JDISSERTA TIO CHE MICO - PHTSICA,

DE

THE O R I /\ CA L O R I SCORPORUM SPECIFiCI,

OU A M

VESIA AMPLISS. FACULT, PHILOS=

PUBI.ICO EXAM.INI SU-BJICIUNT

GADGLIN,FHiL. MAG. ET AMAN. BIBL. KEG, ACAD, AB.

ET

NICOLAUS MACONIUS,ROSSIA-WIBURGENSIS.

IN AUDIT. MAJORI D. XXIII OCTOB. MDCCLXXXI*^H. A. M. S.

ABOM.APUD VIDUAM REC. ACAD, TYTOGR. J. C. PRENCKEI.I,

THESES CHEMICJE.

I. rP.ini demum pleno ciitn fucceflu in attra-elionib_is cle&ivis cor-■*■ po.iim <...biliendis ctefu.Ja.ur , cuin inventa fuerit methodusgeneralis easdem Ma.hematice, h. c. in ratione mimeri ad numeruindefiniendi.

11. Veri gradus affinitatis Chemicae fimplicis, nee via humida, neevia ficea, direcle inftitutis experin.entis, femper inveniuntur, cuui iautroque cafu, duplici aftinitate, Natura fxpius operetur.

111. Cum improbabile haud fit, terram calcis majore affinitatejungi ac.ido falis .comimmis qtiam faiem alcalinum mi-neralem; e reetfe videtur, vt, iis in regionibus, übi aliter falem hunc alcalinumnon otfert natura,' ex mixtura falis coinmunis cuiti calce ufta idemquxratur. .... _

IV. Qttia folo accefTu aeris iiberi fenfim d.ebilitatur, nnmo fereevanefcit uhio inter acidtim & terram martialem vitrioii -viridis; fa-cili negotio atque fine magnis jfmntibus cx eodem fcparari pofie vide-Jur acidum vitriolicum.

V. Licet p?rtes heterogeriex aquis inhxrentes, evaporatione & re-fidui examme, tutiflime jam inveftigentur; fperandum tarnen eft artetnfpagyricam ad id faftigii olim evedhim iri, vt folis reagentibus ana-Jyfis perficiatur.

VI. <■ Si radicali calcium .om.nium m.etallicariim decompofitione, a-cida earutn dciiudari ftatuatur indoles; pari fere cle caufa eonceden-dum effcc terras oiuaes <k fales quoque, alcalinos iv acida piiuricivsrefolvi, '

©E

THEORIA CALORISCORPORUM SPECIFICI.

Nec.enim ovmiti, nee tanta vifimus, tjuauiafuni: fedaeies noflra qperit fibi inveftigando viam: cf fundamentaveri jacit, vt inquiftio tranjeat ex apcrtis in obfeura.

Seneca,

§. I

"i at.idum corpus frigidiori applicatum., huic de/ fuo calore corr.ir.unicat, donec seque calida u-

traque fiaut; & -quo raa:.ore caloris gradu praevalue-rit eorum unura, eo maj-qrem "ej-u-sdem copiam con-trahit alterum. Calor enirn fi-a fponte gequaliter dif-funditur per univerfara corp-oris -dati mafiam, ideo-que fi nova caloris coma aiiunde inferatur corpori,haec itcrum a-quaiiter fe -expan-dit per totum corpo-ris volumen.

- Hineinire licet -rationern aeftimandi quantitatenicalorts. Eft nimirum -heec in quolibet corpore, vt e-jx?s mafia atque gradus temperaturae conjunftim. Itaduce portiones aquse sequales, inter fe commixtae,gradum thermometro ofirendunt femifummae graduumante mixturam, sequaiem: ii vero insequales fuerintquantitates commixtarum, Ita per utrasque conjun-clas dividitur calor, vt, fi aquse quantitates vocentur,

A At

THEORIA CALORIS SPECIFICI.2

J, B, caloris gradus a, /3, gradus communis fiatJa 4- n&"4*-B> (aK

Idem evenit, k, loco aquae, experimento infer-vierit aiia quascunque materia liquida; ex. Gr. k duae

por-(a_) Haec quidem jaitv piana funt atque extra dubitationis alearn

pofita, fed recentiifimorum id debetur induftrisc. Ne enim quid di-cam de antiquis, quortim manicas Proteus il!e, ignem puta calorem-vc, totus evatit, reccnti-qris etiaut xvi afliduos NatwKc Scrutatorcs Ju-bricus-idem fruftravit. Dubium faeile netnini cfe potuit, quin ex ca-lidiore aqua, frigidiori adfufa, temperatura quxJaui nafcatur media>quaSis vero. communicatio caloris lit, & quanta per partes diftributio>experirnentis indagandum fuit.

Primus quidcni, ita refercnte Cel. Kp.AFFT, (ccmmenf, Petrop.T. XIV) J. B. MoßtNtjS, irv AJlrologia Gai/ica, detcruiiuaturus tem-pericn» duorum mixtortim, buic innititur fund-jmcnto, qtiod coillfflltnts

JitPkilofophorum fer.tentia, nuxtum admittere duntaxat cffo gradus con-trariarum facuitaium. (videtur eogitafle divifioncm graduum thermo-metri. Prima enim thermometra aerea fcalas continebant' in oclo par-tes divifas). Obfcuris Aftrologi verbis inilftens, taltm, ex ejusdemplacitis, caicuhmi dedu.xit Krafftius: S-int duo iiquida a, b, eorumcaloris. gradus m, n; erunt, ex fententia Morini, frigoris.g.adus g—tu, %— n. Sit x quantitas frigoris, quod in caiidtore corpore b pro-«lucitur; & y quantitas caloris in frieidiore a pt-odi!'c?ti, ■ Tutn fcquen-te_ aflumuntur propofitiones x : y zz,'$--m. a:nb; & x -t— ij ~ % — m —$—11=; n— m; ex quibus -habetür x ~ —~~ ?..' a___77Zf!7li , adeoque ca-

* »/)+-jj_l-,!W

k>r in mixt-o produ_-U- m+-y=: n— x r: iL_^'-——^'» Ho.c iittib +~ B — <■ . a

exemplis a Morino ailatis proxime etiai expcrieiuia quadiat; in. aliisvero intcrdum longiffime.a veritate aberra.t.

Rationi tnagis convenienter fufpicatus eft Carol. REiVALniNtCNattiral. Phi.ofM Tom. 3. P. poft. Diif. 16. Sedi. 12) calorcm a-quali-ter per omnem tnaffam duarum aquarum coraniixtarutii diifundi, inde-que propofuit couftru&ionctn fcaTac thensiometriex talern, vt uuitate

THEORIA CALORIS SPECIFICI. 3

portiones homogeneae olei vel fpiritus vini vel hy-drargyri &c. coinmixtae fuerint. Quinetiam idem elleventus experimenti, k folida ejusdem indolis fibi in-vicem naifceantur, modo in puiverem fatis fubtilemdivifa fint, vt repentina fieri queat commixtio atquecaloris communicatio.

A 2 Si

notctur -pnnflum, ad quod adfcendit iiquor thermometri in mixtura u-nius partis aqurc fer.vidse atque undccim partiiim.frigidx; bitxario.adquod adfcendit in mixtura duarum fervidae partium & decern frigidx,*&.fic porro ad duodecimmn usque gra<lum,'qucm oftendat- ther.mome-trum in aqua fervida fola. Utcimque vero plana atque rationi con-fona h-jec jam habeantur, non tarnen veritus fuit Cl. Wolfius (Elem.aerom. $. 2T3) iftam conftrue. ionern ma-nifefto falfam judicare; quaiifcii. fcaia Renaldinii non ofteiuiat gradus caioris fimplum, duplum,-triplum &c. fed quiles funt numerorum tt. toi,? <^t- .Hae ver»in cenfura agenda Homcrum noftrmn dorrnitafie patet.

111. BOFRT.AA%rE, ex experimentis FahrenheiTii , fingtilarequid imaginatiis cft; videi. caioris gradum duarum m.ixtarum aquarumcommunem perire, & differentiam folam per uiaflam mi.tam ditfundi,vt mirutn omtiino fit, tantum Virum adeo a veritate aberraffe, durain ea dctegenda haud ieviter occuparetur.

Hscc vero cum alii atque alii rnoiirentur, eo fenfim perducla eftrcs, vt plerique omnes animadverterent, dilatationern liquidi in ther-momctro regularem <Sc caloris augmentis proportionaiem etfe. Cel.Fahrenheitius de hydragyri expanfione regulari non dubitafle vi-detur, & Cel. Tayi.Oß, cum thermometro olei lini, cujus fcala sequa-les magnitudine gradus oitendebat, experimenta inftituens iis haud dis-fimilia, quie propofuerat Renaldinius, obfervavit afcenfus olei ex-adle proportionales aquae fervidae in data quantitate mixtarum; quxeadem fervidx quantitas, ad augmentutn caioris dimetieisdum, aptaipfi videbatur.

Etiamfi haec ita etfe communiter jam crederentur, omnibus tarnenquafi diffidens, rem de novo examinandam fufcepit Ccl KRAFFTIUS(Comm. Petr. T..XIV). Pofitis itaque maffis duorum liquidorum ho-mogeneorHin a, b, eorumque gradibus* caloris m_ n, & -gra-du caloris

4 THEO^R IA C ALO R IS 'SPE C jFIC. 1.

. " Si vero iriter corpora diveffse indolis commiini-cetur cal6r, gradus' communis calculo memorato nondetegituri" "Quantitasenim caloris, quse in ejusdemgeneris'cwporibus rationern fequitur ex quantkatejrnateria* '-%c- gr*du: tliermometri compofitam, in cor-poribus diverfis ad aliaro■ fimul.-d-li-ga-tur iegemT quaeia peculiari fmgulorum indole dependet» Sie differunfcinter fe caloris quantitates, quas continent corpora

hete-._- " . oht -t— p «srnxforum eommuni x; adiumit a.quat_onet__ x ~ , m qua

ya+-dbignottc «* j 0} 7j o fint determ.-n.ir.drr. D.iae vero, puia ■#. p, m ca-iibus fingularibus, fcii. poiito ni ___z n, atque itcrum a :_: oc? extermi>"Jiantur; qt,o fadto, sequ.tio aa h-anc formam redncitur : x >zz "■., t _. >.""■

y a +~ 0$Optimequidem h-rec omnla cogitata erant; reftabat vero relatio y loexperiraentis inveftiganda. Bma inftituta commeniorat KRAFFTius,

tio irani+-sbtiquibus ad formi.lam applioatis obtinuit y — ~g—-,undc.x— ffTT^YJfHanc formulam, ctiru ad ferieai experimentonim, cnm mix-iira calhfe& frigidx aqux fatSorum, applicavitTet; invfnit gradus ealculo coii.ptr-tatos ab obfervatis noa niulfum abhidere. DMF_rw.it trir.i.n ;_ veris,quos accurati-fima experimenta -iftnnt. Sive ffnim omiffa computati-oeftedhis ipfius vafis, in quo niifcebantur aquse, five negiee_a mora-tem-poris, five aiia quxcnnqtte adniifl*a fnerit incuvia, erronea certe eitr3tio II t 8, quam experimentis inveniffe fibi vifns cft Kf.AFFTIUS.

Tandem Cel. RichMAN (No.v. Comnr. Petr. T. I.), colophonemrei. addidit. Is rrihi! dubitairs de scquabili dlfpcrfione caloris per nia,-

fam mrxforum homogeweorum, atfertiit datos ealoris gra-dns, per quan-titates aquae diverfas, divifos, gradum producere in ratione maffarut-naqua; inverfa. Si itaque in matfa liquidi tt, ealoris gradus- m contine-antur', exhibebit idem ealor,. per mafiam a +- b diftributus, gradus

-, &. ciun fimil-ter i» maffa b contentus cal.or », per eandem®+-0< , ■ . :

XIIEOEIA CALORIS SPECIFICI. 5laeterogenea ejusdem ponderis ejusdemque tempera-turee caloris. Harum quantitatum rationern CalorisSpecijici nomine deiignaverunt (b).

A 3 Pro-bn

a+-b Jiftributiis, ftt — o~fh. patet, eommixtis inter fe maliis a & b,am-h-bncaloris gradum in mafla mixta effe : a _~__lf" Simplicem banc forinu-

!am ad 'experinienta cxquifite inftitiith applieataai, prx omnibus aiirsformufis' rei vcritatem attiugerc obiervavh.

Idem hoc abunde comprbbavit Clariff. Be Luc, adeo ift ultracxperinientonira fidein iti re Phyfica, ad evidcntiam geomctricam hciccontendcre tein.erariutn foref.

(B) Occalionem cogifandi dc calore corportim fpecifico, fnppedi-tariutt perplexa phxnomcna, qiiibus torquebantur, qui calorem in in-cudern revocare atque fecret'ds ejus agendi modos exatninare aufi funt.Arrifit "Boerwaavio fententia, caTorein per omnia, cujuscusique ge-ncris corpora, fub eacfefli temperic dijlribui vt per Jpolia, r.on juxtadekJUates, neque in corpdtibus quidqutttii obfcrvairi, quod, alk> quocun-que fpeciali refpechi, igi:cm tr^hsrst. !det& finmi experimento dete-xit, tres partes hydragyii comn.ixtas dnabus partibus aquae, diverli c^.leiis, asque calidain reddere niaifam compofitam , ac fi duae porticnesaqiix, ejiisdem ciirn hydrargyro caioris, Itico hydrargyri adhifckse fuis-fent. Cum<Jue cccuparetur Boerhaavius in rcfutanda opinicne il-loruiu, qui putaruflt quantitatem caloris in corporibus feqni rationcmdenfitatis; veritus haud eft, ad hoc cie bydrargyro experhr.entum infubfid.ium &\x fcntenlise provocare; fqtifidtftn ratio 3: 2 propius ad -x-qualitatem accedat quam 20 ; !, in qua ferc crant quantitates materishydrargyri & aqila^. Tales in iitimferli llifus flon piacuere illis, qui vi-rcs Natune accuratius rimari atque mathematieis computationibus me-tiri didicerunt: atque fic facium eft, vt defertis pofitionibus univerfa-libus, quse cx prajudieatis opinionibus fopiffime fuborhmtur, nequcpro defendcnda ratioae extcnfionum , neque quantitatum materitc fti-tlarint, qui hac naturs rayfteria indagarunt; verum potius, quanti iniingulis corporimi generibus deprehendercntur calorura effecius, ex fe-dulis experhneotis colligere cccperint.

Clariff. Lambert, de doctrina caloris prxclare meritus, primus,quantum novi, rem accuratiori fubjecit exaiuini. Is non folum expe-rimenta Boek.maavii cuin aqua & hydrargyro facta, qiisc vcritati

6 THEORIA CALORIS SPECIFICI.

Prono binc fluit alveo, calorem fpecificum quorum-cunque corporum, in diverlis quibuscunque datis tem-peraturis, e(Fe conftantem. Sit namque duorum corpo-rum pondere sequalium J&l B communis temperaturax, eorundemque f~mul quantitates caloris P & Q: iit i-terum,in aliaeorundem temperatura communititates caloris p&cq; patet in corpore^, fub duabus iftistemperatnri.c, valere proportionern P ;p=i x:ij. Simi-Jiter in corpore B, obtinet proportio Q: q53 x: y. A-

deo-proxime congruere invenie'bat, repetiit; fed aliorum quoque corporumdiverforum vires calorem retinendi & comuiutiicandi examinavit. Com-■paravit inter fe etTe__us caloris in aqua & fpiritu vini, itemque in fpi--ritu 'vini ac bydragyro; reperjebatque relationera caloris, ci.iilib.et cor-pori proprii, conftantem efle. Cum autern pauca admodum effent, gusexamini fubjecit corpora, vt nil fer.e generaiiter exinde concludi pos-fet; recetitiffime rem de novo adgreffi funt aiii, qui campum hucusquepar.um cognitum futurorum quoque induftrix ap.erueru.ir,

Et quidem Illuftris noftras Naturae Scrutator WILCKE eximltitn fehoc in negotio prse.buit. Poftquatn, ex numerofis experimentis, intel-lexerat insequalem admodum copiam calorum contineri in aqua & ni-ve, ad datarn congelationis pundli teinperattiram; obfe.rvavit namque72 circiter gradus abforberi, & quafi evanefcere, dtun in liquidatn a-quam transmigret nix; pro ea qua.poilct fagacitate, ftifpicattis cft (i--miletn quoque caloris, fub datis quibusiibef gradibus, diiferentiam in-ter alia quxcunque corpora obvenire. Latius proinde opcr-am exten-dit, atque fpecificas calorum rationes plurimorum rnetalloriiin, alio-rumque corporum detexit.

Xx novellis literariis conftaf, circa idem hoc tempus, Clariff. D.Crawford Anglum, egregium edidiffe opus, fub titulo; Experiments_and obfervations on animaiheat, and the Inflammation of Combuflibtebodies; in quo Acuti.liraus Vir calores fpecificos indagavit; neque foli-da tantutn & liquida corpora, verum tenues qtioque aeris fpecies pc-Ticulis fubjecif; atque inexpe&atis plane gradibus theoriam novam ad-suxit. Dolendura eft, tantarn effe operis raritatem, vt ne uiium qui^dem ejus exeaiplum, quod in Sveciam transferretur, hadtenus obtineripotuerit.

THKORIA CALORIS SPECIFICI. 7dteoque in quibuscunque datis temperaturis habetürP ; Q=. p; g. Igitur coftu*n-s eft calor fpecificus intemperati ris diverfis.

Hinc aeftimari potes quantitas caloris cujusli-bet eorporis, e> ■: rantitate- naateriae, calore fpecilico& temperatura f. gradu thermometri coniunctim. Siitaque libi mutuo applicentur vel immifceantur duocorpora J, B, quorurri cafores fpecifici lint a, b, &temperaturae ante mixtionem «, 2, erit ftraiora quan-titatum calorum eomnaunicandorum Jaa .*-> Jib@. Sipolt fjaftaau mixtionem fit eorundem temperaturacommunis y, prodibit fumma quantitatum calcris~J'i -b-> Jib. y. Has proinde frmmse cmn fint fcqua-les, refultat mdc analogia a:b =. JJ. > —. <_,: J. a — y.

Similiter fi conjungenda fmt pluta corpora J, B,D, E &c quorum calores fpeeifici a, b, d, c, &c &gradus thermometri _, 0, ef, s, &c; atque ponatur, fa-cta mixtura, gradus eaforfs commnnis ~y; babebi-tur, propter sequalitatem calorum ante & polr mix-ti:■nern, Aa a Hh- Bb'B -b- Ddl HF- Ee§ "*- &c —rJa 5- 2*o -i- Dd Ee &c y. Qusre, datis calo-ribus fpeciflcis corporum reliquorum,ir.venire licet ca-lorem fpecificum corporis unius. Ita ex.gr. habetur^ ?=:

Ja. y —. a. >*)_* Dd.y — l he- Ee. y_~?*4r &c~

Circa banc rem notandum efr, nihil omnino re~ferre, quamam fit conftructio thermometri, modo ae-

qua-

8 THEORIA CALORIS SPECIFICI,

quaies inter fe exhibeat gradus. Non cnim gradusipfi, fed fola ratio difFerentiarum graduum in com-imtum. veniunt.'i- - - ■ . .

J. 11.Prtusq.ua -"T, quales calculo atque experimentis

detefti funt, calores fpecifici in tabula repraefenten-tur, Lectoribus, qui hoc ftudiorum genere deleclan-tur, haud ingratum e.rit cognitu, -quas in experimcn-tis faciendis, intricatiffima natura poftulet cautctas.

Sunt nimirum in rem adhibenda duo corpora,quaa diverfos-habeant caloris gradus datos, quaque,ialva indole, communem temperaturam fuflinere pos-fint, neque ex fola commixtione incalefcant vei re-frigefcant.

Circa gradus fingulorum exptorandos nulla fcredifftcultas obvenit; potcrit enim, ex. Gr. unum eoruniexporii aori libero, alterum liquido calefaclo inchidi,& utrobique gradus thermometri innotefcere. At ve-ro in detegendo gradu caloris, quem corpora eademcommixta contineant, res difficuhate non caret. Cumenim in punelo temporis non abfolvatur commixtio,fed interdum aut notabilis quantitas caloris, fub mix-tionis aclu diflipetur, aut novum ex acre ambienteeidern accedat incrementum. necetTaria erit correcliogradus thermometri poft compietam mixtionem Meprodentis (c).

Prce-(E) Poft Newtonum, Lameertum aliosque haud equidem la-

THEORIA tALORTS SPECiriCT. 9

Prasterea vas iliud, in quo. commixtio niateria-rum peragitur, fuum non potefl non habcrc gradumcaloris, qui tanto magis türbat calorem mixtorum,quanto major eft raaffa corporis vafis. Alii quidero,qiuuitum percepi, vt fenfibilem hinc oriundum er-rorem evitarent, tenuiflima, quam fieri potuit,at.que exiiia vafa, fimulque majores corporumexaminandorum maffas adhibuerunt. Attameacum res fit nimrs delieata, arte etiam hoc incom-modum fuperandum fuit. Itaque, inftituto fepara-tim examme, exp.orandum erat, quanta ex calo-re vafis oriretur 'mutatio ealoris maftae infundendas,quo fic error ex hee incommodo pr-orepens., faclacorrcclione, evitaretur. Calculum autern hunc inmodum fuhduxi: fit «5 gradus caioris vafis examinan-di, A pcnclus iiquidi, quo-d in ufum examinis.adhibe-

B tür,

tet ratio rigidior mathematica, taiem hunc gradutn corrigendi. Atvcro Culcuhts intricatiss in re noftra haud neceffarius fuit, duin ftrf"-ficientem exacUtudir.em, alio faclliori modo attingere licuit.

Übi enim nee nhnis calore differunt materia examinanda atqucaer ambien-;, nee diutius, quam per aliquot minuta pritna, totadvratoperatio, fine uHo erroris periculo, scquabilis fupponi poteft traniituscaloris. Commiflis* itaquc in uuuni materiis examinandis, quolibet mi-uuto primo notavi graduni caioris quem indicabat thermometrum im-merfuiu; omnem maflam ititerea circumagens. Cum deinde, per fin-g.ula tcmpo-ris niinuta, tcquaiiter defcttidere vel afccndere obfervareturhydrargyrus thermometri, ex hoc intcllexi pera&a-m fuiffe caforis intermaterias diftributionem. Cognito vero limul, pro quolibet «linuto,increincnto vel decremento caloris, facile colligi poterat, quantum ob-fervatis gradibus fubtrahi vel addi oporteret, vt verus haberetur gra-dus caioris mixtura. Übi gradus mixtorum parum aduiodum a caloreloci differebat, aliata evanuit c.orreflio.

10 THEORIA CALOEIS SFECTFrCT..

tur, ejusdemque gradus caloris a_ Sit porro y gra-dus caloris vafis & liquidi, pofl fa£tam infufionem,communis: fit denique D pondus honaogenei liquidi,quod, prseditum gradu caloris <5, intelligatur, liquidoy/immixtum, itidem eflicere gradum caloris commu-nem y. Hinc, cuna quantitates calorum, ex ponde-ribus in gradus calorum ductis, seftimandae ante &poft mixtionem sequentur; habetür D t±i —1-^-777.,/ j

tinde colligitur cam effe potentiam vafis ad alteran-dum calorem materiei cujuseunque immlflae, qnse e-rit adhibiti liquidi ponderis J. —~~J> & hoc habeatgradum caloris vafis, atque datae ifti materiae,,. abs-que ufu vafis, conjungi fiagatur (d)..

Tandem in mentem revocandum eff, caloremfpeoifieum non fiflere quantitatem determinatam, fe<_ y

quenaadmodum fupra definiebatur, abfoivl ratione-quantitatum. Proinde dum calor fpecificus fit nume-ris exprimenckis, dabitür,. neceiTe eft, cujusdam cor-

poris(d) Ctnn n-on femper evenirefr vt vas a nrateriis immiflis. sequali.

t.r impleretur; pnrtes vero laterum, qiis non attingebant materias i.ir-jefi-as, minoreiw quoque -viin in caJarem horurn imiiinl -... edercnt,.«Train quse ipfis eraut contigirae:' ideo feoriiin exauimivi vafis effe-dhis.-s.n pluribus cafibus; ex. g,r. cirm ad tertiarn, ditni-.ii.-am,. & tres quartas,fuac capacit.itis, partes impletum effet. Vafa, quibus vt plu:rimiim u-fus fum, e iauiiiiis ferreis ftaraia obdu-fti.i, temiioribus oottttStv (__»erunt, vt cunm miniuia opus effet currectione. Quamob.rem eti mpedibu-s graciiibn-s fuper rnenfam elevata erarit, ire per funduui nln<i»um trairffi-et calo-ris. Qnibusdam-tanien--in cafibns, übi folurk "'__■.■<,_.qu.c metallum facile eorripit, examiuaretur, vitrea vafa adiiibui.

THEORIA CALORIS SPECIFICI. 11

poris calorem fpecificum rmitati aequalem poni, quoreliquorum calores fpecifici numeris proportionatisexprimi queant. Aquae itaqaie purse, vt aliquod ha-berent quafi initium numerandi, unitatem adibripfe-runt (ej.

B 2 Exhl-(E) Quum methodi, qnibus ufi funt alii, _h ipfis fufius expofitje

Teperiantur, idcirco fufficiens judicavi, tentamina a nve inftituta, gus«quodammodo differunt, tribus exemplis illtiftrare. Siftat itaqne

ExcmpJ. i. experimentnm pht.nbagitiis. Hujus, in pulverern re-da£be, lothoncs '6 (qux vocentur B) vafi immittebantur, cuius vis a!-terandi caiorem injc&oruni tanta erat, quanta aqus lothonum 0,6 (D).Calefaais deinde vafe & pulvere ad gradus 22,05 (Q ~ S), huic ad-fiißdebantur aquae lothones 12 {A)_ temperatura graduum 3,81 (<*).Poft 2 temporis minuta obfervabantur gradus c:i!oris thermometriimmer-fi z_ 6°,46; poft 3', ____ 6°, 8; P°ft 4 = 7°> *5. P°ft s. ~ 7 0?42»poft 6', ~ 7°, 7; poft 7', = 7°, 95; poft S'> - B°, 23. Vidi itaquegradus caloris a 4:10 inde minuto admoduin a-quabiliter crevifle, <kquiciem proxime o°, 27 quolibet tcmporis minuto; adeoque facta cor-reclione habui vero proximum gradum mixtorum 7,15 --4, o, 27 =5 6,07n y Qitia vero agute -calor fpecificus ponitur ___ I, habemus a Sisi, adeoque valor ipfius b generalis quem in $:pho prima exhibui-

r , 4. "7 - * ■*- P. 7- _mus lcquentem obtinet formam; 0 ____ ■ —-.-■ — ____Z

H. Q~y12.% 2t> —O» 6■_ Ig, 9S —o, 183 — calori fpccifico plumbaginis.

6. 15,98In explorandis caloribus corporum fpecificis, fimpiichlimiis milii

vifus eft cafus, cujus jam adtuli exemplum, übi liquidum pulveri, veletiam alii liquido admifcetur. Übi vero niajus foiidi fruftulum peri-culo fubjiciendum., itiagis cotnpofitus devenit calculus. Cum enim nonfacile obfervari queat gradus caloris maffx folida;, nifi hac-c in liquidoimmerfa teneatur, donec gradum caloris adquirat gradui liquidi squa-lem; corpori vero inde fublato aliquid liquidi adhsrcat; neceiTarhimduxi partis adhaerentis quantitatem, bilanee antea cxpioratam, calculocotnprehendere. Examinanda autern fuit ejus quantitas, tarn in frigi-

TEEORIA CALORIS SPECIFICf.12

Exhibet tabula adpofita calores fpecificos cor-porum, quse periculis fubjecla fuerunt. Hos veroita coilocavimus, vt fiftat columna prima obfervatio-nes in Anglia faclas; quas feil. fecum a Cel. Equ.Kirwan communicatas divulgavit Cei. Magellan

in

da quam calida tcmperatura, quia fsrpius frigidi aliqnantulo majoradhxret portio quatn calidi. Rem illuftrabunt "exempla duo fequentia.

Exempl. s. Indagandiis erat calor fpecificus cupri cufi. Pomhi*fruftuli erat iothonum 21,4 (B) Idetn ex a.qna caiida in bilanccmtranslatum, pondere aqux lothonum 0,07 (£) adanclum rcperiebatur.Inimittebantur aqux lothones 15,25 (^) in vas, quod, cfficacia, oquxJothoncs 0,8 .D) «quabat. His ad gradtis 16,3 (_<fZZo) calefactisinnnergebatur aqux cuprtim 39>8 gradunra teniperi i (G — s) tenuifilo fttfpenfum. Agitatione £__&,&, oftendebat thcrmoinetrum immerftirogradus 19,06. Et quia fii nonntillorum minutorum fpatio ncqtie au-gcbantur iteque dimiuuebamur, ipfos vcris mniTze. mixt» gradibus -_e~

quales judicavi; Crje y _\__Z 190, 06. Quoniam vcro a ___: d e ___; 1,A, y— a ■+- D, y~ <$ -+- E. y shabettir bE= — —~-~~^______ —-. = 0,097.15, |3 r- y

Exempl 3. Examinanda erat Jolutio falis communis Jaturata.Hxc aqux non poterat immifceri, cuni, ex ipfo hoc connubio, aliquaoriatur refrigcratio; qutc gradmn quxfituni ttirbaret. Hanc itaque obrem aiiud inferviat nccefie eft corpns, quod fimilem non producerevalcat elTedhim, cujus fpecificus calor nofus fir. Eicgi Cuprum, cujusnuper (Ex. 2) mentionem feci. Huic in foltitione falirra fervida im-merfo & fublato adhxfertint folutionis lothones 0,0g5 (£). Immitte-bantur folutionis lothones 15 (B) ttt vas vitreum,cujtrserneaclarefpondebatefficacix aqux lothonum 1,2 (D). Obfervata deiitde tcniperatura htijusfolutionis atque vafis 15,09 (pzZTd) gradibns aquali, folutioni im.mergebatur cuprum, ex alia folutione ad gradtis 72,75 (« ~: s) cale-fa&a fublatum. Poft qinrtum minututn, qno temperics folutionis erat23,01 graduum, xquabiliter riefcendere obfervabatttr thermometrum;& quidem 0,043 gradus fingidis minntis. Propterea 23,01 +-4.0,043

THEOIIIA CALORIS SPECIFICT. 13

in Effcnjfir la nouveiie theorie du Ecu Elementaire &c.;fecunda easi quas in Aclis Holmenfibus p.ublici jurisfecit Celeberr. Wilc.ke. In tertia denique colurananoflxas nonnullas adjunximus.

Calores Specijici.I. Acr infiammabilis (/) ------ 28°f,000_.. Acr vitalis - - 87*0003. Aer Atmofph. vuigaris - 3 8)67°4. Alcili volatile aeratutn ------ 1,85"t5. Solutio Sacchari crudi - 1)0866. Spiritus Vini reriiuc. - gr. fp. 0,783 a,ocs67. Aqua pura 1,000 ■ I,coo I,OCO T,OOO§. Hepar Sulphutis volat. - - - 0,818 °*994g. Solutio Sali» ccnim. part. lin aquxp. >0 - 0,93

10. Acidi Vitrioli (g)pars I aquacpartibus lodihita 0,92511. Glacics 0,912. Solutio Salis comm. p. . iv aqux p. K - - 0,8713. Acidi Vitripli p. I aqux p. 5 ciiiufa - 0,8714. Acidum Nitri puruin - °;844

B 3 So-

— 2-3°, 18 eshibuit nnxtorum teir.peraturam y, qttam habuiiTent, il mo-mcnto temporis xqualitcr difperfus fuiffet calor. Erat autern cupripondus (A_ 2T, 4 lothonum, ejusdemque calor fp. (a) ~ 0,097. in-de, cum fit d ____ 1, tranfit sequatio gencralis in.hanc:jaa, +- Bb 3 +- Dh +7 Ee ■■ ~z rfa +- bb *- D ■*- he .y, &b

Aa . * — y ->-!'. d - y

B,y — 3 ■+- t-■. y- eNotandum infuper eft, calores fpccificos, quales a me obfervati

in tabula exbibentur, medios effe ex repetitis pluribus experimentiscolleeios. Cum enim raro contigerit exaelifiima pluritim obfervatio»num convenientia, (ingulas 6:ies immo quandoque deeies repetii.

(/) Cfr. Bergmanni Opufc. Vol. 3. p. 436.(g) Pars una hujus acidi, ciijus gr. fp. erat 2,008, partibus 1,44

magnefias aeratae faturandis fufficiebat. Iclein intciJigenduiu ell de a-cido vitrioli in N. 13, 24, 32 _ 351 38, 44-

14 THEORIA CALORIS SPECTFICT.Calor.es Speeific.i,

15. Solutio Salis Epfom. p. linaquxp 2 - - - 0,844j6. Solutio Salis comm. p I - - p 8 - - 0,83217. Eadem - - " - p. I - - p. 3,33 - - 0,82J8- Eadem ... p. I - - p 2,8 - - 0,8019. Solntio Salis Ammon. p. I - - p 1,5 - - 0,79820. S.olutioSalis comm, fatur. p. I - - p 2,69 - 0;79321. SolutioCrem. Tart. - p. I - - p. 237,3 -0,76522. Oleutn Tart.p. deliqu. - - - gr.fp. 1,346 -0,75923. Acid. Vhrioli ciarum ...... - 1,885 - 0,75824. Acidi Vitrioli - - - p..1 aquae p. 2. diluta - - 0,7$25. Solutio Vitrioli viridisp. lin aqux p. 2,5 - -0,73426. Solutis Salis G.laub. - p. I--- - p. 2,9 - - 0,72827. Olettßi Olsvarum -.-..-._-.-

_0,710

Sg, Alcali voiat. caufticum .... Gr. fp. 0,997 - 0,70829, Acid. Salis fumans - - - - - - 1,122 - 0,68030, SoltttioAlurainis - . p. lin aquae p. 4,45 - - - 0,64931, Solutio Nitri - -- - p. I - . - - p. 8 - -- - 0,646.32. Acidi Vitrioli ... - p. I aqnaep. "! diluta - - .- 0,6 l53. Acid.Nitri fumans ... - gr. fp. 1,354 - 0,57634. OleumLini _.-.._ 0,52.835. Acidi Vitrioli - - - p. I aquae p. 0,5 diluta - - - 0,5036. Oleum Terebinth. - -------- 0,47237. Cera Alba -------.--- 0,4538. Acidi Vitrioll - - p. I aquae p. 0,25 diluta - - .- 0,4439. Acid. Vitrioli fufcmn - - - gr.fp. 1,872 - 0,42940. Oicum Spermatis Ceti ... .« - . _

0,399_^i. Ptilvis Carbonum .Betulinorum ...... ©>39542. Acetum -e Vino rubro .----.- 0,38743. Magnefia aerata ---------- *>;37944. Acidiim -Vitrioli gr. fp. 2,008 - 0,24'45. Gocruleum Berolinenfe - - - - - - - 0,3346. Ferri Calx - - - ....---- 0,32047. Calx Ufta .-...--'.-'.-.-- 0,2848. Acidum Aereutn (h) - - ......0,27*49. Gypfum ■- .-........--- 0,264

50. Ar-

(/z) Experimento Acidi Aerei repetito obfervavit CrawFOF dutsmaiorem ifti compctere calorem fpecifieum j refe.rente KirwAN in E-piftola ad Cel. Crell niilTa. Crells Neuejle Entdeck. in der Che-mie, g:ter tkeil.

Ca.to.res Specifici.50» Argilla igni refiftens (Anglica) - - - - - 0,24151. Sal conimunis ----------- 0,22652. Antimonii Calx ----------0,22053. Cab Aerata -.--_---_-- 0,20754. Achates - - - - - - gr. fp. 2,648 - 0J95s>, Vitrum album (Svecan.) - - - - 2,386 - 0,18756. Argiiia ulia (Angl.) - - . - - - - - 0,1855,7. Plimibag.o ■ 0,183,58. Sulpfuir - - ...... 0,t8359» Vitriun Anglicum (Fliittgias) ------ 0,17460. Ferrum Crudum. Phlogifto pauperatum. - - 0,13261. Arftnici Calx alba - - - 0,1266:. I>n-um ------- gr. fp. 7,876-- 0,12663. Idem - - - - - - 0,12564. idein Crudum PhiogitlO' ouuftum _ - - - 0,12465. Ciialybs indurattis - -------- 0,12366. Idcm moilis - _..---_--- 0,120b~. l-errum cufuiii tuolie - - - gr. fp. 7,7-4 - 0,11968. Aurichalcum - - ----- 8,356 - 0,T1669. Cuprum - - - _-._-- 8,784 - 0,11470» Ferrutn Cufura in fiiutn exten-

fu-m. <& ad- incaiefcentiam mal-leo iflum - -_---_- 8,353' " 0,11-f

"[T. Acetum concentr. diftillatiun - _ _0,103

72. Zinciun .--- - ____. 7,154_

0,10273. Plumbum Stanno mixtuin Calcinatutu - - 0,10274. Cuprum fufum - - - - 7'9°7 " 0,099175. Cuprum. cufuin - ----_- 9,350 - 0,09776.. Stnnni Calx ---_-__-__ 0,096'77.. Regulu* Antimonii __.-----_. 0,086jB. lArfenicum Sublimatum- - - - - _ - - o,oB^79. Argentuvv - - - - - - - 10,001 - 0,e82go. Stannmn -----._-_-_- 0,068gr. Plutnbi Calx - _ --------o,o6&82; Cevuffa -----_____-- 0,06f83.. Antimonium - -_.____ 6,107 - 0,063$4. Staiinumi

_ _ ______7,3^0 - 0,060.

§5; Minium ---_.____._ o,o*;Qt86. Aurum

_________19,04 - 0,050,

87. Plumbutn - - --_._____ 0,050--8& Lithargyrus ---_-._._.»,-_„ 0,0479?

89, Wis-

15THEORIA CALORIS SPECTFICL

16 THZORTA CALORIS SPECIFICI. .Calores Specifici.

89. Wi.muthuin - - - - - gr. fp. 9,861 - 0,04390. Plumbum -------- 11,456- 0,04291. Hydrargyrus - - - - - - 13,3 - 0,033

§. 111.Ex Tabula allata patet aeris fpecies maximum

fibi vindicare calorem fpecificum, liquida corporaminorem & folida, vt plurimum, minimum. In iin-gulis vero generibus, quae tenuiore gaudent compa-ge, majorem adfumere caloris quantitatem. Jta afe"riinfiammabiii, qui tenuiflimus efi, maximus competitcaior fpecificus, denfo acido aereo minimus. Interreiiqua corpora,-" denfiffima metalia minimum conti-nent calorem. Ferrura foia cufione denfius faclum-,partern. caforis fpecifici amittit. . -'

Quod fi jana ex cohaerentia partium corporispendeat caloris fpeeifici quantitas; rieeeflfe erit, nau-tata corporis forma, "partiunave connexione, mutarifinlul ejusdem calorem fpecificum. Hoc autern anteoculos obverfatur in pluvnomenis corporuna phlogt-fticorum. Aer inflammabilis, qualis acidoruna o;pe emetallis produ-ituiyplalogifton iiftens fere omnis con-laubii expers, formam tenet' fluidi eiaftici, omniumhucusque exanainatoruna tenuiflimi maxinaa etiam,uti notavimus, pollet culoris fpecifici quantitate. I-dem vero phlogiflon aliis adfoeiatum corporibus, ü-

bi interdum fub liquida, interduna ftib foiida compa-ret forma, rniruna quantum de vi calorem attrahendiperdit. Immo aiiorum quoque corporum, quibus-

eum

THEORIA CALOEIS SPECIFICI. 17cnm umtur, calores fpeciiiccs, Bia unione fa^piflimetfiminuit. .

Ita acida phlogifto onufta minus Fovent ca.oris,quam quoe eodem deftituuntur.

Metaila, quse maxime coagulatura contlnent prin-cipium inflammabile, caioris fpecifici copia, omnibus,irnmo fuis calcibus inferiora funt in proportione ferephlogif-i redueentis. Et quidem Plumbum, quod mi-fairnum continet phiogifti, nonniii paululum calce in-feriorem habet ea'orem fpecificum: Stannum & Ar-fenicum, quae paulo.magis continent phlogifti, raajo-rem quoque differentiam, inter calores fpecificos cal-eis & metalii oflendunt: Antimonium denlque &Fer-rum majore eminent & phloglfti copia & caloris dif-ferentia (i).

Ipfae quoque Ferri fpecies phloglfto panperatsequales funt Chalybs & prsecipue Ferrum crudum,majoremfovent fpecificum calorem, quam cufum quodphlogifto maxlme abundat.

Tandem notatu digna occurrit differentla Intercalores fpecificos Plumbaginis & Carbonum betuli-norum. Piumbago nimirum, quae, praeterquam quodpius contineat phiogifti carcerati, ca^terum a carbo-nibus iignorum vix differt (k), in eadem fere pro-portione minorem exhibet calorem fpecificum.

C §. IV.(i) Phlogifti reducenfis copiam cuilibet metailo convenientem ex-

pofuit liluftris inter Chemicos Bergmannus in differtat. de diverfaPhlogifli in metaliis quantitate.

(k) Cfr. quse dc Analyfi plumbaginis ab Ingeniofiflimo ScHEELE,

18 THEORIA CALORIS SPECIFICI.

$. IV.Ex iis, qufe in $:pho praseedente adtuiimus, col-

ligimus mutationem formae &, vt ita dicam, texturaeinternae corporis plurimum conferre ad augmentumvel diminutionem caloris fpecifiei: quo vero penitiusexaminare poffinaus habitum naateriae caloris in cor-poribus, quibus inhaeret, alia infuper confideraffe ju-vabit phaenomena, quae m-ateriae caloris oftenduntprtefentiam.

Si in eadem temperatura conftituta fuerint cor-pora, nulla, ex mechanica eorum commixtione, orie-tur mutatio temperaturae: fi vero, per unionern quan-dana chemicam, fpeciem mutent, five novum gene-retur connubium, five quod haclenus obtinuerat, dis-folvattir; femper fere, vel caioris major copia, velejusdem diminutio thermometro obfervabitur.

In plurimis vero combinationibus diverfa oriturcorporum textura; ex mutata tana denfitate qtnmicohasrentia partium (i). Frigus vt plurimum ■ oriri

fen-& de carbonibus lignorum a ClariiT. Hjelm in Afl. R. A. S. Hulm.A. 1779, I7Blj proponuntur.

(/) Cum in folutionibus corporum falinorum obfervata fit dhni-nutio volutninis, univerfalis olim ftierat opinio Phyficorum molecul.isfalinas iri poris aquve folventis occuitari. Qfteiidlt aufein Cel. \A. AT-son, in Philof. Tranfact. vol. 60, ne minimuin quidem, quod fcnli-bus percipi poflit, falis, fub folutione, ha evanefcere, ne aqua: fol-ventis volumen aliquantum augeat; foluttim '

vcro falem majori gaude-re fpecifka gravitate qtiam flcctiiii & criftallinum. Similin expcnmen-ta, ad alias quoque corporum combinationes numerofas, ingeniofiliir.sadplicavit Celeberr. Equ. KiRWAN in cxcelienti fuo traciatu; iuxpe-

THEORIA CALORIS SPECIFICI. 19fentitur übi laxior evadit compages corporum, calorvero übi arctior.

IMivem & Sales concretos plurimos, dum aquafolvuntur, frigus producere notum eft. Liquida, dumin auras refolvuntur, defcendere faciunt liquorem inthermometro injecio. Contraria eveniunt, übi inver-fa locuna habet operatio. Aqua infra congelationispunclum conftkuta congelafcens, folutio falina in cri-ftalios abiens, vapores in liquorem redeuntes adau-clum calorem fenfibilem oftendunt (m).

Haecce pliaenomena, quorum mira eft übiqueconfpiratio, fatis indicant, caloris latentis quandamcopiam omnibus contineri corporibus, eamque ma-ximam fluidis elafticis, minimam foiidis ineffe (m)%majorem in corporibu.s quae laxiUs cohaerent, mino-rem iis quorum firmior eft cohserentia.

Cz Ve-riments and obfervations on the Specific gravities and attraclive Po~wers of warious faline fubfiances.

(m) Cum calor, fub condenfatione vaporum fenfibilis fiat, fxpiusevcnit, vt 'thermometruni mixtis immerfum defcendat (fit venia ver-bo ), dum alterum, in vaporibus furgentibus, ftifpenfuni adfcendereobfervatur. Hujus phxnomcni exemplum, ex mixtura olei vitriolicum fale ammoniaco, oilert Cel. Muschenbroek in Additam. adtentam. Exp. Natural. in Acad. dcl Cimento.

(n) Ex hifcc quoque accuratius confideratis, praecedentibus duum-viris liiuftribiis Black & WILCKE, conclufcrunt Phyfici, omnem te-nuiorem corporum formam, quatcnus funt liquida vel fluida claffica,ex abundantia caloris ligati dependere; qtio amiffo, in folida corporatrammigrant. Hoc quidem eo magis ad fidem pronum eft, quo cer-tius conftat, folum calorem cuicunque fere corpori accedeutem, eademproducere pha;nomena.

THEORIA CALOKIS SPSGI#ICf.20

Verum i-n §:pho- pi-aeeedenti obferVavimus euit-dem. quoque habitum effe caloris fpeciftci. Valde ita-que probabiliter ab- effecluum fimilitudine ad e-a-sderacaufas coneluditur: & cum. nullum ftt dubium, quinmutatio fpecifici ca!ori-s 7 mutata- forma corporis pro-diens, fenfihus fimlliter patefeere debeat;. fummo jureconjectari poteft omnem calorem In corporibus laten-tem, qui permutata horum Indole, qua partern fenfl-bilis fit, nlhil- a fpecifico. corporum calore differre.

Reliquornm piiaenomenomm, quorura raentio-nem y qua fpecificuin calorem,, injecimns, par eft ratio,.

Obfervamus piurima eorpora^ quando eum phlo-giftofcopnlantur,. caloris fenfum augere. Ita aer vi-talis phlogifli unionern petens feniibilker kica.efc^fe.Acida p-leraqoe, pht-ogiftica fufcipiendo- corpora, ea~loris interduni vehementiflitnum: excitan. gradum:rferaper fere fenfibilena. Metaila faiibus foivenda ca-loris diverfum gradnm, pro diverfa faiis cum pialogi-ilo affmkate, provocan-t. Cnm autern ex calore fen-libus patefaero, ad iigatum amiffuna. eoncludendumfk; neceffe eft etiam minorem caforis abfoluti portio-nern fovere corpora phlogifticata, quam quae eoderaprincipio deftituta fuerant: qnod kidena cum fpecificicaloris conditione eonvenire antea memoravimus.

Variat praetefea quan-tkas ealoris fenfibilis iaxa-ti pro diverfis conmabii exorti conditionibns. Jta mi-nor gradus caloris fentkur übi aeris qusedam fpeeiesj.ex ftatu fixo, in fluidam abit formam. Alcaiia & ter-

rse

TXIEOItIA CALORI.S SMPE CIITI.CT, 21

rse' abforbentes aeidis foluta. ealorem- plernmqne- pro-gignunt; eumque majorem fi cauftica fuerant; fi verocum acido aereo fuerant copulata", vel catoris minor.gradus vel frigus produeitur. Idern in fotutionibusmetallorum evenit: cum phlogiflon,. Faltini qua par-tern, vincnla evadit, formamque fufeipit aeris inflam-mahilis, non nift exiguus in fcenam producitur calor.Piura vt taceam exempla, qu3e adprime congruunfeura experlmentis, qu-_e- maximam caloris fpecificiquantitatem in fluidis arguunt.

Denique in cenfum veniat phsc-nomenon Ferri-jquippe qued dum cuditur incalefcit, 'immo ex fre-quentibus ielib.us- candet; pofteaque minorem proditcalorem fpeciftcum quam priusquam cudefetur. Pro-inde & hoc pha-nomenoH comprcbat, majorem iftcorporibus ia-tere ac Hgatum quafi teneri eaiorem, inquibus majorein obfervare licet calorem fpecificum.'

"J. V.Ex amiciffimc. eornm, qtife jktri allata fnnt phse-

flomenorutn confenfu, vix qaidquam fupereffe vide-tur dubii, qnin caior fenfibiiis, fub mntatione ftatusfive fiormse cofpornm obfervatus, calori fpecifico eo-rundem mutato oftum defacat. Verum tarnen, In remagnae adeo itidaginis, merito eft timendum, ne averiiimilitudine ad erroneas Opiniones feducli, nubempro Junone anipteclamur. Utcunqne enim ineertafemper, inter variantes Iltuftriuin Virorum fententi-

C 3 asr

22 THEORIA CALOIHS SPECIFICI.

As, fuerit Ignis & Caloris theoria , plurimis tarnen jam.dudum adprime placet, quodiibet corpus determina-tam & conftantem caioris iigati continere quantita-tem, quae, manente corporis indole, neque augeaturneque minuatur; hac vero mutata, datarn fubeat mu-tationem (o). Hoc vero cum hypothefi, qua omniacaloris ligati phaenormraa e calore fpeclfico deducun-tur, conciliari nequit. Specificus enim cator, ratio-nern fequens caloris fenfibiiis five temperaturae, quan-titatem caloris conftantem nequaquam fiftere potefhJuvabit itaque rem propius ex utraque parte exa-jninare.

Adeo eft fubtilis & fenfus fugit noftros materiacaloris, vt ipfam direc^fe comprehendere non pofli-mus. Itaque ex analogia tales ipft tribuimus propri-etates, quales in aliis tenuioribus fiuidis obfervareadfveti fumus. Ha?c vero fibi relicla in ftatu elafti-co perfiftere novimus, nifi aliorum connubio aliamfnfcipere forraam cogantur; tura vero & in liquida& foiida corpora abire folent. Hinc aliqua kk com-mendat probabilitate opinio, fimilem metamorphofinfubire materiam caloris; quae propterea, variis inhae-rens corporibus, chemico quoque connubio iisdemadfociata in variis gradibus cohaerentiam fufciperepnfiif, eoaue ipfo partern compofiti, falva ejusdemindole, non feparandam conftituat.

Mul-(d) Videtur quidem ClarilT. D. Crawford aliam amplexus fuis-

fe opinionem in opere fupra citato; mihi vero non liquet quibus fun-4amentis fuperliiuxerit, vel quausque extenderit cogitata.

THEORIA CALORIS SPECIFICI. 23Multa quoque huic opinioni favere videntur phae-

nomena; quoties nimirum caloris copia major laxarividetur e corporibus, quae minore gaudent calorefpecifico, minor vero ex iis, quae majorem habent.Horurn exempium unum alterumve adtuiiffe fufficiat.

Quod vkriolis continetur acidum, aqua fuper-flua liberatum, vix uitra tertiarn ejus, qua gaudet a-qua, partern continet fpecifici caloris; attamen ligatofcatere videtur, cum, aiienis corporibus admixtum,magnam vim eaioris vt plurimuna extrudat. Jta hocacido, (ive cum aqua, five falibus afcalinis, five ter-ris abforbentihus, five corporibus phlogifticis copu-lato, fenfibilis femper erumpit seftus; isque faepiusmajor ex combinatione curn corporibus, quae mino-re pollent calore fpecilaco, quam aqua, quae inter i-fta exceliit.

Calx ufta aquas admixta fervet, majorem tarnenadlauc aeftum ex acidis provocat, licet haec, calorefpecifico, aqua multum fint inferiora.

Salia nivi admixta frigoris gradus producunt iisfarne fuperiores, qui ex foiutione illorum in aquaprodeunt: & Nitrum quidem longe minorem in niveprovocat frigoris gradum quam fal communis, ma-jore licet gradu refrigerare valeat aquam folventem.

Plura addi poffent hujusmodi phacncmena obiterarrepta neque ex omni parte definita, quae praden-tiam quidem caloris latentis indicant, diiccnvenien-

tiam

THEORIA CALORIS SI*ECIFrCK24tiani tarnen potius quam harmoniam inter eundematque calorem fpecificum demonftrare videntur.

$. VJ.Ne itaqne In ancipiti eaufa a veritate aberremusj

pliaenomena allata jam uiterius difcutientur. Sed pau-lo altius rem repetilffe non pigebit.

Magno applaufu kfe commendavit hypothefis, li-quidkatern ae prseeipue fluidkatem corporum copiofaemateriae caforis inhaerontis deberi, & contra, onanemfolidam corporum formam ex defeclu caloris effe.Qubti fi hoc detur, neeeffe erit, fumm-am tenukatematque vim elafticam caloris materiae propriam eiTegtttue efientiaiem. Vix enim ae ne vix qnidem coti-

cipere licebit fubtiHffimam eaioris materiana form°-°mfolidiorem fufbipere five ftatum fixum fuftinere pofle,feqnidem ipfa ad deftmtndam omnem cohaerentiampartium reliquorum ccrporum formata fit (p).

Si igitur elaftica, fiuidis propria, forma a calo-rrs materia tolli nequit; ipfa, cvi per omnia corporapatet tranfitus, übi demuna cumque haferit, non po-terit non cum ambiente libero calore sequilibriumfervare atque adeo vicifTitudinumcaloris fenfibilis par-ticeps effe.

QuiafV (p) Loquor hcic <!e iii t.inttim corporibus, 0111 vulgo fenfibusnoftris obvia fünf. Ncque nega.-e atifitn aJiu quoque exiftere pofie cor-pora eeque fubtilia & fua natura elaftica, Fluida faltern ele&rka at-quc magiietica .imilibus gaudere videntur proprietatibus.

THEOI-IA CALORIS SPECIFICI. 25

Quia vero parum valent hypothefes a priore fum-tae, nift experientia fufficienter confirmentur, ad hancdemum, tamquam optimum judicem,res eft referenda.

Si omnis mutatio caloris fenfibilis, ex mntata cor--porum indole oriens, calori fpecifico tribuenda fit,conftans erit quantitas caloris, quae, in corpore norimutato, una,cum fenfiibili augetür vel minuitur.

Sint A, B, D, &c. plura corpora diverfa, quaecommixta, nova producent connubia L, M, N. Sinfccalores fpecifici illorum a, b, d, & gradus caloris fen-iibilis a, |3, <J; horum vero calores fpecifici /, m, n.Sit gradus communis, facta mixtura, y; erit quanti-tas caioris omnium ante mixturam Aaa 4- BbQ Ht-Ddh &c. Haec vero, manente hypothefi ailata, ae-quaiis effe debet quantitati caloris corporum commix-torum Lly 4- Mmy h;- Nny. repraefentantibus nimi-rum $t,s,y,f veros caloris gradus, h. c. fecundum ther-.mometrum,in quo numeratio graduum a defe&u omniscaloris incipit.

Comparatio haecce inftituenda notos poftulat ve-ros caloris gradus; quorum thermometra vulgaria nonnifi relationern qua majus & minus indicant. Haecperpendens incidi in problema famofum, de inveni-endo punclo thermometri, quod privationem omniscaloris fenfibilis fiftat, cujus folutionem a multis fru-ftra tentatam, hucusque, quod fciam, invenit nemo.

Pofita itaque diftantia, a thermometri puncto o,ad pun&um frigoris abfoluti zz z, & pro #, (3, y, 2,

. .„. D in

26 THEORIA CAIORIS SPECIFICI.

in asquatione.generaii aliata , fnbflkutis z -t- «*', z 4- j3,

* **- y» 2 *£-«*', -fabetür g rrr=Jact 4- ./?<75 ~~> TTT^Ti::!. -1- Nn . y

j,i -i- Mni *_-> WnTZ yla — iTb —< 275 "'

Ex quo apparet, faltern in hypothefi, problema fo-lutuni efle.

Quodfi jam, omnibus ita digcflis, femper inve-niantur quantitates calorum, ante & poft mutatascorporum formas, aequales; & inventos veros ther-mometri gradus, & veritatem ipfius hypothefeos pro-batarn effe concludere licelait. Si vero quandoque re-quatio locum sioii habeat, eonftabit alia de caufa.quatn a caloribus fpeeifieis & temperaturis, depen*-dere mutationes caloris feniibiiis..

Huic kaque aderobrationi convenienter, quaedam.inftkui. experimenta (cj); & quidem primum ex phae-momenis uivis liquefaclss veros qusefivi gradus calo-ris, atque hos, per ealculuna memoratum, inkiuniducere ab B°°:mo gradu, infra putacrum congelatid-nis aquae, in thermometro Celfiano, inveni. Hocdeinde affumto, tantarn obfervavi convenientiam in~ter mutationes caloris fenfibilis atque fpecifici, fufafolutione falis communis in diverfls aquse quaiatkati-bus, orientes, vt majorem vix fperare potuerim. Curavero fervor, qui ex acido vkrioiico & aqua commix-

tis(■g). Experimeiita hxcce in comtnen:tati.on.e de /ibfoluta Caloris,

qpantitate, hiiius defcriptaßeg, Acad. Scient. Holmenf. nnper cdiiMuiff*C4.uamobreiU eadeiu heie breviter tantutu. commcnvoraire fuffieiat»

TIIEORIA CALORIa SPECIFICL 27

.tis produciittr, interdum valde (k magnus; in bpc qui-dem cafu, fi uliibi, metuenda fuit eiilcrepantia ir.termemoratas mutationes: fed. ad experientiam provo-:cans adprime & heic congruere inveni quantitatescakaris ante & poft mixtionera, ex caloribus fpeeift-cis & gradibus thermometri, uti modo di-ium eft,,computatas.

Quod itaque mifii antea fumma (ek ftkk proba-biiitate, certkudine jam, Mathematicce proxime ac-cedente, eviccmii habui.

5- veQuo demum omne removeatur dubium, ante-

qtvam finem opelhe imponimus, examinanda reftantphcenomena,qu3eadfertioni noftrse repugnare vifa funt.

Quod calcem vivam ejusque cum aqua <& aci~dis incalefcentiam diverfam adtinet: obfervavimus ca-lorena fpecificum calcis uftce aqua fatiatae effe" 0,2§.Ponamus jataa ealcis vivae partern unam, ad ebullitio-nis aefttmi calefacere aquae partes duas, in tempera-tura puncli congeiationis conftkutas. Infuper ex ob-fervationibus Cfarifl. Lavoisier (r) novimus, calcisvivae partern unam aquae coagulare partes 0,287. Qua-re ex theoria aSiata, pofito calore fpecifico caicis vivae"ds X, habemus x- 2 . gdd — _#§? . 0,28 ■?* :f5 7 J3 " 9°°>iive x = 0,33. Ulterius mifceri ponatur eadem calx

D 2 viva

(r) Opufcuks Phyfiqucs & Clujmiques Tom, I. pag. 196.

TIIEOR I A CALORIS S P E:C IF TC I.28

viva cum dnabus partibus acidi vitriolici concentra-ti, cujus calor fpec. s_i 0,34; hinc, quia una pars cal-cis uftse dat tres circiter partes caicis vitrioiatse, hu-jus vero calor fpec. eft 0,26, habemus, pofito £: ,=_.

gradui caloris exorti, 0,33 -_-« 2..0,3-4 " BQO 0,26. £jiive £ = 1036, i. c. 236 gradibusCeliianis fupra congela-tionis punclum. Minime itaque mi.randum eft, majo-rem producere seftum caieem vivam acidis quam a-quae immixtam. Licet enim minus caloris fpecificicontineant acida, tanto tarnen majore copia jiguntnr,vt longe major evadat tota caioris dimlffi quantitas.

Neque difftciliora explicatu funt phaenomena fri-goris per mixturam nivis cum falibus produ6ri. Hocnanque pendet ex gradibus frigoris&ejus,quodfub fo«lutione in aqua efficere valet Fafj & ejus, quod ialv.aliquiditate adtingere poteft folutio. Si. enim, inmajo-re caloris gradu, cum nive commifeeatur fal, totamaffa madefck & liquefcit, eoque ipfo hydrargyrnsthermometri immerfi verfus gradum congelationis fo-lutionis defcendit, nunquam vero infra: pari omrfinpnaodo, ac ipfa nix ad pi.n_.um- congelationis calefa-cla, calidiori immiffa aquae non infra o gradus defcen-dere facit liquorem thermometri immerfi. Si vero adminorem caloris gradum commixtio fiat faiis & nivis,nnllum oriri poteft frigus, cum locum non habeat li-quefaciio.

Nitrum, magna copia a calida fufcipitur aqua,multumque fimul imbibit caloris, longe vero mino-

rern

THEORIA CALQRIS SPECIFICI. 29

rem cum frigicla habet adfmkatem. Hine magna fo-luti pars, diminuta temperic, fecernkur; quo faclo,cito adtingk fuae congelationis pnncTum folutio refirdua. Inde quoque: evenit, vt, ■ admixto nivi nkro,V'X infra 3 gradus fub puncTo congelationis aquae.,'defcendat thermometrum imniifTum.

ASiter fe habet fal communis, qui aequalker feretana frigida quam caiida fufcipitur aqua. Circa mix-turana hujus cum nive fequentia obfervavi. Hydrar-gyrits thermometri 111 ipfa ad __% gradus infra O de-fcendit; idque aequaiker in omni proportionc faiis adnivem, modo ne nimis magna vel nimis parva fit,& in onani fere gradu caloris tarn faiis quam nivis,mo.do memoratis — 210 fk fuperior. Fafta naixtu-jra, mafla aiatea ficca & friabilis formam fufcipit naa-didam, tandemque, tota in Siquidam abit folutionem.

Ut hrocce phsenomena calculo perfequi poffem,fequens inftitui experimentum. Globo vitreo tenui,cujus eftectus calorena communicandi tantus erat,quantus' aquae 0,35 lothonibus competit, immitteban-tur 1,75 lothones nivis & 0,625 lothones falis com-munis, exiftente temperatura communi —■ 7,5 gra-duum. Hie giobus confeftim in 34 lothones aquae,ad gradus -1- 21 calefaclae, immergebatur, maffaquein globo agkabatur, donec omnis liquefceret: turnvero temperics, foSutioni & aquae communis, obfer-vabatur hh 15,25 gradibus aequalis. Pofitis jam calo-ribus fpecificis aquae 1, nivis 0,9, falis communis 0,23,

D 3 foSu-

t eleoria"ca t_ or is "specifici.30folutionis falinae 0,8; mimero graduum caloris abfo-iuti infra congelationis aquse pun6tum goo, & gni-dibus caloris temperiei communis, caleuio determi-nandis x; habemus aeqtiatior-ern :V75 " 0,9 >h 0,625 ■0,23 *- °.3$ " 79^,5 34 " 8"^ —34 ~^375 " o,y V- o,jj . x; & * =s 91^27; atquefubduciis 800, remanent 15,27 gradus, qui non nifi 2-Centefimis ab obfervatis diftant.

Comprobat itaqtie etiam hoc phaenomenon veri-tatem affertionis noftrae. Immo per eandem hanc the-oriam, quuscmique viciftitudines caloris frigorisve,five ex mixturis corporum fint, flve alio modo faclis

muca.tiontbus, expiicari jaoffe fiaud dubkamus.