentis valetudini attribuerim diversis-

sima in eodem vitia, summam confid~ntiam Timidity

et t"Ontra nimium metum. Nam qm deos tanto opere contemneret, acl minima tonitrua et fulgura 15

conivere, caput obvolvere, ad vero maiora. proripere se e strato sub lectumque condere solebat.. P eregrinatione quidem , iciliensi in·isis multum loco nun mi raculis, l'C­pente a Messana noct.u profugit Aetnaei verticis fumo ac murmure pavefactus. Adversus barbaros quoque mina,. 20

cissimus, cum trans Rhenum inter angustias densumque agmen iter essedo faceret, dicente quodam non mediocrem fore con. temationem sicunde hostis appareat, equum ilico conscendit ac propere revers us ad pontes, ut eos calonibus et impedimentis stipatos repperit, impatiens morae per 2.i

manus ac super capita hominum translatus est. l'!IoK etiam audita. rebellione Germaniae, fugam et subsidia fugae classes apparabat, uno solacio a.dquiescens, trans­marinas certe sibi superfuturas proviincins, si victores Alpium iuga, ut Cimbri, vel etiam urbem, ut Senones :lO

quondam, occuparent; unde Cl'edo percnssoribns eius postea consilium natum, apud tumultua.ntes milites emen-

70 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAE ARUM

tiendi, ipsum sibi manus intulisse nuntio malae pugnae perterritum.

Vestitu calciatuque et cetero habitu neque patrio neque 52

His apparel civili, acne vi.rili quidem ac denique humauo 5 semper usus est. Saepe depictas gemmatas-

que iudutus paenulas, manuleatus et armillatus in publi­cum process it; aliquando sericatus ct cycladatus; ac modo in crepidis vel cothurnis, modo in speculatoria caliga, non­numquam sorco muliebri; plerumque vet·o aurea barba,

10 f~l~en tenens aut fuscinam aut caduceum [dcorum in­stgma] atque etiam Veneris cultu conspectus est. Tri­um?halem quidem omatum etiam ante expeditionem asstdue gestavit, interdum et .l\Iagni Alexandri thoracem repetitum e conditorio eius.

15 . Ex di~ciplinis libet·alibus minimum eruditioni, eloquen- 53

tlae plumnum ~ttendit, quantum vis facundus et p1·omptus,

Devotion to oratory

utlque si perorandum in aliquem esset. Irato et verba et sententiae suppetebant, prouun­tiatio quoque et vox, ut neque eodem loci

20 prae ardore consisteret et exaudiretur a procul stantibus. Peroratums, stdctunun se lucubralionis .~uae telum mina­ba,iur; Ienius comptiusque scribendi genus auco con­temnens, ut Senecam tum maxime placentcm cmnmissiones ?neras componere, at harenmn esse si~te calce diceret.

25 Solebat etiam prosperis oratorum actionibus rescribere et magnorum in senatu reorum accusationcs defensio­nesque meditari ac, prout stilus cesse1·at, vel onerare sen~entia sua quemque vel sublevare, eq uestri quoque ordme ad audiendum invitato per edict.1..

30 ed et aliorum generum artes studiosissime et diver- 54

sissimas exercuit. Thraex et auriga, idem cantor atque saltator, battuebat pugnatoriis armis, aurigabat exstructo

LillEI~ IV. C. CALIGULA. 71

plurifariam circo; canendi ac saltandi voluptate ita effere­batur, ut ne publicis quidem spectaculis temperaret quo minus et tragoedo pronuntianti concineret, et gestum histrionis quasi laudans vel <·or- Ou.ither pur-

a ts rigcns palam effingeret. ~ec alia de causa 5

videtur eo die, quo periit, pervigilium indixisse quam ut initium in scaenam prodeundi licenti.a temporis aus­picaretur. Saltabat autem nonnumquam etiam noctu; et quondam tres consulares secunda vigilia in Palatium accitos mul taque et exbrema metueutis super pulpitum JO

conlocavit, dein repente magno tibiarum et scabellorum crcpitu cum palla tunicaque talari prosiluit ac desaltato cantico abiit. Atque hie tam docilis ad cetera natare

nesciit. 55 Quorum vero studio teneretur, omnibus ad insaniam 15

favit. l\1 nesterem pantomimum etiam inter spcct.acula osculabatur, ac si qui saltante eo vel leviter obstrcperet, dctL·ahi iussum manu sua flagcl- 11ndic~tit·ons of

Iabat. Equiti Romano tumultuanti per ccn-nsaru y

turionem denuntiavit, abiret sine mora Ostiam pcrfcrrelr 20

que atl Ptolemaeum regem in l\[amitaniam codicillos suos; quorum exemplum erat: Ei quem iliiOC misi, uequl' boni quicqnwn neque mali fecel·is! Thraeces quosdam German is corporis custodibus praeposuit.. .l\[ urmillonum armaturas reciclit. Columbo victori, levi ter taman saucio, 2.J

venennm in plagam addiclit, quod ex eo Columbinum appellavit (sic corte inter alia venena scriptum ab eo repertum est); prasinae factioni ita ad1lictus et cleditus, ut cenaret in st.<tbulo assidue et ma11eret. Agitatori Eutycbo comissatione quadam in apophoretis vicies ses- 30

tertium ronlulit. Incitato equo, cuius causa pridie cir­censes, ne inquietaretur, viciniae silentium per milites

72 C. SUETONI TRANQUILLI DE VITA CAESARUi\1

indicere solebat, praeter equile marmoreum et praesepe eburueum praeterque purpurea. tegumenta ac monilia. e gemmis, domum etiam et familiam et supellectilem dedit, quo lautius nomine eius invitati acciperentur; consulatmn

5 quoque traditur destinasse. Ita bacchantem atque grassantem non defuit plerisque 56

animus adoriri. Sed tma alteraque conspiratione detecta,

Conspiracies against his

10 life

aliis per inopi:u.n occasionis cunctantibus, duo consilium commtuticaverunt perfece­runtque, non sine conscientia potentissimo­rum libertorum praefectorumque praetorii;

quod ipsi quoque etsi falso in quadam coniuratione quasi participes nominati, suspectos tamen se et invisos sentie­bant. Xam et sta.tim seductis magnam fecit invidiam,

15 destricto gladio aflh-mans spo11te se 11e1·iturum, si et i/li.~ mol'le digmts videtetur, nee cessavit ex eo criminari alte­rum alteri atque inter se omnis committere.

Cum placuisset Palatinis ludis spectaculo egressum meridie adgredi, primas sibi partes Cassius Chaerea tri-

20 bunus coho1·tis praetoriae depoposcit, quem Gaius senio­rem iam ut mollem et effeminatum denotare omni probro consuerat et modo signum petenti Priaptun aut Venerem dare, modo. ex aliqua causa agenti gratias osculandam manum offene format:un commotamque in obscenum

25 modum.

Futurae caedis multa prodigia exstiterunt. Olympiae 57

simulacrum Iovis, quod dissolvi transferrique Romam

Prodigies fore­boding death

30

placuerat, tantum cachinnum repente edidit, ut ma<•hinis labefactis opifices c.liffugerint; supervenitque ilico quidam Cassius nomine,

inssum se somnio affirmans immolare taurum Tovi. Capi­tolium Capuae I d. Mar. de caelo tactwn est, item Romae

LIBER IV. C. CALIGID~A. 73

cella Palatini atriensis. Nee defuerunt qui coniectarent, altero ostento periculum a custoc.libus domino portendi, altero caedem rursus insignem, qualis eodcm die facta quondam fuisset. Consulenti quoque de genitura sua

ulla mathematicus certissimam necem appropinquare 5

affirmavit. :Monuerunt et F01·tunae Antiatinae, ut a Cassio caveret; qua causa ille Cassium Longinum Asiae tum proconsulem occic.lendum delegaverat, immemor Chaeream Cassium nominari. Pridie <Juam periret som­niavit, consistere se in caelo iuxta soliunt Iovis, impul- 10

sumque ab eo dextri pedis pollice et in ten·as _praecipi­tatum. Prodigiorum loco habita sunt etiam, quae forte illo ipso die paulo prius acciderant. Sacrificans respersus est phoenicopteri sanguine ; et pan1tomimus Mnester tragoediam saltavit, quam olim Neoptolemus tragoedus 15

ludis, quibus rex Macedonum Phili ppus occisus est, egerat; et cum in Laureolo mimo, in quo actor proripiens se ruina s~nguinem vomit, plures secundarum certatim experimentum artis darent, cruore scaena abundavit. Parabatur et in noctem spectaculum, quo argumenta 20

inferorum per Aegyptios et Aethiopas explicarentur. 58 VIII! Kal. Febr. hora fere septima, cunctatus an ad

prandium sru·geret marcente adhuc stomacho pridiani cibi onere, tandem suadentibus amicis egressus est. Cum in crypta, per quam transeundum erat, pueri 25

.1 A . ad d d . His assassins-nob! es ex s1a e en as lll scaena operas tion

evocati praepararentUl', ut eos inspiceret hortareturque restitit, ac ni si princeps gregis algere se diceret, redire ac repraesentare spectaculnm voluit. Du­plex dehinc fama est: alii tradunt adloquenti pueros a 30

tergo Chaeream cervicem gladio caesim graviter percus­sisse, praemissa voce: Hoc age I dehinc Cornelium Sabi-

74 C. 'UETO~I TRAl\QUlLLI DE VITA C'AE8ARUl\1

num, alterum e coniuraLis, tribunum ex adverso traiecisse pectus; alii 'abinum, summota per conscios centuriones turba, signum more militiae petisse, et (Ta.io lovem dante Chaerca.m exclamasse: Accipe ratum I rcspicientique maxillam ictu discidisse. Iacentem contractisque mem- 5

bris clamitanlem se vi-rere ceLeri vulneribns triginta con­fecerunt; nam signum erat omnium: Repete I Quidam etiam per obscena ferrum adegerunt. Acl primum tu­multum lceticarii cum asseribus in auxilium accucur­rerunt, mox Germani corporis custodes, ac nonnullos 10

ex pcrcussoribus, quosdam etiam scnatores innoxios

interemcrunt. 59 Vixit annis viginti novem, imperavit triennio et decem

mensibus diebu que octo. Cadaver eius clam in hortos Lamianos asporta.tum, et tumultuario rogo 15

· b t l · · b Burial semtam us um ev1 ca.esptte o rutum est, postea per sorores ab exilio reversas erutum et crematmn sepultumque. , atis constat, priusquam id fieret horlorum custodes umbris inquietatos ; in ca quoque d~mo, in qua occubuerit, nullam noctem sine aliquo ten·ore transactam, 20

douec ipsa domus incendio consumpta sit. Perit una et uxor Caesonia gladio a centurione confossa, et filia. parieti

in lisa. 60 Condicionem temporum illorum etiam per haec aesti-

mare quivis possit. Nam neqne caede vulgata statim 25

Cl·editum est, fuitque suspicio, ab ipso Gaio famam caedis simulatum et emissam, ut eo pacto homi-num erga se mentes deprehenderet; neque Desire of sen-

. ate to restore comurati cuiquam imperium destinaverunt·, republic

et senatus in asserenda libertate adeo con- 30

sensit, ut consules primo non in curiam, quia. Iulia vocn.batur, sed in Capitolium convocarint, quiclam vero

LillER IV. C. CALIGULA. 75

sent('ntiae loco a.bolendam Caesarum memoriam ac di­ruenda temvla censuerint. Observatum autem nota,. tumque est in primis, Caesares omnes, quibus Gai praenomen fum·it, ferro perisse, iam inde ab eo, qui Cinnanis temporibus sit occisus. 5