chambre des représentants belgische kamer de belgique van … · 2010-12-08 · mener des...

19
- 954 / 1 - 96 / 97 Chambre des Représentants de Belgique SESSION ORDINAIRE 1996-1997 (*) 12 MARS 1997 PROJET DE LOI relatif aux organisations criminelles EXPOSE DES MOTIFS MESDAMES, MESSIEURS, Le présent projet de loi constitue la première me- sure de mise en œuvre du plan d'action contre la criminalité organisée adopté par le gouvernement le 28 juin 1996. Cette priorité chronologique est aussi logique. Elle s'explique par le fait que ce projet cons- titue le fondement même de la mise en oeuvre de toute politique législative dans ce domaine. Le projet a deux objectifs. Le premier est de four- nir un critère juridique solide pour l'action contre la criminalité organisée. Si l'on veut se doter d'instru- ments adéquats, sur le plan de l'exercice des recher- ches et des poursuites, du jugement et de l'exécution des peines, il s'impose de définir juridiquement le phénomène qu'on entend combattre: l'existence d'or- ganisations criminelles. Le premier objectif du projet est de fournir une telle définition. En tant que telle, cette définition permettra à l'avenir d'identifier les hypothèses qui relèvent du domaine de la criminalité organisée et pourra servir de critère pour l'utilisation de mesures législatives ou opérationnelles spécifi- ques. (*) Troisième session de la 49' législature. - 954 / 1 - 96 / 97 Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers GEWONE ZITTING 1996-1997 (*) 12 MAART 1997 WETSONTWERP betreffende criminele organisaties MEMORIE VAN TOELICHTING DAMES EN HEREN, Dit wetsontwerp is de eerste maatregel die wordt genomen om het actieplan dat de regering op 28 juni 1996 heeft goedgekeurd ter bestrijding van de ge- organiseerde criminaliteit te implementeren. Deze chronologische prioriteit is overigens ook logisch. Ze vloeit voort uit het feit dat dit ontwerp de basis zelfis van de realisatie van enig wetgevend initiatief op dit terrein. Het ontwerp heeft twee doelstellingen. Vooreerst wordt een stevig juridisch houvast geboden voor de aanpak van de georganiseerde criminaliteit. Wan- neer men aangepaste middelen wenst voor de opspo- ring, vervolging, bestraffing en strafuitvoering, dan moeten eerst de fenomenen die men wil bestrijden, juridisch worden omschreven: het bestaan van cri- minele organisaties. Het eerste doel van het ontwerp is een dergelijke definitie te bieden. Als zodanig zal deze definitie het in de toekomst mogelijk maken de gevallen die ressorteren onder de georganiseerde cri- minaliteit te identificeren en bovendien als crite- rium kunnen dienen voor de aanwending van speci- fieke wettelijke en operationele maatregelen. (*) Derde zitting van de 49' zittingsperiode. S.-2128

Upload: others

Post on 20-Apr-2020

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 / 1 - 96 / 97

Chambre des Représentantsde Belgique

SESSION ORDINAIRE 1996-1997 (*)

12 MARS 1997

PROJET DE LOI

relatif aux organisations criminelles

EXPOSE DES MOTIFS

MESDAMES, MESSIEURS,

Le présent projet de loi constitue la première me-sure de mise en œuvre du plan d'action contre lacriminalité organisée adopté par le gouvernement le28 juin 1996. Cette priorité chronologique est aussilogique. Elle s'explique par le fait que ce projet cons-titue le fondement même de la mise en oeuvre detoute politique législative dans ce domaine.

Le projet a deux objectifs. Le premier est de four-nir un critère juridique solide pour l'action contre lacriminalité organisée. Si l'on veut se doter d'instru-ments adéquats, sur le plan de l'exercice des recher-ches et des poursuites, du jugement et de l'exécutiondes peines, il s'impose de définir juridiquement lephénomène qu'on entend combattre: l'existence d'or-ganisations criminelles. Le premier objectif du projetest de fournir une telle définition. En tant que telle,cette définition permettra à l'avenir d'identifier leshypothèses qui relèvent du domaine de la criminalitéorganisée et pourra servir de critère pour l'utilisationde mesures législatives ou opérationnelles spécifi-ques.

(*) Troisième session de la 49' législature.

- 954 / 1 - 96 / 97

Belgische Kamervan Volksvertegenwoordigers

GEWONE ZITTING 1996-1997 (*)

12 MAART 1997

WETSONTWERP

betreffende criminele organisaties

MEMORIE VAN TOELICHTING

DAMES EN HEREN,

Dit wetsontwerp is de eerste maatregel die wordtgenomen om het actieplan dat de regering op 28 juni1996 heeft goedgekeurd ter bestrijding van de ge-organiseerde criminaliteit te implementeren. Dezechronologische prioriteit is overigens ook logisch. Zevloeit voort uit het feit dat dit ontwerp de basis zelfisvan de realisatie van enig wetgevend initiatief op ditterrein.

Het ontwerp heeft twee doelstellingen. Vooreerstwordt een stevig juridisch houvast geboden voor deaanpak van de georganiseerde criminaliteit. Wan-neer men aangepaste middelen wenst voor de opspo-ring, vervolging, bestraffing en strafuitvoering, danmoeten eerst de fenomenen die men wil bestrijden,juridisch worden omschreven: het bestaan van cri-minele organisaties. Het eerste doel van het ontwerpis een dergelijke definitie te bieden. Als zodanig zaldeze definitie het in de toekomst mogelijk maken degevallen die ressorteren onder de georganiseerde cri-minaliteit te identificeren en bovendien als crite-rium kunnen dienen voor de aanwending van speci-fieke wettelijke en operationele maatregelen.

(*) Derde zitting van de 49' zittingsperiode.

S.-2128

Page 2: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

Le deuxième objectif est de rendre punissablestoutes formes de participation aux organisations cri-minelles ainsi définies. Il s'agit de permettre de sanc-tionner des personnes non plus en raison de leurparticipation personnelle à des infractions ou de leurintention personnelle de commettre des infractions,mais en raison de leur appartenance même à desorganisations criminelles, telles que définies par laloi, ou en raison de leur participation à des activitéslicites de ces organisations criminelles, ou encore enraison de leur participation à la prise de décision ausein de ces organisations. Une telle possibilité per-mettra de sanctionner des personnes qui, à l'heureactuelle, sont la plupart du temps à l'abri de toutesanction, alors que leur contribution à des organisa-tions criminelles peut être tout à fait essentielle pourle développement des activités tant licites qu'illicitesde celles-ci. Le critère déterminant pour la pénalitésera celui de la connaissance par la personne ducaractère criminel de l'organisation à laquelle elleappartient ou aux activités de laquelle elle participe.

Ces nouvelles incriminations se distinguent nette-ment de celle de l'association formée dans le butd'attenter aux personnes ou aux propriétés prévueaux articles 322 et suivants du code pénal. En effet,dans le même temps, ces nouvelles incriminationssont beaucoup plus restrictives, dans la mesure oùelles impliquent l'existence d'une organisation crimi-nelle, telle que définie par la loi - les conditionsprévues, qui sont détaillées dans le commentaire desarticles qui suit, sont précises et exigeantes - etpar contre elles sont beaucoup plus larges, comme onl'a indiqué plus haut, dans la mesure où elles cou-vrent toute une gamme de comportements qui échap-pent aux articles 322 et suivants du code pénal, quirequièrent quant à eux une intention personnelle decommettre des infractions au sein de l'association.

De telles incriminations correspondent pleine-ment à une conception moderne de la lutte contre lacriminalité, qui s'efforce avant tout, par une appro-che planifiée, de démanteler les structures criminel-les, plutôt que de se concentrer d'abord sur la résolu-tion d'infractions individuelles et la poursuite deprévenus déterminés. La philosophie qui est à la basede cette approche est que, lorsque l'intervention àl'égard d'infractions individuelles ou contre des per-sonnes déterminées est précipitée, on peut peut-êtreenregistrer des succès à court terme, mais on donnela possibilité à l'organisation criminelle en tant quetelle de s'adapter très vite et de développer les mesu-res de réaction appropriées. Une stratégie de recher-che et d'enquête sur un plus long terme doit permet-tre non seulement de poursuivre les exécutantsd'infractions bien précises, mais aussi de découvrir etde traduire en jugement les organisateurs réels desréseaux criminels.

La définition légale des organisations criminellesest également, dans la même conception, une condi-tion nécessaire pour donner aux services de police,sous le contrôle de la magistrature, la possibilité de

[ 2 ]

Het tweede objectiefis de deelneming aan de aldusgedefinieerde criminele organisaties strafbaar testellen. Het komt erop aan personen te bestraffen,niet omwille van hun persoonlijke deelname aanmisdrijven of hun persoonlijke bedoeling misdrijvente plegen, maar omwille van hun lidmaatschap zelfvan de criminele organisaties, zoals omschreven doorde wet, of omwille van hun deelname aan geoorloofdeactiviteiten van deze criminele organisaties, of nogomwille van hun deelname aan de besluitvormingbinnen deze organisaties. Hierdoor wordt het moge-lijk personen te bestraffen die thans meestal buitenschot blijven, ondanks het feit dat hun bijdrage tot decriminele organisaties essentieel kan zijn voor deontwikkeling van de al dan niet geoorloofde activi-teiten van deze laatste. Het beslissend criterium voorde strafbaarheid ligt in de kennis die de persoonheeft van de criminele aard van de organisatie waar-toe hij behoort of aan wiens activiteiten hij deel-neemt.

Deze nieuwe strafbaarstellingen zijn duidelijk on-derscheiden van de vereniging met het oogmerk omeen aanslag te plegen op personen of op eigendom-men, voorzien in de artikelen 322 en volgende vanhet strafwetboek. De nieuwe bepalingen zijn inder-daad enerzijds veel restrictiever, in de mate dat zijhet bestaan van een criminele organisatie veronder-stellen zoals gedefinieerd door de wet - de voorzie-ne voorwaarden, die toegelicht worden in de artikels-gewijze bespreking, zijn precies en veeleisend -,maar tegelijkertijd veel ruimer, zoals hierbovenreeds werd aangegeven, in de mate dat zij een helereeks gedragingen omvatten die buiten het toepas-singsgebied van de artikelen 322 en volgende van hetstrafwetboek vallen, die immers een persoonlijke in-tentie om misdrijven binnen de vereniging te plegen,vereisen.

Dit kadert evenwel volledig in een moderne bena-dering van criminaliteitsbestrijding, waarbij ge-tracht wordt via een projectmatige aanpak vooral decriminele structuren te ontmantelen, eerder dan zichop de eerste plaats toe te spitsen op het ophelderenvan individuele misdrijven en het vervolgen van spe-cifieke verdachten. De basisfilosofie hierbij is dat,wanneer te snel wordt opgetreden tegen individuelemisdrijven en criminelen, op korte termijn wellichtsuccessen geboekt kunnen worden, maar dat mendaardoor de criminele organisatie als zodanig de mo-gelijkheid biedt zich snel aan te passen en tegen-maatregelen te ontwikkelen. Een opsporings- en on-derzoeksstrategie op iets langere termijn moet hetmogelijk maken niet enkel uitvoeringsagenten voorwelbepaalde misdrijven te vervolgen, maar de wer-kelijke organisatoren van de criminele netwerken teontdekken en voor de rechter te brengen.

Het wettelijk definiëren van de criminele organi-satie is in hetzelfde concept ook een noodzakelijkevoorwaarde om de politiediensten, onder de controlevan de magistratuur, de mogelijkheid te geven de

Page 3: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment del'indication concrète d'infractions déjà commises.De telles mesures s'inscrivent dans la perspective duplan d'action précité du gouvernement. L'objet desrecherches qu'on appelle «proaotives » est bien enpremière instance de mettre en lumière la structureet le fonctionnement de la criminalité organisée, afinde pouvoir, dans une deuxième phase, contrer lesinfractions projetées et poursuivre les personnes in-dividuelles pour des infractions spécifiques ou pourleur contribution à l'organisation criminelle ou auxactivités licites ou non de celle-ci, sur la base desincriminations nouvelles qui sont commentéesci-après.

COMMENTAIRE DES ARTICLES

Article 1er

L'article 1er indique que le projet concerne unematière visée par l'article 78 de la Constitution, com-me le prescrit l'article 83 de la Constitution.

Art.2

L'article 2 remplace, dans le titre VI du livre II ducode pénal, qui est relatif aux crimes et délits contrela sécurité publique, le chapitre V par de nouvellesdispositions relatives à la participation à une organi-sation criminelle.

Le nouvel article 342 donne une définition légalede la notion d'organisation criminelle. Dans les arti-cles suivants, différentes incriminations spécifiquesnouvelles sont formulées, sur la base du degré d'im-plication des personnes visées dans les activités del'organisation criminelle. Une gradation est introdui-te dans la mesure de la peine, qui tient compte de laplace que la personne occupe dans ou à l'égard de lahiérarchie de l'organisation criminelle.

Projet d'article 342 du code pénal

Pour qu'il soit question d'une organisation crimi-nelle, le projet exige qu'il y ait une association de plusde deux personnes :

1° en vue de commettre de façon concertée descrimes et délits punissables d'un emprisonnement detrois ans ou d'une peine plus grave;

2° pour obtenir des avantages patrimoniaux ouinfluencer le fonctionnement d'autorités publiquesou d'entreprises publiques ou privées;

3° et en utilisant l'intimidation, la menace, la vio-lence, des manœuvres frauduleuses ou la corruptionou en recourant à des structures commerciales ou

[3 ] - 954 / 1 - 96 / 97

gerechtelijke opsporingen te richten op de crimineleorganisatie zelf, onafhankelijk van concrete aanwij-zingen van reeds gepleegde misdrijven. Dergelijkemaatregelen worden eveneens in het vooruitzichtgesteld in het voormelde actieplan van de regering.Het voorwerp van deze zogenaamde «proactieve»opsporingen beoogt immers in eerste instantie hetverwerven van inzicht in de structuur en werkingvan de georganiseerde criminaliteit, waarna dan ineen tweede faze overgegaan kan worden tot het verij-delen van geplande misdrijven en de vervolging vanconcrete individuen voor specifieke misdrijven ofvoor hun bijdrage tot de criminele organisatie of'haaral dan niet geoorloofde activiteiten als zodanig opbasis van de nieuwe strafbaarstellingen die hieron-der worden toegelicht.

ARTIKELSGEWIJZE BESPREKING

Artikel1

Artikel 1 geeft aan dat het ontwerp van wet eenaangelegenheid betreft vermeld in artikel 78 van deGrondwet, zoals wordt voorgeschreven door arti-kel 83 van de Grondwet.

Art.2

Artikel 2 vervangt in Titel VI van Boek II van hetstrafwetboek, dat betrekking heeft op de misdadenen wanbedrijven tegen de openbare veiligheid,Hoofdstuk V door de nieuwe bepalingen inzake lid-maatschapschap van een criminele organisatie.

Het nieuwe artikel 342 geeft de wettelijke definitievan de criminele organisatie. In de daarop volgendeartikelen worden dan de specifieke nieuwe strafbaar-stellingen geformuleerd, op basis van de aard van debetrokkenheid van een persoon bij de activiteitenvan die criminele organisatie. Er wordt een gradatiein de strafmaat ingevoerd die rekening houdt met deplaats van de betrokkene in of ten aanzien van dehiërarchie van de criminele organisatie.

Ontwerp van artikel 342 van het strafwetboek

Opdat er sprake zou zijn van een criminele organi-satie, vereist de wet dat het gaat om een verenigingvan twee of meer personen :

1° met als oogmerk het in onderling overleg ple-gen van misdaden en wanbedrijven die strafbaar zijnmet een gevangenisstraf van drie jaar of een zwaar-dere straf;

2° om vermogensvoordelen te verkrijgen of dewerking van de Staat of openbare of private onderne-mingen te beïnvloeden;

3° waarbij gebruik gemaakt wordt van intimida-tie, bedreiging, geweld of corruptie, of waarbij com-merciële of andere structuren worden aangewend om

Page 4: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

autres pour dissimuler ou faciliter la réalisation desinfractions.

L'existence d'une organisation criminelle exigedonc la réunion des éléments constitutifs suivants:

1° un lien entre plusieurs personnes. Commec'est le cas pour le délit d'association de malfaiteurs(articles 322 et suivants du Code pénal), la notiond'« association» implique que ce lien présente unecertaine structure et soit caractérisé par exemple parune répartition des tâches entres les différents mem-bres.

2° une finalité spécifique qui consiste dans l'inten-tion de commettre des infractions d'un certain niveaude gravité (punissables d'un emprisonnement detrois ans ou d'une peine plus grave) de façon concer-tée.

Suite à l'avis du Conseil d'Etat, on a renoncé àprévoir comme condition supplémentaire au taux depeine la condition que les faits visés, « soit chacunpris individuellement, soit dans leur ensemble,soient d'une importance considérable », Le Conseild'Etat considère en effet qu'on donne de cette maniè-re un pouvoir d'appréciation trop large au juge, quin'est pas conforme aux articles 12, alinéa 2 et 14 de laConstitution. Par contre, pour pallier à l'absence decette condition complémentaire et pour éviter que lanotion d'organisation criminelle ne couvre égalementdes phénomènes de délinquance mineurs, on a élevéle taux de peine minimal requis de un an à trois ans:seuls les faits punissables d'une peine privative deliberté dont le minimum est d'au moins trois ans sontdéterminants pour pouvoir conclure à l'existenced'une organisation criminelle au sens de l'article 342projeté.

3° des objectifs. Ceux-ci peuvent être de deux or-dres:

- la réalisation de profits;- la déstabilisation de l'appareil de l'Etat ou l'in-

fluence sur le fonctionnement de l'économie.Par la référence à l'influence sur le fonctionne-

ment des autorités publiques, on couvre non seule-ment les organisations criminelles qui poursuiventce but pour asseoir leurs activités lucratives, maiségalement les groupes extrémistes et les organisa-tions de caractère terroriste qui poursuivraient cebut avec une finalité politique. Il convient d'entendrepar « autorités publiques» l'Etat dans son ensemble,mais aussi tous les organes qui le constituent prisindividuellement, ainsi que les différents niveaux depouvoir, y compris les pouvoirs décentralisés. La no-tion couvre également les organisations internatio-nales. Par l'influence sur le fonctionnement de l'éco-nomie, on vise en particulier l'infiltration, par desorganisations criminelles, des entreprises, sociétéset structures socio-éonomiques licites aux fins decontrôler toute l'activité socio-économique.

[ 4 ]

het plegen van de misdrijven te verbergen ofte verge-makkelijken.

Het bestaan van een criminele organisatie vereistdus het verenigd zijn van de volgende constitutieveelementen:

1° een verband tussen meerdere personen. Zoalsdit het geval is voor het misdrijfbendevorming (arti-kelen 322 en volgende Sw) houdt de notie «vereni-ging » in dat dit verband in zekere mate gestructu-reerd is en bijvoorbeeld gekenmerkt wordt door eentaakverdeling tussen de verschillende leden.

2° een specifieke finaliteit die erin bestaat de be-doeling te hebben op geconcerteerde wijze misdrijvente plegen van een bepaalde zwaarte (strafbaar meteen gevangenisstraf van drie j aar of met een zwaar-dere straf),

Om gevolg te geven aan het advies van de Raadvan State, werd afgezien van de bijkomende voor-waarde bij de vereiste strafmaat dat de bedoeldefeiten « elk op zichzelf of in hun totaliteit van aan-zienlijke betekenis zijn », De Raad van State is im-mers van oordeel dat een dergelijke formulering eente grote beoordelingsruimte voor de rechter laat, watniet verenigbaar is met de artikelen 12, lid 2, en 14van de Grondwet. Als tegengewicht voor het wegval-len van deze complementaire voorwaarde en om tevermijden dat het begrip criminele organisatie even-eens minder ernstige vormen van criminaliteit zouomvatten, werd de vereiste minimumstrafmaat op-gevoerd van één tot drie jaar: enkel misdrijven diestrafbaar zijn met een vrijheidsberovende straf vanminstens drie jaar kunnen in rekening worden ge-bracht om te besluiten tot het bestaan van een crimi-nele organisatie in de zin van het voorgestelde arti-ke1342.

3° de objectieven van de criminele organisatie.Deze kunnen tweeërlei zijn:

- het realiseren van winst;- het destabiliseren van het staatsapparaat of

het beïnvloeden van de werking van de economie.Door te verwijzen naar het beïnvloeden van de

werking van de publieke overheden, worden nietalleen de criminele organisaties beoogd die dit doelnastreven om hun lucratieve activiteiten te realise-ren, maar ook de extremistische groeperingen enorganisaties van terroristische aard waarvan dedoelstelling specifiek politiek van aard is. Onder« publieke overheden » moet de Staat in haar geheelbeschouwd worden, maar eveneens alle organenwaaruit zij afzonderlijk is samengesteld, evenals deverschillende bevoegdheidsniveaus, met inbegripvan de gedecentraliseerde besturen. Deze notie om-vat ook de internationale organisaties. Door het beïn-vloeden van de werking van de economie, wordt inhet bijzonder de infiltratie geviseerd door crimineleorganisaties van ondernemingen, vennootschappenen wettige socio-economische structuren met het oogop het controleren van heel de socio-economischeactiviteit.

Page 5: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

40 des moyens spécifiques utilisés pour atteindreles objectifs. Le projet énumère les moyens qui doi-vent être présents pour qu'on puisse parler de l'exis-tence d'une organisation criminelle. Ces moyens nesont pas cumulatifs, mais alternatifs : il suffit quel'un d'entre eux soit utilisé pour que l'on entre dans lechamp d'application de la disposition. Ces moyensvont de l'utilisation effective de la violence, en pas-sant par l'intimidation, les menaces et les manœu-vres frauduleuses, jusqu'à la corruption et l'utilisa-tion abusive de structures commerciales licites,telles que des sociétés commerciales, ou d'autres ty-pes de structures du monde socio-économique.

A cet égard, il faut faire remarquer que cette défi-nition légale de l'organisation criminelle ne vise pasce qu'on appelle la . criminalité d'organisation », Parce dernier concept, on vise les infractions qui sontcommises par des membres d'une organisation par-faitement légale (entreprise privée ou publique, asso-ciation sans but lucratif ou autre), qui utilisent lesstructures qu'offre leur organisation pour commettredes infractions, sans que l'organisation elle-même nefonctionne comme une organisation criminelle. Ils'agit d'infractions qui sont commises individuelle-ment ou collectivement par des membres d'une orga-nisation, qui est quant à elle respectée et de bonnefoi, dans le cadre de l'exercice de tâches normales del'organisation. Un exemple typique de « criminalitéd'organisation» est celui de l'informaticien d'unebanque, qui profite de son accès au réseau informati-que interne de la banque pour modifier les formulesde calcul des taux d'intérêt applicables et détournervers un compte dont il est le bénéficiaire les sommesrésultant de la différence entre les taux réels et lestaux faussés. Il s'agit d'une infraction qui n'est possi-ble que parce qu'il existe une organisation - labanque en l'occurence -, qui est structurée d'unecertaine manière - avec un réseau informatiqueaccessible sous des conditions déterminées à des per-sonnes déterminées. L'existence de l'organisation estune condition de possibilité de la réalisation de l'in-fraction. C'est pourquoi on parle dans ce cas de crimi-nalité d'organisation. Ce qui distingue la criminalitéd'organisation de la criminalité organisée, c'est doncque dans le premier cas, l'organisation est l'instru-ment de la réalisation d'infractions, tandis que dansle second cas, c'est l'organisation qui est le moteur dela réalisation d'infractions et celles-ci apparaissentcomme l'instrument du développement de l'organisa-tion criminelle elle-même.

Il apparaît à l'énoncé de ces éléments constitutifsd'une organisation criminelle que la preuve de l'exis-tence d'une telle organisation criminelle sera proba-blement plus difficile à établir que celle de l'existenced'une association de malfaiteurs au sens de l'arti-cle 322 du code pénal. Cela correspond cependantparfaitement à la philosophie de base du plan d'ac-

[ 5 ] - 954 / 1- 96 / 97

40 de criminele organisatie wordt ook getypeerddoor degehanteerde middelen om haar objectieven terealiseren. De wet somt de middelen op die aanwezigmoeten zijn opdat er sprake zou zijn van een crimine-le organisatie. Deze middelen zijn niet cumulatief,maar alternatief: het volstaat dat één ervan aange-wend wordt om binnen het toepassingsgebied te ko-men van de bepaling. Deze middelen gaan van hetgebruik van effectieve geweldplegingen, over intimi-datie, bedreigingen en listige kunstgrepen, tot cor-ruptie en het misbruiken van legale commerciëlestructuren, zoals handelsvennootschappen, of ande-re types van structuren uit de sociaal-economischewereld.

In dat opzicht moet opgemerkt worden dat dezewettelijke definitie van de criminele organisatie geenbetrekking heeft op de zogenaamde « organisatiecri-minaliteit », Met dit laatste begrip wordt gedoeld opde misdrijven die gepleegd worden door leden vaneen volkomen wettelijke organisatie (een private ofpublieke onderneming, een vereniging zonder winst-oogmerk of een andere), waarbij gebruik gemaaktwordt van de structuren die hun organisatie daartoebiedt, zonder dat de organisatie zelf functioneert alseen criminele organisatie. Het gaat om misdrijvendie individueel of groepsgewijs worden gepleegd doorleden van een organisatie, die op zich genomen res-pectabel en te goeder trouw is, in het kader van deuitoefening van de normale taken van de organisatie.Een typisch voorbeeld van «organisatiecriminali-teit » is dat van een informaticus in een bank diegebruik maakt van zijn toegang tot het intern infor-maticanetwerk van de bank om de berekeningsfor-mules voor de toepasselijke interesten te wijzigen ende bedragen die resulteren uit het verschil tussen deechte en vervalste interestvoeten over te maken opeen rekening waarvan hij de begunstigde is. Het gaathier om een misdrijf dat enkel mogelijk is omdat ereen organisatie is - in casu de bank -, die op eenbepaalde wijze is gestructureerd, met een informati-canetwerk dat onder welbepaalde voorwaarden voorwelbepaalde personen toegankelijk is. Het bestaanvan de organisatie is een mogelijkheidsvoorwaardevoor het plegen van het misdrijf. Daarom spreektmen in dit geval van organisatiecriminaliteit. Hetverschil met georganiseerde criminaliteit bestaat erderhalve in dat in het eerste geval, de organisatie hetmiddel is om misdrijven te plegen, waar in het twee-de geval de organisatie aan de basis van het plegenvan misdrijven ligt en deze laatste eigenlijk het mid-del zijn waardoor de criminele organisatie zelf zichontwikkelt.

Uit de opsommingvan de constitutieve bestandde-len van de criminele organisatie blijkt dat het bewijsvan het bestaan van een criminele organisatie wel-licht moeilijker zal zijn dan het bewijs van het be-staan van een vereniging van boosdoeners (arti-kel 322 van het strafwetboek). Dit kadert evenwelhelemaal in de basisfilosofie van het actieplan ter

Page 6: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

tian contre la criminalité organisée, qui a été exposéedans la partie générale de cet exposé des motifs.

Projet d'article 343 du Code pénal

Le nouvel article 343 projeté prévoit les peinesapplicables à deux catégories de personnes impli-quées dans l'organisation criminelle. Dans les deuxcas, la preuve de l'existence d'une organisation crimi-nelle au sens indiqué plus haut sera une conditionpréalable de punissabilité.

Il s'agit d'abord des personnes qui appartiennent àl'organisation criminelle.

Contrairement à l'avis exprimé par le Conseild'Etat, on considère que la notion d'appartenance àune organisation criminelle est distincte des diffé-rentes autres formes de participation incriminéespar le projet. Il est précisé que l'appartenance n'im-plique pas qu'il y ait une participation effective à lapréparation ou à la réalisation d'une infraction. Acôté des membres de l'organisation qui commettenteux-mêmes des infractions, il y a en effet des mem-bres qui sont chargés uniquement de missions d'en-cadrement de la structure criminelle, sans être eux-mêmes punissables sur la base des dispositions ducode pénal relatives à la participation ou à l'associa-tion de malfaiteurs. On peut citer, à titre d'exemple,le chauffeur du dirigeant d'une organisation crimi-nelle, dans l'hypothèse où celui-ci ne participe à laréalisation d'aucune infraction et ne participe pasdavantage lui-même aux activités licites de l'organi-sation. On peut penser également à l'ensemble dupersonnel domestique et de sécurité affecté au domi-cile d'un dirigeant d'une organisation criminelle. Onpeut encore penser aux personnes qui sont rémuné-rées sous une forme ou une autre par l'organisationpour constituer un cercle de relations sociales d'ap-parence licite (forme de clientélisme). L'incrimina-tion de ces types de comportements est souhaitable:l'existence d'une organisation criminelle repose né-cessairement sur l'existence de toutes ces personnesanonymes, qui lui permettent son implantation so-ciale et constituent le terreau de son développement.Il est par conséquent important de sanctionner lesimple comportement d'une personne qui accepteune situation de fait illicite en connaissance de cau-se.

A titre de comparaison, on peut rappeler que lecode pénal contient déjà des dispositions qui rendentpunissables des comportements qui présentent avecceux qui sont visés ici une certaine analogie, soitdans le cadre des règles sur la complicité (article 68du code pénal, qui punit comme complices « ceux qui,connaissant la conduite criminelle des malfaiteursexerçant des brigandages ou des violences contre lasûreté de l'Etat, contre la paix publique, les person-nes ou les propriétés, leur auront fourni habituelle-ment logement, lieu de retraite ou de réunion »), soitdans le cadre des dispositions relatives à l'associa-tion de malfaiteurs (article 324 du code pénal, qui

[ 6 ]

bestrijding van de georganiseerde criminaliteit, diein het algemeen gedeelte van deze memorie reedswerd toegelicht.

Ontwerp van artikel 343 van het Strafwetboek

Het nieuwe artikel 343 stelt straffen op de betrok-kenheid van twee categorieën van personen bij decriminele organisatie. In beide gevallen zal het be-wijs van het bestaan van een criminele organisatiein hogervermelde zin een voorafgaande voorwaardevoor strafbaarheid zijn.

Op de eerste plaats gaat het om personen die lidzijn van de criminele organisatie.

In tegenstelling tot hetgeen de Raad van State inhaar advies stelt, is de notie deel uitmaken van eencriminele organisatie onderscheiden van de verschil-lende vormen van deelneming die strafbaar wordengesteld in het ontwerp. Daarbij wordt gepreciseerddat lidmaatschap niet veronderstelt dat er effectiefwordt deelgenomen aan de voorbereiding of aan hetplegen van een strafbaar feit. Men heeft immers deleden van de organisatie die zelf misdrijven plegen,maar daarnaast zijn er ook leden die enkel voor deomkadering zorgen van de criminele structuur, zon-der dat zij zelfs strafbaar zouden zijn op basis van debepalingen in het strafwetboek inzake deelneming ofbendevorming. Bij wijze van voorbeeld kan gedachtworden aan de chauffeur van de leider van een crimi-nele organisatie, in het geval waar deze niet deel-neemt aan het plegen van enig misdrijf en evenminzelf deelneemt aan de geoorloofde activiteiten van deorganisatie. Eveneens kan gedacht worden aan depersonen die onder een of andere vorm worden ver-goed door de organisatie om een kring van socialerelaties te vormen met een schijnbaar legitiem ka-rakter (een vorm van cliëntelisme), Het is wenselijkdergelijke gedragingen strafbaar te stellen : het be-staan van een criminele organisatie berust noodza-kelijkerwijze op het bestaan van al deze anoniemepersonen die haar toelaten zich in het sociale weefselte integreren en de voedingsbodem te vormen voorhaar verdere ontwikkeling. Het is bijgevolg belang-rijk de loutere gedraging van een persoon die, metkennis van zaken, een ongeoorloofde feitelijke toe-stand aanvaardt, strafbaar te stellen.

Ter vergelijking kan erop worden gewezen dat hetstrafwetboek reeds bepalingen bevat die gedragin-gen strafbaar stellen die in zekere mate een analogievertonen met hetgeen hier wordt bedoeld, zowel inhet kader van de regels over de deelneming (arti-kel 68 van het strafwetboek, dat als medeplichtigenbestraft « zij die, bekend met het misdadig gedragvan boosdoeners die roverijen plegen of gewelddadentegen de veiligheid van de Staat, tegen de openbarerust, tegen personen of eigendommen, er een ge-woonte van maken hun een onderdak, een schuil-plaats of een vergaderplaats te verschaffen »), als inhet kader van de bepalingen inzake bendevorming

Page 7: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

punit ceux qui auront sciemment et volontairementfourni à la bande ou à ses divisions des armes, muni-tions, instruments du crime, logement, retraite oulieu de réunion).

La deuxième catégorie concerne les personnes quine sont pas membres de l'organisation criminelle,mais qui fournissent une aide à l'organisation (parexemple l'avocat ou le bureau de conseil qui donne unavis sur la mise en place d'une construction juridiquefictive dans le domaine du droit des sociétés commer-ciales), ou qui participent même à la préparation ou àl'exécution d'activités licites de l'organisation (parexemple le comptable qui tient - en l'absence detoute fraude - la comptabilité d'un restaurant quisert de couverture à la traite des êtres humains).

Les personnes qui entrent dans ces deux catégo-ries échappent actuellement à toute sanction alorsqu'elles forment la base socio-économique qui permetà l'organisation criminelle de se développer et de seramifier dans différents domaines de la société.

La condition requise pour la punissabilité de cespersonnes est leur connaissance du fait qu'elles agis-sent pour une organisation criminelle. En ce quiconcerne la deuxième catégorie, en tenant compte dufait que les liens entre ces personnes et l'organisationcriminelle pourront être plus ténus, on précise laconnaissance requise en disant qu'on vise les person-nes qui savent ou doivent savoir que leur participa-tion contribue aux objectifs de l'organisation crimi-nelle.

L'incrimination de l'article 343 répond à la philo-sophie de base du projet telle qu'elle est esquissée ci-dessus: une fois que les différentes conditions stric-tes posées pour l'existence d'une organisationcriminelle sont réunies et ont été constatées - cequi constituera probablement une assez lourde char-ge en matière de preuve -, les conditions sontmoins lourdes pour sanctionner les personnes quicontribuent à l'existence ou aux activités de l'organi-sation criminelle: la punissabilité de ces personnesest une simple conséquence du lien qu'elles entre-tiennent, en connaissance de cause, avec l'organisa-tion criminelle. En termes plus opérationnels, cecisignifie qu'un travail de recherche et d'enquête consi-dérable aura probablement été nécessaire pour faireapparaître les structures de l'organisation criminel-le, mais qu'une fois que le réseau est bien identifié, larépression des faits déterminés et la poursuite despersonnes individuelles seront un résultat logique dece travail préparatoire.

Projets d'articles 344 à 346 du code pénal

A côté de l'incrimination de l'appartenance à l'or-ganisation criminelle et de la participation à desactivités licites ou illicites de celle-ci, en qualitéd'exécutant, les nouveaux articles 344 à 346 visent à

[7] - 954 / 1- 96 / 97

(artikel 324 van het strafwetboek, dat de personenbestraft die wetens en willens aan de bende of aanhaar afdelingen wapens, munitie, werktuigen tot hetplegen van misdaden, een onderdak, een schuil-plaats of een vergaderplaats verschaffen).

De tweede categorie van geviseerde personen zijndegenen die geen deel uitmaken van de crimineleorganisatie, maar die hand- en spandiensten verle-nen aan de organisatie (bijvoorbeeld de advocaat ofhet adviesbureau die advies verlenen over het opzet-ten van fictieve vennootschapsrechtelijke construc-ties), of participeren aan de voorbereiding of uitvoe-ring van zelfs legale activiteiten van de organisatie(bijvoorbeeld een boekhouder die - zonder enigevorm van fraude - de boekhouding verzorgt vaneen restaurant dat als dekmantel dient voor mensen-handel).

De personen die binnen deze twee categorieën val-len, ontsnappen op dit ogenblik nog aan elke vervol-ging, terwijl zij nochtans als het ware de sociaal-economische basis vormen die de crimineleorganisatie toelaat zich te ontwikkelen en te vertak-ken in verschillende geledingen van de samenleving.

In al deze gevallen vereist de wet voor de straf-baarheid dat de persoon weet heeft van het feit dathij optreedt voor een criminele organisatie. Wat be-treft de tweede categorie, rekening houdend met hetfeit dat de banden tussen deze personen en de crimi-nele organisatie zwakker kunnen zijn, preciseertmen dat de vereiste kennis van zaken door er op tewijzen dat men die personen viseert die weten ofmoeten weten dat hun deelneming bijdraagt aan hetoogmerk van de criminele organisatie.

De strafbaarstelling van artikel 343 geeft uitingaan de hierboven geschetste basisfilosofie van dewet: éénmaal de verschillende, strenge voorwaardenvoor het bestaan van de criminele organisatie vere-nigd zijn en werden vastgesteld - wat als zodanigwellicht een vrij zware bewijslast met zich mee zalbrengen -, wordt inzake de bestraffing van de per-sonen die bijdragen leveren tot de criminele organi-satie of de activiteiten daarvan minder zware vereis-ten gesteld: de strafbaarheid van deze personen iseen louter gevolg van de band die deze personen metkennis van zaken onderhouden met de criminele or-ganisatie. In meer operationele termen vertaald be-tekent dit dat wellicht veel opsporings- en onder-zoekswerk vereist zal zijn om de criminelestructuren bloot te leggen, maar dat, éénmaal hetnetwerk in kaart gebracht is, de bestraffing van spe-cifieke feiten en de vervolging van individuele perso-nen uiteindelijk een logisch uitvloeisel zijn van ditvoorbereidende werk.

Ontwerp van artikelen 344 tot 346 van het straf-wetboek

Naast de strafbaarstelling van lidmaatschap vaneen criminele organisatie en deelneming aan al danniet geoorloofde activiteiten daarvan als uitvoerendepersonen, beogen de nieuwe artikelen 344 tot 346 de

Page 8: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

sanctionner les personnes qui, dans le cadre desactivités de l'organisation criminelle, contribuentd'une manière ou d'une autre à la prise de décision. Acet égard, la question de savoir si cette participationest occasionnelle ou systématique ne joue aucun rôle.

L'article 344 sanctionne les personnes qui sontimpliquées dans la prise de décision, même de façonoccasionnelle ou exceptionnelle, même à l'égard d'ac-tivités licites de l'organisation, à quelque niveau del'organisation que ce soit. On vise avant tout, parcette disposition, à sanctionner plus sévèrement lescadres de la hiérarchie de l'organisation criminelle,mais il n'est pas nécessaire d'établir que la personneconcernée est effectivement membre de l'organisa-tion. Il peut s'agir aussi, en théorie, d'un tiers qui estimpliqué en connaissance de cause dans la prise dedécision à propos d'une affaire précise (par exempleun conseiller juridique qui a une fonction décision-nelle dans la mise en place d'un mécanisme de fraudefiscale).

Les comportements visés sont des crimes, punis dela réclusion de cinq à dix ans. Le caractère de crimeest ici un élément particulièrement important sur leplan symbolique: il indique que tout contributionintellectuelle à l'activité d'organisations criminellesconstitue un fait d'une grande gravité, même si cettecontribution n'a pas de lien direct avec la réalisationd'infractions. Il s'agit également d'un signal pouréveiller la vigilance des opérateurs du système éco-nomique et financier et de tous les intermédiaires dumonde socio-économique (consultants, conseils, avo-cats, comptables, réviseurs d'entreprise, ... ). Une ac-tion efficace contre la criminalité organisée doit s'at-taquer de façon claire et vigoureuse aux maillonsfaibles des organisations criminelles, en particulieraux interfaces entre ces organisations et le monde del'activité socio-économique licite.

L'article 345 prévoit des peines encore aggravéespour les personnes qui, dans le cadre de l'organisa-tion, sont impliquées dans la prise de décision relati-ve à des instructions ou à la détermination de moda-lités pour la réalisation d'infractions qui attentent àl'intégrité physique de personnes, c'est-à-dire d'in-fractions pour lesquelles il est fait usage de violencesou menaces à l'égard des personnes. Il faut seule-ment prouver qu'une telle infraction a été planifiée,sans que ne soit exigée la preuve de l'implication dela personne dans la prise de décision à propos d'uneinfraction spécifique dirigée contre des personnesspécifiques. Dans de nombreux cas en effet, on peutpenser que les décisions à ce sujet ne seront pasprises d'une façon qui soit très transparente ou quilaisse des traces concrètes.

Il est également sans pertinence ici de savoir sil'infraction spécifique est commise ou serait commisepar un membre de l'organisation ou par un tiers pourle compte de l'organisation. La peine prévue pour lapersonne qui participe à la prise de décision est lamême que celle que peut encourir la personne quicommet l'infraction spécifique.

[ 8 ]

bestraffing van de personen die in het kader van deactiviteiten van de criminele organisatie op één ofandere wijze een bijdrage leveren aan de besluitvor-ming. Hierbij speelt het geen rol of deze participatieoccasioneel of systematisch is.

Artikel 344 bestraft de personen die, zelfs spora-disch of uitzonderlijk, betrokken zijn bij het nemenvan beslissingen, zelfs inzake legale activiteiten, opwelk niveau dan ook van de criminele organisatie.Men beoogt hierbij vooral de hiërarchie van de crimi-nele organisatie zwaarder te bestraffen, hoewel nietspecifiek aangetoond moet worden dat de betrokkenewel degelijk lid is van de organisatie. Het kan intheorie ook gaan om een derde die wetens voor eenspecifiek onderwerp betrokken wordt bij het nemenvan de beslissing (bijvoorbeeld een juridisch raads-man die een beslissingsfunctie heeft bij het opzettenvan een mechanisme voor fiscale fraude).

De geviseerde gedragingen zijn misdaden, straf-baar met opsluiting van vijftot tien jaar. Het feit dathet om een misdaad gaat, is symbolisch bijzonderbelangrijk: het geeft aan dat elke intellectuele bij-drage tot de activiteit van criminele organisaties eenzeer zwaarwichtig feit is, zelfs als deze bijdrage nietin rechtstreeks verband staat met het plegen vanmisdrijven. Tegelijk wordt een krachtig signaal gege-ven dat de operatoren van het economisch en finan-cieel systeem, evenals alle tussenpersonen uit desocio-economische wereld (consultants, adviseurs,advocaten, boekhouders, bedrijfsrevisoren, ... ), totwaakzaamheid aanzet. Een efficiënt optreden tegende georganiseerde criminaliteit moet op duidelijke enkrachtdadige wijze de zwakke schakels in de crimi-nele organisaties bestrijden, en in het bijzonder deraakpunten tussen deze organisaties en de legalesocio-economische bovenwereld.

Artikel 345 voorziet dan nog zwaardere straffenvoor de personen die in het kader van de organisatiebetrokken zijn bij de besluitvorming inzake het ge-ven van opdrachten of het bepalen van modaliteitenvoor misdrijven waarbij de integriteit van personenwordt geschonden, met name misdrijven waarbij ge-bruik gemaakt wordt van geweld ofbedreiging tegenpersonen. Er dient enkel bewezen te worden dat eendergelijk misdrijf in het vooruitzicht werd gesteld,zonder dat het bewijs vereist wordt van betrokken-heid bij de besluitvorming inzake een specifiek mis-drijf gericht tegen welbepaalde personen. In veel ge-vallen zullen de beslissingen hieromtrent immersniet genomen worden op een wijze die zeer transpa-rant is ofveel concrete sporen achterlaat.

Het is evenmin relevant of dit specifieke misdrijfgepleegd wordt of zou worden door een lid van deorganisatie of door een derde voor rekening van deorganisatie. De straf voor de opdrachtgever is metandere woorden dezelfde als de straf die de dader vanhet specifieke misdrijf kan oplopen.

Page 9: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

A cet égard, il est en outre indifférent que l'infrac-tion ait été commise ou non, c'est la décision seule quiest prise en compte pour déterminer le moment deréalisation de l'infraction. Ainsi, si des personnes àl'intérieur de la hiérarchie d'une organisation ma-fieuse par exemple décident de l'assassinat d'unepersonne déterminée, mais que cette mission n'estpas mise à exécution, ces dirigeants peuvent êtrepunis des peines prévues aux articles 393 et suivantsdu code pénal, relatifs au meurtre et à ses diversesespèces, en l'occurrence de la peine de réclusion àperpétuité.

Cette disposition a sa spécificité et son utilité, àcôté de celles prévues par l'article 66, alinéa 3, ducode pénal et par la loi du 7 juillet 1875 contenantdes dispositions pénales contre les offres ou proposi-tions de commettre certains crimes. En effet, en cequi concerne les dispositions sur la participation quiconcernent la provocation, celles-ci prévoient desconditions qui, la plupart du temps, ne seront pasréunies (il faut non seulement qu'il y ait eu dons,promesses, menaces, abus d'autorité ou de pouvoir,mais encore que l'infraction soit consommée). Pour cequi est des dispositions sur les offres ou propositionsde commettre certains crimes, elles prévoient égale-ment des conditions plus restrictives (si l'offre ou laproposition est simplement verbale, elle doit êtreaccompagnée de dons ou promesses ou être subor-donnée à des dons ou promesses pour être punissa-ble - article 1er, alinéa 3 de la loi du 7 juillet 1875),et elles prévoient des peines plus légères (il s'agitd'un délit punissable d'un emprisonnement de3 mois à 5 ans).

Enfin, l'article 346 prévoit les peines les plus lour-des pour les dirigeants effectifs de l'organisation cri-minelle. Les dirigeants de l'organisation criminellepeuvent être les personnes qui ont fondé la structurecriminelle, mais ils seront plus généralement les per-sonnes qui occupent les fonctions dirigeantes au seinde l'organisation. Des peines plus sévères à leurégard sont justifiées non seulement en raison de leurrôle central dans l'organisation criminelle, mais aus-si parce que dans certains cas, leur implication con-crète dans les prises de décisions relatives à la réali-sation d'infractions graves ne pourra pas êtredémontrée.

Art.3

Le projet de loi contient enfin une disposition quicomplète l'article 9Üter du code d'instruction crimi-nelle, en vue de permettre l'application des mesuresde surveillance prévues à cet article également dansle cas des infractions de participation à une organisa-tion criminelle visées par le présent projet. La gravi-té du phénomène de la criminalité organisée justifieen effet le recours à ces mesures de surveillance dansles cas visés.

[9] - 954 / 1- 96 / 97

Evenmin is het van belang of dit misdrijf effectiefwordt gepleegd of niet; enkel de beslissing is bepa-lend om het ogenblik dat het misdrijfwordt gepleegd,vast te stellen. Indien personen binnen de hiërarchievan een mafieuze organisatie bijvoorbeeld besluitentot de moord op een bepaalde persoon, en de uitvoe-ring van deze opdracht niet wordt gerealiseerd, zul-len deze leiders gestraft kunnen worden met de straf-fen voorzien in de artikelen 393 en volgende van hetstrafwetboek met betrekking tot de verschillendevormen van doodslag, in casu met levenslange op-sluiting.

Deze bepaling heeft een eigen specificiteit en nut,naast de bepalingen voorzien in artikel66, lid 4, vanhet strafwetboek en door de wet van 7 juli 1875 totbestraffing van het aanbod ofhet voorstelom bepaal-de misdaden te begaan. Inderdaad, de bepalingenbetreffende de strafbare deelneming die betrekkinghebben op uitlokking, voorzien toepassingsvoor-waarden die meestal niet voldaan zullen zijn (nietalleen moeten er giften, beloften, bedreigingen, mis-bruik van gezag of van macht, misdadige kuiperijenof arglistigheden geweest zijn, maar bovendien moethet uitgelokte misdrijf ook gepleegd zijn). De bepa-lingen inzake het aanbod of het voorstelom bepaaldemisdaden te plegen voorzien eveneens strengerevoorwaarden (als het aanbod of het voorstel enkelmondeling wordt gedaan, moet het gepaard gaan metgiften of beloften of daaraan ondergeschikt zijn, omstrafbaar te zijn - artikel 1, derde lid van de wetvan 7 juli 1875). Bovendien worden lichtere straffenvoorzien (het gaat om een wanbedrijf dat strafbaar ismet gevangenisstrafvan 3 maanden tot 5 jaar),

Artikel 346 voorziet tenslotte de zwaarste straffenvoor de eigenlijke bestuurders van de criminele orga-nisatie. De leiders van de criminele organisatie kun-nen degenen zijn die de criminele structuur hebbenopgezet, maar zullen in het algemeen de personenzijn die de topfuncties binnen de organisatie waarne-men. Strengere straffen zijn ten hunnen aanzien nietenkel gerechtvaardigd omwille van hun bijzondercentrale rol in de criminele organisatie, maar ookomdat in sommige gevallen hun concrete betrokken-heid bij beslissingen inzake het plegen van zwaremisdrijven niet aangetoond zal kunnen worden.

Art.3

Het ontwerp van wet bevat tenslotte een bepalingdie artikel 9Üter van het Wetboek van Strafvorderingaanvult, om zo de toepassing van de bewakingsmaat-regelen voorzien door dit artikel mogelijk te makenin de gevallen van deelneming aan een crimineleorganisatie die beoogd worden door dit wetsontwerp.De ernst van het fenomeen van de georganiseerdecriminaliteit rechtvaardigt inderdaad het gebruikvan deze bewakingsmaatregelen in de beoogde geval-len.

Page 10: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

Telles sont les considérations qu'appelle le présentprojet de loi.

Le Ministre de la Justice,

S.DECLERK

[ 10 ]

Tot zover de beschouwingen waartoe onderhavigwetsontwerp aanleiding geeft.

De Minister van Justitie,

S.DECLERCK

Page 11: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

AVANT-PROJET DE LOI

soumis à l'avis du Conseil d'Etat

Avant-projet de loi incriminant la participation àune organisation criminelle

Article premier

La présente loi règle une matière visée à l'article 78 de laConstitution.

Art.2

Le chapitre V, titre VI, Ile livre, du code pénal est rem-placé par les dispositions suivantes:

« Chapitre V - De la participation à une organisationcriminelle

Art. 342. - Constitue une organisation criminellel'association de plus de deux personnes:

1° en vue de commettre de façon concertée des crimes etdélits punissables d'un emprisonnement d'un an ou d'unepeine plus grave, qui, soit chacun pris individuellement,soit dans leur ensemble, sont d'une importance considéra-ble,

2° pour obtenir des avantages patrimoniaux ou influen-cer le fonctionnement d'autorités publiques ou d'entrepri-ses publiques ou privées,

3° et en utilisant l'intimidation, la menace, la violence,des manœuvres frauduleuses ou la corruption ou en recou-rant à des structures commerciales ou autres pour dissi-muler ou faciliter la réalisation des infractions.

Art. 343. - Toute personne qui, même sans participerà la préparation ou à la réalisation d'aucune infraction,appartient en connaissance de cause à une organisationcriminelle, ainsi que toute personne qui participe à lapréparation ou à la réalisation de toute activité même licitede cette organisation criminelle, alors qu'elle sait ou doitsavoir que sa participation contribue aux objectifs de l'or-ganisation criminelle, est punie d'un emprisonnement dedeux à cinq ans et d'une amende de 500 à la 000 francs oude l'une de ces peines.

Art. 344. - Toute personne qui participe en connais-sance de cause à toute prise de décision dans le cadre desactivités de l'organisation criminelle est punie de la réclu-sion de cinq à dix ans et d'une amende de 500 à 100 000francs ou de l'une de ces peines.

Art. 345. - Toute personne qui participe à toute prisede décision relative à la réalisation par un membre del'organisation criminelle ou par toute autre personne pourle compte de l'organisation criminelle d'une infraction im-pliquant le recours à la violence contre des personnes ouaux menaces est punie de la même peine que l'auteur decette infraction.

Art. 346. - Toute personne dirigeante de l'organisa-tion criminelle est punie de la réclusion de dix à quinze anset d'une amende de 1 000 à 200 000 francs ou de l'une deces peines.

[ 11 ] - 954 / 1 - 96 / 97

VOORONTWERP VAN WET

onderworpen aan het advies van de Raad van State

Voorontwerp van wet tot strafbaarstelling van dedeelneming aan een criminele organisatie

Artikel1

Deze wet regelt een aangelegenheid zoals bedoeld III

artikel 78 van de Grondwet.

Art.2

Hoofdstuk V van Titel VI van Boek II van het strafwet-boek wordt vervangen door de volgende bepalingen:

« Hoofdstuk V - Deelneming aan een criminele orga-nisatie

Art. 342. - Een criminele organisatie is de verenigingvan meer dan twee personen:

1° met als oogmerk het in onderling overleg plegen vanmisdaden en wanbedrijven die strafbaar zijn met een ge-vangenisstraf van een jaar of een zwaardere straf, die elkop zichzelf of in hun totaliteit van aanzienlijke betekenisZIJn,

2° om vermogensvoordelen te verkrijgen of de werkingvan de publieke overheden ofopenbare ofprivate onderne-mingen te beïnvloeden,

3° en waarbij gebruik gemaakt wordt van intimidatie,bedreiging, geweld, listige kunstgrepen of corruptie, ofwaarbij commerciële of andere structuren worden aange-wend om het plegen van de misdrijven te verbergen of tevergemakkelijken.

Art. 343. - Iedere persoon die, zelfs zonder deel tenemen aan de voorbereiding of de uitvoering van enigmisdrijf, met kennis van zaken deel uitmaakt van eencriminele organisatie, evenals iedere persoon die deel-neemt aan de voorbereiding of de uitvoering van een zelfsgeoorloofde activiteit van deze criminele organisatie, en dieweet of moet weten dat zijn deelneming bijdraagt aan hetoogmerk van de criminele organisatie, wordt gestraft meteen gevangenisstraf van twee tot vijf jaar en met eengeldboete van 500 tot la 000 frank of één van deze straffen.

Art. 344. - Iedere persoon die met kennis van zakendeelneemt aan het nemen van welke beslissing dan ook inhet kader van de activiteiten van de criminele organisatiewordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar en meteen geldboete van 500 tot 100 000 frank of met één van diestraffen.

Art. 345. - Iedere persoon die deelneemt aan het ne-men van welke beslissing dan ook inzake het plegen vaneen misdrijf door een lid van de criminele organisatie ofdoor een andere persoon voor rekening van de crimineleorganisatie waarbij gebruik gemaakt wordt van geweld ofbedreiging tegen personen wordt met dezelfde straffengestraft als de dader.

Art. 346. - Iedere leidinggevende persoon van de cri-minele organisatie wordt gestraft met opsluiting van tientot vijftienjaar en met een geldboete van 1 000 tot 200 000frank of met één van die straffen.

Page 12: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

Art.3

Dans l'article güter, § 2, du code d'instruction criminelle,il est inséré un 3°bis rédigé comme suit:

«3°bis. aux articles 343 à 346 du même Code; ».

[ 12 ]

Art.3

In artikel güter, § 2, van het Wetboek van Strafvorde-ring wordt een 3°bis ingevoegd, luidend als volgt:

«3°bis. Artikelen 343 tot 346 van hetzelfde Wetboek; ».

Page 13: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

AVIS DU CONSEIL D'ETAT

Le CONSEIL D'ETAT, section de législation, deuxièmechambre, saisi par le Ministre de la Justice, le 12 juillet1996, d'une demande d'avis sur un projet de loi «incrimi-nant la participation à une organisation criminelle », aprèsavoir examiné l'affaire en ses séances des 14, 21 et 28 octo-bre 1996, a donné à cette même date, l'avis suivant:

EXAMEN DU PROJET

Observation générale

Les articles 12, alinéa 2, et 14, de la Constitution selonlesquels, d'une part, « nul ne peut être poursuivi que dansles cas prévus par la loi» et, d'autre part, « nulle peine nepeut être établie ni appliquée qu'en vertu de la loi », don-nent pour base au droit pénal belge le principe dit de «lalégalité ».

Ce principe est écrit pour le pouvoir qui fait la loi autantque pour celui qui l'applique car il trace les domainesrespectifs d'action de l'un et de l'autre en matière pénale.Le pouvoir législatif est tenu de faire les règles que lepouvoir judiciaire doit, pour sa part, appliquer en en res-pectant les termes. Le seul moyen de garantir cette rigou-reuse répartition des pouvoirs - et, par suite, de conjurertout risque d'arbitraire de la part des juges -, est derédiger les lois pénales de la façon la plus précise. Lepouvoir législatif viderait de sa substance le principe cons-titutionnel de légalité s'il se bornait à poser des règlespénales ne donnant aux juges que de vagues directives, caril les obligerait ainsi du même coup à compléter les règlesapplicables pour les rendre susceptibles d'être effective-ment appliquées. Une peine décidée par un juge dans cesconditions ne serait plus infligée en vertu de la loi, mais envertu de la loi et d'une autre règle que le juge a dû y ajouterpour arriver à l'appliquer.

Le principe de légalité emporte qu'en matière pénale,c'est, pour le pouvoir législatif, une obligation constitution-nelle, et non une simple obligation générale de prudence,de disposer par des règles précises. A défaut de pareillesrègles, toute la politique criminelle projetée pourrait êtremise en péril puisque le juge, dans le doute, devra nécessai-rement en faire bénéficier l'inculpé.

La Cour européenne des droits de l'homme a, pour sapart, jugé que la Convention de sauvegarde des droits del'homme et les libertés fondamentales établit implicite-ment, par son article 7, un principe identique à celui de laConstitution belge, et lui a attribué la même conséquencequant à la nécessaire précision de l'énoncé légal en matièrepénale. Elle a, en effet considéré dans son arrêt Kokkinakisc. Grèce (1), du 25 mai 1993 que cet article 7 «consacreaussi, de manière plus générale, le principe de la légalitédes délits et des peines et celui qui commande de ne pasappliquer la loi pénale de manière extensive au détrimentde l'accusé, notamment par analogie; il en résulte, ajoute le

(') Recueil des arrêts de la Cour européenne des droits del'homme, série A, n° 260-A.

[ 13 ] - 954 / 1- 96 / 97

ADVIES VAN DE RAAD VAN STATE

De RAAD VAN STATE, afdeling wetgeving, tweede ka-mer, op 12 juli 1996 door de Minister van Justitie verzochthem van advies te dienen over een ontwerp van wet « totstrafbaarstelling van de deelneming aan een crimineleorganisatie », heeft, na de zaak te hebben onderzocht op dezittingen van 14,21 en 28 oktober 1996, op laatstvermeldedatum het volgend advies gegeven:

ONDERZOEK VAN HET ONTWERP

Algemene opmerking

De artikelen 12, tweede lid, en 14, van de Grondwet,volgens welke «niemand kan worden vervolgd dan in degevallen die de wet bepaalt » en « geen straf kan wordeningevoerd oftoegepast dan krachtens de wet », maken vanhet zogeheten . wettigheidsbeginsel »de basis van het Bel-gisch strafrecht.

Dat beginsel is neergeschreven voor zowel de macht diede wet maakt als voor de macht die de wet toepast, aange-zien het hun respectieve werkterrein op strafrechtelijkgebied vastlegt. De wetgevende macht heeft tot taak regelste maken die de rechterlijke macht moet toepassen metnaleving van de bewoordingen ervan. De enige manier omdeze strikte verdeling van de bevoegdheden te garanderen- en bijgevolg elk risico van willekeur vanwege de rech-ters af te wenden - bestaat erin de strafwetten zo preciesmogelijk te stellen. De wetgevende macht zou het grond-wettelijk wettigheidsbeginsel uithollen, mocht zij zich er-toe bepalen strafrechtelijke regels vast te stellen waarinaan de rechters alleen vage richtlijnen worden gegeven,aangezien zij de rechters zodoende zou nopen de toepasse-lijke regels aan te vullen om ze daadwerkelijk toepasbaarte maken. Een strafwaartoe een rechter in die omstandig-heden zou besluiten, zou niet meer worden opgelegd krach-tens de wet, maar krachtens de wet én een andere regel diede rechter aan de wet heeft moeten toevoegen om deze tekunnen toepassen.

Het wettigheidsbeginsel brengt met zich dat het voor dewetgevende macht in strafzaken een grondwettelijke ver-plichting en niet een loutere algemene verplichting vanzorgvuldig beleid is met precieze regels te werken. Bijgebrek aan zulke regels zou heel het voorgenomen beleidinzake misdaadbestrijding op de helling kunnen komen,aangezien de rechter de verdachte in geval van twijfel hetvoordeel van de twijfel moet gunnen.

Het Europees Hof voor de rechten van de mens heeftzijnerzijds geoordeeld dat artikel 7 van het Verdrag totbescherming van de rechten van de mens en de fundamen-tele vrijheden stilzwijgend een identiek beginsel als datvan de Belgische Grondwet stelt en heeft daaraan dezelfdegevolgtrekking verbonden in verband met de noodzakelij-ke nauwkeurigheid van de wettelijke bepalingen in straf-zaken. Het Hof heeft in zijn arrest Kokkinakis tegen Grie-kenland (1) van 25 mei 1993 geoordeeld dat dat artikel 7ook meer in het algemeen het beginsel huldigt dat strafba-re feiten en straffen bij de wet omschreven moeten zijn,alsook het beginsel dat de strafwet niet op uitbreidende

(') Verzameling van arresten van het Europees Hof van deRechten van de mens, serie A, n' 260-A.

Page 14: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

même arrêt, qu'une infraction doit être clairement définiepar la loi ».

C'est donc autant pour respecter le principe constitu-tionnel des articles 12 et 14 que pour satisfaire aux engage-ments internationaux de la Belgique que les textes duprojet doivent être revus.

** *

Le texte contient de nombreuses incertitudes de sortequ'il ne peut être mis en œuvre par le juge qu'au prix d'uneinterprétation qui pourrait bien devoir prendre les alluresd'une véritable construction complémentaire. Ces incerti-tudes affectent chacun des deux éléments essentiels duprojet: la notion d'organisation criminelle et celle de parti-cipation à une telle organisation.

1. La notion d'organisation criminelle

a) L'article 342 en projet dispose qu'une organisationest criminelle lorsqu'elle est constituée « en vue de com-mettre de façon concertée des crimes et délits punissablesd'un emprisonnement d'un an ou d'une peine plus gravequi, soit individuellement, soit dans leur ensemble, sontd'une importance considérable ». Par une telle expression,le texte laisse le juge apprécier lui-même cette importance;et ce n'est pas en ajoutant que celle-ci doit être « considéra-ble »que le texte donne au juge une indication assez rigou-reuse pour cantonner son pouvoir dans des limites fermeset prévisibles, comme l'exigent les articles constitutionnelsprérappelés.

b) Les textes des articles 343 et 344 en projet, visentclairement l'hypothèse d'une organisation criminelle qui,outre son dessein illicite, aurait aussi une activité licite.Divers passages de l'exposé des motifs soulignent toutefoisla nécessité de distinguer l'organisation criminelle de la« criminalité d'organisation ». Dans ce dernier cas, il s'agit« d'organisations parfaitement légales dont les structuressont utilisées par les membres pour commettre des infrac-tions alors cependant que «l'organisation elle-même nefonctionne pas comme une organisation criminelle ».

En s'exprimant de la sorte, l'exposé des motifs ajoute àla notion d'organisation criminelle une importante préci-sion: une association (de fait ou de droit) doit pour consti-tuer une organisation criminelle «fonctionner comme tel-le ». Outre que l'on peut s'interroger sur ce qu'il fautentendre par là, il faut remarquer que le texte du projet necomporte rien qui puisse permettre, fût-ce de deviner cetteprécision dont il n'est question que dans l'exposé des mo-tifs.

La question est d'importance car on sait combien enBelgique la loi de 1921 sur les ASBL permet de créerfacilement une association dont on pourra utiliser les roua-ges pour ourdir des actes illicites. Devrait-on considérer,au vu de ce passage de l'exposé des motifs, qu'il n'y a pasd'organisation criminelle dans une telle hypothèse car lefonctionnement n'est pas celui d'une organisation criminel-le?

[ 14 ]

wijze ten nadele van de beklaagde, inzonderheid bij analo-gie, mag worden toegepast. Steeds volgens dat arrest moeteen strafbaar feit duidelijk in de wet worden bepaald.

De teksten van het ontwerp moeten bijgevolg wordenherzien, zowel ter voldoening aan het grondwettelijk be-ginsel van de artikelen 12 en 14 als aan de internationaleverbintenissen van België.

** *

De tekst bevat veel bronnen van onzekerheid, zodat hijdoor de rechter alleen kan worden toegepast door middelvan een interpretatie die wel eens de vorm van een echteaanvullende constructie zou kunnen moeten aannemen.Die onzekerheid houdt verband met elk van beide wezenlij-ke bestanddelen van het ontwerp: het begrip « crimineleorganisatie » en het begrip deelneming aan een « crimineleorganisatie ».

1. Het begrip «criminele organisatie » (lees: misdaad-organisatie)

a) Het ontworpen artikel342 bepaalt dat een organisa-tie een « criminele organisatie » is wanneer zij wordt opge-richt « met als oogmerk het in onderling overleg plegen vanmisdaden en wanbedrijven die strafbaar zijn met een ge-vangenisstraf van een jaar of een zwaardere straf, die elkop zichzelf of in hun totaliteit van aanzienlijke betekeniszijn ». Door die bewoordingen laat de tekst de rechter zelfdie betekenis beoordelen; niet door daaraan toe te voegendat die betekenis « aanzienlijk » moet zijn, geeft de tekst derechter een voldoende strikte aanwijzing om zijn bevoegd-heid te houden binnen vaste en voorspelbare grenzen, zoalsdoor de voormelde grondwetsbepalingen wordt gevergd.

b) De tekst van de ontworpen artikelen 343 en 344verwijst duidelijk naar het geval van een « criminele orga-nisatie » die, naast haar onwettige oogmerk, ook een wetti-ge activiteit zou ontwikkelen. Verscheidene passages vande memorie van toelichting onderstrepen echter dat hetnoodzakelijk is een onderscheid te maken tussen de « cri-minele organisatie » en de « organisatiecriminaliteit ». Bijorganisatiecriminaliteit gaat het om volkomen wettelijkeorganisaties waarvan de structuren door de leden wordengebruikt om strafbare feiten te plegen «zonder dat deorganisatie zelf ... als een criminele organisatie (functio-neert) ».

Door dat woordgebruik geeft de memorie van toelichtingeen belangrijke precisering van het begrip « criminele or-ganisatie » : pas wanneer een (de facto of de jure) vereni-ging « als een criminele organisatie functioneert »vormt zeeen «criminele organisatie ». Daarbij rijst niet alleen devraag wat daaronder moet worden verstaan, maar moetook worden opgemerkt dat niets in de tekst van het ont-werp het mogelijk maakt om zelfs maar te gissen naar dieprecisering, waar alleen in de memorie van toelichtingsprake van is.

Die kwestie is van belang, want het is algemeen bekenddat het door de wet van 1921 op de VZW's in België gemak-kelijk is om een vereniging op te richten waarvan hetradarwerk kan worden gebruikt om onwettige handelin-gen te beramen. Moet er in het licht van deze passage vande memorie van toelichting van uit worden gegaan dat erin dat geval geen sprake is van een « criminele organisa-tie », aangezien de vereniging niet als een misdaadorgani-satie functioneert?

Page 15: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

[ 15 ] - 954 / 1- 96 / 97

2. Les notions de participation et d'appartenance 2. De begrippen « deelnemen aan » en «deel uitmakenvan»

L'incrimination essentielle du projet, annoncée par sonintitulé, est celle de la participation à l'organisation. Unepersonne qui participe à l'organisation, peut être poursui-vie et punie de ce fait, lorsqu'elle joue un rôle dans lapréparation ou la réalisation des actes illicites qui formenten quelque sorte l'objet même de cette organisation. Re-marquons au passage que cette précision ne figure nullepart explicitement dans le texte; elle résulte seulementd'un raisonnement a fortiori mené à partir du texte desdeux branches de l'article 343.

La seconde de ces deux branches dispose encore que laparticipation punissable peut aussi tenir au rôle joué parune personne dans la préparation ou la réalisation d'acteslicites imputables à l'organisation.

Sans doute faut-il penser que ce rôle, pour être établi,devra se marquer par des actes de la personne en causedont pourra être vérifié qu'ils constituent des actes pou-vant être imputés à l'organisation même.

Toutefois, à côté du lien existant entre l'organisation etune personne en raison de la participation de cette derniè-re, au sens qui vient d'être précisé, le projet fait une place àun autre lien. Il le désigne comme l'appartenance de lapersonne à l'organisation. Il y a sans doute quelque para-doxe, voire une contradiction, à annoncer, comme le faitl'intitulé, que la loi entend incriminer la participation àune organisation criminelle, alors que la première phrasede l'article 343 en projet punit l'appartenance en spécifiantque celle-ci peut exister indépendamment de toute partici-pation à l'activité illicite de l'organisation. La distinctionentre l'appartenance et la participation est cependant cer-taine car le texte de la première branche de l'article 343parle de la personne qui . sans participer ... appartient ».

Le projet ne précise cependant pas autrement ce qu'ilfaut entendre par appartenance; il ne fait non plus aucuneallusion à la nature des actes qui pourraient marquerl'appartenance. Le texte de l'article 343 s'en tient à cetégard à une seule précision qui est négative: l'appartenan-ce peut ne pas résulter de la participation à la préparationou à la réalisation d'une infraction, comme elle peut ne pasrésulter non plus de la participation à une activité licite del'organisation.

Par cette précision négative, rien n'est dit, d'une part, dece en quoi consiste l'appartenance ni, d'autre part, de ceque peuvent être les actes et circonstances qui, à les suppo-ser prouvés et tenus pour établis, permettraient aujuge deconclure à l'appartenance d'une personne à l'organisation.Aussi la question de la notion d'appartenance a-t-elle étéposée au délégué du ministre de la Justice. Il a répondu ences termes:

« Comme l'indique l'exposé des motifs, il y a bien effecti-vement des cas où une personne appartient à une organisa-tion criminelle, sans participer à aucune activité infrac-tionnelle et sans même participer à aucune des activités del'organisation de la manière requise par les articles 343 etsuivants. L'exposé des motifs donne l'exemple du chauffeurdu dirigeant d'une organisation criminelle, dans l'hypothè-

De belangrijkste tenlastelegging in het ontwerp, diedoor het opschrift ervan wordt aangekondigd, is die vanhet deelnemen aan een « criminele organisatie ». Een per-soon die deelneemt aan zulk een organisatie kan op basisdaarvan worden vervolgd en bestraft, wanneer hij een rolspeelt in de voorbereiding of de uitvoering van onwettigehandelingen die in zekere zin het doel zelfvan die organi-satie vormen. Terloops zij erop gewezen dat die preciseringnergens uitdrukkelijk in de tekst voorkomt; zij volgt alleenuit een redenering a fortiori, op basis van de tekst van debeide onderdelen van artikel 343.

Het tweede van deze beide onderdelen bepaalt voortsdat de strafbare deelname ook het gevolg kan zijn van derol die een persoon speelt in de voorbereiding of de uitvoe-ring van wettige handelingen die aan de organisatie kun-nen worden toegeschreven.

Wellicht dient ervan uit te worden gegaan dat die rolmaar bewezen kan worden geacht als zij gekenmerktwordt door daden van de persoon in kwestie waarvan kanworden nagegaan of ze daden zijn die aan de organisatiezelf kunnen worden toegeschreven.

Naast het verband tussen de organisatie en een persoonwegens de deelname van de persoon aan die organisatie inde zopas gepreciseerde zin, ruimt het ontwerp echter nogplaats in voor een ander verband. Het ontwerp noemt datverband het deel uitmaken van de organisatie. Het is zekerenigszins paradoxaal of zelfs tegenstrijdig om, zoals hetopschrift doet, te laten weten dat de wet het deelnemenaan een « criminele organisatie » strafbaar wil stellen, ter-wijl de eerste zin van het ontworpen artikel 343 straf steltop het deel uitmaken van een « criminele organisatie » enbepaalt dat het mogelijk is om van zo'n organisatie deel uitte maken zonder deel te nemen aan de onwettige activiteitvan die organisatie. Het onderscheid tussen « deel uitma-ken van » en « deelnemen aan » is echter duidelijk, aange-zien de tekst van het eerste onderdeel van artikel 343spreekt van de persoon die « zonder deel te nemen aan ...deel uitmaakt van ... ».

Het ontwerp preciseert echter niet anderszins wat on-der « deel uitmaken van » moet worden verstaan; het bevatevenmin enige verwijzing naar de aard van de handelingenwaaruit dat « deel uitmaken van » zou kunnen blijken. Detekst van artikel 343 bevat in dit opzicht slechts één preci-sering, die negatief is gesteld: het « deel uitmaken van »

volgt mogelijk niet uit het deelnemen aan de voorbereidingof de uitvoering van een strafbaar feit, zoals het mogelijkook niet volgt uit het deelnemen aan een geoorloofde activi-teit van de organisatie.

Door deze negatieve precisering is niets gezegd over wathet « deel uitmaken van » inhoudt en evenmin over wat dehandelingen en omstandigheden kunnen zijn die, gestelddat ze als bewezen en vaststaand worden beschouwd, derechter in staat zouden kunnen stellen te besluiten dat eenpersoon deel uitmaakt van de organisatie. Daarom is aan degemachtigde van de minister van Justitie gevraagd wat hetbegrip « deel uitmaken van » inhoudt. Zijn antwoord luidtals volgt:

« Comme l'indique l'exposé des motifs, il y a bien effecti-vement des cas où une personne appartient à une organisa-tion criminelle, sans participer à aucune activité infraction-nelle et sans même participer à aucune des activités del'organisation de la manière requise par les articles 343 etsuivants. L'exposé des motifs donne l'exemple du chauffeurdu dirigeant d'une organisation criminelle, dans l'hypothèse

Page 16: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

se où celui-ci ne participe à la réalisation d'aucune infrac-tion et ne participe pas davantage lui-même aux activitéslicites de l'organisation. On peut penser également à l'en-semble du personnel domestique et de sécurité affecté audomicile d'un dirigeant d'une organisation criminelle. Onpeut encore penser aux personnes qui sont rémunéréessous une forme ou une autre par l'organisation pour consti-tuer un cercle de relations sociales d'apparence licite (for-me de clientélisme).

Quant à la question de savoir comment prouver l'appar-tenance à l'organisation, il s'agit d'une question de fait quisera appréciée par le juge. On peut estimer que cetteappartenance se déduira le plus souvent de l'existence d'unerelation fondée sur une forme quelconque de rémunération.

Le maintien de la notion d'« appartenance », à côté desautres formes de participation prévues par les articles 343et suivants, se justifie donc puisqu'il a pour objet de couvrirdes formes non couvertes par ces autres formes de partici-pation.

Sur le plan de l'opportunité politique enfin, une telleincrimination est souhaitable: l'existence d'une organisa-tion criminelle repose nécessairement sur l'existence detoutes ces personnes anonymes, qui lui permettent sonimplantation sociale et constituent le terreau de son déve-loppement. Il est par conséquent important de sanctionnerle simple comportement d'une personne qui accepte unesituation de fait illicite en connaissance de cause. »

Cette réponse développe en quelque sorte le passage del'exposé des motifs dans la partie générale duquel on peutlire que « le deuxième objectif du projet est ... de permettrede sanctionner des personnes non plus en raison de leurparticipation personnelle à des infractions ou de leur inten-tion d'en commettre, mais en raison de leur appartenancemême à des organisations ... » dans lesquels, ainsi qu'on l'avu plus haut, des personnes s'associent en vue de commettrecertains crimes ou délits. A la fin de ce passage, l'exposé desmotifs ajoute que « le critère déterminant pour la punissa-bilité sera celui de la connaissance par la personne ducaractère criminel de l'organisation à laquelle elle appar-tient ... ».

Des exemples fournis par l'exposé des motifs et par ledélégué du ministre de la Justice, le moins flou est celui dupersonnel domestique (chauffeur ou autre) d'un dirigeantd'organisation criminelle. En réfléchissant sur cet exemple,on s'a perçoit que si un tel personnel peut en effet soupçonnerl'activité illicite de celui qui le rémunère, il est déjà moinsfacile d'imaginer comment il pourra soupçonner aussi etfinalement savoir que son patron mène cette activité en seconcertant avec d'autres pour former une association. Cen'est cependant qu'à cette condition qu'on peut estimerqu'elle connaît l'organisation et son caractère criminel, etpeut avoir conscience d'en faire partie.

Quoi qu'il en soit, peut-on raisonnablement penser qu'unepersonne peut être consciente du fait qu'elle appartient àune organisation criminelle si, n'ayant de rapport qu'avecun membre, elle ne participe jamais à cette organisation etaux activités qui peuvent lui être imputées?

La connaissance de l'organisation et de son caractèrecriminel ne peut se concevoir, dans le chef de l'inculpé, et nepeut être prouvée contre lui, que par la participation decelui-ci à un acte de l'organisation. La distinction que leprojet entend faire entre « participation» et « appartenan-

[ 16 ]

où celui-ci ne participe à la réalisation d'aucune infractionet ne participe pas davantage lui-même aux activités licitesde l'organisation. On peut penser également à l'ensemble dupersonnel domestique et de sécurité affecté au domicile d'undirigeant d'une organisation criminelle. On peut encorepenser aux personnes qui sont rémunérées sous une formeou une autre par l'organisation pour constituer un cercle derelations sociales d'apparence licite (forme de clientélisme).

Quant à la question de savoir comment prouverl'appartenance à l'organisation, il s'agit d'une question defait qui sera appréciée par le juge. On peut estimer que cetteappartenance se déduira le plus souvent de l'existence d'unerelation fondée sur une forme quelconque de rémunération.

Le maintien de la notion d'« appartenance », à côté desautres formes de participation prévues par les articles 343et suivants, se justifie donc puisqu'il a pour objet de couvrirdes formes non couvertes par ces autres formes de partici-pation.

Sur le plan de l'opportunité politique enfin, une telleincrimination est souhaitable: l'existence d'une organisa-tion criminelle repose nécessairement sur l'existence detoutes ces personnes anonymes, qui lui permettent sonimplantation sociale et constituent le terreau de son déve-loppement. Il est par conséquent important de sanctionnerle simple comportement d'une personne qui accepte unesituation de fait illicite en connaissance de cause. »

Dat antwoord gaat in zekere zin dieper in op de passagevan de memorie van toelichting in het algemene gedeelte,waarin te lezen staat dat « het tweede objectief is ... perso-nen te bestraffen, niet omwille van hun persoonlijke deelna-me aan misdrijven ofhun persoonlijke bedoeling misdrijvente plegen, maar omwille van hun lidmaatschap zelfvan decriminele organisaties ... » waarin, zoals wij reeds hebbengezien, personen samenkomen met het oog op het plegenvan misdaden of wanbedrijven. Aan het slot van die passagevan de memorie van toelichting staat voorts dat « hetbeslissend criterium voor de strafbaarheid ligt in de kennisdie de persoon heeft van de criminele aard van de organisa-tie waartoe hij behoort ... ».

Van de voorbeelden van de memorie van toelichting en degemachtigde van de minister van Justitie is het minst vagevoorbeeld dat van het huispersoneel (chauffeur of anderen)van de leider van een misdaadorganisatie. Als men op datvoorbeeld ingaat, komt men tot de vaststelling dat zulkepersoneelsleden weliswaar kunnen vermoeden dat degenedie hen bezoldigt onwettige activiteiten ontwikkelt, maarkan men zich al minder gemakkelijk voorstellen hoe diepersoneelsleden ook kunnen vermoeden en uiteindelijkweten dat hun baas die activiteit aan de dag legt in overlegmet anderen om een vereniging te vormen. Alleen op dievoorwaarde echter kan ervan uit worden gegaan dat diepersoneelsleden de organisatie kennen, weten dat zij crimi-nele activiteiten aan de dag legt en er zich bewust vankunnen zijn dat zij daarvan deel uitmaken.

Kan men, wat er ook van zij, redelijkerwijze aannemendat een persoon zich ervan bewust kan zijn dat hij deeluitmaakt van een misdaadorganisatie indien hij, doordathij slechts met één lid ervan contact heeft, nooit deelneemtaan die organisatie, noch aan de activiteiten die aan dieorganisatie kunnen worden toegeschreven?

Pas wanneer een verdachte aan een handeling van deorganisatie heeft deelgenomen, kan ervan uit worden ge-gaan en worden bewezen dat hij de organisatie kent enweet dat het om een misdaadorganisatie gaat. Er is geenenkele reden om een onderscheid te maken tussen « deel-

Page 17: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

ce » ne se justifie pas; le projet doit s'en tenir à la premièrenotion.

OBSERVATIONS PARTICULIERES

Intitulé

L'intitulé refléterait plus exactement l'objet de la loi enprojet s'il était rédigé comme suit: « Projet de loi insérantdans le Code pénal et dans le Code d'instruction criminellediverses dispositions incriminant la participation à uneorganisation criminelle ».

Dispositif

Art.2

Le texte néerlandais du chapitre V, en projet, devrait êtrerédigé en tenant compte de l'observation faite dans laversion néerlandaise du présent avis.

Le texte néerlandais de l'article 343, en projet, devraitêtre rédigé en tenant compte des observations faites dans laversion néerlandaise du présent projet.

Art.3

Il convient de rédiger le liminaire de la manière suivan-te:

« Art. 3. - Dans l'article 90ter, § 2, du Code d'instruc-tion criminelle, inséré par la loi du 30 juin 1994 et modifiépar les lois du 13 avril 1995, il est inséré ... ».

La chambre était composée de

MM.:

J.-J. STRYCKMANS, président de chambre;

Y. BOUCQUEY,Y. KREIN S, conseillers d'Etat;

J. DE GAVRE,P. GOTHOT, assesseurs de la section de législation;

Mme:

J. GIELISSEN, greffier.

Le rapport a été présenté par M. M. PAUL, auditeur adjoint. Lanote du Bureau de coordination a été rédigée et exposée parM. X. DELGRANGE, référendaire adjoint.

La concordance entre la version française et la version néerlan-daise a été vérifiée sous le contrôle de M. J.-J. STRYCKMANS.

Le Greffier, Le Président,

J. GIELISSEN J.-J. STRYCKMANS

[ 17 ] - 954 / 1- 96 / 97

nemen aan » en «deel uitmaken van », zoals het ontwerpwil doen; in het ontwerp dient men zich aan het eerstge-noemde begrip te houden.

BIJZONDERE OPMERKINGEN

Opschrift

Het opschrift zou de inhoud van de ontworpen wet juis-ter weergeven als het als volgt zou worden gesteld : . Wets-ontwerp tot invoeging, in het Strafwetboek en het Wetboekvan Strafvordering, van verscheidene bepalingen waarbijhet deelnemen aan een misdaadorganisatie strafbaarwordt gesteld ».

Bepalend gedeelte

Art.2

In het ontworpen opschrift van hoofdstuk V schrijvemen . misdaadorganisatie »in plaats van . criminele orga-nisatie ». Deze opmerking geldt voor heel het ontwerp.

In het ontworpen artikel 343 vervange men de woorden« bijdraagt aan » door de woorden « bijdraagt tot» en hetwoord « evenals » door het woord « alsook ».

Art.3

De inleidende zin zou als volgt moeten worden gesteld:

« Art. 3. - In artikel90ter, § 2, van het Wetboek vanStrafvordering, ingevoegd bij de wet van 30 juni 1994 engewijzigd bij de wetten van 13 april 1995, wordt een 3°bisingevoegd, luidende: ».

De kamer was samengesteld uit

HH.:

J.-J. STRYCKMANS, kamervoorzitter;

Y. BOUCQUEY,Y. KREINS, staatsraden;

J.DE GAVRE,P. GOTHOT, assessoren van de afdeling wetgeving;

Mevr. :

J. GIELISSEN,griffier.

Het verslag werd uitgebracht door de heer M. PAUL, adjunct-auditeur. De nota van het Coärdinatiebureau werd opgesteld entoegelicht door de heer X. DELGRANGE, adjunct-referendaris.

De overeenstemming tussen de Franse en de Nederlandse tekstwerd nagezien onder toezicht van de heer J.-J. STRYCKMANS.

De Griffier, De Voorzitter,

J. GIELISSEN J.-J. STRYCKMANS

Page 18: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

- 954 Il - 96 / 97

PROJET DE LOI

ALBERT II, ROI DES BELGES

A tous, présents et à venir,SALUT.

Sur la proposition de Notre Ministre de la Justice,

Nous AVONS ARRÊTÉ ET ARRÊTONS :

Notre Ministre de la Justice est chargé de présen-ter, en Notre nom, aux Chambres législatives et dedéposer à la Chambre des représentants le projet deloi dont la teneur suit:

Article 1er

La présente loi règle une matière visée à l'arti-cle 78 de la Constitution.

Art.2

Le chapitre V, titre VI, Ile livre, du code pénal estremplacé par les dispositions suivantes:

« Chapitre V. - Des organisations criminellesArt. 342. - Constitue une organisation crimi-

nelle l'association de plus de deux personnes:1° en vue de commettre de façon concertée des

crimes et délits punissables d'un emprisonnement detrois ans ou d'une peine plus grave;

2° pour obtenir des avantages patrimoniaux ouinfluencer le fonctionnement d'autorités publiquesou d'entreprises publiques ou privées;

3° et en utilisant l'intimidation, la menace, la vio-lence, des manœuvres frauduleuses ou la corruptionou en recourant à des structures commerciales ouautres pour dissimuler ou faciliter la réalisation desinfractions.

Art. 343. - § r-. Toute personne qui, sans par-ticiper à la préparation ou à la réalisation d'aucuneinfraction, appartient à une organisation criminelle,en ayant connaissance du caractère criminel de cetteorganisation, ainsi que toute personne qui participeà la préparation ou à la réalisation de toute activitélicite de cette organisation criminelle, alors qu'ellesait ou doit savoir que sa participation contribue auxobjectifs de celle-ci, est punie d'un emprisonnementde un à trois ans et d'une amende de 100 à5 000 francs ou de l'une de ces peines.

§ 2. Toute personne qui participe à la préparationde toute activité illicite de l'organisation criminelle,alors qu'elle sait ou doit savoir que sa participation

[ 18 ]

WETSONTWERP

ALBERT II, KONING DER BELGEN

Aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen,ONZE GROET.

Op de voordracht van Onze Minister van Justitie,

HEBBEN WIJ BESLOTEN EN BESLUITEN WIJ:

Onze Minister van Justitie is gelast het wetsont-werp waarvan de tekst volgt, in Onze naam, aan deWetgevende Kamers voor te leggen en bij de Kamervan volksvertegenwoordigers in te dienen:

Artikel1

Deze wet regelt een aangelegenheid zoals bedoeldin artikel 78 van de Grondwet.

Art.2

Hoofdstuk V van Titel VI van Boek II van hetstrafwetboek wordt vervangen door de volgende be-palingen:

« Hoofdstuk V. - Criminele organisatiesArt. 342. - Een criminele organisatie is de vere-

niging van meer dan twee personen :1° met als oogmerk het in onderling overleg

plegen van misdaden en wanbedrijven die strafbaarzijn met een gevangenisstraf van drie jaar of eenzwaardere straf;

2° om vermogensvoordelen te verkrijgen of dewerking van de publieke overheden of openbare ofprivate ondernemingen te beïnvloeden;

3° en waarbij gebruik gemaakt wordt van intimi-datie, bedreiging, geweld, listige kunstgrepen of cor-ruptie, of waarbij commerciële of andere structurenworden aangewend om het plegen van de misdrijvente verbergen of te vergemakkelijken.

Art. 343. - § 1. Iedere persoon die, zelfs zonderdeel te nemen aan de voorbereiding of de uitvoeringvan enig misdrijf, deel uitmaakt van een crimineleorganisatie, terwijl hij weet heeft van het crimineelkarakter van deze organisatie, alsook iedere persoondie deelneemt aan de voorbereiding of de uitvoeringvan elke geoorloofde activiteit van deze crimineleorganisatie, en die weet of moet weten dat zijn deel-neming bijdraagt tot de doelstellingen van de crimi-nele organisatie, wordt gestraft met een gevange-nisstraf van een tot drie jaar en met een geldboetevan 100 tot 5 000 frank of één van deze straffen.

§ 2. Iedere persoon die deelneemt aan de voorbe-reiding of de uitvoering van elke ongeoorloofde acti-viteit van de criminele organisatie, en die weet of

Page 19: Chambre des Représentants Belgische Kamer de Belgique van … · 2010-12-08 · mener des investigations judiciaires à l'égard de l'or-ganisation criminelle même, indépendamment

contribue aux objectifs de celle-ci, est punie d'unemprisonnement de deux à cinq ans et d'une amendede 500 à 10 000 francs ou de l'une de ces peines.

Art. 344. - Toute personne qui participe à touteprise de décision dans le cadre des activités de l'orga-nisation criminelle, en ayant connaissance du carac-tère criminel de cette organisation, est punie de laréclusion de cinq à dix ans et d'une amende de 500 à100 000 francs ou de l'une de ces peines.

Art. 345. - Toute personne qui participe à touteprise de décision relative à la réalisation par unmembre de l'organisation criminelle ou par touteautre personne pour le compte de l'organisation cri-minelle d'une infraction impliquant le recours à laviolence contre des personnes ou aux menaces estpunie de la même peine que l'auteur de cette infrac-tion.

Art. 346. - Toute personne dirigeante de l'orga-nisation criminelle est punie de la réclusion de dix àquinze ans et d'une amende de 1 000 à200 000 francs ou de l'une de ces peines. »

Art.3

Dans l'article 90ter, § 2, du code d'instruction cri-minelle, inséré par la loi du 30 juin 1994 et modifiépar les lois du 13 avril 1995, il est inséré un 3°bisrédigé comme suit:

«3°bis aux articles 343 à 346 du même Code; »,

Donné à Bruxelles, le 7 mars 1997.

ALBERTPAR LE ROI :

Le Ministre de la Justice,

S. DE CLERCK

[ 19 ] - 954 / 1 - 96 / 97

moet weten dat zijn deelneming bijdraagt tot dedoelstellingen van de criminele organisatie, wordtgestraft met een gevangenisstraf van twee tot vijfjaar en met een geldboete van 500 tot 10 000 frank oféén van deze straffen.

Art. 344. - Iedere persoon die deelneemt aanhet nemen van welke beslissing dan ook in het kadervan de activiteiten van de criminele organisatie, ter-wijl hij weet heeft van het crimineel karakter vandeze organisatie, wordt gestraft met opsluiting vanvijf tot tien jaar en met een geldboete van 500 tot100 000 frank of met één van die straffen.

Art. 345. - Iedere persoon die deelneemt aanhet nemen van welke beslissing dan ook inzake hetplegen van een misdrijf door een lid van de crimineleorganisatie of door een andere persoon voor rekeningvan de criminele organisatie waarbij gebruik ge-maakt wordt van geweld of bedreiging tegen perso-nen wordt met dezelfde straffen gestraft als de dader.

Art. 346. - Iedere leidinggevende persoon vande criminele organisatie wordt gestraft met opslui-ting van tien tot vijftien jaar en met en geldboete van1 000 tot 200 000 frank of met één van die straffen. »

Art.3

In artikel 90ter, § 2, van het Wetboek vanStrafvordering, ingevoegd bij de wet van 30 juni 1994en gewijzigd bij de wetten van 13 april 1995, wordteen 3°bis ingevoegd, luidende:

«3°bis Artikelen 343 tot 346 van hetzelfde Wet-boek; »,

Gegeven te Brussel, 7 maart 1997.

ALBERTVAN KoNINGSWEGE :

De Minister van Justitie,

S. DE CLERCK

Drukk.-Impr. SCHAUBRüECK, Nazareth - (09) 389 02 11 - (02) 2190041