cao tong quan ve kiem id khoa hqc · giau long yeu nu6'c va rnang nhfrng ~c trung chung cua...
TRANSCRIPT
cAo TONG QUAN VE KIEM Id KHOA HQC
DAN CA Vi- GI~M NGH~ TiNH
11111111111111111111111111111 0100800017
Vi~n Van h6a Ngh~ thu~t Vi~t Nam
I. Thiri gian thl}'e hi~n eong hie ki~m ke khoa hQe
+ Giai do~n 1 - tir 25 thang 12 d~n 30 thang 12 nam 2012
+ Giai do~n 2- tir 19 thang 2 d~n 8 thang 3 nam 2013
H. M1}.e dieh eiia dQ't ki~m ke khoa hQe
- Khao sat va danh gia th\l'C tr~g cua sinh ho~t dful ea Vi- Gi~ ~i cac dia VlJC cu
tn.l cua c()ng d6ng ngum Vi~t trong ph~ vi hai tinh Ngh~ An va Ha rmh, noi nay sinh,
luu truy~n va t6n ~i hinh thuc sinh ho~t ea hat Vi - Gi~ tir nhi~u tram nfun qua.
- Bu&c dfru, W.p hqp m()t each c6 h~ th6ng nhiing dfr li~u cv the do c()ng d6ng cung
cfrp, de danh gia thlJc tr~g hi~n t6n clia ea so v~t chfrt cling nhu sinh ho~t van h6a hat dful
ea Vi, Gi~ ~i d!a ban cac thon/x6m/khu dan cu va cac diu l~c b9 dful ea Vi, Gi~ (do
chinh quy~n ho~c cac CO' quan quan ly van h6a cftp xa va huy~n cua hai tinh Ngh~ An, Ha
rmh ra Quy~t dinh thanh l~p ); tir d6, c6 k~ ho~ch ti~p tl;tc trien khai ho~t d()ng suu tfun, bao t6n, khai thac gia tQ di san dful ea Vi, Gi~ Ngh~ rmh (nhu dii ti~n hanh 6' nhiing cftp
d9 va muc d9 khac nhau tlr nhi~u nfun tru&c day ~i hfru k:hitp cac d!a phuang tren d!a ban
hai tinh).
- Thu th~p cu li~u khoa h9c theo tieu chi UNESCO d~t ra de phvc vv c6ng tac xay
d\l'llg hf> sa, trinh UNESCO cong nh~n "Dan ea Vi - Gi~m Ngh~ rmh" la Di san van
h6a phi v~t the d~i di~n cua nhan lo~i.
Ill. V~ dja bim ki~m ke khoa hQe
1. D~e trung eiia dja bim eU' tru va h~ thAng sinh ho~t hat dan ea Vi, Gi~m ~i eae lang/thon/x6m/khu dan eU' va eae eau l~e b{) thu{)e hai tinh Ngh~ An, Ha Tinh
- Ngh~ An va Ha rmh la hai tinh ven bien thu()c vimg bftc Trung B9 Vi~t Nam,
xua c6 ten chung la qu~n Cfru Chan (thm nha Han), Cfru Due (thm nha Tfrn), Nh~t Nam
(thm nha Tuy), Hoan Chau (thm nha Dinh va Ti~n Le), Ngh~ An chau (thm Ly, Trfrn),
Xu Thua tuyen Ngh~ An (thm Le Thanh Tong), Nghla An trfrn (thm Tay San), Ngh~ An
trfrn (thm Nguy6n). Nam 1831, trfrn Ngh~ An dugc vua Minh M~nh chia thanh 2 tinh
Ngh~ An (bftc song Lam) va Ha rmh (nam song Lam). Nilm 1976, Ngh~ An va Ha rmh
sat nh~p thanh tinh Ngh~ rmh va d~n nam 1991l~i tach ra thanh 2 tinh Ngh~ An va Ha
Tinh.
- Day la vling dfrt c6 dfry du dia hinh mli cao, trung du, d6ng bAng va ven bien, vm
khi h~u khftc nghi~t ( d~c bi~t vao mua he), dfrt dai cAn c6i. H~ th6ng song ngoi tuang d6i
phong phu, 16n nh~t la song Lam va song La, g6p phfui U;lo nen nhfrng th~rn d~t thu~n cho ngh~ tr6ng lua nu6'c. Do v~y, day cling la vilng d~t miy sinh nhi~u loC;ti lang ngh~ truy~n th6ng khac nhau, barn ch~t vao di~u ki~n dia hinh, tv" nhien, sinh ra van h6a canh
tac nuang r~y, lua nu6'c, tr6ng trQt, chai hrm va danh ea ven bien.
- Ngh~ An la tinh c6 di~n tich 16n nh~t Vi~t Narn (16.500 krn2) vm s6 dan cu gAn 3
tri~u ngum, chu y~u la ngum Kinh (Vi~t) ben c(;lllh cac dan t()c thieu s6 cu trU vilng nui
nhu Kha-rnu, Thai, Hrnong. Ha Tinh c6 di~n tich nho han nhi~u (6.000krn2) vm s6 dan
cu han 1,2 tri~u ngum, chu y~u la ngum Kinh (Vi~t) ben CC;lnh cac dan t()c thieu s6 cu trU vilng nui nhu Chirt, Thai, Muoog, Lao.
- Ngh~ Tinh la vilng d~t dia linh nhan ki~t, si'm sinh ra nhi~u danh nhan, anh himg
va cac lanh tv ki~t xu~t qua hAu kh~p cac giai do(;ln lich sir dlJ11g nu6'c va gifr nu6'c cua
dan t()c. D~c bi~t, day la vilng d~t c6 truy~n th6ng hi~u hQC, c6 cac nha khoa bang van
chuang danh ti~ng va nhi~u lang van ngh~ n6i ti~ng, nai san sinh cho d~t nu6'c nhi~u danh tu6ng, luang thfui cling nhi~U nha van h6a, nha khoa hQC tfirn CO qu6c gia va qu6c
' te.
- Ngh~ Tinh Ut vilng d~t c6 truy~n th6ng each rnC;tng lau dm. Day cling la vilng d~t bi tan pha n~g n~ trong hai cu()c chi~n tranh ch6ng Phap va ch6ng My. Th1Jc t~ lich sir
d6 da c6 nhfrng tac d()ng n~ng n~ d~n SlJ huy hoC;ti ea sa v~t ch~t cua dm s6ng xa h()i, d~c bi~t la cac di tich van h6a, tin ngu6'ng tarn linh.
- Ngh~ Tinh la vilng d~t c6, c6 chung phuang ngfr (ti~ng Ngh~), da s6 cac c()ng
d6ng lang x6rn tuang d6ng V~ ~p quan, tin ngu6'ng va van h6a dan gian n6i chung. La
chu the 16n nh~t, ngum Vi~t a Ngh~ An va Ha Tinh d~u c6 y thuc c()ng d6ng ch~t che,
giau long yeu nu6'c va rnang nhfrng ~c trung chung cua rn()t vilng van h6a. Tren ti~n
trinh lich sir, 1ir qua trinh Ung xir vm w nhien va xa h()i, tharn gia qua trinh dlJ11g nu6'c,
gifr nu6'c, ngum dan Ngh~ An va Ha Tinh a hAu kh~p cac lang, xa da sang U;lo va luu gifr
dugc rn()t ngu6n di si'm van h6a dan gian phong phu, da dC;lng, rnang nhi~u hlnh thuc va
ban s~c vilng d~t "Song Lam - Nui H6ng", n6i b~t nh~t la dan ea Vi, Gi~, tra thanh
nhfrng rn6n an tinh thfui thu(mg nh~t cua ngum dan lTIQi th~ h~, g6p phfui nuoi du6'ng c6t
each, tarn h6n ngum Ngh~ - 1mh qua tru(mg kY lich sir.
2. Vi~c h.ra chqn cac Hmg d~ ti~n himh ki~m ke, t~p trung chu y~u vao m(}t sfi v§n d~
Tru6'c h~t, vi~c xac dinh khong gian van h6a va dia ban hanh chinh de ti~n hanh kiern ke di sim dan ea Vi, Gi~rn dugc d~t ra d\fa tren 3 ngu6n sau day:
M()t la, can cu vao cac ngu6n tu li~u dugc khao sat, suu tArn, ghi chep, gi6'i
thi~u qua cac cong trinh sach nghien Clru, cac tieu lu~n, bai bao lien quan tf1JC ti~p d~n sinh hoC;tt dan ea Vi, Gi~rn cua cac nha suu tArn, nghien c\ru n6i ti~ng, da cong
b6 tu tru6'c (1943) d~n nay (20 12), tieu bieu nhu Nguy~n T~t Thu, Nguy~n D6ng
2
Chi, Ninh Vi~t Giao, Le Van Hao, Thai Kim :Dinh, Le Ham, Thanh Luu cung hang
loC;lt cac diy but nghien cl:ru, suu tfrm khac cua hai tinh Ngh~ An, Ha Tinh (thong
qua cac t~p Ky y~u khoa hQC V~ bao t6n va phat huy cac gia tri dfm ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh, cac ban Thong tin Van h6a cua cac Trung tarn van h6a Ngh~ An va Ha
Tinh), c6 th~ nh~n di~n duqc phC;lm vi khong gian van h6a - moi tru<mg xa h9i nhan
van cling dia ban hanh chinh, nai t6n t';li cua sinh ho';lt dan ea Vi, Gi~m tu xua d~n nay.
Hai la, d\fa vao ngu6n tu li~u ki~m ke di san dan ea Vi, Gi~m tren dia ban hai
tinh Ngh~ An va Ha Tinh cua can b9 cac phong Nghi~p V\1, Quan ly di san van h6a,
cac Trung tarn van h6a thu9c S& Van h6a, Th~ thao va Du lich Ngh~ An va S& Van
h6a, The thao va Du lich Ha Tinh, phvc V\1 cho nhi~m V\1 xay d\fllg H6 SO' (mg cir
vao Danh sach di sfm van h6a phi v~t th~ cftp Qu6c gia, cac nam 2011 va 2012 vua
qua.
Ba la, qua ngu6n tu li~u khao sat th\fc dia cua cac nh6m nghien cl:ru Vi~n Van
h6a Ngh~ thu~t Vi~t Nam da ti~n hanh tu han chvc nam qua tren dia ban nhi~u huy~nlthi cua ea Ngh~ An va Ha Tinh (nghien cl:ru van h6a lang, ph1,1c d\fllg 1~ h(>i,
quy hOC;lCh van h6a, ... ) va tu li~u khao Sat, nghien Clm theo phuang phap nhan hQC
cua nh6m nghien Clm th\fC hi~n d\l' an ki~m ke nay tlr cuf>i nam 2012.
Vi~c xac dinh cac lang/thonlkhu c6 sinh hoC;lt dan ea Vi, Gi~m duqc d~t ra
theo m9t s6 tieu chi:
- M9t la, day tru&c h~t phai la nai da va dang hi~n t6n moi tru<mg sinh ho';lt
hat dan ea Vi, Gi~m, duqc cac lang/thonlx6m lan c~n cong nh~n ho~c c6 quan h~
giao luu trong qua trinh th\l'C hanh hinh th(rc sinh hoC;lt van ngh~ nay.
- Hai la, t';li nhfrng lang/thonlx6m/khu dan cu c6 th\fc hanh sinh hoC;lt dan ea
Vi, Gi~m, phai c6 it nhftt tlr 3 nguai tr& len am hieu va thong thC;lO each th(rc th\fC
hanh sinh hoC;lt dan ea Vi ho~c Gi~m;
- Ba la, nhfrng dia phuang dam bao m9t trong hai tieu chi tren, nhung chi t6n
t';li trong qua khu (nam 1954 tr& v~ tru&c ), hi~n khong con nhfrng nguai th\fc S\f am
hieu each thuc th\fc hanh di san dan ea Vi, Gi~m, v~n duqc neu ra de xem xet, phvc
vv vi~c xac dinh khong gian sinh hoC;lt van h6a dan ea Vi, Gi~m m tru&c d~n nay.
-Nhfrng dia phuang trong vong 1 0 nam tr& lC;li day da thanh l~p eau lC;lC b9 ( cftp
xa va cftp huy~n), tu S\f t~p hqp cac ea nhan rieng le thUQC cac lang/thonJx6m/khu
dan cu, duqc xet coi nhu tuang duang m9t dan vi kiem ke d9c l~p, v&i mvc dich
khai thac dfr li~u dinh tfnh V~ df>i tuqng chu the CUa cong tac kiem ke khoa hQC di
san.
Nhin chung, cac lang/thonlkhu dan cu duqc ki~m ke lftn nay chu yeu thu(>c dia
ban cac huy~n d6ng b~ng Ngh~ Tinh. Rieng tinh Ha Tinh, sinh ho';lt dan ea Vi,
3
Gi~m da lan toa d~n cac huy~n mi~n nui ho~c ban son dia nhu Vu Quang, Huong
Son.
D~c diem chung d~ nh~n ra qua qua trinh khao sat sv hi~n t6n cua sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m & hai tinh Ngh~ An va Ha Tinh. M<)t la, da s6 cac lang/thon/khu
dan cu c6 sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m t~p trung d~m d~c & cac th~m song, chu y~u dQc theo hai con song 16n la song Lam va song La. Hai la, hfru h~t cac lang ngh~ (t~p trung & phia nam song Lam, c6 21 lang ngh~ truy~n th6ng nbi ti~ng g~n ch~t v6i sinh ho~t hat Vi, Gi~m thu<)c cac huy~n Nghi Xuan, Th~ch Ha, Ky Anh, Due
ThQ, Can L<)c, Hmmg Khe, Cfrm Xuyen va thi xa H6ng Linh) d~u hi~n t6n thvc
hanh hat dan ea Vi, Gi~m. Ba la, nhfrng lang/thon sinh ho~t hat Vi, Gi~m nbi danh
nhu nhfrng trung tarn thvc hanh van ngh~, hfru h~t d~u thu<)c cac dia ban c6 truy~n th6ng khoa bang, c6 nhi~u th~ h~ d6 d~t va thanh danh V~ van chuong (Nghi Xuan,
Can L<)c- Ha Tinh; Nam Ban, Quynh Luu, Thanh Chuong- Ngh~ An). B6n la,
nhin m g6c d<) dia - van h6a, cac th~ h~ dan cu c6 quan h~ g~n b6 m~t thi~t v6i
nhau V~ lich Sir, chinh tri, kinh t~ - van hoa xa h<)i va cling chung IDQt phuong ngfr
nen gifra CaC tieu vling (huy~n, thi) khong CO SlJ khac nhau V~ t~p quan, phong tl)c,
tin ngu5ng. Nam la, do day la vling d~t c6 truy~n th6ng each m~ng, l~i trai qua sv
kh6c li~t cua chi~n tranh va sv kh~c nghi~t cua thai ti~t, khi h~u, cho nen, nhi~u ea s& v~t ch~t cua cac di tich tin ngu5ng bi tan pha, huy ho~i, vi~c thvc hanh sinh ho~t tin ngu5ng tarn linh bi dm do~n lau dai, y thuc "vo thfrn" phb bi~n trong tarn thuc
cac tfrng 16p nhan dan.
IV. Phrrong phap thvc hi~n
Phuong phap dugc sir dvng de thu th~p thong tin g6m phong v~n bang hoi,
ph6ng v~n sau, ghi chep thong qua thao lu~n nh6m, h6i c6, th6ng ke va theo quan
diem ton trQng ti~ng n6i cua c<)ng d6ng trong vi~c d6ng thu~n v6i n<)i dung gi6i
thi~u V~ di san van h6a do chinh c<)ng d6ng sang t~o va bao t6n trong lich sir. K~t hgp sir dvng phuong phap nghien ct'ru lien nganh ( thu tich hQc, khao cb hQc, van
ban hQC, bao tang hQC, xa h<)i hQC, ... ) trong vi~c phan tich, dfJi chi~u, SO sanh cac
ngu6n tu li~u de xac dinh d6i tugng khao sat, kiem ke.
V. M{)t s6 kh6 khan
- Tren bu6c duang phat trien cua lich sir xa h<)i va nhfrng bi~n dbi cua ea tfrng
dia li tv nhien, cua nhi~u giai do~n tb chuc hanh chinh khac nhau, nhi~u dia danh da
bi bi~n dbi, khong it dia danh cu (do dia ban da chuyen dbi thanh cac thi ru, do thi)
da bi thay th~ b~ng thu ngon ngfr hi~n d~i; nguai am hieu thvc sv v~ di san Vi,
Gi~m khong con ho~c cac th~ h~ ngh~ nhan thi~u SlJ quan tarn trao truy~n di san, th~ h~ tre khong dugc ti~p nh~n m<)t each h~ th6ng va b~n vfrng tir nhfrng hinh thuc trao
truy~n b~ng van ban (du da xu~t ban nhi~u cong trinh suu tfrm cua Nguy~n T~t Thu,
Nguy~n Dbng Chi, Ninh Vi~t Giao, Nguy~n Chung Anh, ... ); nhi~u cuong vvc hanh
4
chinh da bi~n cai, thay d6i ho?c m& r()ng (ea V~ dia VlJC cu tn'i lftn ten gQi hanh
chinh); nhi~u lang ngh~ bi tri~t tieu ho?c bi~n d6i; nhi~u t~p we sinh ho~t tin
ngu5ng va thl,l'C hanh 1~ h()i bi mai m()t SO v<Ji thb'i ey each day vai Chl;tC nam ( d?c
bi~t la so v&i nam 1945 tr& V~ tru&c ), ben c~nh SlJ ltin at cua van h6a duang d~i d6i
v&i van h6a c6 truy~n. S1J ti~p n6i sinh ho~t van h6a truy~n th6ng gifra cac th~ h~ bi
ng~t quang do chi~n tranh va di~u ki~n lich sfr - xa h()i.
- Trong qua trinh ti~n hanh di~u tra t~i cac dia phuang, chung toi nh~n thtiy,
rtit nhi~u di tich g~n v&i tin ngu5ng ph1;tng thb' t6 tien, thanh hoang, Thanh Ph~t (dinh, d~n, chlia, mi~u) da bi pha huy ho?c dang xu6ng ctip nghiem tr<;>ng. Khong it
cac di tich thb' w khi ph1;tc dl,fllg da duqc ngub'i dan chuy~n sang vi tri hoan toan
m<Ji, hi~n d~i h6a trong ki~n true va do V~y, khong con/khong CO SUC hut V~ m?t tarn
linh v&i c()ng d6ng. Nhi~u lang ngh~, m 1954 tr& v~ tru&c (khao sat t~i Ha Tinh),
tru&c khi thl,fc hanh sinh ho~t dan ea Vi, Gi?m t~i cac di tich tin ngu5ng, ngub'i dan
d~u thl,fc hanh nghi 1~, sau d6 m&i trinh di~n ea hat. Hi~n nay, cac thu we thl,fc hanh
nghi 1~ d6 gftn nhu bi lang quen.
- Trong khoang Chl;tC nam tr& l~i day (tlr 1996), hftu h~t cac dia ban dan cu
nguyen la thon, x6m, tr~i ho?c lang da duqc chuy~n d6i/phan chia thanh cac khu
dan cu, danh s6 m thtip d~n cao (khu 1, khu 2, khu 3, ... ). Di~u d6 vo hinh chung, da
dftn d~n thl,l'C tr~ng x6a dftn m()t each tl,f nhien ten gQi truy~n thf>ng cua hang lo~t x6rn, lang, nhfrng tl,f danh v6n da di theo c()ng d6ng dan cu hang nghin nam, an sau
vao ti~m thuc van h6a con ngub'i, g~n v&i d?c di~m, ng<;>n ngu6n xutit xu l~p x6rn,
l~p lang cling hang lo~t cac gia tri van h6a truy~n th6ng khac. C~nh d6, c6 nhfrng
lang/thon, do di~n tich cu tn'i r()ng, dan cu dong, da duqc chinh quy~n chia thanh
nhi~u khu dan cu, di~u d6 d~ t~o ra SlJ r~n nut cua chinh th~ van h6a lang dan vi
v6n cling tuan thu cac quy dinh trong Huang u&c (v6n ph6 bi~n & hftu h~t cac lang
que Ngh~ - Tinh) do cac th~ h~ tru&c xay dl,fllg va truy~n l~i. Va nhu v~y, gftn nhu
chi c6 khu dan cu g6c (v6n thu()c lang ngh~ truy~n th6ng) c6 di tich tin ngu5ng la
quan tarn, hi~U bi~t ( (y nhfrng ffiUC dQ khac nhau) V~ df>i tu<)'llg th()' ph1;tng (y dia
phuang minh. Cac khu dan cu khac ( c6 chung each thuc hanh ngh~) lam vao tinh
tr~ng tarn ly bi xa rb'i di tich tin ngu5ng, y thuc cling trach nhi~m dftn phai nh~t, mang tinh khach th~ h6a.
- Trong qua trinh v~n d()ng va phat tri~n cua db'i s6ng kinh t~, van h6a xa h()i,
phftn l&n cac lang ngh~ truy~n th6ng tren dia ban hai tinh Ngh~ An va Ha Tinh bi
tac d()ng ghe g&m, dftn d~n eo h~p ho?c bi~n d6i, tieu vong. Thl,fc tr~ng d6 tac d()ng
kha sau s~c d~n khong gian van h6a sinh t6n cua di san.
- T~i m()t s6 dia ban ctip xa duqc ki~m ke, d()i ngfi can b9 quan ly van h6a va
can b() lanh d~o hftu h~t d~u tre tu6i, nang ll,l'C hi~U bi~t V~ van h6a truy~n thf>ng COn
h~n eh~ ho?c y~u kern, khong dap l:rng duqc nhu cftu quan ly van h6a va giup c()ng
5
d6ng suu tfirn, nghien cliu, bao t6n di san cua dia phuong. Chinh vi v~y, nhi~u di
tich c6 gia tri cua cac l~mg/thon/khu bi huy hot;ti, xu6ng cfip chua duqc quan tarn d~ l~p k~ hot;tch phvc h6i (thong qua hinh thtrc xa h9i h6a) ho~c d~ dt;tt cac cfip c6 thfrrn
quy~n thfrrn dinh, cfip kinh phi phvc dl)11g, sua chfra, ton tt;to. Nhi~u di san van h6a
phi v~t th~ chua duqc quan tarn suu tfirn, ghi chep. Hfiu h~t cac cfip Ianh dt;to xa va
huy~n d~U t~p trung vao Vi~c xay dt,tng CaC eau lt;tc bQ hat dan Ca, thien V~ hinh thtrC
san khfiu h6a, gay dl)11g phong trao dap trng cac kY lien hoan, thi hat dan ea cua dia
phuong, do v~y vi~c sinh hot;tt dan ea Vi, Gi~rn a kha nhi~u lang que nhi~u narn qua
vfrn dung a tinh trt;tng t\}' phat, rai f(;lC, thi~u S\1' trao truy~n qua cac th~ h~.
- Do thai gian th\fc hi~n vi~c ki~rn ke - di~u tra eo h~p, lt;ti phai th\fc hi~n tren
dia ban qua r()ng (d~c bi~t la tinh Ngh~ An) va s6 can b9 chuyen rnon th\fc hi~n c6
ht;tn nen vi~c t~p hqp va khai thac tu li~u cling c()ng d6ng con ht;tn eh~ ... Di~u nay
phfrn nao anh huang t&i k~t qua ki~rn ke, nghien CUu, d~c bi~t la vi~c thfrrn djnh
nhfrng bi~u hi~n cua d~c trung di san va h~ th6ng ngon ngfr c6 ho~c phuong ngfr,
g~n v&i sinh hot;tt 1~ h9i truy~n th6ng n6i rieng va sinh hot;tt van h6a c()ng d6ng lang
xa, th\fc hanh di san hat dan ea Vi, Gi~rn n6i chung.
VI. MQt sB thu'n lqi
- Trong thai gian ti~n hanh ki~rn ke cua nh6rn nghien cliu, chinh quy~n va d9i
ngii lam cong tac quan ly van hoa xa, huy~n va d9i ngii cac truang thon, chu nhi~rn
eau lt;tc bQ da thuang xuyen tf\XC ti~p va quan tarn chi dt;to, giup dO' t~n tinh, tt;to di~u ki~n thu~n lqi d~ dap frng rnQi yeu cfiu d~t ra cua cong vi~c ki~rn ke. D~c bi~t, cac
chu nhi~rn eau lt;tc b9, cac bi thu chi b9, can b9 van h6a thu9c cac thon/khu tt;ti hfiu
h~t cac xa da tf\XC ti~p tharn gia tfJ chtrc nh6rn thao lu~n tt;ti dja phuong, chu d()ng
tharn gia giai quy~t rnQi vAn d~ nay sinh trong qua trinh thao lu~n nh6rn dt;ti di~n c()ng d6ng, nh~rn cung cfip thong tin cho vi~c di~u tra - ki~rn ke.
- Tfit ea nhfrng nguai dan (d~c bi~t la cac b~c cao nien, cac thanh vien trong
cac eau lt;tc b9 dan ea) tf\Xc ti~p ho~c gian ti~p tharn gia vao cong vi~c cung cfip
thong tin tt;ti da s6 cac thon/x6rnlkhu dan cu d~u nhi~t tinh, c6 quan di~rn d6ng
thu~n v&i nhu cfiu bao t6n, khai thac va trao truy~n di san sinh hot;tt hat dan ea Vi,
Gi~rn tt;ti dia phuong. M9t s6 b~c cao nien da cung cfip nhfrng tu li~u quy do ea nhan
W suu tfirn, bien sot;tn ho~c bien dich, lam tai li~u tharn khao t6t cho qua trinh di~u tra.
- S\1' chi dt;to C\1 th~, khfrn truong va cfip thi~t cua lanh dt;to hai tinh Ngh~ An va
Ha Tinh, S\1' tharn gia chi dt;to, h6 trq V~ van ban, nhan l\}'C chuyen rnon cua cac Sa van h6a, Th~ thao va Du lich Ngh~ An va Ha Tinh (d~c bi~t la cac phong Quan ly di
san, cac Phong nghi~p V\1 va Trung tarn van h6a) trong suf>t thai gian th\}'c hi~n di~u tra, ki~rn ke di san, g6p phfrn darn bao cho cong tac ki~rn ke th\fc hi~n dung ti~n d9
va yeu cfiu d~t ra .
6
- Qua trinh thiJC hi~n cong tac ki~m ke da nh~n dU'Q'C SlJ quan tarn va CQng tac
tllJC ti~p cua nhi~u ngh~ nhan hat Vi, Gi~m, nhi~u can b9 ho~t d<)ng - quan ly van
h6a ngh~ thu~t, giao dvc da nghi huu t~i cac dia phuong. Di~u d6 t~o di~u ki~n r~t thu~n lqi cho qua trinh nang cao nh~n thuc di san d6i v6'i cac thanh vien trong c<)ng
d6ng, tra lai dung tn;mg tarn yeu d.u cua phi~u ki~m ke.
VII. K~t qua djnh lrrqng v~ dja bim di~u tra - ki~m ke Dva vao nhfrng thu~n lqi va kh~c phvc nhfrng kh6 khan tren, nh6m nghien Clru
( vai SlJ CQng tac ch~t che cua cac can bQ chuyen trach V~ van h6a 0 dia ban CaC xa,
can b9 cac phong nghi~p vv, quan ly di san cua 2 s& Van h6a, Th~ thao va Du lich,
va d~c bi~t la cac ngh~ nhan cling ban chu nhi~m cac eau l~c b9 t~i hfiu kh~p cac dia
phuong, da thu duqc nhfrng k~t qua nh~t dinh. Ngu6n tai li~u va thong tin do cac
nh6m d~i di~n c<)ng d6ng cung c~p, thong qua phi~u di~u tra da duqc t~p hqp, cho
phep kh~ng dinh: Day la ngu6n tu li~u tuong d6i phong phu, c6 nhi~u thong tin
m6'i, c6 h~ th6ng v~ sinh ho~t thvc hanh dan ea Vi, Gi~m tren dia ban hai tinh Ngh~ An va Ha Tinh, trong lich su va duong d~i.
K~t thuc qua trinh di~u tra, ki~m ke di san dan ea Vi, Gi~m Ngh~- Tinh, bu6'c
dfiu dinh danh duqc dia ban hi~n da va dang thvc hanh di san nhu sau:
T~i tinh Ngh~ An (trong t6ng s6 1 thanh ph6 t11Jc thu<)c, 2 thi xa va 17 huy~n vai 427 don vi hanh chinh c~p xa/phuang/thi tr~n), hi~n nay da va dang thvc hanh
di san dan ea Vi, Gi~m thu9c dia ph~n hanh chinh cua 15 huy~n/thi/thanh ph6
(Thanh ph6 Vinh, Thi xa Cua Lo, Thi xa Thai Hoa, Huy~n Anh Son, Huy~n Dien
Chau, Huy~n Do Luong, Huy~n Hung Nguyen, Huy~n Yen Thanh, Huy~n Nam
Ban, Huy~n Nghi L<)c, Huy~n Nghia Ban, Huy~n Quynh Luu, Huy~n Tan Ky va
Huy~n Thanh Chuong, Quy Hqp). Don vi c<)ng d6ng duqc ki~m ke bao g6m: 60
xa/phuang/thi tr~n vai 168 lang/thon/x6m/khu dan CU' va 60 eau l~c bQ.
T~i tinh Ha Tinh, hi~n nay da va dang thvc hanh sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m t~i
dia ph~n hanh chinh cua 12 huy~n/thi/thanh ph6 (Thanh ph6 Ha Tinh, Thi xa H6ng
Linh, va cac huy~n: Cfim Xuyen, Can L<)c, Due ThQ, Huong Khe, Huong Son, Ky
Anh, Nghi Xuan, Th~ch Ha, Vu Quang va L<)c Ha). Don vi c<)ng d6ng duqc ki~m ke bao gf>m: 3 8 xa/thi tr~n/phuang vai 92 lang/thon/x6m/khu dan CU' va 15 eau l~c
b9.
Nhu v~y, ea 2 tinh hi~n c6 2.696 ea nhan d~i di~n cho c<)ng d6ng va eau l~c b9
(Ngh~ An: 783 nam va 901 nfr; Ha Tinh: 545 nam va 503 nfr) ky ten vao ban d~i
di~n cho c<)ng d6ng, cam k~t d6ng thu~n vai chu truong cua Chinh phu Vi~t N am
v~ vi~c d~ cu h6 sa qu6c gia, trinh UNESCO xet duy~t dua "Dan ea Vi - Gi~m Ngh~ Tinh" vao danh sach di san van h6a phi v~t th~ d~i di~n cua nhan lo~i, nam
2013.
7
VIII. M{lt sA k~t qua Ct} th~ nit ra tir cu{lc di~u tra - ki~m ke
Cac tu li~u thu th~p duqc rir cu()c di~u tra bao g6m nhi~u n()i dung, c6 th~ chia
thanh 2 mang chinh: tu li~u dinh luqng ( chu y€u su dvng phuang phap dinh luqng
nhu phong v~n bang hoi, th6ng ke ... d~ thu th~p tu li~u) va tu li~u dinh tinh (duqc thu th~p b(ri cac phuang phap hf>i cf>, dan tQC hQC, ... ).
Cac thong tin nay phfm anh v~: 1/Ten gQi di san va nh~n di~n sinh ho~t dan ea
Vi, Gi~m Ngh~ Tinh; 2/ Cac ho~t d()ng sinh ho~t ngh~ thu~t dan ea Vi, Gi~m Ngh~
Tinh trong hoan canh duang d~i; 3/Nhfrng d~c di~m CO' ban cua sinh ho~t ngh~ thu~t dan ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh; 4/ V~ xu hu6ng trao truy~n cua di san; va, 5/ Nhfrng
v~n d~ d~t ra trong qua trinh t6 chfrc bao t6n, khai thac gia tri van h6a cua sinh ho~t ngh~ thu~t dan ea Vi- Gi~m Ngh~ Tinh
1. Ten gQi di san va nh~n di~n sinh ho~t dan ea Vi- Giim Ngh~ Tinh 1.1.
vi ten g{Ji di s{m
Ten gQi cua di san duqc c()ng d6ng cac lang/thon/x6m/khu dan cu va cac eau
l~c b() gQi theo nhi~u each khac nhau. Cv th~, c6 nhung ten gQi chu y€u sau day:
-Hat dan ea Vi, D~m;
- Dan ea Vi, Gi~m;
- Dan ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh;
- Dfm ea Vi, Gi~m xfr Ngh~;
- Hat do dua song La;
- Hat vi phu0ng V ai;
- Dan ea giao duyen Vi, Gi~m;
- Cau l~c b() dan ea Vi, Gi~m.
Nh~n xet: Trong s6 cac ten gQi di san tren day, c6 3 each gQi ph6 bi€n nh~t la
Dan ea Vi, Gi~m; Dan ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh va Dan ea Vi, Gi~m xfr Ngh~. Da s6 cac lang ngh~ ho~c v6n la trung tarn sinh ho~t hat Vi t~i lang ngh~ d~u quen v&i ten
gQi th~ lo~i ngh~ thu~t (hat Vi) g~n v&i ngh~ nghi~p cua dia phuang minh cu tru va
sinh ho~t. Da s6 cac nha nghien cfru t~i Ngh~ An (Ninh Vi€t Giao, Le Ham, Thanh
Luu, u6 Bao, ... ) khi duqc phong v~n t11Jc ti€p d~u cho r~ng, ten gQi Dan ea Vi,
Gi~m Xlr Ngh~ la phu hqp nh~t v&i g6c nhin V~ m()t vung van h6a. Nhi~u ngueri
kh~ng dinh tu "Xfr Ngh~" xu~t hi~n tu 1480 (theri Le Thanh Tong), tuy nhien soi
vao su sach, chfr "Xfr" l~n d~u tien xu~t hi~n trong b() D~i Vi~t su ky toan thu l~i chi g~n v&i chfr "Thua Tu yen" theo each phan chia dia VlJC hanh chinh theri H~u Le.
Trong khi d6, s6 phi€u ki~m ke cho th~y, da s6 ngueri tra leri l~i ghi ten gQi di san la
Dan ea Vi, Gi~m Ngh~ - Tinh va chfr "Gi~m" duqc vi€t la "Gi". S6 phi€u di~u tra
c6 ghi ten gQi di san la Dan ea Vi, Gi~m xfr Ngh~ chu y€u thu()c cac lang/ thon/khu
8
dfm eu thu()e eae huy~n Nam Dan, Can L()e, Do Luong, thi xa Cua Lo va thanh ph6
Vinh e1m N gh~ An.
1.2. Nh(in di?n sinh ho{lt dan ea Vi- Gi(im Ngh? Tlnh
1. 2.1 Qua trinh ra ilai va tdn tc;ri
Hfru h~t eae phi~u di~u tra tra leri eho m1,1e nay d~u eho r~ng: Dfm ea Vi, Gi~m la m()t b() ph~n ehu d~o trong kho tang tha ea t:ri1" tinh dan gian do e()ng d6ng ngueri
Vi~t a hai tinh Ngh~ An va Ha Tinh sang t~o nen trong qua trinh lao d()ng san xufrt
va sinh ho~t e()ng d6ng. Trai qua lieh Slr t6n t~i va phat tri€n nhi~u tram nam, dan ea
Vi, Gi~m da hinh thanh nen eae d~ng bai ea tieu bi€u nhu:
- H~ th6ng bai ea g~n v&i ngh~ nghi~p lao d()ng san xufrt, ehu y~u duQ'e sang
t~o va luu truy~n a eae lang ngh~ (ngh~ d~t vai, ngh~ lam non, ngh~ lam banh, ngh~ dan lat, ngh~ lam hang sao, ngh~ d6ng thuy~n, ngh~ m()e, ngh~ due d6ng, ngh~ g6m, ngh~ ren, ... ). Th€ lo~i dUQ'e Slr dl,lng nhi~u hon ea la hat Vi, thuang duQ'e g~n v&i ten g<;>i tirng lo~i ngh~ nghi~p a tirng dia phuong khae nhau. Trong s6 h~ th6ng
eae lang ngh~ e6 sinh ho~t Vi, Gi~m tinh d~n nhfrng nam gfrn day, cy 1~ a eae huy~n thu()e Ha Tinh nhi~u hon eae huy~n thu()e Ngh~ An.
- H~ th6ng bai ea g~n v&i nhu efru quan h~ giao duyen, hon nhan, ehi~m s6
luQ'llg nhi~u nhfrt.
- H~ th6ng bai ea g~n v&i quan h~ gia dinh, dong h<;>, mang tinh khuyen ran,
giao d1,1e gifra eae th~ h~.
- H~ th6ng bai ea ea ngQ'i que huong, dfrt nu&e va eae b~e tai danh eua hai tinh
Ngh~ An va Ha Tinh.
- H~ th6ng bai ea mang tinh tl,l" SlJ, di~n d~t du&i hinh thl:re Gi~m ve, g~n v&i
n(}i dung k€ V~ SlJ tieh l~p lang, eae SlJ ki~n, hi~n tUQ'llg }ieh Slr va eae nhan V~t d~e bi~t eua m()t lang que nhfrt dinh.
Nhu m<;>i lo~i hinh dan ea eua eae dia phuong khae, dan ea Vi, Gi~m xl:r Ngh~
e6 qua trinh phat sinh, phat tri€n. Tu khi ra deri d~n nay, e6 lue Vi, Gi~m trfrm l~ng xu6ng, song nhin ehung, lieh su eua Vi, Gi~m la m()t qua trinh luon phat tri€n, ea b~ r()ng, b~ sfm ma ehua h~ dirt quang. Tuy nhien, theo th6ng ke, 95% s6 phi~u tra leri
giai do~n tir 1954 d~n 1975, sinh ho~t hat Vi, Gi~m a eae lang/thon/x6m gfrn nhu
khong duQ'e quan tarn, khong thlJe hanh tir efrp nh6m tra len. Ly do: Do hoan eanh
ehi~n tranh kh6e li~t, e()ng d6ng khong e6 khong gian van h6a d€ sinh ho~t, khong
khi ehi~n tranh khong eho phep t1,1 t~p dong ngueri, nhan l1Je d6e eho nhi~m v1,1 ph1,1e
V\1 eh6ng ehi~n tranh pha ho~i eua gi~e My. V~ lieh su, ngu6n g6e ra deri eua Vi, Gi~m xl:r Ngh~ e6 nhi~u tai li~u nghien
el:ru khae nhau, song e6 th€ thfry tu th~ ky XVII - XVIII thi hat Vi, Gi~m da phat
tri€n va tra thanh hinh thl:re trinh di~n dan gian ph6 bi~n eua e(}ng df>ng v6'i SlJ tham
9
gia cua nhi~u tfrng l&p, tu nguai lao d()ng den cac nha khoa bang, thay d6 va tri thuc
duong thai n6i chung.Tu the kY XIX den gifra the kY XX, dan ea Vi, Gi~m duqc
luu truy~n r()ng rai, hinh thanh m()t s6 trung tarn g~n v6'i S\1' tham gia tich qrc cua
cac nha nho yeu nu&c nhu Phan B()i Chau, Vuong Thuc Quy, ... B&i v~y, ben c1;1nh
nhfrng n()i dung bai ban dan gian, Vi, Gi~m con c6 n()i dung th~ hi~n long yeu nu&c,
tinh thfrn doan ket dan tQC v6'i each di~n d1;1t bac hQC - han lam.
Tu gifra the k)r XX den nay, Vi, Gi~m Xu Ngh~ da c6 nhfrng thay d6i v~ moi
truang di~n xu&ng, v~ hinh thuc th~ hi~n, v~ d~ tai phu hqp v&i S\1' thay d6i cua hinh
thai kinh te xa h()i va nhu cfiu cua cong chung. Vi, Gi~m duqc bao t6n, phat tri~n trong c()ng d6ng b~ng hinh thuc van ngh~ qufin chung, thong qua ho1;1t d()ng Cau l1;1c
b(), dUQ'C dua len San kh~u, dua vao truang hQC va cac phuong ti~n thong tin d1;1i
chung. Hi~n nay, c6 4lo1;1i/c~p d9 CLB dan ea Vi, Gi~m duqc hinh thanh:
- Cau ll;lC b9 do l~mg/thon/x6m/khu dan CU' t¥ l~p nen;
- Cau ll;lC b9 do chinh quy~n xa thanh l~p;
- Cau l1;1c b9 do Phong VHTT ho~c Trung tarn Van h6a dp huy~n thanh l~p.
- Cau l1;1c b9 do ngh~ nhan am hi~u va say me v&i vi~c trao truy~n, bao t6n di
san w dling ra thanh l~p.
Danh gia th¥c tr1;1ng di san dan ea Vi, Gi~m hi~n nay, cac y kien theo th6ng ke
d~u th6ng nh~t nh~n djnh:
- Ngay nay, xa h()i hi~n d1;1i v&i S\1' phat tri~n cua khoa hQC cong ngh~ va cac
phuong ti~n truy~n thong dl;li chung, (y cac lang que ( d~c bi~t la cac dja phuong da
va dang bi do thj h6a ho~c tr& thanh cac thi m), Vi, Gi~m c6 bi~u hi~n cua nguy ea mai m()t. Nhi~u bai ban c6 khong con di~u ki~n d~ th\l'C hanh khi moi truang va
khong gian di~n xu&ng thay d6i; cac ngh~ nhan am hi~u, n~m gifr, th¥c hanh Vi,
Gi~m thufin th\lC da cao tu6i ho~c khong du kha nang th\l'C hanh, ho~c quy tien va
r~t it nguai ke thira.
- T1;1i cac Trung tarn Van h6a ho~c t1;1i cac eau l1;1c b() do chinh quy~n thanh l~p, do khong n~m vfrng nhfrng bai ban c6, vi~c cai bien ho~c "sang tac" da va dang c6
nguy ea "san kh~u h6a" Vi, Gi~m truy~n th6ng, c6 khong it bai ban lam thay d6i,
th~m chi sai l~ch di san; m9t s6 nguai th¥c hanh hi~n nay khong n~m vfrng kY thu~t trinh di~n va n()i dung cac bai bim truy~n th6ng, bi anh hu&ng phong each trinh di~n cua san kh~u hi~n dl;li.
- Da s6 cac Trung tarn van h6a c~p huy~n, ben c1;1nh nhfrng ho1;1t d()ng mang
tinh tich C\l'C d6i v&i S\1' nghi~p xay d\l'llg dai s6ng van h6a ea s&, trong d6 c6 vi~c duy tri hinh thuc sinh ho1;1t dan ea Vi, Gi~m va di bi~u di~n, gay d\l'llg phong trao
ph\lc V\1 c()ng d6ng; con b()c 19 m()t s6 h1;1n eh€, tac d()ng khong it den di~n m1;1o v6n
10
c6 cua sinh ho(;lt Vi, Gi~m truy~n th6ng, thien V~ hinh thuc bi~u di~n san khfru, thi~u sue lan toa him chfrt v6n c6 cua dan ea Vi, Gi~m trong c<)ng d6ng.
1.2.2. Cach thirc va khong gian trinh diln
a. V~ each thuc th~ hien va y nghia noi ham cua ten goi di san
- 1 00% s6 phi~u ki~m ke th~ hi~n y ki~n th6ng nhfrt cua cac nh6m thao lu~n a khia cC;tnh hi~u bi~t chung v~ di san: Vi, Gi~m la hai th~ hat dan ea d~c s~c trong
kho tang van hoa dan gian xu Ngh~, dugc hinh thanh 1ir d<'Yi s6ng lao d<)ng san xufrt
va sinh ho(;lt cua nhan dan lao d<)ng, dugc di~n xu6ng trong bfrt kY hoan canh, di~u ki~n nao vcri IDQi df>i tugng th\IC hanh khac nhau.
- 45% nh6m dugc ki~m ke chua xac dinh/phan bi~t dugc Viva Gi~m vira c6
nhfrng net tuong df>ng V~ df>i tugng, each thuc, khong gian, th<'Yi gian di~n XUOng,
Vlfa CO nhfrng net d~c trung, khac bi~t a hinh thuc bi~u hi~n, am nhC;lC, ea tu ...
-V~ y nghia n<)i ham khai ni~m/ten g9i hat Vi: Hfiu h~t cac nh6m dugc di~u tra, phong vfrn d~u cho r~ng Vi la Vi von, so sanh; ho~c Vi la V cri, ben nam hat
"vcri" ben nfr. N6i nom na, hat Vi con c6 nghia la hat V 6i, ben nam dtrng ngoai
du<'Yng, ngoai ngo "hat v6i" vao san, vao nha vcri ben nfr, ngu<'Yi a ru<)ng nay "hat
v6i" sang ru<)ng kia, ngu<'Yi di tren du<'Yng "hat v6i" vcri nguai a ducri ru<)ng, .. , nghia
la giao ti~p b~ng lai hat tren m<)t khong gian nhfrt dinh. Hat Vi la m<)t th~ hat t\I do,
ngam vinh theo th~ tha h,1c bat, song thfrt lvc bat va lvc bat bi~n th~, tren ea sa bi~u dC;ti b~ng phuong ngfr xu Ngh~, c6 each thuc d~ hi~u, d~ th\Ic hanh. "Gi~m" trong
ngon ngfr cua ngu<'Yi Ngh~ An va Ha Tinh la gi~m vao, them vao, di~n vao ch6
con tr6ng, con thi~u. C6 nguai con hi~u "Gi~m" cling c6 nghia la vua hat vua
gi~m chan danh nhip. N~u hat Vi phfin 16n la nhilng eau lvc bat thi hat Gi~m lath~ hat n6i c6 nhip d\Ia theo th~ tha 5 chfr (ngii ngon)/ve. M<)t bai Gi~m c6 nhi~u kh6,
loC;ti ph6 bi~n la m6i kh6 c6 5 eau, eau 5 di~p lC;ti eau 4 dugc gQi la "" gi~m".
- 100% nh6m thao lu~n phvc vv ki~m ke d~u cho r~ng, hat Vi, Gi~m c6 each
thuc th~ hi~n da dC;tng, mang nhi~u ngfr di~u va lan di~u khac nhau. Trucrc h~t, do
moi tru<'Yng va thai gian di~n xu6ng, tinh cam va tarn tr(;lng ngu<'Yi hat ( vui, bu6n,
thuong yeu, gi~n h<'Yn, nhcr nhung, cam thu ... ) trong cac di~u ki~n sinh ho(;lt va hoan
canh khac nhau nen di~n xu6ng thanh nhilng lan di~u khac nhau. CC;lnh d6, tren CO'
sa CO h(;ln cua sf> lan di~u CO' ban, tlly vao ngh~ nghi~p khac nhau ma CO nhi~U ten
g9i nhu Vi phuang vai, Vi xay lua, Vi lam banh, Vi do dua, Vi phu<'Yng dan, Vi
phuang cui, Vi phu<'Yng vang, Vi phu<'Yng n6n, Vi phu<'Yng cfry, Vi phu<'Yng g~t, Vi
phu<'Yng ch~p gai dan lucri, ... Nhin chung,Vi phong phu v~ lan di~u vi a Ngh~ Tinh
m6i ngh~, m6i vi~c ngu<'Yi lao d<)ng d~u c6 th~ Vi v~ ngh~ d6 (nhu da neu tren),
nhung khi hat len chi khac nhau V~ am S~C.
11
- 65% s6 nguai thao lu~n hi~u duqc r~ng, trong hat Vi c6 3 hinh thuc di~n xu6ng chinh Et hat le, hat a6i aap va hat CUQC. Hat le la hat rn()t rninh trong hie lao
d()ng, sinh ho~t hang ngay nhu dang rn()t rninh d.y g~it, cheo thuy~n, ru con, xay
lua ... Hat d6i dap la hinh thuc hat c6 narn nu tharn gia & rnQi luc, rnQi noi Hat cu()c
cling la hat giao duyen narn nu nhung la hinh thuc hat c6 trinh t\I, quy each, thu tl,lc,
thuang di~n ra & rn9t s6 phuang ngh~, theo nhfrng quy each va thu tvc ch~t che, th~ hi~n trinh d9 hoan thi~n cao cua Vi, Gi~rn.
-V~ hi~u bi~t d6i v6i quy trinh, thu tvc rn()t cu()c hat Vi & rnuc hoan thi~n, 40% s6 nh6rn
c6 sv ~ thuc dfiy du di~n trinh clla 1img c~g hat
- Chiing mat c6 hat d~o, hat chao - hat rnimg va hat hoi.
Hat d~o la hat khi rn&i d~n, d~o qua xern thu c6 d6i tuqng d~ hat, d~ tharn do
xern th~ nao; n~u k~t thi & l~i, khong k~t thi di nai khac. Khi da hat d~o xong, xern
chimg hqp tinh hqp y thi rn&i b~t dclu hat chao - hat rnimg. Sau hat chao - hat rnimg
la hat hoi. Hat hoi la d~ tirn hi~u, tharn do d6i tuqng xem que quan & dau, cha m~, anh ern, nha cua nhu th~ nao va da c6 vq ( ch6ng) con chua. Hat hoi thuang la cua
ben nu.
- Chiing hai la hat d6 ho~c hat d6i, yeu cclu d6i tuqng phai giai va d6i.
Day la bu&c quan trQng nhAt trong thu tvc m9t cu()c hat Vi, la bu&c thu thach
tai nang, hQc vAn, tri thong rninh cua doi ben narn nu. Hat d6 c6 khi hat d6 chu, d6
ki~n thuc sach v&, d6 ki~n thuc th1Jc t~ v~ cu()c s6ng, v~ lao d()ng san xuAt, cong
vi~c, y dUQ'C, thai ti~t, SlJ dai ... Kh6 nhfit la hat dfJi, gcln nhu eau dfJi trong van
chuang bac hQc, khong nhfrng chQi nhau v~ ki~n thuc ma con chQi nhau v~ chu
nghia (danh tir d6i v6'i danh tir, tfnh tir d6i v6'i tfnh tir ... ). Nha Nho tham gia hat Vi
thuang lam "thay bay", "thcly ga", lam cho eau hat hay han, muqt rna han, song
cling lam cho m()t s6 eau sa vao chu nghia, tham thuy' h6c hi~rn.
- Chiing ba g6rn hat rnai, hat xe k~t va hat ti~n.
Ki~u hat mai th~ hi~n ro nhAt & ch~ng khai rnao cua hat Vi lang ngh~, tieu bi~u la Vi phuang vai, phuang n6n. Thong thuang, khi nh6rn hat narn ti~p c~n gcln nh6rn
nu dang d~t vai ho~c lam n6n, tir ngoai ngo, hQ phai d6i dap duqc nhfrng eau hat d6
- hat d6i, rue la thu thach tai nang, ki~n thuc, tri tu~ do ben nu d~t ra, ben narn m&i
duqc ben nu hat rnai vao nha, r6i hat rnai u6ng nu6'c, hut thu6c, an trclu. Khi hai
ben da ti~n t6'i bu6'c than thi~t, g~n b6 han, th~ hi~n ni~m yeu thuang sau s~c, th~rn thi~t, CUQC hat bu6'c vao "xe k~t". Khi hai ben da yeu nhau, thuang nhau thi bu6'c xe
k~t c6 khi la rfit dai, keo thau dern su6t sang v&i bao nhieu tarn sv. Sau cimg, nhu
ch~g hat gia b~ trong Quan hQ, chu - khach bu6'c vao ch~g hat ti~n, th~ hi~n sv bin rin,
quy~n luy~n kern theo u6'c h~n.
12
Hliu h~t cac nh6m thao lu~ hi~u bi~t theo n()i dung nay d~u bi~t so sanh bmk
dliu/chung nMt each thirc th~ hi~n cua Vi v6i. dan ea Quan hQ B~c Ninh.
-V~ hi~u bi~t chung d6i v6i. th~ lo~i hat Gi~: Gi~m c6 nhi~u lo~i nhu: Gi~m k~, Gi~m n6i, Gi~m ve, Gi~m c1ra quy~n, Gi~m ru, Gi~m x~m, ... Song, c6 hai lan
di~u chinh la hat ngam va hat n6i. Hat Gi~m, nhfrt la hat Gi~m ve c6 tinh tl;r S\f,
khuyen nhu, k~ 1~, khuyen ran, phfm trlin, giai bay; cling c6 nhi~u bai mang tinh hai
hu&c, di dom, cham bi~m, trao l()ng, duqc sang tac kha nhanh. Con hat Gi~m nam nu
n()i dung vfin la tinh yeu doi lira, n6i ni~m doi lira v&i nhfrng nh& thuong trach m6c,
gi~n h0n. Hat Gi~m d~ nh&, d~ thu()c, d6 la giQng n6i, hai tha, phong 1:\Jc, t~p quan
cua m()t mi~n que, n6 chuy~n tai nhfrng thong di~p mang tinh th<'ri sv, tinh thong tin
rfrt cao. Hat Gi~m mang nhi~u am ngfr dia phuong nhu "mo, te, rang, rua, ha tui,
biry choa, ... ''. Thu 1:\Jc hat Gi~m ea ban c6 ba ch~ng nhu hat Vi, song cac bu&c thi
khong bai ban, ch~t che b~ng:
- Ch~ng 1: chu y~u la hat d~o;
- Ch~ng 2: hat d6 ho~c hat d6i;
- Ch~ng 3: chu y~u la bu&c hat xe k~t.
b. V~ khong gian trinh di~n
- 100% d~u ~ thirc duqc khong gian trinh di~n cua Vi, Gi~ la rfrt da ~g, c6 th~ thvc hanh a mQi nai, mQi ch6. 86 c6 th~ la khong gian lao d()ng g~ v6i. m()t lo~i ho~t d()ng san xufrt cv th~ ngoai d6ng ru()ng, c6 th~ la khong gian sinh ho~t a gia dinh ho~c
~~~~~~~~~~~~~~~~ khau. Bia di~m thu0ng g~p la san kho, nha van h6a, bai dfrt c6 ~i th1;t dliu lang.
- C6 khoang 5% s6 ngu<'ri thao lu~ trong s6 phi~u thu ~ ~i Ha rmh ( chu y~u la
cac b~c cao nien cua cac lang ngh~ thu()c huy~n Th~ch Ha, Can LQc, Ky Anh) va m()t s6
xa thu()c cac huy~n Do Luong, Nam Ban, Thanh Chuong cua Ngh~ An gi6i. thi~u khong
gian sinh ho~t Vi, Gi~ lien quan d~n cac di tich th<'r 1\f, tin ngu5ng tarn linh (dinh, d~n, chua). T~i cac khong gian nay, ngu<'ri tham gia lao d()ng (dan lat, lam non, d~t vai, ... ) va
sinh ho~t ea hat thu0ng thvc hanh dang 1~, tMp huong xin phep thlin thanh cho muqn n~n dinh/d~n/ chill tru&c khi cling nhau quay qulin vira lam vira hat Vi, Gi~. Khong gian
thl,IC hanh nay chu y~u phf> bi~n ~i cac lang ngh~ Ur 1954 tra V~ tru&c, khi CaC di tich tin
ngu5ng a Ngh~ An, Ha Tmh con hi~n di~n nhi~u a cac 1ang ngh~ n6i rieng va cac lang que
n6i chung. Tu sau 1954 d~n 1975, hliu h~t cac di tich tin ngu5ng a Ngh~ An va Ha Tmh bi
huy ho~i do thm ti~t khi h~u, do chi~n tranh born d~ ho~c do chinh quy~n chu truong di~t trir "me tin di doan". M()t s6 ngoi dinh va hang 1o~t ru du<'rng cua cac dong hQ mm duqc
pht)C dl,Illg m nhfrng nam 90 cua th~ ey XX.
- 100% s6 nh6m thao 1~ d~u cho r~g, sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m da duqc thvc
hanh ~i hfiu kh~p cac CUQC sinh ho~t CQng df>ng, cac dip ey ni~m, sinh nh~t, tan gia, ~~ dfiy
13
thang, cftc 1~ tiet trong nfun CUa lang/xom va nhilng nfun gfrn day da dUQ'C th\fC hlmh 4J-i CaC
dam tang v6'i n()i dung xoay quanh tinh mfiu tlr, tri an cong lao 6ng ba, cha ill(/ va nhilng
ngum da khufit n6i chung (d~c bi~t xufit hi~n nhi~u a cac huy~n cua tinh Ngh~ An).
2. Nhfrng ho~t d()ng sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m trong xa h()i dU'ong d~i
Tfmg hqp cac y kien thiw lu~n tir dia ban hai tinh, hfiu het d~u cho r~ng, tir sau 1954 den nhilng nam 80 cua the Icy tru6c, sinh hoC;tt Vi, Gi~m gfin nhu dirng a hoC;tt d()ng 1\f phat, my theo nhu efiu ea nhan ho~e nh6m ngm)'i nhfit dinh a cac dia
phuong. Nguyen nhan chu yeu lam nay sinh th\fC trC;tng nay, theo y kien t6ng hqp
qua ki€m ke, th€ hi~n cv th€:
- Do hoan canh chien tranh, d~c bi~t la giai doC;tn ch6ng chien tranh pha hoC;ti
cua gi~c My, trong hoan canh born dC;tn, c()ng d6ng khong c6 kha nang, thoi gian d€
an vui sinh hoC;tt van ngh~ cong khai, mang tinh t~p th€ nhu thoi binh. Ngh~- Tinh
la trQng di€m cua chien tranh pha hoC;ti, chiu nhi~u born dC;tn nen khong gian sinh
hoC;tt van h6a c()ng d6ng khong t6n tC;ti la tfit yeu.
- Do chinh sach van h6a thoi chien eua Nha nu6e, eac hinh thue sinh hoC;tt van
ngh~ h()i he, tin ngu5ng tarn linh cua ea nhan va t~p th€ bi ngan cfim d€ t~p trung
phl,lC V\1 nhi~m V\1 chinh tri ehf>ng ngoC;ti xam. Trong hoan canh lich Slr nay, mQi
hinh thuc sinh hoC;tt van ngh~ giao duyen, tinh cam uy mi, tinh cam ea nhan (gi6ng
nhu sinh hoC;tt van ngh~ trong Quan hQ, Ca tnl, Xoan, ... ) d~u bi cfim.
- Sau 1975, du dfit nu6c da hoa binh, th6ng nhfit nhung CO' che va thiet che van
h6a chua kip chuy€n bien phu hqp va kip thoi. Gfin hai chve nam tiep d6, doi s6ng
kinh te xa h()i c\fe kY kh6 khan, cae c()ng d6ng khong e6 di~u ki~n t6 chuc sinh hoC;tt
van ngh~, hfiu het cac hoC;tt d()ng van h6a truy~n th6ng chua duqe quan tarn khoi
phvc, dfiu tu hoC;tt d()ng. So v6i cac dia phuong khac trong ea nu6c, Ngh~- Tinh la 2
tinh bi h~u qua n~ng n~ trong chien tranh (ea v~ nhan 1\fe va v~t l\fc), do v~y, mvc
tieu cua nhilng nam nay t~p trung vao kinh te tru6c khi hu6ng den phve h6i moi
truang van h6a nhan van.
- Tir 1995 tra lC;ti day, sinh hoC;tt dan ea Vi, Gi~m m6i duqc S\f quan tarn eua
chinh quy~n, cac cfip quan ly van h6a tir tinh den xa/phuang. Th\fc trC;tng sinh hoC;tt
hat dan ea Vi, Gi~m duqc th€ hi~n qua cac hinh thuc t6 chue, hoC;tt d()ng sau day:
M()t la, c()ng d6ng da chu y den S\f hi~n di~n c6 uy tin cua d()i ngfi cac ngh~ nhan tC;ti
cling khong gian cu tru, c6 y thuc tham gia sinh hoC;tt ho~e hQc h6i bai ban loi ea d€
dap (rng nhu cfiu va sa thich ea nhan, tham gia v6i sinh hoC;tt chung cua lang/x6m
m6i khi di~n ra cac cu()c sinh nh~t, hieu, hy, ... Hai la, chinh quy~n va d()i ngfi quan
ly van hoa cac cfip xa, huy~n bu6c dfiu tien hanh thanh l~p CaC eau lC;tC bQ, thu hut
CaC ea nhan CO kha nang ea hat va say me v6i di san, tf> ehtrc eac CUQC sinh hoC;tt
mang tinh n()i b() phvc vv c()ng d6ng, cac 1~ mit tinh, h()i hQp doan th€. Ba la, m()t
14
s6 ngh~ nhan ho~c cac ngh~ si nguai dia phuong da c6 y thl:rc tlJ thanh l~p cac eau
l~c b9 ho~c nh6m hat, d~u tu kinh phi cho ho~t d(>ng theo sa thich cua nh6m ho~c ea nhan. BfJn la, cac cftp xa, huy~n (va nhfrng nam g~n day c6 SlJ tham gia cua cfrp
tinh va Trung uong) da hang nam d~u tu kinh phi, t6 chl:rc cac cu9c thi hat dan ea
gifra cac dia phuong, bu&c d~u t~o kich thich cho SlJ nh~n thl:rc va phat triSn sinh
ho~t van h6a C(J sa. S1J thanh l~p cac Trung tarn van h6a huy~n da c6 y nghia tac
d(>ng tich ClJC d~n phong trao. Nam la, do kinh t~ t~i h~u kh~p cac dia phuong cua
Ngh~- Tinh da duqc nang cao, c(>ng d6ng da c6 nhu c~u va du kha nang t6 chl:rc cac
sinh ho~t hat dan ea Vi, Gi~m t~i lang/x6m nai minh cu tru. Sau la, t~i Ngh~ An va
Ha Tinh da s&m thanh l~p cac Trung tarn bao t6n dan ea va cac Nha hat truy~n th6ng, bu&c d~u t~o ra phong each chuyen nghiejep trong qua trinh bao t6n va
truy~n d~y cling nhu g6p ph~n t~o sue lan toa, truy~n ba di san van h6a dia phuong
qua thlJC ti~n cling nhu cac phuong ti~n truy~n thong.
3. Nhfrng d~c di~m eO' ban cua sinh ho~t dan ea Vi- Gi~m Ngh~ Tinh
T6ng hqp nh~n thl:rc cua c(>ng d6ng v~ d~c diSm cua dan ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh, c6 thS xac dinh nhfrng d~c diSm chinh sau:
- 100 % cac nh6m thao lu~n d~u cho r~ng, dan ea Vi, Gi~m la lo~i hinh rfrt dS
ti~p nh~n va th1Jc hanh bai bfrt Icy nguai dan nao gfJc Ngh~ An va Ha Tinh (nhfrng
nguai cung Slr d\lng, hiSu chung phuong ngfr vling dfrt nay).
- Dan ea Vi, Gi~m khong ken ch9n thai gian, khong gian va hoan canh dS
thlJc hanh. Nguai dan c6 thS hat Vi, Gi~m bfrt ky khi nao, tir lao d(>ng san xufit d~n ffiQi hoan canh trong sinh ho~t thuang nh~t, khong C~n nh~C C\1, d~o C\1 va trang
ph\lc khac 1~ nao. Nguai hat Vi, Gi~m c6 thS thlJc hanh trong cac nghi 1~ trang
trQng, tang ma d~n cac CUQC vui, sinh ho~t CUa ea nhan hay nh6m nguai, CQng d6ng
va tru&c quang d~i dan chung.
- V &i nguai dan, Vi, Gi~m nhu SlJ hi~n di~n cua lai n6i sinh ho~t tlJ nhien,
thuang tflJc hang ngay, c6 thS dung dS kS chuy~n, tarn tinh, giao duyen hay d9c
tho~i ea nhan.
- 100 % nh6m thao lu~n cho r~ng, hat Vi, Gi~m khong bi go b6 bai 1~ 16i,
niem lu~t, eau chfr. Nguai hat c6 thS l:rng tac dS phu hqp v&i nhu c~u thS hi~n tu
tu&ng, thai d9, tinh cam a m9i hoan canh, khong gian va thai gian. Vi, Gi~m duqc
su d\lng m9t each W nhien nhfrt cho nhu c~u giao d\lc tu ph~m vi gia dinh, dong h9
d~n nha truang va ngoai xa h(>i. Di~u nay rfrt phu hqp (va chinh la san ph§m) cua
vling dfrt c6 truy~n th6ng hi~u hQc, khoa bang Ngh~ Tinh.
- Dan ea Vi, Gi~m d~ ph6 c~p trong c(>ng d6ng nguai n6i ti~ng Ngh~ (phuong ngfr Ngh~ Tinh) n6i chung.
15
- Dfm ea Vi, Gi~m v&i nh~n thuc cua hfiu h~t dfm chung, c6 d~c di~m chung
la noi chua dt;rng m()t each tt;r nhien, h6n nhien mQi tri thuc v~ van h6a, lich su, v~ k:y thu~t canh tac, ung xu v&i tt;r nhien va xa h()i cung nhu cung each (rng xu mang
s~c thai Ngh~- Tinh do cac th~ h~ cha 6ng d~ l~i.
4. V~ xu hmmg trao truy~n di san qua cac th~ h~
- Cho d~n nay, hfiu h~t cac c()ng d6ng lang x6m nguai Vi~t t~i cac dia ban
thu()c Ngh~ An va Ha Tinh vfrn ham thich dm;rc hat, dm;rc nghe dfm ea Vi, Gi~m.
Tuy nhien, cac hinh thuc t6 chuc sinh ho~t dfm ea t~i cac lang/thon/khu dfm cu vfrn
chua dm;rc quan tarn m()t each thuang xuyen, m()t s6 noi hi~n dang dtmg a hinh
thuc tt;r phat.
- Lt;rc lm;mg chu y~u trt;rc ti~p tham gia th-t,rc hanh sinh ho~t hat dan ea Vi,
Gi~m vfrn chu y~u la lua tu6i trung nien ( 40 - 50 tu6i tr& len), t~p trung a nhfrng
nguai c6 nang khi~u, c6 giQng hat hay ho~c c6 qua trinh tham gia van ngh~ t~i cac
CO' quan cong tac rir tru&c. Cac hinh thuc truy~n d~y trong n()i b9 c()ng d6ng trong
nhfrng nam gfin day da tranh dm;rc SlJ tUy hUng, cac eau l~c b() ho~C ngu(ri ph-t;t trach
nh6m sinh ho~t da c6 y thuc cung dip bai ban (lai ea) cho nguai hQc.
- Thong qua phi~u ki~m ke, 85% nguai tham gia thao lu~n d~u kh~ng dinh, th~ h~ tre, con chau cac gia dinh trong cac x6m d~u nhi~t tinh va hUng thu mu6n
dm;rc/n~u dm;rc tham gia trt;rc ti~p vao cac bu6i sinh ho~t ea hat. Phong v~n ngfru
nhien cac chau (a lua tu6i 10 15) da tham gia sinh ho~t van ngh~ a dia phuO'llg
ho~c nha truang, d~u cho r~ng minh luon thich thu duqc hQc va hat Vi, Gi~m m()t
each tt;r giac, cho du khong duqc nh~n thu lao, mi~n la duqc nha truang va gia dinh
cho phep. Tuy nhien, do hoan canh xa h()i hi~n d~i va do thai gian hQC hanh, phfin
l&n cac th~ h~ con chau chua tt;r giac tim hi~u v~ c()i ngu6n di san dan ea, cac bai ea
cua th~ h~ di tru&c cua dia phuO'llg.
- 80% s6 nh6m thao lu~n cho r~ng, hi~n nay, con chau khong c6 thai gian d~ tham dv cac sinh ho~t ea hat cua thon x6m va hQC hat dan ea Vi, Gi~m m()t each bai
ban, c6 h~ th6ng. Ly do b&i thai gian hQC tren l&p va (y nha chi~m 70%, thai gian
phv giup gia dinh lam kinh t~ chi~m it nh~t 30 % (do da s6 cac lang que Ngh~ -Tinh con kh6 khan v~ kinh t~). L&p tre hi~n nay hQc Vi, Gi~m chu y~u qua 3 hinh
thuc: HQC tir chuO'llg trinh d~y dan ea tren dai truy~n thanh cua xa/phuang; HQC rir
each d~y trt;rc ti~p truy~n khfiu cua bf.J mt; (ho~c nguai bi~t hat trong lang); HQc
trong chuO'llg trinh ngo~i kh6a a nha truang.
- Hi~n nay, cac eau l~c b() duqc chinh quy~n cac c~p thanh l~p da duqc h6 tn;r
illQt phfin kinh phi bf>i du5ng truy~n d~y, dUQ'C giup dO' V~ dia di~m sinh ho~t va
dUQ'C t~O di~u ki~n giao luu gifra cac l~mg/x6m ho~c tham gia cac CUQC thi do chinh
quy~n t6 chuc.
16
- Hi~n nay, cac CO' quan qmln ly van h6a da chu d()ng san xu~t nhi~u lo~i dia
nh~c hat dfm ea, trong d6 hat Vi, Gi~m la chu y~u de quang ba di san trong dfm
chung. Bay cling chinh la m()t lo~i tai li~u ph\lc V\1 nguoi hQc Vi, Gi~m & cac lang
que.
- Nhfrng nam glin day, nhi~u xa/phuong da chu d()ng t~o di~u ki~n de cac ngh~ nhan d~n d~y dan ea cho hQc sinh cac l&p mlim non, tieu hQc va trung hQc ea s&.
Hinh thuc truy~n d~y & nha truO'ng do giao vien kiem nhi~m ho~c giao vien duqc
dao t~o am nh~c hi~n d~i giang d~y, trong thoi gian ho~t d()ng ngo~i kh6a.
- B()i ngu cac thanh vien eau l~c b9 va cac trung tarn van h6a cfrp huy~n da va
dang hu6ng t&i cac chuy~n thl,fc t~ t~i cac dia phuang, tim hQc Vi, Gi~m tir cac ngh~ nhan. Cho d~n nay, nhi~u thanh vien da c6 trinh d() am hieu th\fc hanh Vi, Gi~m va
day la ll,fC lUQTig "xung kich" trong vi~C d6ng vai tro h~t nhan xay d\fllg phong trao
hat dan ea t~i cac dia phuang.
5. Mqt sA v~n d~ d~t ra trong qua trinh bao tAn va khai thac gia tr! di san
5.1. vi tinh trf}ng va hi?u ii'ng tich c~c cua di siin
- Cho d~n nay, phlin 16n cac sinh ho~t van h6a n6i chung va dan ea Vi, Gi~m n6i rieng da duqc cac c~p lanh d~o chinh quy~n va quan ly van h6a t~i 14 huy~n/thi cua Ngh~ An va 12 huy~n/thi cua Ha Tinh quan tarn, khoi phl,lC, ea V~ v~t ch~t (xay
d\fllg nha van h6a CQng df>ng) lfrn tinh thfin ( thanh l~p eau l~c b{), t6 chtrc CaC CUQC
thi hat dan ea, ... ). Tuy nhien, do di~u ki~n kinh t~ cac dia phuang phlin 16n con eo
http cung nhfrng hoan canh chu quan, khach quan khac nhau, s6 lUQTig cac CO' SO
danh rieng cho sinh ho~t ngh~ thu~t truy~n th6ng con h~n eh~, chu y~u t~p trung &
cac dia ban thi m, do thi.
- T~i hliu h~t cac lang ngh~ cua Ngh~ An va Ha Tinh, cling do tren du&i glin
nira th~ ky, nhi~u hinh thuc sinh ho~t van ngh~, h()i he, tin ngu6ng bi c~m doan (do
nhi~u nguyen nhan), cho nen t~O ra SlJ dlrt gay V~ van h6a, thi~U SlJ quan tarn quan
ly cua chinh quy~n CO' SO va nguoi dan dia phuang, nhi~u di tich da bi huy ho~i ho~c bi chi~m dl,lng & nhfrng muc d9 khac nhau. Nhi~u v~t dl,lng phl,lc V\1 cho qua
trinh hanh 1€, bai tri n()i th~t tho 11J c6 xua t~i cac lang tho t6 ngh~ bi huy ho~i ho~c eft nat. Trong khi d6, nhu cliu sinh ho~t tin ngu6ng - tarn linh cua c()ng d6ng vfrn r~t cao. T~i da s6 cac dia phuang, vi~c ph\lc d\fllg ea s& tin ngu6ng, tho t\! m&i chu y~u do c()ng d6ng dan chung d6ng g6p va hqp sue xay d\fllg thu()c cac dong hQ c6 cac
ti~n nhan thu()c hang khoa bang, d6 d~t ho~c nai c6 SlJ giup dO' cua con chau c6 kha
nang, ti~m ll,fc v~ kinh t~. The hi~n ro nh~t & cac huy~n Can L()c, Huang San,
Th~ch Ha thu()c Ha Tinh va Quynh Luu, Nam Ban, Thanh Chuang thu()c Ngh~ An.
- y thuc bao t6n va duy tri cac hinh thuc sinh ho~t van ngh~ truy~n th6ng n6i
chung, hat dan ea Vi, Gi~m n6i rieng t~i cac lang/thon/khu dan cu chu y~u thu()c lua
17
tu6i trung nien tra len, th~ hi~n qua vi~c tharn gia vao cac dl.u lt;tc b9, lam ht;tt nhan
cho phong trao tung dia phmmg.
- Vi~c thanh l~p h~ th6ng cac eau lt;tc b9 dan ea Vi, Gi?.rn tt;ti 60 xa/phuimg
Ngh~ An va 15 xa/phuimg Ha Tinh cling hot;tt d<)ng cua cac Nha hat truy~n th6ng,
Trung tarn bao t6n dan ea truy~n th6ng d.p tinh va cfrp huy~n tt;ti Ngh~- Tinh trong
vong khoang 1 0 narn g~n day da bu6'c d~u thu hut SV quan tarn cua qu~n chung.
Nhfrng dia phuong chua c6 eau lt;tc b9 da va dang xuc ti~n thanh l~p. M9t s6 huy~n rni~n nui Ngh~ An, nai c6 d6ng bao cac dan t9c thi~u s6 cu tru cling da bu6'c d~u tri~n khai k~ hot;tch xay dvng eau lt;tc b9 van h6a, ti~p c~n di san Vi, Gi?.rn do ngucri
Vi~t tt;ti dia phuong truy~n dt;ty, chQn ngucri tharn gia cac cu<)c thi hat dan ea trong
pht;trn vi xa, huy~n.
- Tt;ti h~u kh~p cac th6n/x6rnlkhu dan cu, h~ th6ng truy~n thanh va truy~n hinh
da tang thai luQ'11g gi6'i thi~u dan ea Vi, Gi?.rn, c6 chuong trinh dt;ty hat qua dai, gi6'i
thi~u hot;tt d<)ng ea hat cua cac dia ban tieu bi~u, ... Tu d6, giup ngucri dan hi~u bi~t
sau r<)ng hon V~ Vi, Gi?.rn, tang long yeu thich va hQC dugc nhfrng bai Vi, Gi?.rn
quen thu<)c, ph6 bi~n. Theo ngucri dan, thvc trt;tng tich eve nay giup cho cac gia dinh
c6 them hinh thuc giao d1,1c sinh d<)ng cho con chau v~ nh~n thuc xa h<)i, van h6a
ngh~ thu~t va 16i s6ng dt;to due n6i chung.
- Khao sat thvc ti~n tt;ti cac dia phuong c6 t6 chuc sinh hot;tt dan ea Vi, Gi?.rn
thong qua s6 phi~u ki~rn ke m 75 eau lt;tc b9, c6 th~ nh~n thfry, chinh quy~n va cac
bQ may quan ly van h6a cac cfrp, d?.c bi~t la cfrp Xa da tf\IC ti~p Clr ngu(ri tharn gia
ganh vac trach nhi~rn t6 chuc, di~u hanh, theo d5i, ki~rn tra tfrt ea l11Qi khau cua qua
trinh chuAn bi nhan tai v~t lvc, di~n t~p va di~u hanh sinh hot;tt eau lt;tc b9. T6ng hgp
cac phi~U di~u tra cua cac nh6rn dt;ti di~n cho CQng d6ng, CO th~ nh~n thfry SV hai
long cua dan chung d6i v6'i chinh quy~n dia phuong cfrp xa va cfrp thon. Bi~u d6
cho thfry r5 nhfrng ea sa tt;to ra sv d6ng thu~n theo chi~u hu6'ng tich eve d~ duy tri 1~ h9i rn9t each b~n vfrng va dern lt;ti hi~u (rug tich eve trong qua trinh khai thac nhfrng
gia tri va y nghia cua rnoi tru(mg sinh hot;tt van h6a - van ngh~ truy~n th6ng, phl,lC
V\1 cong CUQC xay d\Illg dcri s6ng van h6a CO' sa trong hi~n tt;ti va lau dai.
- Bu6'c d~u, chinh quy~n cfrp xa da k~t hgp ch?.t che v6'i c<)ng d6ng theo
phuong charn xa h9i h6a trong quan ly eau lt;tc b9, bao t6n va khai thac gia tri di san
van h6a phi v~t th~. Theo th6ng ke, c6 90% s6 y ki~n cua c<)ng d6ng nhfrt tri v6'i
bu6'c di ban d~u cua chinh quy~n dja phuong trong qua trinh khoi phl,lC, bao t6n va
khai thac v6n Vi, Gi?.rn hi~n nay trong qua tinh t6 chuc cho hot;tt d<)ng cua cac eau
lt;tc b9 dan ea tt;ti dia phuong ...
5.2. Mpt sa nguy CO' il(it ra tir thlJ'C ti ilBi vOi di siin
18
- Qua dieu tra, 95% s6 nguai d~i di~n cho c()ng d6ng thon, x6m, khu dan cu
tham gia thao lu~n deu kh~ng dinh da s6 cac dia phuong vfin con h~n eh~ trong cac
khau SU'U tfrm, ghi chep ve lich Slr di tich van h6a tin ngu5ng cling nhu diSn trinh
cua IS h9i truyen th6ng dia phuong (s6 nguai bi~t chfr Han, Nom ngay m9t it, c6 dia
phuong khong con ai). T~i nhieu lang/x6m, cac hinh thuc t6 chuc tro chai dan gian
gfin v&i cac bai Gi~m hfru nhu bi~n mAt. M9t s6 b~c cao nien a m9t s6 lang que ( chu
y~u la cac ngh~ nhan ho~c cac tri thuc ve huu) da c6 y thuc ghi chep, nhung deu
mang tinh n,r phat, theo nh~n thuc chu quan ea nhan, chua duqc dua ra trao d6i, b6
sung va ph6 bi~n trong c()ng d6ng. Thgc tr~ng d6 dfin d~n S\1 rai n,mg, mAt mat
ngu6n van h6a phi v~t th€ quy bau v6n da duqc sang t~o, thvc hanh trong qua khu,
lam cho dai s6ng sinh ho~t van h6a tin ngu5ng hi~n nay rai vao hoan canh don
di~u, chfip va va mAt di ban sfic d9c dao, hAp dfin v6n c6 cua vung dAt Ngh~- Tinh.
- 80% nh6m thao lu~n cho r~ng, d6i v&i nhfrng bai Vi, Gi~m c6 chen nhieu
di€n tich, thanh ngfr Han - Vi~t da bi diSn d~t l~i ho~c cfit bo do nguai thvc hanh va
nguai nghe khong hi€u, kh6 hi€u. Dieu d6 dfin d~n nhieu bai Vi, Gi~m duqc cac b~c tri thuc, khoa bang sang t~o va hoan thi~n da bi rai f\lng, khong duqc trao truyen
m()t each nguyen ban, lam giam di S\1 da d~ng ve n()i dung va gia tri cua dan ea Vi,
Gi~m n6i chung.
- 70% cac nh6m tham gia thao lu~n phvc V1J ki€m ke di san deu cho r~ng, moi
truang diSn xu&ng cua Vi, Gi~m da bi~n d~ng ea ve khong gian sinh thai lfin hoan
canh lao d()ng va sinh ho~t t~i cac Iang que. Dieu d6 d~c bi~t ro net t~i cac lang
nghe. Do S\1 phat tri€n cua moi truang va nhu cfru lao d()ng xa h9i trong dieu ki~n xa h9i m&i, hfru h~t cac lang nghe truyen th6ng v6n tlr 197 5 tra ve tru&c, gfin v&i
sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m, nhu lang d~t vai, lang g6m, lang m()c, ... da duqc chuy€n
d6i, lien k~t ho~c hoan toan bi~n d6i d€ phu hqp v&i nhu cfru va dieu ki~n m&i cua
c()ng d6ng. Do v~y, nhfrng hinh thuc sinh ho~t Vi phuang vai, Vi phuang n6n,
phuang cui, Vi- Gi~m xay lua, gia g~o, ... khong th€ bao t6n va luu gift duqc moi
truang sinh ho~t, thvc hanh nhu xua. Thvc tr~ng nay, qua nhieu chvc nam da tac
d()ng rAt l&n d~n S\1 mAt mat cua ngu6n dan ea Vi, Gi~m t~i hfru khfip cac Iang que
Ngh~Tinh.
- 95% nguai thao lu~n de nghi nang cao vai tro hon nfra cua chinh quyen cac
cAp trong vi~c t6 chuc dfru tu tri tu~, cong sue cho vi~c suu tfrm, ghi chep, xuAt ban
va phat hanh d~n cac thanh vien trong c()ng d6ng nhfrng di san van h6a phi v~t th€
lien quan d~n van h6a truyen th6ng dia phuong n6i chung va sinh ho~t dan ea Vi,
Gi~m n6i rieng ...
- Hi~n nay, da s6 cac lang que dang hi~n t6n sinh ho~t Vi, Gi~m deu c6 hoan
canh kinh t~ eo h~p, khong du nang Ivc v~t chAt d€ xay d\Illg phong trao h9c hat dan
ea, t6 chuc cac hinh thuc sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m phong phu nhu xua. 100% cac
19
nh6m thao lu~n d~ nghi chinh quy~n cac d.p quan tarn h6 trq kinh phi hon nfra cho
vi~c truy~n d~y va khoi phvc dai s6ng sinh ho~t dfm ea Vi, Gi~m t~i cac 1ang que.
- 100% s6 nh6m thao 1u~n cho r~ng, h~u h~t nhfrng nguai twc ti~p tham gia
truy~n d~y Vi, Gi~m, d~c bi~t la cac ngh~ nhfm am hiSu di san nay con it duqc nha
nu6c va chinh quy~n cac cftp quan Him, ea v~ m~t tinh th~n 1~n v~t chftt. Nhi~u ngh~ nhan cao nien, c6 danh ti~ng tir lau (da qua c6 ho~c qua gia y€u) khong duqc quan
tarn trq cftp v~t chftt, vinh danh va khai thac v6n di san do hQ n~m gift kip thai. Do
d6, m()t b() ph~n di san Vi, Gi~m da bi€n mftt, gay ra thi~t thoi, mftt mat cho vling
van h6a Ngh~ Tinh n6i rieng va van h6a ea nu6c n6i chung.
- 100% s6 nh6m thao lu~n cho r~ng, c~n tang thai luqng gi6i thi~u dan ea Vi,
Gi~m tren cac phuong ti~n truy~n thong cac cftp hon nfra, g6p ph~n ch6ng l~i S\I lftn
at cua ea nh~c hi~n d~i d6i v6i dan ea c6 truy~n cua Ngh~ Tinh n6i rieng va ea
nu6c n6i chung.
- 90% nguai thao lu~n cho r~ng, chinh quy€n cac cftp con chua nang d()ng va
sang t~O trong vi~c ma r()ng quan h~, V~n d()ng S\f quan tarn cua cac tfJ chuc phi
chinh phu, cac thanh ph~n xa h()i khac nhau d€n vi~c bao t6n, khai thac va phat huy
gia tri cua di san van h6a (y dia phuong. Chinh vi th€, S\I h~n eh€ trong ti~m 1\IC cua
COng CUQC xa hQi h6a phl,lC V\1 nhi~m V\1 bao tf>n di san van h6a da chua du }lJC t~O ra sue hut cua di san va qua trinh trao truy~n di san gifra cac th€ h~.
- Theo y ki€n cua d~i di~n cac eau 1~c b() do xa ho~c huy~n thanh l~p, cac cftp
quan ly van h6a con n~ng v~ chi thi van ban hanh chinh, nghieng v~ vi~c t6 chuc
cac ho~t d()ng tuyen truy~n duang I6i, chinh sach, chua th\IC S\I chu d()ng, nang
d()ng sau sat v6i ea s&, c6 k~ ho~ch hanh d()ng tru6c m~t va lau dai d6i v6i vi~c bao
t6n va khai thac gia tri van h6a cua dfm ea Vi, Gi~m a cac dia phuong. Sinh ho~t eau l~c b() con thien v~ t~p luy~n df>i ph6 dS tham d\I cac CUQC thi hat dan ea cac
cftp, thi€u tinh ph6 bi€n thuang nh~t trong c()ng d6ng. T~i cac b() ph~n dam trach
vi~c quan ly va nghien ctru nghi~p V\1 van h6a (phong VHTT huy~n/thi xa, can b()
van h6a xa/phuang), ph~n }6n d()i ngfi can bQ nghi~p V\1 COn tre, ki€n thuc V~ van
h6a truy~n thf>ng COn khong it h~n eh€, y thuc hQC hoi, di sau th\IC ti~n nghien CUu
chua cao. Do v~y, vi~c tham gia quan ly van h6a ea s& g~p khong it h~n eh~, th~m chi c6 ph~n sai l~ch ea v~ nh~n thuc chuyen mon l~n nhu c~u cua dai s6ng van h6a
c()ng d6ng.
- Trong th\fc t€, S\I g~n k€t gifra nha truang cac cftp t~i dja phuong v6i vi~c bao V~, quang ba gia tri di san van h6a cua cac Iang/thon chua ch~t che. Cong tac
tuyen truy~n, giao dvc con nhi~u h~n eh€, chua t~o thanh phong trao sau r()ng trong
c()ng d6ng. Hi~n t~i, n()i dung va each thuc trao truy~n dan ea Vi, Gi~m da chu y
d€n vi~c mai ngh~ nhan truy~n d~y, nhung a m()t s6 dja phuang, vi~c d~y dan ea
20
vftn dang chu ysu phv thu9c vao y thuc va nang h;rc hi~u biSt, nh~n biSt chu quan
cua giao vien d~y am nh~c.
- Da s6 ngm'ri dan da d~ nghi chinh quy~n cac cclp quan tarn hon nfra dSn h;rc
luQUg doanh nhan, v6n la con em nguoi dia phuong, do ho~t d()ng doanh nghi~p ma
thanh d~t, quan h~ t6t d~ t~o di~u ki~n thu~n l<;ri v~ v~t chclt - kinh phi cho phong
trao sinh ho~t dan ea Vi, Gi~m n6i rieng, khai thac va quimg ba gia tri di sim van
h6a cua dia phuong n6i chung vai c9ng ctbng sa t~i, trong nuac va qu6c tS.
N grrOi vi~t bao cao
PGS.TS. Bili Quang Thanh
TrrrO'ng nhom ki~m ke khoa hqc phvc VI} xay d1}'1lg ha SO'
Dan ea Vi- Gi~m Ngh~ Tinh
PHl) Ll)C:
1
2
1. KIEM KE DI SAN VAN HOA PHI V~T THE DAN CA Vi, GI~M NGH~ TiNH, TINH NGH~ AN
Thanhpho/ Xa/ phub'ng/ Lang/thon/x6m/ Cau l~c b9 huy~n/ thi xa thi trcln khu
stt Ten gQi stt Ten gQi stt Ten gQi Huy~n Do 1 XaTan 1 X6m5 1. CLBxa LrrO'ng Son 2 X6m 11 Tan Son
3 X6m 12 2 Thi tran 2. CLB thi
Do trcin Do Luong Luong
3 XaBoi 4 X6m5 3. CLBxa Son BbiSon
5 X6m2 4 Xa Giang 6 X6m Tay 4. CLB
Son Xuan Giang Son Dong Dong
7 X6mDong Xuan
Huy~n Anh 5 Xa Linh 8 Thon4 5. CLBxa SO'n Son Linh Son
9 Thon 5 10 Thon6 11 Thon 7
21
Ghi chu
12 Th6n9 13 Th6n 10 14 Th6n 11 15 Th6n 14
6 XaHoa 16 Th6n6 6. CLBxa Son Hoa Son
17 Th6n 7 18 Th6n9 19 Th6n 10
7 Xa Th~eh 20 Th6n 1 7. CLB Son Th~eh Son
21 Th6n2 22 Th6n3 23 Th6n4 24 Th6n5 25 Th6n6
8 XaHung 26 Th6n3 8. CLBxa Son Hung Son
27 Th6n5 28 Th6n6
9 Xa Due 29 Th6n3 9. CLBxa Son Due Son
30 Th6n4 31 Th6n 5 32 Th6n8
3 Thj xa Thai 10 Xa Dong 33 X6mD6ng 10 CLBxa Ho a Hi€u Quang D6ng Hi€u
34 X6mD6ng Du 1
35 X6mD6ng My
11 Phu<mg 11 CLB Quang Phu<mg Ti€n Quang
Ti€n 12 CLB
Phuong Quang Phong
4 Huy~n Tan 13 CLB Ky Huy~n Tan
Ky ILl CLB Thi
tdn Tan Ky
22
12 XaNghia 36 X6m8 lS CLBxa Bbng Nghia
Bbng 37 X6m9 38 X6m 1 39 X6m6B 40 X6m 10
13 XaKy 41 X6m lE CLB xaKy Son PhuQ'llg Son
Kyl 42 X6mKy
Uim 5 Huy~n 14 Trung 17 CLB
Hll'llg tarn van Huy~n
Nguyen h6a Hung huy~n Nguyen
15 XaHung 43 X6m 16 18 CLBxa Th~ng Hung
Th~ng 44 X6mAo 45 X6m 17 46 X6mB6ng
16 XaHung 47 X6m5A 19 CLBxa My My Thinh Hung My
48 X6m3 My Thinh
6 Huy~n 17 xa 2C CLB Hong Quynh LU'U Quynh Son
H~u
49 X6m7 21 CLB x6m 7Xa Quynh H~u
18 xa 50 Thon 11 Quynh Xufm
51 Thon 16 7 Huy~n i2 CLB
Thanh Huy~n
Chrrong Thanh Chuong
19 XaCat 52 X6m 1 23 CLBxa Van Cat Van
53 X6m6A 54 X6m5B 55 X6m5A
23
56 X6m4 57 X6m3 58 X6m2 59 X6m 12 60 X6m 11 61 X6m 10 62 X6m9B 63 X6m9A 64 X6m8 65 X6m7 66 X6m6B
20 XaNgQc 67 X6m2 24 CLBxa Son NgQc Son
68 X6m4 69 X6m 10 70 I X6m5 71 I X6m3 72 X6m6
21 Thanh 73 Th6n6 Tu<'mg
22 Xa Dong 74 X6mXuan Van Phuqng
75 Dong Thuqng
23 Xa Thanh 76 Thon Son 25 CLBxa Linh Thanh
Linh 77 Thon
Tru<'mg 78 Thon Thuy
8 Huy~n 24 Xa Nghia 79 X6m 12 26 CLBxa NghiaDim Hung Nghia
Hung 25 XaNghia 80 X6mKhe 27 CLBxa
H()i Bai Nghia H()i 81 X6m Dong
Tru<'mg 82 X6mD6ng
H()i II 83 X6mD6ng
Thanh 26 Nghia 84 X6mMat 28 CLBxa
Khanh Nghia Khanh
9 Huyen Nghi 27 Nghi 85 X6m 2S CLBxa
24
L()c Khanh Khanh Nghi Trung Khanh
28 Nghi 86 X6m9 3( CLB Nghi Uim Uim
29 Nghi 87 X6m 17 31 CLBxa Trung Nghi
Trung 88 X6m 10 89 X6m7
30 Nghi 90 X6m 13 Long
31 Nghi 32 CLBxa Thai Nghi Thai
10 Huy~n Yen 32 XaPhuc 91 ThonNam 33 CLBxa Thimh Thanh Chinh Phuc
Thanh 92 X6mD6ng
TayH6 33 XaBao 93 X6m 3L1 CLBxa
Thanh Thinh Due Bao Thanh 34 Xa Dong 94 X6m Bong 35 CLBxa
Thanh Phuc D6ng Thanh
95 X6m Vfi Ky
96 X6mH6ng Ky
35 Xa Vien 97 Thon Yen Thanh xa
98 H~u San 99 DeTham
3~ CLBxa Hqp Thanh
11 Thimh Pha 36 Phu011g 31 CLB Vinh Le Lqi phu011g Le
Lqi 37 Phu011g 3~ CLB
Vinh Tan phu011g Vinh Tan
38 Phu011g 100 Kh6i 6 3S CLB Tru011g phu011g Thi Tru011g
Thi 39 Phu011g 101 Khoi 1
D9i Cung 102 Kh6i4 103 Khoi 5
25
40 Xa Nghi 104 X6m 18C 4C CLBxa Lien Nghi Lien
105 X6m9 106 X6m 11 107 X6m5 108 X6m2 109 X6m 14
12 Thj xa Cfra 41 CLB thi xa Lo Cua Loa
41 Phu(mg 42 CLB Nghi Hai phu(mg
Nghi Hai 42 Phu(mg 43 CLB
Thu Thuy phu(mg Thu Thuy
43 Phu(mg 110 Kh6i D6ng 4~ CLB Nghi Hoa Hoa phu(mg
Nghi Hoa Ill Khoi Tan
Di~u 112 Khoi Bac
Ho a 113 Kh6i Hai
B~ng2 13 Huy~n Di~n 45 CLB
Chau Huy~n Di~n Chau
44 Xa Di~n 114 X6m 11 46 CLB Di~n ThQ Tay ThQ ThQ
115 X6m2 Tay ThQ
116 X6m6 D6ng ThQ
45 XaDi~n 117 X6m 9 Bac 4/ CLBxa Lam Lam Di~nLam
118 X6m 1 Bac Lam
119 X6m6 NamLam
120 X6m5 NamLam
121 X6m 8 Bac Lam
46 Xa Di~n 122 X6m3 48 CLB Di~n Thai Thai
26
123 X6m6 124 X6m 10 125 X6m7
47 Di~n 126 L~mg D~i Th5ng Th5ng
127 L~mg Xuan Th5ng
128 L~mg
Quy~t Th5ng
129 Ling Lam Th5ng
48 Di~n 130 X6m 1 49 CLB Di~n Trung Trung
131 X6m2 132 X6m3 133 X6m4 134 X6m5
49 Di~n 135 X6m 1 5C CLB Di~n Binh Binh
136 X6m3 50 Di~n Lgi 137 X6m 1 51 CLB Di~n
Lgi 138 X6m2 139 X6m3 140 X6m4 141 X6m6 142 X6m8
51 Di~n 143 X6m6 52 CLB Di~n H~nh H~nh
144 X6m2 52 Di~nMy 145 X6m9
(l~mg Dong Thanh)
146 X6m 11 147 X6m8
(Dong Thugng)
148 X6m5 (Dong Ti~n)
149 X6m 1 53 Di~nHoa 150 X6m7
151 X6m3 152 X6m 1
27
153 X6m4 154 X6m2 155 X6m6
156 X6m5
14 Huy~nNam 53 CLB Dim Huy~n
NamDfm 54 Thi tran 157 Th6n5 54 CLB Thi
Nam Dan trfin Nam Dan
55 NamL(>c 158 Th6n6 55 CLB Nam L(>c
159 Thon 7 160 Th6n8 161 Th6n9 162 Thon 10
56 Nam 163 Thon Dinh 56 CLB Nam Hung Long Hung
164 ThonBa Hai
57 Nam 165 X6m7 Trung 166 X6m 11
167 X6m 13 58 Xufm 168 X6m 10 57 CLB Xufm
Ho a Ho a 59 NamAnh 58 CLBNam
Anh 60 KimLien 5S CLBKim
Lien 15 Huy~nQuy 6C CLB Thi
Hqp trfin Quy Hqp
? , , * Tong so t~i Ngh~ An: 15 huy~n /thj, 60 xa/thj tran, 168 thon/xom, 60
CLB.
2. KIEM K.E DI sAN vAN H6A PHI v ~T THE DAN eA vi, GI~M NGH¥ TiNH, TiNH HA TiNH
ST Thanh ph6/ Xa/ phuemg/ Lang/thon/x6m/ Cau l~c b9 Ghi chu T huy~n/ thi xa thi trfin khu
stt Ten g9i stt Ten g9i stt Ten g9i 1 Huy~n Can 1 Truemg 1 phuQ11g
L(}c L(>c Son
28
2 Tan Tien 3 Quynh Son 4 Phue
Trubng 2 Trung 5 Minh
L(>e Huong 6 Nht.I Hoa
3 Timg L(>e 7 TanQuang 8 Tai Nang
4 Th! tran 9 Khu5 Nghan (X6m
Nam) 2 Huy~n DU:c 5 xa Tung 10 Chau Linh 1 CLBxa
Thq Anh Tung Anh 11 Dong Thai 12 Son Le
6 xa 13 BenHau Trubng Son
7 xa Thai 2 CLB Thai Yen Yen
8 Xa Due 14 Thon La Quyet Tien
3 Huy~n Vu 9 XaAn 15 Thon5 Quang Phu (lang Tan
Mi~n)
16 Thon 1 (lang Dong)
17 Thon2 (lang Doai)
18 Thon3 (lang Bi~u)
19 Thon 4(lang Boong)
10 Xa Due 20 Cam Trang Giang
4 Thimh phB 11 Phubng 3 CLB D~i Ha Tinh D~i Nai Nai
12 Xa Th~eh 21 Thanh Tien M on
13 Phubng 22 Yen Dong Th~eh Linh
29
5 Huy~n L()c 14 Xa Thinh 23 Yen Dinh Ha L('>c 24 Hong
Thinh 25 Nam Son
15 Xa ThC;tch 26 Bang Chfm 4 CLB ThC;tch Chau Chfm
27 UimChau 28 HongLC;tc 29 ChauHC;t 30 AnL('>c 31 Minh Quy 32 Thanh Tan 33 HoaNg<;>c 34 Quang Phu
6 Huy~n Ky 16 XaKy 5 CLBO Anh Thu Nhftn
17 XaKy Hai
18 XaKy 35 Tan Ti~n B~c
36 Trung Tien 37 Dong Tien 38 Hqp Tien 39 Nam Tien
19 XaKy 6 CLB Uong Van Son
7 Thi xa HBng 20 Trung 40 Tan Mien Linh Luong
41 Trung H~u 42 HauDen 43 BanXa
21 Xa Thu~n 7 CLB L('>c 1f1!0ng
mamnon 44 Phu Thu~n 45 Thon Chua 46 TanHoa
8 Huy~n 22 xa 47 ThonBac Hrrong Khe Huong Tra
Tnl 48 Tien Phong 49 Nam Tra 50 TanHuong 51 Dong Tra
23 xa 52 Thu~n Tri Huong 53 VInh
30
VInh Thang 54 VInh
Giang 55 NgQeMy 56 VInh
Huong 9 Huy~n 24 Thi tran 8 CLB thi
Hrrong Son Ph6 Chau td.nPh6 Chau
25 XaSon 57 X6m6 Binh (Bao
Thinh) 10 Huy~n Cim 26 Trung 9 CLBvi
Xuyen tarn gi~mhuy~n
VHTT cAm huy~n Xuyen
27 XaCam 10 CLB NhuQllg NhuQllg
Be;tn 28 XaCam 58 Thon 6
My 59 Thon 7
11 Huy~n Th,ch 29 xaPhu 11 CLB dan Ha Vi~t ea Phu Vi~t
60 Trung Ti~n 61 Thong
Nhftt 62 Buixa
30 Xa The;teh 12 CLB H(>i Khe nguaieao
tu6i 63 TanPhue
64 Thanh Cao 65 Phue Lan 66 VInh Long
31 Xa The;teh 67 Gia Ngai 1 Long
68 NamGiang 69 Gia Ngai 2 70 Dan Trung
32 Xa The;teh 13 CLB dan Tan ea The;teh
Tan 33 Xa Vi~t 71 Trung
31
Xuyen Trinh 72 Vi~t Yen
34 Thi tran 73 Todfm Thc;tchHa ph61 (thi tr~n cay)
74 T6 dan ph62
75 To dan ph63
76 To dan ph64
77 To dan ph65
78 To dan ph66
79 To dan ph67
80 To dan ph68
81 To dan ph69
82 To danpho 10
83 To danpho 11
12 Huy~n Nghi 35 Xa Tien 84 An My 14 CLBxa Xuan Di€n Tien Di€n
36 xa 85 SongNam Cuong Gian 86 Dc;ti Dong
37 XaXuan 15 CLBxa Giang Xuan
Giang 87 An Tien 88 Hong
Thinh 89 Hong Tien
38 XaXuan 90 Thon 1-H6ng lang Xuan
Lat 91 Thon4-
lang Song H6ng (D6ng
32
Van) 92 Thon 8-
lang H6ng Phu
* TBng sB t~i Ha Tinh: 12 huy~n/thj, 38 xa/thj tr§n, 92 thon/xom va 15 CLB.
33
TT
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
DANH MT)C KIEM KE DI SAN V AN HOA PHI V ~T THE
TRONG CHUONG TRINH MT)C TIEU QUOC GIA VE V AN HOA
Nam 2005-2010 va 2011-2015
Ten dl,.l' an Dan t(}c Nam Dja
thi}'C ban thl}'c
hi~n hi~n
T 6ng kiSm ke van h6a phi v~t thS ngum Thu Lao 2007 An Giang
Thu Lao & Lao Cai
T 6ng quan thlJC tqmg di sim van h6a phi Hmong do 2008 E>i~n Bien v~t thS ngum Hmong do, huy~n Tua Chua, tinh E>i~n Bien
KiSm ke khoa hQc di sim van h6a phi v~t Muemg 2009 Phu ThQ
thS nguai Muemg huy~n Yen L~p
KiSm ke, suu t~m c6ng chieng va cac lan Muemg 2009 Hoa Binh di~u Sec bua cua nguai Muemg Hoa Binh
KiSm ke khoa hQc van h6a phi v~t thS Kinh 2009 HaN()i Thang Long Ha N ()i, cac huy~n ngo(;ti thanh Ha N ()i (giai do(;tn I)
KiSm ke khoa hQc di sim van h6a phi v~t Kinh 2009 Nam E>inh
thS huy~n Hiti H~u
KiSm ke khoa hQc di sim van h6a phi v~t Kinh 2009 KhanhHoa
thS nguai Vi~t & Khanh Hoa
KiSm ke di sim van h6a c6ng chieng Gia rai 2009 Gia Lai
huy~n Chu Pah
KiSm ke khoa hQc di sim van h6a c6ng Xa E>ang 2009 Kon Turn
chieng dan t()c Xa E>ang
KiSm ke khoa hQc di sim van h6a phi v~t Kinh 2009 Vinh Long
thS nguai Vi~t & Vinh Long
11. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2009 Tra Vinh
thS nguai Vi~t 6 Tra Vinh
12. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2009 CaMau
thS nguai Vi~t 6 Ca Mau
13. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2009 Binh Phu&c
thS nguai Vi~t 6 Binh Phu&c
14. KiSm ke di san van h6a phi v~t thS toan Muang, 2010 Phu ThQ
tinh Dao, Stm
Chay, Tay,
Mong, Thai,
Nung, Hoa,
Th6, Ngai, ...
15. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Mnong, E 2010 DakNong
thS tinh Dak Nong de
16. KiSm ke khoa hQc cac ngh~ nhan chinh Gia rai, Ba 2010 Gia Lai
chieng dan gian tren dia ban tinh Gia Lai Na, Xo
Bang, Gie
trieng, ...
17. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Vi~t, Cham, 2010 TayNinh
thS tinh Tay Ninh Khmer, Hoa
18. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2010 Ba Ria-
thS toan tinh Vilng Tau
19. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Vi~t, 2010 Long An
thS tinh Long An Khmer, Hoa
20. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Vi~t, Hoa, 2010 VInh Long
thS tinh VInh Long Hcawm,
Khmer
21. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Kinh, Mien, 2010 Cfin Tha
thS tinh cfin Tha Ho a,
22. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Vi~t, Hoa, 2010 H~u Giang
thS tinh H~u Giang Cham,
Khmer
23. KiSm ke khoa hQe Umg ngh@ mi~t vu<m Kinh 2010 BSn Tre
huy~n Chq Laeh
24. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Vi~t, Hoa, 2010 An Giang
thS tinh An Giang Cham,
Khmer
25. KiSm ke khoa hQe eae ngh~ nhfm d<m ea Kinh 2010 u6ng Thap
tai tu
26. KiSm ke khoa hQe eae ngh~ nhan dan ea Kinh 2010 B~e Lieu
tai tu
27. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Ho a 2010 CaMau
thS nguai Hoa
28. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Vi~t, 2010 Binh Phu&e
thS toan tinh Xtieng,
Khmer,
Nung, Tay
29. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Thuy 2011 Tu yen
thS nguai Thuy Quang
30. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t B6Y 2011 Lao Cai
thS nguai B6 Y
31. KiSm ke khoa hQe di s~m van h6a phi v~t Kinh 2011 Thai
thS nguai Vi~t Nguyen
32. KiSm ke khoa hQe di s~m "Mo" eua Mu<mg 2011 Hoa Binh
ngumMuang
33. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t HaNhi 2011 Bi~n Bien
thS nguai Ha Nhi
34. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 HaN()i
thS huy~n Me Linh
35. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Hai Duong
thS lien quan Due Thanh Trfin
36. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Hung Yen
thS lien quan dSn Chu B6ng Tu va nhi vi
phu nhfm
37. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Nam Binh
thS huy~n Hai H~u
38. KiSm ke khoa hQc di san IS h9i c6 truySn Kinh 2011 Ninh Binh
6Ninh Binh
39. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Muang 2011 Thanh Hoa
thS "Mo" cua nguai Muang
40. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Ngh~ An
ths "hat phuang vai"
41. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Quang Tri
thS m9t huy~n ven biSn
42. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh, Hoa, 2011 Ba N~ng
thS tren dia ban thanh ph6 Ba N~ng Ca Tu, Tay,
Muang,
Nung
43. KiSm ke khoa hQc di san van hoa phi v~t Kinh 2011 Quang
thS lang nghS a H9i An Nam
44. KiSm ke khoa hQc IS h9i Ka te cua nguai Cham 2011 Ninh Thu~n
Cham
45. KiSm ke khoa hQc di sC:m 1@ h<)i ngum Cham 2011 Binh Thu~n
Cham
46. T 6ng diSu tra, kiSm ke di sfm van h6a Mu<mg 2011 Phu ThQ
phi v~t thS nguai Muang a Tfm Son (giai
do~n 2)
47. KiSm ke khoa hQc di sim van h6a cbng Ede, 2011 BakL~k
chieng huy~n K' Rong Buk Mnong
48. KiSm ke khoa hQc di sfm van h6a cbng Ede, 2011 B~c Nong
chieng huy~n B~c Mi1 Mnong
49. KiSm ke khoa hQc di sfm van h6a cbng Gia rai, Ba 2011 Gia Lai
chieng huy~n K'Bang na, Xa
Bang, Gie
Trieng
50. KiSm ke khoa hQc di sfm van h6a cbng Ba na, Xa 2011 Kon Turn
chieng huy~n Sa Thfiy Bang, Gie
Trieng,
Rag1ai
51. KiSm ke khoa hQc di sim van h6a cbng Ca ho, M~, 2011 LamB6ng
chieng huy~n Ba Huoai Nung
52. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Vi~t, Hoa, 2011 Ba Ria-
thS m<)t huy~n ven biSn Khmer Vfing Tau
53. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2011 Vinh Long
thS mi~t vu<m cua nguai Vi~t
54. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Kinh 2011 H~u Giang
thS mi~t vu<m cua nguai Vi~t
55. KiSm ke khoa hQc di san van h6a phi v~t Vi~t, Hoa, 2011 CaMau
the m(>t huy~n ven bien Khmer
56. T 6ng quan vS di s~m van h6a phi v~t thS Kinh 2012 Khanh Hoa
nguai Bang Hc;1 tren cac dao thu(>c tinh
Khanh Hoa (giai doc;1n 2)
57. KiSm ke khoa h9c di san van h6a phi v~t Kinh 2012 B~c Ninh
thS thi xa Tu San, tinh B~c Ninh
58. T 6ng quan di san hat b(>i cua cu dfm ven Kinh 2012 Binh B!nh
biSn tinh Binh Binh
TT
1
2
3
4
5
DANH Ml}C KIEM KE DI SAN V AN HOA PHI V ~T THE
THEO QUY DJNH CUA UNESCO
Dan t{)c Nam Ten d\f an tbl}'C
hi~n
Bana, E de, 2005
Gia rai, Bfl Y,
Kh6ng gian van h6a e6ng ehieng Tay Brau, Bru-
Nguyen Van KiSu,
Chu ru, Cha
ro ...
Kinh 2009 Dan ea quan hQ B~e Giang va B~e Ninh
H". G. , ? d ;\ Ph ' D X ' d ;\ s , Ql TlOng (J en ~ ~~U ong va en uOC KiPJl 2010
Tin nguang tha eung Hung Vuang a Phu Kinh 2012
ThQ
Dan ea Vi, Gi~m Ngh~ Tinh Kinh 2013
Dja
bim
TayNguyen
B~e Giang,
B~e Ninh
HaN()i
Phu ThQ
Ngh~ An,
Ha Tinh
DANH Ml)C KIEM KE DI SAN V AN HOA PHI V ~T THE
THEO THONG TU 04 CUA BQ V AN HOA, THE THAO V A DU LJCH
TT Dan t{)c Nam Dja Ten d\f an tb\fC
bim hi~n
1 LS h()i dSn Tnln - Iang Tarn Buemg, Kinh 2013 Thai Binh
huy~n Hung Ha, tinh Thai Binh
2 Suu tfirn kiSrn ke khoa h<;>c h6 sa su thi Mnong 2013 Bak Nong
cac dan t()c thiSu s6 a Bak Nong
3 Suu tfirn kiSrn ke khoa h<;>c h6 sa su thi Bana 2013 Gia Lai
cac dan t()c thiSu s6 a Gia Lai
4 Suu tfirn kiSrn ke khoa h<;>c h6 sa su thi
Bana, Xa 2013 Kon Turn
cac dan t()c thiSu s6 a Kon Turn Bang, Gia rai
5 E de, Gia rai, 2013 Bak L~k
Suu tfirn kiSrn ke khoa h<;>c h6 sa su thi Mnong, Ba cac dan t()c thiSu s6 a Bak L~k
na, ...