123UDC 25930.2:003.071(=124)(497.11)652Miroslava MirkoviFilozofski fakultetUniverzitet u BeograduCARIIUPPITERDOLICHENUS UGORNJOJMEZIJIAP STRAKT: i re nje, pa i uvo e nje kul ta Ju pi te ra Do li he na u za pad ne provin ci je i Ita li ju, obi no se do vo di u ve zu sa di na sti jom Seve ra, jer su e na Septi mi ja Seve ra Iulia Dom na, kao i dru ge e ne u ovoj di na sti ji, Iulia Mam ma ea, Iulia Ma e za i So a e mias, vo di le po re klo iz si rij ske Eme se, iz po ro di ce ko ja je dava la sve te ni ke bo ga Ba a la. Kult Do li he na u Ita li ji kao i u ne kim pro vin ci ja ma sta ri ji je ipak od di na sti je Se ve ra, ka ko su po ka za la bri lji va raz ma tra nja sa uva nih nat pi sa. Ne mo e se, me u tim, ospo ri ti da su na i re nje kul ta Do li he na uti ca li ca re vi di na sti je Se ve ra. U Gor njoj Me zi ji sve ti li ta i po sve te su uglav nom iz vre me na ove di na sti je, ko ja je bi la na vla sti od 193. do 235. go di ne. Po sve te Do li he nu po ti u od voj ni ka ili onih u slu bi ca ra i dr av ne ad mi ni stra ci je. Oni suti mepo ka zi va liioda nostvla da ju ojdi na sti ji.Ne kiodr tve ni kaDo li he nu po sve e ni su i e lji za do bro ca re va.KLJU NE RE I: Iup pi ter Do lic he nus, Sep ti mi je Se ver, Ka ra ka la, Ela gabal, Iulia Dom na, Gor nja Me zi ja, po sve te Do li he nu, sve ti li ta Ju pi te ra Do li he na.U stu di ji o Ju pi te ru Do lihe nu i nje go vom kul tu u Ri mu M. Spe i del je uver lji vo po ka zao da kult, su prot no optem uve re nju, ni je u Rim uve la di na sti jaSe ve ra,prem dasue neIuliaDom na,IuliaMam meaiIulia Ma e sapo ti ca leizsi rij skeEme seipo rodi cesve te ni kaBa a laivr i le sna an uti caj na po li ti ku ca re va. Vi e je spo me ni ka ovom bo gu u Ri mu ko ji se po u zda no mo gu da to va ti u ra ni je vre me1. Mno go je bi lo raz loga ko ji su pri vla i li lju de iz ra znih de lo va Car stva, pa i iz is to nih pro1 M. Spidel, The religion of Iuppiter Dolichenus, Leiden 1978, 10, dokazuje dve stvari: prvo,dajekultDolihenauRimuiuveiniprovincijastarijioddinastijeSevera.Odnos natpisa iz vremena pre Severa i onih iz vremena ove dinastije bio bi 14 : 23. Drugo, kult se ne mora vezati uvek za vojnike. Od 254 natpisa samo 97 su posvete vojnika. Ova statistika ne mora vaiti za sve provincije.124vin ci ja, u cen tar sve ta gde je bi lo me sta za sva ve ro va nja i sve kul to ve ko ji ni su bi li u su ko bu sa zva ni nim rim skim kul tom Ju pi te ra i Ka pi toli skog troj stva. Kult Ju pi te ra Do li he na ko ji je po ti cao iz si rij ske Do li he po sto jao je pre do la ska Se ve ra na vlast i u ne kim po du nav skim pro vinci ja ma. U Kar nun tu mu u Pa no ni ji je dan spo me nik po sve en Do li he nu po ti e iz vre me na Ha dri ja na2. Okol nostdapo sto jespo me ni cipo sve e niJu pi te ruDo li he nuiz vre me na pre do la ska Se ve ra na vlast, ne zna i da ca re vi ove di na sti je ni supod sti ca li,di rekt noiliin di rekt no,i re njeovogkul tauvoj sciiu pro vin ci ja ma. U Pa no ni ji ve li ki broj spo me ni ka ovom bo gu na stao je u vre mepo se teSep ti mi jaSe ve rapro vin ci ji205.go di ne3.Zna aj nuulogu u i re nju kul ta ima li su voj ska i ni i slu be ni ci u upra vi. To se mo e do ka za tinapri me rupro vin ci jeGor njeMe zi je4.Po sve teDo li he nuu ovoj pro vin ci ji i sve ti li ta ko ja se mo gu da to va ti po ti u iz vre me na Septi mi ja Se ve ra, Ka ra ka le i nje go ve mo ne maj ke Iuli ae Dom ne, ili Aleksan dra Se ve ra, i ji je po li ti ki put usme ra va la nje go va am bi ci o zna ba ba Iulia Mam ma ea i maj ka So a e mi as.Iup pi ter Do lic he nus u Gor njoj Me zi jiPo sve te Ju pi te ru Do li he nu u Gor njoj Me zi ji su mno go broj ne i, ukoli ko se mo gu da to va ti, pri pa da ju pr voj po lo vi ni III ve ka no ve ere. Nat pi si kao i skulp tu re po sve e ne ca re vi ma di na sti je Se ve ra, od vre me na Sep timi ja Se ve ra do Ela ga ba la, ot kri ve ni su na Du na vu, u bli zi ni voj nih utvre nja ili u unu tra njo sti pro vin ci je u ca rin skim sta ni ca ma, u oba slu a ja u me sti ma ko ja su bi la pod zva ni nom kon tro lom. Ve ta okol nost ukazu je da je i car mo gao, ma kar i po sred no, uti ca ti na i re nje ovog kul ta.Za ne ke po sve te se po u zda no zna da su se na la zi le u sve ti li ti ma, kao one u Ege ti (Br za Pa lan ka) ili u Di ja ni (Ka ra ta) na oba li Du na va, za dru ge se to mo e pret po sta vi ti. U sve ti li ti ma se oku pljao iz ve stan broj po to va la ca, voj ni ka i dru gih. Sa cer do tes ko ji su se bri nu li o kul tu spo mi nju se na Du na vu i u Vi mi na ci ju mu.Sve ti li ta Ju pi te ra Do li he na u Ege ti i Di ja niSve ti li te u Ege ti je ot kri ve no slu aj no, 1962. go di ne, ka da se iz u zet no vi so ka vo da Du na va u toj go di ni po vu kla. Ma te ri jal je pu bli ko va la 2 A. Mcsy, Pannonia, u: RE Suppl. IX, 1962, 788.3 J. Fitz, Acta archaeol. Hung. XI, 1959, 258 i d. Cf. A. Mcsy, op. cit., loc. cit.4Zaorijentalnebogove(Isida,Serapis,Sabazije,MitraiDolihen)uGornjojMeziji videti studiju Lj. Zotovi, Les cultes orientaux sur le territoire da la province Msie Sup-rieure, Leiden 1966 i eadem, Mitraizam na tlu Jugoslavije, Beograd 1973.125D. Vu ko viTo do ro vi 19645. U sve ti li tu kru nog ob li ka ot kri ve no je vi emer mer nihskulp tu rabi kasDo li he nomilisaca remnale i ma, mer mer na plo a s re ljef nom pred sta vom bo ga, gla va Do li he na s fri gijskom ka pom, me tal na plo i ca s nat pi som, kult ni pred me ti i no vac Ge te i Ela ga ba la, ko van u gra du Mi la sa u Ka ri ji.Sa u va na su tri nat pi sa:1.Nat pis je ure zan na ba zi mer mer ne skulp tu re bi ka vi so ke 0,70 m:Vu ko viTo do ro vi,Sta ri nar1516,1964,174(A.etJ.a el,ILJug. 467; AE 1966, 334) . 2.Nat pis je ure zan na ba zi mer mer ne skulp tu re bi ka vi so ke 0,68 m:Vu ko viTo do ro vi,Sta ri nar1516,1964,175(A.etJ.a el,ILJug. 465; AE 1966, 335 (AE 1968, 454).I(ovi)O(pti mo)M(axi mo)D(olic he no)Pom pe i usIsa u ri cusexvo tu(!) po su it.3.Nat pis na bron za noj plo i ci 10 x 145 cm. Vu ko viTo do ro vi,Sta ri nar1516,1964,176(A.etJ.a el,ILJug. 466; AE 1968, 453)I(ovi) O(pti mo) M(axi mo) Do lic he ni (!) c(o)h(ors) I Cre tum.Skulp tu re, nat pi si i ot kri ve ni kult ni pred me ti sa ku plje ni su na jednom me stu. Oi gled no je da svi ex vo to spo me ni ci pri pa da ju imi gran tima s Is to ka. Gr ki je zik na pr vom nat pi su i ime Isa u ri cus na dru gom to i do ka zu ju. Voj ni ci po re klom iz Isa u ri je u Ma loj Azi ji slu i li su u mnogim voj nim od re di ma u po du nav skim pro vin ci ja ma. Va le ri us Isa u ri cus iz Isa u ri je, na pri mer, kao voj nik u od re du ko ji je pra tio ca ra, kao de cu rio ex sin gu la ri bus, po ja vlju je se na jed nom nat pi su iz Sin gi du nu ma (Be ograd).6 Na di rekt nu ve zu sa is to nim pro vin ci ja ma uka zu je i no vac naen u sve ti li tu. Ko van je u gra du Mi la sa i u Ka ri ji u Ma loj Azi ji u vre me Ge te i Ela ga ba la. Na re ver su no si nat pis .7Ne mani ka kvihtra go vaue ado ma egsta nov ni tvaukul tuu ovom sve ti li tu.Sve ti li te u Ege ti ni je du go po sto ja lo, kao ni dru ga sve ti li ta u ovoj pro vin ci ji.8 No vac na en na ovom me stu ko van je sa mo Ge ti i Ela ga balu, zna i u pe ri o du 211. do 222. go di ne. Na sta lo je, zna i, po sle Sep ti mi ja Se ve ra i na pu te no po sle pa da Ele ga ba la. Po lo mlje na fi gu ra na le i ma bi ka ve ro vat no je pred sta vlja la ca ra. Jed na je sa u va na. Uni te ne su ve5 D. VukoviTodorovi, Svetilite Jupitera Dolihena u Brzoj Palanci, Starinar 1516, 1965, 173181.6 IMS I 141.7 VukoviTodorovi, Starinar 1516, 1965, 177 i d. i foto. 1720 na str. 180181, 12 primeraka novca iz tri emisije.8 Zotovi, Mitraizam na tlu Jugoslavije, 90 i s.126ro vat no po sle svrg nu a Ela ga ba la ko ji je pro gla en za dr av nog ne prija te lja (ho stis publi cus).Dru gi spo me ni ci Do li he nu na du nav skoj oba liJed no sve ti li te je ot kri ve no na oba li Du na va is pod utvr e nja Dija na kod Ka ra ta a, ne da le ko od mo sta na Du na vu. Sve ti li te je krat ko vre me,kaoipret hod no,bi louupo tre bi.Ima lojeka rak terzva ni nog sve ti li ta, u ko me je i ca ru Ka ra ka li po sta vlje na sta tua. Nat pis na ba zi spo me ni ka po sve tio je pro vin cij ski uprav nik L. Ma ri us Per pe tu us 214. godi ne Ka ra ka li i nje go voj maj ci Ju li ji Dom ni: 4. M. Mir ko vi, Ma ri us Per pe tu us con su la ris, i va an ti ka 27, 1977, 443448 i Ac tes du VII Con grs in ter na ti o nal dpi grap hie grec que et la ti ne, Bu ca restPa ris 1979, 417419.I(ovi) O(pti mo) M(axi mo) Dol(ic he no) [pro sa lu te] M. Aur(elii) An to ni ni PiiAug(usti)etIul(iae)Dom ne(!)Aug(us tae)ma tr(is)Aug(usti)etcastro rum de di can te L. Ma rio Per pe tuo c(on su la ri) per Re stu tum MCRD sa cer do tes eius dem lo ci d(edi ca ve runt). Spo me nik je po di gao po na lo gu uprav ni ka pro vin ci je iz ve sni Restu tum ve ro vat no m(agi ster) c(ivi um) R(oma no rum) D(iana ea), ka ko bi se mo gla do pu ni ti skra e ni ca MCRD uz nje go vo ime i sve te ni ci Do lihe na na ovom me stu. Nad grob ni spo me nik Ju li ja Apo li na ri sa, sve te ni ka Ju pi te ra Do lihe na i bo gi nje Si ri je, ot kri ven je u Gla mi ji, ne da le ko od utvr e nja Pontes na Du na vu, se kun dar no upo tre bljen u po zno car skom utvr e nju:5.M.Ga bri e vi,Unein scrip tiondusi teGla mi jaI,er dap ske sve ske IV, 1987,144/145:D(is)M(ani bus)inme mo ri amIul(ii)Apol li na rissa cerdo tis I(ovi) Dol(ic he ni) et De ae Syri a e[]XXI. Mer mer na ba za po sve e na Do li he nu ot kri ve na je u Ve li kom Gra di tu (Pin cum):6. CIL III 14503,1; JO AI 4, Bbl. 77, br. 1:I. O. M. Dul ce no ex vot(o) Ael. Sil va nus het (!) Le o ni des leg. sig. EN MRU utvr e nju No vae (e za va) pri si ste mat skim is ko pa va njima ot kri ve na je u u tu plo i ca s krat kom po sve tom 7. M. Va si, e za va Ca strum No vae, Sta ri nar 3334, 1984, 118, tabl. 11: I. O. Do li cin. M Coc cei us Ze u xi us v. s. l. m.U Ra ci a ri ji se na la zi lo sve ti li te Do li he na. Na te ri to ri ji rim skog gra da na e no je vi e po sve ta ovom bo gu:8. r tve nik na en u Ara ru. CIL III 8084; Mer lat, Rper to i re, 40, br. 42:127[Do li]c(h)eno I(ovi) O(pti mo) M(axi mo) Aur(eli us) Su ri a nus ex vo to reno vav tit. Re no va vitseoi gled nood no sinaob no vusve ti li ta.Su ri a nusmo e ozna a va ti po re klo iz Si ri je. 9.r tve nikna enuAr a ru.I.Vel kov,IBAII/1,1921/1922,245; Mer lat, Rper to i re, 40, br. 43:I. O. M. Do(lic he no) pro sa(ute) l. SE ANTAVGGP.O te e no me sto se mo e do pu ni ti u ]Se(ve ri) Ant(oni ni) [] Augg(usto rum) [] p(osuit).10.r tve nikna enuAr a ru.Chr.Da nov,JAI31,1938,Be ibl. 101, fig. 32, Mer lat, Rper to i re, 40, br. 44:Al tar.I.O.M.D(olic he no)prosa lu teTi tiIuliOp ta ticir ci to risp(rae)p(osi ti) L. Li ci ni us Ter mi na lis v. s. l. m.11. r tve nik na en u Ar a ru. CIL III 14502/1, Mer lat, Rper to i re 41, br. 45:Al tar.I.O.M.Do lic he no)Pros(alu te)Imp(era to ris)d(omi ni)n(ostri) M.Aur(elii)An to ni niPi(i)Fe li cisAug(usti)sac(rum)Pec taetFla vi us Gu ga que pos(uerunt).Sa i re te ri to ri je rim skog gra da po ti u sle de i spo me ni ci:12. r tve nik na en u Ko a vi, u oko li ni Ar a ra. Chr. Da nov, JAI 31, 1938, Be ibl. 104, br. 106, fig. 33, fig. 32, Mer lat, Rper to i re, 42, br. 46:[I.O.]M.Do(lic he no)prosa lut(e)[dd](omi no rum)[n]n(ostro rum) Augg(us to rum) et [im]pp(erato rum) et gen(io) col(oni ae).13. Mer mer na sta tua Do li he na na e na je u se lu Ja se nu ne da le ko od Vi di na. Vel kov, IBAI 7, 1932/33, 404, br. 1, fig. 135; Mer lat, Rper to i re, 42, br. 47.14.Izse laJa se napo ti eir tve nik.G.Ka za row,JAI27,1932, Be ibl. 172173, br. 3, fig. 108; Mer lat, Rper to ir, 43, br. 49:I. O. [M. Dol(ic he no)] Sa bin(us) Va le ri a[n]u[s] TI SAN DO suo ex iusso (dei?).15. U se lu Ja sen na e na je i tro u gla pla ke ta na ko joj je pred sta vljen Do li hen na le i ma bi ka. G. Ka za row, JAI 27, 1932, Be ibl. 168 I d. fig. 105; Mer lat, Rper to i re, 45, br. 50.Iz rim skog utvr e nja Ti ma cum Mi nus, kod se la Rav na na Ti mo ku, po ti e o te e na mer mer na sta tua bi ka. Sa u va na su sa mo sto pa la bo ga ili ca ra na nje go vim le i ma. 16. N. Vu li, Spo me nik, 98, 19411948, 93, br. 201Vi mi na ci umU Vi mi na ci ju mu je nae na mer mer na skulp tu ra bi ka s Do li he nom na le i ma, 17. A. von Pre mer stein N. Vu li, JAI 15, 1912, Bebl. 220, fig. 167,Sve te nik(sa cer dos)sespo mi njenaspo me ni kunae nomnate ri to ri ji gra da, to uka zu je na po sto ja nje sve ti li ta.12818. Nat pis na ci lin dri nom spo me ni ku ko ji ve ro vat no po ti e sa i re te ri to ri je Vi mi na ci ju ma9.V. Pe tro vi, Sta ri nar 53/54, 2003/2004, 220:I(ovi) O(pti mo) M(axi mo) D(olic he no) Aur(eli us) Iuli a nus Iuli a ni (fi li us) sac(er dos)eius demdeiexpr(ovin cia)Syr(ia)Coel(ae)reg(ione)Cyrrens(ium) vi co Ca pe rin.Nat pis je iz vre me na po sle Sep ti mi ja Se ve ra ko ji je po de lio Si ri ju na dve pro vin ci je, Syria Co e le i Syria Pho e ni ce.Po sve te Do li he nu u unu tra njo sti pro vin ci je Gor nje Me zi jeUl pij a na 19. Nad grob na plo a, N. Vu li, Spo me nik SKA 71, 1931, 510:I. O. M. D(olic he no) pro sa lu te dd(omi no rum) nn(ostro rum) impp(erato rum) Augg(us to rum di o rum) Vic tor De me tri et De me tri us Am bi bi sacer do tes eius dem dei s.v.Dva ca ra mo gu bi ti Sep ti mi je Se ver i Ka ra ka la. Pri zrenr tve nik od kre nja ka.20. N. Vu li, Spo me nik SKA 71, 1932, 322: Ascle pioTe lesp ho roHygi aeSo[]He rac liTi.Su rusETPRO10Ge nio Do li cen [i] pa ter no deo et Ge nio cor tis v. l. p.Kao pa ter nus de us Do lic he nus je po sve do en je di no na ovom spo meni ku. Ime de di kan ta Su rus mo glo bi uka zi va ti na po re klo iz Si ri je.Lo pa te kod Ku ma no va (Sta tio La mud( )21. B. Dra go je viJo si fov ska, IMS VI 208: I.O.M.D(olic he no)prosa lu teImp(era to ris)M.Aure liAn to ni niPii aug(usti) et Iuli ae Aug(us tae) matri(s) kast(ro rum) Ac hi le us eorun dem ser vus pos(uit) Kal(en dis) No vem bri[ Sa bi no II et Anu li no co(n)s(uli bus) = AD 216. Statio La mud( ) je bi la ca rin ska sta ni ca na ju gu Gor nje Me zi je. Sa istog me staiiz211.go di nepo ti eipo sve taMi tri,bo an stvuori jen tal nog po re kla, IMS VI 209. Ne kiodna ve de nihspo me ni kapo sve e nisuca re vi ma,Sep ti mi ju Se ve ruiKa ra ka li(br.9,11,12,19,21)inje go vojmaj ciJu li jiDom ni (br. 4). Car na le i ma bi ka na spo me ni ku iz Ege te mo e bi ti Ela ga bal. 9NepreciznipodaciulankuV.Petrovianeotkrivajutanomestonalaza.Dalobi se zakljuiti da se radi o okolini Viminacijuma. Moguno je da spomenik potie iz rimskog Viminacijuma ili iz logora legije VII Claudia i da je sluajno dospeo na mesto gde je naen.10 Za razliito razreenje rei PRO vid. M. Speidel, Arheoloki vestnik (Ljubljana) 31, 182. Milena Duani, iva antika 33, 1984, 30.129Ne bi se, ipak, mo glo tvr di ti da su ca re vi di na sti je Se ve ra uve li kult Ju pite ra Do li he na u Gor nju Me zi ju ni ti se mo e oe ki va ti da bi car zva nino re gu li sao r tvo va nje Ju pi te ru Do li he nu i na bi lo ko ji na in ga ui nio oba ve zomuvoj sci.Carjemo gaouti ca tisvo jimiz bo romza tit ni ka (Apo lon ili Her kul i sl.), ali pri hva ta nje bi lo kog kul ta ni je bi lo pred met zva ni nogak tasvedoIVve kano veereire gu li sa njaod no sapre ma hri an stvu. Voj ska je ima la oba ve zu da ne gu je zva ni ni kult Ju pi te ra i Ka pi to li skog troj stva i da obe le a va zva ni ne pra zni ke. Ta ko su re gru ti (ti ro nes)iz ma lo a zij ske Ki li ki je u le gi ji IV Fla via u Sin gi du nu mu posve ti li r tve nik u lo go ru le gi je u Sin gi du nu mu Ju pi te ru Naj ve em Najmo ni jemuastSe pti mi jaSe ve raiKa ra ka le196.go di ne11.Osta loje bi lo pre pu te no slo bod nom iz bo ru po je din ca. Ipak ne ma sum nje da su ne ki ca re vi ove di na sti je, na pri mer Ka ra ka la, za jed no s maj kom Ju li jom Dom nom, in di rekt no sti mu li sa li i re nje do li hen skog bo ga. Nje mu u ast jepro vin cij skiuprav nikGor njeMe zi je214.go di nepo sve tior tve nik Ju pi te ruDo li he nuuDi ja ni(br.4).Po sve tomJu pi te ruDo li he nuonje na sto jao da po ka e u jav no sti svo ju oda nost di na sti ji. Sve ti li te u Ege ti ve ro vat no je sa gra e no u vre me ca ra Ela ga ba la, ka ko po ka zu je i na laz nov ca. Ne mani ka kvesum njedajevoj skaima lava nuulo guui re nju kul ta Do li he na. Po sve te po ti u od voj ni ka ili su na sta le u bli zi ni utvre nja. I u Sir mi ju mu, gde se ni je na la zio voj ni lo gor, po sve ta po ti e od voj ske.12Ude duk tiv nojko lo ni jiSku pine mapo sve taDo li he nu,jerje kult po eo da se i ri ka da je ov de pre sta lo na se lja va nje islu e nih voj nika. Svo je sve ti li te u ovom gra du ima la je Dea Syria. Po di gao ga je o svom tro ku grad ski uprav nik, je dan od de ku ri o na i du o vir13. No si o ci kul ta u obla sti Ul pi ja ne i mu ni ci pi ju ma DD mo gli su po ti ca ti sa Is to ka, iz he le no fo nih ze ma lja Ma le Azi je ili Si ri je, ka ko bi se mo glo za klju i ti ponji ho vimgr kimime ni ma.Sa cer dosilisa cer do tessespo mi njuu Ul pi ja ni, i na Du na vu, u Gla mi ji, Di ja ni i Vi mi na ci ju mu. Oni ve ro vat no ni suima liuti ca janalo kal nosta nov ni tvo,naRi mlja neilipe re gri ne. Ver ni cisupo ti ca lisaIs to ka.SaIs to kajePom pe i usIsa u ri cusuEge ti (br. 3), Su rus na spo me ni ku iz Pri zre na na Ko so vu (br. 20) i Su ri a nus u Ar a ru (br. 8), a ve ro vat no i Vic tor De me tri et De me tri us Am bi bi sa cer do tes u Ul pi ja ni (br. 19). Po re klo iz Si ri je je si gur no za sve te ni ka 11 IMS I, no. 3.12 Sirmium I, 1972, br. 17 (= CIL III 3233): I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Dol(icheno) ? | pr[o sa]lut[e | [Imp(eratoris) Caes(aris) L. Se]p[t]im[i]o Sev(e)ro |5 Pertinace (!) Aug(usto) et exercit(ui) vex(illationum) CL (?) et [....] | [] |10 et [ordine] | Sirme[n(sium)]R. 67: exercitui et classe? r.. 7: Cl moe biti Claudius Claudianus koji je vodio daku vojsku protiv Pescenija Nigera 193/4. i protiv Clodija Albina 196/7. godine. Bio je upravnik DonjePanonije198199.godine.B.Thomasson,Laterculipraesidum,Gteborg1984,115, no. 26.13 IMS VI br. 15. Istoj boginji je posveen i spomenik IMS VI br. 17.130na nat pi su iz Vi mi na ci ju ma (br. 18) ko ji no si rim sko ime, ali kao za viajna vo dise loCa pe rin()uKo e leSi ri ji.Nat pisjeizvre me napo sle Sep ti mi jaSe ve rako jijepo de liopro vin ci juSi ri junadveno ve,Syria Co e le i Syria Phoe ni ce. U Vi mi na ci ju mu se mo e ra u na ti i sa ma lom za jed ni com li ca po re klom sa Is to ka. Isto vre men sa nat pi som po me nu tog sve te ni kabiojenad grob ninat pisjed nogSi rij caizse laAb dar mi su, IMS II 169 : |+ 10 Eu] se bi us? MI?[+] | [...]I RIV? Ci vis Ger ma nice u[s]exvi coAb dar mi suquibi xi|tan nus(!)XXI II.Quifi li uspat |ri fa ce rede be bategoIATVnanat pi suIMSII211jepo ti caoiz se la Si ga, : na nat pi su IMS II 212 se spo mi nje se lo Iaba nata, I, a na spo me ni ku IMS II 213 je za vi aj to ga li ca zemlja Do li he, se lo Ha i ro mu ta: .Sta nov ni tvoko jejepo ti ca losaIs to kaosta lojeupo du nav skim pro vin ci ja ma ver no bo go vi ma svo ga za vi a ja i ve ro vat no izo lo va no sa svo jim obi a ji ma u no voj sre di ni. To oi to po ka zu ju Pal mir ci na se lje ni u Da ki ji. Na se lje ni u Ti bi sku mu kao voj ni ci pal mir skih od re da re gruto va ni u Pal mi ri u Si ri ji i u da koj pre sto ni ci Sar mi ze ge tu si, oni su i ve li po obi a ji ma ko je su do ne li iz svo je otad bi ne. Za dr a li su i svoj je zik, ka ko po ka zu je je dan pri mer iz Da ki je14, po to va li su i u no voj sre di ni svo je bo go ve, kao to je bio Bel (Be lo Deo Palmyre no), Ma la ga bel, De us Sol Ier ha bol, Dii pa trii15, u hra mo vi ma ko je su im po di gli.Ori jen tal ci na se lje ni u Gor njoj Me zi ji isto ta ko se ni su od re kli svog iden ti te ta ko ji ima po tvr de i u sfe ri re li gi je. Oni pri hva ta ju rim ske zvani ne bo go ve, ali pri to me rim ski Ju pi er na nat pi si ma no si epi te te ko ji ga do vo de ne dvo smi sle no u ve zu s gra do vi ma u Fri gi ji iz ko jih do se ljeni ci po ti u. Ne ke po sve te Ju pi te ru u rud ni koj obla sti na Ko so vu tre ba shva ti ti u is to noj in ter pre ta ci ji. Ju pi ter se ja vlja s epi te ti ma po gra do vima u ma lo a zij skoj Fri gi ji iz ko jih de di kan ti po ti u kao Me la nus, Gi de nus i Ez za i us16.Ori jen tal nikul to vini suna limno gepri sta li ceuslo justa rogstanov ni tva pro vin ci je. Mi tra je je di ni ori jen tal ni bog i ji je kult ra i ren i u bal kan skim pro vin ci ja ma. Mo gu no je da se kult i rio i pre ko voj nika ko ji su ra to va li na Is to ku, ali i pre ko tr go va ca i dru gih li ca po re klom iz is to nih pro vin ci ja. Do li he nov kult u Gor njoj Me zi ji bio je pri hva en uglav nom u voj sci i od onih u jav nim slu ba ma, kao to je bi la ca ri na, u ko joj su ra di li car ski oslo bo e ni ci. Po sve te Do li he nu su pred sta vlja le 14 IDR III/2: Aelius Barafas Yabdiboli: 154: Aelius Guras Iiddei, Aelius Habibis, etc.15 IDR III/1, 134. 135, 136, 137, 142, 143. 16,podie,A21,19711,258(ael,ILJug. 524), Ulpijana (Aizanoi na granici Frigije); I. O. M. Melano, Martinus Septimius [....]icanus, A 21, 255 (ael, 531 (bitinijski grad Mele). Sv. Arhaneli kod Prizrena (frigijski grad Dorileon);I. O. M.Mel(eno)Cid(iesso) AeliusOctavianus v.e., Ulpijana. AV31, 186,Sasel 523. Grad Dorileion; I. O. M. Mel. Cid. M. Aur. Octavius, Ulpijana, GMKM 12/14, 1985.131vid oda no sti pre ma vla da ju oj di na sti ji ko ja je po bu nom do la na vlast. Ona se po ka zi va la u sle de em: po sve te ca ru (Sep ti mi je Se ver, Ka ra kala) i la no vi ma car ske ku e (Iulia Dom na) su ne sa mo na nat pi si ma, ve i na sta tu a ma. Jed na ta kva se na la zi la na le i ma bi ka u sve ti li tu u Ege ti; me ude di kan ti masena la zeje danpro vin cij skiuprav nik(sve ti li teu Di ja ni) i jed na ko hor ta (co hors I Cre tum u sve ti li tu u Ege ti). Dr av ne slu be, kao to su ro bo vi i oslo bo e ni ci u ca rin skim sta ni ca ma po kazi va lisusvo juoda nostca rupo sve tomDo li he nuzaspasca ra(car ski ser vus u ca rin skoj sta ni ci La mud( ) u Lo pa ta ma kod Ku ma no va. Ve ina spo me ni ka Do li he nu u Gor njoj Me zi ji mo e se da to va ti u re la tiv no kra tak vre men ski pe riod vla de di na sti je Se ve ra. On se ga si i u Da ki ji u isto vre me17, smr u Alek san dra Se ve ra. Do to ga je mo glo do ve sti ubistvo po sled njeg ca ra iz ove di na sti je, 235. go di ne.I po red sna nog uti ca ja e na na po li ti ku u car skoj po ro di ci, Iupi ter Do li he nus ni je po to van ma sov no, ni ti je deo zva ni nog kul ta. Re gru ti iz Ki li ki je u Sin gi du nu mu po sve u ju r tve nik Sep ti mi ju Se ve ru i zvani nom bo gu Ju pi te ru i po sta vlja ju ga u voj nom lo go ru le gi je IV Fla via. Ko hor ta I Cre tum osta vlja vo tiv ni dar Ju pi te ru Do li he nu u sve ti li tu u Ege ti, ali se ono ve ro vat no ni je na la zi lo u utr e nju. Sve ti li te Do li he nu u Di ja ni se na la zi lo ex tra mu ros, na pa di ni pre ma Du na vu. Po sve ta Dolihe nu ko ju je po sta vio pro vin cij ski uprav nik u Di ja ni ne mo ra bi ti zvani anakt.Onatre badapo ka eli nupri vr e nosto ve kanavi so kom po lo a ju ca ru i vla da ju oj di na sti ji u vre me ni ma ka da je voj ska ima la ude la u do vo e nju ca re va na vlast.Car na le i ma bi ka po sve e nog Do li he nu skulp tu ra iz Do li he no va sve ti li ta u Ege ti (Br za Pa lan ka na Du na vu)17SeeN.GudeaD.Tamba,Porolissum,Zlau2001,115:IV.ltereDolichenische Funde aus Porolissum oder mit Bezug auf Porolissum (= R II).132NOTESSkraenice u ovom lanku:AE = Anne pigraphique (Paris)AV = Arheoloki vestnik (Ljubljana)CIL = Corus inscriptionum latinarumIBAI = Izvestija na Blgarskija Arheologieski Institut (Sofija) IDR = Inscripiile Daciei Romane (Bucarest)ILJug=InscriptioneslatinaequaeinIugolsaviainterannos...etannos... repertae et editae sund (Ljubljana)IAI = Jahreshefte des sterreichischen Archologischen Instituts (Wien)IMS = Inscriptions de la Msie Suprieure (Beograd)Merlat,Repertoir=P.Merlat,Rpertoiredesinscriptionsetmonuments figurs du culte de Iuppiter Dolichenus, Paris, 1951Spomenik SKA = Spomenik Srpske akademije nauka (Beograd).Zotovi, Les cultes = Lj. Zotovi, Les cultes orientaux sur le territoire de la Msie Suprieure, Leiden 1966.A = iva antika (Skopje)GMKM = Glasnik Muzeja Kosova i Metohije (Pritina)Mi ro sla va Mir ko viFaculty of PhilosophyUniversity of BelgradeTHE EM PE ROR AND IU PPI TER DO LIC HE NUS IN UP PER MO E SIASum maryThe widespread of the Iuppiter Do lic he nus cult in Ro me and in the pro vin ces was not the re sult of the em pe rors initiative in re li gion nor was it in tro du ced by him. Ho we ver the in flu en ce which the em pe ror had on the spread of a cult is wit ho ut do ubt. Thefactthatal mostallde di ca ti onstoJu pi terDo lic he nusinUp perMo e siacanbe da ted to the pe riod of the Se ve re dynasty, po ints to the em pe rors significant in fluen ce.Discoveredin scrip ti onsandsanctuariesnowinthevi ci nityofthemi li tary camps in Up per Mo e sia indicate that the em pe ror may ha ve in flu en ced the sprea ding of the Do lic he nus cult in the pro vin ce. The em pe rors in flu en ce was in di rect, whi le sol di ers rec ru i ted in the east, slaves and fre ed men in his ser vi ce con tri bu ted to this. The wor shi pers of this cult we re pri ma rily sol di ers rec ru i ted from the east (Isa u ria, Syria), im mi grants from the east and the em pe rors fre ed men serving at cu stoms posts. Among those who dedicated altars to Iuppiteris Dolichenus there is even a pro vin cial go ver nor who thro ugh his XX sho wed to the god wanted to prove his com mit ment to the Dynasty in which the wo menJu liaDom na,Ju liaMa e sa,Ju liaMam ma eaandSo a e mi as,ori gi nallyfrom pri estly fa mi li es in Emes sa, conducted po wer ful in flu en ce on im pe rial po li tics. The factthatDo lic he nuswasac cep tedbysol di ers,par ti cu larlytho sewhohadco me from the east, did not ne ces sa rily mean that cult was ac cep ted of fi ci ally.