Časopis društva za ishranu srbije the · pdf filecrtež na naslovnoj strani (2x2 cm)...

1

Č A S O P I S D R U Š T V A Z A I S H R A N U S R B I J ET H E J O U R N A L O F S E R B I A N N U T R I T I O N S O C I E T Y

UDK:613.2 CODENHRIS-A ISSN 0018-68727

FOOD AND NUTRITION ПИЩА И ПИТАНИЕ LES ALIMENTS ET L’ALIMENTATION NAHRUNG UND ERNÄHRUNG

VOL. 56 BEOGRAD 2015. BROJ 1

565656565656

Vlasnik i izdavač/Owner and Publisher:Društvo za ishranu Srbije11000 Beograd, Savska 9/II

Izdavački savet/Editorial Committee:Slavica Šiler-Marinković,Milan Mirić, Ivanka Miletić,Olivera Bunčić, Draga Plećaš,Nedeljko Radlović, Marijana Carić, Desanka Božidarević,Dragojlo Obradović, Petrica Ružić, Budimka Novaković, Slavica Suzić, Ilija Vuković

Glavni urednik/Editor in Chief: Petrica Ružić

Članovi uređivačkog odbora/Editorial Board:Dennis Lairon (Francuska),Antonia Trichopoulou (Grčka),Petar Raspor (Slovenija),Slađana Šobajić, Ida Leskošek-Čukalović,Ljiljana Trajković-Pavlović, Dušica Stojanović,Slavica Rađen, Spasenija Milanović, Miomir Nikšić, Biljana Vuletić, Viktor Nedović, Mirjana Demin, Nađa Vasiljević,Lidija Petruševska-Tozi (Makedonija)

Lektor za srpski i prevodilac za engleski jezik:Danica Pavlović

Grafička obrada:Mirjana Lolić

Saradnik za UDK:Bojana Veselinović

Uredništvo i administracija:11000 Beograd, Savska 9/IITel: 011/ 2109-589p. fah: 333

ČASOPIS IZLAZI DVA PUTA GODIŠNJE

У ТРОШКОВИМА ШТАМПАЊА ЧАСОПИСА УЧЕСТВУЈЕ

МИНИСТАРСТВО ПРОСВЕТЕ, НАУКЕ И ТЕХНОЛОШКОГ

РАЗВОЈА РЕПУБЛИКЕ СРБИЈЕ

Štampa: Pekograf,Zemun, Vojni put 258dtel: 011 314 91 66

SADRŽAJ / CONTENTS

PREGLEDNI RADOVI / GENERAL REVIEW

Milka Popović• Cum grano salis – istorijat upotrebe soli ............................................................. 1

Pasta enriched with hemp flour: New pasta product

Marina Kolundžić, Tatjana Kundaković• Gljive i Helicobacter pylori infekcija ................................................. 6

Fungi and Helicobacter pylori infection

STRUČNI RADOVI / ARTICLES Jelena Antić Stanković• Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost

prevencije ................................................................................................ 12 Trichinellosis: characteristics of the cause, mode of transmission and the possibility of prevention

Alma Bušatlić, Svetlana Đogo Mračević, Marko Krstić, Zorica Basić, Slavica Ražić• Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne

hromatografije .................................................................................. 16Analysis of sugars in fruit juices using high performance liquid chromatography

Bojana Stefanović, Jelena Bjelanović• Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta ........ 20

Anthropometric characteristics of medical school students

Obaveštenja o skupovima / Featured Meetings ..................................................... 24Uputstvo autorima / Instruction to Authors ............................................................ 26

VOL. 56 BEOGRAD, 2015. BROJ 1

UDK:613.2 CODENHRIS-A ISSN 0018-68727

Poštovani čitaoci,

Časopis Društva za ishranu Srbije „Hrana i ishrana“ je naučno-stručna pub-likacija čija je osnovna koncepcija objavljivan-je originalnih naučnih radova, saopštenja, stručnih radova i literaturnih pregleda iz oblasti ishrane, prehrambene tehnologije, poljoprivrede i drugih srodnih disciplina. U časopisu se takođe, objavljuju prikazi knjiga, izveštaji sa kongresa i drugih stručnih skupo-va, aktuelne vesti iz oblasti hrane i ishrane, informacije o održavanju stručnih skupova i pisma uredništvu.

Pozivamo Vas da svojim učešćem - objavljivanjem naučnih i stručnih radova, korisnim predlozima doprinesete da časopis „Hrana i ishrana” dostigne još viši nivo kvalite-ta i veću popularnost u naučnim i stručnim kru-govima u zemlji i inostranstvu.

Glavni urednik Prof. Petrica Ružić

ČLANARINA I PRETPLATAIndividualna članarina 1.000 dinIndividualna pretplata 1.000 dinPretplata za preduzeća 4.000 dinIndividualna članarina za inostranstvo 200 USDPretplata za inostranstvo 200 USD

CENE OGLAŠAVANJAKORICA (kolor oglasi)

Naslovna strana 30.000 din Crtež na naslovnoj strani (2x2 cm) 6.000 din Druga strana 20.000 din Treća strana 15.000 din Zadnja strana 24.000 din

OGLAS U TEKSTU Kolor oglas 6.000 din

Crno beli oglas

- Cela strana 4.500 din - Polovina strane 3.000 din - Četvrtina strane 2.000 din

Dear readers,

The Journal of Serbian Nutrition Society “Food and Nutrition” is a scientific-technical publication with basic policy to publish origi-nal scientific papers, communications, pro-fessional papers and literature reviews in the field of nutrition, food technology, agriculture, and related disciplines. Book reviews, congres reports, current news in the fields of food and nutrition, information on scientific and profes-sional meetings, and letters to the editor are also published.

You are invited to submit sccientific and professional papers, advices and communica-tions in order to enhance the quality of the journal, as well as its popularity among read-ers both home and abroad.

Editor-in-chiefProf. Petrica Ružić

MEMBERSHIP AND INSTRUCTIONS FOR PAYMET FOR MEMBERS

Individual membership 1.000 rsdIndividual subscription 1.000 rsdSubscription for Institutions 4.000 rsdIndividual membership abroad 200 USDSubscription abroad 200 USD

ADVERTISEMENT IN THE TEXTCOVER (in color)

Front page 30.000 rsd Drawing in the front page (2x2 cm) 6.000 rsd Second page 20.000 rsd Third page 15.000 rsd Last page 24.000 rsd

ADVERTISEMENT IN THE TEXT Color 6.000 rsd

Black and white

- Full page 4.500 rsd - Half page 3.000 rsd - Quarter of the page 2.000 rsd

DRUŠTVO ZA ISHRANU SRBIJE, ČASOPIS ˝HRANA I ISHRANA˝ SERBIAN NUTRITION S0CIETY, JOURNAL ˝FOOD AND NUTRITION˝

Beograd, Savska 9/II, tel: 011/ 2109 - 589; p. fah: 333Žiro račun: 355-1032408-17

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 1-5, 2015. Milka Popović: Cum grano salis – istorijat upotrebe soli 1

Cum grano salis – istorijat upotrebe soli

Kratak sadržaj: Mitsko i biblijsko značenje soli, utemeljeno kroz milenijume na njenom fiziološkom značaju i neophodnosti unosa za opstanak života, preti da bude poljuljano saznanjem da sadašnji preveliki unos ugrožava zdravlje savremenog čoveka. Medicina zasnovana na dokazima ukazuje na povezanost prevelikog unosa soli sa hipertenzijom i drugim hroničnim nezaraznim bolestima (HNB). Svetska zdravstvena organizacija ukazuje da populaciono smanjenje unosa soli predstavlja jednu od najisplativijih javno-zdravstvenih mera prevencije HNB jer čak i blago smanjenje unosa soli smanjuje kardiovaskularne događaje i troškove lečenja. U sadašnjim uslovima unosa velikih količina soli, prvenstveno kroz unos prerađene i gotove hrane, stara latinska izreka „cum grano salis“ bi morala da dobije svoje doslovno značenje – samo sa zrncem soli!

Ključne reči: natrijum hlorid; hipertenzija; hrana; smanjenje unosa soli.

Milka Popović1,21Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Novi Sad, Srbija2Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Srbija

Rad primljen: 05.02.2015.

Kontakt adresa:Milka PopovićInstitut za javno zdravlje VojvodineFutoška 121, 21000 Novi Sad, SrbijaTel/fax: +38121 4897 863/ +38121 4897 829E-mail: [email protected]

UVOD

Savremena medicina jasno poručuje: smanjite unos soli (natrijum-hlorida) i bićete zdraviji! [1] Saznanje da prevelik unos soli dovodi do povećanja krvnog pritiska i čitavog niza zdravstvenih komplikacija promenilo je stav ljudi prema ovoj nekada veoma cenjenoj robi: od nekadašnje iskonske žudnje za solju koju su imali naši daleki preci, skupljači i lovci koji su živeli u okruženju koje je oskudevalo u soli, do strepnje savremenog čoveka za sopstveno zdravlje usled neizbežnog unosa soli u količinama koje višestruko prevazilaze fiziološke potrebe. Svest o značaju smanjenja unosa soli za zdravlje navela je savremenu civilizaciju na pokušaj da se unos ove fiziološki suštastvene materije ograniči na prihvatljivu meru. Laka dostupnost hrane i soli, brojni primeri tehnološke primene soli koji dovode do očuvanja i poboljšanja osobina prehrambenih proizvoda, novčana dobit koju ostvaruju prometnici solju i proizvođači hrane i pića, marketing industrijski proizvedene hrane, navika dodavanja soli prilikom kuvanja i za stolom uz postupno navikavanje čula ukusa na sve veće količine soli, doveli su do njenog prevelikog unosa hranom, što je jedna od pogubnih karakteristika savremenog načina ishrane [2].

FIZIOLOŠKI ZNAČAJ NATRIJUMA

Natrijum je neophodan za održavanje bilansa vode i acido-bazne ravnoteže u organizmu, a učešćem u nastanku akcionog potencijala u ćelijama utiče na rad svih tkiva i organa. Ljudski organizam ne može da opstane bez natrijuma, a najvažniji izvor natrijuma u ishrani je kuhinjska so [3]. Iako je život nastao u slanom okruženju mora i okeana, ljudska populacija je kroz evoluciju pokazala sposobnost opstanka i u uslovima ekstremno niskih nivoa unosa natrijuma, manjih od 0,2 g (ekvivalent 0,5 g kuhinjske soli), što je posledica razvijene adaptivne sposobnosti štednje natrijuma, kroz smanjenje gubitka putem urina i znoja [3]. Međutim, unos natrijuma u savremenoj civilizaciji višestruko prevazilazi fiziološke potrebe i nadvladava evolutivno razvijene mehanizme uspostavljanja

homeostaze [4] dovodeći do brojnih hroničnih nezaraznih bolesti: hipertenzije, kardiovaskularnih i cerebrovaskularnih bolesti, hipertrofije leve komore srca i drugih zdravstvenih poremećaja kao što su osteoporoza, nefrolitijaza, astma, karcinom želuca, gojaznost i dr. [1,5].

PREVELIK UNOS SOLI HRANOM

Prosečan dnevni unos soli stanovništva u Republici Srbiji nije precizno utvrđen. Postoje podaci o unosu soli u uzorku odraslog stanovništva Novog Sada, utvrđenog međunarodno priznatom metodom urinarne ekskrecije natrijuma, koji iznosi 12,12 g [6], što je slično sadašnjem prosečnom unosu soli u evropskom regionu i u svetu, od 8 do 12 g [4]. Navedeni unos je više nego dvostruko veći od populacionog nutritivnog cilja za unos soli, preporučenog od Svetske zdravstvene organizacije, od najviše 5 g dnevno [1,7,8]. Smanjenje dnevnog unosa soli na nivo od 5 g imalo bi značajan uticaj na snižavanje vrednosti krvnog pritiska i opterećenje kardiovaskularnim bolestima [8,9].

Uneti natrijum prevashodno potiče od kuhinjske soli koja se dodaje tokom prerade gotove hrane (77%), dok prirodan sadržaj natrijuma u namirnicama u ukupnom dnevnom unosu učestvuje sa oko 11-15% [10,11]. I u našem okruženju gotova hrana obiluje dodatom i skrivenom solju [12], pa čak i ona koja je namenjena deci i mladima [13], tako da konzumiranje gotove i industrijski prerađene hrane značajno doprinosi inače prevelikom unosu soli i razvoju rizika za zdravlje [14].

ULOGA SOLI U RAZVOJU CIVILIZACIJA

So je jedan od najzastupljenijih minerala u prirodi. Do pre jednog veka, kada se zahvaljujući modernim naukama otkrila široka rasprostranjenost soli u prirodi, so je smatrana dragocenom i veoma traženom robom. Još od osvita civilizacije, so je bila ključni činilac ekonomskog, društvenog, duhovnog i političkog razvoja. U svim delovima sveta, so je bila sastavni deo uobičajenog folklora, sujeverja, kulture,

UDK: 613.291:664.41(091)

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 1-5, 2015. Milka Popović: Cum grano salis – istorijat upotrebe soli2

pa je čak upotrebljavana i kao sredstvo plaćanja i ušla je u kolektivno pamćenje mnogih naroda. U osnovi reči so u većini jezika sveta je indoevropski koren „sal“, kako naziv za so glasi na sanskritskom [15]. Homer je so nazvao božanskom supstancom, a Platon je jedinstvenu jestivu stenu opisao kao posebno dragu bogovima [16]. Grčki trgovci robovima često su trampili so za robove, a rimski legionari su plaćani, umesto srebrom i zlatom, određenom količinom soli. Još je Marko Polo opisao postojanje tankih slanih „kolačića“ sa utisnutim likom velikog Kana na Tibetu koji su predstavljali vredne novčiće, po čemu se plata u mnogim jezicima sveta naziva po latinskom originalu „salarium“. Do nedavno su se blokovi soli, kao „belo zlato“ koristili kao sredstvo plaćanja među nomadskim plemenima severne Etiopije, a tradicionalan način skupljanja soli sa površine ogromnog pustinjskog basena depresije Danakil i transport kamilama zadržao se i do današnjih dana [17].

Sposobnost da očuva i održi život, načinila je od soli metaforički simbol u svim religijama i kulturama. Grčki vernici posvećivali su so u ritualima. Prinošenje žrtava u jevrejskim hramovima uključivalo je i žrtvovanje dragocene soli, tako da se u sećanje na te žrtve, u jevrejskim i drugim običajima još uvek sreće umakanje obrednog hleba u so. Dobri domaćini i kod nas dočekuju svoje goste hlebom i solju [15]. Biblija na više od 30 mesta spominje so i opisuje Božiji zavet sa Izraelom kao „večiti zavet soli“. U islamu, kao i kod Jevreja, pogodba u trgovini overava se solju, zbog njene nepromenljivosti [16]. Kao meru prijateljstva Aristotel, Ciceron, a kasnije i Servantes, spominjali su određenu meru soli [15]. I u našem narodu postoji poslovica „Čoek čoeka ne može poznati dok s njim ne izjede onoliko soli koliko u zubima može odići!“. Umerenost i nepoverenje prilikom prihvatanja i ocenjivanja reči i dela, Latini su uobličili kroz misao „Cum grano salis“ (sa zrncem soli). Poreklo ove izreke potiče od činjenice da je nekoliko zrna soli jedan od sastojaka mešavine koja se koristila kao univerzalni protivotrov, što je opisao Plinije Stariji [16].

UPOTREBA SOLI U ISHRANI LJUDI KROZ ISTORIJU

So je u opštoj upotrebi mnogo ranije nego što je novija istorija počela da beleži. Strateški značaj soli proistekao je iz značaja njene upotrebe u ishrani ljudi. Kao lovci i skupljači, ljudi su mesom unosili male količine natrijuma koje su neophodne za odvijanje fizioloških procesa. Prelaskom na pretežno biljnu ishranu, zbog male količine natrijuma u namirnicama biljnog porekla, javila se fiziološka potreba za dodavanjem soli hrani [18].

Drevne civilizacije u Kini i Egiptu su po značaju izjednačavale upotrebu soli i navodnjavanje [18]. Zbog osobine da zaustavlja rast bakterija, osim što se koristila za mumificiranje tela, još 3000 godina pre nove ere, so je počela da se koristi i za konzervisanje hrane [19]. Feničani su 700 godine pre nove ere osnovali grad Malagu, centar trgovine usoljenom ribom („malaha“– feničanski naziv za so, hebrejski, „melah“, ili arapski „meleh“) [20]. Trgovina konzervisanom ribom sa Feničanima omogućila je Egipćanima nabavku vredne robe iz udaljenih zemalja. Eksploatisanje soli i trgovina usoljenim mesom sa antičkom Grčkom i Rimom, kao i razmena

soli za vino i druge luksuzne proizvode, omogućili su keltskim naseobinama uz rudnike soli u blizini Halštata u Austriji bogaćenje i razvoj zajednice. Halštat je ime dobio po starom keltskom nazivu za so– „hal“, a trgovina solju dala je ime i bogatstvo Salcburgu („grad soli“), koji se nalazi u blizini ovog rudnika.

PUTEVI SOLI

Na izuzetno veliku vrednost soli uticala je njena važnost, troškovi dobijanja i transport rekama, pustinjama, morima i drumovima. Zbog toga je so, kroz istoriju čovečanstva, imala stratešku važnost i često je bila povod za sukobe i ratove. Potražnja za solju ustanovila je najranije trgovačke puteve i karavane. Grad Jerihon je pre gotovo 10000 godina osnovan kao centar trgovine solju, Herodot je opisao karavanske puteve koji su ujedinili oaze soli libijske pustinje [18]. Čuvena „Via Salaria“ (Put soli) je put koji je povezivao okolinu Rima sa Jadranskim morem, kojim su Sabinjani prenosili so iz močvara na ušću Tibra [21]. So je značajno uticala na nastanak Francuske revolucije jer je Karlo Anžujski uveo jedan od najomraženijih i najnepravednijih poreza– porez na so („gabelle du sel“) kojim je, osim što je enormno povećao cenu soli, naloženo da svaki stanovnik stariji od 8 godina kupi količine soli koje prevazilaze stvarne potrebe. I Mleci su u doba Marka Pola plaćali porez na so, kojim su finansirali svoju mornaricu, a zahvaljujući monopolu na so, grad-država je izrasla u ekonomsku silu koja je dominirala svetskom trgovinom. Petar Veliki je sprovodio sličnu ekonomsku politiku, uvodeći državni monopol na so i duvan [16].

Više od jednog veka suzbijanja lokalne proizvodnje soli u kolonijalnoj Indiji i nepravednog plaćanja poreza na so britanskim monopolistima, dali su povod Mahatma Gandiju da 1930. godine povede svoje pristalice na mitski Marš soli kojim je, mirnim putem, bez i jedne bitke, započeo proces borbe za nezavisnost Indije. Prkoseći britanskim zakonima i protiveći se plaćanju poreza na so, Mahatma Gandi je poveo hiljade Indijaca na iscrpljujući dvadesetčetvorodnevni marš ka obali Indijskog okeana, dug gotovo 400 km, kako bi proizveli sopstvenu so. Gandi je simbolički podigao šaku soli, što je bio znak da se svuda na kontinentu učini isto u znak protesta [22].

Slika 1. Mahatma Gandi podiže šaku soli


I u bliskoj srpskoj istoriji, trgovina solju bila je „posao veka“, u kome su „cvanciki za sol padali kao kiša“. Knez Miloš Obrenović je zakupio solska okna u Vlaškoj i Moldaviji i na njih je stavio monopol. Osam godina posle kneževe abdikacije, 1847. godine, kapetan Miša Anastasijević, dunavski kapetan, postaje direktan zakupac vlaških solana, ali i vlasnik monopola na uvoz soli iz Austrije, čime je postao jedini snabdevač Srbije i Balkana solju, „jedini solski velikokupac na Dunavu i Savi, od Siska pa do Suline na Crnom moru“, s tim što je, „u nedostatku kneževskog dostojanstva i uticaja, beskompromisno pribegavao monopolisanju i gušenju svake konkurencije“. Kad su turski trgovci, u nemogućnosti da trguju vlaškom solju, pokušali da trguju morskom, Kapetan Miša ih je blokirao na Đerdapu, ne dajući im konje da prevuku svoje lađe. „Ne samo da prodaje so po što hoće, nego je i prevozi na svojim lađama, a Turci i Bugari hoće da pomru od gladi”, naveli u svom protestu turskom paši ogorčeni turski i bugarski trgovci solju. [23]. Kapetan Miša je imao oko deset hiljada ljudi u službi, 23 stovarišta u raznim krajevima i najmanje 74 broda za prevoz soli, što mu je donelo veliko bogatstvo. Današnje sedište Beogradskog univerziteta, Kapetan Mišino zdanje, izgrađeno novcem dobijenim trgovinom solju, a kapetan Miša je zdanje ostavio svojoj domovini u obrazovne svrhe.

Nešto pre procvata Kapetan Mišine trgovine solju, ručno prokopavanje Velikog bačkog ili Kišovog kanala, veštačkog vodotoka koji povezuje Dunav i Tisu po projektu braće Kiš, ubrzalo je povezivanje rumunskih rudnika soli sa Bečom. Gradnja kanala je počela 1793. godine, a u upotrebu je pušten 1802. godine [24]. Iako je prvenstveno bio namenjen odvodnjavanju močvarnog područja kako bi se zemlja parcelisala za naseljavanje nemačkih kolonista, izgrađenim kanalom su mogli ploviti manji brodovi, čime je omogućen privredni razvoj regiona. Kako je izgrađen sistemom koncesije, vodeći koncesionari dobili su isključivo pravo na transport soli tokom 25 godina [24]. Zadovoljni su bili i seljaci koji su živeli severno i južno od Kišovog kanala, jer su se oslobodili nametnute feudalne obaveze prevoza soli seljačkim kolima. „So se prevozila po naređenju vlasti suvozemnim putem po svakojakom, često rđavom vremenu, po raskvašenim, neprohodnim putevima ili za vreme žetvenih radova, što je za seljake bila nametnuta kulučarska obaveza“ [24].

U novijoj istoriji, nastojanja da se dođe do dragocene soli dovela su do nekih otkrića. Kopajući u smeru nasuprot preporuci geologa, u potrazi sa solju, teksaški rudari naišli su na velike rezerve crnog zlata, čime je započela nova, naftna era [16]. Prihodi od trgovine soli doveli do nekih od najvećih javnih radova u istoriji čovečanstva, kao što je izgradnja kanala Iri ili velikih gradova (Njujork).

JAVNO-ZDRAVSTVENI ZNAČAJ SMANJENJA UNOSA SOLI

Konzervisanje hrane je presudno uticalo na mogućnost dugotrajnijeg čuvanja hrane u svim godišnjim dobima, masovne proizvodnje, transporta na veće udaljenosti i trgovinu hranom. Upravo takve osobine savremenog načina proizvodnje i trgovine hranom, kao i imperativ masovnosti proizvodnje, profita i lake dostupnosti doveli su i do prekomerne upotrebe soli praćene zdravstvenim posledicama.

Obilje soli u ishrani u dužem vremenskom periodu nadvladava fiziološke mehanizme održavanja homeostaze i omogućava razvoj brojnih hroničnih oboljenja. Iako je povezanost između velikog unosa soli i nepovoljnih zdravstvenih posledica u vidu „tvrdoće pulsa“ opisao još kineski imperator Huang Ti, pre oko 4000 godina [25], tek se poslednjih desetak godina strateški prilazi smanjenju unosa soli kao jednoj od najisplativijih javno-zdravstvenih mera prevencije HNB [2,26,27]. Danas su aktuelni brojni dokazi o nepovoljnom uticaju prevelikog unosa soli i pozitivnim efektima smanjenja unosa soli, zbog čega bi ljudska populacija ponovo trebalo da vrati staru latinsku izreku „cum grano salis“ koja bi, u sadašnjim uslovima prekomernog unosa soli hranom, morala da dobije svoje doslovno značenje – samo sa zrncem soli!

LITERATURA

1. Reducing salt intake in populations. Report of a WHO Forum and Technical Meeting, Geneva, World Health Organization, 2007.

2. Popović M. Javno-zdravstveni značaj smanjenja unosa soli – vreme je za akciju, Tematski naučni skup Akademije medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva: Kuhinjska so i jod u ishrani – izazovi zdravlja, Novi Sad, Ekološki pokret Grada Novog Sada, 12. Decembar, 2008:137- 159, ISBN 978-86-83177-36-3.

3. Dietary Reference Intakes: Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, United States National Academies. 2004;02-11.

4. Brown IJ, Tzoulaki I, Candeias V, Elliot P. Salt intakes around the world: implications for public health. Int J Epidemiol 2009;1-23. doi: 10.1093/ije/dyp139. Advance access published April 7, 2009.

5. Trajković Pavlović Lj. Unos soli i zdravlje. Hrana i ishrana 2010;51(1-2):3-9.

6. Popović BM. Unos soli u uzorku odraslog stanovništva Novog Sada [dissertation]. Novi Sad, Medicinski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu; 2013.

7. European Commission. Directorate-General Health and Consumers. Survey on Members States’ Implementation of the EU Salt Reduction Framework, 2013. Available from: http://ec.europa.eu/health/nutrition_physical_activity/docs/salt_report1_en.pdf

8. World Health Organization/Food and Agriculture Organization. Joint Expert consultation. Diet, Nutrition and Prevention of Chronic Diseases. WHO Technical Report Series 916, WHO, Geneva, 2003.

9. Bibbins-Domingo K, Chertow GM, Coxson PG, Moran A, Lightwood JM, Pletcher MJ, Goldman L. Projected effect of dietary salt reductions on future cardiovascular disease. N Engl J Med. 2010 Feb 18;362(7):590-9. Epub 2010 Jan 20.

10. Mattes RD, Donnelly D. Relative contributions of dietary sodium sources. J Am Coll Nutr.

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 1-5, 2015. Milka Popović: Cum grano salis – istorijat upotrebe soli4

1991;Aug; 10(4):383-93.11. James WPT, Ralph A, Sanchez-Castillo CP. The

dominance of salt in manufactured food in the sodium intake of affluent societies. Lancet 1987; 1:426-29.

12. Trajković Pavlović LjB, Popović MB, Bijelović SV, Velicki RS, Torović LjD. Salt content in ready-to-eat food and bottled spring and mineral water retailed in Novi Sad. Srp Arh Celok Lek. 2015 May-Jun;143(5-6):362-368.

13. Trajkovic Pavlovic Lj, Popovic M, Velicki R, Torovic Lj, Bijelovic S. Salt content in public mass catering meals dedicated to children, adolescents and students in the city of Novi Sad. 20th International Congress of Nutrition, 2013 September 15-20; Granada, Spain. Ann Nutr Metab 2013,63(suppl 1):902.

14. Popovic M. Excessive salt intake – human health risk. International Congress 48th Days of Preventive medicine, Nis, Serbia, 23-26th September 2014. Serbian Medical Society of Nis, University of Nis, Faculty of medicine Nis and Public Health Institute Nis, Book of Abstracts, 2014; p115-7.

15. Ćirilov J. So. Tematski naučni skup Akademije medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva: Kuhinjska so i jod u ishrani – izazovi zdravlja, Novi Sad, Ekološki pokret Grada Novog Sada, 12. decembar, 2008:7, ISBN 978-86-83177-36-3.

16. Kurlansky M. Salt: A World History. Walker & Co., New York, 2002. ISBN 0-8027-1373-4. OCLC 48573453.

17. Reuters. Siegrfried Modola. Change looms for Ethiopia’s ancient salt trade. [updated 2013 May 17; cited 2015 November 09] Available from: http://www.reuters.com/article/2013/05/17/us-ethiopia-salt-idUSBRE94G0AX20130517.

18. Gascoigne, Bamber. Hunter-gatherers to farmers. HistoryWorld. From 2001, ongoing. [updated 2013 May 13; cited 2013 May 25] Available from: http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab63

19. B.A. Nummer. Historical Origins of Food Preservation. Athens, GA: The University of Georgia, National Center for Home Food Processing and Preservation, 2002. [updated cited 2015 November 09] Available from: http://nchfp.uga.edu/publications/nchfp/factsheets/food_pres_hist.html

20. Domínguez AJ, Sánchez C. Greek pottery from the Iberian Peninsula: Archaic and Classical Periods. Ed. Tsetskhladze GR. Boston: Brill’s New Pauly; 2001. ISBN 978-9004116047.

21. Platner SB. Via Salaria. A Topographical Dictionary of Ancient Rome. Ed. Ashby T London: Oxford University Press, 1929; p. 567-568.

22. Decourcy, E. Just a grain of salt?: Symbolic construction during the Indian nationalist movement. Melbourne Historical Journal, 1930;38:57-72.

23. Marinković M. Kapetan Miša Anastasijević i turski brodari. Zbornik Matice srpske za istoriju. 1996;52:117-124.

24. Petrović Nikola. Plovidba i privreda srednjeg Podunavlja u doba merkantilizma; Istorijski institut; Monografije, Vol. 19, Beograd; 1978.

25. Cirillo M, Capasso G, Di Leo VA, De Santo NG. A history of salt. Am J Nephrol 1994;14:426–31.

26. World Health Organization. Regional Office for Europe. Mapping salt reduction initiatives in the WHO European Region. Geneva, World Health Organization, 2013.

27. Trieu K, Neal B, Hawkes C, Dunford E, Campbell N, Rodriguez-Fernandez R. i sar. Salt Reduction Initiatives around the World - A Systematic Review of Progress towards the Global Target. PLoS One. 2015 Jul 22;10(7):e0130247.


CUM GRANO SALIS – history of salt

Abstract: The mythical and biblical significance of salt, based on its physiological importance, and its crucial role in the evolution of humanity for millennia, is threatened to lose its meaning by the awareness that the current high level of salt consumption is a serious health risk. Evidence-based medicine suggests a relationship between excessive salt intake and hypertension and other non-communicable diseases (NCD). World Health Organization suggests that the reduction of salt intake is one of the most cost-effective measures for improvement of public health worldwide. Even a modest reduction in dietary salt could substantially reduce cardiovascular events and treatment costs. Under the present high levels of sat intake, dominantly through dietary sources such as processed and ready-to-eat foods, the old Latin proverb “cum grano salis” should be given its literal meaning - only with a grain of salt! Key words: Sodium Chloride, Dietary; Hypertension; Food; Salt Reduction.

Milka Popović1,2 1University of Novi Sad, Medical faculty, Novi Sad, Serbia2Institute of public health of Vojvodina, Novi Sad, Serbia

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 6-11, 2015. Marina Kolundžić, Tatjana Kundaković: Gljive i Helicobacter pylori infekcija6

Gljive i Helicobacter pylori infekcija

Kratak sadržaj: Helicobacter pylori je Gram negativna bakterija koja kolonizira želudac skoro polovine svetske populacije. Infekcija želuca ovom bakterijom dovodi do hroničnog gastritisa i peptičkog ulkusa. Duga infekcija bakterijom H. pylori može da dovede do razvoja gastričnog kancera. Zbog toga je eradikacija H. pylori veoma važna, ali je otežana jer se rezistencija na antibiotoke, posebno metronidazol i klaritromicin, povećava. Zbog toga su jedinjenja sa antimikrobnim delovanjem koja nisu antibiotici veoma važna u tretmanu H. pylori infekcije, naročito ukoliko deluju na H. pylori sojeve koji su rezistentni na antibiotike. Biljke i gljive predstavljaju veoma važne izvore jedinjenja sa antimikrobnim delovanjem. Dosadašnja istraživanja gljiva, pokazala su da gljive Pseudonocardia sp. CL38489, Phanerochaete velutina CL6387, Hericium erinaceus, Fomes fomentarius i Antrodia camphorata mogu biti značajan izvor jedinjenja sa aktivnošću protiv bakterije H. pylori. Različite grupe hemijskih jedinjenja mogu biti odgovorne za ispoljenu antibakterijsku aktivnost, uključujući fenole i beta-glukane. Pored antibakterijske aktivnosti, značajan mehanizam delovanja sastojaka pečuraka protiv bakterije H. pylori je i inhibicija adhezije bakterije za gastrični epitel.

Ključne reči: Helicobacter pylori, gljive.

Marina Kolundžić1,Tatjana Kundaković1

¹ Katedra za farmakognoziju, Farmaceutski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Vojvode Stepe 450, 11221 Beograd


Kontakt adresa:Tatjana Kundaković Katedra za farmakognoziju, Farmaceutski fakultet, Univerzitet u BeograduE-mail: [email protected]: +381 11 3951351Faks: +391 11 3972840.

UVOD

Pečurke su ljudi koristili od davnina zbog njihove hranljive vrednosti i prijatnog ukusa, ali i zbog lekovitih svojstava. Procenjeno je da na zemlji postoji oko 140000 vrsta pečuraka, od čega su 22000 poznate, a samo je mali procenat (oko 5%) i istražen [1].

U poređenju sa povrćem, informacije o hemijskom sastavu i nutritivnoj vrednosti pečuraka bile su ograničene, što je i razumljivo, jer su pečurke posluživane samo kao delikates u razvijenim zemljama [2]. Međutim, u poslednjih 15 godina uspele su da privuku pažnju istraživača, pre svega zbog svoje interesantne biološke aktivnosti, odnosno lekovitih svojstava. Izolovani sastojci, uključujući lektine, polisaharide, komplekse proteina i polisaharida dokazano ispoljavaju imunomodulatorno, antikancersko, antiinflamatorno, hipoholesterolemijsko, antioksidantno i antimikrobno delovanje [3]. Zbog ovih svojstava pečurke su prepoznate kao funkcionalna hrana, ali i sirovina za izradu lekova i nutriceutika.

Jedno od najvažnijih naučnih dostignuća iz oblasti medicine u proteklih 70 godina bio je razvoj antibiotika. Pa ipak, uprkos raznovrsnosti antibakterijskih supstanci, rezistencija na antibiotike prvog izbora je u drastičnom porastu. Zbog toga je veoma značajno istraživanje i pronalaženje novih jedinjenja sa antimikrobnim delovanjem koji su efikasni protiv patogenih mikroorganizama rezistentnih na postojeće lekove. Pečurke mogu biti značajan izvor prirodnih sastojaka sa antibiotskom aktivnošću [1].

Helicobacter pylori je sigurno najčešći bakterijski patogen kod ljudi. Smatra se da je blizu 50% ljudi u svetu zaraženo ovom bakterijom. Infekcija se češće javlja u zemljama u razvoju (90%) u odnosu na Sjedinjene Američke Države, Kanadu i Zapadnu Evropu. Na sreću, najveći broj

inficiranih osoba nema nikakve tegobe u toku života. Kod svega 15% nosioca H. pylori infekcije će se tokom života razviti peptički ulkus želuca ili duodenuma, a kod manje od 1% i karcinom želuca, kao pozna posledica dugogodišnje infekcije [4].

H. pylori je Gram negativna bakterija koja kolonizira želudac, spiralnog je oblika ili oblika slova S. Ima sposobnost da savlada kiselu sredinu u želucu jer luči ureazu koja razlaže ureu do amonijaka. Nastali amonijak neutrališe hlorovodoničnu kiselinu u želucu. Pored enzimske aktivnosti ureaze, na virulenciju utiče spiralan oblik, flagele, sposobnost da se vezuje za gangliozide epitelnih ćelija i sinteza različitih enzima. Kada prođe kiselu barijeru i veže se za epitelne ćelije pod dejstvom enzima i toksina koje luči, dovodi do oštećenja epitelnih ćelija mukoze želuca i inflamatornog odgovora. Infekcija bakterijom H. pylori dovodi do hroničnog gastritisa, a usled prekomernog inflamatornog odgovora, i do peptičkog ulkusa [5]. Mnogo češće H. pylori izaziva duodenalni ulkus (90%) u odnosu na ulkus želuca u oko 70% slučajeva. Dodatno, perzistentna infekcija može dovesti i do razvoja kancera želuca [6,7]. Velike epidemiološke studije su pokazale jaku zavisnost između H. pylori infekcije i razvoja i progresije kancera, kao i MALT limfoma (Mucosa-Associated Lymphoid Tissue) [8]. H. pylori je danas jedina bakterija koja je prepoznata kao kancerogen I klase i izaziva 800,000 smrtnih slučajeva godišnje. Blagovremena eradikacija bi trebalo da zaustavi progresivno propadanje gastrične mukoze i smanji rizik od nastanka karcinoma želuca [9]. Lečenje infekcije ovom bakterijom podrazumeva kombinovanjem antiulkusne i antiinflamatorne terapije. Eradikacija se uspešno sprovodi trojnom terapijom: antibiotici klaritromicin, amoksicilin (metronidazol) i inhibitor protonske pumpe omeprazol. Bez obzira na to što eradikacija bakterije upotrebom antibiotika poboljšava stanje gastroduodenalne bolesti, rezistencija na

UDK: 616.33-022.7-085

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 6-11, 2015. Marina Kolundžić, Tatjana Kundaković: Gljive i Helicobacter pylori infekcija 7

antibiotoke se povećava, posebno na metronidazol i klaritromicin, što ograničava upotrebu antibiotika kod infekcija H. pylori [10-13]. Ukoliko postoji rezistencija na metronidazol ili klaritromicin, ili oba leka, primenjuju se fluorohinoloni novije generacije (levofloksacin). Mogu se kombinovati i četiri leka: inhibitor protonske pumpe, jedinjenja bizmuta i antibiotici (metronidazol i oksitetraciklin) [14].

Imajući u vidu sve ove činjenice, jedinjenja sa antimikrobnim delovanjem koja nisu antibiotici mogu biti veoma korisna u tretmanu infekcije H. pylori ukoliko pokažu aktivnost i protiv linija H. pylori koje su rezistentne na antibiotike, ali i na one koje nisu.

Pečurke kao izvor jedinjenja sa aktivnošću protiv bakterije Helicobacter pylori

S obzirom na to da postoji jasna i dokazana veza između navika u ishrani, odnosno infekcije bakterijom H. pylori i povećanog rizika od nastanka gastričnog kancera, veoma su značajna ispitivanja u ovom pravcu. Epidemiološke studije su pokazale da, pored toga što povećavaju rizik za nastanak kancera želuca, pojedini sastojci hrane mogu smanjiti ovaj rizik. U toj grupi su vlakna, vitamini, voće, povrće, posebno zeleno povrće iz familije Brassicaceae, luk, zeleni čaj i pečurke [15].

Tradicionalna upotreba lekovitih biljaka i pečuraka predstavlja dobru osnovu za pronalaženje novog terapijskog pristupa ovoj infekciji, pronalaženje novih molekula sa antibiotskim delovanjem ili adjuvansa koji bi mogli da se koriste istovremeno sa antibiotskom terapijom. Među jedinjenjima iz biljaka, protiv bakterije H. pylori najaktivni su katehini, naročito epigalokatehin galat, terpen plaunotol, hinoloni, flavonoid kemferol, alkaloid triptantrin, sulforafan i drugi fenoli. Najznačajniji biljni izvori jedinjenja sa anti - H. pylori aktivnošću su beli luk, brokoli, zeleni čaj, crveno vino, slatki koren, med i propolis [16]. Novi rezultati pokazuju da i flavonoid kvercetin-3-O-β-D-glukozid i elagna kiselina, kao i ekstrakti različite polarnosti Alchemilla vrsta, bogati taninima, pokazuju veoma značajnu antimikrobnu aktivnost protiv svih kliničkih izolata i ATCC sojeva H. pylori [17].

Pečurke predstavljaju vrlo značajan izvor bioaktivnih jedinjenja. S obzirom na to da imaju malu energetsku vrednost, nutritivni sastav i značajnu biološku aktivnost, pečurke mogu biti značajne u prevenciji i terapiji mnogih bolesti [18]. Za veći broj pečuraka je pokazano da njihovi ekstrakti ili specifični sastojci pokazuju antikancerogenu aktivnost, posebno protiv gastričnog kancera [19]. Jedna studija, izvedena u Japanu, je pokazala da pečurke smanjuju rizik od nastanka gastričnog kancera [20]. Dokazano je da polisaharidi izolovani iz pečuraka ispoljavaju imunomodulatornu i antitumorsku aktivnost. Brojne studije su pokazale da derivati β glukana, nespecifično aktiviraju komponente ćelijskog i humoralnog imunog sistema, tako da mogu poboljšati aktivnost makrofaga i neutrofila. Takođe, mogu i direktno dovesti do smrti tumorskih ćelija izazivajući apoptozu ili nekrozu [3]. Kao dopuna terapiji karcinoma želuca primenjuju se β glukani izolovani iz pečuraka (slika 1.): lentinan (polisaharid izolovan iz šitaki pečurke Lentinula edodes), šizofilan (polisaharid izolovan iz Schizophyllum commune) i krestin (polisaharid u kompleksu

sa proteinom izolovan iz pečurke ćuranov rep Trametes versicolor) [21-23].

Lentinula edodes

Schizophyllum commune

Trametes versicolor

Slika 1. Pečurke iz kojih su izolovani polisaharidi koji nalaze primenu u terapiji kancera želuca.

Kao što su biljni ekstrakti i etarska ulja vrlo poznati izvori jedinjenja sa antimikrobnom aktivnošću, tako i pečurke mogu biti značajne za izolaciju jedinjenja sa antimikrobnim delovanjem [24,25]. Pored antifungalne aktivnosti, pečurke i izolovana jedinjenja iz njih pokazuju značajnu antibakterijsku aktivnost [26,27]. Različite grupe hemijskih jedinjenja mogu biti odgovorne za ispoljenu antibakterijsku i antifungalnu aktivnost, uključujući fenole i β glukane [28,29]. U poslednje vreme, objavljeni su značajni naučni radovi


u kojima je pokazana anti-H. pylori aktivnost ekstrakata pečuraka i jedinjenja izolovanih iz njih.

Hinoloni i ftalidi iz aktinomicete Pseudonocardia sp. CL38489 i bazidiomicete Phanerochaete velutina CL6387 imaju veoma jako i specifično delovanje na H. pylori sa vrlo niskim minimalnim inhibitornim koncentracijama (MIK) između 0,1-5 ng/mL [30,31]. Najaktivnije jedinjenje izolovano iz Phanerochaete velutina je ftalid CJ-12,954 sa MIK i MBK (minimalna baktericidna koncentracija) vrednostima od 5 ng/mL. Ove vrste jedinjenja pokazuju specifično delovanje na H. pylori i ne pokazuju antimikrobnu aktivnost na druge testirane bakterije. Nedavno su ispitivani etanolni ekstrakti 14 bazidiomiceta koji se koriste tradicionalno u Kini. Za 12 ekstrakata je pokazana MIK vrednost koja je manja od 3 mg/mL. Najbolji rezultati su dobijeni sa etilacetatnom frakcijom medicinske pečurke Hericium erinaceus koja je bila aktivna protiv 9 kliničkih izolata H. pylori, sa MIK vrednostima između 62.5-250 μg/mL, i MBC vrednostima od 200 μg/mL za H. pylori ATCC 43504 soj [32]. Dalja ispitivanja istih autora dovela su do izolacije hlorovanih fenola sa izrazitim anti-H. pylori delovanjem i niskim MIK vrednostima 32,5-125 μg/mL [33]. Najnovija istraživanja u ovoj oblasti su pokazala da ekstrakti gljive trud (Fomes fomentarius) inhibiraju rast bakterije H. pylori. Studija je izvedena na 10 kliničkih izolata H. pylori, a ispitivani su cikloheksanski, dihlormetanski, metanolni i vodeni ekstrakt. Najbolju aktivnost su pokazali metanolni i vodeni ekstrakt sa MIK vrednostima 4-32 μg/mL. U istoj studiji je ispitana i citotoksična aktivnost 4 ekstrakta na ćelijama gastričnog kancera N87. Vodeni ekstrakt je pokazao najbolju aktivnost (IC50 = 64,46±3,13 μg/mL), pritom nije delovao citotoksično na zdrave ćelije MRC5 [34]. Takođe, u vodi rastvoren melanin-glukan kompleks izolovan iz iste gljive (F. fomentarius) pokazao je antimikrobni efekat protiv H. pylori identičan eritromicinu u svim koncentracijama [35].

Vezivanje H. pylori za humani epitel je najvažniji korak u inicijaciji infekcije. Ovaj proces vodi do kolonizacije i ispoljavanja virulentnih faktora kao što je citotoksin udruženi protein (CagA), što dalje dovodi do pojave oboljenja. Triterpenoid metilantcinat B (MAB) izolovan iz kineske lekovite pečurke Antrodia camphorata, pokazao je anti-H. pylori aktivnost i inhibirao je inflamaciju koja se javlja kao posledica vezivanja H. pylori za humani gastrični epitel AGS ćelija u in vitro eksperimentu. Ovo jedinjenje inhibira adheziju, invaziju, aktivaciju NF-κB i oslobađanje IL-8 [36]. Mehanizam verovatno leži u smanjenju funkcije CagA koji reaguje sa holesterolom u membrani ćelije i prouzrokuje inflamaciju. CagA protein fosforiliše kinaze koje dalje deluju na signalne puteve u ćeliji, njen citoskelet i funkcije. Najverovatnije se MAB takmiči sa CagA proteinom za vezivanje za holesterol u membrani ćelija gastrične sluzokože.

Adhezija H. pylori na ćelije sluznice želuca je posredovana interakcijama između ugljenih hidrata i proteina. Upotreba ugljenih hidrata (polisaharida izolovanih iz biljaka, algi i gljiva) može igrati važnu ulogu u prevenciji početnog vezivanja H. pylori za ćelije želuca [37]. Upravo su polisaharidi iz algi i biljaka ispitivani kod H. pylori infekcije zbog

njihovih antiadhezivnih osobina. Ispitivanja algi su izvršena in vitro na gastričnom mucinu svinja, dok su biljni ekstrakti ispitivani takođe in vitro, ali na AGS ćelijama. Testirane alge i biljni ekstrakti nisu pokazali aktivnost protiv H. pylori, ali su imale efekat na adheziju bakterije na gastričnu mukozu, interagujući sa bakterijskim adhezinima, a ne sa mestima vezivanja na epitelnim ćelijama [16].

Slika 2. Jedinjenja izolovana iz pečuraka sa anti-Helicobacter pylori aktivnošću.

Polisaharidi izolovani iz pečuraka mogu imati preventivnu ulogu kod peptičkog ulkusa, a takođe mogu poboljšati kvalitet života pacijenata sa bolestima želuca. Studija na pacovima pokazala je da polisaharidi izolovani iz bukovače (Pleurotus ostreatus) ispoljavaju antiulkusnu aktivnost nakon 14 dana primene. Mehanizam protektivnog delovanja polisaharida nije potpuno objašnjen, ali je povezan sa povećanom produkcijom prostaglandina i sekrecije sluzi. Zahvaljujući protektivnom oblaganju sluznice zeluca jačaju otpornost mukozne barijere [38].

S obzirom na to da su pečurke deo uobičajenog načina ishrane, one mogu da budu izvor aktivnih polisaharida koji mogu imati značajnu ulogu u prevenciji ili tretmanu infekcije H. pylori. Pored infekcije, javlja se i inflamatorni proces, tako da i imunomodulatorna aktivnost polisaharida iz pečuraka može da bude veoma značajna [39].

Do sada je samo jedna klinička studija izvedena sa 52 pacijenta sa dijagnostifikovanom infekcijom bakterijom H. pylori. Pacijenti su dobijali 2 g micelijuma/dnevno in vitro gajene pečurke Tremella mesenterica u toku 10 dana Rezultati su bili negativni, nije bilo eradikacije H. pylori, javilo se malo neželjenih efekata, ali su značajno bili ublaženi simptomi infekcije [40].


ZAKLJUČAK

H. pylori je bakterijski patogen koji se veoma često javlja kod ljudi, s potencijalom da izazove gastritis, peptički ulkus, a kod malog procenata ljudi, i karcinom želuca. Eradikacija H. pylori je veoma važna i uspešno se izvodi antibiotskom terapijom. Veliki problem predstavlja rezistencija na postojeće antibiotike, zbog čega se javlja potreba za pronalaženjem novih molekula sa značajnom anti-H. pylori aktivnošću. Pečurke predstavljaju vrlo značajan izvor bioaktivnih jedinjenja, ne samo sa antimikrobnim delovanjem, već i sa antitumorskom aktivnošću, naročito protiv gastričnog kancera. S obzirom na to da su jestive pečurke deo uobičajenog načina ishrane, istraživanja u pravcu pronalaženja novih jedinjenja sa antimikrobnom aktivnošću treba nastaviti, posebno intenzivirati i ona koja se tiču prevencije infekcije bakterijom H. pylori.

LITERATURA

1. Alves MJ, Ferreira IC, Dias J, Teixeira V, Martins A, Pintado M. A review on antimicrobial activity of mushroom (Basidiomycetes) extracts and isolated compounds. Planta Med 2012; 78(16):1707-1718.

2. Kalač P. A review of chemical composition and nutritional value of wild-growing and cultivated mushrooms. J Sci Food Agric 2013; 93(2):209-218.

3. Ren L, Perera C, Hemar Y. Antitumor activity of mushroom polysaccharides: a review. Food Funct 2012; 3(11):1118-1130.

4. Oppong P, Majumdar D, Atherton J, Bebb J. Helicobacter pylori infection and peptic ulcers. Medicine 2015; 43(4):215-222.

5. Milenković M, Arsenović Ranin N. Opšta i specijalna bakteriologija, za studente farmacije. Farmaceutski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd; 2013; 159-163. ISBN: 978-86-6273-011-4.

6. De Reuse H, Vinella D, Cavazza C. Common themes and unique proteins for the uptake and trafficking of nickel, a metal essential for the virulence of Helicobacter pylori. Front Cel Inf Microbiol 2013; 3:1-6.

7. Wroblewski LE, Peek RM, Wilso KT. Helicobacter pylori and Gastric Cancer: Factors That Modulate Disease Risk. Clin Microbiol Rev 2010; 23:713-739.

8. Lee KE, Khoi PN, Xia Y, Park JS, Joo YE, Kim KK i sar. Helicobacter pylori and interleukin-8 in gastric cancer. World J Gastroenterol 2013; 19:8192-8202.

9. Sokic-Milutinovic A, Alempijevic T, Milosavljevic T. Role of Helicobacter pylori infection in gastric carcinogenesis: Current knowledge and future directions. World J Gastroenterol 2015; 21(41):11654-11672.

10. Ling TK, Cheng AF, Sung JJ, Yiu PY, Chung SS. An increase in Helicobacter pylori strains resistant to metronidazole: a five-year study. Helicobacter 1996; 1:57-61.

11. Matsumoto S, Washizuka Y, Matsumoto Y, Tawara S, Ikeda F, Yokota Y, Karita M. Appearance of a metronidazole-resistant Helicobacter pylori strain in an infected-ICR-mouse model and difference in eradication of metronidazole-resistant and - sensitive strains. Antimicrob Agents Chemother 1997; 41:2602-2605.

12. Midolo PD, Korman MG, Turnidge JD, Lambert JR. Helicobacter pylori resistance to tetracycline. Lancet 1996; 347:1194-1195.

13. Versalovic J, Shortridge D, Kibler K, Griffy MV, Beyer J, Flamm RK i sar. Mutations in 23S rRNA are associated with clarithromycin resistance in Helicobacter pylori. Antimicrob Agents Chemother 1996; 40:477-480.

14. Ugrešić N, Stepanović-Petrović R, Savić M. Farmakoterapija za farmaceute. Farmaceutski fakultet, Beograd; 2011; 211. ISBN 987-86-80263-76-2.

15. Rocco A, Nardone G. Diet, H pylori infection and gastric cancer: Evidence and controversies. World J Gastroenterol 2007; 13(21):2901-2912.

16. Ayala G, Escobedo-Hinojosa WI, Cruz-Herrera CF, Romero I. Exploring alternative treatments


for Helicobacter pylori infection. World J Gastroenterol 2014; 20:1450-1469.

17. Krivokuća M, Niketić M, Milenković M, Golić N, Masia C, Scaltrito MM, Sisto F, Kundaković T. Anti-Helicobacter pylori activity of four Alchemilla species (Rosaceae). Nat Prod Commun 2015; 10(8):1369-1371.

18. Kundaković T, Kolundžić M. Therapeutic properties of mushrooms in managing adverse effects in the metabolic syndrome. Curr Top Med Chem 2013; 13(21):2734-2744.

19. Roupas P, Keogh J, Noakes M, Margetts C, Taylor P. The role of edible mushrooms in health: Evaluation of the evidence. J Func Foods 2012; 4(4):687-709.

20. Hara M, Hanaoka T, Kobayashi M, Otani T, Adachi HY, Montani A i sar. Cruciferous Vegetables, Mushrooms, and Gastrointestinal Cancer Risks in a Multicenter, Hospital-Based Case-Control Study in Japan. Nutr Cancer 2013; 46(2):138-147.

21. Higashi D, Seki K, Ishibashi Y, Egawa Y, Koga M, Sasaki T, Hirano K, Mikami K, Futami K, Maekawa T, Sudo M. The effect of lentinan combination therapy for unresectable advanced gastric cancer. Anticancer Res 2012; 32(6):2365-2368.

22. Fujimoto S, Furue H, Kimura T, Kondo T, Orita K, Taguchi T, Yoshida K, Ogawa N. Clinical outcome of postoperative adjuvant immunochemotherapy with sizofiran for patients with resectable gastric cancer: a randomised controlled study. Eur J Cancer 1991; 27(9):1114-1118.

23. Maehara Y, Tsujitani S, Saeki H, Oki E, Yoshinaga K, Emi Y, Morita M, Kohnoe S, Kakeji Y, Yano T, Baba H. Biological mechanism and clinical effect of protein-bound polysaccharide K (KRESTIN(®)): review of development and future perspectives. Surg Today 2012; 42(1):8-28.

24. Nikolić G, Kundaković T, Zlatković S. Formulacije prirodnih antiseptika. Univerzitet u Nišu, Tehnološki fakultet u Leskovcu, Leskovac; 2014. ISBN 978-86-89429-04-6.

25. Kundakovic TD, Stanojkovic TP, Kolundzija BS, Markovic S, Sukilovic B, Milenkovic MT, Lakusic BS. Cytotoxicity and Antimicrobial Activity of the Essential Oil from Satureja montana subsp pisidica (Lamiceae). Nat Prod Commun 2014; 9(4):569-572.

26. Grienke U, Zöll M, Peintner U, Rollinger JM. European medicinal polypores - A modern view on traditional uses. J Ethnopharmacol 2014; 154(3):564-583.

27. Alves MJ, Ferreira ICFR, Lourenço I, Castro A, Pereira L, Martins A, Pintado M. Wild mushroom extracts potentiate the action of standard antibiotics against multiresistant bacteria. J Appl Microbiol 2014; 116(1):32-38.

28. Zhu F, Du B, Bian Z, Xu B. β-Glucans from edible and medicinal mushrooms: Characteristics, physicochemical and biological activities. J Food Comp Anal 2015; 41:165-173.

29. Alves MJ, Ferreira ICFR, Froufe HJC, Abreu RMV, Martins A, Pintado M. Antimicrobial activity of phenolic compounds identified in wild mushrooms, SAR analysis and docking studies. J Appl Microbiol 2013; 115(2):346-357.

30. Dekker KA, Inagaki T, Gootz TD, Huang

LH, Kojima Y, Kohlbrenner WE i sar. New quinolone compounds from Pseudonocardia sp. with selective and potent anti-Helicobacter pylori activity: taxonomy of producing strain, fermentation, isolation, structural elucidation and biological activities. J Antibiot (Tokyo) 1998; 51:145-152.

31. Dekker KA, Inagaki T, Gootz TD, Kaneda K, Nomura E, Sakakibara T i sar. CJ-12,954 and its congeners, new anti-Helicobacter pylori compounds produced by Phanerochaete velutina: fermentation, isolation, structural elucidation and biological activities. J Antibiot (Tokyo) 1997; 50:833-839.

32. Shang X, Tan Q, Liu R, Yu K, Li P, Zhao GP. In vitro anti-Helicobacter pylori effects of medicinal mushroom extracts, with special emphasis on the Lion’s Mane mushroom, Hericium erinaceus (higher Basidiomycetes). Int J Med Mushrooms 2013; 15:165-174.

33. Zhang Z, Liu RN, Tang QJ, Zhang JS, Yang Y, Shang XD. A new diterpene from the fungal mycelia of Hericium erinaceus. Phytochem Let 2015; 11:151-156.

34. Kolundžić M, Grozdanić ĐN, Dodevska M, Milenković M, Sisto F, Miani A, Farronato G, Kundaković T. Antibacterial and cytotoxic activities of wild mushroom Fomes fomentarius (L.) Fr., Polyporaceae. Ind Crops Prod 2016; 79:110-115.

35. Seniuk OF, Gorovoj LF, Beketova GV, Savichuk HO, Rytik PG, Kucherov II, Prilutskay AB, Prilutsky AI. Anti-infective properties of the melanin-glucan complex obtained from medicinal tinder bracket mushroom, Fomes fomentarius (L.: Fr.) Fr. (Aphyllophoromycetideae). Int J Med Mushrooms 2011; 13(1):7-18.

36. Geethangili M, Fang SH, Lai CH, Rao YK, Lien HM, Tzeng YM. Inhibitory effect of Antrodia camphorata constituents on the Helicobacter pylori-associated gastric inflammation. Food Chem 2010; 119:149-153.

37. Menchicchi B, Hensel A, Goycoolea FM. Polysaccharides as Bacterial Antiadhesive Agents and “Smart” Constituents for Improved Drug Delivery Systems Against Helicobacter pylori Infection. Curr Pharm Des 2015; 21(33):4888-4906.

38. Yang Q, Huang B, Li H, Zhang C, Zhang R, Huang Y, Wang J. Gastroprotective activities of a polysaccharide from the fruiting bodies of Pleurotus ostreatus in rats. Int J Biol Macromol 2012; 50(5):1224-1228.

39. Smiderle FR, Baggio CH, Borato DG, Santana-Filho AP, Sassaki GL, Iacomini M, Van Griensven LJLD. Anti-inflammatory properties of the medicinal mushroom Cordyceps militaris might be related to its linear (1→3)-β-D-glucan. PLoS ONE 2014; 9(10):Article number e110266.

40. Lachter J, Yampolsky Y, Gafni-Schieber R, Wasser SP. Yellow brain culinary-medicinal mushroom, Tremella mesenterica Ritz.: Fr. (higher Basidiomycetes), is subjectively but not objectively effective for eradication of Helicobacter pylori: a prospective controlled trial. Int J Med Mushrooms 2012; 14:55-63


Fungi and Helicobacter pylori infection

Abstract: Helicobacter pylori is a Gram-negative bacterium that colonizes the stomach almost half the world’s population. Infection of the stomach with this bacteria leads to chronic gastritis and peptic ulcer disease. Further, long infection with H. pylori can cause the development of gastric cancer disease. Therefore, the eradication of H. pylori is very important, but it is difficult because the resistance to the antibiotic regimes, especially metronidazole and clarithromycin increases. Therefore, the compounds with antimicrobial activity but not antibiotics are very important in the treatment of H. pylori infections, especially if they have an effect on H. pylori strains resistant to antibiotics. Plants and fungi are a very important source of compounds with antimicrobial activity. Previous studies have shown that fungi such as Pseudonocardia sp. CL38489, Phanerochaete velutina CL6387, Hericium erinaceus, Fomes fomentarius and Antrodia camphorata can be an important source of compounds with activity against H. pylori. Different groups of chemical compounds may be responsible for manifested antibacterial activity, including phenols and beta-glucans. In addition to antibacterial activity, an important mechanism of action against the bacterium H. pylori is the inhibition of the adhesion of bacteria to the gastric epithelium. Key words: Helicobacter pylori, fungi.

Marina Kolundžić1, Tatjana Kundaković1

1Department of Pharmacognosy,Faculty of Pharmacy, University of Belgrade,

Vojvode Stepe 450, 11221 Beograd

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 12-15, 2015. Jelena Antić Stanković: Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost prevencije12

Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost prevencije

Kratak sadržaj: Sve bolesti ili infekcije koje se prirodnim putem mogu preneti sa životinja na čoveka i obrnuto svrstavamo u zoonoze. Zoonoze su problem u brojnim državama, a do sada je opisano više od 200 ovakvih bolesti. Jedna od klasifikacija zoonoza je na osnovu uzročnika bolesti koji može biti parazit, bakterija, virus, gljivica ili prion. Trichinella spiralis je parazit valjkastog oblika koji izaziva trihinelozu. Ovo je bolest koja se prenosi ingestijom mesa koje sadrži larve trihinele. Bolest je moguće lečiti, ali primarno se radi na prevenciji trihineloze. Lečenje često nije uspešno, ali prevencija i saradnja veterinarskog sektora i sektora humane medicine igra značajnu ulogu u očuvanju zdravlja ljudi.

Ključne reči: zoonoze, Trichinella spiralis.

Jelena Antić Stanković

Farmaceutski fakultetUniverzitet u Beogradu


Kontakt adresa: Jelena Antić StankovićFarmaceutski fakultetUniverzitet u BeograduVojvode Stepe 450, Beograd, SrbijaE mail: [email protected]: 063 306 236

UVOD

Koliko god se trudili da živi svet klasifikujemo, podelimo, raščlanimo, da proučimo detalje, da podelimo život na najsitnije delove, sve do ćelije pa i dalje do molekula i atoma, moramo znati da je priroda nerazdeljiva. O interferenciji u ekosistemu između različitih jedinki najbolje svedoče infektivne bolesti, koje mogu biti izazvane bakterijama, virusima, gljivicama, parazitima ili prionima, a ljudi i životinje ih u međusobnom kontaktu ili putem hrane, prenose jedni drugima. Ovakve zarazne bolesti nazivamo zoonozama. Zoonoze (od grčkih reči zoon - životinja i nosos - bolest) predstavljaju grupu zaraznih bolesti, zajedničkih ljudima i pojedinim životinjskim vrstama, koje se mogu prenositi sa životinja na ljude i obrnuto. Ljudi se mogu inficirati direktno preko živih životinja (kontaktom sa produktima koje životinja izlučuje, ugrizom ili ogrebotinom) ili nakon konzumiranja kontaminirane hrane životinjskog porekla.

Trihineloza je zajedničko oboljenje ljudi i životinja uzrokovano parazitima iz roda Trichinella. I ljudi i životinje se zaraze na isti način, ingestijom nedovoljno termički obrađenog mesa u kojem se nalaze larve ovog parazita.

Cilj ovog rada je upoznavanje sa osnovnim karakteristikama trihineloze, načinom prenošenja ovog oboljenja na ljude i mogućnošću prevencije.

Rod Trichinella čine paraziti valjkastog oblika. Rod pripada familiji Trichinellidae. Utvrđeno je da postoji više vrsta trihinela. Vrste su podeljene u dve grupe u zavisnosti od sposobnosti stvaranja kapsule. Različite osobine pojedinih vrsta iz ovog roda i različita otpornost na temperaturu omogućava ovom rodu kosmopolitsku raširenost. Parazitiraju kako u tropskim, tako i u polarnim oblastima. Stoga se grupa koja stvara čauru deli na 4 podgrupe:

1) kosmopolitska (T. spiralis)2) vrste toplih regiona (T. britovi, T. murrelli,

Trichinella T8, Trichinella T9)3) vrste arktičkih regiona (T. nativa, Trichinela T6)4) vrste tropskih predela (T. nelsoni) [3]

U našem klimatskom području, tačnije za jugoistočnu Evropu, dominantna je vrsta Trichinella

spiralis, te će se u daljem tekstu uglavnog govoriti o trihinelozi izazvanoj ovom vrstom trihinele [1, 2, 3, 4].

Morfologija parazita Trichinella spiralisT. spiralis je parazit valjkastog oblika, građe

tipične za nematode (valjkaste crve) sa glatkom, prstenastom i bezbojnom kutikulom. Izražen je polni dimorfizam. Mužjak je veličine 1-1,6 mm x 0,03-0,04 mm, dok je ženka dvostruko veća, oko 2,5-4 mm x 0,05-0,06 mm. U poprečno-prugastim mišićima prisutna je u formi larve. Učaurena larva, iako podeća na odraslu jedinku, nema u potpunosti razvijene sve sisteme organa kao odrasla jedinka. Telesna muskulatura infektivne larve je sastavljena samo od jednog niza ćelija koje se nalaze ispod hipoderma. Ove ćelije su znatno manje u odnosu na ćelije kod odraslih oblika. Digestivni trakt je u potpunosti razvijen, dok reproduktivni aparat nije jasno diferentovan, ali se mogu uočiti razlike između muške i ženske jedinke [5].

Razvojni ciklus parazitaU poprečno-prugastim mišićima, tj. u mestu

zaražene životinje nalaze se učaurene larve. Nakon konzumacije kontaminiranog mesa u organizmu novog domaćina odigra se kompletan životni ciklus parazita. Ovaj kontinuirani ciklus, radi lakše analize, delimo u tri faze na osnovu lokacije parazita u organizmu domaćina:

1. crevna faza2. migraciona faza3. mišićna faza

Crevna fazaInkapsulirane larve koje stignu u želudac

novog domaćina pod uticajem pepsina i želudačne kiseline oslobađaju se u lumen želuca i aktivno kreću. Infektivne larve pokretima i peristaltikom digestivnog trakta dospevaju najčešće do duodenuma, ali kod pojačane peristaltike i u udaljenije delove tankog creva. Tri sata posle dejstva želudačnog soka oko 90% larvi se već nalazi u crevnom epitelu [5]. Brzina prodiranja u crevni epitel kao i broj larvi uslovljeni su različitim faktorima od kojih je najznačajniji temperatura.

UDK: 616.995.132

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 12-15, 2015. Jelena Antić Stanković: Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost prevencije 13

Prisustvo alkohola u digestivnom traktu, takođe, može imati uticaja. Snižena temperatura ili prisustvo alkohola mogu smanjiti infektivnu sposobnost larvi. Od ćelija crevnog epitela larva sebi stvara multićelijsko ,,gnezdo“, sincicijum. Odmah nakon polnog sazrevanja ženke trihinele oslobađaju feromone kojima privlače mužjake i parenje se odvija u sincicijumu. Trajanje crevne faze zavisi od imunog sistema i vrste domaćina. Tako da odrasle ženke trihinele ostaju u crevima miša i pacova 10-20 dana, kod zamorca 30-40, a kod čoveka najmanje 42 dana. Tokom reproduktivnog perioda ženka sukcesivno izbaci nekoliko stotina do nekoliko hiljada larvi. Jedna ženka može da izbaci i do 15000 larvi [6,7].

Migraciona fazaNovorođene larve iz sincicijuma putuju

po celom organizmu na više načina od kojih su dominantna dva: preko vene porte i ductusa thoracicusa. Dospevaju u krvne i limfne sudove za manje od jednog sata od trenutka rađanja. Kada larve uđu u krvotok, praktično bivaju raznesene po celom organizmu i dospevaju do svih organa i tkiva. U toku ovog kruženja moguće je kratko zadržavanje larvi i u jetri, srcu, slezini, plućima i mozgu, gde mogu ostaviti oštećenja, ali tu ne nastavljaju svoj razvoj i ne stvaraju čauru, nego se vraćaju dalje u krvotok. Osim u krvi i limfi, novorođene larve su nađene i u peritonealnoj i cerebrospinalnoj tečnosti, kao i u majčinom mleku, što je vrlo retko. Pronađene su larve i kod novorođenih miševa i novorođenog deteta kao rezultat kongenitalnog prenošenja, ali i u ovim slučajevima larve nisu bile razvijene i infektivno sposobne.[6,7]

Mišićna fazaČinjenica da je larvama, putem sistemske

cirkulacije, dostupan svaki deo organizma domaćina, a da se one trajno zadržavaju i nastavljaju sazrevanje samo u jednoj vrsti tkiva, nameće se pitanje čime poprečno-prugasto mišićno tkivo privlači larve trihinele. Naime, proučavanja in vitro u migracionim komorama pokazala su da su novorođene larve bile privučene negativnim polom sa stimulansom od 120mV, to jest, mišići sa puno krvnih sudova su pogodni da prime mnogobrojne larve koje dospevaju u njih krvotokom. [6,7,8]

Najčešće su to mišići koji su najaktivniji u organizmu, kao npr. jezik, mišići žvakači, međurebarni mišići, dijafragma, mišići očne jabučice i mišići ekstremiteta. Pošto izađe iz krvnih sudova larva se priljubljuje uz mišićnu ćeliju u koju prodire. Zauzima paralelan položaj sa uzdužnom osom mišićne ćelije, a zatim vrši pritisak na sarkolemu što dovodi do napetosti sarkoleme i pucanja. Osim mehaničke sile, larva luči i određene enzime. Po ulasku u ćeliju poprečno-prugastog mišića počinje proces prilagođavanja ćelije domaćina potrebama parazita. Po prodoru u mišićnu ćeliju larva se smešta neposredno ispod sarkoleme, ali dosta daleko od ulazne tačke. Za vreme prodiranja koje traje 24 sata, larva udvostruči svoju veličinu. Sada započinje proces transformacije mišićne ćelije u ,,ćeliju dadilju“. U prvih 5 dana ćelija gubi normalnu strukturu i kontraktilnu funkciju. Trećeg dana po prodoru larve u mitohondrijama se zapažaju vakuole i od tada je u ćeliji zaustavljen aerobni metabolizam što pogoduje larvi koja

je anaerob. Sinteza ATP-a odvija se isključivo anaerobnim putem. Petog dana se sarkolema odvaja od kontraktilnih elemenata i time ćelija konačno gubi sve osobine poprečno-prugaste mišićne ćelije, a mitohondrije potpuno iščeznu do osmog dana. Uvećanje jedra domaćinove mišićne ćelije je najveće osmog dana i od tada stihociti počinju da produkuju u ćeliju domaćina proteine obogaćene tivelozom. Tivelozirani proteini parazita nađeni su na epikutikularnoj površini, u citoplazmi, u stihocitima i što je još važnije u karioplazmi svih jedara „ćelije dadilje” [8,9].

Trichinella spiralis je sposobna za sekreciju velikog broja molekula koji predstavljaju osnovu njene sposobnosti za preživljavanje u odnosu parazit - domaćin. Ona proizvodi oko 350 proteina koje koristi u različitim momentima tokom života [3,8]. Između ostalog, poseduje sposobnost indukcije vaskularno endotelijalnog faktora rasta (VEGF). Na ovaj način indukuje angiogenezu koja rezultuje stvaranjem mreže krvnih sudova oko parazita. Ovaj proces započinje sedmog dana po ulasku larve. Novonastali krvni sudovi omogućavaju parazitu dovod hranljivih materija i odvod otpadnih molekula.

Kao rezultat interakcije parazita i domaćina nastaje kapsula. Ona je dvoslojne građe. Spoljni zid je poreklom od sarkoleme i on ima hijaloidnu strukturu, dok unutrašnji sloj nastaje od bazofilno degenerisane sarkoleme i fibroblasta. Kapsula počinje da se stvara sa spoljne strane „ćelije dadilje”. Kontinuirano zadebljava do 26. dana i većim delom je sastavljena od kolagena. Sinteza kolagena se odvija u citoplazmi „ćelije dadilje”. Promena u mišićnim ćelijama domaćina posledica je dejstva parakina, koji predstavljaju sekretorne produkte parazita koji su po funkciji jako slični citokinima kod sisara. Kapsula je potpuno oformljena između 4. i 5. nedelje posle infekcije. Najčešće je u obliku limuna čija veličina varira od 0,3 do 1,2 mm dužine i od 0,02 do 0,03 mm širine (Slika 1).

Slika 1. Trichinella spiralis – razvojni ciklus (preuzeto i prilagođeno http://www.cdc.gov/ [9])

Distribucija larvi trihinela je različita u zavisnosti od vrste unutar roda Trichinella i od vrste domaćina. Kod čoveka najčešća lokalizacija larve Trichinella spiralis je u Musculus intraocularis, Musculus.maseter, Lingua, Crura diaphragmatica, mišićima vrata, Musculus intercostales i Musculus deltoideus [8,9].

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 12-15, 2015. Jelena Antić Stanković: Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost prevencije14

Održavanje i širenje trihineloze u prirodiPostoje dva osnovna puta širenja trihineloze u

prirodi, a to su silvatični i sinantropni. Sinantropni (domicilni) odvija se preko domaćih životinja, a rezervoari infekcije su pacov i svinja. Silvatični tip prenosa odnosi se na prenos i održavanje trihinele kod divljači. Značajan rezervoar infekcije za ovaj tip prenosa je lisica. Ona služi, ujedno, i kao bioindikator zaraženosti u jednom području.

Mesojedi i svaštojedi na različite načine dolaze do trihinele: ingestijom trihineloznog mesa, ili proizvoda od ovakvog mesa, ingestijom trihineloznih pacova, kanibalizmom (griža repova i ušiju kod svinja), strvinožderstvo, ingestijom fecesa svinja 1-2 dana nakon što je pojedeno trihinelozno meso.

U periodu od 1975. do 2000. godine, zabeleđeno je 2296 slučajeva oboljelih ljudi od trihinele u Francuskoj i 1030 u Italiji, a izvor zaraze je bilo termički nedovoljno tretirano konjsko meso.

Nemili događaji sa konjskim mesom i učestali pozitivni nalazi na trihinelu kod goveda i ovaca, navode na pitanje koji je put zaraze kod biljojeda. Dosadašnja istraživanja daju dva odgovora na ovo pitanje: ingestija ostataka hrane koja sadrži zaraženo meso (kontaminirane pomije) i ingestija sena, trave ili zrnaste hrane u kojima se nalaze komadići trihineloznog mesa (najverovatnije mesa pacova). Sagledavanje ovih podataka ukazuje na deratizaciju kao veoma efikasan način prevencije širenja trihineloze bilo da se radi o mesojedima, svaštojedima ili biljojedima [10].

Trihineloza ljudiČovek se zarazi (infesticira) konzumiranjem

kontaminiranog mesa, najčešće domaćih životinja. Po infestaciji, ako se unese dovoljan broj infektivnih larvi (minimalno 50 do 75), dolazi do ispoljavanja kliničke slike tokom različitih faza bolesti. Posle faze inkubacije, koja kod T. spiralis traje najčešće 6 do 15 dana, a najduže 42 dana, a kod T. native 15-23 dana, dolazi do ispoljavanja kliničke slike u kojoj dominiraju groznica, otok i mijalgija [11].

Crevna faza je često bez kliničkih simptoma, ali može se ispoljiti 1 do 2 dana nakon ingestije kontaminiranog mesa enteritisom, mučninom, povraćanjem, abdominalnim bolovima. Klasični simptomi trihineloze se najčešće pojavljuju dve nedelje nakon ingestije mesa i zavisno od jačine invazije uzročnika kao i od kondicije zaražene osobe može trajati do 6 meseci. Manifestuje se groznicom, a telesna temperatura može biti i do 40°C. Otok lica, pogotovo predela oko očiju, simptom je zbog kojeg su trihinelozu u prošlosti nazivali ,,bolest velikih glava pruskih oficira“ ili bolest ,,žabljeg lica“. Prisutni su bolovi u mišićima (mijalgija) koji se pojavljuju nezavisno od njihove aktivnosti, grčevi vilice, disfagija i disfonija. Očna oboljenja su česta: diplopija, priviđanje letećih mušica, midrijaza, fotofobija. Plućne smetnje se ispoljavaju otežanim disanjem, kašljem, promuklim ili čak potpuno izgubljenim glasom. Želudačno-crevne smetnje postoje još uvek i u ovom stadijumu (povraćanje, mučnina, dijareja, konstipacija, naduvenost, abdominalni bolovi). Produžena dijareja može dovesti do disbalansa elektrolita i gubitka proteina, što dodatno pogoršava otoke, ali i ostale simptome. Produženo povraćanje dovodi do hipokalijemije koja može pogodovati razvoju srčanih smetnji koje

i sama infestacija izaziva. Ipak, srčana oboljenja su uglavnom blaga, ali moguće je i pojavljivanje endokarditisa i teške srčane insuficijencije. Kod žena moguće je skraćenje menstrualnog ciklusa ili izostanak menstruacije.

U zavisnosti od jačine zaraze mogu se videti različiti stepeni oboljenja, od potpunog izostanka simptoma do veoma burne simptomatologije koja može dovesti do smrtnog ishoda. U teoriji, osoba koja ima više od 1000 larvi po gramu mišićnog tkiva se smatra kao vrlo bolesna i prognoza za njeno izlečenje je nezahvalna. Preživele osobe sa infestacijom iznad ove granice su veoma retke. [11, 12]

Ukoliko se jave simptomi karakteristični za trihinelozu i eozinofilija, a postoje anamnestički podaci o konzumiranju suspektnog mesa, pacijent se upućuje na laboratorijske testove. Trihineloza se kod ljudi najčešće dijagnostikuje laboratorijskim testovima: detekcijom antitela na ekskretorne/sekretorne antigene trihinele. Eozinofilija je prisutna kod svake infekcije trihinelom, ali ipak, povećanje nivoa eozinofila nije proporcionalno jačini infekcije. Serološki testovi mogu dati lažno pozitivne rezultate zbog nespecifičnosti, pogotovo ako je pacijent imunizovan na neko drugo parazitsko oboljenje. Biopsija mišićnog tkiva je dozvoljena dijagnostička metoda, ali zbog svog invazivnog karaktera, jako retka i nepopularna metoda. [11]

Terapija trihineloze U terapiji trihineloze koriste se antiparazitici

albendazol ili mebendazol kao lekovi prvog izbora u kombinaciji sa prednizolonom. Glukokortikoidi su odgovorni suzbijaju štetnog efekta eozinofilije. U većini kliničkih studija, ranim tretmanom kod akutne trihineloze prednizolom i albendazolom ili mebendazolom se smanjuje rizik od kardiovaskularnih i neuroloških komplikacija. Upotreba kortikosteroida bez antihelmintika nije preporučljiva jer bi praktično samo povećala broj larvi. [13]

Prevencija trihineloze i zakonska regulativaU Srbiji je Pravilnikom o utvrđivanju programa

mera zdravstvene zaštite životinja za 2015.godinu propisano sledeće:

Dijagnostički pregled na prisustvo larve Trichinella vrši se metodom kompresije ili veštačke digestije.

Kod metode kompresije, komadići mesa se kompresuju između dva stakla i posmatraju pod mikroskopom ili trihinoskopom. Veštačka digestija podrazumeva in vitro „varenje hrane”, tj. omogućava oslobađanje larve iz kapsule, a zatim se digestovani sok mikroskopira.

Međutim, zemlje iz okruženja nemaju na isti način regulisanu prevenciju širenja trihineloze. U Republici Srpskoj metoda kompresije je izbačena i analiza na trihinelu radi se isključivo metodom digestije, bilo da se radi o domaćim svinjama ili divljači. U Hrvatskoj, koja je svoje zakone uskladila zakonima Evropske unije, zakon propisuje serološke metode i veštačku digestiju.

Ono što je zajedničko svim ovim regulativama, je da se meso svih zaklanih svinja i divljači mora analizirati na prisustvo trihinele bez obzira koje analize propisuje kao oficijelne. [14, 15]

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 12-15, 2015. Jelena Antić Stanković: Trihineloza: karakteristike uzročnika, način prenošenja i mogućnost prevencije 15

LITERATURA

1. Youn H. Review of zoonotic parasites in medical and veterinary fields in the Republic of Korea. Korean J Parasitol. 2009; 47, 133-41.

2. Gołab E, Sadkowska-Todys M.: Epidemiology of human trichinellosis in Poland--currently and in the past. Wiad Parazytol. 2006; 52(3):181-7.

3. Ribicich M, Gamble HR, Rosa A, Bolpe J, Franco A. Trichinellosis in Argentina: an historical review. Vet Parasitol. 2005; S 5;132(1-2):137-42.

4. Pozio E. Trichinellosis in the European union: epidemiology, ecology and economic impact. Parasitol Today. 1998;14(1):35-8.

5. Mitreva M, Jasmer DP. Biology and genome of Trichinella spiralis. WormBook. 2006; 23:1-21.

6. Gottstein B, Piarroux R. Current trends in tissue-affecting helminths. Parasite. 2008; 15(3):291-8

7. Moskwa B. Biology, species biodiversity and distribution of Trichinella nematodes. Wiad Parazytol. 2006;52(3):157-64

8. Fabre MV, Beiting DP, Bliss SK, Appleton JA. Immunity to Trichinella spiralis muscle infection. Vet Parasitol. 2009; 159(3-4):245-8.

9. Centers for Disease Control and Prevention. Atlanta, SAD. [citirano 03.03.2016]. Dostupno na: http://www.cdc.gov/

10. Ancelle T. History of trichinelllosis outbreaks linked to horse meat consumption 1975-1998. Eurosurvellance. 1998; 3 (8), 120-7

11. Sréter T, Széll Z, Varga I. Current knowledge on human trichinellosis. Orv Hetil. 2005, 16;146 (3):117-25.

12. Bruschi F, Korenaga M, Watanabe N. Eosinophils and Trichinella infection: toxic for the parasite and the host? Trends Parasitol. 2008; 24(10):462-7.

13. Wang ZQ, Cui J. Diagnosis and treatment of trichinellosis. 2008; 28, 6 (1):53-7.

14. Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine Republike Srbije. Beograd, Srbija. [citirano 03.03.2016]. Dostupno na: http://www.mpzzs.gov.rs/dokumenti/

15. Jokić S. Veterinarska djelatnost Republike Srpske.Zvornik: Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske; 2001.

Trichinellosis: characteristics of the cause, mode of transmission and the possibility of prevention

Abstract: Zoonosis is any disease or infection that is naturally transmissible from animals to human and vice-versa. Zoonoses are an important issue of many countries in the world, and more than 200 has been recognized by now. Pathogenic agents that cause zoonoses are parasites, bacteria, fungi, viruses and prions. Trichinella spiralis is a cylindric parasite that causes trichinellosis. Trichinellosis is a disease that is transmitted by ingestion of meat contaminated by larva. Treatment is often with no success, but prevention and cooperation between veterinary and human medical sector plays an important role in saving human health. Key words: zoonosis, Trichinella spiralis.

Jelena Antić Stanković Faculty of PharmacyUniversity of Belgrade

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 16-19, 2015. Alma Bušatlić, Svetlana Đogo Mračević et al.: Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne hromatografije16

Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne hromatografije

Kratak sadržaj: Određivanje šećera u voćnim sokovima je veoma važno, imajući u vidu njihov nutritivni značaj, ali i povećane zahteve u kontroli hrane kada su u pitanju pojedine frakcije ugljenih hidrata u sveže pripremljenim proizvodima. S obzirom na to da postoji porast industrijske proizvodnje voćnih sokova i značaj stabilnosti mono- i disaharida za kvalitet proizvoda, domaći sokovi, kao funkcionalna hrana, postaju sve značajniji.U ovom radu je analiziran sadržaj osnovnih šećera u voćnim sokovima i sirupima kućne izrade primenom visokoefikasne tečne hromatografije (HPLC). Analiziran je sadržaj glukoze, fruktoze i saharoze u sokovima od ribizle, višnje, breskve, kajsije i jagode, kao i u sirupima od višnje i kajsije. Određivanje se zasnivalo na poređenju hromatograma rastvora standarda šećera i naših uzoraka. Uz izokratsko eluiranje analiza je izvođena pri temperaturi od 90 ̊ C. Sa vodom kao mobilnom fazom i kolonom Nucleogel Sugar Ca, primenjena je refraktometrijska detekcija.Analizom je pokazano da sadržaj glukoze, fruktoze i saharoze varira u rasponu 3,149-38,405 g/100 ml, 1,931-30,851 g/100 ml i 0,670-6,072 g/100 ml, respektivno. Sadržaj glukoze i fruktoze se ne razlikuje značajno između sokova, a u sirupima je za deset puta veći. Sadržaj saharoze takođe se ne razlikuje značajno među ispitivanim uzorcima, osim u jednom sirupu zbog najverovatnije enzimske razgradnje ovog šećera.

Ključne reči: voćni sokovi, fruktoza, glukoza, saharoza, HPLC, kontrola hrane.

Alma Bušatlić1,Svetlana Đogo Mračević2,Marko Krstić1,Zorica Basić3,Slavica Ražić2

1Katedra za farmaceutsku tehnologiju i kozmetologiju, Univerzitet u Beogradu-Farmaceutski fakultet, Srbija2Katedra za analitičku hemiju, Univerzitet u Beogradu-Farmaceutski fakultet, Srbija3Institut za higijenu VMA, Beograd


Kontakt adresa: Slavica Ražić,Farmaceutski fakultet,Vojvode Stepe 450, 11221 BeogradTel/Faks: +381 11 3951208E-mail: [email protected]

UVOD

Zahtevi savremene ishrane su takvi da ona mora da zadovolji, ne samo osnovnu ulogu u organizmu – pravilan rast i razvoj, nego i određeni kvalitet, i može da deluje u smislu sprečavanja nastanka hroničnih tzv. civilizacijskih bolesti, bolesti novog doba. Upravo sa tim u vezi se razvio koncept proizvodnje funkcionalne hrane, hrane koja, pored svojih uobičajenih nutritivnih svojstava, ima i povoljan uticaj na ljudsko zdravlje i blagostanje [1,2].

U cilju postizanja dobrog kvaliteta namirnica, a time i zaštite zdravlja, neophodno je da se sprovode unapred utvrđeni standardi, koji se odnose na proizvodnju, distribuciju, čuvanje i rukovanje namirnicama, ali i njihovu redovnu kontrolu. Svetska zdravstvena organizacija (WHO1) naglašava da je loš kvalitet namirnica jedan od najrasprostranjenijih uzroka zdravstvenih problema u svetu bez obzira na to koliki je stepen razvijenosti zemalja. Organizacije WHO i FAO2 su objavile vodič “Food Safety risk analysis”3, u kome su analizirani faktori rizika u ishrani i način na koji bi se sistem kontrole namirnica uredio radi očuvanja zdravlja [3].

Sadržaj šećera u ishrani je od posebnog značaja, jer ugljeni hidrati spadaju u grupu makronutrijenata koji imaju važnu ulogu u očuvanju zdravlja ljudi, a nalaze se u svim grupama prehrambenih namirnica

(daju ukus i teksturu, učestvuju u očuvanju svežine, utiču na proces fermentacije i imaju antioksidativnu aktivnost) [4].

Hemijski gledano, ugljeni hidrati predstavljaju aldehidne ili α-ketonske derivate polihidroksilnih alkohola, i njihove kondezacione proizvode. Na osnovu veličine molekula i stepena polimerizacije mogu se podeliti na: proste šećere (mono- i disaharide), oligosaharide (3-9 monosaharidnih jedinica), polisaharide (skrobne i neskrobne) i poliole (redukovane ugljene hidrate) [5]. Prema prvom principu racionalne ishrane ukupne energetske potrebe zdravih osoba treba zadovoljiti energijom koja 55-60% potiče iz ugljenih hidrata i to 45-50% iz složenih i 10% iz prostih. Najnovije preporuke WHO iz 2015. godine ukazuju da bi unos prostih šećera trebalo smanjiti ispod 10%, idealno na 5%, odnosno 25g (6 čajnih kašika) dnevno [6].

U prirodne šećere spadaju fruktoza, glukoza, maltoza i saharoza i najčešće se nalaze u voću, povrću i žitaricama. Apsorbuju se u sluznici tankog creva, dospevaju u krv, a potrebni su svim ćelijama, naročito nervnim. Višak šećera u organizmu se deponuje u obliku glikogena u jetri, kao energetska rezerva ili se pretvara u masne materije. Potrebe organizma zavise od uzrasta, pola, stila života i zanimanja.

Određivanje sadržaja šećera u različitim namirnicama, pa tako i voćnim sokovima, je veoma značajno [7-9]. Pravilnik o kvalitetu voćnih sokova, koncentrisanih voćnih sokova, voćnih sokova u prahu, voćnih nektara i srodnih proizvoda, Službeni Glasnik Republike Srbije propisuje samo vrstu šećera

UDK: 663.81.081.3664.12

1 WHO – World Health Organization2 FAO - Food and Agriculture Organisation3 “Food Safety risk analysis” – „Bezbednost hrane i

procena rizika“

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 16-19, 2015. Alma Bušatlić, Svetlana Đogo Mračević et al.: Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne hromatografije 17

koji mogu da se upotrebe u proizvodnji voćnih sokova. Ukupna količina šećera dodatog sokovima za korekciju kiselog ukusa i korekciju slasti ne sme da bude veća od 150 g/l [10].

Tyagi i sar. [11] su određivali sadržaj vitamina C, organskih kiselina i šećera u različitim voćnim sokovima iz lokalnih supermarketa primenom visokoefikasne tečne hromatografije reversnih faza uz refraktometrijski detektor. Analizom 10 različitih uzoraka voćnih sokova utvrđeno je da su glukoza, fruktoza i saharoza najzastupljeniji šećeri, te da njihove vrednosti za glukozu, fruktozu i saharozu variraju u rasponima 2,0-3,5%, 2,1- 6,1% i 0,94-6,9%, Pravilnik o kvalitetu voćnih sokova, koncentrisanih voćnih sokova, voćnih sokova u prahu, voćnih nektara i srodnih proizvoda respektivno.

Kelebek i Selli [12] su određivali fenole, nestabilna jedinjenja, organske kiseline i šećere u ceđenom soku od narandže (Citrus sinensis L. Osbeck). Šećeri su određivani primenom visokoefikasne tečne hromatografije sa refraktometrijskim detektorom. Uzorci su pripremani od 50 kg sveže ubranih narandži. Ukupan sadržaj šećera je bio 110,44 g/l, a od toga 46,4 g/l saharoze, 30,99 g/l glukoze i 33,05 g/l fruktoze. Odnos glukoza/fruktoza je ključni indikator u utvrđivanju autentičnosti citrusnih sokova i trebalo bi da se nalazi u intervalu od 0,80 do 1,00. U ovom istraživanju taj odnos je 0,94, što ukazuje da su analizirani sokovi zadovoljavajućeg kvaliteta.

Imajući u vidu značaj šećera u ishrani i njihovu zastupljenost u voćnim sokovima, definisan je cilj ovog rada da se primenom visokoefikasne tečne hromatografije (HPLC) odredi sadržaj glukoze, fruktoze i saharoze u voćnim sokovima i sirupima.

METOD RADA

Analizirano je pet voćnih sokova (ribizla, višnja, breskva, kajsija i jagoda) i dva sirupa (višnja

i kajsija) kućne izrade, bez dodatka šećera.

Rastvori i reagensiU analizi su primenjene standardne supstance

glukoze, fruktoze i saharoze (Sigma-Aldrich) od kojih su pripremani rastvori za ispitivanje granice detekcije i kvantifikacije, kao i rastvori za kalibracionu krivu (1,0, 2,5, 5,0 i 10,0 mg/ml). Korišćena je voda HPLC čistoće (sistemski dobijena demineralizovana voda prečišćena na komercijalnom ,,Millipore Milli-Q“ sistemu).

Operativni uslovi rada HPLC sistema prikazani su u tabeli 1.

Priprema uzoraka soka i sirupaSvaki uzorak je homogenizovan i razblažen,

uzorci soka 10, a sirupa 100 puta destilovanom vodom. Uporedo su pripremani standardi rastvora glukoze, fruktoze i saharoze koncentracije 2,5 mg/100ml. Uzorci su filtrirani kroz Wathman 42 filter papir, a zatim kroz membranski filter i potom injektirani u HPLC sistem.

Validacija metodeUkupno vreme hromatografske analize je

iznosilo 15 min. Obrada signala je rađena Clarify softverom, a na osnovu uporedne analize pikova standarda i uzoraka izračunat je sadržaj glukoze, fruktoze i saharoze.

Određene su granica detekcije i kvantifikacije, specifičnost metode zbog mogućih interferencija, linearnost odnosa površine pika i koncentracije za standardne rastvore glukoze, fruktoze i saharoze u rasponu 1,0-10,0 mg/ml. Ispitana je preciznost za koncentraciju od 5,0 mg/ml i analitički prinos metoda. Nakon validacije metode određivanje sadržaja šećera urađeno je metodom standardne krive.

REZULTATI I DISKUSIJA

Određene su granice detekcije i kvantifikacije metode i one za sva tri određivana šećera iznose 0,02 mg/ml, odnosno, 0,05 mg/ml. Linearnost je određena analizom četiri standardna rastvora šećera koncentracija od 1,0 do 10 mg/ml. Kalibracione krive su dobijene kao rezultat četiri injektovanja za svaki koncentracijski nivo i određeni su koeficijenti korelacije: r = 0,99931 za fruktozu, r = 0,99939 za glukozu i r = 0,99936 za saharozu. Tačnost metode je ispitana određivanjem procenta prinosa na standardne rastvore koncentracije 5,0 mg/ml i iznosi 98,5% za fruktozu, 99,0% za glukozu i 98,1

Tabela 1. Operativni uslovi HPLC sistema

Pumpa Waters M600 E, izokratsko eluiranjeInjektor Rheodyne 7125, petlja 20 µlAnalitička kolona Nucleogel Sugar Ca, promera 300x6,5 mmDetektor Waters 410 Differential RefractometerMobilna faza VodaProtok 1 ml/minTemperatura kolone 90 °CObrada podataka Clarity chromatography station for Windows

Slika 1. Hromatogram smeše standarda šećera

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 16-19, 2015. Alma Bušatlić, Svetlana Đogo Mračević et al.: Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne hromatografije18

za saharozu. Svi ispitivani parametri validacije za fruktozu, glukozu i saharozu potvrdili su dobru preciznost i reproduktivnost metode (RSD 1,85%, 1,31% i 1,62%, respektivno). Hromatogram dobijen prilikom validacije metode za sva tri analizirana šećera prikazan je na slici 1.

Ispitivani su sadržaji glukoze, fruktoze i saharoze u različitim uzorcima voćnih sokova i sirupa. Pokazano je da sadržaj u sokovima varira u rasponu 3,15-4,70 g/100ml za glukozu, 1,93-4,41 g/100ml za fruktozu i 3,74-6,07 g/100ml za saharozu (Tabela 2.). Sadržaj šećera se ne razlikuje značajno između pojedinačnih uzoraka i odgovara uobičajenom sadržaju u voćnim sokovima koji se navode u literaturi [10,11]. U sirupima je sadržaj glukoze (33,23-38,40 g/100ml) i fruktoze (27,31-30,85 g/100ml) više od deset puta veći nego u sokovima.

Sadržaj saharoze u sirupu od višnje (6,07 g/100ml) ne odstupa od sadržaja ovog šećera u sokovima. Međutim, u sirupu od kajsije koncentracija saharoze je bila značajno niža (0,67 g/100ml), što može ukazivati na to da se ovaj šećer razgradio na fruktozu i glukozu. Naime, u proizvodnji se šećeri dodaju, posebno u industrijskoj proizvodnji sirupa. Treba imati u vidu da se proizvodnja domaćih sokova izvodi obično na sobnoj temperaturu, pa se može očekivati spontrana hidroliza. To objašnjava niži sadržaj saharoze u domaćim, tradicionalno izrađenim sokovima, kao posledice dejstva enzima prisutnih u voću. Ovo može biti jedan od parametara kvaliteta prirodnih voćnih sokova, što ih svrstava u kategoriju funkcionalne hrane.

ZAKLJUČAKTehnološki napredak proizvodnje hrane doveo

je do velike konkurencije među kompanijama, što je za rezultat imalo povećanje proizvodnje jeftinije, ili uz dodatak raznih aditiva, primamljivije hrane, često slabe nutritivne vrednosti i lošijeg kvaliteta. Ljudi današnjice u savremenom društvu, sve više uviđaju važnost zdrave, tzv. funkcionalne hrane, što povećava zahteve za standardizacijom tehnoloških prcesa proizvodnje, čuvanja, a posebno redovne kontrole.

Visokoefikasna tečna hromatografija se zbog efikasnosti i preciznosti pokazala kao moćna analitička tehnika u analizi i kontroli sastava hrane i u ovom radu su prikazani rezultati kvantitativne analize glukoze, fruktoze i saharoze u uzorcima voćnih sokova i sirupa kućne izrade. Uspešnim određivanjem pojedinačnog sadržaja ova tri sećera, primenom HPLC-a, pokazano je da se

ovom metodom može napraviti razlika između prirodnih sokova (sa niskim sadržajem saharoze) i industrijski proizvedenih sokova (sa visokim sadržajem saharoze). Dobijeni rezultati ukazuju da se tradicionalno izrađeni sokovi mogu svrstati u grupu funkcionalne hrane.

Tabela 2. Sadržaj šećera u uzorcima sokova i sirupa (g/100ml)

Uzorak Glukoza Fruktoza SaharozaSok ribizle 2,78 3,66 4,76Sok višnje 3,11 4,06 3,74Sok breskve 3,94 4,53 3,81Sok kajsije 4,41 4,70 3,84Sok jagode 1,93 3,15 6,07Sirup višnje 30,85 38,40 6,07Sirup kajsije 27,32 33,23 0,67

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 16-19, 2015. Alma Bušatlić, Svetlana Đogo Mračević et al.: Analiza šećera u voćnim sokovima primenom visokoefikasne tečne hromatografije 19

LITERATURA

1. Mark-Herbert C. Innovation of a new product category—Functional foods. Technovation 2004; 24: 713–719.

2. Mollet B, Rowland I. Functional foods: At the frontier between food and pharma. Curr Opin Biotech 2002; 13: 483–485.

3. Food safety risk analysis. A guide for national food safety authorities Aviable from: http://www.who.int/foodsafety/publications/micro/riskanalysis06.pdf (pristup, decembar, 2015).

4. Cummings JH, Stephen AM. Carbohydrate terminology and classification. Eur J Clin. Nutr 2007; 61(1): 5-18.

5. Levy DE, Fügedi P. The organic chemistry of sugars. New York: CRC press; 2005; 25-85.

6. Guideline: Sugars intake for adults and children. Geneva: World Health Organization; 2015. Available from: http://www.who.int/nutrition/publications/guidelines/sugars_intake/en (pristup, decembar, 2015).

7. Mı́guez Bernárdez M, De la Montaña Miguélez J, Garcı́a Queijeiro J. HPLC determination of sugars in varieties of chestnut fruits from Galicia (Spain). J Food Compos Anal 2004; 17(1): 63-67.

8. Timpa JD, Burke JJ. Monitoring organic acids and carbohydrates in cotton leaves by high performance liquid chromatography. J Agric Food Chem 1986; 34(5): 910–913.

9. Muir JG, Rose R, Rosella O, Liels K, Barrett SJ, Shepherd SJ i sar. Measurement of Short-Chain Carbohydrates in Common Australian Vegetables and Fruits by High-Performance Liquid Chromatography (HPLC). J. Agric. Food Chem 2009; 57 (2): 554–565.

10. Pravilnik o kvalitetu vocnih sokova, koncentrisanih vocnih sokova, vocnih sokova u prahu, vocnih nektara i srodnih proizvoda. Službeni glasnik RS, Beograd 2010; 27.

11. Tyagi G, Jangir D. K. Singh P, Mehrotra R, Ganesan R, Gopal E. S. R. Rapid determination of main constituents of packed juices by reverse phase-high performance liquid chromatography: an insight in to commercial fruit drinks. J Food Sci Technol 2011;48: 1-9.

12. Kelebek H, Selli S. Determination of volatile, phenolic, organic acid and sugar components in a Turkish cv. Dortyol ( Citrus sinesis L. Osbeck ) orange juice. J Sci Food Agric 2011; 91: 1855–1862.

Analysis of sugars in fruit juices using high performance liquid chromatography

Abstract: Determination of sugars, especially in fruit juices, is very significant bearing in mind their nutritive importance and the increased demands in food control, especially for fractions of carbohydrates in fresh products. Home-made juices as “functional food” are in the focus of scientific attention because of the expansion of industrial manufacturing of fruit juices and importance of mono- and disaccharides stability for the products quality. In this work determination of content of basic sugars in fruit juices, by applying a high performance liquid chromatography (HPLC), was performed. Content of glucose, fructose and saccharose was analysed in currant, cherry, peach, apricot and strawberry juices as well as in home-made cherry and apricot syrups. Quantification was based on comparison of chromatograms of standard solutions of saccharose, glucose and fructose with our samples. With isocratic elution applied temperature was 90 ˚C, water as a mobile phase and column Nucleogel Sugar Ca, refractometric detection was applied.The obtained results showed that concentrations of gucose, fructose and saccharose vary in the range 3,149-38,405 g/100 mL, 1,931-30,851 g/100 mL and 0,670-6,072 g/100 mL, respectively. Concerntrations of glucose and fructose do not exhibit significant variations in juices however, they are ten times higher in syrups. In all samples, juices and syrups, concentrations of saccharose do not differ significantly, except for one syrup sample where much lower content could be explained with possible enzymatic decomposition. Key words: fruit juices, fructose, glucose, saccharose, HPLC, food control.

Alma Bušatlić1,Svetlana Đogo Mračević2, Marko Krstić1,Zorica Basić3,Slavica Ražić2

1 Department of Pharmaceutical Technology and Cosmetology, University of Belgrade-Faculty of Pharmacy, Serbia

2 Department of Analytical Chemistry, University of Belgrade-Faculty

of Pharmacy, Serbia3 The Institute for Hygiene, Military

Medical Academy, Belgrade

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 20-23, 2015. Bojana Stefanović, Jelena Bjelanović: Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta20

Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta

Kratak sadržaj: Uvod: Nepravilna ishranjenost dece i odraslih predstavlja značajan javnomedicinski problem u svetu i kod nas. Svrha: Cilj ovog rada je bio da se utvrde antropometrijske karakteristike studenata različitih smerova na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Novom Sadu i da se utvrdi postojanje razlika u odnosu na pol, godine života i studijski smer.Metod: Istraživanje je sprovedeno tokom 2013-2014. godine na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Novom Sadu. Istraživanjem je obuhvaćeno 64 studenta, uzrasta 20-36 godina, studijskih smerova Zdravstvena nega, Stomatologija i Opšta medicina. Instrumenti istraživanja su bila antropometrijska merenja telesne visine i telesne mase, po propisanoj metodologiji, i iz njih izračunat indeks telesne mase. Prikupljeni podaci su obrađeni u statističkom programu SPSS 17.0 for Windows.Rezultati: Prosečne vrednosti analiziranih antropometrijskih karakteristika u uzorku studenata su pokazale statističku značajnost jedino u odnosu na pol. Naime, prosečne vrednosti indeksa telesne mase su bile značajno veće u uzorku muškaraca u odnosu na žene (p<0,005), dok razlike u odnosu na studijske smerove nisu potvrđene.Zaključak. Analizirajući dobijene rezultate istraživanja može se zaključiti da nisu potvrđene razlike u antropometrijskim karakteristikama studenata različitih studijskih smerova, a da su utvrđene razlike po polu, bile fiziološki očekivane.

Ključne reči: telesne karakteristike, studenti, medicinski fakultet.

Bojana Stefanović1,Jelena Bjelanović2,3

1Klinički centar Vojvodine, Novi Sad2Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Novi Sad3Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad


Kontakt adresa:Doc. dr Jelena Bjelanović,lekar specijalista higijeneUniverzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Novi Sad, Katedra za higijenuInstitut za javno zdravlje Vojvodine,Novi Sad, Centar za higijenu i humanu ekologiju, Odeljenje za školsku higijenuAdresa: Futoška 121, 21000 Novi SadTelefon: 021/4897-909E-mail: [email protected]

UVOD

Antropometrijska merenja kod dece i odraslih predstavljaju najjednostavniji, najpraktičniji i jeftiniji od ostalih načina za utvrđivanje telesnih karakteristika i stanja ishranjenosti organizma [1].

Rezultati merenja osnovnih antropometrijskih karakteristika u dečijem i adolescentnom uzrastu služe u svrhu procene i praćenja rasta i razvoja tokom godina intenzivnih telesnih promena, a indirektno odražavaju opšte zdravstveno stanje, kao i adekvatnosti ishrane [2,3].

U odrasloj populaciji antropometrijski podaci se koriste za procenu zdravstvenog i nutritivnog rizika, kao i za procenu promena telesnog sastava, koje se dešavaju tokom životnog veka [3].

Period studiranja predstavlja period kad telo prelazi iz doba kasne adolescencije u mladi adultni period. U tom periodu dolazi do stabilizacije fizioloških fizičkih promena u rastu i razvoju organizma. Za većinu fizioloških funkcija je završen proces sazrevanja, a svi organi i sistemi funkcionišu punom efikasnošću. Promene u telesnoj, masnoj i mišićnoj masi se mogu javiti, ne kao rezultat biološkog, odnosno organskog uticaja, nego usled formiranih navika u ishrani i fizičkoj aktivnosti, odnosno stečenih navika u životnom stilu ponašanja pojedinaca [4,5].

CILJ

Cilj ovog rada je bio da se utvrde antropometrijske karakteristike studenata različitih

smerova na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Novom Sadu i da se utvrdi postojanje razlika u odnosu na pol, godine života i studijski smer.

EKSPERIMENTALNI DEO

Istraživanje je sprovedeno tokom 2013-2014. godine.

Istraživanje je dizajnirano kao studija preseka, u kojoj je planirano da se sagleda i oslika presek postojećeg stanja osnovnih telesnih karakteristika uzorka studenata različitih smerova Medicinskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, u trenutku ispitivanja.

Uzorak su činili studenti Medicinskog fakulteta u Novom Sadu, uzrasta od 20 do 36 godina života, koji su izabrani metodom slučajnog izbora. Ukupan uzorak su činila 64 studenta Medicinskog fakulteta (41 žena i 23 muškarca) i to sa studijskih smerova Zdravstvena nega (25 studenata), Stomatologija (21 student) i Opšta medicina (18 studenata).

Svakom studentu je određena biološka starost, na osnovu datuma rođenja i datuma merenja. Imajući u vidu raspon u godinama starosti ispitanika, radi preciznije statističke obrade, ispitanici su podeljeni u tri dobne grupe: 20-21 godina (32 studenta), 22-26 godina (21 student) i 27-36 godina (11 studenata).

Instrumenti istraživanja su bila antropometrijska merenja, koja su podrazumevala merenje telesne mase (TM), telesne visine (TV) i na osnovu njih izračunatog indeksa telesne mase (ITM-body mass index). Antropometrijska merenja studenata su sprovedena po trenutno važećoj metodologiji [6,3].

UDK: 572.087-057.87

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 20-23, 2015. Bojana Stefanović, Jelena Bjelanović: Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta 21

Podaci prikupljeni tokom istraživanja su analizirani korišćenjem statističkog paketa SPSS 17.0 for Windows.

REZULTATI

U analiziranom uzorku studenata Medicinskog fakulteta u Novom Sadu, utvrđene su prosečne vrednosti osnovnih antropometrijskih karakteristika TV i TM, što je prikazano na grafikonu 1.

Grafikon 1. Grafički prikaz distribucije telesne mase (kg) i telesne visine (cm) na ukupnom uzorku

Figure 1. Graphical representation of distribution body weight (kg) and body height (cm) in the total sample

Prosečne vrednosti TM u ukupnom uzorku su iznosile 58,80kg u uzorku žena i 74,1kg u uzorku muškaraca. Prosečna vrednost TV u ženskom delu uzorka je bila 168,27cm, a u uzorku momaka 180,30cm.

Izračunata prosečna vrednost ITM kod devojaka je iznosila 20,86, a 24,15 u uzorku muškaraca (tabela 1).

Da bi se utvrdilo da li postoje statistički značajne razlike između srednjih vrednosti ITM kod osoba muškog pola i osoba ženskog pola sprovedena je analiza t-testa za nezavisne uzorke. Rezultati prikazani u tabeli 2 ukazuju na postojanje statistički značajne razlike između srednjih vrednosti ITM u

odnosu na pol ispitanika. Izmereni studenti muškog pola imaju značajno veće prosečne vrednosti indeksa telesne mase u odnosu na osobe ženskog pola (tabela 1).

Analizirajući prosečne vrednosti ITM u odnosu na studijske smerove ispitanika, utvrđeno je da najveće prosečne vrednosti ITM imaju studenti stomatologije, u odnosu na studente drugih analiziranih studijskih smerova, mada uočena razlika nije statistički potvrđena (tabela 2).

U tabeli 3 dat je prikaz mera centralne tendencije ITM u odnosu na starost ispitanika i rezultat jednofaktorske analize varijanse. Najviše prosečne vrednosti ITM imaju studenti u starosnoj kategoriji 27- 36 godine, međutim rezultati testiranja značajnosti razlika na meri BMI između studenata različitih dobnih grupa ukazuje na nepostojanje statistički značajnih razlika na navedenoj meri.

DISKUSIJA

Nepravilna uhranjenost u odrasloj populaciji predstavlja ozbiljan javnozdravstveni problem globalno [7-9].

Period studiranja predstavlja značajan period životnog ciklusa, kada se definitivno formiraju i ustaljuju određeni obrasci ponašanja vezani za navike u ishrani i fizičkoj aktivnosti [10].

Ovo istraživanje sprovedeno je da se utvrde telesne karakteristike studenata različitih studijskih smerova Medicinskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, kao i da se utvrdi postojanje razlika u odnosu na pol, godine života i studijski smer.

Analizom dobijenih rezultata utvrđeno je da su se prosečne vrednosti ITM kretale od 20,86 do 24,15 u zavisnosti od pola ispitanika.

Rezultati sličnih istraživanja pokazuju sličnosti sa našim istraživanjem. Odnosno, analizirane prosečne vrednosti kod studenata i muškog i ženskog pola su bile u granicama fiziološke uhranjenosti, ali su vrednosti kod muškog dela ispitivanih uzoraka bile više ka granici sa prekomernom telesnom masom,

Tabela 1. Mere centralne tendencije indeksa telesne mase u odnosu na pol ispitanika Table 1. Measures of central tendency Body mass index in relation to sex

Varijabla N Min Max Raspon SDLevene test

t-test df p (2-tailed)F P

Žene 41 20,86 17,60 26,75 9,15 2,17744,400 ,040 4,20 30,64 ,00

Muškarci 23 24,15 17,79 34,78 16,99 3,8691

Tabela 2: Mere centralne tendencije indeksa telesne mase u odnosu na studijsku grupu (ANOVA) Table 2: Measures of central tendency of Body mass index in relation to the study group (ANOVA)

Varijabla N × Min Max Raspon SD F p

Zdravstvena nega 25 21,15 17,60 26,75 9,15 2,7089 ,993 ,376

Stomatologija 21 22,86 18,62 34,78 16,16 3,9355

Medicina 18 22,32 18,46 30,32 11,86 3,0428

Tabela 3: Mere centralne tendencije indeksa telesne mase u odnosu na starost ispitanika (ANOVA) Table 3: Measures of central tendency of Body mass index for students age (ANOVA)

Varijabla N × Min Max Raspon SD F p

20-21 godina 32 21,74 17,60 34,78 17,18 3,8610 2,551 ,09

22-26 godina 21 21,43 18,33 25,36 7,03 2,1249

27-36 godina 11 24,08 20.22 30,32 10,11 2,6397

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 20-23, 2015. Bojana Stefanović, Jelena Bjelanović: Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta22

LITERATURA

1. De Onis M, Habicht JP. Antropometric reference data for international use: Recommendations from a World Health Organization Expert Committee. Am J Clin Nutr. 1996; 64:650-658.

2. Wells JCK, Fewtrell MS. Measuring body composition. Arch Dis Child. 2006; 91(7): 612–617.

3. WHO. Physical status. The use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO expert committee. WHO Technical Report Series 854, 1995.

4. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije. Republika stručna komisija za izradu i implementaciju vodiča u kliničkoj praksi. Gojaznost. Nacionalni vodič za lekare u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, CIBID, 2004. Beograd, Srbija.

5. Alam I, Larbi A, Pawelec G, Paracha PI. Relationship between anthropometric variables and nutrient intake in apparently healthy male elderly individuals: A study from Pakistan. Nutrition Journal. 2011, 10:111, 7 stranica.

6. Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“. Stručno-metodološko uputstvo za sprovođenje uredbe o nacionalnom programu zdravstvene zaštite žena, dece i omladine. 2010, Beograd, Srbija.

7. Finkelstein E, Khavjou O, Thompson H, Trogdon J, Pan L, Sherrz B, et al. Obesitz and Severe Obesity Forecasts Through 2030. Am J Prev Med. 2012; 42(6):563–570.

8. Ogden CL, Carroll MD, Kit BK, Flegal KM. Prevalence of Childhood and Adult Obesity in the United States, 2011-2012. JAMA. 2014;311(8):806-814.

9. Ng M, Fleming T, Robinson M, Thomson B, Graetz N, Margono C et al. Global, regional, and national prevalence of overweight and obesity in children and adults during 1980–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study. The Lancet. 2013; 384(9945):766-781.

10. Lynn AL. Body Mass Index Trends and Nutrition Goals of College Students between 2007-2011. University of Nebraska - Lincoln DigitalCommons@University of Nebraska – Lincoln. Nutrition & Health Sciences Dissertations & Theses, 2012.

11. Carpenter C, Zan E, Chen S, Hong K, Arechinga A, Kim W et al. Body Fat and Body-Mass Index among a Multiethnic Sample of College-Age Men and Women. Journal of Obesity. 2013; Vol. 2013, Article ID 790654, 7 stranica.

12. Albulescu D, Iliescu A, Nicolescu I. The evaluation of the most important anthropometric variables in adult population in Oltenia County. Current Health Sciences Journal. 2012; 38(3): 101-104.

dok su prosečne vrednosti ženskog dela ispitivanih uzoraka bile u okvirima medijane preporučenih vrednosti ITM [11,10].

Ocenom dobijenih vrednosti ITM u odnosu na studijski smer, utvrđeno je da su najniže prosečne vrednosti utvrđene u uzorku studenata sa studijskog smera Zdravstvena nega, dok su najveće prosečne vrednosti utvrđene kod studenata Stomatologije. Statističkom obradom dobijenih podataka, utvrđeno je da ne postoji statistička značajnost u odnosu na ITM kod studenata različitih studijskih smerova, odnosno, iako su utvrđene različite prosečne vrednosti ITM kod studenata različitih smerova studija, te razlike ipak nisu bile tolike da bi se mogle nazvati signifikantnim.

Analizirajući prosečne vrednosti izračunatog ITM iz ovog istraživanja, utvrđeno je da su izračunate vrednosti kretale od 21,43 u uzorku studenata starosti 22-26 godina, do 24,08 kod studenata 27-36 godina. Analizom dobijenih vrednosti utvrđeno je da postoji statistički značajna razlika u ITM u odnosu na godine života, odnosno studenti uzrasta 27-36 godina života imaju statistički signifikantno veću srednju vrednost ITM u odnosu na studente uzrasta 22-26 godina. Iako stariji studenti imaju srednju vrednost ITM u okvirima fiziološke uhranjenosti, ipak je dobijena vrednost bliža granici ka predgojaznosti, u odnosu na ostale dobne grupe.

Rezultati sličnih istraživanja sprovedenih među odraslom populacijom su pokazala razlike u odnosu na godine života, odnosno češće su dokazane fiziološke vrednosti ITM u mlađim adultnim dobnim grupama, u odnosu na starije [10,12].

Na osnovu svih dobijenih i prikazanih rezultata, uočava se da ne postoji značajna razlika između ispitivanih grupa studenata. Statistička značajnost nije potvrđena ni u odnosu na studijski smer, ni u odnosu na godine života. Jedina statistička značajnost je utvrđena u odnosu na pol ispitanika, za koju bi se moglo reći da je fiziološki očekivana.

Analizirajući navedeno, nameće se zaključak da bi, radi dobijanja preciznijih podataka i proširenja ovog istraživanja, trebalo sprovesti istraživanje među studentima različitih fakulteta, čije akademsko znanje ne obuhvata principe pravilne ishrane, nego bi se dobili podaci o telesnim karakteristikama proisteklim isključivo na osnovu višegodišnjih stečenih navika iz porodice i okruženja.

HRANA I ISHRANA (BEOGRAD), VOL. 56. No. 1., 20-23, 2015. Bojana Stefanović, Jelena Bjelanović: Antropometrijske karakteristike studenata medicinskog fakulteta 23

Anthropometric characteristics of medical school students

Abstract: Introduction: Improper nutritional status of children and adults is an major publichealth problem in the world.Purpose: The aim of this study was to determine the anthropometric characteristics of students of different majors in the University of Novi Sad Medical school, and to identify the differences in relation to sex, age and field of study.Method: The survey was conducted during 2013-2014. The survey included 64 students, aged 20-36 years, study majors Health Care, Dentistry and General Medicine. Survey instruments were anthropometric measurements of body height and body weight, according to the current methodology, and from them calculated the body mass index. The collected data were analyzed in the statistical program SPSS 17.0 for Windows.Results: The average values of the analyzed anthropometric characteristics of the sample of students showed statistical significance only in relation to sex. The average values of body mass index were significantly higher in the sample of men compared to women (p <0.005), while the difference in relation to the directions of the study have not been confirmed.Conclusion: There are no confirmed differences in anthropometric characteristics of students from different majors of study, and determined gender differences are physiologically expected.

Key words: physical characteristics, students, medical school.

Bojana Stefanović1,Jelena Bjelanović2,3

1Clinical Center of Vojvodina, Novi Sad 2University of Novi Sad, Faculty of Medicine,

Novi Sad3Institute of Public Health of Vojvodina,

Novi Sad

24 OBAVEŠTENJA-INFORMATION

Međunarodni13. KONGRES O ISHRANI

26-28. oktobar 2016. godineHotel Crowne Plaza

Beograd, Srbija

13th CONGRESS OF NUTRITION

26th-28th October 2016Hotel Crowne Plaza

Belgrade, Serbia

IZNOS KOTIZACIJA(PDV uključen u cenu)Zemlje sa niskim dohotkom*

*Obuhvata, mada ne isključivo: Srbija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Crna Gora, Albanija, Belorusija, Ukrajina

Druge zemlje

Kotizacija uključuje pristup svim sadržajima kongresa, kongresni materijal, osveženja na kafe pauzama i ručak.

Za način plaćanja kotizacije molim vas da pogledate instrukcijena zvaničnoj stranici kongresa

http://conu2016.com or contact [email protected] pošaljite mail na [email protected]

Uputstvo za autore:Slanje apstrakata počinje 16. februara 2016. godine. Apstrakti

treba da budu napisani na engleskom jeziku. Apstrakti se isključivo mogu poslati elektronskim putem preko posebne

kongresne stranice http://conu2016.com.

Instrukcije za slanje apstrakata su dostupne na istoj kongresnoj stranici. Autori se prvo moraju registrovati preko posebne

kongresne stranice a nakon toga mogu poslati apstrakt. Svaki registrovani autor može poslati najviše dva rada.

Krajni rok za slanje apstrakata je 1. jul 2016. godine.Svi apstrakti će proći recenziju i prihvaćeni apstrakti će biti

štampani u Knjizi izvoda kongresa. Zavisno od odluke recenzena-ta apstrakti će biti podeljeni u usmene ili poster sesije.

Zvanični jezik kongresa: engleski.

Za sve informacije o smeštaju, prevozu, kulturnim događajima, Beogradu možete se obratiti na mail

[email protected]

Zvanična stranica Društva za ishranu Srbije:www.hrana-ishrana.org

Pre 31. avgusta Posle 31. avgusta

Pre 31. avgusta Posle 31. avgusta

Članovi Društva za ishranu Srbije 6300 RSD 9400 RSD

Studenti 3750 RSD 6300 RSD

Ostali 9400 RSD 12500 RSD

Studenti 60 euros 80 euros

Ostali 100 euros 150 euros

REGISTRATION FEES(VAT included)Low income countries*

*Includes, but not exclusively: Serbia, Bosnia and Herzegovina, Macedonia FYR, Montenegro, Albania, Belarus, Ukraine

Other countries

The registration fee includes entrance to all scientific sessions, Congress material, refreshments at coªee breaks and lunch.

For payment instructions please see congress webpage http://conu2016.com or contact [email protected]

Instructions for authors:Abstract submission for the 13th Congress of Nutrition

is open from February 16th. Abstracts should be written in English language. Abstracts can only be submitted electronically on the

congress website http://conu2016.com.

Authors are invited to register first and then to submit their abstracts. Each registered author can send maximum of two

abstracts. Instruction for abstract submission are available on the congress website.

Deadline for abstract submission: July 1st, 2016.All abstracts will be reviewed and accepted abstracts will be

published in the Book of Abstracts. Accepted abstracts will be presented at the congress as oral or poster presentations

depending on the reviewers decision.Congress o«cial language: English

For all information on accommodation, transport, cultural events, Belgrade, Serbia, you can contact

[email protected]

Serbian Nutrition Society website:www.hrana-ishrana.org

60 godina Društva za ishranu Srbije

Before August 31st After August 31st

Before August 31st After August 31st

Members of Serbian Nutrition Society 50 euros / 6300 RSD 75 euros / 9400 RSD

Students 30 euros / 3750 RSD 50 euros / 6300 RSD

Other 75 euros / 9400 RSD 100 euros / 12500 RSD

Students 60 euros 80 euros

Other 100 euros 150 euros

25OBAVEŠTENJA-INFORMATION

Symposium“SERBIAN MICROBIOLOGY DAYS“

12 – 13 May 2016Hotel M, Belgrade

MANAGEMENT SYMPOSIUM COORDINATORARIA Conference & Events

Dr Petra Markovića 12 str., Zemun – BelgradePhone: +381.11.3160.625, +381.11.3731.536,

+381.11.2196.530Fax. +381.11.3160.862

e-mail: [email protected]; [email protected]

12th european Nutrition Conference – FENS 2015, Berlin

Berlin, Nemačka 20-23. Oktobar 2015.

The 12th FENS European Nutrition Conference 2015 will be organized around 5 major topics presented in parallel scientific sessions (rooms>300 seats) and specific debates (rooms<120 seats). These will be conducted by various organizers, reaching from the scientific committee of the FENS Conference and the National Nutrition Societies to a range of another nutrition related organizations and expert groups.

http://www.fensberlin2015.org/

2nd International Conference of Food Security and Nutrition

Firenca, Italija19-20. Mart 2015.

This conference provides opportunities for the delegates to exchange new ideas and application experiences face to face, to establish business or research relations and to find global partners for future collaboration. Submitted conference papers will be reviewed by technical committees of the Conference.

http://www.icfsn.org/

International Congress on engineering and Food

Kvebek, Kanada14-18. Jun 2015.

The 12th International Congress on Engineering and Food (ICEF12) will be held in Québec City at the Québec City Convention Centre, Canada, from June 14-18, 2015.

The goal of ICEF12 is to exchange new scientific knowledge of food engineering and to promote the interaction between professionals from academia, industry and government. The Congress will explore new paths for innovations in a rapidly changing food sector.

http://icef12.com

International Conference on Nutrition and Food Sciences

Cirih, švajcarska29-30. Jul 2015.

The ICNFS 2015: 17th International Conference on Nutrition and Food Sciences aims to bring together leading academic scientists, researchers and research scholars to exchange and share their experiences and research results about all aspects of Nutrition and Food Sciences. It also provides the premier interdisciplinary forum for researchers, practitioners and educators to present and discuss the most recent innovations, trends, and concerns, practical challenges encountered and the solutions adopted in the field of Nutrition and Food Sciences.

http://www.waset.org/conference/2015/07/zurich/ICNFS

2nd Annual Food, Nutrition and Agriculture Genomics Congress

London, Engleska7-8. April 2015.

Over 40 presentations and case studies from practitioners and researchers in food and nutrition companies, food testing and plant and agriculture research institutes. Including 6 interactive streams:NGS Applications in Agriculture, NGS & Metagenomics in Food, Nutrition and Health, Digital PCR and Advances in qPCR in Food, Nutrition and Agriculture, Plant Genomics and Crop Science, Nutrition: Personalised Nutrition and Microbial Genomics, Animal Genomics and Application of NGS in Agriculture.

http://www.foodgenomics-congress.com

22nd European Congress on obesity

Prag, Češka6-9. Maj 2015.

ECO2015, the 22nd European Congress on Obesity, will take place in Prague, Czech Republic from 6-9 May 2015. The ECO will be hosted by EASO and the Czech Society for the Study of Obesity (CSSO). Further information will be available in due course.

We are pleased to announce that the 22nd European Congress on Obesity (ECO2015) has been granted 21 European CME credits (ECMEC) by the European Accreditation Council for Continuing Medical Education (EACCME).

http://eco2015.easo.org/

UPUTSTVO AUTORIMASaradnici se mole da detaljno i pažljivo pročitaju

predložena uputstva za pripremu radova pre predaje rukopisa za štampanje. Izuzetno je važno da sarad-nici/autori pripreme radove prema ustanovljenim principima jer je to izuzetno značajno za klasifikaciju naučnih časopisa.

“Hrana i ishrana” je časopis Društva za ishranu Srbije osnovanog 1956. godine, u kome se objavlju-ju radovi članova Društva za ishranu Srbije i članova društava drugih srodnih struka. Objavljuju se origi-nalni radovi, saopštenja, pregledni radovi, izveštaji sa kongresa i stručnih sastanaka, stručne vesti, prilozi, prikazi knjiga, pisma uredništvu i dopisi “U spomen”. Uz rukopis članka treba priložiti potvrdu s potpisima svih autora da članak nije objavljen, kao i da nije u toku razmatranje za objavljivanje. Prispeli članak Uređivački odbor upućuje recenzentima radi stručne recenzije (2 recenzenta). Ako recenzenti predlože izmene ili dopune, kopija recenzije, bez imena recenzenata, dostavlja se autoru radi njegove konačne odluke. Radovi se ne honorišu. Rukopisi se ne vraćaju.

Rukopis, u dva primerka slati poštom preporučeno na adresu: Uredništvo “Hrane i ishrane”, Savska 9/II, 11000 Beograd. Neophodno je da se celokup-ni materijal (rad) pošalje i elektronskom poštom glavnom uredniku na e-mail: petrica @eunet.rs .

Opšta pravilaRukopis članka i svi prilozi treba da budu jasni i

napisani na engleskom ili srpskom jeziku, a za iz-radu rada koristiti isključivo tekst-procesor Microsoft Word. Rukopis treba da je pripremljen na formatu A4. Sve margine treba da budu 2,5 cm. Stranice je potrebno numerisati. Koristiti tip slova (font) Times New Roman, veličine 12. Radove treba kucati pro-redom 1,5.

U rukopisu članka obeležiti mesta za slike, sh-eme, grafikone, tabele i ne ostavljati prazan prostor u tekstu. Literaturni podaci u tekstu se označavaju arapskih brojevima u zagradama redosledom kojim se pojavljuju u tekstu, na primer [1,2].

Skraćenice upotrebljavati samo izuzetno, i to u slučajevima kada se navode veoma duga imena hemijskih supstancija ili veoma poznate skraćenice (npr., DNK) ali je preporučljivo dati objašnjenje.

Merne jedinice: dužina, visina, težina i zapremina označavaju se u metričkim jedinicama (metar - m; kilogram - kg; litar -l) ili podjedinice. Temperatura se izražava u stepenima Celzijusa (°C), koncentracije u molima; uređaji se označavaju trgovačkim nazivima, a naziv i mesto proizvođača su u zagradama. Svi re-zultati kliničkih i biohemijskih istraživanja izražavaju se u jedinicama međunarodnog sistema mera - SI.

Autorstvo. Svi autori treba da budu odgovorni za autorstvo. Svaki autor treba da aktivno učestvuje u pisanju članka da bi bio odgovoran za rad u celosti. Autorstvo se bazira samo na višeslojnom spoju kon-cepcije rada, dobijenih rezultata/analize kao i inter-pretacije dobijenih rezultata. Konačna verzija nakon stručne obrade priprema se za štampu.

Sastav/struktura rukopisaRukopisi treba da sadrže sledeća poglavlja:

naslov, autore, ustanove, kratak sadržaj na srpskom jeziku sa ključnim rečima, uvod, eksperimentalni deo (materijal, metode), rezultate, diskusiju, zah-valnica, literaturu i kratak sadržaj (Abstract) na en-gleskom jeziku takođe sa ključnim rečima. Pregled-ni članak sadrži sledeća poglavlja: uvod, pregled slučaja, zaključak i literaturu. Pregledni članak mora

INSTRUCTIONS TO AUTHORSContributors are strongly encouraged to read the

instructions carefully before preparing the manuscript for submission and to check the manuscript for com-pliance with the terms before submitting it for publica-tion. It is essential for the authors to prepare the man-uscripts according to the established specifications.

Food and Nutrition is the Journal of the Serbian Nu-trition Society founded in 1956. Articles

supplied by the members of the Serbian Nutrition Society are published, as well as articles by members of other associations in the field of Public Health Nutri-tion (PHN) and related fields. The Journal publishes original articles, communications, case reports, review articles, congress and scientific meeting reports, pro-fessional news, book reviews, obituaries, as well as comments and letters to the Editorial Board in relation to the published papers.

The manuscript should be accompanied by signed confirmation of all contributors that the paper has not been previously published and not submitted for pub-lication elsewhere.

The papers are forwarded to the expert evaluation and an anonymous copy of the evaluation containing suggested changes is mailed to the authors for their final consent.

The authors are not rewarded and the manuscripts are not returned.

The manuscripts should be forwarded to the follow-ing address: Uredništvo “Hrane i ishrane” Savska 9/II 11000 Beograd, Serbia in duplicate. All papers also have to be submitted to the Editor-in- Chief as an elec-tronic version: petrica @eunet.rs

General demands on manuscriptsManuscripts should be written in clear concise Ser-

bian or English language, using MS WinWord program in short and clear sentences. Manuscripts should be on A4 format, all margins 2.5 cm, pages numbered. Recommended font is Tames New Roman 12. Papers should be typed 1,5 spaced. The author(s) should in-dicate in the text where figures and tables fit in. All references should be numbered in sequence as they appear in the text and indicated with Arabic numbers in parentheses - example [1, 2].

Abbreviations should be avoided, only to be used if appropriate, for very long names of chemical com-pounds, or as well-known abbreviations (such as DNA).

Units of measure: Length, height, weight and vol-ume should be expressed in metric units (meter - m, kilogram - kg, and liter -l) or their sub-units. Tempera-ture should be given in Celsius degrees (°C). Concen-trations are given in moles, proprietary names of instru-ments with factory name and place of manufacture in parenthesis. All results of clinical and biochemical mea-surements should be expressed in the metric system according to the International System of Units – SI.

Authorship All individuals listed as authors should be qualified

for authorship. Every author should have participated sufficiently in writing the article in order to take re-sponsibility for the whole article and results presented in the text. Authorship is based only on crucial contri-bution to the article conception, obtaining of results or analysis and interpretation of results, and final revision of the manuscript being prepared for publication.

Structure of the manuscriptsThe manuscript has to be arranged as follows: The

title, Authors, Institutions, Abstract, Introduction, Ex-perimental part, Results, Discussion, Acknowledge-

ments, and References. Review articles include Introduction, correspond-

ing section heading, Conclusions and References. The review article may be published only by authors who may cite at least four auto-citations (references in which they are either authors or co-authors).

Title page The title should be short, clear and with-out abbreviations, typed on the separate sheet. Names and family names of authors should be written under the title, as well as full names of their institutions indi-cated by corresponding Arabic numbers if there is more than one institution. The address of corresponding au-thor, with the telephone, fax number and e-mail ad-dress should be added at the bottom of this page.

Abstract.Original articles, communications, case reports, review articles and book reviews; the abstract not exceeding 200 - 300 words should be typed on a separate sheet of paper. (Srp. Arh) The abstract should not contain any references.

Key words. Key words - four to eight, relevant for rapid identification should be typed below the ab-stract in English. In original articles the abstract should have the following structure: introduction, objective, method, results and conclusion. In case reports the abstract should consist of the following: introduction, case outline and conclusion.

Introduction should be clear, concise, pointing to the essence of the problem and with the purpose of the study. References related to the problem should be cited.

The Experimental part should include description of materials (subjects) and methods used. If methods are widely known and described in the literature, only reference(s) should be cited. New or modified meth-odologies should be fully described. Methods used for parameters calculation and statistical analyses should be indicated. All abbreviations have to be explained in the manuscript when used for the first time.

Results should be clear and precise, with corre-sponding statistical analysis.

Discussion encompasses interpretation of the re-sults and their comparison to the references data. The last two parts can be given together as Results and Discussion.

At the end of this part conclusions obtained from the research should be reported.

All section headings should be in capital letters us-ing bold lettering.

Original articles shall have the following section headings: Introduction, Objective, Method, Results, Discussion, Conclusion and References

Case reports should consist of introduction, case outline, discussion, references.

Length of the manuscriptsThe entire text of the manuscript: title page, ab-

stract, the whole text, list of references and captions to figures and tables should have maximum 5 000 words for original articles, 2 000 words for communications and review articles, 1 500 words for case reports and up to 1 000words in the section ‘’other’’.

The total number of figures and tables should not exceed the half of the number of typed pages of the manuscript.

Tables, figures (graphs, charts, pho-tographs, and illustrations)

Tables are typed on a separate sheet of paper 1,5 spaced, including title, subtitle, headings of lines and columns. They must be identified by Arabic number in order or appearance with a shot description of the title, abbreviation should be explained. Photographs should be explained. Photographs should be black and white and good sharpness. First author’s name, title of

da sadrži u literaturi navedena najmanje 4 autocitata autora.

Sva poglavlja se pišu velikim slovima koristeći oznaku ”bold”.

Naslov rada. Na posebnoj stranici navesti naslov članka, bez skraćenica, velikim slovima, a ispod naslo-va navesti imena autora indeksirana brojkama koje od-govaraju onima pod kojima se nalaze nazivi i adrese ustanova u kojima autori rade. Pri dnu ove stranice otkucati ime i prezime autora odgovornog za dalji kon-takt, punu adresu, broj telefona, faksa ili e-mail adresu.

Kratak sadržaj. Uz originalni rad, saopštenje ili pregled iz literature treba priložiti na posebnoj strani-ci kratak sadržaj, koji sadrži naslov rada, prezimena, inicijale imena autora, nazive ustanova i mesta (iz kojih su autori), zatim sadržaj članaka u ne više od 200 do 300 reči. Za naslove kratkog sadržaja koriste se oznake italic i bold, a za tekst sadržaja samo italic.

Kratak sadržaj ne treba da sadrži literaturne po-datke. U njemu se navode, bez opisivanja, bitne činjenice, kratak prikaz problema i osnovni zaključak. U originalnom članku kratak sadržaj treba da sadrži sledeća poglavlja: uvod, cilj, metod rada i zaključak. U saopštenju/pregledu kratak sadržaj sadrži sledeća po-glavlja: uvod, pregled slučaja i zaključak.

Radovi na engleskom jeziku moraju da sadrže Kratak sadržaj i Ključne reči na srpskom, sa svim nave-denim elementima.

Ključne reči. Na kraju apstrakta/kratkog sadržaja dodaju se ključne reči ne više od 8, koje su bitne za brzu identifikaciju i klasifikaciju sadržaja članka.

Uvod rada se piše jasno, sažeto, uz navođenje suštine materije i radova koji su u vezi sa problema-tikom, kao i ciljem istraživanja.

Eksperimentalni deo opisuje materijale i metode, bez posebnih detalja ako su već opisani u literaturi (navesti literaturni podatak), a detaljno opisati ako je metodologija nova ili modifikovana. Potrebno je navesti metode izračunavanja parametara i statističke analize re-zultata. Ukoliko se upotrebljavaju skraćenice, pri prvom navođenju u tekstu treba napisati i njihov pun naziv.

Rezultate prikazati jasno i pregledno, sa odgovarajućom statističkom obradom.

Diskusija obuhvata interpretaciju dobijenih rezul-tata i njihovo upoređenje sa literaturnim podacima. Re-zultati i diskusija mogu se objediniti.

Zaključak se daje na kraju teksta jasno i koncizno kao rezultat istraživanja u vidu opšteg zaključka ili više pojedinačnih označenih numerički (arapskim brojevima).

Originalni članci sadrže sledeća poglavlja: uvod, cilj rada, metod, rezultate, diskusiju, zaključak i literaturu.

Kratak sadržaj (Abstract) na engleskom jeziku tre-ba da bude otkucan na posebnoj stranici i treba da sadrži sve elemente kao i kratak sadržaj na srpskom jeziku.

Obim rukopisaCeo tekst rukopisa: naslovna strana, kratak sadržaj,

uvod, eksperimentalni deo (materijal, metode), rezul-tati, diskusija, zahvalnost, literatura uključujući leg-ende (tabele, fotografije, grafikone, sheme itd.) mogu imati 5.000 reči za originalne članke; za saopštenja i pregledne radove 2.000 reči; za stručne izveštaje 1.500 reči a za ostale preglede 1.000 reči.

Broj tabela, slika, shema, crteža, grafikona (zajed-no) može biti najviše do polovine broja kucanih stranica rukopisa.

Tabele, slike, crteži, sheme, grafikoniSvaka tabela se kuca na posebnoj stranici prore-

dom 1,5, uključujući naslov, zaglavlje kolone i retka. Tabele se označavaju arapskim brojevima po redosledu navođenja u tekstu. Naslov tabele prikazuje sadržaj ta-bele. Upotrebu skraćenica u tabeli obavezno objasniti

u legendi tabele. Fotografije moraju biti isključivo crno-bele, oštrih kontura. Tekst (opis) slike kuca se na posebnom listu hartije. Crteže (sheme i grafikone) priložiti na posebnom listu (sa precizno unetim vrednostima na apscisi i ordinati).

Zahvalnica se kuca na kraju teksta a sadrži podatke ili izraze zahvalnosti autora na pomoći: naučnoj, stručnoj, tehničkoj ili finansijskoj.

LiteraturaLiteratura se kuca na posebnim stranicama jed-

nostrukim proredom, a dvostrukim između poje-dinih referenci, s rednim arapskim brojevima prema redosledu navođenja u tekstu.

Broj referenci u literaturi ne prelazi 30, osim za pregled iz literature gde je prihvatljivo i do 50 jedi-nica. Reference se navode po ugledu na Vancouver sistem, koji se zasniva na principima

National Library of Medicine i Index Medicus (Srp Arh Celok Lek). Citiranje literature uz poštovanje određenih standarda izuzetno je značajno za klasifi-kaciju naučnih časopisa.

Za članke u časopisu:1.Josselson J, Kyser BA, Weir MR, Sadler JH.

Hepatitis B surface antigenemia in a chronic hemo-dialysis program: lack of influence on morbidity and mortality. Am J Kidney Dis 1987; 9(6):456-61.

(U zagradama je naveden broj sveske, a ispred je broj volumena). Navode se imena najviše šest au-tora; ako ih je više, iza šestog se dodaje: i sar.

Knjige: 2.Weinstein L, Swartz MN. Pathologic properties

of invading microorganisms. Philadelphia: Saun-ders; 1974; 457-72.

Poglavlja u knjigama:3.Clayton D, Gill C. Covariate measurement er-

rors in nutritional epidemiology: effects and rem-edies. In: Margetts BM, Nelson M, eds. Design Con-cepts in Nutritional Epidemiology. Oxford: Oxford University Press, second edition 1997: 87-106.

Za članke sa kongresa ili sastanaka:4.Marković P, Živković L. Uticaj zračenja na po-

javu recidiva. Zbornik radova “II kongres lekara”, Vrnjačka Banja 1975;315-6.

Stručna izdanja:5.Medical Assessment of Nutritional Status.

WHO. Tech Rep Ser 1993:298.

Javni/državni izveštaji (zakoni, pravilnici, direktive, izjave):

6.Pravilnik o normativu društvene ishrane dece u ustanovama za decu. Službeni glasnik RS, Beograd 1994;50:1643-9.

Citat internet stranice:7.Complementary/Integrative Medicine [Internet].

Houston: University of Texas, M. D. Anderson Cancer Center; c2007 [cited 2007 Feb 21]. Available from: http://www.mdanderson.org/departments/CIMER/.

Citat internet stranice sa autorima:8.Hooper JF. Psychiatry & the Law: Forensic Psy-

chiatric Resource Page [Internet]. Tuscaloosa (AL): University of Alabama, Department of Psychiatry and Neurology; 1999 Jan 1 [updated 2006 Jul 8; cited 2007 Feb 23]. Available from: http://bama.ua.edu/~jhooper/.

the manuscript, number of the illustration and arrow indicating the top of the figure are given on the back with lead pencil. The legends are given on separate sheet. Drawings (schematic drawing and graphs) are supplied on separate sheets with lead precise identifi-cation of abscissa and ordinate.

Acknowledgements (sources of funding, conflict of interest declaration, and authorship responsibilities): this should be included at the end of the text.

ReferencesReferences should be supplied on a separate sheet,

single spaced, with double space between each refer-ence, Arabic numbers indicating the sequence of ap-pearance.

The number of references should not exceed 30, except in literature reviews with maximum 50 is ac-ceptable. References are cited according to the so-called Vancouver style, based on formats being used by the National Library of Medicine and Index Medicus. (Srp Arh Celok Lek)

In citation of references the defined standards should be strictly followed because it is the essential factor of indexing and classification of scientific journals.

The following rules should be applied:Journals:1.Josselson J, Kyser BA, Weir MR, Sadler JH. Hepa-

titis B surface antigenemia in a chronic hemodialysis program: lack of influence on morbidity and mortality. Am J Kidney Dis 1987; 9(6):456-61. (The number of the volume is given in parentheses, the preceding num-ber indicating the issue). Only up to six names of the authors are quoted, if more than six “et al “ is added.

Books and contributions to books:2.Weinstein L, Swartz MN. Pathologic properties

of invading microorganisms. Philadelphia: Saunders, 1974; 457-72.

Book chapter:3.Clayton D, Gill C. Covariate measurement errors

in nutritional epidemiology: effects and remedies. In: Margetts BM, Nelson M, eds. Design Concepts in Nutri-tional Epidemiology. Oxford: Oxford University Press, second edition 1997: 87-106.

Congress articles:4.Marković P, Živković L. Uticaj zračenja na pojavu

recidiva. Zbornik radova “II kongres lekara”, Vrnjačka Banja 1975; 315-6.

Other: 5.Medical Assessment of Nutritional Status. WHO.

Tech. Rep. Ser. 1993:298.

Legislation:6.Pravilnik o normativu društvene ishrane dece u

ustanovama za decu. Službeni glasnik RS, Beograd 1994; 50: 1643-9.

Standard citation of links:7.Complementary/Integrative Medicine [Internet].

Houston: University of Texas, M. D. Anderson Cancer Center; c2007 [cited 2007 Feb 21]. Available from: http://www.mdanderson.org/departments/CIMER/.

Links with author(s):8.Hooper JF. Psychiatry & the Law: Forensic Psy-

chiatric Resource Page [Internet]. Tuscaloosa (AL): University of Alabama, Department of Psychiatry and Neurology; 1999 Jan 1 [updated 2006 Jul 8; cited 2007 Feb 23]. Available from: http://bama.ua.edu/~jhooper/.

Časopis društva za ishranu srbije the · pdf filecrtež na naslovnoj strani (2x2 cm)...

Documents