ISBN 978-616-7070-68-1

ผเขยนการทองเทยวโดยชมชนกบการสนบสนนสงเสรมเศรษฐกจ สงคมและคณภาพชวตชมชนทองถนดร.ฐต ฐตจาเรญพร มหาวทยาลยพายพ และ ผศ.ดร.ชลรตน จนทรเชอ มหาวทยาลยราชภฏพบลสงคราม

การทองเทยวโดยชมชนกบการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนผศ.ดร.อรณศร ออศรวงศ มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน ผศ.ไพโรจน แสงจนทร และ ดร.ปรยนนท สทธจนดาร มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

การจดการทองเทยวโดยชมชนกบการสรางพนธมตรทางการตลาดโดยชมชนผศ.พรชย กลชย ศนยประสานงานวจยเพอทองถนสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาฯ และคณธนนชย มงจต ศนยประสานงานวจยเพอทองถนจงหวดแมฮองสอน

การทองเทยวโดยชมชนกบการมสวนรวมในการพฒนาคนของชมชนผศ.จตศกด พฒจร, ผศ.ทพยสดา พฒจร มหาวทยาลยศลปากร และนชนารถ สงหภต ชมชนลเลด

การทองเทยวโดยชมชนกบการอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมชมชนดร.ปรวรรต สมนก มหาวทยาลยอบลราชธาน และนายทพไท ชมนาเสยว ศนยประสานงานวจยเพอทองถนจงหวดอบลราชธาน

ผเรยบเรยงกรณศกษา คณสภาวณ ทรงพรวาณชย สถาบนการทองเทยวโดยชมชน (CBT-I) ชน 3 คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหมพมพครงท 1 กรกฎาคม 2554ผจดพมพ/จดจาหนาย สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)ออกแบบปก สมภพ ยจอหอรปเลม/พมพท วนดาการพมพ 0 5311 0503, 08 1783 8569

CBT มมต พนททางสงคมของชมชนในการกำหนดทศทางการทองเทยว สรางการเรยนรระหวางเจาของบานกบผมาเยอน

คำนำ การทองเทยวเปนสะพานสายรง นำพาคนตางวฒนธรรมมาแลกเปลยน

เรยนร สะพานสายแรกทเปนแรงบนดาลใจใหผเขยนเดนในเสนทางเสนน คอสะพานไมขามนำครำในสลม เปนสะพานทนำพาชวต สรางแรงบนดาลใจใหสรางสะพานสายรง นำคนไปเหนแงงามทซอนความเจบปวดของกลมคนผดอยโอกาสในสงคม ดวยหวงวาสะพานแหงนจะทำใหคนในสงคมมความเขาใจกนและกนมากขนสรางใหคนในชมชนหางไกลใหมความหวงในการตอส สรางแรงบนดาลใจ ใหนกเดนทางกลบไปคดตอและกอการดเพอสงคม

การทองเทยวโดยชมชน (Community Based Tourism - CBT) เลมทวาดวย CBT มมตเลมนตองการฉายภาพผลกระทบเชงบวกของการทองเทยวโดยชมชนในมตตางๆ ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ-สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม การพฒนาคน และพนธมตรทางการตลาด ดวยการเรยบเรยงใหเปนเรองราวสนๆ เพอจดประกายใหผอานลงไปหาความจรงดวยตนเอง หรอตงคำถามเพอการแลกเปลยน มองการทองเทยวโดยชมชนใหรอบดานมมตคม-ชด-ลก และเหนแงมม ในการทำงานตอ นอกจากน ยงมบทความเพอทำความเขาใจทไป-ทมาของแนวคดเรองการทองเทยวโดยชมชน ขอคนพบ ขอโตแยง และขอสรปบางประการ เพอใหหนวยงานหรอสถาบนการศกษาทจะใหบรการชมชนเรองการทองเทยว

ไมตองเรมนบหนงใหม CBT มมต เปนเสมอนบทคดยอของงานวจยฉบบเตมวาดวยเรอง

การยกระดบ CBT สความเปนวชาการของสถาบนการทองเทยวโดยชมชน

เปนการกลนกรองทงจากการอาน การเหน การฟงแลวคด ทดลองทำ

แลวจงนำมาเขยน สะพานสายรงเปนสะพานแหงความหวง งานวจยและ งานวชาการจะชวยกนทำใหสะพานสายนมนคงและทอดยาวรบใชสงคม สรางแรงบนดาลใจจากการเดนทาง สรางการเปลยนแปลงดวยการกอการดเพอสงคม

เชอมนและศรทธา

พจนา สวนศร ผอำนวยการ สถาบนการทองเทยวโดยชมชน

สารบญ

การทองเทยวโดยชมชนกบความเปนวชาการ พจนา สวนศร

22 6

32

42

กรณศกษา 5 หมบาน: หมบานตนแบบของการทองเทยวโดยชมชนทวประเทศไทย

คนสรางปา ...ปาสรางคน บนวถทองเทยว

กรณศกษาบานหวยแรง...ชมชนรมคลอง จ.ตราด

CBT ฟนวฒนธรรม สานตอลมหายใจภไท กรณศกษาบานภ จ.มกดาหาร

54

65

78

โรงเรยนแหงชวต ... CBT สรางคน สรางชมชน

กรณศกษาชมชนลเลด...วถคนใต วถคนชายเลน จ.สราษฎรธาน

CBT แมกำปอง สะพานสการพฒนาคณภาพชวตทด กรณศกษาบานแมกำปอง...ชมชนเลกเลกกลางหบเขา จ.เชยงใหม

การตลาด CBT มมมองงายงายของชนปกาเกอะญอ บานผาหมอน กรณศกษาบานผาหมอนแหงแควนมกาค จ.เชยงใหม

การทองเทยวโดยชมชน การทองเทยวโดยชมชน กบความเปนวชาการ กบความเปนวชาการ พจนา สวนศร

66

การเดนทางทองเทยวเปนสวนหนงของชวตของผคนมาแตไหนแตไร อาจจะเปนการพกผอนหยอนใจ การผจญภย หรอการทำบญ แตเมอการทองเทยวกลายเปนอตสาหกรรม มกลไกการจดการเพอนำพาผคนจากทหนงไปอกทหนง พรอมบรการทเอออำนวยความสะดวกสบาย มการกระตนใหเกดการทองเทยว และสรางใหเกดความตองการในการจบจายในสนคาฟมเฟอยตางๆ ใหกลายเปนสวนประกอบหนงในการเดนทางเรยกวา เปนการสงเสรมการบรโภคสมบรณแบบ

การทองเทยวมการเตบโตขนเรอยๆ ทงจำนวนนกทองเทยว ผประกอบการ และอตสาหกรรมทเกยวของ มการพฒนาสาธารณปโภค สงอำนวยความสะดวกเพอรองรบ มการจางงานสรางการเตบโตทางเศรษฐกจ แตสงทเตบโตควบคกบการทองเทยวและนำมาซงคำถามวา “คนทองถนไดประโยชนอะไร และ การทองเทยวไดสรางผลกระทบอะไรบางกบชมชนทองถนและสงแวดลอม”

การทองเทยวโดยชมชน ทำไม...ตองโดยชมชน

77

นอกจากทรพยากรธรรมชาตถกแยงชง วฒนธรรมถกบดเบอน สงคมลมสลาย เกดการเปลยนอาชพและยายถนฐาน เปนปรากฏการณทเกดขนในประเทศไทยและประเทศตางๆ ทวโลก อาจจะไมไดมสาเหตมาจากการทองเทยวเพยงอยางเดยว แตปฏเสธไมไดวาการทองเทยวเปนสวนหนงททำใหเกดสถานการณดงกลาว นอกจากนการทองเทยวยงรกคบเขาไปในหมบาน ชมชนกลายเปนผถกทองเทยว การทชมชนลกขนมาจดการทองเทยว จงเปนการพลกกลบและตงหลกกบการทองเทยวใหมทชมชนมบทบาทในฐานะเจาของผกำหนดทศทางการทองเทยว ไมใชลกจางหรอผถกทองเทยว และไมใชการเปลยนอำนาจการจดการเทานน แตใชการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาคนและชมชน ใหคนทองถน ไดประโยชนจากการทองเทยว

การทองเทยวโดยชมชนคออะไร การทองเทยวโดยชมชน คอ เครองมอ

ในการพฒนาชมชน ทมการบรหารจดการ โดยชมชนอยางมสวนรวม เพอกระบวนการ

แลกเปลยนเรยนร การอนรกษทรพยากรธรรมชาต

ประเพณ วถชวต และวฒนธรรม การนยามโดยผนำชาวบานททำเรอง

การทองเทยวโดยชมชน จำนวน 60 คน

จาก 30 ชมชนทวประเทศ มาประชมรวมกนเพอสรางมาตรฐาน CBT โดยทประชาชน มสวนรวม และในเวทนนไดมการระดมความ

คดเพอใหชมชนททำเรองการทองเทยว

โดยชมชนไดนยาม “การทองเทยวโดยชมชน” ดวยตนเอง (5 สงหาคม 2552)

88

กระบวนการทำงาน การทองเทยวเปนดาบสองคมเปนทงโอกาสและความเสยง หากไมม

การเตรยมความพรอมทด (Preparation) หรอขาดการทำงานแบบมสวนรวม (Participation) รวมทงการทำงานอยางเปนขนตอนมความเชอมโยงสมพนธกนอยางเปนกระบวนการ (Process) แลว การเปลยนบทบาทจากผถกทองเทยวเปนผดำเนนการทองเทยวดวยตนเอง กจะไมตางอะไรจากการทองเทยวทเคยเกดขนในอดต

การเตรยมความพรอมชมชน สาระสำคญคอการศกษาศกยภาพและ ขอจำกดของชมชน รวมทงการพฒนาขดความสามารถของคนทำงาน กลมทองเทยว แหลงทองเทยว และบรการทองเทยวใหสามารถรองรบการทองเทยวได โดยไมเกนขดความสามารถในการรองรบของชมชน

การทองเทยวโดยชมชนอาจเกดขนมาจากความตองการของชมชน แต การดำเนนงานเพอเตรยมความพรอมชมชนมกจะมหนวยงาน อาท สถาบนการศกษา องคกรพฒนาเอกชน หรอหนวยงานของรฐเปนพเลยง เครองมอทใชหากเปน นกวชาการกอาจจะใชงานวจยเปนจดตงหลก และหากเปนหนวยงานกจะวางเปาหมายทคาดวาจะไดรบและใชงานพฒนาเปนตวขบเคลอน โดยททงการใชงานวจยหรองานพฒนาในการทำงาน สงททงสองเครองมอจำเปนตองม

คอ กลมแกนนำทจะทำงาน

อ ย า ง ม ส ว น ร ว ม เ ป น ท ม ในการทำงาน เพอใหการเตรยมความพรอมเปนการตอบปญหา

และความตองการของชาวบาน

ไมใชนกวชาการหรอนกพฒนาจากภายนอก การเตรยมความพรอมเปนเพยงจดเรมตนแตการเรยนรทามกลาง

การทำงาน การมนกทองเทยวเขามาอยางตอเนอง เปนแบบฝกหดอยางดสำหรบชมชน

99

การทองเทยวโดยชมชน ตองการวชาการในการชนำสงคม

การทองเทยวโดยชมชน มการดำเนนการอยางกวางขวางในทวทกภาค

ของประเทศ จากการสำรวจของสถาบนการทองเทยวโดยชมชนในป 2553 พบวา มชมชนจำนวน 157 แหง เปนแหลงทองเทยว บางชมชนกเรยกตนเองวา การทองเทยวโดยชมชน แตยงไมใชการทองเทยวโดยชมชนแทจรง บางชมชนยงคงเปนเพยงผถกทองเทยว หนวยงานบางแหงใหการสนบสนนแตขาดการทำงานอยางตอเนอง บางแหงมการเตรยมความพรอมชมชนแลวแตไมมนกทองเทยว จากฐานขอมลดงกลาวไดมการประเมนความเขมแขงของชมชนในการจดการทองเทยว พบวา มประมาณ 25% ของชมชนทมการทำเรองการทองเทยว ทมความเขมแขงและมการทองเทยวอยางตอเนอง

จากกระแสการตนตวเรองการทองเทยวเพอสมผสชวตชนบท และ การทองเทยวโดยชมชนกลายเปนภาพลกษณการทองเทยวทตอบโจทย เรองคนทองถนไดประโยชนจากการทองเทยว ทำใหมการสงเสรมเรองนกนมาก

แตขาดการมองเรองการทองเทยวโดยชมชนอยางจรงจงในแงมมตางๆ ทงผลกระทบ

ตอสงคมและชมชนทองถน ขาดองคความรทไดรบการยอมรบในการชนำทศทาง การพฒนา สถาบนการศกษาบางแหงไดบรรจเปนหลกสตรการเรยนการสอนแลว แตยงไมแพรหลาย หนวยงานบางแหงถอเปนนโยบายในการสงเสรมแตขาดความเชยวชาญในการทำงาน

การกลบไปทบทวน ศกษา สรปเปนองคความรทมาจากการปฏบต

อยางตอเนองและกอใหเกดผลกระทบในหลายๆ ดาน นาจะเปนแนวทางในการสถาปนาความรทมาจากชมชนนกปฏบต ใหเกดเปนองคความรเพอการแลกเปลยนแงคดมมมอง สรางการแลกเปลยนถกเถยง และหากสงคมมความตองการความรนจรง กเปนบทบาทของสถาบนการศกษาทตองไปคดคนและพฒนาหลกสตร

ออกมารบใชและใหบรการสงคม และถาเหนวาการทองเทยวโดยชมชนนำส

การแกปญหาของชาตได การนำองคความรไปเชอมตอกบนโยบายกจะทำให เปนนโยบายทเปนประโยชนตอการพฒนาชาตบานเมองสบไป 1010

ความพยายามในการผลกดน CBT สความเปนวชาการ กเพอทำใหชมชนใหมๆ ไมตองลองผดลองถกในการทำงาน ขอมลจากการสำรวจตรวจสอบจะนำกลบมาวเคราะหเพอใหเหนขอบกพรองหรอขอควรระมดระวง อนจะไดสราง ภมคมกน สรางมาตรการในการรองรบ หรอสรางคนใหเทาทนตอการเปลยนแปลง ทกำลงเกดขน

ภาพรวมการทองเทยวโดยชมชน

หวขอ ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต รวม

ระดบ 1 20 4 5 10 39

ระดบ 2 24 25 11 17 77

ระดบ 3 18 6 15 2 41

รวมชมชนรายภาค 62 35 31 29 157

จำนวนจงหวด 12 18 11 10 51

หนวยงานแยกรายภาค 16 9 6 18 49

สรปหนวยงานสนบสนน สถาบน การศกษา 18

NGOs 8 หนวยงาน รฐ 14

เอกชน 6 46 (3)*

ระดบความเขมขนของชมชน

ระดบ 1 เปาหมายชด ระบบบรหารจดการชด บคลากรชด มการทองเทยว

อยางตอเนอง (เขมแขง) ระดบ 2 เปาหมายชด มระบบบรหารจดการ มบคลากร ขาดการจดการ

อยางตอเนอง หรอมทวรเขามาตอเนอง แตการบรหารจดการ ยงไมเขมแขง หรอขาดการมสวนรวม (ตองการหนนเสรม)

ระดบ 3 เพงเรมคนหาศกยภาพ กำหนดเปาหมายและเตรยมความพรอม

หรอวามการทองเทยวเขาไปมากแลว แตตองปรบแนวคด/ทศนคตและการจดการใหชมชนมสวนรวมมากขน (เพงเรมตน/ซอมแซม)

*นบซำเนองจาก CBT-I ทำงานทกภาค (งานวจย CBT สความเปนวชาการ, CBT Mapping 27 มกราคม 2553, CBT-I)

1111

ความคดทแตกตาง... บนความหวงใยและทาทาย

ทามกลางกระแสการรกคบของระบบทนนยมสสงคมไทย ผานการบรโภค

และการมองเรองมลคามากกวาคณคา การเปดหมบานทองเทยวใหเปนทรจกสรางความกงวลใจและความหวงใยตอการถกครอบงำจากระบบทนนยม ทงในเรองคานยมของคนในชมชนโดยเฉพาะเยาวชน การทำงานทตองพงพาตลาด นกทองเทยว ตลอดจนเปนการบกเบกเปดหมบานใหเปนทรจกเปนการเปดทางใหนายทนเขามาแสวงหาประโยชนในการซอทดนเพอประกอบกจการคา ซงจะกอใหเกดการแขงขนทางธรกจ การแยงชงทรพยากร สรางความขดแยงทางสงคม

หลายคนไมเชอวาการทองเทยวแบบ CBT เปนความตองการของนกทองเทยว หรอหากจะมกจะเปนกลมทเฉพาะมาก โดยธรรมชาตของนกทองเทยวตองการพกผอน สนกสนาน และการบรการ ซงการทองเทยวโดยชมชนคาดหวง การแลกเปลยนเรยนร ตองการใหนกทองเทยวรบรเรองความผกพนระหวางชมชนกบสงแวดลอม วฒนธรรม ตลอดจนมระเบยบขอปฏบต อาท หามดมสรา หามสงเสยงดง หามเลนการพนนฯ อาจทำใหนกทองเทยวรสกอดอดเหมอน

มาเขาคายมากกวามาพกผอน ในทางกลบกน สงอำนวยความสะดวกหรอบรการ ในแบบฉบบชาวบานอาจถกมองวาขาดความสะดวกสบายและยงไมมคณภาพ จากพฤตกรรมและความคาดหวงดงกลาว การเรยนรระหวางเจาของบานกบแขก

ผมาเยอนอนเปนหวใจของการทองเทยวแบบ CBT อาจตองลดความเขมขนลง

หากตองการไดนกทองเทยวกลมทกวางมากขน

ขบวนการขบเคลอนเรองการทองเทยวโดยชมชนเปรยบเสมอนการเดนทางในทมทางแยกใหตองประคบประคองการทำงานใหสามารถดำรงหลกการทำงานไวได ซงตองยอมรบการทำงานเพอสรางชมชนทองถนใหเขมแขงในการใช

การทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาเปนการผสมผสานระหวางแนวทาง

วฒนธรรมชมชนกบทนสทน ซงสรางความแปลกแยกและขอสงสยใหกบทงกลม

นกกจกรรมทางสงคมทตอตานโลกาภวตนและกลมผประกอบการดานการทองเทยว กลมแรกกมองวาการทำเรอง CBT เปนการนำทนนยมเขาสชมชนเปนการชกศก1212

เขาบาน สวนฝายผประกอบการกมองวา CBT ดเปนสงคมนยมทขาด ความประนประนอมและเอาแตใจตวเอง

ทามกลางการพฒนาเพอสราง Positioning ของ CBT ใหเกดความชดเจนทงเปาหมาย และระบบการจดการ การใหบรการ และกลมนกทองเทยวทเหมาะสม กระแสการสงเสรมเรอง CBT กเขามาอยางไมทนตงตว ทงการสงเสรม แหลงทองเทยวชมชน สรางเครอขาย CBT และการประชาสมพนธใหคนไปเทยว ในลกษณะตางฝายตางทำ ขาดการบรณาการและวางแผนงานในระยะยาว ทำใหการสงเสรมขาดทศทางทชดเจน บคลากรทเขาไปสงเสรมยงขาดความร-ความเขาใจ การทองเทยวโดยชมชนทพยายามจะเปนการสรางพนททางสงคมใหกบ

ชมชนในการจดการตวเอง กลายเปนแหลงทองเทยวชมชนทหนวยงานเขามาแสวงหาผลงาน หรอสนบสนน CBT เพยงเพราะเปนกระแสและนโยบาย จากสวนกลาง

บทเรยน ประสบการณ และขอคนพบ

ระยะเวลาของการพฒนาแนวคดและกระบวนการทำงานเรอง CBT ยาวนานกวา 10 ป ทำใหพอทจะเหนพฒนาการจากจดเรมตน พฒนา และถดถอย การทองเทยวโดยชมชนเปนเครองมอสรางพนททางสงคมใหกบชมชน ในระยะเรมตน

ของแนวความคดน ชมชนทเรมทำเปนชมชนทกำลงเผชญปญหาการแยงชง

ทรพยากร การเปนชมชนชายขอบทขาดการเหลยวแลหรอยอมรบสทธความเปน

พลเมองในกรณชมชนชาวเขา ทำใหชมชนม “สาร” ทตองการสอกบคนภายนอก โดยไมตองมการอบรมเรองมคคเทศกทองถนเลยดวยซำ เพราะชาวบานอยากคย อยากเลาเรอง อยากใหนกทองเทยวเหนสงทมคณคาตอชวตของชมชนและ

ไมอยากใหถกทำลายหรอสญหายไป หรอใชการทองเทยวเปนชองทางสรางความ

เขาใจทถกตองเรองคนอยกบปา ไมวาจะเปนชมชนในลกษณะไหน คงไมใชวา

เครองมอนทำไดกบชมชนทกแหง ทำเลทตงและทนทางสงคมของชมชนกเปนปจจยสำคญในการนำพาให CBT ประสบความสำเรจ

1313

ตองยอมรบวาการทองเทยวโดยชมชน เปนกจกรรมทนำเสนอในชองทางของอตสาหกรรมการทองเทยว ไมใชเรองการศกษาทางเลอก หรอการพฒนาชมชน (ถงแมวาจะนำไปอธบายในบรบทนนไดกตาม) เมอ CBT เปนสนคา ทางการทองเทยวอยางหนงทแตกตางจากคำวา “สนคา” หรอ “ผลตภณฑ” ทางการทองเทยวอนๆ ทวไป การเตรยมความพรอมชมชนทงเรองความร-ความเขาใจและทกษะทจะทำใหการทองเทยวรบใชชมชน เปนเครองมอในการพฒนาคน และใหชมชนไดรบประโยชนจากการทองเทยวโดยบทบาทของการเปนเจาของไมใชลกจาง ภายใตแนวคดนจำเปนอยางยงทตองมการเตรยมความพรอมชมชน

การทองเทยวประกอบดวยกลมคนสองฝายคอเจาของบาน (Host) กบ ผมาเยอน (Guest) จากงานวจยและประสบการณพบวา กลมนกทองเทยวทสนใจเรยนรวถชวตชมชนมจำนวนเพมมากขน อยากสมผสความจรงไมใชการปรงแตงหรอการจดแสดง และตองการใหการทองเทยวของตนสงผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด ในขณะเดยวกนกหวงวาเ งนทจายในการทองเทยวได เขาไป มสวนในการสรางเสรมเศรษฐกจชมชนหรอสนบสนนการพฒนาชมชนทองถน

การขบเคลอนเรองการทองเทยวโดยชมชน สอดคลองกบนโยบาย การสงเสรมเศรษฐกจระดบรากหญา จะเหนไดวามการสงเสรมวสาหกจชมชน

การสงเสรมกจการเพอสงคม หรอตอนนกเรมมเรองเศรษฐกจเชงสรางสรรคขนมา CBT สามารถสรางกจกรรมหรอรายไดทเกยวเนองได เพยงแตชมชนสามารถวเคราะหจดเดน เอกลกษณ ความแตกตางของตนกบชมชนอน หรอการมอง

ทคณคากอนและสรางมลคาตามหลง ซงแตละชมชนมบรบทการจดการรายได

แตกตางกน ซงหากเปนชมชน CBT ทมความชดเจนในแนวคดการทำงาน

เรองการกระจายรายได การจดสรรรายไดสสมาชก กลม และชมชน รวมทงการทำงานแบบมสวนรวม โปรงใส ตรวจสอบได เปนหวใจสำคญของการบรหารงานแบบ CBT การตอยอดหรอการสงเสรมเรองการจดการธรกจชมชน จะชวยชมชนไดมาก ในการวางระบบ แตขอสำคญคอการมองอยางบรณาการกบมตอนๆ เชน สงคม

วฒนธรรม และสงแวดลอม การมองโอกาสทางเศรษฐกจ การชวงชงโอกาส และ

ผลตอบแทนทางเศรษฐกจอาจสรางความทกข (เพราะแทบจะไมมเวลาพกผอน)

1414

แทนทจะสรางสขกเปนได อาท การปฏเสธไมรบคำสงซอจำนวนมาก ของกลมมดยอมบานครวงหรอการไมลงทนซอเตาอบใบชา หรอการรบคำสงซอ มากเกนไปของบานแมกำปอง หรอวนธรรมดาทำงาน เสาร-อาทตยขายของ ในกรณตลาดนำบางนำผง ทำใหบางครอบครวแทบไมมวนหยดพกผอน เปนตน

จากการท CBT เปนสวนหนงของผลตภณฑการทองเทยวในอตสาหกรรมการทองเทยว คงตองเรยนรวธคดแบบทนนยม (บางดาน) ซงมองวาการแบงงานกนทำตามความสามารถจะชวยใหธรกจดำเนนไปได เชนเดยวกนกบเรอง การตลาดของการทองเทยวโดยชมชน ทำอยางไรจงจะเขาถงนกทองเทยวทสนใจเรองการแลกเปลยนเรยนร และจะจดการใหเขามาเทยวชมชนไดอยางไร หากเปนตางชาตตางภาษาทงชมชนและนกทองเทยวจะสอสารกนไดอยางไร การมพนธมตรทางธรกจจะชวยกนทำใหเกดความรวมมอ ความชวยเหลอ และผลประโยชนรวมในลกษณะตางฝายตางไดประโยชน อยางไรกตาม ผประกอบการคอนกธรกจ แตกตองยอมรบวาในปจจบนเรากมนกธรกจเพอสงคมดวยเชนกน การมเปาหมายเรองกำไรสงสดเพยงอยางเดยว เชน ผประกอบการกระแสหลก คงไมใชสำหรบผประกอบการทสนใจสนบสนนการทองเทยวโดยชมชน ดงนน การพจารณาในการเลอกผประกอบการทองเทยวทจะทำงานดวยจงจำเปน

รวมทงการตงหลกเพอใหทงสองฝายเรยนรและทำความเขาใจในภมหลงและความคาดหวงในความรวมมอจงเปนสงทสำคญ

1515

¡Ãкǹ¡Ò÷ӧҹ

»ÃÐàÁԹʶҹ¡Òó �/¤ÇÒÁ¾ÃŒÍÁ

แนวคด/กระบวนการ/CBT (CBT Model)

องคความรสการพฒนา จากการวจยยกระดบ CBT สความเปนวชาการ (สกว. 2553) สามารถสรป

แนวคดและแนวทางการทำงานเรองการทองเทยวโดยชมชน เปนองคความร ทสามารถนำเปนแนวทางปฏบตได หรอเปนจดตงตนในการแลกเปลยน ความคด-มมมอง เพอใหการใช CBT เปนเครองมอในการพฒนาคนและชมชนรวมทงแกปญหาสงคมไดรบการตรวจสอบ และนำไปใชไดอยางมประสทธภาพ

แขกผมาเยอน (ตลาดทเหมาะสม)

á¹Ç¤Ô´ CBT

การเตรยมความพรอม การมสวนรวม พนธมตร

§Ò¹ÇÔ ÑÂà¾×èÍ·ŒÍ§¶Ôè¹ §Ò¹¾Ñ²¹ÒªØÁª¹

ä´ŒÃѺ¡ÒÃÂÍÁÃѺ ¨Ò¡Êѧ¤Á

¡ÒÃÂÍÁÃѺ 㹪ØÁª¹

¼Å·Õèà¡Ô´¢Öé¹/¼Å¡Ãзº

สงคม - การพฒนาคน - สวสดการชมชน - การบรหารจดการ - การประสานงาน - สขอนามย - คณภาพชวต

เศรษฐกจ - รายได - การสรางงาน - กองทนชมชน

วฒนธรรม - การบนทก - การฟนฟ - การสบทอด - ความภาคภมใจ

สงแวดลอม - การจดการทรพยากร - กองทนสงแวดลอม - การสรางสำนก

¤ÇÒÁÊÓàÃç¨

เจาของบาน ผลตภณฑการทองเทยว

ทองถน ทองถน พลวตร พลวตร

โลก โลก กระแสการพฒนา กระแสการพฒนา

1616

กรอบคด ชมชนทองถนไมไดอยนงหรออยอยางโดดเดยว หากแตอยทามกลางกระแส

การพฒนาของโลก การทองเทยวโดยชมชนเปนสะพานเชอมระหวางเจาของบานกบแขกผมาเยอน ในซกอตสาหกรรมมองวาชมชนททำเรองทองเทยวเปนสนคา/ผลตภณฑทางการทองเทยว ในซกชมชนมองวานกทองเทยวทสนใจทองเทยวชมชนคอกลมเฉพาะหรอกลมตลาดทเหมาะสม

จากแนวคดการทองเทยวโดยชมชนทใชการทองเทยวเปนเครองมอ ในการพฒนาคนและชมชน ไมใชวาจะทำไดทกททกแหงแตตองผานการวเคราะห และประเมนสถานการณและความพรอม จากนนจงมกระบวนการทำงาน เตรยมความพรอม สรางการมสวนรวม และการทำงานในลกษณะความรวมมอ

กบภาคทเกยวของ ซงอาจจะใชงานวจยเพอทองถนหรอกระบวนการทำงานพฒนาอยางมสวนรวมกได

เมอมองวา CBT เปนเครองมอในการพฒนากควรมการประเมนผลกระทบดวยวาจากการทำงานกอใหเกดผลอยางไรบางกบคนและชมชนทงดานสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และสงแวดลอม

สวนความสำเรจสามารถประเมนไดจากทงคนในและคนนอก หากคนใน มความสขใหการยอมรบกถอวาเปนงานทสำเรจ ในสวนภายนอกเหนคณคา มาชนชม ดงาน ไดรบความประทบใจ ใหรางวลยกยองกเปนสงทชวยในการรบรองความสำเรจนนอยางมความนาเชอถอมากขน

1717

• องคประกอบ 4 ดานของความสำเรจในการทำการทองเทยวโดยชมชน

1. ทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม • ชมชนมฐานทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และ มวถการผลตทพงพาและใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน • ชมชนมวฒนธรรมประเพณทเปนเอกลกษณเฉพาะถน 2. องคกรชมชน • ชมชนมระบบสงคมทเขาใจกน • มปราชญ หรอผมความร และทกษะในเรองตางๆ หลากหลาย • ชมชนรสกเปนเจาของและเขามามสวนรวม ในกระบวนการพฒนา

3. การจดการ • มกฎ-กตกาในการจดการสงแวดลอม วฒนธรรม และการทองเทยว • มองคกรหรอกลไกในการทำงานเพอจดการการทองเทยว และสามารถเชอมโยงการทองเทยวกบการพฒนาชมชน

โดยรวมได

• มการกระจายผลประโยชนทเปนธรรม • มกองทนของชมชนทเออประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมของชมชน

4. การเรยนร • ลกษณะของกจกรรมการทองเทยวสามารถสรางการรบร และความเขาใจในวถชวตและวฒนธรรมทแตกตาง

• มระบบจดการใหเกดกระบวนการเรยนรระหวางชาวบานกบผมาเยอน

• สรางจตสำนกเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม ทงในสวนของชาวบานและผมาเยอน

1818

แตละองคประกอบตางยดโยงและสมพนธกนทจะทำใหการทองเทยว โดยชมชนยงยนและมเสนห กลาวคอ หากฐานทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณชาวบานสามารถทำการผลตได และมอาหารหรอรายไดโดยไมตองพงพา การทองเทยว ดงนน มการทองเทยวหรอไมมการทองเทยวชาวบานกสามารถ ดำเนนชวตไปไดอยางปกต องคกรชมชนเปนเปาหมายในการพฒนาการทองเทยวใหขบเคลอนไปไดดวยการมสวนรวมและสมาชกในชมชนเหนประโยชนของ CBT ตอชมชน สวนการจดการเปนกลไกทจะทำใหการดำเนนงานเปนไปอยางราบรน แสดงใหเหนถงการจดการผลประโยชนทเปนธรรม สำหรบการเรยนรคอเสนห ททำใหการทองเทยวโดยชมชนแตกตางจากการทองเทยวรปแบบอน เพราะเปนการเรยนรทมาจากเจาของถนภมใจนำเสนอ สรางการแลกเปลยนเรยนรทใหผมาเยอนไดรบประสบการณตรงโดยการลงมอทำและดวยอธยาศยไมตร ของคนในชมชน

1919

• กระบวนการในการเตรยมความพรอมชมชน

5. การตดตามและประเมนผล • ประเมนความพงพอใจทง เจาของบาน/ ผมาเยอน หรอพนธมตรทกลมทำงานดวย • ประเมนผลกระทบทงดานบวกและลบ ในเรองเศรษฐกจ/สงคม/วฒนธรรม/ สงแวดลอม/การบรหารจดการ

3. การพฒนาความร/ทกษะคน/องคกร • การทำงานเปนทม/การทำงานแบบ มสวนรวม • การรวบรวมขอมล • การเปนมคคเทศก/สอความหมาย • โปรแกรม/กจกรรม/เสนทางการทองเทยว • ทพก/อาหาร/ยานพาหนะ

4. การตลาด/ประสานงานภายนอก • กลมนกทองเทยวเปาหมาย • 4 P (โปรแกรมทองเทยว/ราคา/ การประชาสมพนธ/ชองทางในการขาย) • ระบบการจอง/การประสานงาน • พนธมตรการตลาด (ผประกอบการ/ เครอขาย/หนวยงาน)

1. ศกษาศกยภาพและขอจำกดของชมชน • ทรพยากรธรรมชาต/วฒนธรรม • ความร/ความสามารถของคนในชมชน • ประสบการณในการทำงานพฒนา • แหลงทน/งบประมาณ

2. กลม/องคกรในการบรหารจดการ ทองเทยว • สรางการมสวนรวมของคนในชมชน • กำหนดเปาหมาย/รปแบบการบรหารงาน • แผนงาน • กฎ-กตกา

»ÅÒ¹éÓ»ÅÒ¹éÓ μ Œ¹¹éÓ

¡ÅÒ§¹éÓ

2020

• กระบวนการเตรยมความพรอมชมชนดวยกระบวนการวจย เพอทองถน (Community Based Research - CBR)

กอนทการทองเทยวโดยชมชนจะแพรหลาย งานวจยเพอทองถนเขามา มบทบาทในการสรางองคความรในเรองรปแบบทเหมาะสมสำหรบการทองเทยวโดยชมชน กระบวนการ CBR ไดสรางระบบคดการตงคำถาม การทำงานและ การตดสนใจบนฐานขอมล โดยทผใชความรนนคอชาวบานเอง โดยเรยกกระบวนการดงกลาววา

ตนนำ กลางนำ ปลายนำ วเคราะหพนท/ประเดน พฒนาโจทยวจย (โจทยของชมชน/เหนคนทำงานวจย/ทำความเขาใจ CBR) วเคราะหผเกยวของและบทบาท ออกแบบงานวจย หาขอมลความร พฒนาศกยภาพ และปฏบตการ สรปบทเรยน เขยนรายงาน ประสานพนธมตร ยกระดบ และขยายผล

2121

กรณศกษา 5 หมบาน : กรณศกษา 5 หมบาน :

หมบานตนแบบหมบานตนแบบของการทองเทยว ของการทองเทยว โดยชมชนทวประเทศไทยโดยชมชนทวประเทศไทย

2222

กรณศกษาเหลานเปนเพยงตวอยางทนำเสนอร ป ธ ร รมของกา รท อ ง เท ย ว เป น เ ค ร อ ง ม อ ในการพฒนาในมตตางๆ อาท CBT กบการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน CBT กบการฟนฟวฒนธรรมทองถน CBT กบการพฒนาคน CBT กบเศรษฐกจชมชนและคณภาพชวต และ CBT กบพนธมตรทางการตลาด กรณศกษาดงกลาวมาจากงานวจยยกระดบ CBT สความเปนวชาการ (CBT-I, 2553)

2323

1) การทองเทยวโดยชมชน (CBT) มสวนสนบสนนการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน

“ความอยรอดของชมชนขนอยกบฐานทรพยากรธรรมชาต วถชวตและวฒนธรรมของคนทองถนมความเชอมโยงผกพนกบทรพยากร ดน นำ ปา”

การทองเทยวโดยชมชน เปนเครองมอในการสงเสรมการจดการทรพยากรอยางยงยน ทงการสรางความภาคภมใจใหกบชมชนในการเผยแพรภมปญญาในการจดการทรพยากร สอสารปญหาความขดแยงในการแยงชงทรพยากรใหคนภายนอกไดรบทราบ สรางสรรคกจกรรมการทองเทยวใหผมาเยอนมสวนรวม ในการอนรกษ จดสรรรายไดจากการทองเทยว สนบสนนกจกรรมการพฒนาชมชน สรางความรวมมอของหนวยงานในการทำงานเปนพนธมตรรวมกบชมชนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กรณศกษา หวยแรง จ.ตราด: แตเดมลำคลองหวยแรงจะมกองขยะลอยอยเสมอและตนไมสองฟากฝงไดถกโคนถางใหโลงเตยน เมอตองการจะใหมการทองเทยวเชงนเวศตามลำคลองกเรมตระหนกถงการรกษาความสะอาด จงรวมใจกนกำจดขยะจนลำคลองใสสะอาดและเกดการเหนคณคาของตนไม รมฝงคลองทสามารถชวยรกษารมตลง และรกษาความสวยงามตามธรรมชาต เอาไว ไมเพยงแตชมชนหวยแรงเทานนทสามารถฟนปารมคลองหวยแรง สตวนำ

นอยใหญกลบมาอดมดงเดม แตการทองเทยวโดยชมชนหวยแรงยงเปนสะพานทอดยาวจากการฟนปาบกไปสปาชายเลนและขยายพนทการฟนฟเพอการอนรกษ ไปยงอาวตราดเพอหลอเลยงชวตคนเมองตราดใหเขมแขงและสมบรณสบถง

ลกหลานตอไป

2) การทองเทยวโดยชมชน (CBT) มสวนสนบสนนการฟนฟวฒนธรรมทองถน

“วถชวตและวฒนธรรม เปนสงทบอกถงอตลกษณความเปนชมชน ความเขมแขงของชมชนจะทำใหชมชนสามารถปรบตวอยในสงคมปจจบน

โดยทยงคงอนรกษวฒนธรรมและปรบประยกตใหสอดคลองกบยคสมย

มการสบทอดสคนรนหลงไดอยางตอเนอง”

2424

การทองเทยวโดยชมชน เปนเครองมอในการสรางความภาคภมใจใหกบชาวบานในการนำเสนอ “ของด” ชมชนใหคนภายนอกไดรบร ทำใหเกดการสบคน ถายทอด และฟนฟวฒนธรรมจากรนสรน ชมชนมการบรหารจดการและรวมกนกำหนดวาวถชวตและวฒนธรรมอะไรบางทชมชนพรอมในการนำเสนอและ สรางการเรยนรแกผมาเยอน ตลอดจนมแนวทางปฏบตตวสำหรบนกทองเทยว

การทมนกทองเทยวสนใจแลกเปลยนเรยนรวถชวตและวฒนธรรมคนทองถน เปนตวกระตนอกทางหนงททำใหชมชนเกดความภาคภมใจ และมชวตชวาในการนำเสนอขอมล สามารถสรางการมสวนรวมใหกบนกทองเทยวในกจกรรม ทางวฒนธรรมของตน สรางความประทบใจใหแกผมาเยอน และทำใหเยาวชน คนรนหลงเหนคณคาของชมชนตนเอง

กรณศกษา บานภ จ.มกดาหาร: มการอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมทองถนอยางตอเนอง อาท ใหเดกนกเรยนและชมชนแตงกายชดภไทสปดาหละ 1 ครง โครงการแตงชดภไทรวมกจกรรมทองถนทกครง (พอบานแมบานแตงชด ภไททกวนพฤหสบด) การสงเสรมการเรยนรดานบายศรสขวญ การละเลนทองถนของเดกในชมชน (มะขาง, สะบา ฯลฯ) การอนรกษภาษาทองถน (ภาษาภไท) การจดกจกรรมผเฒาเลาเรองเกาใหหลานฟง

2525

3) การทองเทยวโดยชมชน (CBT) มสวนสนบสนนการพฒนาคน “ความภาคภมใจในความเปนทองถน หรอชาตพนธของตน

ความรวมมอและความสามคคของคนในชมชน การมพนททางสงคมไดรบการยอมรบจากคนภายนอก เปนหวใจสำคญของการดำรงไวซงความเปนชมชน”

การทองเทยวโดยชมชน ชวยใหคนในชมชนไดมสวนรวม และกำหนดบทบาทของชมชนตอการทองเทยว มกระบวนการในการจดการความรภายในชมชน มการพฒนาทกษะและเพมเตมความรใหมใหกบสมาชกในชมชนในการบรหารจดการทองเทยว สรางความมนใจในการพดคยแลกเปลยนกบคนภายนอก มความเชอมนใหคนในชมชนในการนำเสนอ “ปญหาและความตองการ” กบหนวยงานภายนอก นำเสนอประสบการณและความสำเรจในการพฒนา กบคนและหนวยงานทมาศกษา-ดงาน นอกจากเปนการพฒนา “คนใน” แลวยงใหการศกษากบ “คนนอก” ดวย

กรณศกษา ชมชนลเลด จ .สราษฎรธาน ล เลด เปน ชมชน แหงการเรยนร ผานกระบวนการจดการกลมหรอองคกรชมชน สมาชกเรยนรทจะแสดงออกถงการใหเกยรตซงกนและกน มเวทททำใหคนไดมโอกาสแสดง ความคดเหนและพฒนาตนเองเรองการพดและการทำงานรวมกนในระบบกลม ในอดตผใหขอมลเปนบทบาทของผนำทเปนทางการ เชน กำนน ผใหญบาน หรอ

นายก อบต. แตเมอมกลมทองเทยว สมาชกในกลมสามารถบอกเลาเรองราว การทำงานของสมาชกและบทบาทของกลมทองเทยวตอการพฒนาชมชน

ไดดวยตนเอง คนในชมชนมสวนรวมในการอนรกษและจดการ

ทรพยากรธรรมชาตอยางเตมท สามารถรกษาสภาพชมชน

ชนบท ทมวถชวตผกพนกบธรรมชาต และปจจบนไดกลายเปนชมชนทมชอเสยง ทำใหคนในชมชนเกดความภาคภมใจในชมชนของตน และพรอมทจะประคบประคองชมชน

ใหมสภาพเหมอนทเปนอยตอไป

2626

4) การทองเทยวโดยชมชน (CBT) มสวนสนบสนนเศรษฐกจชมชนและคณภาพชวตคนทองถน

“การทองเทยวเปนการดงคนจากภายนอกมาเรยนรชมชน แรงจงใจททำใหนกทองเทยวเขามาในชมชนคอ วถชวตทแตกตาง และวฒนธรรมดงเดม จดดงดดคอวถทเรยบงายและมการดำรงชวตทองแอบแนบชด กบธรรมชาต การทองเทยวโดยชมชนจงเปนเพยงรายไดเสรม ทสามารถ นำรายไดนนไปปรบปรงทอยอาศย การออมทรพยไวใชยามขาดแคลน เจบปวย หรอเปนทนการศกษาใหกบลกหลาน โดยทชาวบานยงคงดำเนน วถดงเดม หรอสรางทางเลอกเรองรายไดใหกบบางครอบครว ในการสรางอาชพเสรมทเกยวเนองกบการทองเทยว สรางงานใหกบคนในชมชน นอกจากนการทองเทยวโดยชมชนยงเปนเครองมอในการพฒนาเรองความสะอาด และสขอนามย นอกจากนเมอชมชนเรมเปนทรจกกจะมหนวยงาน ลงไปสนบสนนเรองอปโภคบรโภค”

การทการทองเทยวเปนเพยงรายไดเสรม ทำใหชาวบานไมคดพงพารายไดหลกจากการทองเทยว และสามารถดำรงชวตไดอยางปกตตอเนองไมวาจะม นกทองเทยวมาเทยวหรอไมกตาม

2727

แมกำปอง จ.เชยงใหม: รายไดทเขากองทนหมบาน จะถกจดสรรออกเปน 5 สวน คอ 1. เขาสหกรณไฟฟาพลงนำ 30% (ปนผลเมอสนปใหกบสมาชกสหกรณ) 2. พฒนาหมบาน 20% 3. ผจดการ 25% 4. สวสดการชมชน 15%

5. เบยประชมคณะกรรมการ 10% สำหรบครอบครวทเปนสมาชกกลมทองเทยว

โฮมสเตยจะไดรบตอครวเรอนเมอหกคาใชจายจากนกทองเทยวตามเกณฑจดสรร

ของสหกรณฯ แลว ประมาณครอบครวละ 250 บาทตอนกทองเทยว 1 คน หากสมาชกชมชนทไมไดจดบานพกอาศยของตนเปนทพกโฮมสเตยสำหรบ นกทองเทยว จะไดประโยชนทางออมในเรองการพฒนาหมบาน การทชมชน

เปนทรจก และหากเปนสมาชกสหกรณไฟฟาฯ (ซงสวนใหญจะเปนสมาชก

ทงชมชน) กจะไดปนผลตอนสนป

2828

5) การทองเทยวโดยชมชน (CBT) ในการทำงานกบพนธมตรทางการตลาด “การทำการตลาดตองการความรทกษะและเครอขายเฉพาะดาน

ซงเปนการยากสำหรบชมชนทจะสามารถเขาถงตลาดดวยตนเองได

การทำงานรวมกบบรษทนำเทยวทมแนวคดดานการทองเทยวทรบผดชอบ

ตอสงแวดลอมและสงคมจะชวยเพมโอกาสใหชมชนสามารถเขาถง

กลมนกทองเทยวทสนใจการทองเทยวโดยชมชนได” กระบวนการทำงานรวมกนระหวางบรษทนำเท ยวและชมชน

อยางใหเกยรตซงกนและกน มการเตรยมความพรอมทงดานชมชนและนกทองเทยว

มขอตกลงทางผลประโยชนทชดเจน มการตดตามประเมนผลความพงพอใจ

ของทกฝายอยางตอเนอง เพอใหเกดการเรยนรและปรบตวใหสอดคลองกบ

ความคาดหวงของแตละฝายทอยบนฐานของความรบผดชอบตอสงคม และสงแวดลอม

2929

กรณบานผาหมอน จ.เชยงใหม: ชมชนกบบรษทมการสอสารกน ตลอดเวลาเกดปญหาจะแกไขทนท ชมชนและบรษทตองคยกนวาปญหา เกดแบบน จะตองแกไขอยางไร เชน ถาไกดไมด นกทองเทยวมการรองเรยน ชมชนกไมไดละเลย สงสำคญคอวานกทองเทยวตองเคารพความเปนชมชน และบรษทตองเคารพความตองการและขดความสามารถของชมชน การเปนหนสวน ในทางธรกจกสามารถเปนไดทงเพอนรวมคด และผใหโอกาสแกคนในชมชน

ดวยเชนกน มการปฏบตตามเงอนไข ขอตกลง ภายใตการยอมรบและเคารพสทธ

ของชมชน ยอมรบในเปาหมายของการจดการทองเทยวโดยชมชน รวมทง

การจดสรรผลประโยชนทลงตวและสรางความพงพอใจแกทงสองฝาย หมายเหต: กรณศกษาดงกลาว เปนเพยงการนำเสนอแงมมทโดดเดน

ของแตละพนท แตหากมองโดยภาพรวมแลว เราไมสามารถแยกเรองผลของ

การพฒนาออกมาเพยงดานใดดานเดยว ตารางขางลาง เปนการสรปใหเหนวา

ในแตละชมชนไดรบผลกระทบเชงบวกครบทกมต ทงดานทรพยากรธรรมชาต

วฒนธรรม เศรษฐกจ และการตลาด

3030

ชมชน ทรพยากร ธรรมชาต

วฒนธรรม เศรษฐกจ พฒนาคน การตลาด

แมกำปอง กองทนในการ ดแลปา/ ทำแนวกนไฟ

ฟนฟการแสดง ทางวฒนธรรม/ดนตรพนเมอง

รายไดเสรม สราง อาชพเสรม

การทำงาน รวมกน/ สำนกการ พฒนา

ตอยอด ดานอาชพ/ ตอรองกบ บรษททวร

ผาหมอน เผยแพรปาชมชน/ภมปญญาในการ อนรกษ

การสบทอด/ ฟนฟ ภมปญญา

รายไดเสรม การสอ ความหมาย/ การบรหารงาน

รวมกบ บ.ทวร นทท.สนใจ มกำลงซอ

บานภ สงเสรมความ ภาคภมใจเรอง เกษตรอนทรย

ฟนฟวฒนธรรม และเกดการ สบทอด

รายไดเสรม การทำงาน แบบม สวนรวม

หนวยงานชวยปชส./กลม ศกษาดงาน

หวยแรง การฟนฟปารมนำ เครอขาย ลมนำ-ทะเล

การฟนฟ วฒนธรรม รำกลองยาว

รายไดเสรม ตอยอด ผลตภณฑ

การทำงาน เปนทม/ มสวนรวม/ กลาแสดงออก

หนวยงาน/ กลมศกษา ดงาน/ นทท.ตปท.

ลเลด การฟนฟชายฝง/ ทะเลอดมสมบรณ

ฟนฟลเกปา รายไดเสรม สขภาวะของ ผอาวโส/ความรวมมอเพอทองถน

ทำงานรวมกบ บ.ทวร/ตอรอง กบกลม ภายนอก

ตารางแสดงใหเหนวาการทองเทยวโดยชมชนมครบทกมต

3131

คนสรางปา ... ปาสรางคน คนสรางปา ... ปาสรางคน

บนวถทองเทยว บนวถทองเทยว

3232

หวยแรง...ชมชนรมคลอง แหงเมองตราด

ตำบลหวยแรง ตงอยในเขตอำเภอเมอง จงหวดตราด มลำคลองหวยแรงไหลผานชมชน และไปบรรจบกบแมนำตราดทอำเภอเขาสมง ลำคลองหวยแรงนนถอวาเปนลำคลองทมความสำคญกบชมชนมาก เนองจากเปนแหลงนำและ

แหลงอาหารของชมชน ทรพยากรทเคยอดมสมบรณ ชาวบานตงบานเรอน

ขนานไปกบลำคลอง มวถชวตผกพนกบสายนำ ผสงอายกลาววาในอดตหวยแรง

มพนทปา จำแนกไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก ปาขางลางมตนไมตนเลก อาท ตนระกำ ไมจก ไมพอง ไมตะขอ โดยเฉพาะอยางยงถาในชวงฤดชวงเขาพรรษาระกำจะออกลกมากแทบจะหาบไมไหว สวนปาชนกลางกจะพบไมตะบาก ไมคะนอง ไมตะเคยน สำหรบปาชนบนมไมยางแดง ไมกลอง ไมยางเขา

ไมกะบก ไมสำรอง

3333

นอกจากนในพนทตำบลหวยแรงในอดตมปาสมบรณ ประกอบไปดวย ไมยางแดง ไมตะเคยน ไมชนผ ไมพะนอ ไมบนนาค ไมตะแบก ไมตะบาก เกดขนผสมผสานเปนปาทบ ปาไมเหลานจะแสดงถงความหลากหลายทางชวภาพสงบรเวณรมคลองหวยแรงมความอดมสมบรณมพชเกดขนอยางหนาแนน ประกอบไปดวยปาจากจำนวนมาก ปาไผ ขนานไปกบคลอง เดนทางโดยทางเรอเทานนความอดมสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพมผลตอวถชวตทผกโยง อยกบแหลงนำธรรมชาตแหงน ตอมามการสรางเขอนเพอกนเขอนทำให ระบบนเวศเปลยนแปลงไป

ความสวยงามในธรรมชาตของลำคลองหวยแรงเปนทเลาขานกนมาถงความอดมสมบรณเพราะคลองหวยแรงเปนตนกำเนดของแมนำตราด ไหลมาจากเทอกเขาบรรทดผานหมบานทง 11 หมบาน ผานตำบลเนนทราย และไหลลงสอาวตราด ทำใหมความอดมสมบรณของสตวนำนานาชนด หวยแรงจงมทงนำกรอยและนำจด ซงบางฤดกาลนำทะเลหนนเขาไปสลำคลอง แตในบางฤดกาล นำจดจะมปรมาณมาก ไหลลงสทะเล กระบวนการเปลยนแปลงของลำนำดงกลาวจงทำใหระบบนเวศของลำคลองหวยแรงมความหลากหลายและธรรมชาตทสวยงาม

3434

ชมชนตำบลหวยแรงเปนชมชนดงเดมทอาศยอยกบพนทมายาวนาน สบคนไดจากบนทกประวตศาสตรสมยในชวงระหวางการเ สยดนแดน ของจงหวดตราดใหกบประเทศฝรงเศส ทหารฝรงเศสเขามาทำลายหนรปอแรง เพอตองการทำลายวฒนธรรมความเชอของชาวบาน

ทนชมชน ทนชวต... ลมหายใจ คนหวยแรง หวยแรง ชมชนเลกๆ รมคลองทยงคงวถด งเดม วถทผกพนกบปา

ทรพยากรธรรมชาตและสายนำ ลำคลองหวยแรงนบไดวาเปนเสนเลอดใหญของคนหวยแรง เปนแหลงทอย เปนแหลงอาหาร เปนแหลงหลอเลยงผคนทงชมชนมาเนนนานตงแตอดตจนถงปจจบน

ความอดมสมบรณของทรพยากรปาไมทมความหลากหลาย ความสมบรณของลำคลองหวยแรง สงผลใหชาวบานสามารถดำรงชพดวยการหาปลา การจบสตวนำ การประกอบอาชพจากรนบรรพบรษถงปจจบนคออาชพชาวสวน และทำนา วถชวตของชาวสวน มทงเงาะ มงคด ทเรยน ฯลฯ ผลไมทสรางชอ

ใหกบหวยแรงคอมงคด มการนำสมนไพรในพนทมารกษาตนเองตราบจนถง ปจจบน มการกลนเหลาขาวนำมาประกอบกบยาสมนไพร และยาอนๆ ทม การสบทอดจากบรรพบรษ อาท ยาหอมมหาชมพ ยาถอนสำแดง ยาแกลม 300 จำพวก จากการนำภมปญญาพนบานมาใชรกษาในเบองตนของชมชน

ทำใหชาวหวยแรงไมเคยมโรคทองรวงรนแรงเกดขน

ชมชนหวยแรง ไดใหความสำคญในเรองของฐานทรพยากรธรรมชาต ทมคณคาของชมชนอนประกอบไปดวยลำคลองหวยแรงและภมปญญาพนบาน ในวถการดำรงชวตภายใตวฒนธรรมความเปนอยทเรยบงาย และยงคงรกษาสภาพธรรมชาตไวไดจากอดตจนถงปจจบน นำสการพฒนารปแบบการจดการ

ทองเทยวเชงนเวศโดยการมสวนรวมของชมชนโดยใชการทองเทยวเปนเครองมอ

ในการพฒนา

3535

จากฐานชวตวฒนธรรมและฐานทรพยากรซงเคยเปนตนทนทดงามของชมชนไดมอยและกำลงไดรบผลกระทบจากการพฒนาซงมาจากภายนอก ทำใหเกดการเปลยนแปลงหลายอยางคลายๆ กนในหลายชมชนของสงคมไทยทไดรบผลกระทบจากความทนสมย เกดการเปลยนแปลงฐานทรพยากรธรรมชาต ลำคลองหวยแรงไดรบผลกระทบจากการทำนากง การทำสวนทมงใชสารเคม และ การทำลายปาตนนำทมมากขนเรอยๆ ขณะเดยวกนกมหนวยงานนำโครงการพฒนาเขามามากมายหลากหลายแนวทาง บางโครงการกมความเสยงตอการทำลายความยงยนของระบบนเวศ เชน การสรางเขอน และฝายตนนำ เปนตน

จากสภาพการณหลายๆ อยางทำใหคนในชมชนเฝามองและเกบอดอน ไวในใจ จนไดพบกบ ผศ.ดร.อรณศร ออศรวงศ ซงเปนนกวชาการภายนอก ทเขามาเยยมชมชนตามการชกชวนของชาวบาน มการจดเวททบทวนสถานการณ ชวนคดชวนคยในดานศกยภาพและภมปญญาทมหลากหลายของชมชน มการสะทอนความตองการทจะพฒนาหรอแกปญหาของชมชน มเสยงเรยกรองตองการ

ใหมการทองเทยวเขามาพฒนาทองถนของตนเอง ตองการดงคนจากภายนอกเขามาสมผสกบวถของชมชน โดยเรมตนดวยการทำการวจยปฏบตการ แบบมสวนรวมอนเขมขนของอาจารย ซงเปนคนภายนอกรวมกบคนภายในชมชน

เปนคณะผวจย

ลกขนจดการทองเทยว เรองใหมทตองเรยนร

เมอพเลยงจากสถาบนการศกษาพรอมหนน กลมชมชนไมรงรอทจะรวมคน

สรางทม ระดมสรรพกำลงในการสำรวจตนทน ศกษาและวเคราะหขอมลตวตน ความเปนชมชนหวยแรงเพอเปนฐานในการวางแผนการจดการทองเทยว

CBT เครองมอกระตนคน

ฟนปา สรางชมชน บนวถหวยแรง

3636

โดยชมชน ภายใตอดมการณรวมในการรกษาและจดการทรพยากรธรรมชาต อยางยงยน ดวยกระบวนการวจยแบบมสวนรวม ชาวบานคน นกวชาการรวมคด รวมกนดงจดเดน อตลกษณของชมชนขนมาทงประวตศาสตรชมชน ทรพยากรชมชนและการจดการดวยวธภมปญญาดงเดม วฒนธรรม ประเพณ วถชวตแบบเดมถกชวนใหรอฟน ใหความหมาย สรางคณคา โดยคนทองถน บนฐานทรพยากรชมชน ใชการทองเทยวเปนเครองมอ เพอนำมาสการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และรอฟนคณคาวถชวตวฒนธรรม ภมปญญาทองถนทเคยมอยเปนดานหลก สวนรายไดจากการทองเทยวเปนเปาหมายทรองลงมา

เมอเปาหมายชด จงกำหนดเสนทางเดนรวมกน เรมตนการพฒนาศกยภาพพนทและคนในชมชน โดยใชกระบวนการมสวนรวมในการฟนทรพยากร ฟนวถ ฟนวฒนธรรมประเพณชมชนและสรางคณคาใหกบสงรอบตว รวมทงพฒนาชมชนดานอนๆ สขอนามยเปนเรองตามมา เรมตนทครอบครว ทอดยาว สการดแลนกทองเทยวอยางเปนระบบ ลำคลอง เรอกสวนไรนา ถกพฒนาใหดขน เรอ รถ บานพก และคนนำเทยวถกเตรยมความพรอมอยางเปนระบบ ชมชน ไดรวมกลมเพอรองรบการทองเทยวโดยจดตงกลมทองเทยวเชงนเวศหวยแรงขน โดยมโครงสรางหลวมๆ ไมมประธานเพอใหเกดความเทาเทยมกนในการดำเนนงาน

และเมองานไปไดระยะหนงกเกดมการสรางกลมยอยขนมาเปนกลมเรอ กลมประมง กลมผลตภณฑแปรรปเปนกลมเกดใหมเพอมาเสรมการทองเทยว ใหมการบรณาการเชงการพฒนาขน

กำหนดกฎระเบยบออกเปนมาตรฐานชมชน เพอสรางการเรยนรรวมกน

ของคนในชมชน เรองใหมทวายากกกลายเปนเรองไมยากอกตอไป

ดอกผลของความทมเท

จากความตงใจจรงของชมชนหวยแรงในการฟนปา ฟนธรรมชาตและ

วถดงเดมเพอตงรบกบกระแสการเปลยนแปลงของพนทในมตตางๆ จากงานททำ ผลดอกออกผลใหชมชนไดชนชมหลากหลายมต

3737

การสรางจตสำนกในการรกษาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบของชมชน แตจากเดมลำคลองหวยแรงจะมขยะลองลอยอยตามลำคลองอยเสมอและตนไมสองฟากฝงไดถกโคนและแผวถางจนโลงเตยน เมอเกดการทองเทยวกเรมตระหนกถงการรกษาความสะอาด

จนทำใหเกดกจกรรมรวมใจกนกำจดขยะจนนำในลำคลองใสสะอาดและเกดเหน

คณคาของตนไมรมฝงคลองทชวยรกษารมตลงและรกษาความสวยงามตามธรรมชาต

ไวได ความรวมมอภายในชมชน กอนดำเนนการชมชนชาวหวยแรงมลกษณะ

ตางคนตางอย เมอกระบวนการแบบมสวนรวมถกนำเขาไปใชประโยชน ชาวบาน

ไดรบความรสกใหมในมตความรวมมอ เกดความกลาในการแลกเปลยนในความ

คดเหนและเรยนรรวมกนอยางฉนมตรและเกดความรวมมอกนอยางทไมเคย

เกดขนมากอน

3838

กลมวสาหกจชมชน เกดขนจากกลมองคกรขยายผลการพฒนาการทองเทยวเปนการแปรรปมงคดแบบครบวงจรคอการทำนำมงคด มงคดกวน สบและ ครมทาหนาจากเปลอกมงคด การเกดกลมนเนองจากชมชนตองการผลตภณฑจำหนายเปนของทระลกแกผมาเยอน กลมวสาหกจนเรมตนไดกดวยการระดมทนของชมชนเอง ทำใหเกดการกระจายรายไดอยางเทาเทยม

การฟนฟวฒนธรรมขาว ทสะทอนความมนคงทางอาหาร ในอดต เมอ 20 ปกอน ชมชนหวยแรงประกอบอาชพทำนาและไดเลกอาชพนไปทำนากง ทำสวนผลไม ปลกสวนยางพารา กอนการวจยน การปลกขาวตามฤดกาล เหลอเพยง 3 แหง ในเนอทประมาณ 30 ไร เมอเกดการพฒนาการทองเทยว เชงนเวศ ชมชนกเหนพองตองกนวาควรมการฟนฟการทำนา เพอเปนกจกรรมสาธต

ดานวฒนธรรมพนบานแกผมาเยอนและศกษาดงาน นอกจากนยงมการคด สายพนธขาวไวปลกตอไป คาดวาจะทำกนไปตอเนองและขยายพนทเพมขน โดยเฉพาะในภาวะทเกดวกฤตการณทางอาหารโลกในเชนปจจบน ซงในปจจบน

ชมชนเรมใหความสำคญกบการปลกขาวกนมากขน ดงจะเหนไดจากพนทแตเดม

ถกทงรางวางเปลา แตปจจบนไดเรมกลบมาปลกขาวกนมากขน ทำใหพนทเรมเปลยนแปลงจากการทำนากงกลบมาปลกขาวเพมขน

เกดภาวะผนำในทองถน กลมชมชนหวยแรงทผานกระบวนการมสวนรวมในครงนไดเกดกระบวนการเรยนร เกดความเขาใจและมจตสำนกในการมสวนรวม

พฒนา ซงนอกจากจะมสมาชกกลม เกดการพฒนาศกยภาพในดานตางๆ

ทกลาวมาแลวขางตน ยงพบวาสมาชกไดพฒนาศกยภาพในการเสรมสราง ความมนใจใหกบตนเองในการมบทบาทดานการทำหนาทเปนผประสานโครงการ

3939

ทเชอมโยงกบการทองเทยวตำบลหวยแรง เ ก ด กล ม แกนนำ ในกา รข บ เ คล อน เรองการทองเทยว

การจดทำแผนชมชน ได เ กด การเรยนร ในการจดทำแผนโดยการ มสวนรวม ซงนำไปใชประโยชนในการจดทำแผนของชมชนในลกษณะการจดทำแผนแบบมสวนรวม

ชมชนตนแบบ หวยแรงไดเปนตวอยางของการพฒนาการรปแบบ การจดการทองเทยวเชงนเวศ โดยใชชมชนเปนฐาน ซงในปจจบนไดเกดการขยายเครอขายการพฒนาการทองเทยวไปทอำเภอบอไร จงหวดตราด หวยแรงไดเปนพนทตนแบบแหงหนงทชมชนอนเขาศกษาดงาน และเรยนรในกระบวนการจดการ

โดยการมสวนรวมของชมชน ในปจจบนมสมาชกเครอขายพฒนาโดยใชรปแบบจากหวยแรง จำนวน 9 ตำบล เชอมโยงพนทจากปาบกลงสปาชายเลนรอบอาวตราด

ปรากฏการณอนเปนผลพวงมาจากการทองเทยวเชงนเวศทหวยแรง เปนการเกด

พลงอำนาจของชมชนเพราะมปจจยทางเศรษฐกจเขามาเกยวของนนคอ

การแสดงออกทางคณคาของวฒนธรรมชมชนและเกดผลพลอยไดในทางเศรษฐกจ

จากผลผลตของกจกรรมดงกลาว ตลอดจนเปนปจจยเสรมทชวยชถงการพฒนาทางการทองเทยวยงยน ซงสามารถเชอมโยงกบสภาวะอนนาพงปรารถนา ของชมชนจากอดตสปจจบน สอนาคต ปรากฏการณดงกลาวทำใหชมชนหวยแรง ไดรเรมดวยตนเองในการขบเคลอนในเรองอนๆ จากแรงบนดาลใจในคณคา

ของกจกรรมทไดดำเนนไปดงกลาว และเกดเครอขายรวมมอการพฒนาพนททองเทยว

จากปาปกสปาชายเลน โดยกลมทองเทยวเชงนเวศตำบลหวยแรงเปนแกนหลกรวมกนกำหนดยทธศาสตรการพฒนาการทองเทยวกบตำบลอนๆ อก 15 ตำบล 4040

คนสรางปา ปาสรางคน CBT หวยแรง คนหวยแรงไดกำหนดแนวคดหลกของตนเองในการจดการทองเทยวไว คอ

เปนการจดการทองเทยวเชงนเวศทมงเนนการอนรกษ และใชประโยชนจากฐานทรพยากร และสงแวดลอมอยางยงยน ซงแนวคดหลกนไดเขาสการรบรโดยทวไปของชมชนจนกลายเปนจตสำนกทตองการดแลทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมอยางหนกแนนของชมชน โดยเฉพาะกลมทดแลการทองเทยว ดวยเหตวา แตเดมนนชมชนหวยแรงมฐานทรพยากรและระบบนเวศทอดมสมบรณ แหลงสำคญกคอ ลำคลองหวยแรงทมความสำคญกบวถชวตของชาวชมชนหวยแรง มาตงแตอดต และแมวาปจจบนจะเรมเกดการเปลยนแปลง เกดมโครงการพฒนาจากรฐ เชน การสรางเขอนกกเกบนำ หรอจากการทำมาหากนของชมชนเองกตาม เชน การเปลยนเปนนากง การตดไมทำลายปา ทงตนนำและสองฝงคลอง ยงทำใหชมชนสวนหนงเกดความกงวลใจกบอนาคตทอาจสงผลตอการดำรงชวต การหาอยหากนของชมชน จนกระทงชมชนไดเรมทำการทองเทยวกมงเนน ทำกจกรรมทไมกระทบกบสงแวดลอม ทงสรางกจกรรมความรวมมอในการรกษาระบบนเวศ และสงแวดลอมในหลากหลายกจกรรม ผลจากการจดการทองเทยวของชมชนทำใหชมชนเกดความตระหนกสำนกในการดแลทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมมากขน จนสามารถเปนชมชนตวอยางท เปนทยอมรบ จากสาธารณชนทวไป และจากการทองเทยวทกำหนดรปแบบโดยคนในชมชน ภายใตอดมการณและเปาหมายรวมของคนในชมชนสงผลใหหวยแรงในวนน

สามารถเปนชมชนตนแบบในดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตผานเครองมอ

ทเรยกวา “การทองเทยวโดยชมชน” ไมเพยงแตชมชนหวยแรงเทานนทสามารถฟนปารมคลองหวยแรง สตวนำนอยใหญกลบมาอดมดงเดม แตการทองเทยว โดยชมชนหวยแรงยงเปนสะพานทอดยาวจากการฟนปาบกไปสปาชายเลน

และขยายพนทการฟนฟเพอการอนรกษไปยงอาวตราดเพอหลอเลยงชวต

คนเมองตราดใหเขมแขงและสมบรณสบถงลกหลานตอไป

4141

CBT ฟนวฒนธรรม CBT ฟนวฒนธรรม

สานตอลมหายใจภไท มกดาหาร สานตอลมหายใจภไท มกดาหาร

“...สมผสวถชวตยอนยคกลางเขาครนคร ดมดำวฒนธรรมภไท และศลปหตถกรรมผาหมกโคลนของแท ขามโขงเทยวสะหวนนะเขต ตลาดอนโดจน...”

บานภ อยในตำบลบานเปา อำเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร หางจาก ตวจงหวดมกดาหาร ระยะทาง 57 กโลเมตร หางจากตวอำเภอหนองสง 7 กโลเมตร ตงอยบนเนนเขาเตยๆ ลอมรอบดวยภเขาสลบซบซอน ระหวางหมบานกบภเขาเปนทราบลมเชงเขา เหมาะแกการเพาะปลก ทำไร ทำนา มลำหวยทเปนแหลงนำเพอการเกษตรอยจำนวน 3 สาย สภาพภมอากาศม 3 ฤด อากาศจะรอนมาก ในฤดรอน และจะหนาวมากในฤดหนาว พนทของหมบานทงหมด 3,849 ไร

4242

ประชาชนสวนใหญเปนชาวภไท อพยพมาจากเมองคำออเขยวและเมองวง ซงอยบนฝงซายของแมนำโขง แขวงสบสองจไทย และในป พ.ศ.2445 ไดพากนยายถนฐานมาตงทเนนเขาซงเปนทตงของหมบานในปจจบน เดมชอ “บานหลบภ” ตอมาเมอทางราชการไดสำรวจเขตจงตงชอเปน “บานภ” โดยตดคำวาหลบออก และไดชอวา “บานภ” มาจนถงปจจบน บานภ มแหลงถายทอดความรใหกบคนในชมชน รนตอรนเรอยมาจนถงปจจบน

กลมอาชพและกจกรรมทเกดขนจากความตองการทแทจรงของคนในชมชน ทงเรองของการประกอบอาชพ การดำรงอยของวถชมชน ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม และประเพณ เชนเดยวกบศนยเรยนรชมชนบานภ ทคนในชมชนมความคาดหวงใหเปนแหลงเรยนรของชมชนในดานตางๆ ทหลากหลาย

ทรพยากรธรรมชาตและสถานททองเทยวบานภ มทงท เปนสถานท ทางธรรมชาตและสถานทสรางขน เชน ภเขา ถำ ลำหวย วดพทธคร เปนตน บนเขา มจดชมววสองทวธรรมชาตหลายแหง โดยเฉพาะบนยอดภจอกอหนซอนดง นบเปนแหลงทองเทยวทสวยงาม พนทปาไมของบานภ มความอดมสมบรณ มทรพยากรหลากหลายชนด

4343

ในอดตบานภ มภมปญญาของตนเองตามวถชวตของชาวผไท เชน มการเลนดนตร มรปแบบการหาอยหากน มอาหารทเปนเอกลกษณของตนเอง เรมตนในป พ.ศ.2542 มการจดทำโครงการกนขาว เซาเฮอน และเรมทำโฮมสเตย ในหมบานแตปรากฏวาลมเหลว เพราะวาไมมสงดงดดความสนใจของผคนหรอนกทองเทยวเขามาพก นอกจากนหมบานกยงไมเปนทรจกของคนทวไปจงสงผลใหไมมใครเขามาพก เพราะการพฒนาทกาวกระโดด ชมชนบานภยงไมไดตงหลกกบการจดการทองเทยวโดยชมชน เพยงเหนกระแสของการจดการบานพก โฮมสเตยจงคดอยากทำ การเรยนรครงนเปนบทเรยนครงใหญของชมชน เมอ ไมประสบความสำเรจจงเปนความทาทายของผนำในการคนหาอตลกษณ ความเปนตวตนคนบานภ เพอเปนจดดงดดนกทองเทยว ประกอบกบชวงป พ.ศ.2547-2548 อาจารยและนกศกษามหาวทยาลยศลปากร เขามาทำการวจยเกยวกบ

ประวตศาสตร วฒนธรรมของชาวภไทบานภ สงผลใหชาวบานภมการตนตว เหนความสำคญของประเพณ และวฒนธรรมของตนเองทปฏบตกนมา จดนจง

ถอไดวาเปนการจดประกายการจดการทองเทยวโดยชมชนของบานภอกครง

มการนำเอาแนวคดนเขาสการประชาคมหมบาน มทงเสยงสนบสนนและเสยง การคดคานทคดวาจะมใครเขามาพก หรอมาทองเทยวในชมชน

การเรมตนใหมในครงน ชมชนจงคดวาจะนำเรองราวทางวฒนธรรมภไท

มาเปนจดดงดดนกทองเทยว ในขณะเดยวกนกใชเปนเครองมอในการฟนฟวฒนธรรม

ชมชน ดวยเหนการเปลยนแปลงของวฒนธรรมจากภายนอกทไหลเขาสชมชน

อยางมทนไดตงรบ ความเปนภไททเรมลดนอยถอยลง เดกรนหลงเรมละเลย หลงลมวฒนธรรมภไทหลายอยางไปแลว คนในชมชนคดวาการฟนวฒนธรรม ภไทครงนมไดเพยงเพอการรองรบการทองเทยวเทานน หากแตคนเฒาคนแก

ตนสายและปลายเหต...

เรยนรถกผดดวยตนเอง

4444

พรอมใจทจะรอฟนขนบธรรมเนยม ประเพณ วถชวตประจำวนรวมทงเสอผา การแตงกายขน เพอสรางแรงบนดาลใจและคณคาใหคนในทองถนภาคภมใจ การทองเทยวเรมเปนประเดนรอง การสรางคณคาให “คนใน” เรมถกใหความสำคญมากกวา “คนนอก” การทองเทยวจงกลายเปนผลพลอยไดทเกดขน จากการฟนวฒนธรรมภไทครงใหญครงนของชมชนบานภ

เมอคดทำทองเทยวโดยชวฒนธรรมเปนหลก แนวความคดเรองการเปนศนยเรยนรดานตางๆ ของชมชนกเกดขนจากการพฒนาการทองเทยว โดยในป พ.ศ.2549 ไดรบรางวลหมบานอาสาพฒนาตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ของสำนกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (สวช.) กรมการพฒนาชมชนเขต 3 ไดจดการประกวดคดเลอก “หมบานอยเยนเปนสข” เพอเขารบรางวลพระราชทานจากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ผลปรากฏวา บานภไดรบรางวลชนะเลศลำดบท 1 ของเขต 3 ตอจากนนยงไดรบการพจารณาใหเปนหมบานตนแบบเศรษฐกจพอเพยงจากศนยชวยเหลอ ทางวชาการพฒนาชมชน เขตท 3 เชนกน หลงจากนนชมชนบานภ ไดมโอกาสตอนรบคณะผาปาจากกรงเทพมหานคร ทมาทอดถวาย ณ วดบานภ ทำใหชาวชมชนบานภ มประสบการณในการตอนรบแขกผมาเยอน ประกอบกบไดลงพนทศกษาดงานทหมบานโคกโกง จงหวดกาฬสนธ ซงเปนหมบานททำการทองเทยว

ในรปแบบของโฮมสเตย ชมชนบานภจงนำประสบการณทไดมาประยกตใช

เปนการทองเทยวของชมชนบานภโดยจดใหมการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง

ของหมบานเสรมเพมเตมเขาไป บานภ ไดเปดการทองเทยวในรปแบบโฮมสเตยเปนครงแรกเมอวนท 5

พฤศจกายน 2549 และในป พ.ศ.2550-2551 ชมชนบานภไดสงบานจำนวน 30 หลง

เขารบการประเมนหมบานโฮมสเตย และผานการประเมนจำนวน 29 หลง

จากทมบานทพรอมใหบรการนกทองเทยวทงหมด 61 หลง ป พ.ศ.2552 ชมชน

บานภไดรบรางวลหมบาน OTOP เพอการทองเทยวจากกรมการพฒนาชมชน จงหวดมกดาหาร และมการเขามาถายทำรายการเปดโลก OTOP สงผลให การทองเทยวโดยชมชนบานภมชอเสยงในระดบประเทศ ป พ.ศ.2553 มหนวยงาน

ทงทางภาครฐ และนกทองเทยวเขามาในชมชนเปนจำนวนมาก 4545

บานภ ไดมการจดกจกรรมแหลงเรยนรชมชนออกเปน 6 ฐาน ไดแก ฐานลดรายจาย ฐานเพมรายได ฐานประหยดอดออม ฐานเรยนร ฐานอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ฐานเอออาร ซงการบรหารจดการคอ ใหนกทองเทยวแบงกลมเขาไปศกษาในแตละฐาน การทองเทยวสามารถทำใหชมชนออกแบบการบรหารความขดแยงของชมชน เนองจากการทองเทยวโดยชมชน

บานภนน ไดยดชมชนเปนทตง ดงนน การเขามารวมในกจกรรมตางๆ ของคน

ในชมชนจงเปนไปตามความสมครใจ ชมชนบานภมกลมบรหารจดการการทองเทยวภายใตโครงสรางของกรรมการหมบาน และแบงบทบาทหนาทการบรหารจดการตามความเหมาะสม (คณะกรรมการบรหารจดการมทงหมด 12 คน) มวาระ การบรหารจดการ 4 ป ซงเมอครบ 4 ป ชมชนกจะมการประชมเพอลงมตคดเลอก

คณะกรรมการบรหารจดการใหมอกครง ลกษณะโครงสรางการบรหารการทองเทยว

แบงออกเปนฝาย ดงน ฝายแมครว ฝายปฏคม ฝายการเงนและบญช ฝายดนตร

ฝายการแสดง และฝายบรหารจดการ คนสวนมากในหมบานจะเขามามสวนรวมในการบรหารจดการทองเทยว

เกอบ 100 เปอรเซนต (เฉลยครวเรอนละ 1 คน) โดยเมอเขามารวมกจะม

เบงภไท...เรยนรจากอดต กำหนดอนาคต

ดวยการจดการชมชน

4646

การลงชอกบฝายบญชวามาเขารวมการจดการทองเทยวในฝายตางๆ การลงชอ ดงกลาวนน เพอใหสะดวกตอการบรหารจดการเงน และจากประสบการณ ความลมเหลวในครงแรกเปนบทเรยนในครงนไดด โดยกลมทองเทยวบานภ จะใหความสำคญของการประชมกอนนกทองเทยวมาเพอวางแผน แบงงานและเตรยมความพรอม และประชมอกครงหลงนกทองเทยวเดนทางกลบแลวเพอพดคยถงปญหาและระบบการจดการทผานมาเปนการสรปบทเรยนโดยกระบวนการชมชนดวยชมชนเอง

รายไดทเกดจากการทองเทยวในแตละครง จะแบงใหกบคนทมาชวยงานตามความเหมาะสม โดยจะแบงใหตามแรงททำ ซงในการมารวมกจกรรมแตละครงตองมการลงชอทกครง เพอใหฝายการเงนและบญชสามารถตรวจสอบไดวา จะตองแบงรายไดหรอผลประโยชนทเกดจากการทองเทยวใหกบใครบาง โดยจะมการแบงรายไดหลงเสรจสนการจดการทองเทยวในแตละครง นอกจากจะแบงใหกบคนในชมชนทมาชวยงานแลว กมการแบงรายไดดงกลาวเขาวด ศนยการเรยนรชมชน และกลมการทองเทยวเอง ซงในการหกแตละครงกจะดตามความเหมาะสม และมตของชมชน เมอหกคาใชจายในสวนตางๆ เชน ผลตอบแทนชาวบาน คาอาหาร แลวมยอดเงนคงเหลอจงจะนำเงนจำนวนนนเขาสวนกลาง การจาย

คาทพก นกทองเทยวจะจายกบผนำของกลมโดยการรบเงนจะตองมชาวบาน รวมอยดวยไมตำกวา 3 คน

การบรหารจดการภายใน การจดการจะยดชมชนเปนหลกโดยทจะมการ

จดสรรรายไดทรบมาใหกบทกคนทเขารวมกจกรรม โดยทเดกทเรยนอยในระดบประถมศกษาจะไดรบในอตราครงหนงของผใหญ และจะมการแบงหนาทและการจดสรรรายรบตามหนาทออกเปน ดงน คองานตอนรบ 1 แรง งานใหความร

ในแตละฐาน 1 แรง งานแสดง 1 แรง งานสขวญ 1 แรง งานสถานท 1 แรง

งานพาแลง 1 แรง และนกดนตร คนละ 4 แรง ซงทางคณะกรรมการจะแบงกำไรสทธทงหมดใหกบผทมาตามทแตละคนไดทำหนาท “…บางครงแบงแลวบางคนไดเงนแค 4 บาทเขากยงยมรบดวยความภมใจ…” (อาจารยถวลย ผวขำ. สมภาษณ. 31 กรกฎาคม 2553)

4747

CBT สะพานเชอม

คนตางวฒนธรรม

“...อนรกษวฒนธรรม สมผสวถชวต ใกลชดธรรมชาต จดการ โดยชมชนคนบานเฮา...” คอเปาหมายการจดการทองเทยวโดยชมชนบานภ ใหความสำคญของการเรยนรวฒนธรรมชมชน แลกเปลยนกบวฒนธรรมของ ผมาเยอน และเรยนรวถชวตภไท กลมชาตพนธทมประวตศาสตรอนแสนยาวนาน การจดการทองเทยวของชมชนบานภ เปนการจดการทองเทยวโดยการนำศกยภาพ

ทชมชนมอยมานำเสนอใหกบชมชนไดศกษาเรยนร ซงรปแบบการทองเทยว

สามารถแบงออกไดเปน 2 รปแบบ คอ ทองเทยวแบบมาศกษาดงาน ไมไดคางคน

และทองเทยวแบบเตมรปแบบ คอ มาศกษาดงานและพกคางคนทโฮมสเตย เพอเรยนรวถชวตวฒนธรรมชมชน การเรยนรวฒนธรรมชมชน นกทองเทยวสามารถเรยนรผานฐานการเรยนรของชมชน ไดแก

ฐานเพมรายได ชาวบานภมความรก สามคค ตางพงพาอาศยซงกนและกน

รวมทงมความพยายามในการพฒนาอาชพของตนอยางสมำเสมอ สามารถ

รวมกนตงกลมอาชพและสงผลใหมอาชพเสรม เพมรายได เปนการอนรกษ ฟนฟ สบทอดวถทำอย ทำกนจากบรรพบรษปยาตายาย ถายทอดส ลกหลานหลายกลม เชน กลมทอผาฝายครนคร กลมทอผาฝายลายขด กลมแปรรปผาฝาย กลมอาชพทอผาไหม

4848

ฐานการเรยนร เปนศนยขอมลหมบานททำการรวบรวมประวตความเปนมาของชมชนในดานตางๆ ไดแก ภมปญญาทองถน เชน คนเกงจกสาน งานเดนทอผา หมอยาหมอมนต คนเปนหมอธรรม หมอลำ ผญา การแสดงศลปวฒนธรรม พพธภณฑทองถน การละเลนพนเมอง การแสดงของภมปญญาทองถน ฐานการอนรกษ ชาวบานภมการอนรกษวถวฒนธรรมของตนเอง ใหคงความเปนเอกลกษณและไดรบการสบทอดตอไปโดยผานกจกรรม การอนรกษวถวฒนธรรมภไทบานภ การอนรกษบญประเพณตามฮตสบสอง การแลกเปลยนเรยนรวถชมชน ชมสมเกา วตถเกาแก กลมงานอาชพ ตาม แนวเศรษฐกจพอเพยงภไทบานภ การอนรกษพธบายศรสขวญ อาหาร พาแลง แกงกระบง แสดงวถชวตภไทบานภ การอนรกษสนคาพนเมอง ผาไหม ชดภไท และผลตภณฑของชาวภไททหลากหลาย ชมชนบานภนยามการทองเทยวของชมชนเองเปนแหลงศกษาเรยนร

ดานวฒนธรรมชมชน ดวยการรอฟนและจดการระบบตางๆ ทสามารถนำเสนอเรองราว วฒนธรรมทองถนในแงมมตางๆ หลากมตให “คนนอก” ไดเรยนร และรจก “คนใน” ดวยหวใจภไทอยางแทจรง

4949

ความงดงาม ทามกลางการทองเทยว จากความลมเหลวในการจดการทองเทยวครงแรก ทำใหชมชนบานภ

ไดเรยนรทจะจดการทองเทยวดวยตนทนชมชนทม ออกแรงสรางการมสวนรวม รวมคด รวมทำ รวมรบผลประโยชน จากความทมเท จงไดพบความงดงามทเกดขนจากการทองเทยวทมากกวารายได และเงนกคงหาซอมได คอ การฟนคนกลบ ลมหายใจภไทอกครงผานรปธรรมตางๆ ไดแก

วฒนธรรมการแตงกาย ผชายนงผามวง โสรง กางเกง ผหญงนงผาซน ผชายกบผหญงตดเสอคนละแบบกน

5050

วฒนธรรมการทำมาหากน ผชายทำงานนอกบาน เกงในเรองของ การจกสาน กลางวนออกทงนา ดแลสตวเลยง และทำงานสวน ผหญงเปนแมบาน ทำงานบานทกอยาง สวนใหญเกง ในเรองการทอผา มกตงกทอผาไม ในบานเกอบทกหลงคาเรอน

วฒนธรรมทางภาษา ชมชน บานภ มภาษาเปนของตนเอง ภาษาผไท มเพยงภาษาพด ภาษาเขยนไมม ตองอาศยอกษรไทยในการเขยน

ประเพณชมชนภไทบานภ ชาวภไทยดถอประเพณตามฮตสบสอง คลองสบส ประเพณทกอยางเกยวของกบศาสนา โดยคลองสบส คลอง มาจากคำวา ครรลอง แปลวา แนวทางการดำเนนชวต เพอใหเปนสรมงคลตอชวตตนเอง และครอบครว มอย 14 แนวทาง คอ ม 3 ฝาย (ฝายฆราวาส, บรรพชต และผปกครอง) สวนฮตสบสอง

เปนประเพณการทำบญในโอกาสตางๆ ทงสบสองเดอนของแตละป ลานวฒนธรรม บานภเปดตวเปนหมบานการทองเทยวโดยชมชนเชงอนรกษ

วฒนธรรมแบบโฮมสเตย ในการตอนรบคณะนกทองเทยวทเขามาพกโฮมสเตย

นน ชาวบานภทกคนจะแตงกายชดภไท คอ ผชายจะนงผาโสรงและสวมเสอผาฝายเยบมอ ใชผาสไบหรอผาขาวมามดเอว สวนผหญงจะนงผาซนทว สวมเสอผาฝายยอมครามแขนยาวทรงกระบอก ขอบตะเขบคอเสอ แขนเสอ และชายเสอ สแดง หมดวยผาสไบลายขดสแดงพาดเฉลยงไหลซาย ประมวยผมดวยดอกฝาย

ประดษฐ ยนแถวตอนรบคลองพวงมาลยใหแกคณะนกทองเทยวทใชบรการโฮมสเตย

พรอมกบจดขบวนการแหกลองตมมกจกรรมการแสดงวถชวตการหาอยหากน การฟอนประกอบลายตามจงหวะเสยงกลองตม นำไปสศนยเรยนรชมชน ภาคกลางคนจะทำพธบายศรสขวญ กนขาวพาแลงแกงกระบง เสรมความเปน

5151

สรมงคลแกผมาเยอน พรอมกบการแสดงดนตรพนเมองของกลมภผาขาว สาวภผาแดง ซงมการฟอนประกอบหลายรายการ เปนการรวมคนในชมชนจำนวน 4 รนมารวมกนสบทอด ตอยอด และเผยแพรวฒนธรรม เปนการสราง ความตระหนกรกทองถน ปลกจตสำนก ซมซบวฒนธรรมสลกหลาน เปนการหาดไมไดงายๆ ในประเทศน ททำการทองเทยวโดยชมชนบนพนฐานใหทกคน ในชมชนมสวนรวมอยางแทจรง

5252

การทองเทยวโดยชมชนบานภเปรยบเสมอนสะพานเชอมใหคนตางรน ในชมชนไดมาพดคย คนหา สรางคณคาอตลกษณ นำไปสความภาคภมใจ จากรนอาวโส สผใหญ และสเยาวชนในชมชน หลายสงหลายอยางทลางเลอนเหมอน จะลมสลายไปกบวฒนธรรมการเปลยนแปลงของโลกยคปจจบน กลมภไทกลมนมไดนงนอนใจใหชมชนไดเปลยนไปตามกระแส ผนำทมวสยทศนนำพาเรอง การจดการทองเทยวโดยชมชนเขามาเปนเครองมอเพอฟนความเปนภไทดงเดม สรางความภมใจดวยการทองเทยว ดอกผลทงดงามจากการทองเทยวตคาราคาไมไดดวยจำนวนเงนทเขามาในชมชน หากแตความแงงามทงหลายทเกดขน ในลานวฒนธรรม ในตวเดกเยาวชน ทำใหคนในโลกใบกลมๆ ใบนไดรจกชาตพนธ ทงดงามไมแพชาตใดในโลก ภไท บานภ มกดาหาร...

CBT ฟนวฒนธรรม

สานตอลมหายใจภไท มกดาหาร

5353

โรงเรยนแหงชวต... โรงเรยนแหงชวต... CBT สรางคน สรางชมชน CBT สรางคน สรางชมชน

ลเลดเปนตำบลหนงของอำเภอพนพน จงหวดสราษฎรธาน มพนทประมาณ 17,266 ไร มประชากรประมาณ 3,800 คน ประกอบ ไปดวย 8 หมบาน สภาพทวไปของตำบลลเลด จะเปนทราบลม มแมนำไหลผาน และบางสวนอยตดกบทะเล มนำเคมทวมถง เปนพนททมสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทอดมสมบรณ

ในอดตแตละหมบานจะใชเสนทางทางนำในการ

สญจรไปมา นบไดเปนรอยสาย เพราะลกษณะสภาพพนททเปนเชนนนทำใหประชากรทอาศยบรเวณทราบประกอบอาชพทำสวนมะพราว

สวนผทอาศยอยในพนททตดกบทะเลจะทำอาชพ ประมงพนบาน นอกจากอาชพการทำสวน

มะพราวและประมงพนบานแลว ในปจจบน

ยงมการทำนากงรวมดวย ในตำบลลเลดมวดอย 5 วดดวยกน คอ วดบางใหญ วดบางพลา วดบางบตร วดคลองกอ และวดตรธาราราม

ลเลด... วถคนใต วถคนชายเลน

5454

มโรงเรยนระดบชนประถมศกษา 3 โรงเรยน คอ โรงเรยนวดบางพลา โรงเรยน วดตรธาราราม และโรงเรยนบานคลองราง ในปจจบนลเลดเปนตำบล ทมความเจรญมากขน จากทเคยสญจรกนทางนำกเปลยนมาใชรถแทน มถนนตดใหมเกดขนหลายสายเชอมโยงอำเภอตางๆ กบลเลด บานเรอนของผคนจากทเคย ตงอยรมแมนำลำคลอง ไดเคลอนยายมาสรางใกลถนน

5555

จากวกฤตสโอกาสแหงการพฒนา จากวกฤตการจบสตวนำดวยอวนรนอวนลากในอดต ทำใหสตวนำนอยใหญ

ในพนทตำบลลเลดลดลงอยางรวดเรว ประกอบกบปาชายเลนทลดจำนวนลงไปพรอมๆ กน ทำใหทรพยากรธรรมชาตของทองถนในชวงนนเขาขนวกฤต

กำนนประเสรฐ ชญจกรณ ผนำทเลงเหนถงอนาคตของทรพยากรชมชนเสอมสลายไดคนหาชองทางในการปองกนการเสอมสลายของทรพยากรดวยกจกรรม

การทองเทยวเชงอนรกษ

ในป พ.ศ.2547 การทองเทยวโดยชมชนของลเลด มลกษณะของการจดตงกลมเพอจดการการทองเทยวของตนเอง โดยตงเปน “กลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษ” เรมตนจากการมโครงการจดการทรพยากรชายฝง (CHARM) ของกรมประมงเขามาในพนทตำบลลเลด เพอดำเนนการเกยวกบทรพยากร

ชายฝงอยางยงยน หลงจากทโครงการนเขามาดำเนนงานในระยะหนง ไดนำ

แนวคดในการทจะใช “การทองเทยวโดยชมชน” มาเปนเครองมอในการจดการทรพยากรชายฝง และไดประสานงานใหโครงการทองเทยวเพอชวตและธรรมชาต (REST) เขามาเปนพเลยงในการดำเนนงานเกยวกบการทองเทยวโดยชมชน ซงม

ปจจบนชมชนลเลดมพนทปาชายเลนเพมขน มทงผนปาดงเดมและผนปาเกดใหม โดยผนปาดงเดมจะมความหลากหลายของพรรณไม ไดแก โกงกาง ใบเลก แสม ตะบน พงกา ลำพ ตนจากตาตมทะเล ฝาดดอกขาว ปรงทะเล ฯลฯ สวนผนปาเกดใหมจะเปนตนลำพเปนสวนใหญ มการปลกตนจากเสรมโดยชมชน ตนจากถอไดวาเปนพชเศรษฐกจของชมชน หลงจากดำเนนการทองเทยว โดยชมชนตงแตป 2548 จนถงป 2550 ไดมการสำรวจพนทปาชายเลนโดยการกำหนดพกดดาวเทยมพบวา ตำบลลเลดมพนทปาเพมขนจำนวน 2,733 ไร ซงเปน ตนลำพทงหมด ปจจบนบรเวณทเปนผนปาดงเดมกมตนลำพเกดขนเปนจำนวนมากเชนเดยวกน

5656

กระบวนการอบรมชาวบานเพอทำความเขาใจเกยวกบแนวคดการทองเทยว โดยชมชน มการศกษาของดชมชน พฒนากระบวนการจดทำการทองเทยวโดยชมชน โดยการฝกอบรมทกษะในดานตางๆ การไปศกษาดงานพนททมดำเนนการจดการทองเทยวโดยชมชนมากอน มการจดทวรนำรองเพอทดสอบความพรอมในการบรหารจดการ และการนำเทยว ป 2548 เรมตอนรบนกทองเทยว โดยกลมแรก ทเขามาเปนนกทองเทยวชาวตางชาต ซงมกระบวนการทำงานในลกษณะ ความรวมมอกบบรษท Intrepid Travel ซงจะสงนกทองเทยวใหกบชาวบาน ทกสปดาห ชวงระหวางเดอนพฤษภาคม-ตลาคม จำนวน 4-15 คน โดยพกคาง 1 คน นอกจากนนกจะเปนกลมศกษาดงาน

การกอตงกลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษนน ชมชนกำหนดเปาหมายของการจดการทองเทยวโดยชมชนรวมกน โดยใชการทองเทยวเปนเครองมอ ในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สรางการมสวนรวม ของชาวบานในชมชน ประชาสมพนธลเลดใหเปนทรจกแกคนภายนอก และสราง รายไดเสรมใหกบคนในชมชน

เมอมคนหนนตอนตงหลก ชมชนลเลดจงรวมตวกนลกขนมาจดวธบรหารจดการทรพยากร คน และชมชนเพอการทองเทยว ลองผดลองถกไปจนสามารถจดการระบบการบรหารทรพยากรชมชนเพอการทองเทยวไดดวยคนในชมชนเอง กอนเปดดำเนนการทองเทยว กลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษ

ไดผานกระบวนการวเคราะหศกยภาพของตนเองและคนหาทนทสำคญเพอพฒนา

สการกำหนดกจกรรมการทองเทยวทเหมาะสม จากสภาพพนททเปนชมชน ตดคลองและใกลทะเล มทรพยากรปาชายเลนขนาดใหญและอดมสมบรณ มวถชวตชาวประมงและชาวสวน ทำใหชมชนไดออกแบบการทองเทยว โดยการลองเรอชมธรรมชาตระบบนเวศปาชายเลนและลำคลองตางๆ การทำ

กจกรรมรวมกบชาวบานตามวถชวตทองถน เชน รวมออกหาปลา ถบกระดาน

จบป ชมศลปวฒนธรรมทองถน เชน ลเกปา มโนราห เยยมชมกลมอาชพเสรม

ในชมชน เชน กลมใบจาก กลมกะป เรยนรวฏจกรหงหอย รวมกจกรรมสงแวดลอมศกษากบโรงเรยน กจกรรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต เชน การปลกปาชายเลน และมกจกรรมการเขาพกคางคนรวมกบชมชนในรปแบบโฮมสเตย ซงเปนกจกรรม

5757

ทมงหวงใหผเขาพกไดเรยนรวถชวตทเปนจรงรวมกบเจาบานทเปนคนทองถน กจกรรมการทองเทยวทงหมดไดสะทอนถงการใชทนทมมาเปนฐานในการเขาถงดวยการเขาไปทองเทยว โดยไมไดมการปรงแตงและสรางสงใหมแตอยางใด ถอไดวาเปนการดำเนนการทสามารถใชประโยชนจากทรพยากรทมอยอยางจำกด ใหเกดประโยชนคมคาและสามารถแปรเปลยนทรพยากรสการสรางมลคาเพมและสรางรายไดแกชมชน

ปจจบนกลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษ มสมาชกทงหมด 36 คน มประธาน รองประธาน เลขานการ แบงสมาชกเปนฝายตางๆ ไดแก บานพก เรอ รถ ผนำเทยวทองถน ฝายตดตอประสานงาน มเงนทนเรมตนไดมาจากเงนคาสมครสมาชกคนละ 150 บาท และเงนรายไดทไดจากการทำทวรนำรองทสมาชกทกคนเตมใจมอบใหกบกลม ปจจบนมระบบการจดการรายรบและรายจาย ดงน

รายไดของสมาชก มาจากการทำงานในแตครง สมาชกคนใดมาทำหนาทของตวเองเมอมนกทองเทยวเขามาจงจะมรายได (ไมมสมาชกคนใดมเงนเดอนประจำ) ซงการมาปฏบตงานของสมาชกในแตละครง จะเปนไปตามลำดบ ทมระบบการหมนเวยนแบบเดนตามเขมนาฬกา

คาใชจายสวนกลาง เปนคาบรหารจดการกลม (คานำ คาไฟ คาโทรศพท

เครองดม ชา กาแฟ ฯลฯ) อปกรณสำนกงาน การตลาด ฯลฯ โดยใชเงนจากการนำเงน 10% มาจากรายไดของสมาชกทรบนกทองเทยวในแตละครง

กองทนสงแวดลอม มาจากนกทองเทยวทตองจายคนละ 100 บาท

เงนจากสวนนทางกลมนำมาใชปละ 50% ของจำนวนเงนทไดรบจากนกทองเทยว โดยจะแบงเปนอตราสวนในการนำไปใช ดงน

• 40% นำมาใชเ กยวกบชมชน การสนบสนนโรงเรยน ชมชน

ทง 8 หมบาน และวด

• 20% นำมาใชเกยวกบการอนรกษและการจดการสงแวดลอม • 20% นำมาใชเกยวกบการตงกองทนกยมสำหรบสมาชกกลมชมชน

ลเลดนำเทยวเพอการอนรกษ • 20% นำมาใชเกยวกบสวสดการของสมาชกกลมชมชนลเลดนำเทยว

เพอการอนรกษ 5858

กลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษ ไดกำหนดขอตกลงรวมของสมาชก ในการปฏบตอยางเครงครด โดยไดมการสรางความเขาใจเพอใหเหนความสำคญในแตละเรอง นำไปสการจดระบบการจดการทองเทยวทมมาตรฐานทดและ สรางความประทบใจแกผมาเทยว การจดการทองเทยวโดยชมชนมการกำหนดโครงสรางการบรหารงาน และมการแบงบทบาทหนาทการทำงานแตละฝาย อยางชดเจน และสมาชกแตละฝายตระหนกและมความรบผดชอบในการปฏบตงานในหนาทของตนเองอยางเตมความสามารถ มการชวยเหลอซงกนและกน แสดงออก ของการเปนเจาบานทด เคารพตอกฎระเบยบของกลมและชมชนทวางไว ใหเกยรตนกทองเทยว คอยดแลเสมอนเปนญาต และใหความรวมมอในการประชมกลมชมชนลเลดนำเทยวเพอการอนรกษอยางสมำเสมอ เพอรบทราบขอมล และการประเมนผลรวมกน

5959

คนลเลดพฒนาตวตน...

ผานเครองมอ CBT

ในอดตชมชนลเลดไมตางจากชมชนอนๆ ทเปลยนแปลงไปตามกระแส การพฒนาทมงใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง มการใชปาชายเลน เครองมอจบสตวนำผดกฎหมายเพอสรางรายไดโดยไมคำนงถงผลกระทบทจะเกดขนตามมา ทรพยากรตางๆ เรมลดลงและมแนวโนมลดลงเรอยๆ เมอเจอวกฤตกลมชาวบานทเปนชาวประมงและชาวสวนจงมการทบทวนตนเองและไดเปลยนแปลงความคดมาสการรวมกนอนรกษ ฟนฟ ดแล และใชทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะสม ความรวมมอของคนในชมชนไดสงผลใหทรพยากรธรรมชาตตางๆ กลบมา มความอดมสมบรณอกครง โดยไดผานโครงการรณรงคใหชาวประมงหนมาใชเครองมอประมงพนบานในการจบปลา การกนแนวเขตอนรกษปาชายเลน โครงการเขตอนรกษพเศษ และกจกรรมการอนรกษอนๆ ซงมสวนสำคญใหชมชนลเลดสามารถฟนทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณกลบคนมา สามารถพฒนาใหเปนทรพยากรการทองเทยวทสำคญของชมชน

6060

หลงจากการทำทองเทยวโดยชมชนมาระยะหนง ไดเกดการเปลยนแปลง ซงเปนผลดตอการพฒนาชมชนลเลดอยางชดเจน อาทเชน ความรวมมอในการทำแนวเขตเพออนรกษชายฝง มความกระตอรอรนและใหความรวมมอในการอนรกษมากขน ทำใหชมชนมบรรยากาศและทศนยภาพสวยงามและสะอาด มระบบนเวศและสงแวดลอมทอดมสมบรณ ซงสามารถสรปไดวา

ลเลด เปนชมชนแหงการเรยนร ผานกระบวนการจดการกลมหรอองคกรชมชน สมาชกเรยนรทจะแสดงออกถงการใหเกยรตซงกนและกน มเวทททำใหคนไดมโอกาสแสดงความคดเหนและฝกพดในทประชม พฒนาตนเองในการทำงานในระบบกลม สรางความภาคภมใจในตนเองผานการนำเสนอ แนะนำชมชน และการแลกเปลยนเรยนรขอมลซงกนและกนระหวางนกทองเทยว ในอดตบทบาทหนาทนเปนของผนำทเปนทางการ เชน กำนน ผใหญบาน หรอนายก อบต. แตเมอมกลมทองเทยว สมาชกในกลมสามารถบอกเลาเรองราวการทำงาน ของสมาชกและบทบาทของกลมทองเทยวตอการพฒนาชมชนไดดวยตนเอง

ลเลด เปนชมชนเขมแขง คนในชมชนมสวนรวมในการอนรกษและจดการทรพยากรธรรมชาตอยางเตมท สามารถรกษาสภาพชมชนชนบททมวถชวตผกพนกบธรรมชาต และปจจบนไดกลายเปนชมชนทมชอเสยง ทำใหคนในชมชน

เกดความภาคภมใจในชมชนของตน และพรอมทจะประคบประคองชมชนใหมสภาพเหมอนทเปนอยตอไป

ลเลด เปนชมชนอดมสมบรณ มการนำทรพยากรของชมชนมาใชใหเกด

ประโยชนสงสด โดยไมลมทจะดแลรกษาใหคงอยและยงยน ไมกอใหเกดผลกระทบตอตวทรพยากร สงแวดลอม และผคนในชมชน เชน การทชมชนสามารถ ใชประโยชนจากไมในปาชายเลนได ไมวาจะเปนตนลำพ ปอทะเล หรอแมแต ตนจาก ทถอไดวาเปนพชเศรษฐกจของชมชน แตจะตองมวธการทถกตอง คอ

ตนไมใหตดไดเฉพาะกงกาน หามตดจนเหลอแตโคน สวนตนจาก ถาบรเวณใด

มการตดเพอนำใบไปเยบจากมงหลงคา กจะไมมการตดเพอเอายอดไปทำ

ใบยาสบ เมอมการตดนำเอาไปใชประโยชนแลว ชมชนกยงมการปลกเสรมและทดแทนในสวนทนำไปใชประโยชน หรอแมแตการจบสตวนำของประมงพนบาน

6161

ถาจบไดตวเลก กจะมการปลอยกลบคนไป เพอรอใหสตวนำเหลานนเตบโต มขนาดทเหมาะสม นอกจากนน ทางชมชนยงมการปลอยพนธสตวนำอยตลอด และยงมเขตอนรกษพเศษทชมชนสรางขนมาเพอเปนแหลงเพาะพนธสตวนำ ซงเปนพนททไมใหเขามาทำประมงทกประเภท

ผลจากการพฒนาชมชนไดสงผลใหเกดการพฒนาคนในชมชนลเลด ซงเปนผลสบเนองจากการทสมาชกในชมชนไดมสวนรวมในการสรางชมชน ใหนาอยเปนชมชนแหงการเรยนร ชมชนเขมแขงและชมชนอดมสมบรณ และเมอสภาพชมชนมการพฒนามากขนไดสรางโอกาสใหคนในชมชนไดพฒนาตนเองมากยงขน

6262

โรงเรยนแหงชวต...CBT สรางคน สรางชมชน การทองเ ทยวโดยชมชนในฐานะทเปนกระบวนการและเครองมอ

ในการพฒนาทรพยากรมนษยใหมความเขมแขงในการจดการทองเทยวดวยตวเอง ทงนพบวา การจดการทองเทยวของแตละชมชนตางมจดเรมตนทตางกนและ ไดผานประสบการณการเรยนรทงทสำเรจ กำลงจะสำเรจ หรออาจลมเหลวและลกขนมาใหม สงททำใหชมชนเหลานไมหยดนงและมความเคลอนไหวอยตลอดเวลา เกดจากกลไกทสำคญ 2 สวน คอ

กลไกภายในของชมชน ทมผนำ ทางความคดและมบทบาทนำในการดง ชาวบานเขามามสวนรวมในการทำทองเทยววฒนธรรมทชวยเหลอเกอกลกน ทำใหชาวบ านม จ ต ใจท พรอมจะทำงานชวยเหลอกน และการทองเทยวโดยชมชนเปนวถชวตของชาวบาน ทำใหสามารถดำรงชวตประจำวนปกตโดยไมทำใหเกดภาวะคบของใจหรอตองมการปรงแตง

แตอยางไร

กลไกภายนอกของชมชน กระแสการทองเทยวทางเลอกไดทำใหนกทองเทยว

ตองการเขาถงแหลงทองเทยวในชมชนมากขน และการแลกเปลยนเรยนรกบเครอขายชมชนททำเรองการทองเทยวโดยชมชน ทสรางโอกาสของการพฒนาคนใหเทาทนกระแสการพฒนาจากภายนอก

ลเลดเปนชมชนหนงทชมชนไดมความพยายามในการจดการทองเทยวของ

ตนเอง และมเปาหมายการพฒนาทชดเจน คอ ไมไดมงเนนการทำทองเทยว

แตทำการอนรกษทรพยากรธรรมชาต เพอคณภาพชวตทดของคนในชมชน โดยการทองเทยวเปนเพยงผลผลตเทานน การทองเทยวของลเลดยงสรางการทำงานรวมของคนสามวยทงเยาวชน ผใหญ และผสงอาย ผลทเกดขนจากการจดการทองเทยว

6363

โดยชมชนลเลด ทสำคญอยาง ยง การทองเทยวโดยชมชนนอกจากจะสรางรายไดเสรมใหแกสมาชกกลมทองเทยว ยงเปนการสรางโอกาสใหแกผสงอายใหไดทำกจกรรมรวมกน ไดใชความสามารถตามวถชวตของตน ไดแก การเปนเจาบานทอบอน การทำอาหารทองถน และการดแลเอาใจใสสงเหลานลวนมสวนสรางคณคาในตนของ ผสงอาย และมสวนสรางเสรมคณภาพชวตทดใหแกผสงอายในชมชน หรอ

การฟนฟลเกปาทกำลงจะสญหายใหกลบมามชวตชวาอกครงหนง โดยการถายทอดจากผสงอายสเดกๆ ในชมชน

หองเรยนขนาดใหญนเปนทงหองเรยนและแบบฝกหดใหคนในชมชนลกขนมาจดการกบปญหาทองถน และคนหาทางเลอกทางรอดดวยคนในชมชนเอง ผานการแลกเปลยนเรยนร และลองผดลองถก เมอการทองเทยวเปนเครองมอการพฒนาชมชนดานตางๆ คนในชมชนจงใชโอกาสนในการพฒนาศกยภาพ

การทำงานของคนทองถน ไมวาจะเปนคณะกรรมการฝายตางๆ สามารถเปนคร

ถายทอดประสบการณเรองราวการจดการทรพยากรเพอการทองเทยวใหกบชมชนอนๆ นกเรยน นกศกษา และหนวยงานตางๆ ทเกยวของในลกษณะ ของวทยากรชมชน นอกจากนน กลมทองเทยวของลเลดยงสามารถสรางบคลากรทองถนจากชาวบานธรรมดาทไมกลาแสดงออก ปจจบนมหลายทานหมนเวยน

เปลยนกนไปทำหนาทรบใชพนองประชาชนในองคกรทองถน ตลอดจนสามารถ

ผลกดนแผนแมบทการจดการทองเทยวโดยชมชนเขาสองคกรทองถน เพอนำไปส

การจดการทองเทยวอยางยงยนรวมกนตอไป ปจจบนลเลดเปนตนแบบ ของการจดการทองเทยวโดยองคกรชมชนทเขมแขงและเปนโรงเรยนขนาดใหญ ใหกบชมชนทองเทยวอกหลายชมชนทวประเทศไทย

6464

แมกำปอง...ชมชนเลกเลกกลางหบเขา

บานแมกำปอง มอายมากวา 100 ป กลมคนเมองจากอำเภอดอยสะเกด เปนกลมแรกทเขามาตงถนฐานเพอทำสวนเมยง ตงบานเรอนบรเวณใกลลำหวย บรเวณลำหวยมดอกไมปาขนาดเลกสเหลองแดงขนอยเปนจำนวนมาก เรยกวา

“ดอกกำปอง” ดงนนชอของหมบานจงไดเรยกตามชอของดอกไมรวมกบแมนำ

เปน “บานแมกำปอง”

CBT CBT แมกำปองแมกำปอง สะพานสะพานสการพฒนาคณภาพชวตทด สการพฒนาคณภาพชวตทด

6565

บานแมกำปอง ม 135 ครวเรอน ตงอยทหมท 3 ตำบลหวยแกว อำเภอ แมออน จงหวดเชยงใหม ลกษณะการตงบานเรอนอยใกลชดกนตามเนนเขา

ตดกบลำหวยและถนนเปนหยอมหรอกลมบาน เรยกแตละกลมบานวาปาง กลมคนทตงถนฐานในแตละปางนนมทมาแตกตางกน ปางนอกนนเปนกลมคนทมาจาก

ตำบลแมโปง อำเภอดอยสะเกด ปางกลาง และปางใน มาจาก ตำบลปาปอง

อำเภอดอยสะเกด สำหรบปางขอนและปางโตนนน เปนกลมชนเผาขมทมาตงถนฐานครงแรก อาชพหลกของชาวบานแมกำปอง ตงแตอดตถงปจจบน คอ การเกบใบเมยง (ใบชา) ทปลกแซมกบปาธรรมชาตบนพนททำกนบนดอย ของชาวบานมาขาย แตในชวงเดอนมกราคมถงเมษายนจะไมมใบเมยงใหเกบ

อาชพเสรม อนๆ คอ การผลตเครองเรอนไมไผ การจกสานหมวก ซงแตเดม

อาชพเสรมเหลานเปนการทำเพอใชสอยในบานเรอนเทานน ไมไดทำในเชงธรกจ

คาขายแตอยางใด นอกจากน หมบานยงไดรบการสนบสนนจากโครงการหลวงตนตกใหปลกกาแฟเปนอาชพเสรมอกอยางหนง โดยปลกแซมในพนทๆ มการปลก ตนเมยงเชนกน 6666

การทองเทยว...ทางเลอกใหมของการพฒนา

ชมชนบานแมกำปอง อำเภอแมออน จงหวดเชยงใหม เรมตนแนวคด การจดการทองเทยวโดยชมชน โดยมงหวงในการพฒนาชมชนใหเปนแหลงทองเทยวแหงใหมของนกทองเทยว จากการทองเทยวในแหลงทองเทยวบรเวณใกลเคยงชมชน ไดแก หมบานหตถกรรมรมบอสราง ถำเมองออน นำพรอนสนกำแพง เปนตน จากสภาพภมประเทศ ภมอากาศ และระบบนเวศทมความสมบรณ สามารถพฒนาเปนแหลงทองเทยวได และเมอภาครฐมนโยบายสงเสรมหมบาน แมกำปองเปนหมบานทองเทยวในระยะแรกนน ชมชนยงขาดความเขาใจและ ความพรอมในการบรหารจดการทรพยากรตางๆ ทสามารถกำหนดกฎกตกา เงอนไข ระเบยบหมบาน เพอรองรบการทองเทยวอยางเหมาะสม การประชาสมพนธ ของภาครฐทำใหมปรมาณคนนอกเขามาทองเทยวในพนทชมชนในจำนวนทมากขน และยงกอใหเกดผลกระทบตอการทำลายทรพยากรธรรมชาต ปาไม ปญหาขยะ ในชมชน และปญหาตางๆ ทำใหชมชนตระหนกถงปญหาและเหนความสำคญของการเตรยมความพรอมของชมชน เพอการจดการทรพยากรทยงยน ชาวบานเขามามสวนรวมและไดรบประโยชนจากการทองเทยว

แ ม ก ำ ป อ ง เ ป ด ห ม บ า น เปนหมบานทองเทยวในป พ.ศ.2543 เมอเปดหมบานเปนแหลงทองเทยว

เชงนเวศ ในระหวางป พ.ศ.2544-2545 กรมสงเสรมสหกรณ กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดผลกดนการทองเทยว

เชงอนรกษบานแมกำปอง เขาส

โครงการ 1 ตำบล 1 ผลตภณฑ และสนบสนนงบประมาณในการจดทำเอกสารแนะนำการทองเทยว และการทองเทยวแหงประเทศไทย ไดเขามาแนะนำและประชาสมพนธ ทำใหบานแมกำปองเปนทสนใจของนกทองเทยวทงคนไทย

6767

และชาวตางประเทศ ในระหวางนนมการทำวจยเพอทองถนควบคกนไป เพอเตรยมความพรอมชมชนและวางรปแบบการบรหารจดการโดยชมชนมสวนรวม งานวจยเสรจและนำผลวจยไปใชประโยชนไดในป พ.ศ.2545

แมกำปองไดรบการรบรองมาตรฐานโฮมสเตยครงแรกในป พ.ศ.2547 จากสำนกงานพฒนาการทองเทยว (ปจจบนคอกรมการทองเทยว) กระทรวง การทองเทยวและกฬา และไดรบการรบรองมาตรฐานอยางตอเนอง ป พ.ศ.2549 ไดรบรางวลหมบานหตถกรรมเพอการทองเทยว (OTOP Village Champion: OVC) รางวลอตสาหกรรมทองเทยวไทย (Tourism Award) จากการทองเทยว แหงประเทศไทย ในป 2553 หมบานแมกำปองไดรบการรบรองมาตรฐาน การทองเทยวโฮมสเตยอาเซยน (ASEAN Home stay 2010) และไดรบรางวล Gold Award ประเภทสถานททองเทยวเชงวฒนธรรม โดยสมาคมทองเทยว ภาคพนเอเซยแปซฟก (PATA) ) นบไดวาการทองเทยวโดยชมชนไมเพยงแตไดรบความสำเรจในระดบประเทศเทานนยงไดรบผลตอบรบเปนทรจกในระดบนานาชาต

จากชอเสยงและความนยมทไดรบ การทองเทยวทเปรยบเสมอนดาบสองคม ท ม ท ง ค ณ ป ร ะ โ ย ช น แ ล ะ โ ท ษห า ก ช ม ช น ไ ม ร เ ท า ท น ส ถ า น ก า รณ

การเปลยนแปลง แมกำปองเกดและ

เตบโตดานการพฒนาชมชนโดยใช การทองเทยวเปนเครองมอ เมอยค ตงหลกของการพฒนา คณพรมมนทร

พวงมาลา ผใหญบาน ใหทศนะและมมมอง

ตอการพฒนาไววา “เมอป พ.ศ.2543 ในยคทผนำตองสรางชองทางในการพฒนาชมชนใหมชวตความเปนอยทดขน จงได

เลงเหนถงการนำเอาทรพยากร ของดชมชน

ทมอยทเปนตนทนชมชนทมไดลงทนซอ หากแตนำมาจดระบบ จดการ และใช การทองเทยวเปนเครองมอใหนายพรานลดการลาสตวและเปลยนอาชพ เปนคนนำเทยว ใชการทองเทยวเปนเครองมอในการรอฟนวฒนธรรม ภมปญญา ดนตรพนบาน จนปจจบนสามารถสรางวงดนตรพนบานลานนา ตลอดจนถายทอด 6868

สคนรนหลงไดอก นอกจากนนการเตรยมความพรอมและการจดการทองเทยว ยงเปนเรองททำใหคนในชมชนตองจดวงคด ตงวงคย เพอหารปแบบการทองเทยว ทเหมาะสม ตลอดจนการทองเทยวยงเปนตวเสรมในการสรางงานสรางอาชพทางเลอกทเสรมจากอาชพหลกไดอกดวย”

นอกจากการทองเทยวทสะทอนการเปนเครองมอในการพฒนาชมชนทองถนในดานตางๆ ดวยตวชมชนเองแลวนน การทองเทยวยงเปนเครองมอนำพา การพฒนาจากภายนอกเขามาในชมชนอกดวย ดงจะเหนไดจากการเขามาสนบสนนของหนวยงานภาครฐในดานตางๆ ไดแก การพฒนาและปรบปรงถนนเขาหมบาน ใหดขน การพฒนาสาธารณปโภคพนฐานของชมชนในดานตางๆ ลวนเปนผลพลอยไดทเกดขนจากการทองเทยว

เมอการทองเทยวเปนเสมอนดาบสองคม การทองเทยวแมกำปองมไดเปนเพยงเครองมอการพฒนาชมชนเทานน หากแตมการเปลยนแปลงและผลกระทบทเกดขนจากการทองเทยวแบบทชมชนแมกำปองมไดคดวางแผนไวลวงหนา

ป พ.ศ.2549 นบวาเปนยคทองของแมกำปองกวาได เมอการพฒนาตางๆ เขามามากขน และเมอเปดบานใหคนนอกเขามาอยางไมมขดจำกด หลากเรองหลายสถานการณจงเกดขน เรมจากสภาวการณของรายไดทเพมขนพรอมๆ

กบรายจาย โดยมทนได ตงรบ ปญหาสขภาพทเกดจากวถชมชนทเปลยน การบรโภคจากภายนอกมมากขน การพงพาแหลงอาหารจากภายนอกขยายตว

อยางรวดเรว เพอใหเพยงพอตอความตองการของการทองเทยว ปญหาขยะ

ท ต ามมาจากคนนอกและ ย งม ไ ด ตงรบในการจดการทด รวมทงการใชทรพยากรธรรมชาตเพอการทองเทยว

อยางมไดคำนงถงความยงยน เทานน

ยงไมพอ แมกำปองยงตองพบโจทยใหม

ททาทายการจดการชมชนเปนอยางยง เม อ เร ม มนายทนและคนภายนอก

6969

เขามาตดตอตองการเปนเจาของทดน ในหมบานเลก ๆแหงน รวมทงผประกอบการ

หวใสทตองการแสวงหาผลประโยชน ทางธรกจจากชมชนเลกๆ ทามกลางหบเขาแหงน เมอความทาทายเขามาเยอน

ชมชนโดยมไดรองขอ ชมชนแมกำปอง

ต อ ง เร มหาทางออกและคล คลายสถานการณปญหาเพอมใหการทองเทยวทำลายความเปนชมชนทองถนเหมอน

อดตไปได

7070

การทองเทยวโดยชมชน...จดเปลยนวถพอเพยง คนพนเมองลานนากลมเลกๆ กลมน มไดนงนอนใจกบสถานการณปญหา

ท เกดขนจากการทองเทยว ผนำและชาวบานไดพดคย วเคราะหปญหา พรอมหาทางออก ในการจดการกบสถานการณดงกลาวโดยการรวมคน วเคราะหตนเหตของปญหา วางแผนหาทางออกดวยงานวจยเพอทองถน โดยการสนบสนน ของสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ฝายวจยเพอทองถน

เรมตนโครงการวจย “รปแบบการจดการแหลงทองเทยวเชงอนรกษแบบยงยน บานแมกำปอง” ในป พ.ศ.2543 หลงจากโครงการวจยเสรจสน ในป พ.ศ.2545 ทำใหเกดการพฒนารปแบบการจดการทองเทยวโดยชมชน บานแมกำปอง ซงพฒนาการทองเทยวจากการมสวนรวมของสมาชกชมชน ในการกำหนดกตกา และระเบยบปฏบตสำหรบนกทองเทยวทเขามาทองเทยว ในชมชน โดยผานแนวคดพฒนาระบบบรหารจดการทองเทยวโดยชมชน ซงม สกว. ฝายวจยเพอทองถน ไดสนบสนนใหใชแนวคดงานวจยทองถนเปนเครองมอพฒนาชมชน เมอสมาชกในชมชนไดมความเขาใจในการประยกตใชงานวจย เพอการพฒนาแลว ทำใหเกดความตระหนกถงกระบวนการนำความรทได

จากการพฒนามาใชประโยชน ใหเกดการพฒนาพนทชมชนรองรบการทองเทยว ชมชนมการพฒนาดานเศรษฐกจ ชวตความเปนอยทดขน งานวจยนทำใหชมชน

เกดการคนหารปแบบการจดการทองเทยวโดยคนในชมชนเอง โดยเรมจากการคนหา

และรจกตนเอง นำตนทนทมมากำหนดรปแบบการทองเทยวทเหมาะสม วางแผนการบรหารจดการ และพฒนาศกยภาพคนในชมชนในดานตางๆ เพอรองรบ การทองเทยวโดยชมชน ทำใหสามารถกำหนดรปแบบการทองเทยวแมกำปองและเปนการเตรยมความพรอมชมชนในดานตางๆ เพอใหการทองเทยว

เปนการทองเทยวโดยคนทองถน และสรางประโยชนสงสดแกคนทองถนเทานน

และเมอไดดำเนนการทองเทยวในชมชนมาชวงระยะเวลาหนง ยงไดตอยอด

แนวคดงานวจยทองถนเพมเตมในประเดนวจย ในป พ.ศ.2550 “การคนหาแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนผานการจดการการทองเทยวโดยชมชน”

7171

เพอคนหาแนวทางการพฒนาเศรษฐกจของชมชน โดยฐานคดกระบวนการวจย ซงเปนเรองทสำคญตอการทบทวนองคความรทเกดจากการวจยและนำไปส การนำไปใชเปนเครองมอพฒนาชมชน งานวจยโครงการนเองทถอเปนจดเปลยนของการพฒนาการทองเทยวสวถพอเพยง

เมอชมชนตงหลกจดการทองเทยวดวยตวเองทวายากและไมนาจะเปนไปไดแลวนน ชมชนแมกำปองกสามารถหารปแบบการจดการทองเทยวทเหมาะสมผานโครงการวจยโครงการแรกทชาวบานตองเปนผวจยเอง แตเมอการทองเทยวเปนเรองของผลประโยชนและการเปลยนแปลง ซงทำใหชมชนตองยอนกลบมารจกตนเองและจดการกบการเปลยนแปลงทเกดขนใหได งานวจยโครงการทสองจงเปนบทสรปของรปแบบการจดการทยงยน ความพยายามของคนในชมชน ทตองสรปบทเรยนการจดการทองเทยวทเขามาอยางรวดเรว นอกจากการสราง รปแบบการจดการทสามารถกระจายผลประโยชนไดอยางเปนธรรม รวมทง การวางแผนการจดการทรพยากรอยางยงยนตามมาดวยยงไมพอ หากแตชมชน แมกำปองคนหาทางออกของสถานการณปญหาและการจดการแบบยงยนดวย “หลกคดเศรษฐกจพอเพยง”

ชวงป พ.ศ.2550 เมอตองตงหลกใหมกบการจดการทองเทยวยงยน

คนในชมชนรวมตวกนอกครงเพอคนหาทางออกแบบมสวนรวม ปญหาใดใดกไมเกนความรวมมอของคนในชมชน ทมวจยชมชนเรมคนหาขอมลเพอสะทอนปญหา

ตวเลขรายจายท เพมขนอยางไมรตว เมอเปรยบเทยบกบรายไดท ไดรบ

จากการทองเทยว ตวเลขทสะทอนจำนวนผปวยดวยโรคความดน เบาหวานและสารเคมตกคางมากขน คนหาสาเหตรวมจงพบวา การพงพาอาหารจากภายนอกมากขนเปนสาเหตหนงของการเปลยนแปลงดงกลาว ขอมลทเหนเปนรปธรรม อกดานคอการเปลยนแปลงการถอครองทดนใหกบนายทนขางนอก ทกระตก

ความรสกรกและหวงแหนชมชนขนอกครง เมอนายทนเหลานนมไดซอทดน

เพอการสรางบานอยอาศย แตเปนการเขามาหาผลประโยชนจากทรพยากรและ

ภมปญญาของชมชน

7272

การนำหลกเศรษฐกจพอเพยงมาเปนแนวทางในการจดการทองเทยว โดยชมชนแมกำปอง ทเกดจากการวเคราะหปญหา หาสาเหต และหาทางออกดวยกระบวนการมสวนรวม จงเกดเปนรปแบบการจดการทองเทยวทยงยน ในแบบฉบบคนแมกำปอง เรมตนทกลมทองเทยวและบานพกโฮมสเตย จดเกบขอมลรายได รายจาย โดยเครองมอ “บญชครวเรอน” ทำใหเหนทมาของรายจายทเพมขนจากการซออาหารทงการบรโภคในครวเรอนและจากการเพมขน ของนกทองเทยว ในขณะทคาใชจายตอหวทกำหนดใหนกทองเทยวเทาเดม แตดวยวถชวตทเปลยน ชาวบานมเวลานอยลงและอาศยความสะดวกมากขน จงเรมพงพาอาหารภายนอกจากในเมองเชยงใหมมากขน เปนผลพวงถงสขภาพ ทตามมาจากอาหารภายนอก งานนตงใจกนอกครงหาทางออกดวยบญชครวเรอน ไมพอ หากแตตองปรบตว เปลยนวถ ดวยการผลตอาหารเอง จากกจกรรม ผกหลงบาน เลยงปลา กบ และไกในครวเรอน พงพาการซอจากภายนอกใหนอยลง นอกจากนน ชมชนยงคดรปแบบการพงตนเองแบบอนๆ อก ไดแก การสราง

โรงผลตนำดมแมกำปอง การสรางกลมปลกผกเพอสงตอใหบานพกโฮมสเตย

และยงใชกระบวนการตงวง ถกปญหาและแลกเปลยนขอมลดวยการจดเวทสญจรรายหยอมบาน (ปาง) ซงกระบวนการวจยเพอทองถนแบบมสวนรวมน สามารถทำชมชนเลอกยดตามหลกเศรษฐกจพอเพยงดวยหวใจ มใชดวยการรณรงค ของภาครฐเพยงอยางเดยว งานนนำไปสการกำหนดตวเองทชดเจนขน โดย

คนแมกำปองตงใจอยากใหแมกำปองเปนแหลงเรยนรเปนศนยกลางของการสราง

การเรยนรใหกบทง คนนอก และคนในชมชนในเรองตางๆ ทชมชนสามารถ

จดการและพงตนเองไดอยางยงยน จนในวนนแมกำปองกลายเปนศนยเรยนรชมชนแมกำปองสามารถขยายและถายทอดหลกคดและแนวทางปฏบตการจดการทองเทยวใหกบนกเรยนนกศกษา นกทองเทยว และชมชนทองเทยวดวยกนเอง รวมทงผสนใจทวไป

ตงรบ จดการ และรเทาทน...

รวมหวใจคนแมกำปองอกครง

7373

การตงหลกใหมอกครงดวยแนวคด “เศรษฐกจพอเพยง” เปนเพยง ชองทางหนงเทานน หากแตในขณะทชมชนแมกำปองมชอเสยงและโดงดง มากขน ผคนเดนทางเขามาอยางตอเนอง ปญหาการจดการตวเองเพอ ความยงยนนนสามารถจดการไดระดบหนง หากแตปญหาทมาพรอมกบคนนอกในการเปลยนแปลงการถอครองทดนนน เมอหามคนใน ในการขายทดนไมได ชมชนจงหาทางออกดวยการกำหนดกฎ ระเบยบ กตการวมสำหรบคนนอกทเขามาแสวงหาผลประโยชนจากแมกำปอง โดยตองปฏบตตามระเบยบของชมชน อยางเครงครด

การเปลยนแปลงครงใหญเกดขนอกครงในป พ.ศ.2552 เมอบรษท Fight of

the Gibbons เขามาตดตอเพอขอใชประโยชนจากปาชมชนบานแมกำปอง ในการทำธรกจทองเทยวเชงผจญภย โจทยใหมททาทาย เมอมธรกจใหมเขามากระตนจำนวนนกทองเทยวใหเพมขนอยางรวดเรว ปญหาตางๆ กผดตามขนมาอยางไมทนตงตวอกครง ดวยประสบการณการจดการชมชนเอง ทำใหชมชน เรมคนหาแนวทางการกำหนดขดความสามารถในการรองรบการทองเทยว โดยชมชน ผานโครงการวจย “การศกษาขดความสามารถในการรองรบการจดการ

ทองเทยวโดยชมชน” สนบสนนโดย สกว.ฝายวจยเพอทองถน ในป พ.ศ.2553 แตโจทยใหมททาทายน จำเปนตองผนวกใชความรวชาการภายนอกเขามา

ชวยหนนเสรมและคนหาทางออก งานวจยนทมวจยชมชนผนกกำลงกบคณาจารย

จากมหาวทยาลยพายพ จงหวดเชยงใหม นำทมโดย ดร.ฐต ฐตจำเรญพร มหาวทยาลยพายพ จงหวดเชยงใหม

ชมชนแมกำปองรวมกนกำหนดขดความสามารถในการรองรบของพนทเพอการทองเทยวและการกำหนดพนทใชประโยชน โดยการกำหนดพนทสำหรบ

กจกรรมทองเทยว ไดแก เสนทางเดนปา เสนทางเดนทองเทยวในชมชน เสนทาง

นำตก สถานทจดกจกรรมสำหรบนกทองเทยวดานพธกรรมศาสนาและความเชอ รวมทงการจดบรเวณลานแสดงทางวฒนธรรมประเพณสำหรบนกทองเทยว ปจจบนสามารถรองรบนกทองเทยวในพนทไดในระดบปกต ประมาณ 50 คน

7474

ตอวน และรบไดสงสดจำนวน 100 คนตอวน โดยมจำนวนบานพกรองรบ นกทองเทยวทเปนสมาชกกลมโฮมสเตยจำนวน 21 หลง

กำหนดการจดการความขดแยงภายในชมชนและการจดสรรการใชประโยชนของชมชนเพอใหมระบบการดำเนนการทเหมาะสมและเปนธรรมแกสมาชก ในชมชน ควรมการกระจายรายไดอยางทวถงและยตธรรม ผลกำไรทไดกระจาย สชมชนอยางแทจรงประชาชนเปนผดำเนนการทองเทยว และควบคมการเตบโตของการทองเทยวในพนทของตน โดยไมขดแยงกบการรกษาฐานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม และวฒนธรรมประเพณอนดงาม เปดโอกาสใหชาวบานทกครวเรอนเขามามสวนรวม ในเชงปฏบต ชาวบานบางคนอาจจะรบหนาทเปนผดแลทพก หมนเวยนกนทำหนาทเปนมคคเทศกทองถน พานกทองเทยวไปดนก เดนปาศกษาธรรมชาตพชพรรณไม หรอพชพรรณ สมนไพร ฯลฯ กจกรรมทแตละคนหมนเวยนกนรบผดชอบชวยใหมรายไดอยางทวถง ลดชองวางระหวางคนมโอกาส กบคนดอยโอกาส คนรวยกบคนจน และลดความขดแยงหรอความแตกแยก ในชมชน อกทงในกรณทมปญหาเกดขนในชมชน สามารถบรหารจดการ หรอการแกไขขอขดแยงโดยแกนนำหรอคณะกรรมการบรหารชมชน เพอแกไขปญหาเบองตน แตหากไมสามารถดำเนนการไดกจะมการหารอในทประชมประชาคมของชมชน เพอใหมการเสนอความคดเหนรวมกนวาจะแกไขหรอมแนวทางดำเนนการ

อยางไร โดยเสยงสวนใหญของทประชมเปนทยตขอขดแยงได รวมทงกำหนด

กฎกตกาและระเบยบชมชน ผ า น ก ร ะ บ ว น ก า ร ว จ ย แบบมสวนรวมโดยชมชน

7575

ในวนนแมกำปองสามารถเปนตนแบบของชมชนจดการตนเองและ ใชการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาคน เศรษฐกจ สงคมและคณภาพชวตไดเปนอยางด หลงจากผานวกฤตตางๆ มากมาย ชมชนเรยนรการจดเกบขอมลอยางเปนระบบ การวเคราะหหาสาเหตของปญหา และหาทางออกดวยขอมล

ทมโดยอาศยกระบวนการมสวนรวมทำใหวนนของแมกำปองสามารถสะทอน ถงคณปการของการจดการทองเทยวโดยชมชนในมตตางๆ

CBT กบการกระจายรายได กลมทองเทยวเชงอนรกษบานแมกำปอง

มคณะกรรมการบรหารจดการ และมฝายตางๆ ทเปนสมาชกในกลมประกอบดวย กลมผนำเทยวชมชน บานพกโฮมสเตย แมบานทำอาหาร และกลมอาชพ โดยมการบรหารจดการแบบระบบสหกรณ เปนการระดมทนและหกไวกองกลางสำหรบการพฒนาดวย โดยจากรายไดทไดรบ รายไดทเขากองทนหมบาน จะถกจดสรร

ออกเปน 5 สวน คอ 1. เขาสหกรณไฟฟาพลงนำ 30% (ปนผลเมอสนปใหกบ

สมาชกสหกรณ) 2. พฒนาหมบาน 20% 3. ผจดการ 25% 4. สวสดการชมชน

15% 5. เบยประชมคณะกรรมการ 10% (สวสดการชมชน นำไปจดสรร ใหทกครอบครวในชมชน ดงน เดกเกดใหม 1,000 บาท ตาย 1,000 บาท

CBT แมกำปอง

สะพานสการพฒนาคณภาพชวตทด

7676

เจบปวย 150 บาท/วน ไมเกน 10 วนในรอบป การศกษา ม.6–ปวช. ไดรบ 1,000 บาทเปนรางวลเมอจบการศกษา ปวส. 1,500 บาท และปรญญาตร 2,000 บาท เมอจบการศกษาเชนกน)

CBT กบสขภาวะของชมชนและผมาเยอน กระบวนการพฒนาและเตรยมความพรอมของชมชน และการจดการทพกสำหรบนกทองเทยวใหมความเหมาะสมและมสขอนามยพนฐาน คอ ความสะอาดของสภาพแวดลอม สภาพบานพก ทนอน หองสวม อปกรณรบประทานอาหาร และคณภาพอาหาร ทสามารถรองรบนกทองเทยวไดทงชาวไทยและชาวตางประเทศ ในการใชบรการทองเทยวรปแบบโฮมสเตยของชมชน

CBT กบการจดการสวสดการชมชน ชมชนสามารถพฒนากรอบแนวคด เชงระบบ ใหสามารถจดสรรรายไดและผลประโยชนของการทองเทยวอนเปนประโยชนรวมททกคนในชมชนไดรบ และมระบบการตดตามตรวจสอบขอมล รายไดทไดรบตามระบบบญชสหกรณ เพอประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน และชวตความเปนอยของชมชน ดงทไดมกระบวนการคดรวมกนและ วางกฎกตกาการจดสรรรายไดเพอเปนสวสดการชมชน

การจดการทองเทยวโดยชมชนแบบบรณาการ ดำเนนไปภายใตการประสาน

ประโยชนของการพฒนาดานตางๆ เขาดวยกน ครอบคลมทงมตดานสงแวดลอม มตดานเศรษฐกจและมตดานสงคมและวฒนธรรม อนเปนการผสานการพฒนาดานตางๆ อยางเปนองครวม สำหรบมตดานสงแวดลอม มงกระตนชาวบาน

ในชมชนใหตระหนกถงความสำคญของการอนรกษ และการคมครองดานสงแวดลอมกอใหเกดการเรยนรและรวมมอกนในการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต รปญหาผลกระทบดานสงแวดลอมจากการทองเทยว เพอจำกดการพฒนาและดำเนนการจดการทองเทยว โดยพยายามหลกเลยงใหเกดผลกระทบตอชมชน

ใหนอยทสด

แมกำปองในวนนจงเปนแหลงเรยนรแหลงหนงททรงคณคาของประเทศไทยและยงเปนชมชนจดการตนเองเพอใชการทองเทยวเปนเครองมอการพฒนาชมชนอยางยงยนสบไป

7777

การตลาด CBT การตลาด CBT

มมมองงายงาย ของชนปกาเกอะญอ มมมองงายงาย ของชนปกาเกอะญอ

บานผาหมอน บานผาหมอน

ชมชนผาหมอนแหงแควนมกาค อทยานแหงชาตดอยอนทนนท ถอไดวาเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยง

ของประเทศไทยและจงหวดเชยงใหม ทไดรบความนยมจากนกทองเทยวทงชาวไทย

และตางชาตเปนอยางมาก เนองจากมสถานททองเทยวทางธรรมชาตทม ความสำคญของระบบนเวศทนาสนใจ มนกทองเทยวเขาไปเทยวเฉลยประมาณ 500,000 คนตอป และในระยะไมกปทผานมา แนวโนมของนกทองเทยวทขนไปเทยวบรเวณดอยอนทนนท กเรมเปลยนไปสการเขาทองเทยวในพนทชมชน

ทอยในพนทดอยอนทนนทมากขน ทงในหมบานของชนเผามง ปกาเกอะญอ

โดยเฉพาะนกทองเทยวชาวตางชาต โดยการนำเสนอของบรรดาบรษททวรนำเทยว ทบอกวาเปนการเรยนรวถชวตประเพณวฒนธรรมของชาวบาน และดเหมอนวาไดรบการตอบรบจากนกทองเทยวเปนอยางดดวยเชนกน

7878

อยางไรกตามจากความหลากหลายของกลมนกทองเทยวและความแออดของนกทองเทยวทเขาไปจำนวนมากโดยเฉพาะชวงเทศกาลวนหยดในฤดหนาวของทกป จนทำใหเกดสภาพปญหาการจราจรและอบตเหต ปญหาขยะลน ตลอดจนผลกระทบตอทรพยากรในแหลงทองเทยว และชมชนทถกทองเทยว

ชมชนบานผาหมอน และกลมบานอก 3 หมบาน คอ บานอางกานอย บานแมกลางหลวง และบานหนองหลม เปนกลมชนเผาปกาเกอะญอทม ความผกพนเปนเครอญาตกน รวมตวกนในชอแควนมกาค ทง 4 บาน เปน ชมชนทมศกยภาพดานการทองเทยว เปนชมชนทอยในพนทอทยานแหงชาต ดอยอนทนนท มความสมบรณของทรพยากรธรรมชาต การจดการปาโดยชมชน มพนทนาขนบนไดทสวยงาม และมวฒนธรรม ภมปญญาของชนเผาปกาเกอะญอแบบดงเดมทถกถายทอดและสบสานมารนแลวรนเลา

บานผาหมอนตงอยในเขตอทยานแหงชาตดอยอนทนนท อำเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม หมบานอยหางจากถนนหลกของอทยานแหงชาตดอยอนทนนท ประมาณ 10 กโลเมตร เปนชมชนชาวปกาเกอะญอ ชมชนเลกๆ ทไดตงถนฐานมาตงแตป พ.ศ.2428 กอนทจะถกประกาศใหเปนพนทอทยานแหงชาต

ดอยอนทนนทในป พ.ศ.2515 วถชวตของชาวบานเปนชมชนเกษตรกรรม ทผสมผสานระหวางระบบเกษตรกรรมเพอยงชพแบบดงเดม เชน การทำนา แบบขนบนได และระบบเกษตรกรรมสมยใหมเพอสรางรายได โดยการสนบสนน

จากมลนธโครงการหลวง เชน ดอกเยอรบรา ลลล เบญจมาศ และพชผกตางๆ เชน พรกหวาน, ซกน, แครอท เปนตน ซงเจาหนาทจากโครงการหลวงดแลชวยเหลอแนะนำตลอดระยะเวลาการปลกจนหลงการเกบเกยว ระบบเศรษฐกจทสำคญ

ของชาวบานผาหมอนสวนหนงจงมาจากการขายพชผก และไมดอกทโครงการหลวง

สงเสรมสนบสนน และอกสวนหนงมาจากการทำงานรบจางในไรสวนของผทปลก

พชผกเหลาน ในสวนสภาพแวดลอมของชมชนนน มแหลงทรพยากรธรรมชาต ทง ดน นำ และปาไมทมความอดมสมบรณคอนขางสง ขณะเดยวกนผคน ยงคงรกษาวถชวตวฒนธรรมแบบเรยบงายของชาวปกาเกอะญอไวไดเปนอยางด

7979

การทองเทยวโดยชมชน...สะพานเชอมใจชมชนกบอทยานฯ เมอเปนชมชนทตงอยในพนทอทยานแหงชาต คงหนไมพนการปะทะกน

ระหวางชาวบานผใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและเจาหนาทผอนรกษทรพยากรธรรมชาตในพนท ดวยวถชวตดงเดมของชนเผาปกาเกอะญอ บานผาหมอนทมการดำรงชวตผกพนกบปาและธรรมชาต การจดการทองเทยว โดยชมชนจงถกเลอก ใหเปนเครองมอในการดแลรกษาปาไมและธรรมชาตใหยงยน รวมทงสามารถเ ป น ส ะ พ า น เ ช อ ม การรกษาปาทงชาวบานและเจาหนาทรวมกน

สมศกด ครภมทอง กลมทองเทยวบานแมกลางหลวง กลาววา “เมอกอนชาวบานตด เจาหนาทจบ ถาเจอกนกวงหน แตเดยวนชาวบานกบเจาหนาทอทยานฯ ประชมรวมกนเพอหา

วธการจดการและใชประโยชนจากปาแบบถกตองและยงยน โดยใชการทองเทยวเปนกศโลบายในการรกษาตนไม และสรางงานสรางรายไดเสรมเพอลดการทำลายปา”

เมอหามนกทองเทยวเขามาเทยวในชมชนไมได เนองจากพนทอทยาน

แหงชาตดอยอนทนนทเปนพนททมนกทองเทยวจำนวนมากอยแลว ชาวบาน ในแควนมกาคจงไดมขอตกลงรวมกนในการเปดหมบานทองเทยว โดยมการประชม พดคยเพอหารอทศทางแนวทางการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนเกดขน

สรสทธ ดลใจไพรวลย คนรนใหมของบานผาหมอน กำลงสำคญในการคด

เรองการเปดหมบานเปนหมบานทองเทยวไดกลาวไววา “เปาหมายของการทองเทยว

ทำใหชมชนเกดการอนรกษทรพยากรธรรมชาต วฒนธรรม วถชวต ฟนฟวฒนธรรม

ประเพณดงเดมของชมชน เกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางคนในชมชนและ ผมาเยอนและสรางรายไดเสรมใหกบคนในชมชน” ถาชมชนปกธงรวมกนแบบนการทองเทยวโดยชมชนไปไดแนนอน สรสทธ กลาวอยางมนใจ 8080

เมอปกธงแลวตองไปใหถง จากความตงใจของชมชนทจะใชการทองเทยวเปนเครองมอในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตรวมกนระหวางชาวบานกบเจาหนาทอทยานฯ ประกอบกบสถานการณของนกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวในชมชนมแนวโนม เพมมากขน ทำใหชนเผาทมวถ เรยบงายตองปรบตวและเรยนรมากขน เพอใหสามารถจดการทองเทยวไดดวยชมชนเอง เพราะหากไมจดการอาจเกดผลกระทบตางๆ จากการทองเทยวขนไดทงจากนกทองเทยวทไมเหมาะสม และจากนายทนทเขามาจากภายนอก

ในป พ .ศ .2547 จากการประชมรวมกนของชาวบานถงผลกระทบ จากการทองเทยว ไดมความเหนตรงกนวาถงเวลาแลวทชมชนตองรวมกนหาแนวทางวธการแกปญหาผลกระทบทเกดขนจากการทองเทยวทเขามาถงหมบาน ตองมการเตรยมความพรอม และเขาไปมสวนในการจดการการทองเทยวในพนทบานผาหมอนดวยตวเอง ชมชนจงเรมสนใจการพฒนาการทองเทยวโดยชมชน เนองจากพนทมศกยภาพ และมโอกาสทเอออำนวยในการพฒนาดานการตลาด เพราะเปนชมชนทอยในพนทอทยานแหงชาตดอยอนทนนท ชมชนจงไดเรม

กระบวนการพฒนาการทองเทยวผานการทำงานวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม “โครงการวจยการทองเทยวเชงศกษานเวศและวฒนธรรมแบบยงยนโดยชมชนบานผาหมอนฯ” ทไดรบการสนบสนนจากสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

ฝายงานวจยเพอทองถน มนายสรสทธ ดลใจไพรวลย ชาวปกาเกอะญอในหมบานเปนหวหนาโครงการวจย โดยเนนกระบวนการมสวนรวมของชมชนตงแตขนตอนการพฒนาโจทยวจย การวเคราะหผ มสวนเกยวของ การวเคราะหขอมล เพอการวางแผนจากศกยภาพของชมชน และรวมกนกำหนดรปแบบการทองเทยว

ทเหมาะสมกบชนเผาปกาเกอะญอบานผาหมอน

8181

งานวจยเพอทองถน... กระบวนการสรางคน ชมชนทองเทยว

คนในชมชนรวมกลม สรางทมเพอคนหาตวตนของชมชนในการเปน

ตนทนและขอมลเพอกำหนดรปแบบและทศทางการทองเทยวของชมชน เรมจากการตรวจสอบ คนหา ประวตศาสตรทมาท ไปของชมชน ปกาเกอะญอ ทงในดานคน ทรพยากรธรรมชาต วฒนธรรม ประเพณ ภมปญญา วถชวตชมชน บนฐานขอมล 6 ดาน ไดแก ประวตศาสตรชมชน การเกษตรชมชน วฒนธรรมชมชน ปานเวศศกษาชมชน นกในภมปญญาปกาเกอะญอ หตถกรรมพนบาน การจกสาน และทอผา เมอคนหาตนทนตนเองไดอยางชดเจน การเตรยม ความพรอมชมชนดานตางๆ เปนสงสำคญลำดบตอมา โดยมการนำขอมลทไดมาวางแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชนอยางเปนระบบ โดยรวมกนนำขอมลทไดมาจดการใหความรกบคนในหมบานทงคนทเปนผใหญ กลมเดกและเยาวชนของหมบาน รวมทงกลมหนวยงานทเกยวของทอยรายรอบดอยอนทนนท ไดแกอทยานแหงชาตดอยอนทนนท โครงการหลวง องคการบรหารสวนทองถน ชมชนอนๆ พรอมทงกำหนดกจกรรมและเสนทางการทองเทยวเชงศกษาเรยนร

ทงดานธรรมชาตและวฒนธรรม

8282

ดวยวฒนธรรมทไมคนชนกบงานบรการและการทองเทยว งานวจย จงมสวนในการเตรยมความพรอมชมชนในดานตางๆ ชาวบานใชเวลาหลงเลกลาจากเรอกสวนไรนา มาพดคย วางแผน ระบบบรหารจดการ กลมองคกร และพฒนาทกษะดานตางๆ เชน การเปนมคคเทศกทองถน การคดระบบการจดสรรรายได ตลอดจนการทำแผนชมชนเพอประสานความรวมมอกบหนวยงานภาค ทเกยวของ

เมอวางระบบการจดการทองเทยวเปนรปธรรมแลว ชมชนใชโอกาสในการทำงานวจยเพอทองถนในการประสานความรวมมอกบหนวยงานตางๆ ทเขารวม ไดแก นายอำเภอจอมทอง หวหนาสถานวจยโครงการหลวงอนทนนท อทยานแหงชาตดอยอนทนน โดยหวหนาอทยานฯ ใหการสนบสนนกจกรรมชมชนทสรางสรรคและเปนประโยชนตอการอนรกษสงแวดลอม ทงนตองเปนไปตามกฎหมายอทยานฯ วาดวยผลกระทบตอระบบนเวศสงแวดลอม และผาน

การเหนชอบของอทยานฯ ดวย คอ ทกฝายมสวนรวมตอการดำเนนงานทงชมชนและหนวยงานสวนตางๆ การนำขอมลทไดมาพฒนาใหเปนรปธรรมนน จงเปน

สงจำเปนตอการดำเนนงานวจย โดยยดชมชนเปนจดศนยกลางตอการขบเคลอน

งานชมชนมทรพยากรหลายสวนทสามารถขบเคลอนระบบการทองเทยว โดยชมชนเองได สภาพโดยรอบของชมชนนนเออตอการดำเนนกจกรรม การทองเทยวโดยชมชนเปนอยางมาก ทงนชมชนเปนเจาของกจกรรมรวมกน และทเนนเปนสำคญคอ “การทองเทยวตองไมสรางผลกระทบตอระบบนเวศ

สงแวดลอมชมชน”

การจดการทองเทยวเรองใหมทตองเรยนร

ของคนบานผาหมอน

8383

นอกจากน กลมทมวจยบานผาหมอน ไดขยายเครอขายและใชองคความรเรองการจดการทองเทยวโดยชมชน ขยายสชมชนในพนทเครอขายดวยการ ไปเปนวทยากรใหความร จดกระบวนการเตรยมความพรอมคนกบเรองการจดการทองเทยว ใหกบชมชนบานหนองหลม ซงมความตองการทจะพฒนาชมชน ใหคนในชมชนไดมความรเรองการจดการทองเทยว ใหรจกแกปญหาการทองเทยวกระแสหลกทกำลงจะขยายเขาสชมชน รวมถงนโยบายของภาครฐทจะเปดพนทอทยานใหสมปทานกบเอกชนเขามาบรหารจดการพนททองเทยว ซงเปน การจดการเชงรกจากความรภมปญญาของชาวบานจรงๆ

8484

การตลาดทเหมาะสมโจทยใหมททาทาย การบรหารจดการกลมทองเทยวในแบบทลงตวทงบคลากรและหนาท

ทวายากสำหรบกลมคนเลกๆ บนดอยสงแลว การวางแผน และออกแบบ การจดการตลาดการทองเทยวโดยชมชนทเหมาะสมกบชมชนตนเองเปนสงททาทายยงกวา กลมทองเทยวบานผาหมอนเรมตนดวยการจดตงคณะกรรมการ พรอมทงกำหนดบทบาทหนาททชดเจน รวมทงการกำหนดระเบยบขอปฏบตรวม ในทกๆ กลมทเกยวของกบการทองเทยว ไดแก (1) กลมผประกอบการภายนอก บรษททวร สถาบนการศกษา หนวยงานรฐ นกวจย (2) นกทองเทยว และ (3) ผประกอบการภายในชมชน ไดแก กลมนกสอความหมาย กลมรานคา รานอาหาร เปนตน

หลงจากเตรยมความพรอมชมชนผานการวจย เปนจงหวะพอดกบทนกวจยชมชนไดพบกบ Mr.Ben Lefetey ซงเปนชาวฝรงเศส มพนฐานและประสบการณ ของการเปนนกพฒนา (NGO) ทำงานดานการเกษตร และการคาแบบยตธรรม มาประมาณ 13 ป และเรยนรการทำทองเทยวทบาหลประมาณ 6 เดอน Mr.Ben Lefetey สนใจทำงานรวมกนกบชมชน ในการขยายแนวคดการทำทองเทยว แบบมความรบผดชอบและคำนงถงผลกระทบดานสงแวดลอม

ในชวงทชมชนกำลงทำงานวจย ชมชนวเคราะหวาถาทำโฮมสเตยมแนวโนม

ทจะขดตอวฒนธรรมของชมชน เนองจากในชมชนหามชายหญงทเปนแขกเยอนนอนรวมกนในบาน จงมองวาเปนไปไดหรอไมทจะสรางบานพกสำหรบนกทองเทยวโดยเฉพาะ Mr.Ben จงไดมองตลาดของตนเองวาถาทำในลกษณะของโฮมสเตย

นกทองเทยวทสนใจจะมาเทยวจรงๆ มแค 15% แตอก 85% จะเปนกลม

นกทองเทยวอกระดบหนง ถาตองการอยากจะได 85% ทเขามาในบานผาหมอน จำเปนตองสรางบานเพอรองรบนกทองเทยว 1 หลง ทมสงอำนวยความสะดวกอยในระดบหนง ไมจำเปนตองหรหรา แตใหอยในระดบทพอด คอ มนำอน มพนทนงเลน มววสวยๆ ใหมองพกผอนหยอนใจ โดยไดรวมกนใหคำจำกดความ

วาเปน Private Home ภายใตชอ “Bamboo Pink House” ทเปนการจดการ

8585

รวมกนระหวางชมชนกบบรษท Thailande Autrement หรอในชอตามทะเบยนวา บรษท ทเอ สยาม ออเตรอมงค จำกด

บรษท Thailande Autrement ทนำโดย Mr.Ben เปนพนธมตรใหมทรวมสรางการเรยนรเรองการตลาดการทองเทยวรวมกนระหวางคนนอกและคนใน ไดอยางผสมกลมกลน การเรมตนความรวมมอดวยการสรางบานพกนกทองเทยว “Bamboo Pink House” เปนจดเรมตนของการทำงานรวมอยางเปนรปธรรม โดยมการออกทนสวนหนงจาก Thailande Autrement สวนหนงจากชมชน สวนคนในชมชนทไมออกทนเปนเงนกออกแรงในการสรางบานพกและแบงจดสรรกนเปนหน คณสรสทธเปนผจดการทเปนคนกลางในการประสานความรวมมอระหวางชมชนและบรษททวร โดยทางชมชนมหนาทหลกในการเตรยมความพรอมชมชนทกดานรวมทงการเปนมคคเทศกทองถน สวนบรษททวรมหนาททำการตลาด ประชาสมพนธ ตดตอกบนกทองเทยว โดยมสรสทธเปนผประสานงานอกตอหนง ระบบการจดการรวมระหวางชมชนและพนธมตรจงเรมตนขนดวยการสอสาร ทเขาใจ วางบทบาททชดเจน ความไววางใจซงกนและกน ตลอดจนการจดสรร ผลประโยชนอยางเปนธรรม

เมอมขอตกลงรวม ไมมการเอารดเอาเปรยบและจดสรรกนอยางลงตว

ธรกจชมชนโดยความรวมมอระหวางคนนอกและคนในชมชนกดำเนนไปได อยางเรยบงาย ปจจบนนกทองเทยวมทงมาจากบรษท Thailande Autrement

นกทองเทยวทวไป และนกศกษา โดยมระเบยบของชมชนในการบรหารจดการรายได ดงน

รายไดจากการทองเทยวทหกเขากองทนการทองเทยวของชมชน

1. บานพกประเภท โฮมสเตย (สวนใหญจะเปนกลมนกศกษา) หก 10% ของรายได

2. การบรการทพกประเภทกางเตนท หก 10% ของรายได

3. นกสอความหมายทองถน หก 10% ของรายได

8686

การหกรายไดจากศนยบรการและบานพกนกทองเทยวโดยชมชนสวนกลาง (รสอรทชมชน)

1. หกเขากองกลาง 10% จากรายได 2. การบำรงและปรบปรงสถานทสวนกลาง 15% จากรายได 3. คาใชจายอนๆ 10% จากรายได 4. รายไดทเหลอ 65% ตองแบงใหสมาชกเทาๆ กนตามจำนวนสมาชกทมอย การจดการรายไดของผใหบรการอนๆ หกเขาสกองกลาง 5% ของรายได

ดงตอไปน 1. ผประกอบการดานอาหารและเครองดม 2. ผประกอบการของทระลก 3. กจกรรมดานบนเทง จากรายไดทเกดขนจากการทองเทยวจงมการปนผลใหกบสมาชกทลงหน

ในการสรางบานพกนกทองเทยวและหกคนใหบรษททวรตามสดสวนเพอเปน การคนทน ทเหลอกเปนการจดสรรคาตอบแทนใหกบคนทำงานของกลมทองเทยวบานผาหมอน

ซงทกวนนในบานผาหมอนมนกทองเทยวจองเขามาอยางตอเนองตลอดทงป

และเปนกลมนกทองเทยวทสามารถจายคาทพกในเมองไดในราคา 100 ดอลลาร แตถาเทยบกบบานพกทผาหมอนแลวนกทองเทยวไดแสดงความคดเหนวา มาถงแลวมความภาคภมใจมากทสด และมความดใจทไดมาพกทผาหมอน

สรปรายไดจากการทำงานรวมกบบรษท ตงแตป 2549-2553 ป พ.ศ. 2549-2550 = 934,640 บาท (จำนวนนกทองเทยว ประมาณ 300 คน) ป พ.ศ. 2551 = 641, 940 บาท (จำนวนนกทองเทยว ประมาณ 250 คน)

ป พ.ศ. 2552 = 652, 500 บาท (จำนวนนกทองเทยว 265 คน) ป พ.ศ. 2553 = 667, 800 บาท (จำนวนนกทองเทยว 235 คน)

8787

การตลาด CBT มมมองงายงายของชมชนผาหมอน

พนธมตรทางการตลาดในแบบฉบบของชนปกาเกอะญอ แหงบานผาหมอน

แหงน เกดขนจากความตองการของชมชนมาเปนอนดบหนง การรจกตนเองพอเพยง พอประมาณ การมคนกลางหรอตวตอในการประสานงานทด การเคารพสทธชมชน เปนสงททำใหการทองเทยวประสบความสำเรจ และ เปนสงทสำคญมาก ถามองถงการพฒนาคณภาพการทองเทยวทผาหมอน คอ มการพดคยกนตลอดในการวางแผนการพฒนา ตลอดจนการแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน และความจรงใจในการทำงานรวมระหวางชมชนและพนธมตร

โดยสรปแลวนยความหมายของ “พนธมตรทางการตลาด” ของชมชน คอ

การเปนหนสวนในทางธรกจการจดการทองเทยวทตองยอมรบและเคารพในสทธของชมชน ในขณะเดยวกนกสามารถเปนไดทงเพอนรวมคด และผใหโอกาส แกคนในชมชนดวยเชนกน โดยยดหลกการสำคญในการพจารณาคดเลอกพนธมตรทางการตลาด ดงน 1) การปฏบตตามเงอนไข ขอตกลง ภายใตการยอมรบและ

เคารพสทธของชมชน 2) การเปนเพอนรวมทาง และเปนมตรทดดานธรกจ และ

3) ความพงพอใจในเปาหมายของการจดการทองเทยวโดยชมชน รวมทง

การจดสรรผลประโยชนทลงตว ชมชนทองเทยวหลายชมชนเมอเตรยมความพรอมชมชนแลวมกหวงผล

ใหมคนมาเทยวเพอเปนประสบการณและบทเรยนเพอการจดการทองเทยว

หากเพยงแตยงคงตองยดเปาหมายของการทองเทยวของชมชนเปนสำคญ

ในการใชการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาชมชน รกษาทรพยากรธรรมชาต

ฟนฟวฒนธรรม ประเพณ และเปนเพยงรายไดเสรมเทานน มเชนนนแลว การทองเทยวโดยชมชนอาจผดรปผดรอยและเกดผลกระทบขนอยางแนนอน เฉกเชนเดยวกบบานผาหมอนทมไดคาดหวงจำนวนนกทองเทยวจำนวนมาก แตขอใหมมาตอเนอง โดยการจำกดจำนวนนกทองเทยวเทาทบานพกนกทองเทยว

จะรบได ครงละไมเกน 10 คน วนนบานผาหมอนมนกทองเทยวเขามาอยางตอเนอง8888

ชาวบานยงคง ปลกขาวนาขนบนไดเพอเลยงตวเอง และไดรบการสงเสรมการปลกผกและไมดอกจากสถานวจยโครงการหลวงอนทนนท การทองเทยวโดยชมชนบานผาหมอนทำใหชาวบานและเจาหนาทอทยานแหงชาตดอยอนทนนทรวมมอกนดแลรกษาปา ชาวบานเลกรกพนทปาเพอทำมาหากน หนมา นำนกทองเทยวศกษาเรยนรวถชวตและธรรมชาต เกดความภาคภมใจในถนเกด ไดแลกเปลยนเรยนรกบเพอนตางวฒนธรรม และสรางสมดลของ

การทองเทยวและวถชวตประจำวนใหไปดวยกน ไดอยางเรยบงายและลงตว การทองเทยวโดยชมชน

บานผาหมอนจงเปนอกหนงตวอยางของความพยายามทำเรองยากใหเปนเรองงายดวยวถวฒนธรรม ภมปญญาทองถน และการดำรงอย ของคน

กลมชาตพนธ กลม เลกๆ บนดอยทส งท สด

ของประเทศไทยแหงน

8989

สถาบนการทองเทยวโดยชมชน (The Thailand Community Based Tourism Institute - CBT-I)

สถาบนการทองเทยวโดยชมชน (The Thailand Community Based Tourism

Institute : CBT-I) กอตงขนปลายป พ.ศ.2549 โดยความรวมมอของงานวจย เพอทองถน กลมงานวจยการทองเทยวโดยชมชน ภาคเหนอ ภายใตการสนบสนนของสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และโครงการทองเทยวเพอชวตและธรรมชาต REST) โดยทตงอยบนพนฐานความเชอทวา “การทองเทยว เปนเครองมอในการพฒนาชมชนและเพอใหการทองเทยวทเขาไปในชมชนชนบทยงยน ชมชนจะตองเขามามสวนรวมและไดรบประโยชนจาก การทองเทยว”

วสยทศน สงเสรมและประสานความรวมมอกบภาคทเกยวของ เพอสนบสนน

ความเขมแขงของชมชนในการจดการการทองเทยวอยางยงยนตงแตระดบ รากหญาจนถงระดบสากล

ภารกจ - สนบสนนใหการวจยและการพฒนา CBT เปนเครองมอในการสราง

ความเขมแขงของชมชน และสนบสนนการจดการทรพยากรธรรมชาต

ทยงยน - ใหบรการการฝกอบรมความรดานการทองเทยวโดยชมชน

- สนบสนนเครอขายการทองเทยวโดยชมชนใหสามารถประสาน

ความรวมมอกบภาคธรกจและผลกดนนโยบายการทองเทยวใหรบใชชมชน - สรางความรวมมอใหภาคทเกยวของเขามาสนบสนนการทองเทยว

โดยชมชน - เปนศนยกลางขอมลขาวสารการทองเทยวโดยชมชนในประเทศไทย

และภมภาค