Çağdaş para teorisi

PARA POLITIKALARI VE MERKEZ

BANKASI BILANÇOSU

Hazırlayan: Ahmet DİNÇ

PARA NEDIR?

Satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin

karşı tarafa aktarılmasında ya da borçların

geri ödenmesinde genel kabul gören her

şeydir.

PARANIN FONKSIYONLARI

Değişim Aracı Olma: Satın alınan mal ve hizmetlerin geri ödenmesinde kullanılan nesne.

Hesap Birimi Olma: Ekonomik değerlerin ölçümü amacıyla kullanılan nesne.

Değer Muhafaza Aracı Olma: Gelirin elde edilmesinden harcanmasına kadar geçen süre içinde satın alma gücünü muhafaza etmek amacıyla kullanılan nesnedir.

PARA MIKTARINI KIM BELIRLER?

Merkez bankası nın temel görevi ülkedeki para miktarını belirlemektir.

Etkin bir para politikası yürütülebilmesi için, Merkez Bankası’nın kendi bilanço büyüklüğünü ve bileşimini kontrol edebilmesi zorunludur.

Merkez Bankasının Görevleri

Para piyasalarında istikrarı sağlama

Bankaların bankası olma

Likiditenin son kaynağı olma

Devletin bankacılığını yapma

MERKEZ BANKASININ PARA

POLITIKASI ARAÇLARI

Para Politikasının Doğrudan (Direkt) Araçları

1. Faiz Oranları Kontrolleri

2. Kredi Tavanı Kontrolleri

3. Farklılaştırılmış Reeskont Kotaları

4. Disponibilite Uygulaması

5. Finansal Aracıların Portföylerinin Yeniden Düzenlenmesi

6. Hisse Senedi ve Tahvil Alımına Yönelik Kredilerin Kontrolü

7. Tüketici Kredilerinin Kontrolü

8. Özel Mevduatlar

9. Merkez Bankasının Moral Takviyesi

10. Reklam ve Resmi Olmayan Örgütler

MERKEZ BANKASININ PARA

POLITIKASI ARAÇLARI

Para Politikasının Dolaylı (Endirekt) Araçları

1. Açık Piyasa İşlemleri

2. Döviz – Efektif İşlemleri

3. Reeskont Penceresi İşlemleri

4. Zorunlı Karşılık Oranları

PARA POLITIKASININ DOĞRUDAN

(DIREKT) ARAÇLARI

1. Faiz Oranları Kontrolleri

Bu araç günümüzün gelişmiş

ekonomilerindeki etkin çalışan modern

merkez bankacılığı sisteminde artık

kullanılmamaktadır.


(DIREKT) ARAÇLARI

2. Kredi Tavanı Kontrolleri

Parasal (finansal) programlama;

büyüme, ödemeler dengesi ve enflasyon için

belirlenen hedefler çerçevesinde hükümete ve

diğer ekonomik ajanlara açılacak toplam kredi

büyümesinin hesaplanmasında

kullanılmaktadır.


(DIREKT) ARAÇLARI

3. Farklılaştırılmış Reeskont Kotaları

• Banka bazında reeskont kotaları, bankaların amaçlarına, risk durumlarına ve likidite ihtiyaçlarına bağlı olarak belirlenmektedir.

• Belirlenen bu kotalar sayesinde bazı bankaların reeskont penceresinden daha fazla yararlanabilmesiyle, belirlenen bazı sektörlerin desteklenmesi amaçlanmıştır.


(DIREKT) ARAÇLARI

4. Disponibilite Uygulaması

Merkez bankaları, ticari bankaları, ellerindeki

fonların belirli bir oranı ile öngördükleri

tahvil ve bonoları satın almaya, kasalarında

nakit olarak bulundurmaya zorlayabilir.


(DIREKT) ARAÇLARI

5. Finansal Aracıların Portföylerinin Yeniden Düzenlenmesi

• Merkez bankaları, bankaların portföyünde bulunduracakları menkul kıymetlerin bileşimini etkileyebilirler.

• Bu yolla, finansal kuruluşların ellerindeki fonların, ekonomik büyümeye katkıda bulunabilen sektörlere transferi sağlanabilir.


(DIREKT) ARAÇLARI

6. Hisse Senedi ve Tahvil Alımına Yönelik Kredilerin Kontrolü

• Bu tür menkul kıymetlerin taksitle satın alınması durumunda, alınan kıymetlerin ne kadarının peşin ödeneceği belirlenmektedir.

• Bu tür kredi kontrolleri, ABD’de 1930’lu yıllarda bankaların borçlandıktan sonra senet piyasalarında spekülatif davranmaları sonucunda, senet fiyatları aşırı yükselmiş ve alınan senetler tekrar teminat gösterilerek yeniden borçlanmaları yoluyla para arzının hızlı artışı nedeniyle uygulamaya konulmuştur.


(DIREKT) ARAÇLARI

7. Tüketici Kredilerinin Kontrolü

Para otoritesi, konut ve dayanıklı tüketim mallarının taksitli satışlarında, müşteriden tahsil edilecek minimum peşinat miktarını, vade yapısını ve bu amaçla verilen kredi faizlerini değiştirmek yoluyla, söz konusu mallara olan talebi istediği yönde etkileyebilmektedir.


(DIREKT) ARAÇLARI

8. Özel Mevduatlar

• Özel mevduatlar, ticari bankalar tarafından açılması zorunlu olan ancak yapılan düzenlemelerle bu mevduatların merkez bankasında tutulması ile para arzındaki genişlemeyi sınırlayan araçlardır.

• İthalat teminatları bu işlemlere örnek olarak verilebilir.


(DIREKT) ARAÇLARI

9. Merkez Bankasının Moral Takviyesi

• Merkez bankası, bankaların davranışlarını değiştirmesi için ikna gücünü kullanabilir. Bu politikaya, merkez bankasının açık faiz politikası ya da ahlaki korkutma politikası da denmektedir.

• Özellikle, kriz dönemlerinde, Asya ülkelerinde (Singapur, Malezya) çok sık kullanılmıştır. Bu politikanın yasal bir dayanağı olmamakla beraber, merkez bankası bankaları ülke çıkarları doğrultusunda hareket etmeye ikna edebilir.


(DIREKT) ARAÇLARI

10.Reklam ve Resmi Olmayan Örgütler

• Merkez bankaları görüşlerini kamuoyu ile

paylaşmak için birçok yol kullanabilir.

• Merkez bankası görüşlerini basın yayın

organları aracılığıyla açıklayabileceği

gibi, yapacağı tavsiyelerle firmaların

bekleyişlerini de etkileyebilir.

PARA POLITIKASININ DOLAYLI

(ENDIREKT) ARAÇLARI

1. Açık Piyasa İşlemleri

a) Doğrudan Satım İşlemleri

b) Ters Repo İşlemleri (Geri Alım Vaadiyle Satım)

c) Doğrudan Alım İşlemleri

d) Repo İşlemleri (Geri Satım Vaadiyle Alım)

e) Depo (Mevduat) Alımı ve Satımı

f) Merkez Bankası Likidite Senedi İhraçları

(Aktif&Pasif APİ)

PARA POLITIKASININ DOLAYLI (ENDIREKT)

ARAÇLARI

2. Döviz Efektif İşlemleri

Merkez bankaları döviz ve efektif alış-satışlarını asıl

olarak piyasadaki likiditenin kontrolü amacıyla

kullanmazlar. Bu nedenle, likidite üzerindeki

etkilerine rağmen, çoğu kez, döviz ve efektif alış

satışları standart para politikası araçları arasında

sayılmaz.



3. Reeskont Penceresi İşlemleri

Bu uygulamada bankalar, merkez bankasınca

belirlenen genelde kısa vadeli senetleri, merkez

bankasının belirlediği faiz oranlarından iskonto

ettirerek ihtiyacı olan likiditeyi elde ederler ve

aniden ortaya çıkabilecek panik havasını da

yatıştırmaya çalışırlar.



4. Zorunlu Karşılık Oranları

• Zorunlu karşılık oranlarının değiştirilmesi yoluyla bankaların ödünç verebilecekleri fonların miktarlarını etkilemeyi amaçlayan ve fazla likiditenin sterilizasyonu için kullanılan bir para politikası aracıdır.

• Merkez bankası zorunlu karşılık oranını yükselterek, bankaların kredi verme imkanlarını daraltmakta ve merkez bankası nezdinde daha büyük bir miktarda hesap tutmaya zorlamaktadır.

ZORUNLU KARŞILIKLARIN BEŞ

TEMEL FONKSIYONU

1. Bankacılık sisteminin riskinin azaltılması

2. Para arzını ayarlamak (monetary control function)

3. Kısa vadeli faiz oranlarının istikrarına yardımcı olmak

(interest rate buffer function)

4. Likidite yönetimini kolaylaştırmak (liquidity

management function)

5. Senyoraj geliri elde etmektir (seigniorage income

function)

Merkez Bankası Bilançosu (Aylık, Bin TL)

Orijinal Frekans,SABİT,Orijinal Gözlem

1986-2012

Merkez Bankası Bilançosu (Aylık, Bin TL)

Orijinal Frekans,SABİT,Orijinal Gözlem

2013-Toplam Aktif TL

Çağdaş para teorisi

Education