chajp’anbil k’op swenta yu’un ustesel sok skantayel ,te ... · ya x-tu’un ta banti ya...

Chajp’anbil k’op swenta yu’un ustesel sok skantayel ,te lekikal snail nop junetik

Tseltal (variante occidente) Altos de Chiapas

Ja’ biil Patricia Lopez Gomez yakon ta snopel yu’un educación indigena le’ ta bay Universidad Pedagogica Nacional. Te jo’one bayal buts’an k’inal ya yaiy te kot’ane ta swenta te jach’emon ta slumal Chiapas sok te ja xk’opojon te bats’il k’op variante yu’un occidente janix jich te bit’il tsakobetik me te skostumbreik te me’il tatil namey yu’un maya. Mero ya mulan te nichimal k’op sok sts’ibayel.

Ayix cheb jawil te yakon ta yakel nopel te k’optik bats’il k’op le’ ta bay snail nop jun UPN mero ya mulan ta yak’el nael stojol ta swenta te mach’atik ya smulanik snopel te bit’il ay te kuxineltik sok taleltik le’ ta bay lumaltik , sok melel teme yakon ta yak’el ilel a te k’optik-e bayal bin yak’bon nop yu’un sok bayal xan bin yak’bon nop le’a , janix ay jun buelta te k’opon le’ ta bay tsoblej sok ta radio ta bay yu’un Neza ta slumal México bayal sbujts’ kot’an la kaiy melel la smulanik te k’optik-e

Jo’on te xyoxebal alalon yu’un te jo’eb wixtak-kitsnab ,ja yakon ta kuxinel sok te me’tat le’ ta bay San Juan del Valle yu’un sk’inalul Oxchuc Chiapas.

Alaletik manchuk me ju’ teb te bek ya yich’ chajbanel ya me sk’an te pajaluk ya kiltik sok ya kanantaytik te snail nop june.

Melel te mach’a sweintinoj te yu’un xchabanel te snail nop junetik .Te chajbanbil lekil snail nop jun le’ me kich’ojtik ta wenta te sme’tat Alaletik, janix jich bit’il te muk’ul bijteswanwej sok spisil te yantik.

Melel te mach’a yat’ilinojtoj lek me chajbanbil yu’un te bek spas sok te snail nopjunetike na’tik ta lek te spisil ora me sk’an ya yich’ ilel te bin yilel ay te yut’il snail nop jun.

Sok te jo’otikuke ya me sk’an natik stojol te banti xtal te chajbanpil jun te yal te ya yich’ chajbanel spisil te bek ju’ teb lajimik ta bay snail nop jun.

Ya bal a k’an ja na’ stojol te ox chajp k’op ayejetik ta swenta ya yich’ ilel te snail nopjune?

Te k’un ya sk’an yich’ ilele.

Ya me sk’an te ya kalbetik yajtalul bin k’alil ya yich’ ilel ju’ ju chab te snail nop jun, te betik ya x-tu’un ta banti ya kak’tik biluk sok te chinam tak’inetik ya me sk’an te ya yich’ tiklan ilel swenta ma’ me x-bolob melel teme jich pastik tsi ne ma’ me ayuk te ajk’atsinax te bolobel yu’un te biluketike.

Te tebnax ta ilel

Ja i to ya me yalbey sk’oplal te ja te ya yich’ pasel ta oranax to, teya yich’ ilel te bek boloben ja jich kaltik te bit’il teme ay yalem te’ o ay stob te cristalul un sbentanail te snail nop june.

Te stojil spasel te chajb at’eliletik

Ja me te ya stak’ yich pasel te bek tebnax ta ilel, te banti ma’ yejt’aluk te ya kik’tel te mach’atik tecnikoetik, melel ja’ bayal sk’oplal teme ay yayojbel sk’oplal o spas tebuk te mach’a ya spase.

Te chajbanbil lek snail nopjun

Ta Chajbanbil lek snail nopjun la me yich’ ilel te ay bayal ya sk’an chajbanel te banti ya yich’ bijtesel a te alaletike ta bay lumaltik mejiko te jich nix bit’il ts’ibubil ta bay leyetik ta bay yoxebal articulo yu’un constitución, janix jich bit’il te ya yilik te yu’un snopel junetik, chajbanbil jun sok xan yantik ta chajp.

Ja nix jich bit’il la kaltik ta nelal to, te chajbanbil jun te banti ya yal yu’un te bit’il ya yich’ ustesel a te nail nop junetike te ya kak’tik ta nael te ay waxukeb ayej meltsanbil te banti ya xcholbey sk’oplal te bit’il ya yich’ pasel sok ustesel te snail nopjunetik ta bay ayotik , melel te bek k’antik ja me te bujtsanuk nax ya snop sjun te Alaletik te chajbanbiluk ta lek te banti ya snopik te june, ja jich ya me choltik sk’oplal ta jujun chajp:

I. Te lek chajbanbil o mentsalbil sok te yakuk x-tuun spisil te betik le’a II. Ayuk te bay x-bajtik ta paxal(tsanel)III. Banti ya stak’ yuch’ik ja’ sok ja’ te ya’ stu’une.IV. Spisil te betik stu’un ta bay kaktik biluk sok te chinam tak’inetikV. Ayuk spisil te bek ya x-tu’un yu’un te Alaletik ta snail nop jun.VI. Ayuk te mach’atik ya yilik te bek ta pasel ta snail nop jun.VII. Chajbanel ta lek te bek ya stu’un jich bit’il te k’ajk’tikVIII. Ayuk snail te banti stak x-ainotik te k’alal ay bi yich’ pasel ta bay snail nop jun.

Te k’alal ustesbilix spisil te snail nopjunetike, ya me sk’an te ya yich’ ilele sok ya yich’ kanantayel, melel ja me jich k’antik te jech kanantaytik te snail nop june sok spisil te bek tey a ja me jich k’uxteybil x-k’ot a bi sok jich me spisil ora lek ay ta bay ya snopik jun te

I

III

IV

VIII

VII

VI

II

V

MP MM MC

MP MM MC

MP MM MC

MP MM MC

Bek ya stak jach’ pastik te ya yich’ kanantayel sok ustesel te snail nop jun?

Te betik ya yich’ pasel ta swenta te yustesel ya me sk’an jach’ kiltik te bit’il ay sk’inalul te banti ay te snail nopjune te le’ me k’aktik wenta te bin yilel ta orato sok le’ me tajtik ta ilel te bek ya yich’ ilel ta oranax te ya sk’an meltsanele teme ya koktiklin ta spisil te bek chabanel sk’ane le me kak’tik kuenta te bin yilel ay te snail nopjune yan tsi teme ay bi bayal tsilajeme ya me yich’ chabanel jun swenta ya yich alel sk’oplal te bin ut’il ya smeltsanik.

Te Jun chabanbil yu’un meltsanel ya me sk’an te ya’ x-at’ejik spisil te mach’atik ayik ta at’el snail nop jun te ya me sk’an ya soyantayik te snail nopjune sok ya me sk’an te ya lok’esbeyik sk’alelal te bin ora ya yilike, te yame sk’an yaantayik te bit’il ya xchabanik para ke lek me ay a te snail nopjun te bay x-ainik te alaletike.

At’eletik te ya yich’ pasel ta bay snail nopjunetik.

Bayal sk’oplal te ya yakuk a naik stojol te bin ya sk’an spas te sme’tat Alaletik ta bay snail nopjun, pijteswanejetik sok nop junetik ta swenta te yustesel te snail nopjune:

• Ya me yich’ ilel te bit’il xchabanik te bek ilel sk’an te snail nop june, jich nix te bit’il sbilukil sok chinam tak’inetik.

• Ya me yich’ ilel ta lek te bit’il yak ta stu’unteselik te bek x-ain ta bay yut snail nopjun.

• Yich’ meltsanel jun te bek at’eleletik ya sk’an ya yich’ pasel swenta kanantayel sok yustesel te snail nopjune.

• Yakuk x-k’opojotik ta spisiltik sok kaybeybatik te kayejtike sok pajaluk x-beenotik ta pasel te at’ele tebuk a te bek sk’an ya yich ilel ta bay snail nopjune.

• Yich’ chapanel te mach’a ya yak sk’aal te ya x-at’ej ta swenta te lumaltike.• Yich’ najk’anel te bit’il yak ta bael te at’el te bit’il chajbanbile sok ya me yich’

alel ta k’alal xlok jawil te bit’il la spas resultar te bek albil yu’un te lumaltik te ya sk’an yich’ ustesele.

• Teme muk te bek chajbanel sk’ane ya me sk’an te ay mach’a ya x-been ta sk’anel koltayel ta bay yantik snaetik te ay yat’elik yu’un educación te yakuk yakik’ tebuk koltayel swenta yich’ chajbanel a te bek tsilajem ta bay snail nopjun.

Sbabial : skanantayel te bit’il chajbanbil te snail nopjune sok te bit’il yak ta yich’il tu’untesel te betik x-ain.

Ja i banti sbabil jach’ibal k’op to ja’ me te ya xchol kaiytik te at’eleletik ta swenta yustesel sok skanantayel ya stak’ stak’ spasik te nopjunetik, pijteswanejetik sok meil tatil te yakuk xu’ yu’unik te skoltayotik ta spasel te bek ya sk’an spasel ta bay snail nopjun.

Impermeabilización

La impermeabilización de una construcción escolar se refiere a las condiciones de aislamiento, para proteger todas las áreas de la edificación que entran en contacto con agentes climáticos. También evita la oxidación y debilitamiento de la estructura de las construcciones, el deterioro de mobiliario, etc.

Kaiytik bonaw

Te sbonil bayal sk’oplal te ya yakbey yutsilal sok ya yak xalaj te betik pasbil a te snail nopjune ja jich yu’un:

Te k’un ya sk’an yich’ ilele ya me yal sti...

• Te ya me sk’an yich’ bonel cada jo’ eb jawil pero ja me yich’ bonel a ta bay buen leke jich swenta ya xalaj-a sok ya me sk’an te yakuk yich’ulay ilel manchukme cada wakeb u’.

• Ya me sk’an te yakuk yich’ ilel teme ay banti boloben te banti ya x-ba yaiyik paxal sok xan yatik te bek ilel sk’an.

Ya me sk’an te ya yich’ bonel spisil jich me ustesbil ya x-k’ot te snail nopjune , ja jich yu’un ya me sk’an te ya kich’tik ta wenta te oxeb ayej to:

• K’alal ma to yich’oj bonel ya me sk’an yich’ ilel teme ay banti jutemik o juxel sk’an.• Ya me sk’an te machuk yich’ malel bayal te sbonibal nae ja i kaltik te tsajtibiluk nax

te sbonik-e.• Spisil te spat spat snail nopjune ya me sk’an te kusbil leke sok takin me-a te ya yich’

bonele jich me buen t’ujbil ya’ k’ot-a.

Beka ya stak’ pastik sok te snail snopjunetik te ay bayal bolobenixe?

te ya kaltik ta spisile ya me sk’an te swolol te snaetik yu’un nopjun te takinuk aye ,janix me ya yich’ ilel teme ma’ nojeluk ta akiltik te spat spate sok ya me yich’ tamel teme ay k’abal le’a sok ya me sk’an natik te yakuk pasbetik sbe te ja’ te k’alal ya x-tal te ja’ale.

• Ta bay sba ya me sk’an yich’ ilel teme ma’ stsob sba k’abal le’a ,jich bit’il takin yabenal te’ ,lum o yantik k’abal te ya smes ba k’oel te k’alal x-tal te ja’ale sok ay me kilotik xa te ay veces me xch’ij le’ xal-a , ja swentail te ya sk’an te kiltik te manchuk stsosba te k’abale por eso ay me bayal sk’oplal te ya yich’ulay ilel spisil ora-e.

• Ta bay jach’em smuroil ya me sk’an te ya yich’ ilel te mayuk jatem sok teme mayuk yak ta yak’el stsotsil yu’un te x-ach’achetul yu’un te x-t’uxlejale.

• Ay me yamak’ul te muk’ul naetik jich bit’il te tsanjibal, banti ya yich’ pasel te we’lil sok jich bit’il banti xchob sbaik ay me t’uxatik tebuk-a ja me sk’an te ay bila ya xjuch’iytik-a.

MP MM MC

MP MM MC

MP MM MC


Slumil

Janix jich bit’il te chajbanbil lek snail nopjun ya la me sk’an te benuknax t’ujbil yich’ ch’alel te slumil te banti yayik nopjun te alaletike.

Te beka ya yich’ ch’alel a te lum-e ja me te mero lek-e te ya xu’ yu’un te ya xalaj bayal k’aale, manchuk me ajk’antsin ya yich’ kusilayel ma’ me ayuk bi spas melel ya me yich’ jelel xa teme repente ay bolobe o ay xk’as lok’el-e.

Reposición de piezas de loseta: cuando alguna pieza se encuentra fracturada o levantada, será necesario sustituir la pieza cuidando que la loseta utilizada sea de las mismas características y color que las ya colocadas.

Te spas najetik.

Ya me sk’an yich’ ilel ta bay pasbil jun yu’un at’elil, ja jich bit’il tsak’ibil tsak’ sok yakbeyel xyaxinal te banti ya sk’an yich’ pasel-e sok ja me ya k’an yilel xa te tulanuk xbajt’ pasele jich me ya xu yu’un teme ay tal nijk’ele. Ja swentail te ayuk mach’a xtal yil te mach’a baem snopjune te yakuk cholbotik kaiytik te bin yilel teme mero tulan at’el sk’an yich’ pasel ch’i ne ja me stojil te ayuk banti k’antik koltayel yu’un te bek pasel sk’an ta banti snail nop jun.

Janix me jich sk’an yich’ ilel teme ay banti x-och ja’ e ta banti sba te nae, melel teme ay jiche ya me natik te ya yutsin te bit’il chajbanbil te naetik yu’un te snail nop june sok ya me sk’ates teme ay banti yak ta t’uxel yu’un ja’al.

Te bek lajix ta pasel.

Bayal me sk’oplal te ya yich’telan ilel te sti’ na sok teme kanantaybil te nae t’ujbilnax me ilel ta namal te yu’til-e te naetik yu’un snail nop jun melel bayalik me sk’oplal te bek makatik le’ ta banti snail nop june.

Te banti ya yich’ chik’el tak’in.

Bayal me sk’oplal teme iltalaybil te sti naul te snail nop june, melel ya me natik te le’ k’ejtanlabil a te sjun te alaletike sok te betik xtu’un ta bay yutil snail nop jun.

Bek stak pastik te yakuk k’uxtaytik spisil te bek ay yu’un i snail nop jun-i.

• Ja me te ya yich’ulan ilel jich bit’il smesel, sbonel.

• Ya me sk’an te tebuknax/k’unax sk’an jamtik te sti’ nail-e sok ma’ me jijp’anbatik le’ xa-la jich ma’ xbolob lok’el a.

• Teme ay yakix ta lek lonel te sti na-e ya me sk’an te ay bin yich’ jelbeyel-e.

• Sok xa teme ay toben skristalul te ilawil k’inale ya me sk’an yich ilel oranax.

MP MM MC

MP MM MC


Te ya yich’ chajbanel te k’ak’etik

Te k’ak’etik le’ me stakobaix sok a te banti k’axemiktel te tuboetike, janix jich te bek sk’asesbey korrienteul te k’ajk’ –e sok pisil te betik ya xtu’un k’ajk’ yu’un ta bay snail te nop june, ja me jich te sk’an pastik te ya mak’lintik k’oem te k’ajk’e.

Beka stak’ pastik

ya me stak’ k’akbetik yil te Alaletik te yakuk sk’epik te k’abale jich bit’il te k’ejel yich’ ak’el te bek ma’ xk’ae sok k’ejel me xain te bek ma’ xk’a ta ora e .Ja me sk’an te yakuk yich pasel bayal yawil te k’abale melel ja me lek ta ilel te ma wajuntik nax te k’abale sok yakuk yich’ najk’anel sbiil le’ ta bay yawil te k’abal-e te bek k’abalul yich’ ak’el le’a .

• .Te k’abal te ya xk’a ta ora e: ja me te skomlel we’elil, spat sit ak’, yabenal te’, aketik sok xan yantik te ya stak sk’a e.

• Te k’abal te ma’ xk’ae: ja me te skomlel junetik, tsujetik te yijik spat, sok xan ta pisil chab te bek tulanik naxe.

• Yakuk k’aktik tsoblej yu’un te bit’il stak kabetik xan stu’ul te bek ya ch’ojtikixbeel jich bit’il sakil junetik, te carton-e jich nix te tsujetik te bayel me bek stak pastik a.

• Slajibal tsi ya kaktik ta ilel te bek yich’oj te parte yu’un te banti yich’ ilel te bin ut’il ay te yutil te banti ya yich’ nopel june sok spisil te bek le’a.

• Yakuk yich ilel teme aynix oxebuk metro te snat’il ta bay snibelul te banti xk’ax te kaye- e.

• Yich ilel ta banti yich’ k’ejel te biluketike.• Yich ilel teme mayuk jatem te stsajk’e.• Yakuk yich’ ilel te mach’a x-och’ik sok x-lok’ik ta bay nail nop june lek te yakuk yich’

najk’anel sbiilike.• Yich’ me ilel teme mayuk jach bil o lajem te tsajk’e swenta slekillal melel na’tik

me te ay banti yich’ik lok’esel te nop junetik sok xan yantik , swenta ma’ me ayuk mach’a yal te ay bi ch’ay yu’une ja me yu’un te sk’an yich’ kananteyel lek te banti snopik sjunik te alaletike.

Tsak’unbil tsajk’.

Te banti k’axem tel te smak te’ ul te snail nop june ya me sk’an te yakuk yich’ ilel ta swenta slekil a te Alaletik-e sok spisil te mach’atik stu’un yu’unike .Ja jich yu’un ta swenta slekil te snail nop june ja me yich’ alel i to te yakuk yich’ pasel:

Melel teme kiltik spisil te bek palta ay yu’un te snail nop june sok teme stsailnaxe ya ni wan xu’ te ya pastik jo’otike yan tsi teme bayal sok teme Tulane ya me sk’an te ya yich’ix tel ik’el mach’a ya sna pasel swenta yu’un k’ajk’e, na’tik me teme ay bay boloben junuk parte ay me yuts’in ta spsisil te banti k’axem te k’ajk’e.

Para las acciones de mantenimiento preventivo en las instalaciones eléctricas, te recomendamos hacer revisiones periódicas de los tableros, apagadores, contactos, lámparas y registros.

Te sk’an yich’ ilel te k’abale.

Te bek tulan sk’oplal xa le ja’ me te k’abale, melel jich bit’il kalotik ja me lek ta ilel teme k’ojanbil lek te banti yayik nopjune te alaletike.

MP MM MC

MP MM MC

Xchebal II : sk’oplal te banti x-bajtik ta tsanel /paxal.

Ja i le banti xchebal k’opto ja me te ya yich’ alel sk’oplal ta swenta ta tsanjibale te bek chabanel sk’an sok te bek ilel sk’an yu’une.

Te jich me kabetik yat’elik te mach’atik nix yakik ta at’el na nix tel te la kaltikix ta bay jach’ibaltel.

Te bek swentaul ta bay stu’un te ja’e.

Ja i le’to ja me te banti ya xtu’un o ya yich’ tunesel te tuboetike spisil ta chap te swenta ma’ xwoklajik yu’un te ja’e , te le’ nix me yil sba te banti yich’ pamanel o ch’amel te ja’e.

te bin ut’il ya sk’an yich’ ilel te yu’un ja’:

• Te yakuk stuunesik lek.• Yich’ kusel, mesel sok k’ojanel ta lek.• Ya me yich’ ilel te mayuk banti yak ta wiswonel te ja’e.

b) Te bay tulan pasel sok tuyem stojol ja me k’an te ya yich’ albeyel o ik’etel te mach’atik ja yat’elojenik pasel i at’elilto .

• yich’ ilel te niwak tuboetike te bay xtal te ja’ e • yich chajbanel te sbombail ja’ • spasel te banti yawil te ch’amjibal ja’.

Ja jich yu’un tsi ta bay ch’amjibal ja’ ya me sk’an te yich ilel lek teme lek tsak’bile, na’ tik me ta lek yich’ ch’amel le’a te ja’ e te bek xtu’un yu’un te snail nop june.

Ya me sk’an te yakuk yich’ lok’esbeyel sk’alelul te bi ora yich’ ilel te bay ochem te ja’e te ya’ xtu’un yu’un te snail nop june , teme ay palta staik ilel ch’i ne ya me sk’an te ya yich’ ilel mach’a ya yich’ albeyel te ya spase .Ja i to ta cha’ chajp me xlok’-a:

a) Te bek teb ta pasel sok pek’el stojole ya me ya spas te yajwal te comunidad-e .

• Jich bit’il sjelel yabeetik yu’un te ja’ e.• Te ya yich’ ilel te banti ch’amjibal te ja’e , ya sk’an yich’

kusel

MP MM MC

MP MM MC


Bit’il xu’ ya kiltik /k’uxtaytik te bay yich’ ch’amel te ja’e?

• spisil me k’aal ya sk’an yich’olay ilel teme lek makal-e melel teme je’ele ya me x-bolob te ja’e , ja’ me yu’un te sk’an ilel sok k’uxtayel ta ba ay te ch’abimale .

• te banti ay te sti o ja te bay yich’ lok’esel te ja’e ya me skan yich’ulan bonel jich me ma’ stsakot ta tsaek’.

• sok spisil te bek ay yich’oj ta yutil te ba ay te ja’e ya me sk’an iltalayel teme lekik aye.

• yakuk xu’ ta wak wakeb uj yich spasel te ch’abimal te ja’e ja kaltik te ya yich kusel-e bi.

Te bay yich’ pasel te tsanjibal ja kaltik ta bay x-bajtik’ ta paxal te alaletike.

Ta ba ay te k’a tuboetike sok spisil te bay pasbil te jutbil lum yu’un ta bay x-bajt’ te xpaxalik ta bay snail nop jun .

Bistuk tsi te sk’an ilel Te bay yich’ ilel te tsanjibal-e ja kaltik ta bay x-bajtik’ ta paxal te alaletike?

Ja bayal sk’oplal te lek aye, sok teme lek pasbile, janix me jich ya kanantaytik te Alaletik te ma’ stsajk’ik ta chamel te nop junetike, melel ja amen ilel teme ay banti t’omen te tubo ta bay x-bajt te xpaxalike, janix mulantik te sak ts’itanuk nax te snail nop jun-e bi.

ya kalbetik cha’oxbij sk’oplal te sk’an te ya yich’ ilele:

• ya me sk’an tunesik lek sok ja me sk’an yich’ ilel teme lek pasbil-e te sbilukil te snail nop jun-e.

• ya me sk’an te manchuk ay t’omen o ay banti yak ta ik’ajele, melel ja me sk’an te lek ta ayel te banti yaiyik nop jun te Alaletik-e.

• Ya me sk’an te manchuk chikanuk nax bek s ch’ojik le’a te banti ay te tsanjibal, sok nix ta ba ay te koladeraetik-e, melel teme ma’ yich’ k’uxtayele ja me te ay x-bajt’ te ja’e melel teme ay bi ch’ojtik ochel le’ ta ba ay te ja’e ay me xma’k’a-a.

te ajk’atsin yich ilel ja me yich’ ilel teme ay boloben , teme ay tsi-ne yu’un me yich’ ilel ta mah’a ya yich’ albeyel spas-e , ja yu’un ya me choltik tel sk’oplal te betik yich’ pasel:

a) te banti tebnax lajem sok teme pek’el stojol te bek lajem ja me spas sok sman te mach’a swentainoj te snail nop june.

• jich bit’il teme ay majk’ te banti jutbil lume sok teme ay bin sjelbeyik te banti ay te tuboetik yu’un ja’e.

• sjeltayel tuboetik yu’un te bay x-bajt’te xpaxalik-e.• yich ak’intayel teme ochix akiltik a sok seltayel te bek ilel sk’ane. (yich’ ilel te mayuk

banti yak spasel ajch’al te banti yak ta bael te xpaxalik-e).

Ja jich te ba ay te snail nop june ya me sk’an te yich’ bael ch’ojel k’ejel te ja’ te ma’ xtu’une jich me ma’ yich’tel chamel le’ ta bay lumaltik-e.

MP MM MC

MP MM MC


Ta bay jutbil lum ya sk’an na’tik ta lek te pistuke ma’ me yu’unuk chikan bek xba ch’ojtik jilel tey’a.

• Te jutbil lume ya me sk’an te yich’ ilel te ba ay te sti’ile.• ya me sk’an te machuk chikan bek tunestik jich bit’il xapon le’ at bay lumaltik,

melel te me la kich’tik beel le’ ta ay te nopol te ja’e ya me s-uts’inwan.• ya me sk’an yich’ ilel teme mayuk junetik xch’ojik ochel a.

Te betik ay yu’un te tsanjibal

Jaik me te bek ya xtu’un ta bay paxtijibal, sok melel bayal me stu’ul te ay te ja’e melel ya me xtu’un yu’un spisil-uk te snail nop jun-e.

Te betik taj tik ta bay tsanjibal ja me te bay sapik sk’abik sok bay yak’ik te sk’abalik.

Bit’il ya stak’ k’uxtaytik te bek ay yu’un te bay tsanjibale

te bit’il ya sk’an kanantayel te betik xtu’un ta bay tsanjibal :

Ya me sk’an te manchuk xmoik le’a , sok ma’ me stak teme ay bi al yak’ik le’a repente ay bal tobuk , melel teme jich repente ay sk’as te banti ts’ajk’ubil sok ja’, melel teme ay k’as o jut te bay k’axem tel-e ya me xjach’ ta malel te ja’e.

Bayal sk’oplal te…

Ya yich’ pasel ta bay bolobenik pisil te bay bek xtu’un yu’un te paxtijibal-e, teme ay ch’i teb stael te bek och’emtiklan-e ya me sk’an jelel , Jauk yich otesel te bay x-jalaj-e melel me jich lek ay a te banti xbajtik ta paxal sok yu’unix me lek ilel xk’ot teme kiltik te bek lajemik ta bay te bek xtu’un yu’un te Alaletik-e.

Ya me sk’an natik…

Teme lek ayix spisil ya me sk’an kalbetik te Alaletik sok te ch’ieletik te lekuk ya stu’untesik te bay xbajtik ta paxale sok te machuk jontoltiknax stu’un-tesik te ja’e, ja me sk’an yaeluk nax ya stsakik-e melel jich me k’uxtaytik a te ja’.

MP MM MC

Yoxebal k’op ayej III - ta bay yuch’ik ja’

Ja’i le bay yoxebal k’op ayej to ja me yalbey sk’oplal cha’ox baluk swenta te bit’il ya sk’an tu’unesel te bay stsakik ja’ sok te bit’il k’uxtayel sk’an te ja’ kuch’tik-e.

Ta bay ts’akbiltel te ja’

Ja le’ ayej to ja me ta ba ay te talemik te tuboetik yu’un te ja’e ,sok te mangueraetik te ya staik ta bay ya snojesik ja’ janix te bay ya yuch’ik sok nix te bay xch’amil ja’ .Ja me jich te bayal sk’oplal te ya ycih’ ilel teme mayuk banti lajem te bay xk’ax te ja’e sok teme ak’entebil te bay talem-e , ja jich yu’un ya sk’an kiltiklan i to:

Jaik me te sk’an yich’ joch-tesbeyel sk’alelal te ya yich’ oklinel ta swenta yich’el ilel teme mayuk bal boloben-e.

• ya yich’ ilel teme mayuk bay t’omen te bay xk’ax tel te ja’e • sok ya me sk’an ilel teme mayuk bal choyem te banti tsaktiklibil-e • te banti xmoj tel te ja’e ya me sk’an te lekuk sapil sok te manchuk ay yajch’elul.• Ya yich’ kusel te bay smojisibal ja’ • Sapel yu’un spisil te bay yich’ uch’el te ja’.

Ja te bek ya yich’ pasel le’i ja me te tebik nax ta pasel te ya xu’ yu’un spasel te yajwal paraje-e te ma’ yejt’aluk yich’tel ik’el te mach’a baem yot’an spasel nanix-uk-a.

• Ja me te yich’ pasel o jelel te yabeetik yu’une ja’e.• Yich’ kusel te ba ay te rejiya-e• Sapel sok poxteyel ta wak wakebuk u’ te ba ay te ch’amimal te ja’e • Yich’ sapel te bojch’etik te ya xtu’un yu’un yuch’el ja’• Lekuk me te ja’e ma’ me k’antik teme ay stu’il o ay yik’e.

Ja’i le’to ja me te ajk’nax ta pasel, melel repente ja ay bolob a te k’ax bayel ja’al o ay ajk’anax la tatik ta tek’el o ch’ojel ta ch’en.

• Lekuk ay yip te ja’e, manchuk ay banti sts’ok bey te yipe melel teme jich ya me sk’an ilel jich me lek xk’ot a te ja’e.

• Teme ay bay bek lajem la stajik-e ya me sk’an te yich’ albeyel te mach’a ay yat’ele.

Te kalbetik sk’oplal ja te yakuk yich’ulan ilel spisil ora sok jich bit’il albil te sneelal te ya’ slok’ebeyik sk’alelal ta ju jun t’ul te mach’a x-at’ejike jich me x-melet xbajt’ a te at’el-e.

Ya’k’el te na’el: teme ya pastik bael te bit’il yich’ ilel yu’un te ja’e y sok te bay xch’amibal ya me sk’an te ya letik ta bay xchebal chap k’op banti yalbey sk’oplal yu’un te tsanjibal.

MP MM MC

MP MM MC

MP MM MC

Chanebal chajp k’op: - te betik xtu’un sok chinam tak’inetik

Te chajbanel sk’an te snail nop jun, te le’ tatik te naetik janix jich tatik te betik xtu’un le’ ta bay yut’il sok chinam tak’inetik te ya xtu’un yu’un te bay yak’ik ilel sok snopel jun sok nix te ya’ xtu’un yu’un te mach’a x-at’ejik jich bit’il koltaywanej yu’un bijteswanejetik ta bay snail nop jun.

te betik at’elil sk’an yich’ pasel swenta yich’ k’uxtayel te bek ay yu’un te snail nop jun-e:

• Ya me sk’an yich’ kusel sok ch’in t’uxul tebul te pak’e swenta stit’anik a te tan-e • Yich lok’esel te bay ts’ilajeme , sok teme ay bonbil ta ste’ lapis Alaletik sok yich’ ilel

teme mayuk k’oem ta xuch’-e o k’a chikle .• Yich’ ilel teme mayuk bal lajem ta xoch’ , teme mayik t’uxule sok ya me sk’an yich’

ilel teme mayuk ch’ayem xlawuxile janix me xk’an te yich ilel ta jujun oxeb u’ • Yich’ k’asesbel sk’oplal te sk’an yich’ k’uxtayel te sbilukil snail nop jun, ja bayal

sk’oplal te yakuk snaik te alaletike.

teme ay mero tulan bek ta’betik te biluketik pero ya stak’ yich’ pasel jich bit’il:

teme k’antik te ya kanantaytik te sbilukil te snail nop june ya me sk’an te ya yiltik ora te bay boloben sok ya me sk’an yich’tel ik’el ta ora te mach’a ya sna’ spasele swenta jich me k’uxtaytik a te biluketik-e.

MP MM MC

MP MM MC

MP MM MC

• Te k’a xoch’ te ya x-k’uxik te biluke ya me stak yich milel sok te poxill nanix k’a ch’in chanetik-a.

• Teme T’uxul tebuk: ya me sk’an yich’ juxel lok’el te bay yak ta k’aele o ya me stak yak’beyik xpoxil jich bit’il seyador yalike.

• Teme ay k’as jun xila, mexa, tsanteal o yantik xan ya me stak’ xtu’un xan, te ay bi stak’ katik le’a.

Jo’ xchabal ayej: - ja te bay stak x-benotik sok xan yantik.

Ja i ayej le’to a me swentail te bit’il meltsanel sk’an te snail nopjunetik-e te pastik ta garantizar te mach’atik ay swokolik sok mach’atik ma’ xyilik lek k’inal ta bay yutil snail nopjun.

Janix me jich kaltik xa yu’un te lekuk yich’tiklan ilel te bay stak x-beenotik ya me natik te ayik mach’a ay swokolik-e jich’ bit’il mach’a k’asem yakanik,mach’atik ya stu’untesik napteal ,mach’atik yejt’al tselel ta naktikbal sk’an , ta spisil chajp chameletik te le’ a ,ja me swentail te y sk’an yich’ pasel lek ta bay lek stak’ xbe’enik sok nix te ya xbeenotikuk-a.

Swenta sk’oplal te piso-e

Janix me jich sk’an pasel te bit’il la yich’ cholel ta bay sbabial ayej , jich bit’il ya na’tik te mach’atik ay swokolik te ya x-be’enik ,swenta me sk’an ilel te :

• Te bit’il meltsanbil-e• Te sk’atlejal• Te bit’il ay te be’e• Te bay xaltiklanbil • Yich’ ilel te bit’il pasbil ta swenta yu’unanix a te mach’a ay swokolik ta mach’atik ma’

xyilik lek k’inal o ja te koxoetik-e, sok mach’atik ya stuunesik napteal o te ayik ta bay naktikbal te ya stak’ ta tselel-e.

Ta bay stak xbe’enotik.

Ja me te be’etik stak xbe’enotik ta bay snail nop jun.

Rampas

Ja me te bay stak’ sut sbaik le’a te mach’a ay swokolik ta swenta ma’ xwoklajik a te mach’atik ay swokolil ja nix jich ma’ xyalik, yakuk yich’ik’ ta swenta ta bay x-och’tiktele ja to k’alal yutil snail nop jun swenta lek me yaiy sba a te mach’a ay swokol-e sok jich me jech k’uxtaybatik-a.

ja te ya sk’an yich’ ilel te bay bayal sk’oplal swenta yakuk yich’ le’beyel sk’alelal te bin ora yich’tiklan ilel swenta ma’ me xbolobik a te:

• Ya me yich’ ilel teme mayuk tsajal ta ja’e• Yich’ ilel te mayuk xotole o lomol melel teme ay-e repente ay staik palta.• Yich’ ilel teme ma’ bililuke.

MP MM MC

Jo’ xchabal ayej: - ja te bay stak x-benotik sok xan yantik.

Te k’asesbil k’abil.

Ja i to te k’asesbil k’abil ja me te stak’ skoltay sbaik a te mach’atik ayik ta wokolil te ja nix ya skoltay sba sok te tejk’abil te ja me bayal sk’oplal te yakuk yich’tiklan ilel in to:

• Ye yakuk yich’ pasel Cheb snajtik oy, jo’lajuneb chanwinik centímetro sok lajuneb jo’winik centímetro ta bay sta ba sok te piso-e.

• Yakuk yich smajk’il ta ch’a mejch’al sok te yantik xan tejk’abiletik-e.• Te k’asesbil k’abil(ja kaltik te bit’il makte’) ya me sk’an yich’ bonel swenta

yich’ tael ta ilel ta lek yu’unik te mach’atik ya stuunesik-e.

Te tsanjibal yu’un te mach’atik ay swololik o ayik ta palta-e

Yakuk yich pasel te bay stak xbajtik ta paxal, te yakuk yich’ik ta wenta te bek stak koltabay sbaik le’a jich biti’il mach’a ya stu’untesik naktijibal, o mach’atik ay napteik’ swenta tak yiptay sbaik le’a.

Yich pasel señail yu’unanix mach’atik ayik ta wokol

Te bit’il ay ta spamal k’inal te seña yu’un te discapacitado yalike ya me xtu’un te yich pak’el ta bay muk’ul naetik yu’un nail nop jun, ta bay stak x-ochik ta be’el, tsanjibal sok xan yatik ta chajp’.

Te bit’il bonbil sk’an te señaile ja me sak sok azul te yet’alule ta bay pajk’etik sok ta bay k’anal be’etik.

Le me sk’an yich’ pak’el te bay staik ilel te mach’atik ay swokolik-e

te bek sk’an yich ilel:MP MM MC

Recuerda...

Es importante fomentar en los alumnos el uso adecuado de estos elementos, ya que se pueden prestar al uso abusivo de quienes no lo necesitan.

• Yich’ me ilel ora teme mayuk bay choytiklanbil te bay x-be’enik-e ,melel teme ay ch’ayik koel le’a amen meix ilel a bi , yakotik ta koltay wanej kaltik a wa’e ja me yu’un yich’ ilel teme mayuk bay boloben-e

• Ya me sk’an yich’ulan bontilayel te bay x-be’enik swenta staik ta ilel lek a, melel teme lok’ te sbonil-e ma’ me chikanukix ta ilel lek a te be’ a bi.

• Ja te yich pastik ja me k’ux ya kaiy batik sok te mach’atik ay swokolik-e , ay niwan jontol tajimal yayik le’a te mach’atik lek ayik-e yan tsi te mach’a ay swokol-e ya me xtu’un bayel yu’un.

Swak chapal ayej: - te mach’atik x-at’ejik ta bay snail nop jun.

Ta bay chajbanbil jun to, le’ ta bay swakebal k’op to , ja yich’ alel sk’oplal te mach’atik x-atejik’ ta bay snail nop jun.

Ja i ayej to bayal me sk’oplal melel ja le’ me jtatik a te jolol yu’un te pijteswanejetik-e sok te koltay wanejetik yu’un te snail nop jun-e te jich me swenta ya stak’ yich’ ilel a te bek sk’an yich’ ilel tey a xtu’un yu’un te Alaletik-e janix jich te betik xtu’un yu’un te bijteswanwj tey a stak’ ya skoltaysba-a

Te yich’ ilel te bay x-at’ejik te at’eletik yu’un nop jun janix jich te bit’il yakotik tel ta xcholel-e, na’tik te bek la yich alel ta xjach’ibal sok ta bay xyoxebal ayej ja nix me jich yich’ pasel li’to swenta lek me ay a te bay x-atejik te koltaywanejetik yu’un nop jun.

te bek stak ta pasel swenta lek a ya:MP MM MC

Te bek pasel sk’an:

• Ja me k’ojanbil lek son mesbil• Bontileyel te pajk’etik sok te xyaninal-e• Bontilayel sok yich’ ilel teme mayuk bay

choyatik te sti’ naj-e sok te ilawil k’inal.

Te yajk’lalul naj sok te yaxinal

• Yich’ ilel teme mayuk lajem-e ,teme aye ya me sk’an yich’ jelel

• Yich’ ilel te machuk tsob sba k’abal tey a , ni Jauk lum ni ja’

Sapel sbilukil te bek xtu’un ta bay tsanjibal

• Ya me sk’an yich ilel sok jelel teme ay t’omel te bay xtal te ja’e sok nix te tsanjibal-e

• Bontiklanel te sti’il-e

Te biluketik te ya xtu’un le’a

• Yich’ kusel spisil te bek ya xtu’un yu’un yat’elik.

• Chajbanel sok bonel sk’an spisil te biluketik.

Sjukebal chajp ayej : - te chajbanel sk’an te conectividad-

Mero lek te bek yakatik ta spasel, kabetik xan yipal ya me xu’ ku’untik.

Melel ja te conectividad kaltik to le’nix me ay ta bay lekil chapjibal jun, ja te bek kalbetik sk’oplal le’i ja te bit’il yich’tiklan ts’aktiklan te bek k’ajk’etik x-tu’un ta bay snail nop jun sok nix ta bay x-at’ejik te koltaywanejetik yu’un bijteswanejetik, melel teme ay te k’ajk’etik ya me xu’ x-tu’un yu’un te Alaletik sok te pijteswanej te ya sle’ik yat’elik ta bay chinam tak’inetik sok xan pisil yantik te ya x-tu’un yu’unik-e.

Te bek ayejetik x-och le’ to ta bay juk xchajbal ayej ja me te:

K’ajk’etik ,jich bit’il te lus eléctrica : ja te bek yich’ pasel ja me xcha’ tsaktik te bek la kaltik le’ ta bay xjach’ibal ayej jich bit’ilik:

• Yich’ alel sk’oplal te lekuk stu’untesik te chinam tak’inetik-e• Yakuk yot’esik le’ ta bay chinam tak’in te betik ya xu’ yich’ k’uxtayel te bay yak’ik

te yat’elik-e sok nix te yakuk yotesik te antivirus yalik-e, ja me swentail te ya yich’ k’uxtayel te biluketik jich me x-jalaj-a

• Yich’ kusel lek te chinam tak’inetik-e yakuk skusik sok ch’in pak te ma’ yixlan jilel s-tsotsil le’a sok ayuk bek stijt’anik koel a te tan-e

• Yakuk yich’ potsel ta naela te sit yelaw te chinam tak’in-e sok spisil te bek ay yu’un-e swenta ma’ x-och k’abal o tan

Te bek sk’an pasel: yakuk yich’ iltelayel spisil te bit’il xu’ kanantaytik te chinam tak’inetik-e jich me ya’ xjalaj-a.

Na’tik me spisil te bek pasel sk’an te ya yich’ k’uxtayel te biluketik-e ja te iltalayel me sk’an sok nix me te kusilayel sk’an, melel yakotik aye swenta chinam tak’inetik a wa’e janix me lek te ayuk te mach’a sna’ swenta i biluketik to janix me sk’an te jaik spasik-e.

Slajibal tsi ya kak’tik ta nael spisil te bek ya kaltik ta bay cuadro yu’un kiltik xan a te bek yal ta bay xwaxukebal chajp ayej to:

Xwaxukebal ta chajp ayej: ja te bay stak x-at’ejik ta chikan bek stak’ spasik le’a.

Ja i chajb ayel li’to, te mach’a yich’oj yat’elik yu’un ta bay snail nop jun sok nix te lumaltik-e ja me kalbetik sk’oplal te yakuk pasulantik te bek lek ilel yu’un te snail nop jun-e.

Ya bal natik te bek ay yu’un te snail nop jun-e sok te yantik lugaretik yu’une

Ja me jich bitil bay stak yaiytik tajimal ,lugar bay tak’ yich’ pasel chajb at’elil sok xan yantik te bayal sk’oplal te ya x-tu’un yu’unik ta snail nop jun jich bitil te k’ajk’etik yu’un yak xojobil ta bay yut naj ,sok nix te axibal ta bay stak kaiytik axinal sok ay ak’iltik ta bay tsuntiklanbil bilik chajb nichimetik o te’etik sok xan yantik ta chajb lugaretik.

ta bay stak’ kaiytik tajimal

Ja te bay stak’ x-at’ejik o x-aniki te Alaletik te ya stak spasik biluk at’eleletik jich bit’il tajimal sok nix tsi meto bit’il me sk’an yich’ k’ojanel:

• Yich me mesulayel sok yich’ ak’inteyel teme ay bayalix aketik ch’iem le’ ta bay sti’il sti’il te piso-e

• Yich’ me ilulayel teme ma’ lok’em te sbonil slineaul te campo-e, te bay x-ch’ojik te pelota-e sok nix te bay stak’ yotesik te pelota-e yich’ me bonel o kusel.

Plazas cívicas.

ja te bay stak spasik yat’elik yu’un swenta bijteselik Alaletik sok nix te bek spasik te pijteswanejetik sok te yaj nop junetik-e ,teme ya k’antik k’uxtaytik-e ya me sk’an yich’ pasel spisil te bek la choltik sk’oplal ta bay x-jach’ibal ayej ta bay yalbel sk’oplal ta swenta te pisoetik-e sok nix ta bal yo’ chajpal ayej ta bay stak x-be’enik melel bit’il la cholbetikex sk’oplal te bitil ay sk’oplal te ilel me sk’an te ayuk sfacilidadik te mach’aatik ya x-be’enik le’a sok nix te mach’a ay swokolik-e.

MP MM MC

Luminarias exteriores

Ya me sk’an te ya yich’ ilel yan buelta te bek la choltik ta bay xjach’ibal ayej ta bay yalbey sk’oplal te ts’akbil k’ajk’etik.

Areneros y chapoteadores: ay me snail nop junetik yu’un tsaikal Alaletik te ay yu’unik in to, melel tsi te mach’a ay yu’unik i to ya me sk’an spasik te bek cholbetik sk’oplal le’to:

• Ja te mach’a areneros ya me sk’an te ya kusilanik ta swenta me yu’un yich’ k’uxtayel, melel ya me sk’an noptik yu’un ta swenta slekilal xk’uxtayel a te sbak’etalik te Alaletik-e.

• Yan tsi te chapoteadores-e, ya me yich’ ilel teme mayuk bay yak’ slok’esel ik’ o teme mayuk bay t’omen te ja’e, sok nix me ilel sk’an te bay yuch’ik ja’ te Alaletik-e teme lek ay-e sok teme poxtaybile.

Te yaxib naj k’altik-e.

Ya me stak tatik ta ilel te snail nop junetik te ay bayal ta chajp te bit’il ak’bil te yaxibik-e , melel ay me mero chujk’ul te bit’il smoesik te yaxib-e janix me sk’an te ay mach’a spas te mach’a ja nanix yat’el a , mele te ay ja pastik te ma’ natik-e ay me mach’a x-laj a teme ma’ la kich’tik tsatike melel janix me yu’un kalbetik sk’oplal te Jauk spasik te mach’a nanix ja sk’abijenik a.

Te bek at’eletik ya sk’an yich’ pasel sok in to:

• yich’ ilel teme lek ay te ts’antijibal te bay xkuchoj te yaxib na–e, janix jich te oy ts’apal ta bay lum yich ilel teme ma’ syuk’ sba-e.

• yich ilel teme mayuk k’aem o tsaek’uben ta bay skuchoj te yaxib na-e.

• ya me sk’an yich’ ilel te machuk stsob sba k’abal ta bay yaxibal te na’e melel teme ma’ la kiltik-e ya me yuts’in te yaxibal na’e.


Ta bay x-yaxal k’inal.

Ja te bay ts’untelebil te te’etik, nichimetik sok xan yantik ta chajb te’etik.

te bek sk’an yich’ pasel sok te bek ay ta xyaxal yutsil k’inal-e ja me te:

Ya kaytik ts’unbajel: ja jich kaltik teme ay k’a o ay k’as tejk’ te’ o nichimetik ya me sk’an te ya ts’unbetik sjelol. Sok ya me sk’an tsatik te bek te’iluk sk’an yich’ ts’unel xa le, melel ja me sk’an yich ts’unel te bek te’eluk te ya sk’an ch’i le’ ta bay lum k’inaltik.

• Te bek k’alelil sk’an kaytik te ts’unbajel-e ja me ta Yorail ja’al jich me x-ch’i a te bek ts’untik-e.

Sbojel: bayal me sk’oplal te ya yich’ bojel lok’el teme ay bay k’aemix te sk’ab sk’ab-e , jich bit’il pastik sok te ch’in kapeltik-e , melel te sk’oplal to ja me te yu’un swenta xk’uxtayel te ch’in te’etik-e teme ay xjach’ ch’ayel koel spisil te yabenal-e ya me sk’an yich’ ilel te bek spas-e. Ma’ me stak’ te ya yich bojel bayal te sk’ab sk’ab xal-e ya me sk’an tsajteyel nax.

• Te bin k’alelil te ya stak kaytil te bojaw yu’un te te’etik-e ja me ta yu’il noviembre k’alal ta yu’il febrero, melel ja me sk’an te ya yich’ pasel antes que ya xch’itel xan-e.

• Lek te yakuk yich’ pasel ta cha’ chajp jich te bit’i ay tebuk ja’al sok k’aal k’aal Yorail ja’a.

• l Ya me sk’an yich’ ilel teme ay xotol yak ch’iel te te’etik-e melel ya me sk’an te lekuk xch’i-e sok teme ma’ x-yuts’in te snail nop jun-e.

• Jich bit’il teme ay takej te te’-e o ja te yabenal te xlubaj koel-e ya me sk’an yich’ ch’ojel lok’el.

MP MM MC

Ya me sk’an natik te…

Te Snail nop jun-e te ayuk nix slumilal te bay stak’ ts’untik biluk te’etik o nichimetik melel ja nix me lek ta ilel te ay x-yaxal s-akilul te snail nop jun-e, jich kaltik te ayuk lajun cha’winik sporcientoil sk’inalul te bay stak pastik in te bek la yich’ix alele, stak’ ts’untik te bek xch’i ta bay lumaltik.


Ya me sk’an ts’its’anel: spisil te bek x-tu’un yu’un a te ya ts’its’antik a te x-yaxal yutsil k’inal-e o te ba ay te xch’alil te snail nop jun-e ja me sk’an yich’ ilel neluk te bi yilel te lum k’inaltik-e jich bit’il: bi yilel te lum-e ,bek te’eluk sok bi snajt’il , sk’ak’lel bal k’inal ayotik o sik bal . Ja jich yu’un te bayal me sk’oplal te ya kich’tik ta wenta spisil in to:

• Te bin ora te lek’ ya stak ts’its’antik bey ja’ : ja me lek te yakuk xu ta buen sab-e o ta mero smalel k’aal teme ya xu’ xa-le ta ijk’inal.

• Ya kaltik te ja lek te le’ yich’ ts’its’anel ta ba ay te yisim te te’e, melel teme janax te yabenal o te yakan-e repente ay k’auk, ja’ lek te ja yich’ ach’tesel o t’usesel te lum k’inale.

• Teme mero k’ax jelaw ta s-ts’its’anel xa te ja’e repente ay k’auk ja sk’an te yich’oj nax swentail-e, sok ya kalbetik sk’oplal xa te sk’an yich’ ilel bek te’iluk te bayal ja’ sk’an sok bek te’eluk te ch’in teb nax sk’ane.

• Ya me sk’an te manchuk jontoltik kixlantik te ja’e, ja me sk’an te tsajteybil naxe.

Ak’beyel xpoxil: bayal sk’oplal te yakuk yich’ poxtayel te te’etik-e sok sk’an te ayuk nix oxlajunebuk ta chajp jich bit’il: nitrógeno, fosforo, potasio,calcio,magnesio sok azufre spisil in to ja me te manchuk x-ka’ te te’etik-e sok te bek bayal sk’ane ja te hierro yan tsi te manganeso, zinc, cobre, molibdeno, boro sok cloro teb nax me stukelik .Teme ay ma’ ts’akaluk x-och spisil in to, ja me bayal sk’oplal te ya yich poxtayel sok te pertilizante yalik-e pero ja nix me te bek nanix yu’un uk-a sok teme ya xu’ kuuntik te ya kabetik k’aal lum.

Te bek stak’ pasel teme ay och x-chanul-e: melel ya me na’tik te te’etik ay me x-och xchanul jich nax, ja yu’un tsi ya me sk’an te yakuk kiltik jich bit’il:

• Teme ay chanetik yak’ sba ta sba ya me sk’an yich ch’ojel koel jich me ma’ yuts’il a te ch’in te’etik-e.

• Te k’alal yich’ ak’beyel x-poxil ja me sk’an te Jauk spas te mach’a sna spasel o te mach’a nopoj yak’el poxil yu’un jamaletik-e.

• Ja bayal sk’oplal te ja spas te mach’a sna’ spasel-e.

Dirección GeneralCoordinación TécnicaGerencia de Certi�cación, Diagnóstico y Evaluación [email protected]

Tlatsokamatitzin

chajp’anbil k’op swenta yu’un ustesel sok skantayel ,te ... · ya x-tu’un ta banti ya...

Documents