CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri2015-2016 Güz Dönemi

Ceviz (Juglans regia L.)

Ceviz;

• Anadolu’nun ulu, görkemli ve yerli ağaçlarından biridir.

• Besin değeri çok yüksektir.

• Kerestesi mobilya sanayi için değerli bir ham madde.

• Ekonomik ömrü çok uzundur (100 yıldan fazla).

• İyi bir Orman Ağacı.

Kuvvetli gelişen kökleri yardımı ile yamaçlarda toprak kayması ve taşınmasını (EROZYONU), dere kenarlarında sel baskınlarını önler.

Ceviz, tohumu, odunu, yeşil meyve kabuğu, sert meyve kabuğu, kökü ve yaprakları ile çok yönlü bir meyve türüdür.

Dünya Ceviz Üretimi (ton) ve Alanı(ha)

Yıllar Üretim (ton) Alan (ha)

2009 2.648.796 826.226

2010 2.943.573 903.552

2011 3.307.729 983.804

2012 3.425.834 995.505

2013 3.458.046 999.081

Türkiye Ceviz Üretimi (ton) ve Alanı (ha)

Yıllar Üretim (ton) Alan (ha)

2009 177.298 86.533

2010 178.142 90.683

2011 183.240 93.233

2012 203.212 99.617

2013 212.140 108.767

Fao, 2015

Dünya’da Ceviz Üretimi Yapan İlk 10 Ülke

Ülkeler Miktar (ton) Ülkeler Alan (ha)

Çin 1.700.000 Çin 425.000

İran 453.988 A.B.D. 113.120

A.B.D. 420.000 Türkiye 108.767

Türkiye 212.140 Meksika 72.563

Ukrayna 115.800 İran 57.386

Meksika 106.945 Hindistan 31.000

Şili 42.668 Fransa 19.563

Hindistan 36.000 Şili 18.995

Fransa 33.716 Sırbistan 14.400

Romanya 31.764 Ukrayna 14.100

Fao, 2015

2014 YILI BÖLGELERE GÖRE ÜRETİM MİKTARLARI (TON) VE

TOPLU MEYVELİKLERİN ALANI (DA)

Bölgeler Üretim (ton) Toplu Meyveliklerin Alanı (da)

Akdeniz 32.634 67.142

Batı Anadolu 14.411 44.244

Batı Karadeniz 20.704 80.534

Batı Marmara 13.255 96.062

Doğu Karadeniz 4.872 16.172

Doğu Marmara 20.433 72.603

Ege 36.632 136.599

Güney Doğu Anadolu 8.916 40.374

İstanbul 428 2.486

Kuzey Doğu Anadolu 3.899 8.025

Orta Anadolu 3.065 36.855

Orta Doğu Anadolu 21.558 92.851(Tuik, 2015)

Ceviz denildiğinde ilk akla “Anadolu cevizi, İran cevizi ve İngiliz cevizi” olarak da adlandırılan Juglans regia L. gelmektedir. Yabani formdaki ceviz türleri dünyanın birçok yerinde bulunmaktadır. Cevizin anavatanının; “Karpat dağlarından Türkiye, Irak, İran, Afganistan, Güney Rusya, Hindistan, Mançurya ve Kore'ye kadar uzanan geniş bir bölgenin olduğu bilinir.

Ceviz, bitkiler aleminde, Tohumlu bitkiler(Spermatophyta) bölümünün Kapalı Tohumlular(Angiospermae) alt bölümünün İki Çenekli Bitkiler(Dicotyledoneae) sınıfında yer alır.

Takım : JuglandalesFamilya : Juglandaceae (Cevizgiller)Cins : JuglansTür : Juglans regia L.

SİSTEMATİK

Juglans cinsinin Dünya’nın ılıman ve subtropik iklim kuşağında yayılmış birçok türü bulunmaktadır.

Bu Türlerin tamamı diploid olup, 2n=32 kromozomludur.

Juglans regia L.

Juglans cinsi içerisinde günümüzde özellikleri belirlenen18 tür bildirilmiştir. Bunlardan bazıları;

J. mandshurica (Mançurya cevizi)J. ailantifolia (Japon cevizi)J. cathayensis ( Çin cevizi)J. hindsii (Kuzey Kalifornia kara cevizi)J. nigra (Kara ceviz)J. cinereaJ. majorJ. microcarpa

Bu türlerden en önemlisi ve üstün meyve kalitesi ile cevizdenildiğinde ilk akla gelen, “Anadolu cevizi”, “İran cevizi” ve “İngilizcevizi” olarak da adlandırılan J. regia ‘dır. Diğer türler ve bunlarınmelezleri daha çok J. regia için anaç olarak kullanılmaktadır.

J. ailantifolia (Japon cevizi)

(The Heartnut)

J. nigra (Kara ceviz)

J. nigra (Kara ceviz)

J. cinerea

Dünyada büyük bir tabii yayılma alanına sahip olan Anadolu cevizi çeşitli göçler ve ticaret kervanları vasıtasıyla farklı yerlere götürülmüş olup, bugün tropik bölgeler dışında hemen hemen dünyanın her yerinde yetiştirilebilmektedir.

Yakın bir geçmişe kadar ceviz yetiştiriciliğinde Dünyada söz sahibi olarak ilk sırada Türkiye gelmekte ve bunu Yunanistan, İtalya, Fransa gibi ülkeler takip etmekteydi. Ancak, günümüzde ABD ceviz yetiştiriciliğinde ve dış satımında dünyada en önemli ülke konumuna gelmiştir.

Meyvecilik kültürü oldukça eski tarihlere uzanan Anadolu, günümüze kadar yapılan yetiştiricilik sonucunda, sayıları 10 milyonu bulan ceviz ağacı varlığına sahip olup, yaklaşık 200 bin tonluk ceviz üretimi ile dünyada üçüncü sırada bulunmaktadır. Fakat dünya ceviz dış satımında son sıralarda yer alan ülkemizde, ceviz en fazla ithalatı yapılan ürünlerimizdendir.

Bu durum, üretimimizin standart çeşitlerle değil tohumdan yetişen ağaçlarla yapılmasından kaynaklanmakta olup, ayrıca diğer meyve çeşitlerinde olduğu gibi cevizde de birçok yetiştiricilik sorunlarının yanı sıra üretiminde doğrudan etkili olan bitki sağlığı sorunlarının çözülememesi de önemli yer tutmaktadır.

Cevizin bileşimi ve besin değeri

CEVİZİN BİLEŞİMİ ve BESİN DEĞERİ

Ceviz sağlık ve beslenme bakımından çok önemli bir meyvetürüdür.

Genel olarak cevizde;

% 3.5 su,% 15-30 protein,% 55-77 yağ,% 1.5-3 kül,% 5-15 oranında da karbonhidrat (ağırlık selüloz)bulunmaktadır.

Ca, P, Mg, Fe, Na, K gibi mineral maddeler bakımından zengindir.

A, B1, B2, B6, C vitaminlerini de içermektedir.

1 kg ceviz yaklaşık 7.000 kalori enerji sağlamaktadır.

Gümüş ve Selenyum içeren cevizin zeka gelişimiüzerine önemli etkileri tespit edilmiştir.

Gümüş iyonuna ihtiyaç duyan tek organımız beyindir.

Ceviz çok değişik şekillerde tüketilmektedir.

Çerez olarak. Pasta ve tatlı sanayinde.Parfüm sanayinde, reçel.Helva yapımında.Boya, tanen, plastik ve kauçuk endüstrisinde. Yağ olarak. İlaç sanayinde.Sucuk, samsa, pestil yapımında.

Ayrıca kerestesinin son derece kıymetli olmasından dolayı da mobilyacılıkta aranan materyallerin başında gelmektedir.

Ayrıca kerestesinin son derece kıymetli olmasından dolayı da oymacılıkta aranan materyallerin başında ceviz gelmektedir. Başta A.B.D. olmak üzere birçok ülkede son yıllarda yapılan araştırmalarda bazı kalp rahatsızlığı olan hastalara özellikle ceviz önerilmektedir. Kalp ve kolesterol bakımından bazı sağlık problemleri olan kişilerin beslenmesinde cevize yer verilmesi ve olumlu sonuçların alınması son yıllarda cevizin önemini daha da artırmıştır.

CEVİZİN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ

Ağaç Yapısı, Kök gövde ve dallar:

Cevizler hızlı büyüyerek 25- 40 m’ye kadar boylanırve bir ağaç 300- 500 m2’lik bir alanı kaplayabilir.

Ceviz ağaçları genelde “yayvan” taç şekline sahiptir.Ayrıca, “yarı dik ve dik” yapıda da taç şekli görülebilir.Cevizler kazık köklü olup kılcal kök bolca bulunabilir.Kökler 2-4 m derinliğe kadar uzayabilir.

Gövde ve Dallar

Gövdede dallanma genelde toprak yüzeyinden 1-2 m yükseklikten başlar.

Gövde çevresi 5- 6 m ye kadar gelişebilir.

Gençlik yıllarında düzgün yüzeyli ve gümüşi renkte olan gövdede çok ileri yaşlarda renk koyulaşır (gri-siyah) ve kabukta uzunluğuna çatlaklar oluşur.

Sürgünler, tüysüz, parlak zeytin yeşili veya esmer renktedir.

Yapraklar ve Gözler

Yaprak; uzunca bir sap üzerinde karşılıklı dizilmiş ve sayıları 5-13 arasında değişen yaprakçıktan meydana gelir.

Yaprakçıklar geniş elips şeklinde ve tam kenarlıdır. Uçları sivricedir ve boyları 6-12 cm arasında değişir. Rengi parlak yeşil olup gövde üzerlerinde helezonik şeklinde dizilmişlerdir.

Gözler dal uçlarında ve yaprak koltuklarında (1-3 adet) olup, koyu esmer renklidirler. Uç gözler iridir. Yaprak koltuklarında bulunan gözlerden iri olanı sürer ve odun dalını meydana getirir.

Verimli olmayan çeşitlerin sadece uç tomurcuklarından meydana gelen sürgünlerin ucunda dişi çiçek vardır. Oysa verimli çeşitlerin hemen hemen bütün tomurcuklarında (yaprak tomurcukları da dahil) dişi çiçek meydana gelir.

ÇİÇEK YAPISI (ERKEK VE DİŞİ ÇİÇEKLER) Cevizlerde erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç

üzerinde fakat farklı yerlerde (monoik) bulunur. Erkek çiçekler bir önceki gelişme döneminin sürgünleri üzerinde bulunan yan tomurcukların ilkbaharda gelişmesiyle meydana gelen 5-20cm boyundaki yeşil renkli ve aşağı doğru sarkık püsküller (kedicik) üzerinde meydana gelirler

Erkek çiçek püskülleri

Dişi çiçekler

Dişi Çiçekler

İlkbahar gelişme döneminde sürgünlerinucunda meydana gelen dişi çiçeklerin sayısı 1- 26arasında değişebilir.

Dişi çiçekte 4 perianth yaprağı ile braktecikler ovaryum ile kaynaşmıştır.

Çanak yaprak sayısı 3- 6 arasında olup taç yaprak yoktur.

Stigma girintili çıkıntılıdır, yumurtalıkta bir tohum taslağı bulunur.

Yumurtalık dış duvarı meyvenin dışındakiyeşil kabuğu meydana getirirken, sert kabukyumurtalık iç duvarlarının sertleşmesindenmeydana gelir.

Ceviz içi, embriyo ve tohum kabuğundanoluşan tohumdur. Yenen kısım doğrudandoğruya kendisidir.

Erkek Çiçekler

Erkek çiçekler bir önceki gelişme döneminin sürgünleriüzerinde bulunan yan tomurcukların ilkbaharda gelişmesiyle meydanagelen 5- 20 cm boyundaki yeşil renkli ve aşağı doğru sarkık püsküller(kedicik) üzerinde meydana gelirler.

Olgun bir ceviz ağacı 5000- 6000 adet püskül üretebilir.

Ayrıca bir ağacın çiçek tozu (polen) üretme kapasitesi yaklaşık 10 ile 100 milyar arasında değişebilir.

CEVİZİN DÖLLENME BİYOLOJİSİ

Ceviz meyve türünde çiçeklenme süresi, iklim şartlarına bağlı olarak genellikle 7-15 gün kadar sürer. Cevizlerde tozlanma rüzgâr yardımıyla gerçekleşir. Bütün ceviz çeşitlerinde çiçeklenme dönemleri (dişi çiçek+erkek çiçek) çakışmak kaydıyla karşılıklı olarak tozlanma ve döllenme gerçekleşebilir. Fakat cevizlerde tozlanma- döllenme problemleri genellikle uyuşmazlık nedeniyle değil de, erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda açması ve aktif hale gelmesinden dolayı meydana gelir.

Cevizlerde dikogami eğilimi çok yaygındır. Yani, erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda, aktif olması durumu. Birçok araştırma sonucuna göre, cevizlerin % 80’ine yakın kısmında erkek ve dişi çiçeklerin olgunlaşması ayrı zamanlara rastlamaktadır.

Erkek çiçeklerin daha önce aktif olma durumuna Protandry, Dişi çiçeklerin daha önce çiçek tozu kabul etme durumuna ise Protogenydenilmektedir. Çeşitlerin çoğunda Protandrygörülür. Monogam yani erkek ve dişi çiçekleri

aynı zamanda döllenme-toz verme olgunluğuna

gelen çeşitler de vardır.

Eğer bahçe tesisinde kullanılan ana çeşidin çiçeklenme özelliği bilinmez ise tozlayıcı seçiminde hata yapılabilir. Bunun sonucunda meyve tutumu gerçekleşmeyecektir.

Çiçeklenmedeki farklı durumlar ağacın yaşına göre de değişebilir. Bu durum genç ağaçlarda daha belirgindir. Olgun ağaçlar hem daha fazla miktarda püskül üretirler; hem de periyodik olarak daha uzun süre aktiflerdirler. Böylece erkek çiçeklenme ile dişi çiçeklenme daha garanti bir şekilde denk gelebilir.

Ayrıca iklim de çiçeklenme özelliklerine etki edebilir. Ilık dönemlerde erkek çiçeklerin olgunlaşması, dişi çiçeklenmeye göre daha erken meydana gelebilir. Kış sonlarında ve ilkbahar başlarında soğuk havanın sürekliliği çiçeklenmeyi geciktirirken, ılık kışlar çiçek gelişmesini hızlandırma eğilimindedir. Sıcak ve kuru havalarda çiçeklenme periyodu kısalırken, soğuk ve nemli günlerde çiçeklenme periyodu uzayabilmektedir. Çiçeklenme özelliği coğrafi konumdan da etkilenebilir.

Bir ceviz bahçesinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için; en iyi metot, bir ceviz bahçesini, ana çeşit ve yeterli sayıda tozlayıcı (ana çeşide uygun) ile beraber tesis etmektir. Böylece yeterli tozlanma sağlanacak ve çeşitten beklenen verim alınacaktır. Bir ceviz bahçesinde %3-5 oranında tozlayıcı kullanmak yeterlidir. Bahçede normalin üzerinde (sayıda) tozlayıcı bulunması, meyve dökümü ile sonuçlanan duruma neden olabilir. Bu durum bazı çeşitlerde (Serr gibi) çok belirgindir.

Tesis edilen ceviz bahçelerinde ağaçlar arasında iyi bir rüzgâr dolaşımına imkân verecek şekilde aralık varsa, ana çeşide ait bitkiler ile tozlayıcı bitkilerin arasında 150-180 metrelik mesafe tozlanma için uygun olabilir.

Ancak bitkiler büyüyüp sıklaştıkları zaman, rüzgârın taşıdığı çiçek tozları ağaçların arasında serbestçe dolaşamayabilirler. Bu yüzden, ana (tozlanacak) çeşide ait ağaç ile tozlayıcı çeşide ait bitkiler arasında en fazla 80-100m mesafe olmalıdır.

BAZI STANDART CEVİZ ÇEŞİTLERİ VE

TOZLAYICILARI

Ana Çeşit Tozlayıcı(ları)

Maraş 18 Bilecik, Sütyemez 1, Chandler

Sütyemez 1 Şebin, Maraş 18, Yalova 4

Kaman 1 Franquette, Bilecik, Pedro, Şen- 2,

Bilecik Şebin

şebin Bilecik

Chandler Franquette, Cisco

Pedro Hartley, Cisco

10X10 DİKİM ARALIK VE MESAFESİNDE DİKİLMİŞ

BİR BAHÇEDE TOZLAYICILARIN YERLEŞTİRİLMESİ

a a a a T a a a a a

T a a a a a a a a T

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a T a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a T a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a T a a a a a

T a a a a a a a a T

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a T a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a a a a a a a

a a a a T a a a a a

a a a a a a a a a a

Hakim Rüzgar Hakim Rüzgar

a-ana çeşit

T-Tozlayıcı

CEVİZİN EKOLOJİK İSTEKLERİ

. İklim

Cevizler, kış ve ilkbahar aylarında soğuklama ihtiyacını karşılayacak kadar soğuk; ilkbahar ve yaz aylarında normal büyüme ve olgunlaşmayı sağlayacak ölçüde sıcak (22-35oC) isterler. Hava sıcaklığının yüksek (sıkca, 42oC nin üzerinde seyretmesi) ve nemin düşük olduğu yaz aylarında ceviz yeşil kabuğunda güneş yanıklığı zararları meydana gelebilir.

Yaz mevsiminin erken dönemindeki aşırı sıcaklar meyvelerin yeterince iç dolgunluğuna ulaşamamasına, geç dönemdeki (Ağustos) güneş yanıklıkları ise, iç meyvenin büzüşüp kararmasına, veya yeşil kabuğun sert kabuğa yapışarak lekelenmesine yol açarak meyve kalitesinin düşmesine sebep olabilir.

Bu kalite kayıpları meyvelerin pazarlanma değerlerinin azalmasına belki de ıskartaya ayrılmasına neden olabilmektedir. Meyve tutumu genelde sürgün uçlarında ve tacın dış kısımlarında olan ceviz çeşitlerinin güneş yanıklığına maruz kalma ihtimalleri daha yüksektir. Ağaç üzerinde yani taçta meyve tutumu itibariyle Chico, Hartley ve Chandler çeşitleri güneş yanıklığına biraz daha dayanıklı iken Ashley, Payne, Vina ve Sunland gibi ceviz çeşitlerinin daha hassas olduğu söylenebilir.

Ceviz bitkisi genelde –20oC den düşük sıcaklarda zarar görmekteyse de –25oC‟ye kadar dayanabilen çeşitler olduğu bilinmektedir. Cevizde, erkek çiçekler (püsküller), yeni sürgünler ve küçük meyveler ilkbahar donlarından -20C den düşük sıcaklıklarda çabuk zarar görebilir.

Erken sonbahar donları da genç sürgünlere zarar vererek izleyen ilkbaharda yapraklanmamaya yol açabilir.

Soğuklardan zararlanma konusunda düşük sıcaklığın derecesi, düşme hızı, süresi gibi etkenler önemli rol oynar. Ceviz çeşitlerinin soğuklama ihtiyacı +7.2oC nin altında 500-2000saat arasında değişir. Düzenli bir mahsul için cevizlerde soğuklama ihtiyacının karşılanması gerekmektedir.

Ceviz yetiştiriciliği açısından yıllık toplam en az 500mm yağış yeterli olmakla birlikte bu yağışın düzenli olması önemlidir. Meyvelerin normal gelişebilmeleri için yazın toprakta yeterli suyun bulunması gerekir. Bunun yanında çiçeklenme dönemindeki yağmurlar ve aşırı rüzgârlar özellikle tozlanma-döllenme bakımından olumsuzbir durum ortaya çıkarabilir.

TOPRAK

Ceviz botanik olarak 2-4m derinliğe kadar inebilen güçlü bir kök sistemine sahip bitkidir. Bu yüzden toprak derinliğinin az olduğu yerlerde yetiştiricilik bakımından olumsuz durumlar ortaya çıkabilmektedir. Yetiştiricilik bakımından ideal bir ceviz toprağı; en az 1.5-2m derinlikte, iyi drenajlı, milli-tınlı yapıda, geçirgen, organik maddece zengin ve havadar olmalıdır. Ayrıca toprağın, pH’sı 6.4-7.3 dolayında olmalı ve bünyesinde alkalilik ve tuz problemi bulunmamalıdır.

Toprak su tutma kapasitesinin yüksek olması yanında yüksek veya hareketsiz taban suyu problemi bulunmamalıdır. Ancak ceviz, bazı meyve türleri gibi toprak bakımından çok seçici bir meyve türü olmamakla birlikte, fakir ve kötü kabul edilen toprakların da bitkisi değildir.

Ceviz yetiştiriciliği açısından, yapısal olarak çok kumlu ve/veya çok killi, ağır topraklar cevize uygun değildir. Birçok meyve türü gibi cevizde alkalilik durumuna hassastır. Ceviz ağaçlarına toksik etki yapması ve de toprağa zarar vermesi nedeniyle Sodyuma dikkat edilmesi gerekir. Toprakta taban suyunun yüksek olduğu alanlarda kök boğazı ve kök çürüklüklerinin görülme ihtimali yüksektir. Bu yüzden çok dikkat edilmelidir.

SU

Ceviz yetiştiriciliğinde kullanılacak sulamasuyunda düşük miktarda bile olsa bor bulunmasıyaprakların yanmasına ve az ya da şiddetli yaprakdökümlerine neden olarak verim ve kaliteyidüşürür. Bundan dolayı ceviz bahçesi tesisetmeden evvel bahçe yeri ile sulama suyuözellikleri iyice tetkik edilmeli ve uzmanlarıntavsiyelerine uyulmalıdır. Suyun bikarbonatmiktarı önceden bilinmeli (bunu da pH’yı ölçerekanlayabiliriz) ona göre gerekirse her sulamadaasit (nitrik-2.34 TL/kg- veya fosforik asit-6.47TL/kg) uygulaması yapılmalıdır.

Gençlik döneminde nitrik asit, çiçeklenmedöneminde fosforik asit önerilir.

BAHÇE TESİSİ

Ceviz meyve türünün ekolojik ve toprak istek ve hassasiyetleri ekoloji bölümünde verilmiştir. Yetiştiricilikte bu genel kurallara dikkat etmek şarttır. Cevizin genel ekolojik istekleri çerçevesinde özetle bahçe tesis etmeden önce aşağıdaki tabloda verilen özelliklerin çok iyi gözden geçirilmesinde fayda vardır.

A- Ekolojik faktörler

B- Ekonomik faktörler

C- Kültürel faktörler

1 İklim 2- Toprak 3- Yer ve yöney

1- Pazar 2- Pazarlama 3- Tüketici alışkanlığı 4- Ulaşım 5 İşletme büyüklüğü 6- İşletme sayısı 7- Tüketim 8- Tanıtım ve reklam

1- Çeşit 2- Fidan 3- Sulama 4- Gübreleme 5- Budama 6- Hasat 7- Saklama 8- Teknik eleman

Örneğin; çok sık ilkbahar geç donlarının görüldüğü yerler ya da sık sık erken sonbahar erken soğuklarının (don) görüldüğü bulduğu alanlar veya çok aşırı yaz sıcaklıklarının olduğu bölgeler, ceviz yetiştiriciliği için müsait değildir. Bu nedenle Bir yerde ceviz bahçesi tesis edileceği zaman bu değerleri içeren en az 10 yıllık meteoroloji kayıtlarının incelenmesi gerekir.

Cevizler derine inen güçlü bir kök sistemine sahip oldukları için toprak derinliğinin en az 1.5-2 m olması sert ve geçirimsiz katmanların olmaması gerekir. Yetiştiricilik yapılacak bölgenin topraklarında fazla kireç, alkalilik ve tuzluluk problemleri bulunmamalıdır. Elbette zengin topraklar tercih edilmelidir.

Cevizler derine inen güçlü bir kök sistemine sahip oldukları için toprak derinliğinin en az 1.5-2 m olması sert ve geçirimsiz katmanların olmaması gerekir.

Yetiştiricilik yapılacak bölgenin topraklarında fazla kireç, alkalilik ve tuzluluk problemleri bulunmamalıdır. Elbette zengin topraklar tercih edilmelidir. Son yıllarda yan kök oluşumu için sırta ekim modern yetiştiricilikte yaygınlaşmaya başlamıştır.

ÇEŞİT SEÇİMİ VE ÖNEMİ

Meyvecilik ve meyve bahçeleri tesisi uzun yıllaradayanan bir yatırım olduğu için daha baştan çokdikkatli olup uygun çeşidi seçmek gerekmektedir.Çünkü işin başında yapılacak bir hata çok uzunyıllardan sonra ortaya çıkar ve bu hatanın telafisi deçok uzun zaman alabilir. Bu da hem emek, hemzaman, hem de moral kaybı demektir. Bu yüzdenmeyve bahçesi kuracak üreticilerin daha baştanişi sıkı tutup, çok dikkatli olmaları fidancıönerisiyle değil uzman önerisiyle çeşit seçimiyapmalarıdır.

Çeşit seçiminde; tercih edilen çeşit için ekolojinin uygunluğu kadar, pazarlanabilir durumunun yüksek olması yani tüketicinin tercih ettiği, pazarda rağbet gören kaliteli bir çeşit olması önemlidir. Bir ceviz çeşidi sadece bir yönü ile öne çıkıyor diye tercih edilmemelidir.

Örneğin; geç yapraklanma bir ceviz çeşidi için önemli bir kriterdir. Ancak geç yapraklanma bir çeşidin tercih edilmesi için tek başına yeterli bir çeşit özelliği değildir. Çeşidin kalite, verim unsurları ile ekolojik ve pazar uyum dengeleri beraber düşünülerek karar verilmelidir..

Çeşit seçiminde yapılabilecek bir hata, daha baştan bahçe kurulmasının yanlış olması anlamına gelir. Bu yüzden çeşit seçiminde çok hassas davranmalı rastgele öneriler ile çeşit tercih edilmemelidir. Mutlaka uzman görüşü alınmalıdır. Sonuç itibariyle çeşit seçiminde genel ceviz yetiştiriciliği kuralları çerçevesinde tüm faktörleri birlikte düşünerek karar vermek esastır.

VERİM VE KALİTE ÖZELLİKLERİ İLE DİKKAT

ÇEKEN BAZI CEVİZ ÇEŞİTLERİ

Ülkemiz ceviz yetiştiriciliğinde son yıllarda dikkat çeken ve birinci derecede rağbet gören ceviz çeşitleri “Maraş 18, Kaman 1, Sütyemez 1, Chandler, Pedro, Franquette, Hartley” çeşitleridir. Ayrıca ülkemizde kullanılan diğer çeşitler ise Bilecik, Şebin,Yalova 1-4, Fernor gibi çeşitlerdir.

ÇEŞİT SEÇİMİ

Kaliteli, verimli ve pazarda yüksek fiyatla satılan çeşitlerseçilmelidir. Cevizlerde istenen başlıca özellikler;

Randıman en az %50 olmalı

Meyve ağırlığı en az 10g olmalı

Kabuk kalınlığı 0.92mm den fazla olmamalı

Periyodisite göstermemeli

Çiçeklenme geç olmalı

Yapraklanma geç olmalı

Verim yüksek olmalı

İç rengi açık beyaz, kehribar sarısı olmalı

İç dolgun olmalı

Kabuk düzgün olmalı

Yan dallarda çiçek oluşturma oranı fazla olmalı

Her tomurcuktan oluşan dişi çiçek sayısı fazla olmalı

İYİ BİR CEVİZ ÇEŞİDİNDE ARANAN ÖNEMLİ

ÖZELLİKLER

Bitki (ağaç) özellikleri:

*Verimlilik durumu→ Çok verimli olmalı (35 kg/ağaç ve üzeri ) **Maraş 18, Chandler gibi

*Yan dal verimi→ Yüksek olmalı ( %80’in üzeri ) **Maraş 18, Chandler,Kaman 1 gibi

*Yapraklanma durumu→ (Bölgede eğer ilkbahar don riski var ise don döneminden sonra yapraklanan çeşit tercihi ) **Franquette, Chandler, Kaman 1, Maraş 18 gibi

*Çiçeklenme özelliği → (Homogamy tercih sebebidir. Çeşitlerin tozlayıcı problemi olmamalı)

*Hastalık ve zararlılara dayanım→ Dayanıklı olmalı (antraknoz, bakteriyel yanıklık, iç kurdu)

b- Meyve Özellikleri

*Meyve iriliği→ Extra **Maraş 18, Sütyemez 1, Serr gibi

*Kabuklu ağırlık → Yüksek (12 gr üzeri) **Maraş 18, Chandler, Sütyemez 1, Serr gibi

*İç ağırlığı → Yüksek (6 gr üzeri) ** Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Serr

*İç oranı → Yüksek (%50’nin üzeri) **Maraş 18, Kaman 1, Şebin, Sütyemez 1, Serr gibi

Kabuk kalınlığı → İnce (0.85- 1.20 mm)

Kabuğun kırılma kolaylığı (Kabukta yapışma = Kabuk sertliği)→ Kolay

İçin tüm çıkma oranı → %100 **Maraş 18, Chandler, Kaman 1, gibi

Dolgun iç oranı → %100 **Maraş 18, Kaman 1 gibi

Sağlam iç oranı → %100 (özellikle iç kurduna dayanıklı) Maraş 18 gibi

Kabuk pürüzlülüğü → Düz, Maraş 18, Sütyemez 1 gibi

Dış kabuk rengi → Açık sarı Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Sütyemez 1, Serr gibi

İç rengi → Beyaz, açık sarı, Maraş 18, Chandler, Kaman 1, Sütyemez 1, Serr, Şebin gibi

İç damarlanma durumu → Düz, Az , Maraş 18 gibi

BAZI CEVİZ ÇEŞİTLERİNE AİT VERİM KALİTE VE

YAPRAKLANMA DURUMLARI

Çeşitler Meyve ağırlığı (g) İç oranı (%)

Şebin 11,37 58,83

Bilecik 13,21 47,31

Kaman 1 12,47 52.12

Franquette 13,47 38,67

Serr 11,26 49,55

Chandler 12,44 49,27

Pedro 13,23 40,66

Sütyemez 1 26.13 49,97

Hartley 13,35 43,89

Yalova 4 12,70 48,34

Maraş 18 16,07 52,77

Kaplan 86 24,61 34.79

Kr 2 19,17 45,85

Şen 1 19,15 52,32

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tohumluk Tescil ve

Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü kayıtlarına göre Türkiye’ de

üretimine ve dağıtılmasına izin verilen ceviz çeşitleri listesi

Çeşit Adı Tescil Sahibi Kurum Tescil Tarihi

Altınova-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Altınova-2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Bilecik Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Franquette Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Gültekin-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Kaplan-86 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Yalova-3 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Yalova-4 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Şebin Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Şen – 1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993

Şen – 2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993

Tokat-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Yalova-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Yalova-2 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 03.05.1990

Yavuz-1 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 21.05.1993

Maraş 18 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 08.04.2009

Sütyemez 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 08.04.2009

Kaman 1 Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş) 06.04.2010

Chandler Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş) 06.04.2010

Oğuzlar 77 Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 06.04.2010

Hartley Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011

Pedro Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011

Midland Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011

Fernor Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011

Fernette Atatürk Bahçe Kültürleri Mrk. Arşt. Enst. 09.03.2011

Niksar 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi (Tokat) 26.02.2013

Meyve ağırlığı: 14.5– 16.0 g

İç oranı: %53–57

İç rengi: Açık sarı

Yapraklanma: Orta geç

Çiçeklenme yapısı: Prodandry

Hasat: Eylül 9- 17

Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi

Tozlayıcısı:Bilecik, Sütyemez 1, Chandler

Meyve ağırlığı: 25–27 g

İç oranı: %49– 51

İç rengi: Açık sarı

Yapraklanma: Orta

Çiçeklenme yapısı: Protogyny

Hasat: Eylül 5- 15

Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi

Tozlayıcısı:Şebin, Maraş 18, Yalova 4

Meyve ağırlığı: 12– 14.0 g

İç oranı: %52–56

İç rengi: Açık Sarı

Yapraklanma: Orta geç

Çiçeklenme yapısı: Protandry

Hasat: Eylül 17- 30

Çeşit sahibi: KSÜ Ziraat Fakültesi

Tozlayıcısı; Kaman- 4, Franquette, Van- 6, Bilecik, Pedro, Şen- 2

KAMAN - 1

Meyve ağırlığı: 12- 13.5 g

İç oranı: %49– 50

İç rengi: Çok Açık

Yapraklanma: Geç

Çiçeklenme yapısı: Protandry

Hasat: Eylül 25- Ekim 7

Tozlayıcısı; Franquette, Cisco

Uygun ekolojide tercih edilmek şartıyla, ABD başta olmak üzere,

tüm dünyada ceviz yetiştiriciliğine müsait alanlarda rahatlıkla yetiştirilen

ve tercih edilen bir çeşittir. Dünya ceviz ticaretinde söz sahibi olan

Amerika Birleşik Devletlerinde tüm ceviz çeşitleri arasında en fazla

yetiştirme oranına (%38-40) sahip çeşittir.

CHANDLER

YALOVA-1

Salkımda meyveler 1-2’li olup, kabuğu orta kalınlıkta, az pürüzlü, ovalşekilli bir çeşittir, dağınık dallıdır.

Kabuktan ayrılması kolaydır.

Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgelerde tavsiye edilir.Ağacı kuvvetli büyür.

Meyve ağırlığı= 16 g

İç oranı= % 49

Yağ oranı= % 70

Protein oranı= % 23

Tozlayıcı= Yalova-4 , Kaplan-86 , Şebin

YALOVA-2

Meyve kabuğu orta kalınlıkta, kabuk pürüzlü olup, meyvesioval şekillidir.

Önce dişi çiçekler olgunlaşır.

Taze olarak tüketilmeye elverişlidir.

İçin kabuktan ayrılması kolaydır.

Meyve Eylül sonlarında hasat edilir.

Meyve ağırlığı= 16.5 g

İç ağırlığı= 7.6 g

İç oranı= %46

Yağ oranı= % 68

Protein oranı= %18

Tozlayıcı= Yalova 1, Bilecik, Şebin

YALOVA-3

Salkımda meyveler 2-3’lü oluşur. Dik dallıdır.

İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline sahiptir.

Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

Kabuktan ayrılması kolaydır.

Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgeler için tavsiye edilir.

Meyve ağırlığı= 13 g

İç oranı= % 53

Yağ oranı= % 69

Protein oranı= % 21

Tozlayıcı= Yalova–4, Bilecik, Yavuz

YALOVA-4

Yayvan, dik dallı ağacı orta kuvvette gelişme gösterir.

Kıyıdan itibaren geçit kuşağına kadar olan bölgeler için tavsiye edilir.Yalova çeşitlerinin içinde erken uyanan bir çeşittir.

Meyveler 2-5’li oluşur. Meyve içi dolgun olup kabuktan kolay ayrılır.

Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

Tane ağırlığı= 13 g

İç oranı= % 52

Yağ oranı= % 69

Protein oranı= % 17

Tozlayıcı= Yalova–1, kaplan-86

YAVUZ

Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğüyerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.

Meyvesi oval şekilli olup, kabuktan çok kolay ayrılır.

İçi dolgun ve beyaz renklidir.

Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir.

Tane ağırlığı= 17.4 g

İç oranı= % 56

Tozlayıcı= Bilecik

ŞEBİN

Kıyı bölgeleri hariç ceviz yetişen yörelerde yetişir.

Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.

Çok verimli, meyve salkımı 2-4’lüdür.

Yuvarlak meyve yapısına sahiptir.

İnce kabukludur, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgundur.

İç kurduna hassastır.

Tane ağırlığı= 12 g

İç oranı= % 63

Yağ oranı= % 67

Protein oranı= % 17

Tozlayıcı= Bilecik , Yavuz

ŞEBİN

BİLECİK

Kıyı bölgeler hariç ceviz yetişen yörelerde yetişir. Özellikle geç donlarıngörüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir.

Meyve salkımı 2-3’lüdür.

%30 yan dallarda meyve yapar.

İnce kabukludur, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgundur.

Tane ağırlığı= 13 g

İç oranı= % 53

Yağ oranı= % 68

Protein oranı= % 18

Tozlayıcı= Şebin , Yavuz

BİLECİK

FRANQUETTE

Dik ve iri ağaçlar yapar, yan dal verimliliği düşüktür. Meyveleriuzunumsudur.

Chandler’e tozlayıcı olarak yetiştirilir. Kapama bahçe olarak tavsiyeedilmez.

Geç yapraklandığı için ilkbahar geç donlarına karşı dayanıklı sayılır.Beyaz iç yapar.

Meyve iriliği= 11-12 gr

İç ağırlığı= 5.3 gr

İç oranı= % 46-47

FRANQUETTE

PEDRO

Ağaç küçük taç yapar zayıf gelişir. İleriki yıllarda budamaya gereksinim duyar. 7 x 7 dikime uygundur.

Orta geç yapraklanır. Yan tomurcuklarda verim % 65 dir.

Kabukta yanakların yapışması zayıftır.

İç ağırlığı= 5,6 gr

İç oranı= % 47 - 49

Beyaz Renkli iç oranı= % 80-85

Tozlayıcı= yerli kaman -1

PEDRO

FERNOR

Salkımda meyveler 1-4’lü oluşur.

Dik ağaç yapar.

İnce kabuklu ve uzunumsu bir meyve şekline sahiptir.

Geç çiçeklenir.

Kabuktan ayrılması kolaydır.

Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

Franquette çeşidinin yan dallarda meyve veren Lara melezidir.

Meyve ağırlığı= 11-12 g

İç randımanı= % 42-47

Yağ oranı= % 69

Protein oranı= % 21

ŞEN-1

Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donlarıngörüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilen en önemli çeşitlerimizdenbiridir.

Dik, yayvan, kuvvetli bir gelişme gösterir.

Kabuklu ve iç ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

İçin kabuktan ayrılması kolaydır. Meyve Eylül sonlarında hasat edilir.

Çok verimli bir çeşit olup, salkımda 3-4’lü meyvelere sahiptir.

Meyve ağırlığı= 17g

İç oranı= %54

Yağ oranı= %74

Protein oranı= %18

Tozlayıcı= Şebin, Yalova-1, Yavuz-1

(Erkek ve dişi çiçekleri aynı zamanda olgunlaştığı için

tozlayıcıya gerek duymaz. Fakat yine de bu çeşitler bahçeye dikilebilir.)

ŞEN-2

Meyvesi yuvarlak şekilli, kabuk orta derecede pürüzlü ve ortakalınlıktadır.

İç ve kabuklu ceviz olarak pazarlanabilir.

Meyveler Ekim başlarında olgunlaşır, salkımda genellikle 2-3’lümeyve oluşur.

Dişi çiçeklerin olgunlaşması daha öncedir. Bu iyi bir çeşit özelliğidir.

Meyve ağırlığı= 12.1 g

İç ağırlığı= 6.6 g

İç oranı= % 55’tir.

Yağ oranı= %67

Protein oranı= %22

Tozlayıcı= Şen 1, Maraş 18

TOKAT-1 (Şen 3)

Ceviz yetişen tüm bölgelerde uygundur. Ağacı dik yayvan, kuvvetli birgelişme gösterir.

Meyvesi yuvarlak, meyve kabuğu pürüzlü ve gözenekli olup, incedir.

Taze ve kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir.

İçi dolgun ve beyaz renklidir. İçin kabuktan ayrılması kolaydır.

Meyveler Eylül ortalarında olgunlaşır ve salkımda 2-3’lü meyve oluşur.Erkek çiçeklerin olgunlaşması daha öncedir.

Meyve ağırlığı= 12 g

İç ağırlığı= 7,5 g

İç oranı= % 63

Yağ oranı= % 71

Protein oranı= % 23

Tozlayıcı= Şebin, Şen-2, Yavuz-1

KAMAN-4

MİDLAND