cac-chuyen-de-bd-hsg-ntb-nhatrang-2013.pdf
TRANSCRIPT
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
1/253
Mc lc
Li ni u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Trn Nam DngNguyn l cc hn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Trnh o Chin, L Tin Dng
Mt s dng tng qut ca phng trnh hm Pexider v p dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
L SngXy dng mt lp phng trnh hm nh cc hng ng thc lng gic . . . . . . . . . . . . . 24
L Th Anh oanTnh n nh nghim ca mt s phng trnh hm Cauchy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Trn Vit TngMt s lp phng trnh hm a n sinh bi phi ng thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
L Sng, Nguyn inh HuyT cng thc Euler n bi ton s phc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Nguyn Th TnhMt s ng dng ca phng trnh Pell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Hunh B LcPhp th lng gic l cng c gii ton trong cc bi thi chn hc sinh gii . . . . . . . . . . 79
Nguyn Trung HngS dng vnh cc s nguyn gii mt s bi ton s hc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Phm Th Thy HngNi suy theo yu t hnh hc ca th . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
L Sng, V c Thch SnBt bin nh l mt phng php chng minh v ng dng trong gii ton . . . . . . . . . . . 108
1
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
2/253
L Th Thanh HngMt s dng ton lin quan n dy s c quy lut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Trng Vn imVn dng tnh n iu trong cc bi ton tm gii hn dy s v gii phng trnh, bt
phng trnh, h phng trnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Hunh Tn Chung dng mt s nh l c bn ca gii tch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
L Vn ThnMt s phng php gii h phng trnh .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Hunh Kim Linh, T Hng KhanhMt s bi ton v a thc trong cc k thi hc sinh gii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Nguyn Vn NgcMt s bi ton v chia ht i vi cc a thc i xng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Hunh Duy ThyNt p hm s tim n trong bi ton bt ng thc, bi ton tm gi tr ln nht vgi tr nh nht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Nguyn Ti ChungThm mt phng php mi chng minh bt ng thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
T NguynMt s vn v php nghch o trong mt phng v ng dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Trn Vn TrungS dng mt s tnh cht ca nh x gii bi ton phng trnh hm s............235
Nguyn Hu Tm - Hong T QuynT gic lng tip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
3/253
Li ni u
Ha nhp vi tui tr c nc hot ng si ni k nim ngy thnh lp on thanh nin
Cng sn H Ch Minh v thi ua lp thnh tch cho mng ngy sinh ca Bc H knh yu,
tin ti k nim 37 nm ngy gii phng Nha Trang v thc hin cc chng trnh i mi gio
dc ph thng, S Gio Dc v o to Khnh Ha phi hp vi Hi Ton hc H Ni ng
t chc Hi tho khoa hc Cc chuyn Ton hc bi dng hc sinh gii THPT khu vc
Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn.
y l hi tho ln th hai theo tinh thn cam kt ca cc tnh duyn hi Nam Trung b
v Ty Nguyn v vic hp tc pht trin kinh t - vn ha v x hi. S Gio dc v o
to Ph Yn tin hnh t chc Hi tho ln th nht vo ngy 18-19/4/2011 ti thnh ph
Tuy Ha v lin kt bi dng hc sinh gii v bi dng hc sinh gii mn ton trng Trung
hc ph thng Chuyn cc tnh duyn hi Nam Trung B v Ty Nguyn. Ti Hi tho ln th
nht thng nht giao cho S Gio dc v o to Khnh Ha t chc Hi tho ln th hai.
y l nt sinh hot truyn thng mi v sinh hot chuyn mn, v giao lu hp tc trong gio
dc, o to v cc sinh hot hc thut khc. V thc t, gi y, ti vng duyn hi Nam
Trung b v Ty Nguyn ny xut hin ngy cng nhiu nt thnh tch ni bt, c hc
sinh t gii ton Olympic quc t. Nm nay, nhiu i tuyn t gii cao trong k thi hc sinhgii quc gia. Cc tnh k Lc, Ph Yn mnh dn c i tuyn tham d k thi Olympic
H Ni m rng bng ting Anh v t gii cao.
Khu vc Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn gi y thc s khi sc, to tin
vn ln tm cao mi, ch ng hi nhp, snh vai ngang bng vi cc khu vc khc trong
c nc.
Hi tho khoa hc ln ny c tin hnh t 14-15/4/2012 ti thnh ph Nha Trang, Khnh
Ha hn hnh c n tip nhiu nh khoa hc, nh gio lo thnh, cc nh qun l, cc chuyn
gia gio dc v cc nh ton hc bo co ti cc phin ton th v cc cn b ch o chuyn
mn t cc s Gio dc v o to, cc thy gio, c gio b mn Ton cc tnh, thnh khu
vc Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn ang trc tip bi dng hc sinh gii mn Ton
bo co ti cc phin chuyn ca hi tho.
3
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
4/253
Ban t chc nhn c trn 30 bo co ton vn gi ti hi tho. Song do khun kh
rt hn hp v thi gian, khu ch bn v thi lng ca cun k yu, chng ti ch c th a
vo k yu c 22 bi, nhng bi cn li s c ch bn gi qu i biu khi thc hin
chng trnh bo co chuyn chnh thc ca hi tho.
Ni dung ca k yu ln ny rt phong ph, bao gm hu ht cc chuyn phc v vic
bi dng hc sinh gii ton t i s, gii tch, hnh hc, s hc n cc dng ton lin quan
khc. Bn c c th tm thy y nhiu dng ton t cc k olympic trong nc v quc t,
mt s dng ton v hm s, l thuyt ni suy, cc tr, ...
Ban t chc xin chn thnh cm n s hp tc v gip ht sc qu bu ca qu thy
gio, c gio v c bit l ton th t ton ca trng THPT chuyn L Qu n Nha Trang,
Khnh Ha c c cun k yu vi ni dung thit thc v rt phong ph ny.V thi gian chun b rt gp gp, nn cc khu hiu nh v ch bn cun k yu cha
c y , chi tit, chc chn cn cha nhiu khim khuyt. Rt mong c s cm thng
chia s ca qu i biu. Nhng kin ng gp lin quan n cun k yu ny xin gi v
a ch: Trng THPT Chuyn L Qu n, s 67 Yersin, Nha Trang, Khnh Ha. Email:
Xin trn trng cm n.
Nha Trang ngy 25.03.2012
Nguyn Vn Mu
Ch tch Hi Ton hc H Ning trng ban t chc hi tho
4
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
5/253
NGUYN L CC HNTrn Nam Dng, Trng i hc KHTN Tp HCM
Bi vit ny c pht trin t bi vit Cc phng php v k thut chng minh mchng ti trnh by ti Hi ngh Cc chuyn Olympic Ton chn lc ti Ba V, H Ni,thng 5-2010 v ging dy cho i tuyn Olympic Vit Nam d IMO 2010. Trong bi ny, chngti tp trung chi tit hn vo cc ng dng ca Nguyn l cc hn trong gii ton.Mt tp hp hu hn cc s thc lun c phn t ln nht v phn t nh nht. Mt tp conbt k ca N lun c phn t nh nht. Nguyn l n gin ny trong nhiu trng hp rt cch cho vic chng minh. Hy xt trng hp bin! l khu quyt ca nguyn l ny.
1 Mt s v d m uTa xem xt mt s v d s dng nguyn l cc hn
V d 1. C 3 trng hc, mi trng cn hc sinh. Mi mt hc sinh quen vi t nht n + 1hc sinh t hai trng khc. Chng minh rng ngi ta c th chn ra t mi trng mt bnsao cho ba hc sinh c chn i mt quen nhau.
Li gii. Gi A l hc sinh c nhiu bn nht mt trng khc. Gi s bn nhiu nht nyl k. Gi sA trng th nht v tp nhng bn quen A l M = {B1, B2, . . . , Bk} trngth 2. Cng theo gi thit, c t nht 1 hc sinh C trng th 3 quen vi A. V C quenkhng qu k hc sinh trng th nht nn theo gi thit C quen vi t nht n + 1 k hcsinh ca trng th hai, t N =
{D
1, D
2,...,D
m}l nhng ngi quen C trng th hai th
m n + 1 k. V M, N u thuc tp hp gm n hc sinh v |M| + |N| k + n + 1k = n + 1nn ta c M N = . Chn B no thuc M N th ta c A,B,Ci mt quen nhau.V d 2. Chng minh rng khng tn ti sn l, n > 1 sao cho 15n + 1 chia ht cho n
Li gii. Gi s tn ti mt s nguyn l n > 1 sao cho 15n + 1 chia ht cho n. Gi p l c snguyn t nh nht ca n, khi p l. Gi sk l s nguyn dng nh nht sao cho 15k 1chia ht cho p (s k c gi l bc ca 15 theo modulo p).V 152n1 = (15n1)(15n+ 1) chia ht cho p. Mt khc, theo nh l nh Fermat th 15p11chia ht cho p. Theo nh ngha ca k, suy ra k l c s ca cc s p 1 v 2n. Suy rak|(p1, 2n). Do p l c s nguyn t nh nht ca n nn (n, p1) = 1. Suy ra (p1, 2n) = 2.Vy k|2. T k = 1 hoc k = 2. C hai trng hp ny u dn ti p = 7. Nhng iu nymu thun v 15n + 1 lun ng d2mod 7
Trong hai v d trn, r rng vic xt cc trng hp bin em n cho chng ta nhngthng tin b sung quan trng. Trong v d th nht, vic chn A l hc sinh c s ngi quennhiu nht mt trng khc cho ta thng tin s ngi quen ca C trong trng th hai tnht l n + 1 k. Trong v d th hai, do p l c s nguyn t nh nht nn p 1 nguyn tcng nhau vi n l bi s ca p.Bi tp
5
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
6/253
1. Cho n im xanh v n im trn mt phng, trong khng c 3 im no thng hng.Chng minh rng ta c th ni 2n im ny bng n on thng c u mt khc mu sao chochng i mt khng giao nhau.2. Trn ng thng c 2n + 1 on thng. Mi mt on thng giao vi t nht n on thngkhc. Chng minh rng tn ti mt on thng giao vi tt c cc on thng cn li.3. Trong mt phng cho n > 1 im. Hai ngi chi ln lt ni mt cp im cha c nibng mt vc-t vi mt trong hai chiu. Nu sau nc i ca ngi no tng cc vc t v bng 0 th ngi th hai thng; nu cho n khi khng cn v c vc t no na mtng vn cha c lc no bng 0 th ngi th nht thng. Hi ai l ngi thng cuc nu ching?4. Gi sn l s nguyn dng sao cho 2n + 1 chia ht cho n.a) Chng minh rng nu n > 1 th n chia ht cho 3;b) Chng minh rng nu n > 3 th n chia ht cho 9;c) Chng minh rng nu n > 9 th n chia ht cho 27 hoc 19;d) Chng minh rng nu n chia ht cho s nguyn t p = 3 th p 19;e)* Chng minh rng nu n chia ht cho s nguyn t p, trong p = 3 v p = 19 th p 163.
2 Phng php phn v d nh nhtTrong vic chng minh mt s tnh cht bng phng php phn chng, ta c th c thm
mt s thng tin b sung quan trng nu s dng phn v d nh nht. tng l chngminh mt tnh cht A cho mt cu hnh P, ta xt mt c trng f(P) ca P l mt hm cgi tr nguyn dng. By gi gi s tn ti mt cu hnh P khng c tnh cht A, khi stn ti mt cu hnh P0 khng c tnh cht A vi f(P0) nh nht. Ta s tm cch suy ra iumu thun. Lc ny, ngoi vic chng ta c cu hnh P0 khng c tnh cht A, ta cn c micu hnh P vi f(P) < f(P0) u c tnh cht A.
V d 3. Cho ng gic li ABCDE trn mt phng to c to cc nh u nguyn.a) Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong hoc nm trn cnh ca ng gic (khcvi A, B, C, D, E) c to nguyn.b) Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong ng gic c to nguyn.c) Cc ng cho ca ng gic li ct nhau to ra mt ng gic li nh A1B1C1D1E1 bn trong.Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong hoc trn bin ng gic li A1B1C1D1E1.
Cu a) c th gii quyt d dng nh nguyn l Dirichlet: V c 5 im nn tn ti t nht2 im X, Y m cp to (x, y) ca chng c cng tnh chn l (ta ch c 4 trng hp (chn,chn), (chn, l), (l, chn) v (l, l)). Trung im Z ca XY chnh l im cn tm.
Sang cu b) l lun trn y cha , v nu XY khng phi l ng cho m l cnh th Z cth s nm trn bin. Ta x l tnh hung ny nh sau. rng nu XY l mt cnh, chnghn l cnh AB th ZBCDE cng l mt ng gic li c cc nh c to u nguyn v tac th lp li l lun nu trn i vi ng gic ZBCDE, ... Ta c th dng n bin chngminh qu trnh ny khng th ko di mi, v n mt lc no s c 1 ng gic c imnguyn nm trong.Tuy nhin, ta c th trnh by li l lun ny mt cch gn gng nh sau: Gi s tn ti mtng gic nguyn m bn trong khng cha mt im nguyn no (phn v d). Trong tt c
6
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
7/253
cc ng gic nh vy, chn ng gic ABCDE c din tch nh nht (phn v d nh nht). Nuc nhiu ng gic nh vy th ta chn mt trong s chng. Theo l lun trnh by cua), tn ti hai nh X, Y c cp to cng tnh chn l. Trung im Z ca XY s c to nguyn. V bn trong ng gic ABCDE khng c im nguyn no nn XY phi l mt cnhno . Khng mt tnh tng qut, gi s l AB. Khi ng gic ZBCDE c to cc nh
u nguyn v c din tch nh hn din tch ng gic ABCDE. Do tnh nh nht ca ABCDE(phn v d nh nht pht huy tc dng!) nn bn trong ng gic ZBCDE c 1 im nguynT. iu ny mu thun v T cng nm trong ng gic ABCDE.Phn v d nh nht cng l cch rt tt trnh by mt chng minh quy np ( y thngl quy np mnh), trnh nhng l lun di dng v thiu cht ch.
V d 4. Chng minh rng nu a, b l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau th tn ticc s nguynx, y sao cho ax + by = 1.
Li gii. Gi s khng nh bi khng ng, tc l tn ti hai s nguyn dng a, b nguynt cng nhau sao cho khng tn ti x, y nguyn sao cho ax + by = 1. Gi a0, b0 l mt cp snh vy vi a0 + b0 nh nht (phn v d nh nht).
V (a0, b0) = 1 v (a0, b0) = (1, 1) (do 1.0 + 1.1 = 1) nn a0 = b0. Khng mt tnh tng qut,c th gi sa0 > b0. D thy (a0 b0, b0) = (a0, b0) = 1. Do a0b0 + b0 = a0 < a0 + b0 nndo tnh nh nht ca phn v d, ta suy ra (a0 b0, b0) khng l phn v d, tc l tn ti x, ysao cho (a0 b0)x + b0y = 1. Nhng t y th a0x + b0(y x) = 1. Mu thun i vi iu gis. Vy iu gi s l sai v bi ton c chng minh.Bi tp5. Gii phn c) ca v d 3.6. Trn mt phng nh du mt s im. Bit rng 4 im bt k trong chng l nh camt t gic li. Chng minh rng tt c cc im c nh du l nh ca mt a gic li.
3 Nguyn l cc hn v bt ng thcNguyn l cc hn thng c p dng mt cch hiu qu trong cc bt ng thc c tnh
t hp, dng chng minh tn ti k s tn s tha mn mt iu kin ny .
V d 5. (Moscow MO 1984) Trn vng trn ngi ta xp t nht 4 s thc khng m c tngbng 1. Chng minh rng tng tt c cc tch cc cp s k nhau khng ln hn 14 .
Li gii. Ta cn chng minh rng vi mi n 4 s thc khng m a1,...,an, c tng bng 1,ta c bt ng thc
a1a2 + a2a3 + ... + an1an + ana1 14
.
Vi n chn (n = 2m) iu ny c th chng minh d dng: t a1 + a3 + ... + a2m1 = a; khi, r rng,
a1a2 + a2a3 + ... + an1an + ana1 (a1 + a3 + ... + a2m1) (a2 + a4 + ... + a2m) = a(1 a) 14
.
7
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
8/253
Gi sn l v ak l s nh nht trong cc s cho. ( thun tin, ta gi s1 < k < n1 - iuny khng lm mt tnh tng qut khi n 4.) t bi = ai, vi i = 1,...,k 1, bk = ak + ak+1v bi = ai+1 vi i = k + 1,...,n 1. p dng bt ng thc ca chng ta cho cc s b1,...,bn1,ta c:
a1a2 + ... + ak2ak1 + (ak1 + ak+2)bk + ak+2ak+3 + ... + an1an + ana1 1
4 .
Cui cng, ta s dng bt ng thc
ak1ak + akak+1 + ak+1ak+2 ak1ak + ak1ak+1 + ak+1ak+2 (ak1 + ak+2)bk, suy ra iu phi chng minh.nh gi trn y l tt nht; du bng xy ra khi 2 trong n s bng 12 , cn cc s cn li bng0.
V d 6. Cho n 4 v cc s thc phn bita1, a2, . . . , an tho mn iu kin
ni=1
ai = 0,ni=1
a2i = 1.
Chng minh rng tn ti 4 s a,b,c,d thuc{a1, a2, . . . , an} sao cho
a + b + c + nabc ni=1
a3i a + b + d + nabd.
Li gii. Nu a b c l ba s nh nht trong cc ai th vi mi i = 1, 2, . . . , n ta c btng thc
(ai a)(ai b)(ai c) 0Suy ra
a3i (a + b + c)a2i (ab + bc + ca)ai + abc vi mi i = 1, 2, . . . , n .
Cng tt c cc bt ng thc ny, vi ch ni=1
ai = 0,ni=1
a2i = 1 ta c
ni=1
a3i a + b + c + nabc.
By gi nu chn d l s ln nht trong cc ai
th ta c
(ai a)(ai b)(ai d) 0vi mi i = 1, 2, . . . , n . V cng thc hin tng t nh trn, ta suy ra bt ng thc v phica bt ng thc kp cn chng minh.
V d 7. Tng bnh phng ca mt 100 s thc dng ln hn 10000. Tng ca chng nhhn 300. Chng minh rng tn ti 3 s trong chng c tng ln hn 100.
8
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
9/253
Li gii. Gi s 100 s l C1 C2 ... C100 > 0. Nu nhC1 100, th C1 + C2 + C3 >100. Do ta c th gi s rng C1 < 100. Khi 100 C1 > 0, 100 C2 > 0, C1 C2 0, C1 C3 0, v vy
100(C1 + C2 + C3) 100(C1 + C2 + C3) (100 C1)(C1 C3) (100 C2)(C2 C3)= C2
1+ C2
2+ C
3(300
C1
C2
)
> C21 + C22 + C3(C3 + C4 + . . . + C100)
C21 + C22 + C23 + . . . + C2100) > 10000.Suy ra, C1 + C2 + C3 > 100.Bi tp7. Trong mi ca bng 2 n ta vit cc s thc dng sao cho tng cc s ca mi ct bng1. Chng minh rng ta c th xo i mi ct mt s sao cho mi hng, tng ca cc s cnli khng vt qu n+14 .8. 40 tn trm chia 4000 euro. Mt nhm gm 5 tn trm c gi l ngho nu tng s tinm chng c chia khng qu 500 euro. Hi s nh nht cc nhm trm ngho trn tng s
tt c cc nhm 5 tn trm bng bao nhiu?
4 Nguyn l cc hn v phng trnh DiophantTrong phn ny, ta trnh by chi tit ba v d p dng nguyn l cc hn trong phng
trnh Fermat, phng trnh Pell v phng trnh dng Markov.
V d 8. Chng minh rng phng trnhx4 + y4 = z2 (1) khng c nghim nguyn dng.
Li gii. Gi s ngc li, phng trnh (1) c nghim nguyn dng, v (x,y,z) l nghimca (1) vi z nh nht.(1) D thy x2, y2, z i mt nguyn t cng nhau(2) T nghim ca phng trnh Pythagore, ta c tn ti p, q sao cho
x2 = 2pq
y2 = p2 q2z = p2 + q2
(3) T y, ta li c mt b ba Pythagore khc, v y2 + q2 = p2.(4) Nh vy, tn ti a, b sao cho
q = 2ab
y = a2 b2p = a2 + b2
a, b nguyn t cng nhau(5) Kt hp cc phng trnh ny, ta c:
x2 = 2pq = 2(a2 + b2)(2ab) = 4(ab)(a2 + b2)
9
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
10/253
(6) V ab v a2 + b2 nguyn t cng nhau, ta suy ra chng l cc s chnh phng.(7) Nh vy a2 + b2 = P2 v a = u2, b = v2. Suy ra P2 = u4 + v4.(8) Nhng by gi ta thu c iu mu thun vi tnh nh nht ca z v:
P2 = a2 + b2 = p < p2 + q2 = z < z2.
(9) Nh vy iu gi s ban u l sai, suy ra iu phi chng minh.Phng php trnh by trn cn c gi l phng php xung thang. y c l l
phng php m Fermat ngh ti khi vit trn l cun sch ca Diophant nhng dng chm sau ny c gi l nh l ln Fermat v lm in u bao nhiu th h nhng nhton hc.
V d 9. Tm tt c cc cp a thcP(x), Q(x) tha mn phng trnh
P2(x) = (x2 1)Q2(x) + 1(1)Li gii. Khng mt tnh tng qut, ta ch cn tm nghim trong tp cc a thc c h s
khi u dng.Nu (x + x2 1)n = Pn(x)+x2 1Qn(x)(2) th (x x2 1)n = Pn(x)x2 1Qn(x)(3)Nhn (2) v (3) v theo v, ta c
1 = (x + x2 1)n(x
x2 1)n = (Pn(x) +
x2 1Qn(x))(Pn(x) x2 1Qn(x))
= P2n(x) (x2 1)Q2n(x)Suy ra cp a thc Pn(x), Qn(x) xc nh bi (2) v (3) l nghim ca (1). Ta chng minh yl tt c cc nghim ca (1). Tht vy, gi s ngc li, tn ti cp a thc P(x), Q(x) khngc dng Pn(x), Qn(x) tha mn (1). Ta xt cp a thc (P, Q) nh vy vi degQ nh nht. t
(P(x) +x2 1Q(x))(x x2 1) = P(x) + x2 1Q(x)(4)Th r rng(P(x)
x2 1Q(x))(x +
x2 1) = P(x)
x2 1Q(x)
Suy ra (P, Q) cng l nghim ca (1).Khai trin (4), ta thu c P(x) = xP(x) (x2 1)Q(x), Q(x) = xQ(x) P(x). Ch lt (1) ta suy ra (P(x) xQ(x))(P(x) + xQ(x)) = Q2(x) + 1. V P(x) v Q(x) u c hs khi u > 0 v degP = degQ + 1 nn ta c deg(P(x) + xQ(x)) = degQ + 1. T y, dodeg(Q2(x) + 1) 2deg(Q) nn ta suy ra deg(Q(x)) deg(Q) 1 < degQ.Nh vy, theo cch chn cp (P, Q) th tn ti n sao cho (P, Q) = (Pn, Qn).Nhng khi t (4) suy ra
P(x) + x2 1Q(x) = (P(x) +
x2 1Q(x))(x +
x2 1)= (x +
x2 1)n(x +
x2 1)
= (x + x2 1)n+1
Suy ra (P, Q) = (Pn+1, Qn + 1), mu thun.Vy iu gi s l sai v ta c iu phi chng minh.
10
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
11/253
V d 10. Tm tt c cc gi trk sao cho phng trnh(x + y + z)2 = kxyz c nghim nguyndng.
Li gii. Gi sk l mt gi tr cn tm. Gi x0, y0, z0 l nghim nguyn dng ca phngtrnh
(x + y + z)2 = kxyz(1)
c x0 + y0 + z0 nh nht. Khng mt tnh tng qut, c th gi sx0 y0 z0.Vit li (1) di dng x2 (kyz 2y 2z)x + (y + z)2 = 0,ta suy ra x0 l nghim ca phng trnh bc hai
x2 (ky0z0 2y0 2z0)x + (y0 + z0)2 = 0(2)
Theo nh l Viet x1 = ky0z0 2y0 2z0 x0 = (y0+z0)2
x0cng l nghim ca (2). T
(x1, y0, z0) l nghim ca (1). Cng t cc cng thc trn, ta suy ra x1 nguyn dng. Tc l(x1, y0, z0) l nghim nguyn dng ca (1). T tnh nh nht ca x0 + y0 + z0 ta x1 x0. Ty ta c
ky0z0 2y0 2z0 x0 x0 v (y0 + x0)2x0
x0
T bt ng thc th hai ta suy ra y0 + z0 x0. T , p dng vo bt ng thc th nht,ta c ky0z0 4x0.Cui cng, chia hai v ca ng thc x20 + y
20 + z
20 + 2x0y0 + 2y0z0 + 2z0x0 = kx0y0z0 cho x0y0z0,
ta cx0
y0z0+
y0x0z0
+z0
x0y0+
2
z0+
2
x0+
2
y0= k.
T suy ra k4 + 1 + 1 + 2 + 2 + 2 k, tc l k 323 . Suy ra k 10.Ch nu x0 = 1 th y0 = z0 = 1 suy ra k = 9. Nu k = 9 th x0 2 v nh gi trn trthnh
k4 + 1 +
12 + 2 + 1 + 2 k suy ra k
263 , suy ra k 8Vy gi tr k = 10 b loi.
Vi k = 1 phng trnh c nghim, chng hn (9, 9, 9)Vi k = 2 phng trnh c nghim, chng hn (4, 4, 8)Vi k = 3 phng trnh c nghim, chng hn (3, 3, 3)Vi k = 4 phng trnh c nghim, chng hn (2, 2, 4)Vi k = 5 phng trnh c nghim, chng hn (1, 4, 5)Vi k = 6 phng trnh c nghim, chng hn (1, 2,3)Vi k = 8 phng trnh c nghim, chng hn (1, 1, 2)Vi k = 9 phng trnh c nghim, chng hn (1, 1, 1)Ngoi ra, ta c th chng minh c rng trng hp k = 7 phng trnh khng c nghim
nguyn dng (xin c dnh cho bn c).Vy cc gi tr k cn tm l k = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9.
V d 11. (CRUX, Problem 1420) Nu a,b,c l cc s nguyn dng sao cho
0 < a2 + b2 abc cChng minh rng a2 + b2 abc l s chnh phng.
11
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
12/253
Li gii. Gi s ngc li rng tn ti cc s nguyn dng a,b,c sao cho 0 < a2 + b2abc cv k = a2 + b2 abc (1) khng phi l s chnh phng.By gi ta c nh k v c v xt tp hp tt c cc cp s nguyn dng (a, b) tha mn phngtrnh (1), tc l ta xt
S(c, k) =
{(a, b)
(N)2 : a2 + b2
abc = k
}Gi s (a, b) l cp s thuc S(c, k) c a + b nh nht. Khng mt tnh tng qut c th gisa b. Ta xt phng trnh
x2 bcx + b2 k = 0Ta bit rng x = a l mt nghim ca phng trnh. Gi a1 l nghim cn li ca phng trnhny th a1 = bc a = (b
2k)a .
Ta c th chng minh c rng (bn c t chng minh!) a1 nguyn dng. Suy ra (a1, b)cng thuc S(c, k).Tip theo ta c a1 = (b2 k)/a < a2/a = a, suy ra a1 + b < a + b. iu ny mu thun vicch chn (a, b).
Bi tp9. Chng minh rng phng trnh x3 + 3y3 = 9z3 khng c nghim nguyn dng.10. Chng minh rng phng trnh x2 + y2 + z2 = 2xyz khng c nghim nguyn dng.11. (IMO 88) Nu a,b,q= (a2 + b2)/(ab + 1) l cc s nguyn dng th q l s chnh phng.12. (PTNK 03). Tm tt c cc s nguyn dng k sao cho phng trnh x2 (k2 4)y2 = 24c nghim nguyn dng.13. (Mathlinks) Cho A l tp hp hu hn cc s nguyn dng. Chng minh rng tn ti tphp hu hn cc s nguyn dng B sao cho A B,
xB
x =xB
x2
14.* (AMM 1995) Cho x, y l cc s nguyn dng sao cho xy + x v xy + y l cc s chnhphng. Chng minh rng c ng mt trong hai s x, y l s chnh phng.15. (IMO 2007) Cho a, b l cc s nguyn dng sao cho 4ab
1 chia ht (4a2
1)2. Chng
minh rng a = b.16. (VMO 2012) Xt cc s t nhin l a, b m a l c s ca b2 + 2 v b l c s ca a2 + 2.Chng minh rng a v b l cc s hng ca dy s t nhin (vn) xc nh bi
v1 = v2 = 1 v vn = 4vn1 vn2 vi mi n 2.
5 Nguyn l cc hn trong t hpTrn y chng ta xem xt cc v d p dng ca nguyn l cc hn trong mnh t
mu m nht dnh cho nguyn l cc hn. Nguyn l cc hn c th c ng dng chngminh mt qu trnh l dng (trong cc bi ton lin quan n bin i trng thi) trong biton v th, hay trong cc tnh hung t hp a dng khc. Cc i tng thng c emra xt cc hn thng l: on thng ngn nht, tam gic c din tch ln nht, gc lnnht, nh c bc ln nht, chu trnh c di ngn nht ...Di y ta xem xt mt s v d:
V d 12. (nh l Sylvester) Cho tp hp S gm hu hn cc im trn mt phng tha mntnh cht sau: Mt ng thng i qua 2 im thuc S u i qua t nht mt im th bathuc S. Khi tt c cc im ca S nm trn mt ng thng.
12
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
13/253
Kt lun ca nh l nghe c v hin nhin nhng chng minh n th khng h n gin.Chng minh di y ca Kelly c chng ti tham kho t WikipediaGi s phn chng l tn ti mt tp hp S gm hu hn im khng thng hng nhng ming thng qua hai im trong S u cha t nht ba im. Mt ng thng gi l ngni nu n i qua t nht hai im trong S. Gi s (P,l) l cp im v ng ni c khongcch dng nh nht trong mi cp im-ng ni.Theo gi thit, l i qua t nht ba im trong S, nn nu h ng cao t P xung l th tn
Hnh 1:
ti t nht hai im nm cng mt pha ca ng cao (mt im c th nm ngay chnng cao). Trong hai im ny, gi im gn chn ng cao hn l B, v im kia l C.Xt ng thng m ni P v C. Khong cch tB ti m nh hn khong cch tP ti l, muthun vi gi thit v P v l. Mt cch thy iu ny l tam gic vung vi cnh huyn BCng dng v nm bn trong tam gic vung vi cnh huyn P C.Do , khng th tn ti khong cch dng nh nht gia cc cp im-ng ni. Ni cchkhc, mi im u nm trn ng mt ng thng nu mi ng ni u cha t nht baim.
V d 13. V d 13. (Trn u ton hc Nga 2010) Mt quc gia c 210 thnh ph. Ban ugia cc thnh ph cha c ng. Ngi ta mun xy dng mt s con ng mt chiu nigia cc thnh ph sao cho: Nu c ng i t A n B v t B n C th khng c ng it A n C.Hi c th xy dng c nhiu nht bao nhiu ng?
Li gii. Gi A l thnh ph c nhiu ng i nht (gm c ng i xut pht t A vng i n A). Ta chia cc thnh ph cn li thnh 3 loi. Loi I - C ng i xut pht tA. Loi II - C ng i n A. Loi III: Khng c ng i n A hoc xut pht t A. tm = |I|, n = |II|, p = |III|. Ta c m + n +p = 209.D thy gia cc thnh ph loi I khng c ng i. Tng t, gia cc thnh ph loi 2 khngc ng i.
13
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
14/253
S cc ng i lin quan n cc thnh ph loi 3 khng vt qu p(m + n). (Do bc caA = m + n l ln nht).Tng s ng i bao gm:+ Cc ng i lin quan n A: m + n+ Cc ng i lin quan n III : p(m + n)
+ Cc ng i gia I v II: mnSuy ra tng s ng i nh hn mn + (p + 1)m + (p + 1)n (m + n + p + 1)2/3 = 2102/3.Du bng xy ra vi th 3 phe, mi phe c 70 thnh ph, thnh ph phe 1 c ng i
n thnh ph phe 2, thnh ph phe 2 c ng i n thnh ph phe 3, thnh ph phe 3 cng i n thnh ph phe 1.
V d 14. Trong quc hi M, mi mt ngh s c khng qu 3 k th. Chng minh rng c thchia quc hi thnh 2 vin sao cho trong mi vin, mi mt ngh s c khng qu mt k th.
y l mt v d m ti rt thch. C nhiu cch gii khc nhau nhng y chng ta strnh by mt cch gii s dng nguyn l cc hn. tng tuy n gin nhng c rt nhiu
ng dng (trong nhiu bi ton phc tp hn).Ta chia quc hi ra thnh 2 vin A, B mt cch bt k. Vi mi vin A, B, ta gi s(A), s(B) ltng ca tng s cc k th ca mi thnh vin tnh trong vin . V s cch chia l hu hnnn phi tn ti cch chia (A0, B0) sao cho s(A0) + s(B0) nh nht. Ta chng minh cch chiany tha mn yu cu bi ton.Gi s rng cch chia ny vn cha tho mn yu cu, tc l vn c mt ngh s no cnhiu hn 1 k th trong vin ca mnh. Khng mt tnh tng qut, gi s ngh s x thuc A0c t nht 2 k th trong A0. Khi ta thc hin php bin i sau: chuyn x tA0 sang B0 c cch chia mi l A = A0 {x} v B = B0 {x}. V x c t nht 2 k th trong A0 vA khng cn cha x nn ta cs(A) s(A0) 4 (trong tng mt i t nht 2 ca s(x) v 2 ca cc k th ca x trong A0)V x c khng qu 3 k th v c t nht 2 k th trong A0 nn x c nhiu nht 1 k th trongB0 (hay B), cho nn
s(B) s(B0) + 2T s(A) + s(B) s(A0) + s(B0) 2. Mu thun vi tnh nh nht ca s(A0) + s(B0). Vyiu gi s l sai, tc l cch chia (A0, B0) tha mn yu cu bi ton (pcm).Bi tp17. Cho 2n im trn mt phng, trong khng c 3 im no thng hng. Chng minh rngnhng im ny c th phn thnh n cp sao cho cc on thng ni chng khng ct nhau.18. Trong mt phng cho 100 im, trong khng c ba im no thng hng. Bit rng baim bt k trong chng to thnh mt tam gic c din tch khng ln hn 1. Chng minhrng ta c th ph tt c cc im cho bng mt tam gic c din tch 4.
19. Trn mt phng cho 2n + 3 im, trong khng c ba im no thng hng v khng c4 im no nm trn mt ng trn. Chng minh rng ta c th chn ra t cc im ny 3im, sao cho trong cc im cn li c n im nm trong ng trn v n im nm ngoing trn.20. Trong mt phng cho n im v ta nh du tt c cc im l trung im ca cc onthng c u mt l cc im cho. Chng minh rng c t nht 2n 3 im phn bit cnh du.21. Ti mt quc gia c 100 thnh ph, trong c mt s cp thnh ph c ng bay. Bit
14
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
15/253
rng t mt thnh ph bt k c th bay n mt thnh ph bt k khc (c th ni chuyn).Chng minh rng c th i thm tt c cc thnh ph ca quc gia ny s dng khng qu a)198 chuyn bay b) 196 chuyn bay.22*. Trong mt nhm 12 ngi t 9 ngi bt k lun tm c 5 ngi i mt quen nhau.Chng minh rng tm c 6 ngi i mt quen nhau trong nhm .
Ti liu tham kho[1] Nguyn Vn Mu, Cc chuyn Olympic Ton chn lc,Ba V , 5-2010 .
[2] on Qunh ch bin, Ti liu gio khoa chuyn ton - i s 10, NXB GD, 2010.
[3] http://fermatslasttheorem.blogspot.com/2005/05/fermats-last-theorem-n-4.html
[4] vi.wikipedia.org/wiki/nh l Sylvester-Gallai
[5] www.mathscope.org
[6] www.problems.ru
15
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
16/253
MT S DNG TNG QUT CA PHNGTRNH HM PEXIDER V P DNG
Trnh o Chin, Trng Cao ng S Phm Gia LaiL Tin Dng, Trng THPT Pleiku, Gia Lai
Phng trnh hm Pexider (PTHP) l phng trnh hm tng qut trc tip ca Phng trnhhm Cauchy quen thuc. Bi vit ny cp n mt s dng tng qut ca PTHP v vi pdng ca n trong chng trnh Ton ph thng.
1 Phng trnh hm PexiderPTHP c bn gm bn dng di y (li gii c th xem trong [1] hoc [2])
Bi ton 1.1. Tm tt c cc hm sf, g, h xc nh v lin tc trnR tha mn iu kinf(x + y) = g (x) + h (y) , x, y R. (1)
Gii. Nghim ca phng trnh (1) l
f(t) = ct + a + b, g (t) = ct + a, h (t) = ct + b; a,b,c R.Bi ton 1.2. Tm tt c cc hm sf, g, h xc nh v lin tc trnR tha mn iu kin
f(x + y) = g (x) h (y) , x, y R. (2)Gii. Nghim ca phng trnh (2) l
f(t) = abec
t, g (t) = aec
t, h (t) = bec
; a,b,c Rhoc
f 0, g 0, h CR,trong CR l tp hp cc hm s lin tc trn R,hoc
f 0, h 0, g CR.Bi ton 1.3. Tm tt c cc hm sf, g, h xc nh v lin tc trnR+ tha mn iu kin
f(xy) = g (x) + h (y) , x, y R+. (3)Gii. Nghim ca phng trnh (3) l
f(t) = m.lnt + a + b, g (t) = m.lnt + a, h (t) = m.lnt + b; m,a,b,c R.Bi ton 1.4. Tm tt c cc hm sf, g, h xc nh v lin tc trnR+ tha mn iu kin
f(xy) = g (x) h (y) , x, y R+. (4)Gii. Nghim ca phng trnh (4) l
f(t) = abtc, g (t) = atc, h (t) = btc; a,b,c R.
16
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
17/253
2 Mt s dng tng qut ca Phng trnh hm PexiderTy theo mc kin thc, PTHP c nhiu dng tng qut khc nhau. Di y l mt s
dng tng qut ca phng trnh (1) gn gi vi chng trnh ca h ph thng chuyn Ton.Bi ton 2.1. Tm tt c cc hm s f, fi (i = 1, 2,...,n) xc nh v lin tc trn R tha
mn iu kinf
ni=1
xi
=
ni=1
fi (xi), x, xi R. (5)
Gii. y l dng quy np mt cch t nhin ca Bi ton 1.1. Nghim ca phng trnh(5) l
f(t) = at +
ni=1
ai, fi (t) = at + ai; a, ai R.
Tng t Bi ton 2.1, ta cng c th gii c phng trnh hm dng
fni=1
aixi
=
ni=1
aifi (xi), x, xi R, ai R.
Bi ton sau y l mt dng tng qut kh c bn, m phng php quy np khng thp dng trong li gii. Mt s phn chng minh c s dng mt s kin thc c bn, khngqu kh, ca i s tuyn tnh v Phng trnh vi phn, thuc chng trnh c s ca Toncao cp.Bi ton 2.2. Tm tt c cc hm s f, fi, gi (i = 1, 2,...,n) xc nh v tn ti o hm(theo mi bin s c lp x, y) trnR tha mn iu kin
f(x + y) =
nk=1
fk (x) gk (y), x, y R, n 2. (6)
Gii. Ta gii bi ton ny trong trng hp n = 2. Trng hp n 3 c gii tng t.Xt phng trnh hm
f(x + y) = f1 (x) g1 (y) + f2 (x) g2 (y) , x, y R, (7)trong cc hm f, f1, f2, g1, g2 xc nh v tn ti o hm (theo mi bin s c lp x, y)trn R.
Khng mt tnh tng qut, ta lun c th gi thit rng cc h hm {f1 (x) , f2 (x)} v{g1 (x) , g2 (x)} l c lp tuyn tnh. Ta c
fx (x + y) = f
1 (x) g1 (y) + f
2 (x) g2 (y) ,
fy (x + y) = f1 (x) g
1 (y) + f2 (x) g
2 (y) .
V fx (x + y) = fy (x + y), nn
f1 (x) g1 (y) + f
2 (x) g2 (y) = f1 (x) g
1 (y) + f2 (x) g
2 (y) . (8)
17
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
18/253
Ngoi ra, v {g1 (x) , g2 (x)} l c lp tuyn tnh, nn tn ti cc hng s y1 , y2 sao cho g1 (y1) g1 (y2)g2 (y1) g2 (y2)
= 0.Thay y1, y2 vo (8), ta c
f1 (x) g1 (y1) + f
2 (x) g2 (y1) = f1 (x) g
1 (y1) + f2 (x) g
2 (y1) ,
f1 (x) g1 (y2) + f
2 (x) g2 (y2) = f1 (x) g
1 (y2) + f2 (x) g
2 (y2) .
V nh thc nu trn khc 0, nn h phng trnh ny c nghim duy nht f1 (x), f
2 (x).Do , ta c th biu din f1 (x) v f
2 (x) qua f1 (x) v f2 (x) di dng
f1 (x) = a11f1 (x) + a12f2 (x) , f
2 (x) = a21f1 (x) + a22f2 (x) . (9)
Mt khc, thay y = 0 vo (7), ta c
f(x) = c1f1 (x) + c2f2 (x) . (10)
Suy raf (x) = c11f1 (x) + c12f2 (x) , f
(x) = c21f1 (x) + c22f2 (x) . (11)
- Nu
c11 c12c21 c22
= 0, th t (10) v (11), ta thu c phng trnh vi phn tuyn tnhthun nht
a1f (x) + a2f
(x) = 0,
trong a1 v a2 khng ng thi bng 0. Gii phng trnh vi phn ny, ta tm c f(x).Tt c cc hm f(x) ny u tha mn (7) nn l nghim ca phng trnh.
- Nu c11 c12
c21 c22
= 0, th t (10) v (11), ta c th biu din f1 (x) v f2 (x) bi mt t hptuyn tnh ca f (x) v f (x). Thay biu din ny vo (5), ta thu c phng trnh dng
f(x) + a1f (x) + a2f
(x) = 0.
Gii phng trnh vi phn ny, ta tm c f(x) .Tt c cc hm f(x) ny u tha mn (7) nn l nghim ca phng trnh. Bi ton
c gii quyt.Di y l mt s trng hp c bit m phng trnh (7) tr thnh mt s phng trnh
hm c bn. Nhng phng trnh ny kh ni ting v c li gii hon ton s cp (c th
xem trong [1] hoc [2]).- Vi f1 (x) = f(x), g1 (y) 1, f2 (x) 1, g2 (y) = f(y), phng trnh (7) tr thnh Phng
trnh hm Cauchyf(x + y) = f(x) + f(y) , x, y R.
- Vi f1 (x) = g (x), g1 (y) 1, f2 (x) 1, g2 (y) = h (y), phng trnh (7) tr thnh Phngtrnh hm Pexider
f(x + y) = g (x) + h (y) , x, y R.
18
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
19/253
- Vi f2 (x) 1, phng trnh (7) tr thnh Phng trnh hm Vinczef(x + y) = f1 (x) g1 (y) + g2 (y) , x, y R,
- Vi f1 (x) = f(x), g1 (y) = g (y), f2 (x) = g (x), g2 (y) = f(y), phng trnh (7) trthnh phng trnh hm dng lng gic (v mt nghim ca phng trnh ny l f(t) = sint,g (t) = cost)
f(x + y) = f(x) g (y) + g (x) f(y) , x, y R.
3 p dngPTHP tng qut c nhiu p dng trong vic nghin cu mt s vn lin quan ca Ton
ph thng. Sau y l mt p dng lin quan n cc php chuyn i bo ton yu t gc camt tam gic.Bi ton 3.1. Tm tt c cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trnR tha mn iu kinsau: NuA,B,C
R, A+B +C = , thA1+B1+C1 = , trong A1 = f(A), B1 = f(B),
C1 = f(C).Gii. Gi s cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin trn. Ta c
A1 + B1 + C1 = f(A) + f(B) + f(C) = f( B C) = f(B) f(C) . (12)
t F (x) = f( x), G (x) = 2
g (x), H(x) = 2
h (x). Khi , phng trnh (12) cdng
F(B + C) = G (B) + H(C) . (13)
Phng trnh (13) chnh l Phng trnh Pexider bit. Nghim lin tc tng qut ca phng
trnh ny l
F(x) = ax + c1 + c2, G (x) = ax + c1, H(x) = ax + c2,
trong a, c1, c2 R.Do
f(x) = a ( x) + c1 + c2, g (x) = 2
ax c1, h (x) = 2
ax c2. (14)
t a = k, c1 + c2 + a = , 2
c1 = , 2
c2 = . Th th k + + + = 1. Khi, bi (14), ta thu c
f(x) = kx + , g (x) = kx + , h (x) = kx + ,
trong k + + + = 1.R rng cc hm s f, g, h nu trn tha mn iu kin ca bi ton.
Bi ton 3.2. Tm tt c cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trnR tha mn iu kinsau: Nu A,B,C 0, A + B + C = , th A1, B1, C1 0, A1 + B1 + C1 = , trong
19
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
20/253
A1 = f(A), B1 = f(B), C1 = f(C) .Gii. Tng t cch gii trn, ta tm c
f(x) = kx + , g (x) = kx + , h (x) = kx + ,
trong
0,
0, k +
0, k +
0, +
1, k + +
1.
Kt qu ca Bi ton 3.2 c nhiu p dng trong cc php chuyn i bo ton yu t gctrong tam gic, chng hn cc H qu sau y m phn chng minh dnh cho bn cH qu 3.1. NuA, B, C l ba gc ca mt tam gic, thA1, B1, C1 xc nh nh sau
A1 =B + C
2, B1 =
C+ A
2, C1 =
A + B
2
cng l ba gc ca mt tam gic.H qu 3.2. NuA, B, C l ba gc ca mt tam gic tha mn max {A,B,C} <
2, tc l
tam gicABC nhn, thA1, B1, C1 xc nh nh sau
A1 = 2A, B1 = 2B, C1 = 2Ccng l ba gc ca mt tam gic.H qu 3.3. NuA, B, C l ba gc ca mt tam gic, thA2, B2, C2 xc nh nh sau
A2 =A
2, B2 =
B
2, C2 =
+ C
2
cng l ba gc ca mt tam gic, trong C2 l gc t.H qu 3.4. NuA, B, C l ba gc ca mt tam gic, trong C l gc t, thA2, B2, C2xc nh nh sau
A2 = 2A, B2 = 2B, C2 = 2 C
cng l ba gc ca mt tam gic.H qu 3.5. Nu tam gicABC c ba gc nhn (hoc vung tiC), thA3, B3, C3 xc nhnh sau
A3 =
2 A, B3 =
2 B, C3 = C,
cng l ba gc ca mt tam gic t (hoc vung ti C3).H qu 3.6. Nu tam gicABC c gcC t (hoc vung), thA3, B3, C3 xc nh nh sau
A3 =
2 A, B3 =
2 B, C3 = C,
cng l ba gc ca mt tam gic nhn (hoc vung tiC3).
By gi, m rng mt cch t nhin cc bi ton trn, ta c cc bi ton sauBi ton 3.3. Tm tt c cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trnR tha mn iu kinsau: NuAi R,
ni=1
Ai = (n 2) , thni=1
Ai = (n 2) , trong Ai = f(Ai).Gii. Tng t cch gii Bi ton 3.1, trong phng trnh hm cm sinh chnh l Phngtrnh hm Perxider tng qut. Cc hm s tm c l
fi (x) = k0x + ki (n 2) (i = 1, ..., n, n 3) ,
20
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
21/253
trong n
j=0
kj = 1.
Tng t, m rng Bi ton 3.2, ta thu cBi ton 3.4. Tm tt c cc hm s fi (i = 1,...,n,n 3) xc nh v lin tc trnR thamn iu kin sau: Nu0
Ai
2,ni=1 Ai = (n 2) , th0 Ai 2,
ni=1Ai = (n 2) ,trong Ai = f(Ai).Gii. Tng t cch gii Bi ton 3.2, trong phng trnh hm cm sinh chnh l Phngtrnh hm Perxider tng qut. Cc hm s tm c l
fi (x) = k0x + ki (n 2) (i = 1, ..., n, n 3) ,trong 0 ki (n 2) 2, 0 2k0 + ki (n 2) 2.
Thu hp gi thit ca Bi ton 3.4, ta thu cBi ton 3.5. Tm tt c cc hm s fi (i = 1,...,n,n 3) xc nh v lin tc trnR thamn iu kin sau: Nu 0
Ai
,
n
i=1Ai = (n 2) , th0 A
i
,
n
i=1 Ai = (n 2) ,trong Ai = f(Ai).Gii. Tng t cch gii Bi ton 3.4, trong phng trnh hm cm sinh chnh l Phngtrnh hm Perxider tng qut. Cc hm s tm c l
fi (x) = k0x + ki (n 2) (i = 1, ..., n, n 3) ,trong 0 ki (n 2) 1, 0 k0 + ki (n 2) 1.
T nhng kt qu trn ta thy rng, vi ba gc ca mt tam gic cho trc, c th tora c ba gc ca mt tam gic mi v do c th suy ra c nhiu h thc lng giclin quan n cc gc ca tam gic . Hn na, bng cch phi hp nhng phng php khcnhau, ta cn c th to ra c nhiu ng thc v bt ng thc lng gic khc, v cng
phong ph. Sau y l mt vi v d.Gi s rng, ta chng minh c cc h thc sau y v xem chng l nhng h thc"gc" ban u
sin A + sin B + sin C 3
3
2, (15)
cos A cos B cos C 18
(16)
0 < sin A sin B sin C 3
3
8, (17)
sin2A + sin 2B + sin 2C = 4 sin A sin B sin C. (18)
p dng H qu 3.1 vo (15), ta c
sin
A
2
+ sin
B
2
+ sin
C
2
3
3
2.
Nh vy, ta to c bt ng thc sau
Bt ng thc 1. cosA2
+ cosB
2+ cos
C
2 3
3
2.
21
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
22/253
p dng H qu 3.1 vo (16), ta c
cos
A
2
cos
B
2
cos
C
2
1
8.
Nh vy, ta to c bt ng thc sauBt ng thc 2. sin A2
sinB
2sin
C
2 1
8.
p dng H qu 3.1 vo (18), ta c
sin2
A
2
+ sin 2
B
2
+ sin 2
C
2
= 4 sin
A2
sin B
2sin
C2
.
hay
sin( A) + sin ( B) + sin ( C) = 4 sin A2
sin B
2sin
C2
.
Nh vy, ta to c ng thc sau
ng thc 1. sin A + sin B + sin C = 4cosA2
cosB2
cosC2
.
By gi, sng tc thm nhng h thc a dng hn, ta tip tc khai thc nhng kt qutrn, chng hn t Bt ng thc 2 ta c
8sinA
2sin
B
2sin
C
2 1 32sin A
2sin
B
2sin
C
2.cos
A
2cos
B
2cos
C
2 4cosA
2cos
B
2cos
C
2
4
2sinA
2cos
A
2
2sin
B
2cos
B
2
2sin
C
2cos
C
2
4cosA
2cos
B
2cos
C
2
4sin A sin B sin C
4cos
A
2cos
B
2cos
C
2. (19)
Nh vy, ta to c bt ng thc sau
Bt ng thc 3. sin A sin B sin C cosA2
cosB
2cos
C
2.
Bi (18) v ng thc 1, t (19), ta c bt ng thc sauBt ng thc 4. sin2A + sin 2B + sin 2C sin A + sin B + sin C.
Ta tip tc khai thc Bt ng thc 4. Nhn xt rng, nu tam gic ABC l tam gic nhnth, p dng H qu 3.2 vo Bt ng thc 4, ta c
sin2( 2A) + sin 2 ( 2B) + sin 2 ( 2C)
sin(
2A) + sin (
2B) + sin (
2C)
sin4A sin4B sin4C sin2A + sin 2B + sin 2C.Nh vy, ta tip tc to c bt ng thc sauBt ng thc 5. sin2A + sin 2B + sin 2C+ sin 4A + sin 4B + sin 4C 0.
By gi, p dng H qu 3.3 vo Bt ng thc 4, ta c
sin
2.
A
2
+ sin
2.
B
2
+ sin
2.
+ C
2
sin A
2+ sin
B
2+ sin
+ C
2.
22
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
23/253
Ta to c bt ng thc sau
Bt ng thc 6. sin A + sin B sin C sin A2
+ sinB
2+ cos
C
2.
By gi, gi s tam gic ABC c gc C t. p dng H qu 3.4 vo Bt ng thc 1, ta c
cos2A2 + cos2B2 + cos2C 2 332 .
Ta to c bt ng thc sau
Bt ng thc 7. cos A + cos B + sin C 3
3
2
C >
2
.
Tip theo, gi s tam gic ABC nhn (hoc vung ti C). p dng H qu 3.5 vo (17), tac
0 < sin
2 A
sin
2 B
sin( C) 3
3
8
Ta c bt ng thc sau
Bt ng thc 8. 0 < cos A cos B sin C 338
C
2
.
By gi, gi s tam gic ABC c gc C t (hoc vung). p dng H qu 3.6 vo (15), tac
0 < sin
2 A
+ sin
2 B
+ sin ( C) 3
3
2
Ta c bt ng thc sau
Bt ng thc 9. 0 < cos A + cos B + sin C 3
3
2
C
2
.
TI LIU THAM KHO
[1] J. Aczl (1966), Lectures on Functional equations and their applications, Chapter 3, pp.141-145, Chapter 4, pp. 197-199.
[2] Nguyn Vn Mu, Mt s lp phng trnh hm a n hm dng c bn, K yu Hitho khoa hc "Cc chuyn chuyn Ton bi dng hc sinh gii Trung hc ph thng", HNi, 2011.
[3] D.S. Mitrinovic, J.E. Pecaric and V. Volenec (1989), Recent advances in geometric inequal-ities, Mathematics and its applications (East European series), Published by Kluwer AcademicPublishers, the Netherlands, Chapter V, pp. 64-69.
23
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
24/253
XY DNG MT LP PHNG TRNH HM NHCC HNG NG THC LNG GIC
L Sng, Trng THPT Chuyn L Qu n - Khnh HaTrong cc k thi i hc cu hi v phng trnh, bt phng trnh thng c ch ,th trongcc cu hi ca thi chn hc sinh gii quc gia hay quc t cc bi ton v phng trnhhm cng chim phn trng tm. Trong bi vit ny chng ti th lin h kin thc v lnggic hc trong chng trnh ph thng a n mt s bi ton c nghim l hm slng gic
1 Cc hm s lng gic trong chng trnh ton v vitnh cht
sin(x y) = sin x cos y sin y cos x, x, y R(1)sin(x + y)sin(x y) = sin2 x cos2 y sin2 y cos2 x, x, y R(2)cos(x y) = cos x cos y sin x sin y, x, y R(3)
T (2) a n cng thc ca phng trnh hm n l hm sin
g(x + y)g(x y) = g2(x) g2(y) vi mi x, y R.T (3) ta cng t c cng thc ca hm cosin (phng trnh hm dAlembert )
f(x + y) + f(x y) = 2f(x)f(y) vi mi x, y R.
Ngoi ra t mt s cng thc lng gic m ta cng on c nghimf(2x) = 2f2 (x) 1, f(3x) = 4f3 (x) 3f(x),x R.
Quy c: fn(x) = [f(x)]n.
Bn Phng trnh hm c bn : Trong cc bi ton sau phn nhiu trc khi i nkt qu thng phi qua trung gian l cc phng trnh hm c bn sauCc phng trnh Cauchy
A(x + y) = A(x) + A(y) (I)
E(x + y) = E(x).E(y) (II)
L(xy) = L(x) + L(y) vi x > 0 (III)F(xy) = F(x).F(y) vi x > 0 (IV)
Ta c ln lt cc nghim l A(x)=ax ,vi a=f(1) c gii bi A.L.cauchy 1821
E(x) = exp(ax) hay E(x) = 0L(x) = alnx hay L(x) = 0F(x) = xc hay F(x) = 0
24
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
25/253
2 Phng trnh hm dAlembert Hm cosinBi ton 1. Tm cc hmf(x) xc nh v lin tc trn v tha mn cc iu kin
f(x + y) + f(x y) = 2f(x) f(y) , x, y Rf(0) = 1, x0 R : |f(x0)| < 1Li gii. V f(0) = 1 v f(x) lin tc trn R nn > 0 sao cho f(x) > 0, x (, )Khi theo (2) vi n0 N ln th
f(x02n0
) > 0 f( x02n0
) < 1 (do phn chng )
Vy tn ti x1 = 0, x1 = x02n0 sao cho
0 < f(x1) < 1.f(x) > 0, x ( |x1| , |x1|) , f(x1) = cos , 0 < < 2
T (1) suy ra f(2x1) = 2f2(x1) 1 = 2cos2 1 = cos 2Gi sf(kx1) = cos k, k = 1, 2,...,n N+. Khi
f((n + 1) x1) = f(nx1 + x1)
= 2f(nx1) f(x1) f((n 1) x1)= 2 cos n cos cos(n 1) = cos (n + 1) .
T suy ra f(mx1) = cos m, m N+ v f(x) l hm chn trn R v nh vy
f(mx1 = cos m, m Z(3)Do tnh tr mt trong R , f(x) v cos x l cc hm lin tc trn R nn f(x) = cos ax,a RTh li ta thy f(x) = cos ax (a = 0) tha mn cc iu kin ca bi ton .Nhn xt 1. Thay trong gi thit |f(x0)| < 1 bi ton 1 bi |f(x0)| > 1 ta c nghim cabi ton l f(x) = cosh(x), y l hm cosin hyprebol m ta khng kho st chng trnhhc ph thngNhn xt 2. Khi f l hm kh vi, ly o hm theo y hai ln , ta c f(0) = 0, f(x) =k.f(x), k hng Nu k = 0 th f(x) = ax + b;Nu k > 0 th f(x) = c sin bx + d cos bx, c,d hngTf(0) = 1, f(0) = 0 suy ra d = 1, bc = 0, b = 0 th f hng; c = 0 th f(x) = cos x
Nu k < 0 th f(x) = c sinh bx + d cosh bx vi b2
= k, iu kin f(0) = 1, f
(0) = 0.Vy nghim l f(x) = cos bx, b s thc.
nh l 1. (nh l nghim ca Phng trnh dAlembert)Cho f : R R hm lin tc v tha mn iu kin
(C) f(x + y) + f(x y) = 2f(x)f(y), vi mix, ythf(x) = 0, f(x) = 1, f(x) = cos ax, hayf(x) = coshbx,a,b R.
25
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
26/253
Bi ton 2. (IMO1972). Tmf : R R lin tc v tha mn cc iu kin
f(x + y) + f(x y) = 2f(x)f(y), vi mix, y
Chng minh rng nuf(x) = 0, |f(x)| 1, x R th|g(y)| 1, y R
Li gii. Do f b chn
f(x) = 0 |f(x)| |g(y)| = 2 |f(x + y) + f(x y)| |f(x + y)| + |f(x y)| 2M, x R
Bi ton 3. Tm tt c cc hm lin tc D R tha
f(x + y) =f(x) + f(y)
1 f(x)f(y)
Li gii. Ta bit rng hm f(x) = tan x tha bi.V th nu t A(x) = arctanf(x) th A(x + y) = A(x) + A(y) 2k .Suy ra A(x) = kx mod 2 , t dn n f(x) = tan kcx.
Bi ton 4. Tm cc hmf(x) xc nh v lin tc trnR v tha mn cc iu kin
f(x) + f(y) = f
x + y
1 xy
, x, y : x + y > 0
Li gii. t x = cotgu, y = cotgv, 0 < u, v <
Thx+y1xy = cotg (u + v)
Hay A (u + v) = A (u) + A (v) , 0 < u, v < trong A (u) = f(cotgu) .
f(x) = karcctgx, k , x R (i)
Th li ta thy hm f(x) xc nh theo (i) tha mn cc iu kin ca bi tonKt lun f(x) = karcctgx, k R, x RBi ton 5. Tm cc cp hmf(x) vg(x) xc nh v lin tc trnR v tha mn iu kin
f(x y) = f(x)g(y) + f(y)g(x)
Li gii. Nghim ca bi ton lf(x) = cg(x) = 1 c2 hay
f(x) = cos kxg(x) = sin kx , k R
26
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
27/253
Bi ton 6. (Putnam1991)Cho hai hm f : R R, g : R R, f(x), g(x) khc hng, kh vi v tha mn iu kin
f(x + y) = f(x)f(y) g(x)g(y)g(x + y) = f(x)g(y) + g(x)f(y), x, y R
v f(0) = 0 .Chng minh rng f2(x) + g2(x) = 1
Li gii. Ta ch cn chng minh rng H(x) = f2(x) + g2(x) l hngTht vy ly o hm theo y ri thay y = 0ta c f(x) = g(0)g(x) vg(x) = g(0)f(x)Do 2f(x)f(x) + 2g(x)g(x) = 0 suy ra f2(x) + g2(x) = CNgoi ra f2(x + y) + g2(x + y) = (f2(x) + g2(x))(f2(y) + g2(y)) ,nn C2 = C.Nhng C = 0,nn C = 1Nhn xt.T gi thit ca bi ton ta thy hai hm f(x) = cos x, g(x) = sin x l nghim cabi ton, nn ta t E(x) = f(x) + ig(x) ,t gi thit bi ton ta c E(x + y) = E(x)E(y)V vy ta c 1 cch gii khc nh sau
Do E hm kh vi nn E(0) = ib, E(x + y) = E(x)E(y) Ly o hm y ,ri cho y = 0 ta cE(x) = Ceibx,TE(0 + 0) = E(0)E(0), ta rt ra c C = 1.Cui cng f2(x) + g2(x) = |E(x)| =
eibx
2= 1
Bi ton 7. a.Tm cc cp hmf : R R, g : R R lin tc v tha mn iu kinf(x y) = f(x)g(y) f(y)g(x)g(x y) = g(x)g(y) + f(x)f(y), x, y R
p s. Nghim ca bi ton l f(x) = sin bx,g(x) = cos bx, b s thc hayf(x) = g(x) = 0
b. f(x + y) = f(x)g(y) + f(y)g(x)
g(x + y) = g(x)g(y) f(x)f(y), x, y Rp s . Nghim l f(x) = ax/2 sin bx,g(x) = ax/2 cos bx, a > 0, b s thc hay f(x) =
g(x) = 0.
Bi ton 8. Tm cc cp hmf(x) vg(x) xc nh v lin tc trnR v tha mn[f(x) + g(x)]2 = 1 + f(2x), f(0) = 0f(x + y) + f(x y) = 2f(x)g(y), x, y R
p s . Nghim ca bi ton l f(x) = sin bx, g(x) = cos bx, bs thc hay f(x) = g(x) = 0
3 Phng trnh hm c cha hm s lng gic3.1 Trc ht xt hm thc f xc nh vi mi x,y thuc R tha
f(x + y) + f(x y) = 2cosxcosy, (3.1)
27
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
28/253
Kt qu 1. f(x) l nghim ca 4.1 khi v ch khi f(x) = cos xKt qu 2. Phng trnh f(x + y) + f(x y) = 2sin x sin y , khng c nghimKt qu 3. Phng trnh f(x + y) + g(x y) = 2 sin x sin yc nghim f(x) = c cos x, g(x) = cos x cDo cng thc bin i 2sin x sin y = cos(x y) cos(x + y) suy ra f(u) + cos u = cos v g(v)Kt qu 4. Phng trnh f(x + y) f(x y) = 2 sin x sin y c nghimf(x) = c cos x, c l hngKt qu 5. Phng trnh f(x + y) + f(x y) = 2 cos x sin y khng c nghimKt qu 6. Phng trnh f(x + y) + g(x y) = 2 cos x sin y,c nghim f(x) = c + sin x, g(x) = sin x cKt qu 7. Phng trnh f(x + y) + f(x y) = 2sin x cos y ,c nghim f(x) = sin x3.2 Xt hai hm thc f ,g xc nh trn R tha
f(x + y) + g(x y) = 2 sin x cos y, (3.2)Kt qu 8. Nghim ca (3.2) l f(x) = c + sinx, g(x) = sinx cCho y = 0, ri thay y =
y vo (3.2)
ta c f(x) + g(x) = 2sin x v f(x + y) + g(x y) f(x y) + g(x + y) = 03.3 Cho hm thc f(x) tha f(x + y) + f(x y) = 2f(x)cos y (3.3) .Khi hm g(x) = f(x) d cos x tha g(x + y) = g(x)cos y + g(y)cos x (3.4)Kt qu 9. Nghim tng qut ca (3.4) l g(x) = b sin x, do f(x) = b sin x + d cos xTht vy, cho x = 0, ri hon i x, y trong (3.3) ta c f(y) + f(y) = 2d cos y v 2f(x +y) + f(x y) + f(y x) = 2f(x)cos y + 2f(y)cos xTc l 2f(x + y) + 2d cos(x y) = 2f(x)cos y + 2f(y)cos x. Suy ra (3.4) c nghim (3.4) , dng tnh kt hp ca hm g(x)
g(x + y + z) = (g(x)cos y + g(y))cos x + g(z)cos(x + y)
= g(x) cos(y + z) + (g(y)cos z+ g(z)cos y)cos x
Suy ra g(x)sin y sin z = g(z)sin y sin x, mi x,y,zC nh y, z vi sin z= 0, ta c g(x) = b sin x3.4. Cho hai hm f : R R, g : R R tha
f(x y) f(x + y) = 2g(x)sin y, vi mi s thc x, y(3.5)khi v ch khi f(x) = a cos x d sin x + c, g(x) = a sin x + d cos xLi gii. Cho x = 0, ri hon i x, y trong (3.5) ta c f(y) f(y) = 2d sin y v
f(x y) f(y x) = 2g(x)sin y 2g(y)sin x
Tc l 2d sin(x y) = 2g(x)sin y 2g(y)sin x.Suy ra (g(x) d cos x)sin y = (g(y) d cos y)sin x, tc l g(x) = d cos x + a sin x (c nh y).Thay g(x) vo (3.5) ta c kt qu3.5.Lp lun tng t ta cng c vi phng trnh hm
sin(x + y) = f(x)sin y + f(y)sin x (3.6)
sin(x + y) = g (x)sin y + g (y)sin x (3.7)
f(x + y) = g (x)sin y + g (y)sin x (3.8)
28
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
29/253
Kt qu 10. Nghim (3.6 ) l f(x) = cos x ,nghim ca (3.7 ) l f(x) = cos x + d sin x, g(x) =cos x b sin x , nghim ca(4.8) l f(x) = a cos x = g(x)3.6. Dng tnh kt hp ca hmXt f(x + y)f(x y) = sin2(x) sin2(y), (3.9)Kt qu 11. (4.9) c nghim l f(x) = k sin x, k2 = 1
Bi ton 9. Nghim ca f(x + y)f(x y) = f2(x) sin2(y), (3.10)L f(x) = a sin x hay f(x) = b cos x + d sin x,a,b,d hng tha a2 = 1 = b2 + d2
Li gii. Cho x = y trong (4.10).Xt 2 trng hp f(0) = 0 hay khc khngTrng hp khc khng ta a v dng f(u)f(v) = bf(u + v) + sin u sin v.Sau xt bf(u + v + z) = f(u)(f(v)f(z) sin v sin z) sin u(sin v cos z+ cos v sin z)
Tnh cht 1. Cho hm f(x)xc nh v lin tc trn R v tha mn iu kin
(S)f(x + y + 2d) + f(x y + 2d) = 2f(x)f(y), vi mi x,y,d hng khc khngth f l hm s l
Tnh cht 2.
(i) Nu f(0) = 1 v f(d) = 1 th hm f c chu k l d(ii) Nu f(0) = 1 v f(d) = 1 th hm f c chu k l 2d(iii) Nu f(0) = 1 th f(d) = 0 hm f c chu k l d
Bi ton 10. Tm hmf(x) tha mn (S*)
Li gii. Trng hp (i) v (ii) th f tha phng trnh dAlembert ca hm (C)Trng hp (iii) th g(x) = f(x + 2d) l nghim ca phng trnh (C)g(x + y) + g(x y) = 2g(x)g(y), g(x) c chu k 4dKt qu. Nghim ca bi ton (S*) l f(x) = cos 2nxd hayf(x) = cos (2n+1)xd .
4 Phng trnh hm sin (S)f(x + y)f(x y) = f2(x) f2(y),vi mi x, y
Tnh cht 3. Hm f khc khng, tha (S) l hm lBi ton 11. Cho f : R R lin tc tha (S)Thf(x) = cx , f(x) = c sin bxhayf(x) = sinh bx
Li gii. Do f lin tc, kh vi. Ly o hm ln th nht theo y, ln th hai theo xSuy ra f(x) = kf(x) . Nh vy ta c kt qu
Bi ton 12. (Corovei) Cho hai hmf : R R, g : R R khc khng thaf(x)g(y x) = f
y
2
g
y
2
f
x y
2
g
x y2
, x, y R()
Khi g l nghim ca (S) v
g(x) = A(x), f(x) = c+dA(x)(1), g(x) = b(E(x)E(x)), f(x) = c(E(x)E(x))+dE(x)(2)trong A, E tha phng trnh c bn, b vc l cc hng s.
29
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
30/253
Li gii. Thay x bi x + y, v y bi 2x vo (*) f(x + y)g(x y) = f(x)g(x) f(y)g(y)(3),sau i ch x v y vi nhau ta c f(x + y)g(y x) = f(x + y)g(x y),suy ra g(x) hm l ( do f khc khng)Ly y = x ri thay y bi y trong (1) , tr (*) cho (3)
f(x
y)g(x + y)
f(x + y)g(x
y) = g(y)(f(
y) + f(y))
Xt 2 trng hp f(0), f(0) = 0, th f v g trong (1) l nghim; f(0) khc khng, f v g trong(2) l nghimKt qu Trng hp hm lin tc, nghim khc khng l
f(x) = bx + c, g(x) = ax;
f(x) = c sin ax + d cos ax,g(x) = b sin ax;
f(x) = b sinh ax + d cosh ax, g(x) = b sinh ax.
5 M rng phng trnh hm dAlembert dng lng
gic ca W. H. Wilson1919f(x + y) + f(x y) = 2f(x)g(y), (1)vi mi x, yf(x + y) + g(x y) = h(x)k(y), (2) vi mi x, y
Nhn xt khi f(x) = 0 th g(x) l mt hm ty Nn ta xt f(x) = 0 ,nn c a sao cho f(a) = 0Trong (1) thay x = a, y = y ta c g(x) l hm s chn. Nh phng php tch f thnh 2hm chn f1 v hm l f2 Wilson thu gn c f1(x) = kg(x),vi k = f1(0) v g tha mnhm dAlembert
nh l 2. (nh l Wilson.) Nghim tng qut ca phng trnh(1) lf(x) = 0, g(x) ty , hayf(x) = k cos bx + Csin bx vg(x) = cos bx, hayf(x) = k cosh bx + Csinh bx vg(x) = cosh bx, hayf(x) = k + Cx vg(x) = 1
Nhn xt. Trong phm vi ca bi ny chng ti ch nhm xt phng trnh (1) c nghimdng lng gic, dng (2) c xt tng qut trong bi khc
Bi ton 13. Nu hm f thaf(x y) = f(x)f(y) + g(x)g(y), x, y R.th cng tha phngtrnh dAlembertf(x + y) + f(x y) = 2f(x)cos y, x, y R.Li gii. Do bi ton 3.5
Bi ton 14. ( Bnh nh 2009 )Tm tt c cc hm s f xc nh trn R thaf(x + y) + f(x y) = 2f(x)cos y, x, y R
.
30
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
31/253
6 M rng cc phng trnh hm c bn dng
f[G(x, y)] = F(f(x), f(y))
Trong bi vit ny, chng ti ch xt trng hp c bit G(x,y)=x+y, tc l dng phngtrnh hm f(x + y) = F(f(x), f(y)) , x , y RTnh cht 4. F c tnh kt hp tc l F[F[u, v], w] = F[u, F[v, w]] = f(x + y + w)Trng hpF(u, v) = Auv + Bu + Bv + C, F l a thc i xng, do tnh kt hp ta c AC = B2 BKhi A = 0 th B = 1 bi ton c dng f(x + y) = f(x) + f(y) + Ct A(x) = f(x) + C, bi ton c a v A(x + y) = A(x) + A(y) (phng trnh Cauchy I)Do f(x) = A(x) C. Khi A=0 , bi ton c dng
f(x + y) = Af(x)f(y) + Bf(x) + Bf(y) +B2 B
A=
[Af(x) + B] [Af(y) + B] BA
t E(x) = Af(x) + B, bi ton c a v E(x + y) = E(x).E(y) (phng trnh Cauchy II)Do f(x) = E(x)BA
Mt s bi ton lin quanCc nghim tng qut c a ra y trong lp hm lng gic c xc nh trong cckhong hm s lin tc v n iu trong khong xc nh
6.1 f1(x + y) =f1(x) + f1(y)
1 f1(x)f1(y) ,
6.2 f2(x + y) =f2(x)f2(y) 1f2(x) + f2(y)
,
6.3 f3(x + y) =f3(x) + f3(y) 2f3(x)f3(y)
1 f3(x)f3(y) ,
6.4 f4(x + y) =f4(x) + f4(y) 1
2f4(x) + 2f4(y) 2f4(x)f4(y) 1 ,
6.5 f5(x + y) =f5(x) + f5(y) 2f5(x)f5(y)cos a
1 f5(x)f5(y) ,
6.6 f6(x + y) = f6(x)f6(y)
1 f2(x)
1 f2(y)
C cc nghim ln lt l
f1 (x) = tan kx,f2 (x) = cot kx,f3 (x)
=1
1 + cot kx, f4 (x) =
1
1 + tan kx, f5
(x) =sin kx
sin(kx + a), f6 (x) = cos kx.
31
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
32/253
7 Lng gic ha bi ton phng trnh hmBi ton 15. (Putnam2000) Tm hm f(x) xc nh v lin tc trong [1, 1] v tha mn
f 2x2 1 = 2xf(x) , x [1.1]Li gii. Ta c x = 1, x = 12 tha mn 2x2 1 = x suy ra f(1) = f(12) = 0Nn f cos 23 + 2n
= 0.Tf(cos 2a) = 0 ta suy ra f(cos a) = 0
t x = cos a, Ta c f cos2k 23 + 2n
= 0, n Z, k NHn na, tp cc s 2k(23 + 2n) tr mt trong R v f(cos x) lin tc suy ra f(cos r) = 0,mir
Bi ton 16. Tm hmf(x),chn, lin tc trong ln cn im O xc nh
f(x) 0 khi 0 x /2,f(x) 0 khi/2 x ,
v tha (*) f(2x) = 1
2f2 2 - x ,x R, thf(x) = cos x, mi x.Bi ton 17. Tm cc hmf(x) xc nh v lin tc trn [1, 1] v tha mn cc iu kin
f(x) + f(y) = f
x
1 y2 + y
1 x2
, x, y [1, 1] (18)
Li gii. t x = sin u, y = sin v, u, v 2 ,
2
Th x
1 y2 + y1 x2 = sin (u + v)
Khi c th vit (18) di dng
g (u + v) = g (u) + g (v) , u , v
2,
2
vi g(u) = f(sin u)
Suy ra f(x) = aarc sin x,
x
[
1, 1] , a
R (i)
Th li ta thy hm f(x) xc nh theo ( i ) tha mn cc iu kin ca bi ton .
Bi ton 18. Tm cc hm sf(x) xc nh v lin tc trn [1, 1] v tha mn iu kin
f
xy
1 y2
1 x2
= f(x) + f(y) , x, y [1, 1]
Li gii. t x = cos u, y = cos v, u, v [0, ] .Khi sin u 0, sin v 0
xy
1 y2
1 x2 = cos (u + v) , u, v [0, ]Phng trnh hm cho c th vit di dng
f(cos u) + f(cos v) = f(cos (u + v)) , u, v [0, ]t f(cos u) = g (u) ta c
g (u + v) = g (u) + g (v) , u, v [0, ]Do vy, g (u) = au,a = const, f(x) = aarccos xTh li, ta thy hm s ny tha mn bi ton .
32
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
33/253
Bi ton 19. Tm cc hmf(x) xc nh v lin tc trnR v tha mn cc iu kin
f(x) + f(y) = f
x + y1 - xy
, x,y R : |xy| < 1(17)
Li gii. t x = tgu,y = tgv,2 < u, v 0 sao cho
d (f(xy), f(x)f(y)) < , x, y Gv do , tn ti mt ng cu M : G H sao cho
d (f(x), M(x)) < ,
x
G.
1 Tnh n nh ca phng trnh hm (Cauchy) cngtnh
Trc ht ta nhc li phng trnh hm (Cauchy) cng tnh (A)
f(x + y) = f(x) + f(y) (A)
Gi s hm f : X Y tha mn (A), vi X v Y l hai khng gian Banach. Khi f cgi l hm cng tnh.
nh l 1. Gi s , hmf : X Y tha mn, vi mi > 0, ta cf(x + y) f(x) f(y) , x, y X. (1)
Khi tn ti gii hn sauA(x) = lim
n2nf(2nx) (2)
vi mix X v tn ti duy nht hm cng tnh A : X Y tha mnf(x) A(x) , x X. (3)
Chng minh. Thay x = y vo (1) ta c
1
2
f(2x) f(x)
1
2
. (4)
S dng phng php quy np, ta c
2nf(2nx) f(x) (1 2n). (5)
35
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
36/253
Tht vy, trong (4) ta thay x bi 2x, ta c
12
f(22x) f(2x) 12
.
Khi [ 1
2f(22x) 2f(x)] [f(2x) 2f(x)] = 1
2f(22x) f(2x) 1
2
hay
122
f(22x) f(x) 12
f(2x) f(x) 122
,
nn 1
22f(22x) f(x)
1
2+
1
22
,
do
1
2n
f(2nx)
f(x)
1
2
+1
22
+
+
1
2n = 1
1
2n .
By gi ta s chng minh dy { 12n f(2nx)} l dy Cauchy vi mi x X. Chn m > n, khi
12n
f(2nx) 12m
f(2mx) = 12n
12mn
f(2mn.2nx) f(2nx)
12n
1 1
2mn
=
1
2n 1
2m
.
Do dy { 12n f(2nx)} l dy Cauchy v do Y khng gian Banach nn tn ti A : X Y saocho A(x) := lim
n2nf(2nx) vi mi x X, hay
A(x) 12n
f(2nx) 12n
.
Tip theo ta cn chng minh A l hm cng tnh. Thay x, y bi 2nx v 2ny trong (1), ta c
12n
f(2n(x + y)) 12n
f(2nx) 12n
f(2ny) 12n
vi n Z+, x , y X. Cho n , ta cA(x + y) A(x) A(y) .
Vi mi x X, ta cf(x) A(x) = [f(x) 1
2nf(2nx)] + [
1
2nf(2nx) A(x)]
f(x) 12n
f(2nx) + 12n
f(2nx) A(x)]
1 12n
+
1
2n= .
36
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
37/253
Cui cng, ta cn chng minh A duy nht. Gi s tn ti mt hm cng tnh A1 : X Y thamn (3). Khi , vi mi x X,
A(x) A1(x) = 1n[A(nx) f(nx)] + [A1(nx) f(nx)]
2
n theo (3)
Vy A1 = A.
nh l 2. Vi mi dy s thc bt kan tha mn
|an+m an am| < 1, n, m Z+, (6)
th tn ti gii hn hu hnA := lim
n
an
nv
an nA < 1, n Z+.
Chng minh. p dng nh l 1 cho Y = R. C nh x X v t an := ( 1 )f(nx), n Z+.Khi , theo (1) dy (an) tha mn (6). t
A := limk
akk
=
1
limk
f(kx)
k
,
Theo nh l 1, ta c
|1
f(nx) nA(x)| < 1,
vi mi n Z+ v mi x X hay
|f(x) nAx
n
| < .
V theo (1), vi mi x, y X ta c
|A(x + y) A(x) A(y)| = limn
f(nx + ny)
n f(nx)
n f(ny)
n
lim
nn
= 0,
Do |f(x) A(x)| < , x X.
37
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
38/253
2 Tnh n nh ca phng trnh hm (Cauchy) nhntnh
Trong phn ny nghin cu phng trnh
f(xy) = f(x)f(y) (M)
Gi s hm f : X Y tha mn (M), vi X v Y l hai khng gian Banach. Khi f cgi l hm nhn tnh.
nh l 3. Gi s > 0, S l mt na nhm vf : S C sao cho
|f(xy) f(x)f(y)| , x, y S. (1)
Khi
|f(x)
| 1 +
1 + 4
2=: ,
x
S. (2)
hocf l hm nhn tnh vi mix, y S.Chng minh. Trong (2), ta c 1+
1+4
2 =: hay 2 = v > 1. Gi s (2) khng xy ra,
tc l tn ti a S sao cho |f(a)| > , hay |f(a)| = + , vi > 0 no . Trong (1), chnx = y = a, ta c
|f(a2) f(a)2| (3)Khi
|f(a2)| = |f(a)2 (f(a)2 f(a2))| |f(a)
2
| |f(a)2
f(a2
)| |f(a)|2 theo (3)= ( + )2 = ( + ) + (2 1) + 2 (do 2 = )> + 2 (do > 1)
Bng php chng minh quy np, ta c
|f(a2n)| > + (n + 1), n = 1, 2, . . . .
Vi mi x,y,z S,|f(xyz) f(xy)f(z)| , v |f(xyz) f(x)f(yz)|
Ta c
|f(xy)f(z) f(x)f(yz)| |f(xyz) f(xy)f(z)| + |f(xyz) f(x)f(yz)| 2
38
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
39/253
v|f(xy)f(z) f(x)f(y)f(z)| |f(xy)f(z) f(x)f(yz)|
+ |f(x)f(yz) f(x)f(y)f(z)| 2+ |f(x)|
Suy ra |f(xy) f(x)f(y)|.|f(z)| 2+ |f(x)|.Chn z = a2
n
, ta c
|f(xy) f(x)f(y)| 2+ |f(x)||f(a2n)| .
vi mi x, y S v mi n = 1, 2 . . . . Cho n , ta c f(xy) = f(x)f(y), x, y S. Vy fl mt hm nhn tnh.
3 Cc v d p dngV d 1. Nghim ca phng trnh Jensen.Bi ton 1. Tm hm f : R R tha mn phng trnh sau
f
x + y
2
=
f(x) + f(y)
2x, y R (1)
Thay y = 0 vo (1), ta c
fx
2
=
f(x) + f(0)
2x R (2)
Khi p dng (1) v (2), ta c
f(x) + f(y)
2= f
x + y
2
=
f(x + y) + f(0)
2
hayf(x) + f(y) = f(x + y) + f(0), x, y R.
t A(x) = f(x) f(0). Ta c A(x) + A(y) = A(x + y), x, y R. Vy A l mt hm cngtnh trn R nn f(x) = A(x) + , trong = f(0).Ch . Nu bi ton c thm gi thit: hm f lin tc th nghim tm c s l f(x) = ax+,vi a, l cc hng s ty .
Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (1).
Mnh 1. Gi s hmf tha mnfx + y2
f(x) + f(y)
2
(3)vi l s dng ty cho trc v vi mix, y R. Khi tn ti duy nht mt hm cngtnhA : R R sao cho
|f(x) A(x) f(0)| 4, x R.
39
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
40/253
Chng minh. Thay y = 0 vo (3), ta cfx2
f(x) + f(0)
2
x R.Do fx + y
2
f(x + y) + f(0)2
x, y R.Ta c f(x) + f(y)
2 f(x + y) + f(0)
2
f(x) + f(y)2
f(x + y)2
+
f(x + y)2
f(x + y) + f(0)2
2
hay |f(x + y) + f(0) f(x) f(y)| 4. (4)t g(x) = f(x) f(0). Thay vo (4), ta c
|g(x + y) g(x) g(y)| 4Theo tnh n nh ca hm cng tnh, tn ti duy nht hm cng tnh A sao cho
|g(x) A(x)| 4.Ta c
|f(x) A(x) f(0)| = |g(x) A(x)| 4.V d 2. Nghim ca phng trnh Cauchy hai n hm.
Bi ton 2. Tm cp hm f, g : R R tha mn phng trnh sauf(x + y) = g(x) + g(y) x, y R (5)
Thay y = 0 vo (5), ta c
f(x) = g(x) + g(0) x R,
hay f(x) = g(x) + , vi = g(0). Do g(x) = f(x) vi mi x R.Thay vo phng trnh (5), ta cf(x + y) = f(x) + f(y) 2 (6)
t f(x) = A(x) + 2. Phng trnh (6) tr thnh
A(x + y) + 2 = A(x) + 2 + A(y) + 2 2
40
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
41/253
hayA(x + y) = A(x) + A(y) x, y R.
Vy A l mt hm cng tnh trn R nn
f(x) = A(x) + 2g(x) = A(x) + .Ch . Nu bi ton c thm gi thit: hm f, g lin tc th nghim tm c s l
f(x) = ax + 2g(x) = ax +
vi a, l cc hng s ty .Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (5).
Mnh 2. Gi s hmf, g : R R tha mn|f(x + y) g(x) g(y)| (7)
vi l s dng ty cho trc v vi mix, y R. Khi tn ti duy nht mt hm cngtnhA : R R sao cho |f(x) A(x) f(0)| 4
|g(x) A(x) g(0)| 3vi mix R.Chng minh. Thay y = 0 vo (7), ta c
|f(x) g(x) g(0)| , x R, (8)suy ra
|f(0) 2g(0)| . (9)S dng (8), ta c
|f(x + y) g(x + y) g(0)| , x, y R. (10)Ta c
|f(x + y) g(x + y) g(0)| = |f(x + y) g(x) g(y) g(x + y) + g(x) + g(y) g(0)|
nn kt hp (7) v (10) thu c
|g(x + y) g(x) g(y) + g(0)| |f(x + y) g(x + y) g(0)| + |f(x + y) g(x) g(y)| 2
hay|[g(x + y) g(0)] [g(x) g(0)] [g(y) g(0)]| 2, (11)
41
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
42/253
vi mi x, y R. tG(x) = g(x) g(0), (12)
vi mi x, y R. Th vo (11) ta c
|G(x + y)
G(x)
G(y)
| 2,
x, y
R.
Theo nh l v tnh n nh ca hm cng tnh, tn ti duy nht mt hm cng tnh A : R Rsao cho
|G(x) A(x)| 2, x R. (13)T (12) v (13) ta c
|g(x) A(x) g(0)| 2, x R. (14)T (8), (9) v (14) ta c
|f(x) A(x) f(0)| = |f(x) g(x) g(0) + g(x) A(x) g(0) + 2g(0) f(0)|
|f(x)
g(x)
g(0)
|+
|g(x)
A(x)
g(0)
|+
|f(0)
2g(0)
| + 2 + = 4.
V d 3. Nghim ca phng trnh Pexider.
Bi ton 3. Tm tt c cc hm f , g , h : R R tha mn phng trnh sauf(x + y) = g(x) + h(y) x, y R (15)
Thay y = 0 vo (15), ta c
f(x) = g(x) + h(0) x R,hay f(x) = g(x) + , vi = h(0). Do g(x) = f(x) vi mi x R.
Thay x = 0 vo (15), ta c f(y) = h(x) + , vi = g(0), hay h(x) = f(x) vi mix R.
Phng trnh (15)tr thnh
f(x + y) = f(x) + f(y) , x, y R. (16)t f(x) = A(x) + + thay vo phng trnh (16), ta c
A(x + y) + + = A(x) + + + A(y) + +
hayA(x + y) = A(x) + A(y) x, y R.
Vy A l mt hm cng tnh trn R nn
f(x) = A(x) + + g(x) = A(x) + h(x) = A(x) +
42
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
43/253
Ch . Nu bi ton c thm gi thit: hm f , g , h lin tc th nghim tm c s l
f(x) = ax + + g(x) = ax + h(x) = ax +
vi a,, l cc hng s ty .Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (15).
Mnh 3. Gi s hmf , g , h : R R tha mn
|f(x + y) g(x) h(y)| (17)
vi l s dng ty cho trc v vi mix, y R. Khi tn ti duy nht mt hm cngtnhA : R R sao cho
|f(x) A(x) f(0)| 6
|g(x) A(x) g(0)| 4|h(x) A(x) h(0)| 6vi mix R.Chng minh. Thay y = 0 vo (17), ta c
|f(x) g(x) h(0)| , x R, (18)
suy ra|f(0) g(0) h(0)| . (19)
Thay y = 0 vo (17), ta c
|f(y) h(y) g(0)| , y R, (20)
T (18) v (20)
|h(x) g(x) h(0) + g(0)| = |f(x) g(x) h(0) + h(x) + g(0) f(x)| |f(x) g(x) h(0)| + |f(x) h(x) h(0)|
hay|h(x) g(x) h(0) + g(0)| 2, x R. (21)
S dng (18), ta c
|f(x + y) g(x + y) h(0)| , x, y R. (22)
Ta c
|f(x + y) g(x + y) h(0)| = |f(x + y) g(x) h(y) g(x + y) + g(x) + h(y) h(0)|
43
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
44/253
nn kt hp (17) v (22) thu c
|g(x + y) g(x) h(y) + h(0)| |f(x + y) g(x + y) h(0)| + |f(x + y) g(x) h(y)| 2
Mt khc|g(x + y) g(x) h(y) + h(0)| = |g(x + y) g(x) g(y) + g(0) h(y) + g(y) g(0) + h(0)|
nn t (21)
|g(x + y) g(x) g(y) + g(0)| |g(x + y) g(x) h(y) h(0)| + |h(y) g(y) + g(0) h(0)| 4
hay|[g(x + y) g(0)] [g(x) g(0)] [g(y) g(0)]| 4, (23)
vi mi x, y R. tG(x) = g(x) g(0), (24)
vi mi x, y R. Th vo (23) ta c
|G(x + y) G(x) G(y)| 4, x, y R.
Theo nh l v tnh n nh ca hm cng tnh, tn ti duy nht mt hm cng tnh A : R Rsao cho
|G(x) A(x)| 4, x R. (25)T (24) v (25) ta c
|g(x) A(x) g(0)| 4, x R. (26)T (18), (19) v (26) ta c
|f(x) A(x) f(0)| = |[f(x) g(x) h(0)] + [g(x) A(x) g(0)] + [g(0) + h(0) f(0)]| |f(x) g(x) h(0)| + |g(x) A(x) g(0)| + |f(0) g(0) h(0)| + 4 + = 6
T (21) v (26) ta c
|h(x)
A(x)
h(0)
|=
|[h(x)
g(x)
h(0) + g(0)] + [g(x)
A(x)
g(0)]
| |h(x) g(x) h(0) + g(0)| + |g(x) A(x) g(0)| 2 + 4 = 6.
V d 4. Tm tt c cc hm lin tc f : R R tha mn phng trnh sau
f(x + y
2) =
f(x)f(y), x, y R (27)
44
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
45/253
T phng trnh (27), ta c f(x) 0, x R. Gi s tn ti x0 R sao cho f(x0) = 0.Khi
f(x0 + y
2) =
f(x0)f(y) = 0 y R,
hay f(x) = 0 vi mi x R.Xt f(x) > 0, x R. Khi ly logarit hai v ca phng trnh (27), ta c
ln f(x + y
2) =
ln f(x) + ln f(y)
2, x, y R
t g(x) = ln f(x) ta c
g(x + y
2) =
g(x) + g(y)
2, x, y R
hay g l mt nghim ca phng trnh Jensen, tc l g(x) = ax + b. Suy ra nghim ca phngtrnh (27) l f(x) = eax+b vi a, b R.
Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (27).
Mnh 4. Gi s hmf : R R+ tha mn
|f(x + y2
)
f(x)f(y)| (28)
vi mix, y R v|f(x) f(x)| (29)
vi, l cc s dng ty cho trc. Gi s tn tif(a)1, khi tn ti mt hmE : RR+ sao cho
|E(x + y)
E(x)
E(y)
| ,
x, y
R (30)
v|f(x) 1
2(E(x) E(x))| , x R (31)
vi, l cc hng s no .
Chng minh. t m = supxR
f(x)f(a). T iu kin (29) th m l hu hn. Khi , ta c
f(x)f(a)
f(x)f(a) + |
f(x)f(a)
f(x)f(a)|
m + |f(x a2
) f(x)f(a)| + |f(x + a
2) f(x)f(a)|
+ |f(x a2
) f(x + a2
)| m + 2 +
t h : R R+ thah(x) =
f(x)f(x), x R.
45
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
46/253
Khi h l mt hm chn v
|h(x) f(x)| =
f(x)|
f(x)
f(x)| 2 m2
f(a), x R, |h(x)
f(a)| m. (32)
t E : RR+ tha mn
E(x) = h(x) +
f(a) x Rp dng (32) ta c
|E(x + y) E(x)E(y)| = |h(x + y) +
f(a) h(x)h(y) (h(x) + h(y))
f(a) f(a)| |h(x + y)| + |h(x)h(y)| + |(h(x) + h(y))
f(a)| + |f(a)|
|h(x + y) f(x + y)| + |f(x + y)| + |h(x)h(y)f(a)f1(a)|+ |h(x)
f(a)| + |h(y)
f(a)| +
f(a) + |f(a)|
2
m2
f(a)+
mf(a) +m2
f(a)+ 2m + f(a) + |f(a)| =
v
|f(x) 12
(E(x) E(x))| =
|f(x) h(x) + h(x) 12
(h(x) + h(x))
f(a)|
|f(x) h(x)| +
f(a) 2 m2
f(a)+
f(a) = .
Ti liu tham kho[1] Nguyn Vn Mu, Phng trnh hm, Nh xut bn Gio dc, 1997.
[2] Pl. Kannappan, Functional Equations and Inequalities with Applications, Springer, 2009,295-323.
46
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
47/253
MT S LP PHNG TRNH HM A N SINHBI PHI NG THC
Trn Vit Tng, Trng THPT Trn Ph - Nng
Trong ton hc ph thng cc bi ton v phng trnh hm l cc loi ton thng mi v rtkh, thng xuyn xut hin trong cc thi hc sinh gii quc gia, Olympic Ton khu vcv Quc t, Olympic sinh vin gia cc trng i hc v cao ng. Lin quan n cc dngton ny l cc bi ton v cc c trng khc nhau ca hm s v cc tnh cht lin quan vichng. h thng cc phng trnh hm, cn thit phi h thng cc kin thc c bn v nng caov cc dng phng trnh hm cng nh cc ng dng ca chng.i vi cc bi ton v phng trnh hm vi nhiu n hm trong cc lp hm c th: lin tc,kh vi, tun hon, li lm,... cn nm c mt s k thut v bin i hm s, kho st cctnh cht c bn ca hm thc v cc php bin hnh trn trc thc.
1 Phng trnh hm sinh bi phi ng thc a2 + b2 g(a + b)h(a b)
Bi ton 1. Tm cc hm s f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x2 + y2) = g(x + y).h(x y), x, y R. (1)Gii. Xt trng hp g(0) = 0.
Cho y = x , phng trnh cho tr thnh
f(2x2) = 0, x R
Suy raf(x) = 0, x 0.
Thay f(x) vo phng trnh cho ta c
g(x + y).h(x y) = 0, x, y Rg(u).h(v) = 0, u, v R.
Do g(x) = 0
h(x) lin tc ty trn Rhoc
h(x) = 0
g(x) lin tc ty trn R
47
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
48/253
Vy nghim trong trng hp ny l :
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x)
0
h(x) l hm lin tc ty
hoc
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) l hm s lin tc ty v g(0) = 0h(x) 0
Xt trng hp h(0) = 0
Cho y = x, phng trnh cho tr thnhf(2x2) = 0, x R
Suy raf(x) = 0, x 0.
Th f(x) vo cho ta c
g(x + y).h(x y) = 0, x, y Rg(u).h(v) = 0, u, v R.
Do g(x) = 0
h(x) lin tc ty trn R; h(0) = 0hoc
h(x) = 0
g(x) lin tc ty trn R.
Vy nghim ca phng trnh trong trng hp ny l :
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) l hm lin tc ty
h(x) 0hoc
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) 0h(x) l hm lin tc ty vi h(0) = 0
48
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
49/253
Xt trng hp g(0) = 0 v h(0) = 0 .Ta c f(0) = 0.Cho x = y, phng trnh cho tr thnh
f(2x2) = g(2x).h(0), g(2x) =f(2x2)
h(0) , x R, g(x) =f(
x2
2
)
h(0) , x R.
Cho x = y, phng trnh cho tr thnh
f(2x2) = g(0).h(2x), h(2x) =f(2x2)
g(0), x R, h(x) =
f(x2
2)
g(0), x R.
Thay g(x) v h(x) vo phng trnh ta c
f(x
2
+ y
2
) = f[
(x + y)2
2 ].f[
(x
y)2
2 ].
1
g(0)h(0), x, y R.
t
u =(x + y)2
2
v =(x y)2
2
.Khi ta c
f(u + v) = f(u).f(v).1
g(0)h(0), u, v 0. (2)
t f(u) = g(0)h(0)F(u), u 0.Phng trnh (3.2) tr thnh
g(0)h(0)F(u + v) = g(0)h(0)F(u).g(0)h(0)F(v).1
g(0)h(0), u, v 0
F(u + v) = F(u)F(v), u, v 0.
Ta c
F(u) = au u 0; a > 0f(u) = b.au vi b = g(0)h(0); a > 0
f(x) = b.a
x
, x 0; a > 0, b = 0.
Suy ra g(x) =f(
x2
2)
h(0), x R = g(0).ax22 x R = m.ax22 vi m = g(0).
h(x) =f(
x2
2)
g(0), x R = h(0).ax22 , x R = n.ax22 vi n = h(0).
49
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
50/253
Vy nghim ca phng trnh trong trng hp ny l :
f(x) = b.ax vi x 0; a > 0; b = 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) = m.ax2
2 ,
xR
h(x) = n.ax2
2 , x RTm li nghim ca bi ton l
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) 0h(x) l hm lin tc ty
hoc
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) l hm s lin tc ty v g(0) = 0h(x) 0
hoc
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (
; 0] v q(0) = 0
g(x) l hm lin tc ty h(x) 0
hoc
f(x) = 0 vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) 0h(x) l hm lin tc ty vi h(0) = 0
hoc
f(x) = b.ax vi x 0; a > 0; b = 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) = m.a
x2
2 , x R
h(x) = n.a
x2
2 , x R
50
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
51/253
Bi ton 2. Tm cc hm s f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x2 + y2) = g(x + y) + h(x y), x, y R. (3)
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) = ax + b + c vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) = ax2
2+ b, x R
h(x) = ax2
2+ c, x R
vi b = g(0); c = h(0)
Bi ton 3. Tm cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kinf(x2 + y2) = g(x2) h(y2), x, y R. (4)
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) = ax + b vi x 0f(x) = q(x) vi q(x) lin tc ty trong (; 0] v q(0) = 0
g(x) = ax + c, x Rh(x) = ax d, x R
2 Phng trnh hm sinh bi ng thc a2 b2 = (a +b)(a b)
Bi ton 4. Tm cc hm s f , g , h lin tc v xc nh trn R tha mn iu kin
f(x2 y2) = (x + y)g(x y), x, y R. (5)
Gii. Cho y = 0, phng trnh cho tr thnh
f(x2) = x.g(x), x R.Nu x = 0 th
f(x) = 0. (6)
Nu x = 0 , ta cg(x) =
f(x2)
x.
51
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
52/253
Do , phng trnh cho tr thnh
f(x2 y2) = (x + y)f[(x y)2]
x y , x = yf(x2
y2)
x + y =
f[(x
y)2]
x y , x = yf(x2 y2)
x2 y2 =f[(x y)2]
(x y)2 , x = y.
t h(x) =f(x)
xvi x = 0. Khi , ta c
h(x2 y2) = h[(x y)2].Cho x = y + 1 , ta c
h(2y + 1) = h(1), y Rh(x) = a, x = 0.
Do f(x) = ax vi x = 0. (7)
Kt hp (10) v (7) ta cf(x) = ax, x R.
Suy ra
g(x) =ax2
x
= ax,
x
= 0.
Vy nghim ca bi ton l
f(x) = ax
g(x) = ax
Bi ton 5. Tm tt c cc hm s f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x2 y2) = g(x y) + h(x + y), x, y R. (8)
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) = a, x Rg(x) = b,
x
R
h(x) = c, x Rtrong a,b,c R; a = b + c.
Bi ton 6. Tm tt c cc hm s f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x2 y2) = g2(x) h2(y), x, y R. (9)
52
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
53/253
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) = mx + a b, x R; a,b,m 0g(x) =
mx2 + a
h(x) = mx2 + b
hoc
f(x) = mx + a b, x R; a,b,m 0g(x) =
mx2 + a
h(x) = mx2 + b
hoc
f(x) = mx + a b, x R; a,b,m 0g(x) = mx2 + ah(x) =
mx2 + b
hoc
f(x) = mx + a
b,
x
R; a,b,m
0
g(x) = mx2 + ah(x) = mx2 + b
3 Mt s bi ton phng trnh a n hm khcBi ton 7. Tm cc hm s f , g , h lin tc v xc nh trn R tha mn iu kin
f(x) g(y) = xh(y) yh(x), x, y R. (10)Gii. Cho x = y, phng trnh cho tr thnh
f(x) g(x) = 0 f(x) = g(x), x R.Cho y = 0, phng trnh cho tr thnh
f(x) g(0) = x.h(0), x Rf(x) = x.h(0) + g(0), x Rf(x) = ax + b vi a = h(0); b = g(0).
Thay f, g vo phng trnh cho ta c
(ax + b) (ay + b) = xh(y) yh(x), x, y Rax ay = xh(y) yh(x), x, y R
a
y a
x=
h(y)
y h(x)
x, x, y R
a
x h(x)
a=
a
y h(y)
y, x, y R.
53
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
54/253
Suy ra
a
x h(x)
x= C vi C l hng s
h(x) = Cx + ah(x) = cx + a vi c = C.
Th li phng trnh ta thy f , g , h tha mn.
Vy nghim ca phng trnh l
f(x) = g(x) = ax + b
h(x) = cx + a
Bi ton 8. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x) f(y) = (x + y)g(x y), x, y R. (11)
Gii. Nghim ca bi ton lf(x) = ax2 + b
g(x) = axvi mi a, b R.
Bi ton 9. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x) + f(y) + 2xy = (x + y)g(x + y), x, y R. (12)
Gii. Nghim ca bi ton l f(x) = x2 + ax v g(x) =
x + a vi x = 0c vi x = 0
.
Bi ton 10. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kinf(x).g(y) = x2 y2, x, y R. (13)
Gii. Nu tn ti x0 sao cho f(x0) = 0. Khi ta c
0 = f(x0).g(y) = x20 y2, y R (v l).
Suy raf(x) 0, x R.
Tng t ta cng cg(x) 0, x R.
Cho x = y, phng trnh (15) tr thnh
f(x).g(x) = 0 f(x) = 0 hoc g(x) = 0 (loi do f(x) 0; g(x) 0).
Vy khng tn ti cc hm f, g tha mn bi ton.
54
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
55/253
Bi ton 11. Tm tt c cc hm s f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f(x + y) + g(x y) = h(xy), x, y R. (14)
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) =mx2
4
+ b,
x
R
g(x) = mx2
4+ a, x R
h(x) = mx + a + b, x R.
Bi ton 12. Tm tt c cc hm s dng f , g , h xc nh v lin tc trn R tha mn iukin
f(x + y).g(x y) = h(xy), x, y R. (15)Gii. Do f , g , h l cc hm s dng nn phng trnh (??) tng ng
ln f(x + y) + ln f(x y) = ln h(xy), x, y R.
t
ln f(x) = F(x)
ln g(x) = G(x)
ln h(x) = H(x)
. Khi ta c F(x + y) + G(x y) = H(xy), x, y R.
Ta c
F(x) =mx2
4+ b, x R
G(x) = mx2
4+ a, x R
H(x) = mx + a + b, x R.
. Suy ra
f(x) = emx2
4 +b, x Rg(x) = e
mx2
4+a, x R
h(x) = emx+a+b, x R.Th li ta thy cc hm f , g , h tha mn iu kin bi ton.
Vy nghim ca bi ton l
f(x) = emx2
4+b, x R
g(x) = emx2
4+a, x R
h(x) = emx+a+b, x R.
Bi ton 13. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kinf(x) + g(x) + f(y) g(y) = sin x cos y, x, y R. (16)
Gii. Nghim ca bi ton l
f(x) =1
2(sin x cos x), x R
g(x) =1
2(sin x + cos x) + a, x R.
55
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
56/253
Ti liu tham kho[1] Nguyn Vn Mu, 1997, Phng trnh hm, NXB Gio Dc
[2] Nguyn Vn Mu, 2006, Cc bi ton ni suy v p dng, NXB Gio Dc.
[3] Nguyn Vn Mu, 2009, Phng trnh hm vi nhm hu hn cc bin i phn tuyn tnh,K yu HNKH "Cc phng php v chuyn ton s cp" ti Bc Giang, 27-29/11/2009.
[4] Christopher G. Small, 2000, Functinal equations and how to solve them, Springer.
56
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
57/253
T CNG THC EULER N CC BI TON SPHC
L Sng, Nguyn inh Huy, Trng THPT chuyn L Qu n - Khnh Ha
p dng s phc trong hnh hc phng c nhiu ti liu ca tc gi on Qunh,NguynHu in nh l sch gio khoa dng tham kho.Trong bi vit ny chng ti cp n mtphng php rt hiu qu trong gii h phng trnh, chng minh ng thc, hay dng tnhtng c gi l phng php s phc. Trc xt thm khai trin chui Taylor xy dngcng thc Moivre m trong sch gio khoa c c t cng thc nhn s phc dng lng gicv chng minh quy np I Khai trin Taylor v cng thc Moivre
1 Khai trin Taylor v cng thc MoivreCho z l s phc
ez = 1 +z
1!+
z2
2!+
z3
3!+ .... +
zn
n!+ ...
Trng hp c bit, vi mt gc x, ta c
eix = 1 + ix
1! x
2
2! ix
3
3!+
x4
4!+ ....
Phn thc v phn o ca eix ln lt l
Re(eix) = 1 x2
2!+
x4
4! x
6
6+ , Im(eix) = x
1! x
3
3!+
x5
5! x
7
7!+
Hai chui trn l khai trin Taylor ca cos x v sin x.Ta c c cng thc Euler nh sau eix = cos x + i sin x v ta c mt cng thc tuyt p: ei =1 Ngoi ra do einx = (e(ix)n) nn ta suy ra cng thc Moivre: cos nx+i sin nx = (cos x+i sin x)nV d m uTm khai trin Taylor ca hm f(x) = excos cos(x sin ) ti im 0, vi l tham s.Gii. t g(x) = ex cos sin(x sin ) v vit :
f(x) + ig (x) = ex cos (cos (x sin ) + i sin(x sin ))= ex cos .eix sin = ex(cos +i sin )
Dng cng thc Moivre v khai trin Taylor:
1 +x
1!(cos + sin ) +
x2
1!(cos 2 + i sin2) + + x
n
n!(cos n + i sin n) +
57
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
58/253
Khai trin v rt gn ta thu c
f(x) = 1 +cos
1!x +
cos2
2!x2 + + cos n
n!xn +
Sau y l mt s bi ton p dng phng php s phc
2 Chng minh ng thcBi ton 1. Chng minh 1
cos60+ 1
sin 240+ 1
sin 480= 1
sin 120
Li gii. t z = cos 60 + i sin60. Ta c z15 = iM cos60 = z
2+12z , sin12
0 = z41
2iz2 , sin240 = z
812iz4 , sin48
0 = z16112iz8
ng thc cn chng minh tr thnh chng minh 2zz2+1 2iz2
z41 +2iz4
z81 +2iz8
z161 = 0. Quy ng mus, thu gn Ta c z16 1 iz(z14 + 1) = 0z16 1 iz(z14 + 1) = 0 tc l iz 1 i2 iz = 0iu ny hin nhin ng.Bi ton 2. Cho a,b,c l cc s thc tha cos a + cos b + cos c = sin a + sin b + sin c = 0Chng minh rnga) cos2a + cos 2b + cos 2c = sin 2a + sin 2b + sin 2c = 0b) 3(cos(a + b + c) = cos 3a + cos 3b + cos 3c v 3(sin(a + b + c) = sin 3a + sin 3b + sin 3c
Li gii. t x = cos a + i sin a, y = cos b + i sin b, z = cos c + i sin cT gi thit ta c x + y + z = x1 + y1 + z1 = 0 suy ra xy + yz + zx = 0a) x2 + y2 + z2 = (x + y + z)2 2(xy + yz+ zx) = 0. Suy ra kt qub) x3 + y3 + z3 = 3xyz. Suy ra kt qu
Bi ton 3. Chng minh ng thc:1 + i tan t
1 i tan tn
=1 + i tan nt
1 i tan nt, n 1
Li gii. Nu ta nhn t v mu v bn tri vi cos t, v v bn phi bi cos nt, th ta c ucng thc:
eit
eit
n= e
int
eint
Bi ton 4. Chng minh ng thc
n0 +n
k +n
2k + ... =2n
k
k
i=1 cosnj
k
cosnj
k
Li gii. Let C1, C2, . . . , C k l k nghim ca cn n v, tc l, Cj = cos 2jk + i sin2jk
, j =1, 2,..,kNh vy
kj=1
(1 + Cj)n =
ns=0
ns
kj=1
Cj
= k
nk
j=0
n
jk
58
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
59/253
V 1 + Cj = 2cosjk cosjk + i sin
jk
Nn p dng cng thc Moivre
k
j=1(1 + Cj)
n =k
j=12ncosn
j
k cos
nj
k+ i sin
nj
k So snh phn thc 2 v ta c kt qu
Bi ton 5. Chng minh ng thc
1
n2
+
n4
n6
+ ... = 2
n2
cos
n
4+ i sin
n
4
, n 1
Li gii. Dng cng thc Moivre, ta c:
(1 + i)n =
2cos
4
+ i sin
4n
= 2n2 cos
n
4
+ i sinn
4 Khai trin (1 + i)n v cho hai v bng nhau bi phn thc,ta c c iu phi chng minhban u.
3 Tnh tch v tngBi ton 6. Chng minh tngcos 27 + cos
47 + cos
67 = 12
Li gii. Nu z = cos 7 + i sin7 th z
7 = 1 iu cn chng minh tng ng vi
12
z+ 1
z
+ 1
2
z2 + 1
z2
+ 12
z3 + 1
z3
+ 12
= 0
Nhn cho 2z3 , sp xp cc s hng z6 + z5 + z4 + z3 + z2 + z+ 1 = z71z1 = 0
Bi ton 7. Tnh tngT = 3
cos 29 +3
cos 49 +
3
cos 89
Li gii. Xt phng trnh z9 1 = 0 c 9 nghim zk, k = 0, 1, . . . , 8 c tng l 0Phng trnh t4 + t3 3t2 2t + 1 = (t + 1) (t3 3t + 1) = 0 c 4 nghim:
2cos2
9 , 2cos4
9 , 2cos6
9 , 2cos8
9
t t = z+ 1z , phng trnh (t3 3t + 1) = 0 c 3 nghim 2cos 29 , 2cos 49 , 2cos 89
Dng cc biu thc i xng nghim phng trnh bc 3, ta c tng l 3
3 3
962
Bi ton 8. Tnh tch P = cos cos400cos800
59
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
60/253
Li gii. . t z = cos 200 + i sin200
Ta c 2cos200 = z+ 1z
, 2cos400 = z2 + 1z2
, 2cos800 = z4 + 1z4
, z9 = 1Suy ra (z z8) (z2 z7) (z3 z5) = (z z2 + z3 z4 + z5 z6 + z7 z8) = 1Bi ton 9. Tnh tchsin
2nsin 2
2nsin 3
2n sin (n1)
2n
Li gii. Xt a thc P(X) = X2n 1C cc nghim xk = cos kn + i sin
kn , k = 0, 1, , 2n 1, x0 = 1, xn = 1, xk = x2nkkhi 1
k n 1Khi P(X) = (X2 1)
n1k=1
(X xk)(X xk) = (X2 1)n1k=1
(X2 2cos kn + 1), do xk + xk =2cos kn , xkxk = 1Chia 2 v cho x2 1 , ta c
x2n2 + x2n4 + x4 + x2 + 1 =n1
k=1x2 2x cos k
n+ 1
.
Ly x = 1, ta c n = 2n1n1k=1
1 cos kn
=2n1n1k=1
2sin2 k2n , suy ran1k=1
sin k2n =n
2n1
Bi ton 10. Tnh tng:n1
cos x +
n2
cos2x + ... +
nn
cos nx
Li gii. Gi tng cn tm l S1 v cho
S2 = n
1
sin x + n
2
sin2x + ... + n
n
sin nx.
Dng cng thc Euler, ta c th vit
1 + S1 + iS2 =
n0
+
n1
eix + ... +
n2
ei2x
Nh tnh nhn ca ly tha, ta c:
n
k=0
nk eixk = 1 + eixn = 2cosx2ne ix2
n
Tng trong cu hi l mt phn thc ca khai trin lun b hn 1, iu ny dn n kt qutng l
2ncosnx
2cos
nx
2 1
60
-
7/23/2019 CAC-CHUYEN-DE-BD-HSG-NTB-NHATRANG-2013.pdf
61/253
Bi ton 11. (USAMO 1999) Tnh (cos )(cos 2)(cos 3) . . . (cos 999)vi = 21999
Li gii. Xt bi ton tng qut, vi n l s nguyn l, hy tnh:
S = (cos )(cos 2)(cos 3) . . . (cos n) vi =2
2n + 1
Chng ta c th cho = ei...? v S = 2nn
k=1
k + k
.
Khi k + k = 2n+1k, k = 1, 2,..,n, chng cha: