Gliwice, sierpień 2012 r.

„Warunki korzystania z wód zlewni rzeki Brdy (SCWP: DW0601, DW0602, DW0603, DW0604, DW0605, DW0607, DW0609) – Etap 1 – Dynamiczny bilans ilościowy zasobów wodnych”

Zamawiający:

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

w Gdańsku

ul. Franciszka Rogaczewskiego 9/19

80-804 Gdańsk

Wykonawca:

„Pectore-Eco” Sp. z o.o.

Al. Przyjaźni 7/2

44-100 Gliwice

Sfinansowano ze środków Narodowego

Funduszu Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

2

Zespół autorski:

mgr inż. Agnieszka Hobot – Kierownik projektu

inż. Katarzyna Banaszak – Z-ca Kierownika projektu

dr Małgorzata Stolarska

mgr inż. Katarzyna Sowińska

mgr Rafał Serafin

mgr inż. Agnieszka Stachura

3

Spis treści 1. Podstawa i cel realizacji pracy ................................................................................................ 5

2. Charakterystyka zlewni .......................................................................................................... 5

2.1. Ogólna charakterystyka zlewni ....................................................................................... 5

2.2. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna ............................................... 7

2.3. Użytkowanie terenu ........................................................................................................ 8

2.4. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna i gospodarcza .............................................. 10

2.5. Charakterystyka hydrograficzna .................................................................................... 13

2.6. Obszary chronione w zlewni ......................................................................................... 19

2.7. Charakterystyka części wód powierzchniowych zlewni Brdy ....................................... 22

2.8. Znaczące oddziaływania antropogeniczne w zlewni Brdy ............................................ 38

2.9. Ogólna charakterystyka występujących w zlewni Brdy problemów z punktu widzenia

ochrony przed powodzią ...................................................................................................... 42

3. Metodyka wykonania bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy............................... 50

3.1. Wstęp ............................................................................................................................ 50

3.2. Założenia ogólne............................................................................................................ 50

3.3. Wyznaczanie przekroi bilansowych ............................................................................... 53

3.4. Obliczenia hydrologiczne dla wód powierzchniowych.................................................. 55

3.4.1. Ustalenie wielolecia dla obliczeń ............................................................................... 56

3.4.2. Obliczenia przepływów .............................................................................................. 56

3.4.2.1. Przepływ nienaruszalny ....................................................................................... 56

3.4.2.2. Przepływy średnie dekadowe i charakterystyczne ............................................. 60

3.4.2.3. Przepływ gwarantowany ..................................................................................... 61

3.4.3. Naturalizacja przepływów .......................................................................................... 62

3.4.4. Wyliczanie zasobów zwrotnych i bezzwrotnych ........................................................ 63

3.4.5. Wyznaczanie przepływów w przekrojach niekontrolowanych .................................. 64

3.5. Bilans jezior ................................................................................................................... 66

3.6. Bilans ilościowy wód podziemnych ............................................................................... 67

3.7. Powiązanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych ...................................... 68

4. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy .............................................................. 74

4.1 Przepływy charakterystyczne ......................................................................................... 75

4.2. Zestawienie przepływów dekadowych znaturalizowanych dla przekroi bilansowych . 76

4

4.3. Ilościowa gwarancja czasowa przepływów ................................................................... 80

4.4. Przepływy nienaruszalne ............................................................................................... 82

4.5. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy przy założeniu braku, bądź

minimalnego użytkowania wód ........................................................................................... 83

4.6. Aktualny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy ........................................ 87

4.7. Perspektywiczny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy ........................... 98

4.8. Analiza wpływu użytkowania terenu na reżim hydrologiczny .................................... 103

4.9. Analiza oddziaływania obiektów hydrotechnicznych na reżim hydrologiczny ........... 107

4.10. Bilans zasobów wód podziemnych ............................................................................ 107

4.11. Bilans wodny jezior .................................................................................................... 109

5. Analiza możliwości zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników z uwzględnieniem

prognozowanego zapotrzebowania na wodę ........................................................................ 110

6. Podsumowanie ................................................................................................................... 116

5

1. Podstawa i cel realizacji pracy

Podstawą realizacji przedmiotowego zadania jest Umowa Nr 12/2012 z dnia 06.02.2012 r.,

zawarta między Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gdańsku, a Pectore- Eco Sp. z

o.o. z siedzibą w Gliwicach.

Przedmiotem zamówienia jest wykonanie dynamicznego bilansu ilościowego w zlewni rzeki

Brdy wraz z oceną jego wyników. Bilans stanowi pierwszy etap sporządzania warunków

korzystania z wód zlewni. Wynik pracy zawiera niezbędne informacje dla sformułowania w

„Warunkach korzystania z wód zlewni rzeki Brdy” zakazów, ograniczeń i ustalenia

priorytetów w zakresie ilościowego rozrządu zasobów wodnych.

2. Charakterystyka zlewni

2.1. Ogólna charakterystyka zlewni

Zlewnia rzeki Brdy podzielona jest przez granicę dwóch województw: pomorskiego

i kujawsko – pomorskiego. Na terenie obu województw obszar zlewni administracyjnie leży

w 10 powiatach. Największe ośrodki miejskie to: Bydgoszcz, Chojnice, Tuchola, Sępólno

Krajeńskie, Czersk i Kamień Krajeński. Ponad 50% osób zamieszkałych na terenie zlewni Brdy

przypada na obszar miasta Bydgoszcz, położonego w południowej części zlewni, nad

ujściowym odcinkiem Brdy.

Warunki klimatyczne obszaru zlewni Brdy ukształtowane są przez wzajemne oddziaływania

mas powietrza polarno - kontynentalnego oraz w mniejszym stopniu - powietrza

zwrotnikowego i arktycznego. Wiatry wschodnie przynoszą pogodę upalną i suchą latem,

a mroźną i suchą zimą. Wpływ Atlantyku daje latem ochłodzenie i zwiększoną ilość opadów

atmosferycznych, a w okresie zimy ocieplenie, często z opadami.

Średnia roczna temperatura wynosi 7°C. Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi -

3,5°C, natomiast w lipcu - 17°C.

Średnie opady roczne na obszarze Pojezierza Pomorskiego, wynoszą od 500 mm do ponad

700 mm na wzniesieniach morenowych. Opady w półroczu letnim sięgają 350-500 mm, a w

półroczu zimowym 200-250 mm.

Długość zalegania pokrywy śnieżnej wynosi do 70 dni.

W ciągu roku największy udział na tym obszarze mają wiatry z sektora zachodniego czyli,

wiejące z kierunku północno – zachodnim, zachodnim i południowo – zachodnim.

Regiony fizycznogeograficzne

6

Zlewnia Brdy położona jest w następujących regionach Polski (Kondracki J., Geografia

fizyczna Polski, PWN Warszawa 2002 r.):

Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie

Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7)

Mezoregion: Równina Charzykowska (314.67)

Mezoregion: Pojezierze Krajeńskie (314.69)

Mezoregion: Bory Tucholskie (314.71)

Mezoregion: Dolina Brdy (314.72)

Mezoregion: Wysoczyzna Świecka (31.73)

oraz:

Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie

Makroregion: Pradolina Toruńsko – Eberswaldzka (315.3)

Mezoregion: Kotlina Toruńska (315.35)

Równina Charzykowska

Obszar tego regionu położony jest w północno – zachodniej części zlewni Brdy. Powierzchnia

regionu Równiny Charzykowskiej wynosi 2100 km². Występują tu liczne jeziora

polodowcowe, z których największe to: Charzykowskie, Karsińskie i Kruszyńskie. Teren

równiny stanowią głównie lasy, a w okolicach jeziora Charzykowskiego utworzony został Park

Narodowy Bory Tucholskie.

Pojezierze Krajeńskie

Region ten zajmuje powierzchnię 4380 km². W granicach Pojezierza Krajeńskiego znajduje się

środkowo – zachodnia część zlewni Brdy. Formy rzeźby terenu powstały w subfazie

krajeńskiej zlodowacenia wiślańskiego i oprócz moren czołowych, przekraczających wysokość

200 m n.p.m., występują również kemy, ozy, rynny polodowcowe i doliny dopływów Brdy.

Znajduje się tu około 300 jezior o powierzchni powyżej 1 ha. Obszar zajmują głównie pola

uprawne, lasów jest niewiele. Największe miasta położone w tym regionie to: Chojnice

i Sępólno Krajeńskie.

Bory Tucholskie

Region ten obejmuje sandr pomorskiej fazy zlodowacenia części środkowego dorzecza Brdy.

Obejmuje północno – wschodnią część zlewni Brdy i zajmuje powierzchnię 2400 km². W

okolicach miejscowości Czersk i Brusy widoczne są spod piasku kępy morenowe, a pozostały

teren pokrywa jeden z największych w kraju borów sosnowych, zwany Borami Tucholskimi.

Występują tu liczne jeziora wytopiskowe.

Dolina Brdy

7

Dolina Brdy obejmuje środkowy odcinek rzeki Brdy. Powstała w fazie pomorskiej

zlodowacenia wiślańskiego, będąc szlakiem odpływu wód roztopowych z Równiny

Charzykowskiej i Tucholskiej. Dolina wcięta jest do 50 m w sąsiadujące wysoczyzny, a przy

wylocie do Kotliny Toruńskiej rozszerza się do 5 – 10 km. Jej długość to 50 km, a

powierzchnia - 320 km². Na terenie doliny dominują lasy, jest słabo zaludniona – jedyne

miasto to Koronowo.

Wysoczyzna Świecka

Wysoczyzna Świecka jest falistą równiną, która obejmuje południowo – wschodnią część

zlewni Brdy. Jej powierzchnia to 1170 km². Wysoczyzna obniża się w kierunku południowym.

Krajobraz charakteryzują liczne małe jeziora, z których największe to jezioro Cekcyńskie.

Kotlina Toruńska

Kotlina Toruńska o powierzchni 1850 km² obejmuje swoim zasięgiem jedynie niewielką,

południową część zlewni Brdy, głównie miasto Bydgoszcz i okolice. Najniżej położoną częścią

tego regionu jest równina zalewowa Wisły, kończąca się przy zakolu Wisły w Bydgoszczy.

Ujście Brdy do Wisły znajduje się 28 m n.p.m. Na zachód od Bydgoszczy w kierunku Nakła

ciągnie się martwa dolina, przecinająca dział wodny Wisły i Noteci, gdzie w końcu XVIII wieku

przeprowadzono Kanał Bydgoski. Na terenie Kotliny dominują lasy i łąki, a głównym

skupiskiem ludności oraz ośrodkiem przemysłowym jest miasto Bydgoszcz.

2.2. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna

Zlewnia rzeki Brdy położona jest na granicy dwóch podstawowych jednostek tektonicznych

Polski: platformy prekambryjskiej (wschodnioeuropejskiej) oraz platformy paleozoicznej.

Ich granica przebiega z południowego – wschodu na północy – zachód od Świecia przez

Tucholę i okolice Człuchowa. Najstarszymi utworami geologicznymi tego obszaru są skały

krystaliczne platformy prekambryjskiej, które w okolicach Bydgoszczy zalegają na głębokości

ok. 10 km p.p.t. Na nich zalegają utwory paleozoiczne i mezozoiczne, pokryte warstwą

osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych.

Obszar zlewni Brdy charakteryzuje się rzeźbą młodoglacjalną. Część zlewni, położoną na

zachód od rzeki Brdy, zajmują wysoczyznowe powierzchnie moreny dennej, zbudowanej z

giny zwałowej i piasków z głazami akumulacji lodowcowej. Licznie występują również osady

rozproszonych moren czołowych, tj. piaski, żwiry oraz gliny morenowe strefy marginalnej

lądolodu. Są to osady związane ze zlodowaceniem Wisły.

Obszar ciągnący się wzdłuż całej rzeki Brdy oraz jej dopływów pokrywają piaski i żwiry

akumulacji rzecznolodowcowej, a wzdłuż Doliny Brdy występują piaski (miejscami ze

żwirami) akumulacji rzecznej. Wokół mniejszych jezior występują piaski, mułki i iły

8

akumulacji jeziornej. (Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna regionu

wodnego Dolnej Wisły, PIG Gdańsk 2004).

Główny użytkowy poziom wodonośny zlewni Brdy występuje w utworach piaszczysto –

żwirowych struktur sedymentacji wodnolodowcowej, rzecznej i lodowcowej,

czwartorzędowego piętra wodonośnego. Ponadto w okolicach Bydgoszczy występuje

górnokredowy poziom wodonośny, zbudowany z margli i piaskowców. Podstawą

zaopatrzenia w wodę są wody czwartorzędowego piętra wodonośnego.

2.3. Użytkowanie terenu

Obszar zlewni rzeki Brdy stanowią, niemal po połowie, obszary leśne i rolnicze. Lasy

występują głównie we wschodniej i północnej części zlewni. Natomiast obszary rolnicze w

części zachodniej i południowo – wschodniej.

9

Rys. 1. Porycie terenu zlewni Brdy

Obszary zurbanizowane (2,4% powierzchni zlewni) to głównie tereny miasta Bydgoszcz –

356 177 mieszkańców, położone w południowej części zlewni, nad ujściowym odcinkiem

Brdy. Inne większe miasta w zlewni to:

10

­ Chojnice – 39 919 mieszkańców,

­ Tuchola – 13 886 mieszkańców,

­ Koronowo – 11 025 mieszkańców,

­ Czersk – 9 802 mieszkańców,

­ Sępólno Krajeńskie – 9 149 mieszkańców,

­ Kamień Krajeński – 2 342 mieszkańców.

zagospodarowanie terenu procentowy udział w powierzchni zlewni

tereny rolne 48,6

lasy i ekosystemy seminaturalne 45,8

wody 2,9

tereny zantropogenizowane 2,4

strefy podmokłe 0,2

2.4. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna i gospodarcza

Zlewnia rzeki Brdy położona jest w granicach dwóch województw: południowo – zachodniej

części województwa pomorskiego i północno-zachodniej części województwa kujawsko-

pomorskiego. Powiaty i gminy, na terenie których położona jest zlewnia Brdy przedstawiono

na mapie oraz w tabeli poniżej.

11

Rys. 2. Gminy w zlewni rzeki Brdy.

12

Województwo Powiat Gmina

pomorskie chojnicki Chojnice – miasto

Chojnice – gmina wiejska

Czersk – miasto

Czersk – gmina wiejska

Konarzyny

Brusy – gmina wiejska

człuchowski Człuchów – gmina wiejska

Przechlewo

Koczała

Rzeczenica

Debrzno

bytowski Lipnica

Studzienice

Bytów – gmina wiejska

Tuchomie

Miastko – gmina wiejska

kościerski Dziemiany

Karsin

kujawsko – pomorskie Bydgoszcz miasto Bydgoszcz miasto

bydgoski Koronowo – miasto

Koronowo – gmina wiejska

Osielsko

Dobrcz

Białe Błota

Sicienko

tucholski Tuchola – miasto

Tuchola – gmina wiejska

Lubiewo

Gostycyn

Kęsowo

Cekcyn

Śliwice

sępoleński Sępólno Krajeńskie – miasto

Sępólno Krajeńskie – gmina

wiejska

Kamień Krajeński – miasto

Kamień Krajeński – gmina wiejska

Sośno

świecki Pruszcz

Świekatowo

Bukowiec

nakielski Mrocza – gmina wiejska

13

Poziom rozwoju gospodarczego na terenie zlewni Brdy jest zróżnicowany w zależności od

położenia. Najbardziej rozwinięta gospodarczo jest południowa część zlewni, z największym

ośrodkiem miejskim i przemysłowym jakim jest Bydgoszcz. Główne gałęzie gospodarki na

południu zlewni to: przemysł spożywczy, budowlany, chemiczny i lekki. W pozostałej części

zlewni dominuje rolnictwo, leśnictwo, turystyka, handel i usługi. W powiatach bydgoskim i

tucholskim podstawowe branże gospodarki to: przetwórstwo rolno-spożywcze,

przetwórstwo drewna. W powiecie chojnickim ważną gałęzią gospodarki jest rybactwo i

przetwórstwo ryb. W powiecie sępoleński główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo, znaczą

część obszaru powiatu stanowią grunty orne. Powiat człuchowski to głównie przetwórstwo

drewna i przetwórstwo rolno-spożywcze.

Największe zakłady przemysłowe w zlewni znajdują się w mieście Bydgoszcz i są to:

­ Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A.,

­ Zakłady Chemiczne ZACHEM,

­ Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKA-MULTI S.A.,

­ Bydgoskie Fabryki Mebli S.A.,

­ Pojazdy Szynowe PESA S.A.,

­ Zakłady Mięsne BYD-MEAT S.A.

­ Bydgoski Zakład Przemysłu Gumowego STOMIL.

Inne większe zakłady przemysłowe na terenie zlewni to:

­ Zakład Hodowli Pstrąga w Zaporze Mylof Sp. z o.o.,

­ Zakłady Mięsne "Prime Food" Sp. z o.o. w Przechlewie,

­ Poldanor S.A. w Przechlewie,

­ Gospodarstwo Rybackie w Charzykowych Sp. z o.o.,

­ "Cegielnia Stopka" Sp. z o.o. Koronowo,

­ Przedsiębiorstwo Produkcyjno — Handlowo — Usługowe „RAMP, E. Szmelter,

Tuchola,

­ Zakłady Mięsne SKIBA, Chojnice.

2.5. Charakterystyka hydrograficzna

Zlewnia Brdy położona jest w obszarze dorzecza Wisły, w regionie wodnym Dolnej Wisły.

Powierzchnia zlewni wynosi 4661,3 km2. Głównym ciekiem jest rzeka Brda o długości 245,5

km, będąca lewobrzeżnym dopływem Wisły.

Największe dopływy Brdy wraz z ich długością przedstawiono w tabeli.

14

Nazwa cieku Długość cieku [km]

Dopływy prawostronne

Modra 9,9

Ruda 20,4

Dopływ z Koprzywnicy 8,05

Słopica 5,4

Czerwona Struga 14,9

Dopływ z jez. Ostrowite 10,5

Raciąska Struga 23,2

Hozanna 5,5

Kicz 21,5

Kamionka 69,5

Sępolna 43,8

Krówka 53,6

Stare Koryto Brdy 10,3

Dopływ z Gościeradza 14,2

Kanał Bydgoski 6,4

Dopływy lewostronne

Dopływ z jez. Ciemno 8,4

Lipczynka 22,9

Chocina 39,3

Zbrzyca 49,4

Orla Struga 9,8

Czernicki Rów 6,4

Dopływ z jez. Trzemeszno 7,0

Wielki Kanał Brdy 30,0

Czerska Struga 31,5

Bielska Struga 29,4

Ruda 20,6

Szumionka 22,3

Bysławska Struga 14,4

Sucha 16,0

Kręgiel 16,6

Kotomierzyca 31,1

Dopływ z Osielska 8,5

15

Rzeka Brda rozpoczyna swój 238 kilometrowy bieg w jeziorze Smołowym (Pojezierze

Bytowskie) na wysokości 181,0 m n.p.m., na południowy wschód od Miastka. Płynie przez ok.

128 km w województwie pomorskim oraz przez ok. 110 km w województwie kujawsko –

pomorskim, by ujść do Wisły w km 771+430 po lewej jej stronie. Powierzchnia dorzecza Brdy

wynosi A = 4661 km2, uchodzą do niej 43 dopływy, z których największym jest ciek Kamionka

(dł. 55 km/km 68+730).

Pierwszym wodowskazem na rzece Brdzie, z którego są regularnie pozyskiwane stany wód

jest „Nowa Brda” (km 215+400; A = 112,7 km2). Charakteryzuje się średnimi przepływami

wody na poziomie SSQ = 1,037 m3/s.

Górny bieg cieku od źródła, aż do jeziora Szczytno w km 192+050 (krańce Pojezierza

Krajańskiego) charakteryzuje się znacznymi spadkami koryta. Dominującą glebą na tym

odcinku dorzecza są gliny zwałowe oraz piaski sandrowe, a do większych dopływów należy

zaliczyć rzekę Modra (prawy/208+785 km) oraz rzekę Rudą (prawy/205+030 km). Poniżej

rzeka przepływa przez jezioro Szczytno, Małe Szczytno (∑P = 6,5 km2), jez. Końskie (P = 0,5

km2), by następnie w km 181+230 z prawej strony przyjąć rzekę Silnicę (A = 68,1 km2) oraz w

km 176+620 z lewej rzekę Lipczynkę (A=102,5 km2).

W km 171+380 znajduje się wodowskaz „Ciecholewy” (A = 657 km2, SSQ=6,229 m3/s). Ponad

sześć kilometrów poniżej rzeka wpływa do jeziora Charzykowskiego (P= 13,48 km2),

znajdującego się w mezoregionie fizycznogeograficznym - Równina Charzykowska. Następnie

ciek płynie w kierunku południowo-wschodnim przez m.in. jeziora Długie oraz Karsińskie. W

km 157+075 znajduje się kolejny posterunek wodowskazowy „Swornegacie” (A = 1200,5

km2, SSQ = 10,275 m3/s). Nazwa miejscowości znajdującej się nieopodal wodowskazu -

Swornegacie pochodzi od dwóch kaszubskich słów: swora, czyli warkocz pleciony z korzeni

sosnowych, wykorzystywany do umacniania, czyli gacenia brzegów (gacy) jezior i rzek przez

mieszkańców.

Następnie Brda leniwym nurtem przepływa przez jeziora: Małołąckie, Łąckie, Dybrzyk oraz

Kosobudno, by wpaść do głębokiej doliny sandrowej, w poprzek której wybudowano zaporę

Mylof.

W 1848r. oddano do użytku w km 133+640 rzeki Brdy (A=1816,8 km2, SSQ=15,23m3/s)

stopień wodny Mylof (Max PP=119,60 m) (Zał. 1, fot. 1-4). Głównym zadaniem stopnia

wodnego w Mylofie oraz systemu wodnego Wielkiego Kanału Brdy było zaspokojenie

zapotrzebowania na wodę dla terenów cierpiących na jej niedostatek m.in. „Czerskich Łąk”.

Obecnie wykorzystywany jest do utrzymywania stosunków gruntowo-wodnych okolicznych

łąk i lasów, dostarczania wody do gospodarstw rybackich oraz w niewielkim stopniu do

produkcji energii. Zapora ziemna piętrząca wody Brdy na wysokość ponad 10 m, umożliwia

rozprowadzenie wód na Wielki Kanał Brdy (Qmax = 5,1 + 0,75 m3/s - okres nawodnień), na

stare koryto rzeki Brdy (Qnien. = 6 m3/s), na Stawy Pstrągowe - Etap I (Qmax = 2,75 m3/s) na

MEW Mylof (Zał. 1, fot. 5) (Qteor-max = 2 x 5 m3/s = 10 m3/s) oraz na Gospodarstwo

16

Rybackie Charzykowy (Qmax = 1 l/s; Qteor = 15 l/s). Woda pobrana dla potrzeb SP-Etap I

(Zał. 1, fot. 6) jest zrzucana 7 wylotami (na 4 zainstalowano turbiny do produkcji energii) do

rzeki Brdy. Woda wpływająca do Wielkiego Kanału Brdy jest regulowana na jazie wlotowym

(Zał. 1, fot. 7) czteroprzęsłowym, który teoretycznie jest w stanie przepuścić nawet 12,35

m3/s wody. Zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym w okresie nawodnień jest możliwy

pobór do WKB 5,85 m3/s wody, a poza nim 4,85 m3/s. W 1978r. wybudowano w korycie

kanału (km 0+298 ÷ 0+833) Stawy Pstrągowe – Etap II (Zał. 1, fot. 8), składające się z 10

przegród hodowlanych. Zgodnie z obowiązującym pozwoleniem SP – Etap II maksymalnie

pobierają 5,1 m3/s w okresie nawodnień (4,1 m3/s poza), a wysokość infiltracji i parowania

kształtuje się na poziomie 0,9 m3/s.

Na wysokości miejscowości Konigort, na prawym brzegu Wielkiego Kanału Brdy znajduje się

kanał z jazem umożliwiającym bezpośredni zrzut wód do rzeki Brdy (Zał. 1, fot. 9-11). Kilka

kilometrów poniżej w miejscowości Fojutowo znajduje się akwedukt (Zał. 1, fot. 11-13), który

umożliwia przepłynięcie dołem Czerskiej Strugi (wpływa do rz. Brdy w km 112+050) (Zał. 1,

fot. 14), a górą Wielkiego Kanału Brdy. Ponad 20 km poniżej jazu głównego wlotowego na

WKB znajduje się punkt rozdzielczy/sztuczny basen w Barłogach (max dopływ 4,2 m3/s),

umożliwiający rozdział wody w czterech kierunkach (Zał. 1, fot. 16). Ujęcie z jazem głównym

(Zał. 1, fot. 17-18) odprowadza największą ilość wody na Mały Kanał Brdy (dł. 9,545 km),

który to zasila użytki wzdłuż koryta, aż do kompleksu Zielona Łąka –pole „B”, gdzie większość

wody odprowadzana jest nowym kanałem oraz rurociągiem poprzez MEW Zielonka (Qmax =

3,0 m3/s) do rzeki Brdy (Zał. 1, fot. 26-27). Kolejne ujęcie (jaz boczny) na kanał Węgoria (Zał.

1, fot. 20-22) umożliwia przerzut wody do jeziora Białego, skąd Bielską Strugą wody

wpływają po lewej stronie koryta w km 100+305 do rzeki Brdy. Kolejne ujęcia odprowadzają

znacznie mniejsze ilości wody i zasilają części kompleksów Barłogi (kompleksy łąkowo-rolne),

zaś ostatni odprowadzalnik Czubryń jest obecnie nieczynny.

Poniżej Bielskiej Strugi do rzeki Brdy z większych cieków kolejno dopływają: rzeka Kicz (km

82+010/prawy), rzeka Ruda (km 80+640/lewy), rzeka Szumionka (km 74+850/lewy). W km

85+650 znajduje się kolejny wodowskaz IMGW „Tuchola” (A = 2462,2 km2), dla którego

średnie przepływy roczne z wielolecia kształtują się na poziomie SSQ = 19,511 m3/s.

Już od wczesnego średniowiecza mieszkańcy m.in. Bydgoszczy wykorzystywali rzekę do

spławiania drewna oraz napędzania młynów. W tamtych czasach ciek był bardzo

niebezpieczny z powodu dużych wahań poziomu zwierciadła wody. Właśnie z zapisków

średniowiecznych wiadomo, że różnica stanów wód pomiędzy minimalnym oraz

maksymalnym w ciągu roku dochodziła do 5 m. Na przestrzeni lat prowadzono wiele

zabiegów poprawiających bezpieczeństwo przeciwpowodziowe miasta, jednakże dopiero

wybudowanie stopnia w Koronowie praktycznie uniemożliwiło zalewanie ulic Bydgoszczy

oraz podtapianie budynków. Dwa stopnie wodne znajdujące się poniżej, czyli Tryszczyn oraz

Smukała mają charakter m.in. wyrównawczy (regulują przepływy) dla stopnia Koronowo.

Wszystkie trzy stopnie tworzą kaskadę, która umożliwia m.in. produkcję energii oraz

regulację przepływów wody. W celu ochrony Bydgoszczy przed zalewaniem, podtapianiem

17

lub powodzią przepływy wody poniżej ostatniego stopnia (Smukała) winny być mniejsze niż

45 m3/s.

Na odcinku 22,5 km od km 69+100 rzeki Brdy znajduje się zalew Koronowski (Zał. 1, fot. 28-

29), utworzony w wyniku wybudowania zapory. Zapora ziemna w Pieczyskach (przekrój

Koronowo: A= 4092 km2; SSQ = 33,7 m3/s) wybudowana w 1961 r., piętrząca wodę cieku na

wysokość 20 m, tworzy zbiornik o pojemności całkowitej 80,6 mln m3 i powierzchni 15,6 km2

(zbiornik retencyjny z kanałem lateralnym). W korpusie zapory w Pieczyskach znajduje się

m.in. upust denny (Qmax-teor. = 100 m3/s) odprowadzający wodę w maksymalnej ilości 43

m3/s, ze względu na zabudowę miasta Koronowo. Na odcinku 10,34 km poniżej, rzeka płynie

naturalnym korytem m.in. przez Jaz Młyński w Koronowie (Zał. 1, fot. 30), którego zadaniem

jest utrzymywanie stałego poziomu piętrzenia w obrębie miasta Koronowo oraz Jaz Okole.

Elektrownia wodna Koronowo (moc osiągalna 26,0 MW) jest stopniem energetycznym, który

uwzględnia w swojej gospodarce pracę dwóch poniżej położonych elektrowni Tryszczyn i

Smukała. Woda doprowadzana jest poprzez kanał lateralny o długości ok. 10 km (Zał. 1, fot.

31-32), powstały w wyniku połączenia przekopami łańcucha jezior polodowcowych (od

jeziora Lipkusz do jeziora Białe). W samej elektrowni (Zał. 1, fot. 33-35), której teoretyczna

przepustowość wynosi 120 m3/s, znajdują się dwie turbiny Kaplana, które są uruchamiane

dwukrotnie w ciągu doby, w godzinach szczytowego zapotrzebowania na energię. Zrzut wód

z elektrowni następuje poniżej jazu Okole w km 37+040 rzeki Brdy.

W km 30+330 rzeki Brdy w 1961 r. wzniesiono zaporę ziemną Tryszczyn (A = 4300,0 km2; SSQ

= 35,63 m3/s), w celu umożliwiania produkcji energii elektrycznej. Zapora piętrzy wodę na

wysokość ok. 4,5 m, a cofka sięga do jazu w miejscowości Okole, znajdującego się 6 km

powyżej. Zbiornik powstały w ten sposób jest niewielki P = 0,87 km2 (max. dobowe wahania

poziomu wody: 0,8 m), a jego funkcja zabezpieczenia przeciwpowodziowego praktycznie

jest znikoma. W korpusie zapory znajduje się jaz klapowy, upustowy, o wymiarach światła

jazu 10 m x 2,5 m i przepustowości teoretycznej 80 m3/s (praktycznie max. 45 m3/s, ze

względu na zabudowę Bydgoszczy), zrzucający wodę do naturalnego koryta Brdy (Zał. 1, fot.

36). Elektrownię wodną (moc osiągalna 3,3 MW) również wkomponowano w korpus zapory,

a energii dostarczają dwie turbiny Kaplana, przepuszczające teoretycznie maksymalnie 2 x 45

m3/s, pracujące w trybie szczytowym tzn. największego zapotrzebowania na energię.

W km 21+545 rzeki Brdy zlokalizowany jest stopień wodny Smukała, w którego skład

wchodzi zapora ziemna, jaz oraz elektrownia wodna. Zapora ziemna piętrzy wody na

wysokość ok. 8 m. Zbiornik powstały w ten sposób ma pojemność całkowitą 2,225 mln m3,

pojemność użytkową 1,10 mln m3, powierzchnia zbiornika przy max. poziomie piętrzenia

wynosi 0,94 km2 (Zał. 1, fot. 37). Cofka zbiornika sięga dolnego stanowiska Zb. Tryszczyn. W

roku 1951 uruchomiono Elektrownię Wodną Smukała (moc osiągalna 3,0 MW /instalowana

4,0 MW), którą obsługują dwie turbiny Kaplan o przełyku 2 x 30 m3/s. Na środku stopnia

znajduje się jaz dwuklapowy z upustem dennym, mający możliwość przepuszczenia

teoretycznie 155,0 m3/s wody.

18

Tuż poniżej stopnia Smukała na Brdzie w km 20+850 znajduje się wodowskaz „Smukała” (A =

4413,8 km2) z przepływami średnimi SSQ = 27+284 m3/s.

W km 13+775 z prawej strony do koryta rzeki Brdy wpada Kanał Bydgoski (Zał. 1, fot. 38-40),

łączący Wisłę i Odrę poprzez m.in. Noteć i Wartę. Kanał ma długość niecałych 25 km

jednakże 6 śluz wchodzących w jego skład umożliwia pokonanie łącznie ponad 22 m różnicy

poziomów wód.

Hydrowęzeł wodny w Bydgoszczy obejmuje odcinek od Śluzy Miejskiej do mostu

Teatralnego. Bez szkód dla zabudowy Bydgoszczy potrafi przepuścić max. 45 m3/s (przy 60

m3/s występują niewielkie podtopienia). Praktycznie na całej jego długości występuje

sztucznie usypana Wyspa Młyńska (funkcja grobli), która rozdziela wody rzeki na Brdę

młyńską (płynie górą) oraz drogę wodną Brdy klasy II (Brda skanalizowana) (Zał. 1, fot. 41-

42). Ciągły przepływ wody odbywa się Brdą młyńską, wzdłuż której znajdują się kolejno

następujące obiekty hydrotechniczne: jaz Ulgi (zrzut wody do Brdy skanalizowanej) (Zał. 1,

fot. 48-49), przepławka, elektrownia wodna „Kujawska” przy Jazie Farnym (ujście do Brdy)

(Zał. 1, fot. 43-44).

Dla umożliwienia żeglugi na Brdzie wybudowano Śluzę Miejską (początek Brdy

skanalizowanej), przepuszczającą wodę jedynie w trakcie śluzowań (Zał. 1, fot. 45-46).

Jednostki pływające m.in. poprzez hydrowęzeł bydgoski mają możliwość poruszania się na

odcinku od Kanału Bydgoskiego do rz. Wisły drogą wodną II klasy.

Na ujściu Brdy do Wisły znajduje się stopień Czersko Polskie składający się ze śluzy

komorowej Czersko Polskie (czynna) (Zał. 1, fot. 50-51), śluzy Brdy Ujście nr 1 (nieczynna)

(Zał. 1, fot. 52), jazu walcowego (km 1+755) (Zał. 1, fot. 53-54), przepławki dla ryb (prawy

przyczółek jazu) (Zał. 1, fot. 55-56), MEW (lewy przyczółek jazu/max. przełyk 3,5 m3/s) oraz

elektrowni wodnej na prawo od jazu (max. przełyk 30 m3/s). Głównym zadaniem stopnia jest

umożliwienie żeglugi śródlądowej na Brdzie skanalizowanej tzn. na odcinku od Węzła

Wodnego Bydgoszcz do ujścia. Jaz umożliwiający gospodarowanie wodą jest konstrukcją

jednoprzęsłową, o świetle 22 m z zamontowanym walcem stalowym o średnicy 2,5m.

Maksymalnie, w zależności od poziomu wód cieku może przepuścić teoretycznie nawet 170

m3/s wody.

W Zał. 2 do opracowania przedstawiono schemat sieci hydrograficznej w zlewni Brdy.

Źródło:

„Wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego

odtworzenia terenów zalewowych etap II – Brda” oprac. IMGW Gdynia 2005 r.;

„Instrukcja eksploatacji oraz prowadzenia gospodarki wodnej dla systemu wodnego

Wielkiego Kanału Brdy" oprac. E. Michalski 1994 r.;

19

„Operat wodnoprawny na szczególne korzystanie z wód polegające na piętrzeniu rzeki Brdy

na stopniu wodnym Mylof w km 129+600 wraz z projektem instrukcji gospodarki wodą”

oprac. H. Jatczak, H. Martuszewska 2001 r.;

„Operat wodnoprawny na szczególne korzystanie z wód dla istniejącego gospodarstwa

chowu i hodowli pstrąga w Zakładzie Hodowli Pstrąga Sp. z.o.o. w zaporze – Mylof” oprac.

„EKOSOFT” Mirosław Kubiak 2006 r.;

„Instrukcja gospodarowania wodą na zbiorniku Elektrowni Wodnej Koronowo” Z. Piątkowski

2002 r.;

„Operat wodnoprawny dla stopnia wodnego Tryszczyn” G. Graczyk 2000 r.;

„Instrukcja gospodarowania wodą na zbiorniku elektrowni wodnej Smukała” Z. Piątkowski

2002 r.;

http://www.rzgw.gda.pl/;

http://mojemiasto-barkarz.blogspot.com/;

http://pl.wikipedia.org;

http://wwwhttp://www.ew.koronowo.pl/;

http://www.lemara.muzeumkanalu.pl;

www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/index.php.

2.6. Obszary chronione w zlewni

Park Narodowy Borów Tucholskich w całości położony jest na terenie zlewni rzeki Brdy, w

powiecie chojnickim. Został utworzony w 1996r. ze względu na unikalny w skali Polski i

Europy sandrowo - pojezierny typ krajobrazu z zachowaną naturalną biocenozą jezior,

torfowisk i borów sosnowych. Odcinek rzeki Brdy, płynący przez teren Parku, nazwany Strugą

Siedmiu Jezior, stanowi unikatowe zjawisko hydrologiczne, łączące 8 jezior rynnowych. W

krajobrazie dominują równiny sandrowe urozmaicone poprzez liczne wzniesienia, rynny i

wytopiska. Jego powierzchnia wynosi 4613,04 ha.

Parki krajobrazowe:

Zaborski Park Krajobrazowy – powstał 28 lutego 1990 roku, a od 1 maja 1992 r.

stanowił samodzielną jednostkę (wcześniej podlegał pod Tucholski Park

Krajobrazowy). Utworzenie Parku miało na celu ochronę i popularyzację dziedzictwa

przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu północno-zachodniej części Borów

Tucholskich. Swoim zasięgiem obejmuje środkowy bieg rzeki Brdy, a z jego części ze

Strugą Siedmiu Jezior w 1996 r. wydzielono Park Narodowy Borów Tucholskich.

Obecnie jego powierzchnia wynosi 34026 ha. Od czerwca 2010 r. Zaborski Park

20

Krajobrazowy wchodzi w skład największego w Polsce Światowego Rezerwatu

Biosfery Bory Tucholskie.

Tucholski Park Krajobrazowy – został utworzony w 1985 r. w celu ochrony

południowo-wschodniego regionu Borów Tucholskich. Administracyjnie położony jest

na terenie powiatu tucholskiego, jedynie jego niewielka, północna część leży w

powiecie chojnickim. Powierzchnia Parku wynosi 36983 ha, a powierzchnia jego

otuliny 15946 ha. Teren Parku stanowi równinę sandrową urozmaiconą licznymi

pagórkami, morenowymi wzgórzami i wydmami. Krajobraz ten przecina dolina rzeki

Brdy, a urozmaicają go liczne rynnowe i wytopiskowe jeziora polodowcowe.

Wdzydzki Park Krajobrazowy – całkowita powierzchnia Parku wynosi 17800 ha, ale

jedynie w niewielkiej części pokrywa się z obszarem zlewni rzeki Brdy (północno –

wschodnia częścią zlewni na terenie powiatu kościerskiego). Park został utworzony

15 czerwca 1983 r. Swoim zasięgiem obejmuje północno – zachodnią części Borów

Tucholskich. Charakteryzuje się leśno – pojeziernym typem krajobrazu z różnorodną i

dobrze zachowaną szatą roślinną.

Obszary chronionego krajobrazu:

Chojnicko-Tucholski

Fragment Borów Tucholskich

Zespół jezior Człuchowskich na pd.-wsch. od Człuchowa

Źródliskowy obszar Brdy i Wieprzy na wsch. od Miastka

Borów Tucholskich

Lipuski

Okolice Jezior Krępsko i Szczytno

Północny - część zachodnia

Rezerwaty przyrody:

Augustowo

Bagna nad wstążką

Bagno Głusza

Bagno Grzybna

Buczyna

Czapliniec Koźliny

Dęby Krajeńskie

Dolina Rzeki Brdy

Gaj Krajeński

Jeziorka Kozie

Jezioro Zdręczno

Lutowo

21

Różanna Dęby

Wąwelno

Źródła Rzeki Stążki

Nawionek

Jezioro Laska

Ostrów Trzebielski

Jezioro Cęgi Małe

Jezioro Kamień

Ustronie

Sosny

Jezioro Smołowe

Piecki

Przytoń

Jezioro Orle

Jezioro Sporackie

Bagno Stawek

Bagnisko Niedźwiady

Mętne

Moczadło

Małe Łowne

Osiedle Kormoranów

Cisy nad Czerską Strugą

Jezioro Krasne

Bór Chrobotkowy

Jezioro Bardze Małe

Dolina Kulawy

Dolina rzeki Brdy

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk :

Bytowskie Jeziora Lobeliowe

Studzienickie Torfowiska

Jezioro Piasek

Sandr Brdy

Bór Chrobotkowy

Jezioro Krasne

Miasteckie Jeziora Lobeliowe

Doliny Brdy i Stążki w Borach Tucholskich

Dolina Wieprzy i Studnicy

Dolina Noteci

22

Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków:

Wielki Sandr Brdy

Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego

Bory Tucholskie

2.7. Charakterystyka części wód powierzchniowych zlewni Brdy

Zgodnie z definicją Ramowej Dyrektywy Wodnej „Część wód powierzchniowych oznacza

oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień,

rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód

przybrzeżnych.”

W zlewni Brdy na potrzeby prac planistycznych wyodrębniono 43 jednolite części wód rzek

oraz 57 jednolitych części wód jezior.

Jednolite części wód rzek zaklasyfikowano do 8 typów:

Typ nieokreślony (0)

Potok nizinny piaszczysty (17)

Potok nizinny żwirowy (18)

Rzeka nizinna piaszczysto- gliniasta (19)

Rzeka nizinna żwirowa (20)

Potoki i strumienie na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych

(23)

Małe i średnie rzeki na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych

(24)

Cieki łączące jeziora (25)

Jednolite części wód jezior zaklasyfikowano do 5 typów:

Jeziora o niskiej zawartości wapnia, niestratyfikowane (1b),

Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane (2a)

Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, niestratyfikowane

(2b)

Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane (3a)

Jeziora o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane

(3b).

Jednolite części wód rzek i jezior przedstawiono w tabelach oraz na mapie poniżej.

23

Lp. Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Typ Długość [km]

1 PLRW20001829213 Brda do jez. Szczytno 18 98,5

2 PLRW200025292175 Brda od wpływu do jez. Szczytno do

wypływu z jez. Końskiego 25 50,2

3 PLRW20001929219 Brda od wypływu z jez. Końskiego do

wpływu do jez. Charzykowskiego 19 22,8

4 PLRW2000252923979

Brda od wpływu do jez.

Charzykowskiego do wypływu z jez.

Kosobudno

25 168,9

5 PLRW200020292599 Brda od wypływu z jez. Kosobudno do

wpływu do zb. Koronowo 20 73,7

6 PLRW200002929739 Brda od wpływu do zb. Koronowo do

wypływu ze zb. Smukała 0 55,1

7 PLRW200020292999 Brda od wypływu ze zb. Smukała do

ujścia 20 21,7

8 PLRW200017292189 Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie 17 29,1

9 PLRW200018292329 Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk 18 79,2

10 PLRW2000232923149 Czerwona Struga 23 27,1

11 PLRW20001829239314 Orla Struga 18 9,8

12 PLRW2000182923952 Czernicki Rów 18 6,4

13 PLRW2000029254529 Wielki Kanał Brdy 0 30,0

14 PLRW200018292529 Czerska Struga 18 47,5

15 PLRW20001729249 Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik,

Grochowskie, Stobno 17 68,0

16 PLRW200025292549 Bielska Struga 25 29,4

17 PLRW200017292552 Hozanna 17 5,5

18 PLRW200017292569 Kicz z jeziorem Żalińskim 17 21,5

19 PLRW200018292589 Ruda 18 39,3

20 PLRW2000252925929 Szumionka 25 22,3

21 PLRW200017292729 Bysławska Struga z jeziorem Bysławskim 17 21,5

22 PLRW200017292659 Kamionka do wypływu z jez. Mochel 17 60,4

23 PLRW200024292699 Kamionka od wypływu z jez. Mochel do

ujścia 24 37,6

24 PLRW200017292672 Dopł. z jez. Radzim 17 4,3

25 PLRW20002329268 Wytrych 23 9,0

26 PLRW200023292674 Brzuchówka 23 6,1

27 PLRW200017292692 Dopł. z Trzciany 17 11,7

28 PLRW200017292694 Dopływ z jez. Szpitalnego 17 7,8

29 PLRW200017292749 Sępolna z jeziorami Lutowskim i

Sępoleńskim 17 64,4

30 PLRW2000172927671 Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym

do wpływu do jez. Krosna 17 58,6

31 PLRW200019292769 Krówka od wpływu do jez. Krosno do 19 15,1

24

Lp. Kod jednolitej części wód rzek Nazwa jednolitej części wód rzek Typ Długość [km]

ujścia

32 PLRW20001729276732 Dopływ z jez. Proboszczowskiego 17 7,5

33 PLRW200017292768 Lucimska Struga 17 21,0

34 PLRW200017292789 Sucha z jeziorem Suskim Wielkim 17 14,9

35 PLRW200025292912 Kręgiel 25 16,6

36 PLRW200017292914 Struga Graniczna 17 23,2

37 PLRW200017292949 Stare koryto Brdy 17 10,2

38 PLRW200017292952 Dopł. z Gościeradza 17 14,2

39 PLRW20001729295929 Kotomierzyca 17 58,2

40 PLRW2000172929732 Dopł. z Osielska 17 8,5

41 PLRW200017292984 Flis 17 13,0

42 PLRW20000292989 Kanał Bydgoski 0 6,4

43 PLRW200017292982 Dopł. spod Białych Błot 17 7,1

Lp. Kod jednolitej części

wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior Typ Powierzchnia [ha]

1 PLLW20290 Charzykowskie (Lukomie) 3a 1346,7

2 PLLW20310 Karsińskie 3a 679,9

3 PLLW20268 Szczytno 3a 571,5

4 PLLW20329 Kruszyńskie 3b 465,9

5 PLLW20327 Somińskie 3a 429,5

6 PLLW20272 Krępsko 3a 347,05

7 PLLW20299 Ostrowite (Józefowo, na E od

jez.Charzykowskiego) 2a 262,7

8 PLLW20362 Dybrzk (Drzewicz) 3a 225,5

9 PLLW20346 Studzienickie (Kłączno, Ryńskie,

Studzieniczno) 2a 205,9

10 PLLW20317 Gwiazdy 2a 198,5

11 PLLW20364 Trzemeszno 3b 186,6

12 PLLW20311 Wiejskie 1b 158,3

13 PLLW20417 Sępoleńskie 3b 155,8

14 PLLW20403 Mochel 3a 153,1

15 PLLW20282 Lipczyno Wielkie 2a 144,1

25

16 PLLW20349 Kielsk (Kielskie) 3a 138,6

17 PLLW20257 Głebokie (Pietrzykowskie Duże) 3a 136,3

18 PLLW20395 Cekcyńskie Wielkie 3a 131,8

19 PLLW20371 Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz) 3a 130,6

20 PLLW20421 Słupowskie 3a 122,2

21 PLLW20361 Łąckie 3a 115,4

22 PLLW20415 Lutowskie 3b 108,9

23 PLLW20376 Stobno 3a 103,7

24 PLLW20380 Ślepe (Okragłe) 3b 102,9

25 PLLW20323 Widoczno 3b 96,4

26 PLLW20350 Kiedrowickie 1b 94,7

27 PLLW20313 Borzyszkowskie 2a 94,2

28 PLLW20360 Płęsno 2a 87,4

29 PLLW20265 Dymno (Koczala, Koczalskie) 3a 82,4

30 PLLW20356 Śluza 3b 76,4

31 PLLW20353 Parszczenica 3b 74,0

32 PLLW20410 Bysławskie 3a 73,3

33 PLLW20408 Szpitalne 3a 71,5

34 PLLW20343 Księże 3b 67,9

35 PLLW20331 Brzeźno 3b 66,3

36 PLLW20315 Trzebielsk (Trzebielskie) 3a 65,3

37 PLLW20342 Laska 3b 65,3

38 PLLW20333 Młosino Wielkie 3a 63,4

39 PLLW20320 Nierostowo (Nierzostowo) 3a 63,2

40 PLLW20312 Piaszno (na E od Brzeźna Szlacheckiego) 2a 62,7

41 PLLW20339 Mirachowo 3b 59,7

26

42 PLLW20381 Długie 3b 59,4

43 PLLW20397 Gwiazda 3a 58,1

44 PLLW20400 Zamarte 3a 57,4

45 PLLW20273 Olszanowskie (Olszanowo Duże) 2a 55,9

46 PLLW20363 Kosobudno (Kossobudno) 3b 53,5

47 PLLW20259 Ciemno (Pietrzykowskie) 3b 53,3

48 PLLW20330 Parzyńskie 3b 52,8

49 PLLW20439 Świekatowskie 3a 52,6

50 PLLW20383 Białe 3b 52,05

51 PLLW20388 Żalińskie (Żalno) 3b 50,5

52 PLLW20369 Grochowskie 3b 48,7

53 PLLW20277 Końskie 3a 48,6

54 PLLW20316 Gwieździniec (Gwieździeniec) 2a 46,6

55 PLLW20437 Suskie Wielkie 3b 45,3

56 PLLW20425 Wierzchucińskie Małe 3a 41,8

57 PLLW20420 Strzyżyny 2b 37,1

27

Rys. 3. Jednolite części wód rzeki i jezior oraz ich zlewnie

28

Scalone części wód

Jednolite części wód są jednostkami często niewielkimi, przez co w wielu przypadkach

prowadzenie prac planistycznych dla każdej z nich odrębnie może być utrudnione. Dlatego

też RDW dopuszcza ich agregację (scalanie) na potrzeby tych prac. Takiego scalania

jednolitych części wód dokonano na obszarze całego kraju, scalając zlewnie o podobnym

zagospodarowaniu i podobnych problemach związanych z gospodarowaniem wodami. Do

scalonych części wód zostały przypisane działania w programie wodnośrodowiskowym kraju.

W zlewni Brdy jednolite części wód zagregowano do 7 scalonych części wód, które

przedstawiono w poniższej tabeli.

Kod scalonej

części wód Nazwa scalonej części wód

Długość cieków

istotnych [km]

Powierzchnia zlewni

[km2]

DW0601 Brda od źródeł do jez. Końskiego z jez.

Końskim 148,7 518,3

DW0602 Brda od jez. Końskiego do jez.

Charzykowskiego 51,9 159,3

DW0603 Brda od jez. Kosobudno do zb. Koronowo 337,2 961,2

DW0604 Brda od zb. Koronowo do zb. Smukała ze

zb. Smukała 388,9 1184,2

DW0605 Kamionka 136,9 499,7

DW0607 Brda od zb. Smukała do ujścia 48,3 210,6

DW0609 Brda od jez. Charzykowskiego do jez.

Kosobudno z jez. Kosobudn 291,4 1127,8

Ocena stanu jednolitych części wód

W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły zamieszczona została ocena

stanu jednolitych części wód. Przedstawiono ją w poniższych tabelach. Jednakże, ponieważ

od czasu opracowania Planu ocena ta jest aktualizowana, zamieszczono również ocenę stanu

za rok 2010.

Kod jednolitej części wód

rzek Nazwa jednolitej części wód rzek

Ocena stanu

według PGW

Ocena stanu w roku 2010

stan/potencjał

ekologiczny stan chemiczny

PLRW20001829213 Brda do jez. Szczytno zły dobry brak oceny

PLRW200025292175 Brda od wpływu do jez. Szczytno do

wypływu z jez. Końskiego zły brak danych brak danych

PLRW20001929219 Brda od wypływu z jez. Końskiego do

wpływu do jez. Charzykowskiego zły brak oceny dobry

PLRW2000252923979 Brda od wpływu do jez.

Charzykowskiego do wypływu z jez. dobry brak oceny dobry

29

Kod jednolitej części wód

rzek Nazwa jednolitej części wód rzek

Ocena stanu

według PGW

Ocena stanu w roku 2010

stan/potencjał

ekologiczny stan chemiczny

Kosobudno

PLRW200020292599 Brda od wypływu z jez. Kosobudno do

wpływu do zb. Koronowo zły brak oceny brak oceny

PLRW200002929739 Brda od wpływu do zb. Koronowo do

wypływu ze zb. Smukała zły brak danych brak danych

PLRW200020292999 Brda od wypływu ze zb. Smukała do

ujścia zły umiarkowany brak oceny

PLRW200017292189 Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie dobry umiarkowany brak oceny

PLRW200018292329 Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk dobry umiarkowany brak oceny

PLRW2000232923149 Czerwona Struga dobry brak danych brak danych

PLRW20001829239314 Orla Struga dobry brak danych brak danych

PLRW2000182923952 Czernicki Rów dobry brak danych brak danych

PLRW2000029254529 Wielki Kanał Brdy dobry brak danych brak danych

PLRW200018292529 Czerska Struga zły brak danych brak danych

PLRW20001729249 Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik,

Grochowskie, Stobno dobry brak danych brak danych

PLRW200025292549 Bielska Struga dobry brak danych brak danych

PLRW200017292552 Hozanna dobry brak danych brak danych

PLRW200017292569 Kicz z jeziorem Żalińskim zły brak danych brak danych

PLRW200018292589 Ruda dobry brak danych brak danych

PLRW2000252925929 Szumionka dobry brak danych brak danych

PLRW200017292729 Bysławska Struga z jeziorem

Bysławskim dobry brak danych brak danych

PLRW200017292659 Kamionka do wypływu z jez. Mochel dobry brak danych brak danych

PLRW200024292699 Kamionka od wypływu z jez. Mochel do

ujścia dobry brak danych brak danych

PLRW200017292672 Dopł. z jez. Radzim dobry brak danych brak danych

PLRW20002329268 Wytrych dobry brak danych brak danych

PLRW200023292674 Brzuchówka dobry brak danych brak danych

PLRW200017292692 Dopł. z Trzciany dobry brak danych brak danych

PLRW200017292694 Dopływ z jez. Szpitalnego dobry brak danych brak danych

PLRW200017292749 Sępolna z jeziorami Lutowskim i

Sępoleńskim dobry brak danych brak danych

PLRW2000172927671 Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym

do wpływu do jez. Krosna dobry brak danych brak danych

PLRW200019292769 Krówka od wpływu do jez. Krosno do

ujścia dobry brak danych brak danych

PLRW20001729276732 Dopływ z jez. Proboszczowskiego dobry brak danych brak danych

PLRW200017292768 Lucimska Struga dobry brak danych brak danych

PLRW200017292789 Sucha z jeziorem Suskim Wielkim dobry brak danych brak danych

30

Kod jednolitej części wód

rzek Nazwa jednolitej części wód rzek

Ocena stanu

według PGW

Ocena stanu w roku 2010

stan/potencjał

ekologiczny stan chemiczny

PLRW200025292912 Kręgiel dobry brak danych brak danych

PLRW200017292914 Struga Graniczna dobry brak danych brak danych

PLRW200017292949 Stare koryto Brdy dobry brak danych brak danych

PLRW200017292952 Dopł. z Gościeradza dobry brak danych brak danych

PLRW20001729295929 Kotomierzyca zły brak oceny brak oceny

PLRW2000172929732 Dopł. z Osielska dobry brak danych brak danych

PLRW200017292984 Flis zły brak danych brak danych

PLRW20000292989 Kanał Bydgoski zły umiarkowany brak oceny

PLRW200017292982 Dopł. spod Białych Błot zły brak danych brak danych

Kod jednolitej części

wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior

Ocena stanu wg

PGW

PLLW20290 Charzykowskie (Lukomie) zły

PLLW20310 Karsińskie zły

PLLW20268 Szczytno zły

PLLW20329 Kruszyńskie zły

PLLW20327 Somińskie zły

PLLW20272 Krępsko dobry

PLLW20299 Ostrowite (Józefowo, na E od

jez.Charzykowskiego) dobry

PLLW20362 Dybrzk (Drzewicz) zły

PLLW20346 Studzienickie (Kłączno, Ryńskie,

Studzieniczno) dobry

PLLW20317 Gwiazdy dobry

PLLW20364 Trzemeszno zły

PLLW20311 Wiejskie zły

PLLW20417 Sępoleńskie zły

PLLW20403 Mochel zły

PLLW20282 Lipczyno Wielkie dobry

31

Kod jednolitej części

wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior

Ocena stanu wg

PGW

PLLW20349 Kielsk (Kielskie) zły

PLLW20257 Głebokie (Pietrzykowskie Duże) dobry

PLLW20395 Cekcyńskie Wielkie zły

PLLW20371 Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz) zły

PLLW20421 Słupowskie zły

PLLW20361 Łąckie zły

PLLW20415 Lutowskie dobry

PLLW20376 Stobno dobry

PLLW20380 Ślepe (Okragłe) zły

PLLW20323 Widoczno zły

PLLW20350 Kiedrowickie dobry

PLLW20313 Borzyszkowskie zły

PLLW20360 Płęsno dobry

PLLW20265 Dymno (Koczala, Koczalskie) dobry

PLLW20356 Śluza zły

PLLW20353 Parszczenica zły

PLLW20410 Bysławskie dobry

PLLW20408 Szpitalne dobry

PLLW20343 Księże zły

PLLW20331 Brzeźno dobry

PLLW20315 Trzebielsk (Trzebielskie) dobry

PLLW20342 Laska zły

PLLW20333 Młosino Wielkie dobry

PLLW20320 Nierostowo (Nierzostowo) dobry

32

Kod jednolitej części

wód jezior Nazwa jednolitej części wód jezior

Ocena stanu wg

PGW

PLLW20312 Piaszno (na E od Brzeźna Szlacheckiego) dobry

PLLW20339 Mirachowo zły

PLLW20381 Długie zły

PLLW20397 Gwiazda dobry

PLLW20400 Zamarte dobry

PLLW20273 Olszanowskie (Olszanowo Duże) dobry

PLLW20363 Kosobudno (Kossobudno) dobry

PLLW20259 Ciemno (Pietrzykowskie) dobry

PLLW20330 Parzyńskie dobry

PLLW20439 Świekatowskie dobry

PLLW20383 Białe zły

PLLW20388 Żalińskie (Żalno) dobry

PLLW20369 Grochowskie zły

PLLW20277 Końskie zły

PLLW20316 Gwieździniec (Gwieździeniec) dobry

PLLW20437 Suskie Wielkie zły

PLLW20425 Wierzchucińskie Małe dobry

PLLW20420 Strzyżyny dobry

Silnie zmienione i sztuczne części wód

W przypadku gdy charakterystyka fizyczna jednolitej części wód jest zmieniona wskutek

działalności człowieka, a jednocześnie zmiany te są niezbędne lub niemożliwe do usunięcia,

Ramowa Dyrektywa Wodna pozwala wyznaczyć taką część wód jako silnie zmienioną.

Oznacza to złagodzenie wymagań w zakresie celów do osiągnięcia – celem dla takich części

wód nie jest dobry stan ekologiczny wód, a dobry potencjał ekologiczny. Oznacza to

osiągnięcie najlepszych możliwych warunków dla życia biologicznego, jednak zachowując

korzyści płynące ze zmian hydromorfologicznych.

33

Konieczne jest również wskazanie sztucznych części wód, czyli takich, które zostały

stworzone przez człowieka w miejscu, gdzie naturalnie nie istniały żadne wody. Dla takich

części wód również celem jest osiągnięcie dobrego potencjału ekologicznego.

W roku 2007 dokonano wyznaczenia silnie zmienionych oraz sztucznych części wód.

Na obszarze zlewni Brdy wyznaczono dwie sztuczne części wód: Kanał Bydgoski i Wielki Kanał

Brdy oraz 15 silnie zmienionych części wód. Wyznaczenie wód jako silnie zmienionych

związane było głównie z zabudową poprzeczną występującą na ciekach. Szczególnie na rzece

Brdzie na odcinku od okolic Chojnic do ujścia występują liczne budowle hydrotechniczne,

których głównym przeznaczeniem jest produkcja energii elektrycznej.

Powyższe wyniki zostały uwzględnione przy sporządzaniu Planu gospodarowania wodami w

2009 roku. Jednak prowadzone prace pokazały, iż niezbędna jest weryfikacja tej klasyfikacji.

Równolegle z niniejszym zadaniem prowadzone były prace związane z weryfikacją

wyznaczania silnie zmienionych części wód. Podsumowanie wyznaczania silnie zmienionych

jednolitych części wód rzek przedstawione zostało w tabeli poniżej. Wszystkie jednolite

części wód jezior w zlewni zostały zakwalifikowane jako niezmienione.

Kod SJCW Kod JCW Nazwa JCW Ostateczna kwalifikacja

Przyczyna wyznaczenia

SZCW

DW0601

PLRW20001829213 Brda do jez. Szczytno

NAT -

PLRW200025292175

Brda od wpływu do jez. Szczytno do wypływu z jez. Końskie

NAT -

DW0602

PLRW200017292189 Lipczynka z jez. Lipczyno Wielkie

NAT -

PLRW20001929219

Brda od wypływu z jez. Końskiego do wpływu do jez. Charzykowskiego

NAT -

DW0603

PLRW20002029599

Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW2000029254529 Wielki Kanał Brdy SCW sztuczny kanał

PLRW20001729249

Raciąska Struga z jez. Śpierewnik Grochowskie, Stobno

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW200018292529 Czerska Struga SZCW zabudowa

poprzeczna, regulacje

PLRW200025292549 Bielska Struga NAT -

34

Kod SJCW Kod JCW Nazwa JCW Ostateczna kwalifikacja

Przyczyna wyznaczenia

SZCW

PLRW200017292552 Hozanna NAT -

PLRW200017292569 Kicz z jeziorem Żalińskim

NAT -

PLRW200018292589 Ruda SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW2000252925929 Szumionka SZCW zabudowa

poprzeczna

DW0604

PLRW200002929739

Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW200017292729 Bysławska Struga z jeziorem Bysławskim

NAT -

PLRW200017292749 Sępolna z jez. Lutowskim i Sępoleńskim

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW2000172927671

Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym do wpływu do jez. Krosna

NAT -

PLRW200019292769 Krówka od wypływu z jez. Krosno do ujścia

NAT -

PLRW20001729276732 Dopływ z jez. Proboszczowskiego

NAT -

PLRW200017292768 Lucimska Struga NAT -

PLRW200017292789 Sucha z jez. Suskim Wielkim

NAT -

PLRW200025292912 Kręgiel NAT -

PLRW200017292914 Struga Graniczna NAT -

PLRW200017292949 Stare koryto Brdy SZCW

zabudowa poprzeczna, ograniczenie

przepływu

PLRW200017292952 Dopływ z Goscieradza

NAT -

PLRW20001729295929 Kotomierzyca NAT -

PLRW2000172929732 Dopływ z Osielska NAT -

DW0605

PLRW200017292659 Kamionka do wypływu z jez. Mochel

NAT -

PLRW200024292699 Kamionka od wypływu z jez. Mochel do ujścia

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW200017292672 Dopływ z jez. Radzim

NAT -

PLRW200023292674 Brzuchówka NAT -

35

Kod SJCW Kod JCW Nazwa JCW Ostateczna kwalifikacja

Przyczyna wyznaczenia

SZCW

PLRW20002329268 Wytrych NAT -

PLRW200017292692 Dopływ z Trzciany NAT -

PLRW200017292694 Dopływ z jez. Szpitalnego

NAT -

DW0607

PLRW200020292999 Brda od wypływu ze zb. Smukała do ujścia

SZCW zabudowa

poprzeczna, miasto, żegluga

PLRW200017292984 Flis NAT -

PLRW20000292989 Kanał Bydgoski SCW sztuczny kanał

PLRW200017292982 Dopływ spod Białych Błot

NAT -

DW0609

PLRW2000252923979

Brda od wpływu do jez. Charzykowskiego do wypływu z jez. Kosobudno

NAT -

PLRW2000232923149 Czerwona Struga NAT -

PLRW200018292329 Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk

SZCW zabudowa

poprzeczna

PLRW20001829239314 Orla Struga NAT -

PLRW2000182923952 Czernicki Rów NAT -

Odstępstwa od osiągnięcia celów środowiskowych

Ramowa Dyrektywa Wodna dopuszcza, w uzasadnionych przypadkach, zastosowanie

odstępstw od narzuconych celów środowiskowych. Odstępstwa mogą polegać bądź na

przesunięciu terminu osiągnięcia celów środowiskowych, maksymalnie do roku 2027, bądź

na ustaleniu mniej rygorystycznych celów.

Przesunięcie terminu osiągnięcia celów środowiskowych zaproponowano dla 18 jednolitych

części wód rzek:

­ Brda do jez. Szczytno,

­ Brda od wpływu do jez. Charzykowskiego do wypływu z jez. Kosobudno,

­ Brda od wypływu z jez. Kosobudno do wpływu do zb. Koronowo,

­ Brda od wpływu do zb. Koronowo do wypływu ze zb. Smukała,

­ Brda od wypływu ze zb. Smukała do ujścia,

­ Chocina z jeziorami Gwiazdy i Trzebielsk,

­ Czernicki Rów,

­ Czerska Struga,

­ Raciąska Struga z jeziorami Spierewnik, Grochowskie, Stobno,

­ Ruda,

­ Szumionka,

36

­ Kamionka do wypływu z jez. Mochel,

­ Kamionka od wypływu z jez. Mochel do ujścia,

­ Sępolna z jeziorami Lutowskim i Sępoleńskim,

­ Krówka z jez. Wierzchucińskim Małym do wpływu do jez. Krosna,

­ Krówka od wpływu do jez. Krosno do ujścia,

­ Stare koryto Brdy,

­ Kotomierzyca.

Jako przyczynę podano przesunięcie terminu osiągnięcia celu z powodu konieczności

dodatkowych analiz oraz długości procesu inwestycyjnego.

Przesunięcie terminu osiągnięcia celów środowiskowych zaproponowano również dla 31

jednolitych części wód jezior:

­ Charzykowskie (Lukomie),

­ Karsińskie,

­ Szczytno,

­ Kruszyńskie,

­ Somińskie,

­ Krępsko,

­ Dybrzk (Drzewicz),

­ Trzemeszno,

­ Wiejskie,

­ Sępoleńskie

­ Mochel ,

­ Kielsk (Kielskie),

­ Cekcyńskie Wielkie,

­ Spierewnik (Śpierewnik, Przysarcz),

­ Słupowskie,

­ Łąckie,

­ Ślepe (Okragłe),

­ Widoczno,

­ Borzyszkowskie,

­ Śluza,

­ Parszczenica,

­ Księże,

­ Laska,

­ Mirachowo,

­ Długie,

­ Kosobudno (Kossobudno),

­ Białe,

­ Grochowskie,

37

­ Końskie,

­ Suskie Wielkie,

­ Wierzchucińskie Małe.

Jako przyczynę podano fakt , iż 6 lat jest okresem zbyt krótkim, aby mogła nastąpić poprawa

stanu wód, nawet przy założeniu całkowitej eliminacji presji. W jeziorach zanieczyszczenia

kumulują się głównie w osadach dennych, które w jeziorach eutroficznych są źródłem

związków biogenów oddawanych do jezior jeszcze przez bardzo wiele lat po zaprzestaniu

dopływu zanieczyszczeń.

38

2.8. Znaczące oddziaływania antropogeniczne w zlewni Brdy

Gospodarka wodno-ściekowa

Największe miasta położone w zlewni Brdy posiadają oczyszczalnie ścieków komunalnych.

Bydgoszcz, posiadająca bardzo wysoki stopień skanalizowania, który wynosi ok. 88,5%

posiada trzy oczyszczalnie ścieków, jednak ścieki z tych oczyszczalni są odprowadzane do

rzeki Wisły, a więc poza obszar rozpatrywanej zlewni. Na terenie zlewni rzeki Brdy istniej też

szereg gminnych oczyszczalni ścieków, z których największe zostały przedstawione w tabeli

poniżej.

Ścieki przemysłowe z największych zakładów przemysłowych w zlewni, wymienionych w

rozdziale dotyczącym charakterystyki społeczno – ekonomicznej i gospodarczej,

odprowadzane są w większości przypadków do sieci kanalizacyjnych oczyszczalni ścieków,

nie trafiają więc bezpośrednio do wód. Ścieki przemysłowe odprowadzane do odbiorników

naturalnych to przede wszystkich wody popłuczne i chłodnicze.

Lp. Oczyszczalnia

Ilość odprowadzanych

ścieków Qśrd [m3/d] wg

pozwolenia

wodnoprawnego

Odbiornik

1 Chojnice 14000 Struga Jarcewska

2 Koronowo 4600 Brda

3 Tuchola 4515 Kicz

4 Czersk 2750 Czerska Struga

5 Przechlewo 2500 Lipczynka

6 Sępólno Krajeńskie 1730 Sępolenka

7 Rytel 720 Wielki Kanał Brdy

8 Kamień Krajeński 690 Kamionka

9 Upiłka 600 Prądzona

10 Bysław 520 rów w zlewni Bysławskiej Strugi

11 Sicienko 452 rów w zlewni rzeki Flis

12 Gostycyn 450 Kamionka

13 Świekatowo 287 Kręgiel

14 Zielona Huta 260 Chocina

15 Konarzyny 200 Brda

16 Swornegacie 200 Brda

17 Koczała 200 Ruda

39

Lp. Oczyszczalnia

Ilość odprowadzanych ścieków

Qśrd [m3/d] wg pozwolenia

wodnoprawnego

Odbiornik Rodzaj ściekó­w

1 Elektrociepłownia Bydgoszcz

S.A. 5670 Brda chłodnicze

2 Elektrociepłownia Bydgoszcz

S.A. 700 Brda popłuczne

3 Atlas sp. Z.o.o. w Łodzi 281 Brda przemysłowe

i komunalne

4 Pojazdy Szynowe PESA S.A. 210 Brda przemysłowe

i komunalne

Ponadto do rzeki Brdy trafiają także ścieki powstałe w wyniku prowadzenia gospodarki

rybackiej, a największe zakłady hodowlane w zlewni to Gospodarstwo Rybackie w

Charzykowych Sp. z o.o. i Zakład Hodowli Pstrąga w Zaporze Mylof Sp. z o.o.

Dla zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia oraz dla potrzeb przemysłowo –

gospodarczych w zlewni Brdy wykorzystywane są głównie ujęcia wód podziemnych. Wody

powierzchniowe stanowią drugorzędne źródło zaspokojenia potrzeb wodnych mieszkańców

zlewni. Komunalne ujęcie wód powierzchniowych z rzeki Brdy posiada jedynie miasto

Bydgoszcz. Poza tym wody powierzchniowe pobierane są do celó­w produkcyjnych i

nawadniania. Największe ujęcia wód na cele komunalne i przemysłowe przedstawiono w

tabeli poniżej.

Lp. Użytkownik

Wielkość poboru Qśrd

[m3/d] wg pozwolenia

wodnoprawnego

Lokalizacja ujęcia Cele poboru

pobory wód powierzchniowych

1 Miejskie Wodociągi i Kanalizacji Sp. z

o.o. w Bydgoszczy 100000 Brda komunalne

2 Elektrociepłownia Bydgoszcz S.A. 7130 Brda chłodnicze

3 Bydgoski Zakład Przemysłu

Gumowego STOMIL 2763 Brda chłodnicze

4 Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKA-

MULTI S.A. 1200 Brda przemysłowe

pobory wód podziemnych

1 Miejskie Wodociągi i Kanalizacja,

Bydgoszcz 38000

Bydgoszcz miasto,

ujęcie Las gdański komunalne

2 Miejskie Wodociągi Sp. z o.o. w

Chojnicach 5040 Funka, gm. Chojnice komunalne

3 Przedsiębiorstwo Komunalne w

Tucholi Spółka z o.o. 3290 Tuchola miasto komunalne

4 Miejskie Wodociągi Sp. z o.o. w

Chojnicach 3080 Chojnice miasto komunalne

5 Gmina Koronowo 2975 Koronowo, gm. komunalne

40

Lp. Użytkownik

Wielkość poboru Qśrd

[m3/d] wg pozwolenia

wodnoprawnego

Lokalizacja ujęcia Cele poboru

Koronowo

6 Gmina Osielsko 2100 Niemcz, gm. Osielsko komunalne

7 Bydgoskie Zakłady Sklejek SKLEJKA-

MULTI S.A. 1400 Bydgoszcz miasto przemysłowe

8 Zakłady Mięsne "Prime Food" Sp. z

o.o. w Przechlewie 1137

Przechlewo, gm.

Przechlewo

przemysłowe

i komunalne

41

Rys. 4. Gospodarka wodno – ściekowa w zlewni Brdy

42

2.9. Ogólna charakterystyka występujących w zlewni Brdy problemów

z punktu widzenia ochrony przed powodzią

Rzeka Brda w swoim górnym odcinku charakteryzuje się dużym spadkiem, w związku z czym

jej nurt na tym odcinku jest dość szybki. Pozwoliło to na wykorzystanie rzeki Brdy do celów

energetycznych, poprzez budowę elektrowni wodnych w Samociążku, Tryszczynie i Smukale.

Z drugiej jednak strony sytuacja ta powodowała poważne zagrożenie powodziowe miast

położonych w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Jednakże wspomniane wyżej stopnie

elektrowni wodnych wraz ze zbudowanymi na Brdzie zbiornikami retencyjnymi w Mylofie

i Koronowie, poza funkcjami energetycznymi, przechwytują wysokie wody rzeki oraz

regulując przepływy, stanowią znaczące zabezpieczenie przed występowaniem zjawisk

powodziowych na Brdzie. Oprócz znacznych spadków w górnym odcinku Brdy zagrożenie

powodziowe niesie za sobą również zjawisko cofki, które dotyczy miasta Bydgoszcz,

największego miasta w zlewni Brdy położonego nad ujściowym odcinkiem rzeki Brdy do

Wisły. Zatapianie terenów miejskich przyległych do rzeki ma miejsce, gdy w wyniku

przekroczenie stanu alarmowego na Wiśle, który wynosi 650 cm, następuje zrównanie się

poziomu wód rzeki Wisły i Brdy co powoduje brak możliwości odpływu wody rzeki Brdy do

Wisły poprzez jaz walcowy. W skutek tego może nastąpić zatopienie terenów miejskich

przyległych do rzeki (źródło: Ocena zagrożenia powodziowego miasta Bydgoszczy, Wydział

Zarządzania Kryzysowego, Bydgoszcz 2008r.).

Ochronę przeciwpowodziową miasta Bydgoszcz przed wodami Brdy, ale także Wisły do

której uchodzi Brda, stanowią wały przeciwpowodziowe, które wymieniono poniżej:

wał Łęgnowo – wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Wisły na odcinku od 765,6 do

770,3, km biegu rzeki, zabezpiecza przez zalaniem Nizinę Łęgnowo – Otorowo,

osiedla położone w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz: Otorowo,

Plątnowo, Łęgowo oraz oczyszczalnię ścieków „Kapuściska”;

wał przeciwpowodziowy – nizina Fordońska – wzdłuż rzeki Wisły na odcinku od 775,6

do 780,5 km biegu rzeki, zabezpiecza przed zalaniem część osiedla Stary Fordon, wsie

położone w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz: Pałcz, Mariampol Dolny,

Łoskot, oczyszczalnię ścieków „Fordon” oraz ogródki działkowe;

wał przeciwpowodziowy od 780 do 782 km biegu rzeki Wisły – chroni tereny miasta

Bydgoszcz do granicy z gminą Osielsko i Dobrcz, oczyszczalnię ścieków „Fordon”,

ogródki działkowe i gospodarstwa rolne.

Inne urządzenia zabezpieczające tereny miasta Bydgoszcze przed wodami powodziowymi

Brdy i Wisły to:

- jaz na strudze Młyńskiej przy szosie Bydgoszcz – Solec Kujawski, przepust wałowy

pod szosą – Solec Kujawski, zastawki melioracyjne na rowie przy ul. Toruńskiej,

zastawki na rowie portu drzewnego przy ul. Toruńskiej, wrota żelazne portu

43

drzewnego pod ul. Toruńską – ochrona przed wodami cofki i regulacja poziomu wód

gruntowych;

- jaz walcowy i przelew boczny Czersko Polskie (1,74 km rzeki Brdy) – regulacja stanu i

przepływu wód rzeki Brdy do Wisły, zabezpieczenie spływu wód rzeki Brdy w sytuacji

tzw. kontrolowanego zrzutu z Zalewu Koronowskiego;

- jaz Farny i jaz ulgowy (10,86 km i 11,5 km) – odprowadzanie nadmiaru wody z

prawego kanału do koryta Brdy, różnica poziomów wody pomiędzy Zalewem

Koronowskim, a dolnym progiem jazu Farny wynosi 51,5 m.

- wodowskaz (775 km biegu rzeki Wisły) – wskazywanie bieżącego stanu rzeki Wisły.

Zagrożenie powodzią dotyczy również Kanału Bydgoskiego (długość 24,7 km), którego wody

w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz płyną na odcinku ok. 6,5 km. Na kanale

znajduje się 6 śluz regulujących różnicę poziomu wody pomiędzy rzeką Notecią i Brdą, z

których 5 znajduje się w granicach miasta Bydgoszcz. Podtopienie terenów w sąsiedztwie

Kanału może być spowodowane długotrwałymi lub nawalnymi deszczami.

Zagadnienia związane z gospodarką wodną, a wśród nich ochroną przeciwpowodziową, są

regulowane przez dyrektywy unijne, do wdrażania których Polska zobowiązała się traktatem

akcesyjnym. Jedną z takich dyrektyw jest Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego

i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. Dyrektywa

Powodziowa. Dnia 18 marca 2011 r. weszła w życie znowelizowana ustawa Prawo wodne z

dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz. U. z dnia 15 lutego 2011r. nr 32, poz. 159), która transponuje do

prawa polskiego postanowienia Dyrektywy Powodziowej. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą

Prawo wodne obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią uznaje się za obszary

szczególnego zagrożenia powodzią i rozumie się przez nie:

obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie

i wynosi raz na 100 lat,

obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie

i wynosi raz na 10 lat,

obszary między linią brzegu, a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym

wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego,

a także wyspy, przymuliska, o których mowa w art. 18 ustawy Prawo wodne,

stanowiące działki ewidencyjne,

pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r.

o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej w administracji morskiej.

Nawet przed nowelizacją ustawy Prawo wodne za realizację zadań związanych z ochroną

przed powodzią odpowiedzialny był dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej.

W związku z powyższym w 2005 r. na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w

Gdańsku powstało opracowanie „Wyznaczanie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia

powodzią w celu uzasadnienia odtworzenia terenów zalewowych”, którego wykonawcą był

44

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni. Opracowanie to

obejmuje wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią od wody o

prawdopodobieństwie występowania (przewyższenia) 1% i 10%, m.in dla rzeki Brdy i Starego

Koryta Brdy. Przedmiotowa praca obejmowała: wyznaczenie charakterystycznych

przepływów (SSQ i SNQ) i stanów wody (SSW i SNW) na posterunkach wodowskazowych,

wyznaczenie wartości przepływów i stanów wody o prawdopodobieństwie przewyższenia

p=1% i p=10% na posterunkach wodowskazowych, wyznaczenie wartości przepływów o

prawdopodobieństwie przewyższenia 1% i 10% w przekrojach pomiarowych, wykonanie

(pomiary geodezyjne) i opracowanie kilometrażu i przekrojów poprzecznych koryta i doliny

rzeki Brdy, przeprowadzenie kalibracji modelu i metod hydrologii stosowanej, wykonanie

obliczeń rzędnych zwierciadła wody dla przepływów o prawdopodobieństwie przewyższenia

1% i 10%. W ten sposób opracowane wyniki naniesiono na podkłady map topograficznych w

skali 1:10000 z naniesionymi strefami zalewu odpowiadającymi wyznaczonym rzędnym

zwierciadła wody.

45

Rys. 5 Zasięg stref zagrożenia powodziowego rzeki Brdy (1% i 10%).

46

Na mocy art. 88c, ust. 1 znowelizowanej ustawy Prawo wodne Prezes Krajowego Zarządu

Gospodarki Wodnej jest odpowiedzialny za przygotowanie wstępnej oceny ryzyka

powodziowego (WORP), która jest pierwszym z czterech dokumentów planistycznych

wymaganych Dyrektywą Powodziową. Celem WORP jest wskazanie obszarów, na których

istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka

powodzi.

Dnia 21 grudnia 2011 r. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zatwierdził wstępną

ocenę ryzyka powodziowego, która została wykonana przez Instytut Meteorologii i

Gospodarki Wodnej PIB - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w

Poznaniu, we Wrocławiu, w konsorcjum z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej, a

opracowana została w ramach projektu „Informatyczny System Osłony Kraju przed

nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK) finansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.

Wynikiem przedmiotowego opracowania są zestawienia oraz mapy przedstawiające

znaczące powodzie historyczne, powodzie prawdopodobne oraz obszary narażone na

niebezpieczeństwo powodzi.

47

Znaczące powodzie historyczne – mapa obrazująca zasięg oraz zestawienie tabelaryczne

przedstawiające ocenę znaczących negatywnych skutków powodzi, które wystąpiły w

przeszłości. Zamieszczona poniżej mapa przedstawia zasięg powodzi historycznych w zlewni

Brdy.

Rys. 6 Zasięg znaczących powodzi historycznych w zlewni Brdy

48

Powodzie prawdopodobne – mapa obrazująca obszary, dla których wystąpienie powodzi

jest prawdopodobne oraz zestawienie potencjalnych negatywnych skutków tych powodzi.

Zamieszczona poniżej mapa przedstawia zasięg powodzi prawdopodobnych w zlewni Brdy.

Rys. 7 Zasięg powodzi prawdopodobnych w zlewni Brdy

49

Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi – mapa obrazująca obszary narażone na

niebezpieczeństwo powodzi wraz z zestawieniem rzek wskazanych do opracowania map

zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP). Zamieszczona poniżej

mapa przedstawia zasięg tych obszarów w zlewni Brdy.

Rys. 8 Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w zlewni Brdy

Bibliografia:

1. Ocena zagrożenia powodziowego miasta Bydgoszczy, 2008 r.;

2. Uchwała Rady Miasta Bydgoszczy Ne XXIII/468/04 z dnia 25 lutego 2004 r. w sprawie

oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Bydgoszczy;

3. Wyznaczanie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu

uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych etap II, Brda, IMGW, 2004/2005;

4. Wstępna ocena ryzyka powodziowego, IMGW, 2011 r.

50

3. Metodyka wykonania bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy

3.1. Wstęp

Głównym celem sporządzenia bilansu wodnogospodarczego dla zlewni Brdy, jest

zobrazowanie sposobu i poziomu wykorzystania zasobów wód powierzchniowych

i podziemnych w analizowanej zlewni oraz możliwości dalszego dysponowania tymi

zasobami w miarę potrzeb, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia równowagi

ekologicznej wód i ekosystemów od wód zależnych.

Przy przygotowywaniu założeń metodycznych, zgodnie z zaleceniem Zamawiającego, oparto

się na materiałach będących zapisami dotychczas opracowanych metodyk bilansowania

zasobów wodnych w Polsce, tj.:

„Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz

warunków korzystania z wód zlewni”, Pro-Woda Warszawa, 2008;

„Metodyka jednolitych bilansów wodnogospodarczych”, Hydroprojekt Warszawa,

1992- pomocniczo.

3.2. Założenia ogólne

Opracowany w ramach projektu bilans wodnogospodarczy dla zlewni Brdy zostanie

zrealizowany z użyciem danych udostępnionych Wykonawcy przez Zamawiającego, tj.:

danych o przepływach dla wód powierzchniowych oraz danych o zasobach wód

podziemnych określonych w dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód podziemnych

(„Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Brdy”,

HYDROEKO 2001).

Potrzeby wodne użytkowników wód, zarówno powierzchniowych i podziemnych, zostaną

określone na podstawie danych zawartych w pozwoleniach wodnoprawnych (pobory

i zrzuty), wiedzy własnej Wykonawcy oraz innych danych przekazanych przez

Zamawiającego. Dodatkowo dla bilansu perspektywicznego, przewidywane potrzeby wodne

użytkowników zostaną oszacowane na podstawie informacji pozyskanych od gmin oraz

ZMiUW. Potrzeby wodne dla zapewnienia równowagi ekologicznej wód, określone są

poprzez przepływy nienaruszalne. Bilans będzie uwzględniał oddziaływanie znaczących

obiektów hydrotechnicznych (zbiorników zaporowych).

Bilans wodnogospodarczy zlewni Brdy zostanie przeprowadzony z zastosowaniem modelu

matematycznego odzwierciedlającego obszarową strukturę systemu wodnogospodarczego

analizowanej zlewni, tj. układ sieci rzecznej, lokalizację użytkowania wód (pobory wody

i zrzuty ścieków), zasady pracy znaczących obiektów hydrotechnicznych. Zakłada się, że

obszarowa struktura systemu wodnogospodarczego odzwierciedlona zostanie poprzez

warstwy tematyczne. Wykorzystanie funkcjonalności GIS pozwala użytkownikowi na

51

tworzenie dowolnych kompozycji mapowych na podstawie wszystkich dostępnych warstw

informacyjnych.

Model będzie umożliwiał prowadzenie wariantowych symulacji gospodarowania wodą w

zlewni z uwzględnieniem proponowanej hierarchii użytkowania zasobów wodnych:

zachowanie przepływów nienaruszalnych;

zaopatrzenie w wodę ludności;

zaopatrzenie w wodę na pozostałe cele.

Główne założenia dla przeprowadzenia bilansowania ilościowego zasobów wodnych Brdy:

1. Bilans wodnogospodarczy zostanie opracowany dla trzech wariantów:

- bilans przy założeniu braku bądź minimalnego użytkowania wód, czyli z

zastosowaniem tzw. naturalizacji przepływów,

- bilans aktualny odwzorowujący bieżące warunki gospodarowania wodą -

jako rok bazowy przyjęto 2011 rok,

- bilans perspektywiczny dla stanu prognozowanego użytkowania określonego

na podstawie informacji pozyskanych od gmin oraz ZMiUW.

2. Bilansowanie zasobów wodnych będzie odbywać się w sposób dynamiczny, z krokiem

czasowym równym 1 dekadzie (10 dni).

3. W przekrojach bilansowych zasoby wodne będą charakteryzowane poprzez

wskazanie:

- wartości przepływów gwarantowanych, o gwarancji występowania wraz z

wyższymi równej 90% (Qgw,90%), 95% (Qgw,95%), 98% (Qgw,98%) oraz

100%(Qgw,100%),

- wartości przepływów nienaruszalnych (QN),

- wartości przepływów średnich dekadowych oraz średnich rocznych.

4. Dla obliczenia wartości przepływów nienaruszalnych (QN) zastosowana zostanie

jedna z metod analitycznych wybrana poprzez wyłonienie najbardziej adekwatnej dla

analizowanej zlewni.

5. Prezentacją graficzną wariantowych analiz bilansowych będą mapy przedstawiające

sieć rzeczną w zlewni Brdy wraz z lokalizacją przekroi bilansowych, przedstawiające

wartości wyników bilansowania zasobów dla przekroi bilansowych, bądź odcinków

cieków.

52

6. Bilans wodnogospodarczy będzie uwzględniał użytkowanie wód w zlewni Brdy wg

wartości średnich wpisanych do wydanych decyzji administracyjnych (pozwoleń

wodnoprawnych). Wartości użytkowania zasobów wodnych wg pozwoleń

wodnoprawnych w większości przypadków przekraczają wartości rzeczywistego

korzystania, dlatego przyjęto wartości średnie, jako relatywnie zbliżone do poziomu

rzeczywistego użytkowania wód. Mogą wystąpić przypadki określenia w pozwoleniu

wodnoprawnym wyłącznie wartości maksymalnych użytkowania wód, które w takiej

sytuacji zostaną uwzględnione w bilansie wodnogospodarczym.

7. Zakłada się, że bilans perspektywiczny zostanie wykonany na podstawie danych

pozyskanych przez Wykonawcę z gmin oraz ZMiUW, poprzez skierowanie zapytań o

planowane zmiany w zakresie użytkowania zasobów wodnych (pobory i zrzuty), bądź

o realizację nowych inwestycji, np. budowa ujęcia wody, oczyszczalni ścieków,

zbiornika wodnego, itp. Dodatkowo przeanalizowane zostaną zamierzenia

uwzględnione w Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków

Komunalnych z 2010 r. oraz w Programie wyposażenia aglomeracji poniżej 2000 RLM

w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej, w zakresie planowanych

inwestycji, tj. budowy nowych oraz rozbudowy istniejących oczyszczalni, co będzie

miało wpływ na zmianę stopnia użytkowania zasobów wodnych w kolejnych latach.

8. Na podstawie bilansu nastąpi określenie wielkości gwarantowanych zasobów

dyspozycyjnych zwrotnych (ZDZgw,p%) i bezzwrotnych (ZDBgw,p%), nazywanych

również rezerwami.

Zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne zostaną określone dla gwarancji

występowania: 90% , 95%, 98% oraz 100%, jednakże model będzie umożliwiał

dokonanie obliczeń dla dowolnie wybranej gwarancji z przedziału 0 – 100%.

9. Zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne wyrażone zostaną także w postaci

odpływów jednostkowych przypadających na jeden kilometr kwadratowy zlewni

(l/s*km2).

10. W ramach bilansowania zostanie uwzględnione wzajemne oddziaływanie zasobów

wód powierzchniowych i podziemnych. W tym celu zostaną uwzględnione dane o

zasobach wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania w zlewni Brdy,

opracowane w ramach dokumentowania zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych

przedmiotowej zlewni i przedstawione w udostępnionej dokumentacji

hydrogeologicznej.

11. Uwzględnienie funkcjonowania w zlewni użytkowników wykazujących się

sezonowością korzystania z wód, zostanie przeprowadzone poprzez rozpatrzenie

sposobu tego użytkowania, tj.:

Stawy karpiowe – zostanie uwzględniona zmienność sposobu użytkowania

zasobów wód w poszczególnych miesiącach wg informacji z pozwolenia

53

wodnoprawnego. W przypadku braku szczegółowych informacji w

pozwoleniu, przyjęte zostaną dane literaturowe o sposobie gospodarowania

wodami dla stawów karpiowych w poszczególnych miesiącach roku;

Stawy pstrągowe – z uwagi na przepływowy charakter stawów, przyjmuje się,

że nie wpływają one w sposób istotny na zmiany zasobów wód (pobór i zrzut

wody w niedalekiej odległości), dlatego nie będą uwzględniane w bilansie. W

przypadku ew. przerzutów wody między zlewniami oraz gdy zrzut wód ze

stawu znajduje się w znacznej odległości od miejsca poboru dany użytkownik

zostanie uwzględniony w bilansie;

Małe elektrownie wodne – z uwagi na przepływowy charakter użytkowania

wód, przyjmuje się, że nie wpływają one w sposób istotny na zmiany zasobów

wód, dlatego nie będą uwzględniane w bilansie. Wyjątek stanowią obiekty

elektrowni na kanałach derywacyjnych, które będą uwzględniane w bilansie z

uwagi na wpływ na przepływ w cieku;

Nawodnienia rolnicze - zostanie uwzględniona zmienność sposobu

użytkowania zasobów wód w poszczególnych miesiącach wg informacji z

pozwolenia wodnoprawnego.

12. Zgodnie z założeniami do sposobu realizacji projektu, w ramach analiz bilansowych

nie będzie uwzględniane użytkowanie zasobów przez stawy rybne karpiowe i

nawadnianie kompleksów użytków rolnych z wykorzystaniem modeli

umożliwiających określanie na bieżąco ich potrzeb wodnych w zależności od

warunków meteorologicznych danej dekady oraz stopnia realizacji zaopatrzenia w

wodę w poprzednich dekadach.

13. Wpływ zbiorników zaporowych na stan zasobów wód powierzchniowych zostanie

uwzględniony zgodnie z instrukcjami gospodarowania wodą dla tych zbiorników.

3.3. Wyznaczanie przekroi bilansowych

Jednym z głównych elementów prac zmierzających do opracowania modelu bilansowania

zasobów wodnych, a w konsekwencji określenia zasobów wodnych, jest wskazanie lokalizacji

przekroi bilansowych na analizowanej sieci rzecznej.

Metodyka wyznaczania przekroi bilansowych została opracowana w oparciu o wcześniejsze

metodyki dot. bilansowania zasobów wodnych zlewni:

Metodyka opracowywania warunków korzystania z wód regionu wodnego i

warunków korzystania wód zlewni, Pro-Woda Warszawa 2008;

54

Metodyka jednolitych bilansów wodnogospodarczych, Hydroprojekt Warszawa, 1992.

Powyższe opracowania określają zbieżne sposoby wyznaczania przekroi bilansowych

Zestawienie najważniejszych kryteriów ich wyznaczania przedstawia poniższa tabela.

Kryteria wyznaczania przekroi bilansowych wg dotychczasowych metodyk (dla sporządzenia

bilansu ilościowego).

Metodyka jednolitych bilansów wodno-

gospodarczych, Hydroprojekt Warszawa

(1992)

Metodyka opracowywania warunków

korzystania z wód regionu wodnego i

wód zlewni, Pro-Woda (2008)

na recypientach powyżej ujść znaczących

dopływów

na recypientach powyżej ujść znaczących

dopływów

powyżej ujścia do rzeki wyższego rzędu powyżej ujścia do rzeki wyższego rzędu

w miejscach znaczących poborów i

zrzutów wód

w miejscach znaczących poborów i

zrzutów wód

w miejscach usytuowania obiektów

hydrotechnicznych kształtujących reżim

przepływów (zbiorniki, przerzuty)

w miejscach usytuowania obiektów

hydrotechnicznych kształtujących reżim

przepływów (zbiorniki, przerzuty)

na granicach państwa, jednostek

administracyjnych

i obszarów Regionalnych

Zarządów Gospodarki Wodnej

na granicach państwa, jednostek

administracyjnych

i obszarów Regionalnych Zarządów

Gospodarki Wodnej

- przekroje zamykające scalone części wód

powierzchniowych

- przekroje wodowskazowe

i monitoringowe

Metodyka Pro-Wody opracowana w 2008 roku bazuje na założeniach przyjętych przez

Hydroprojekt Warszawa w roku 1992. Metodyka ta poszerza zakres kryteriów wyznaczania

przekroi bilansowych o zamknięcia zlewni scalonych części wód (co ze względu na datę

wydania Metodyka Hydroprojektu Warszawa nie przewiduje) oraz przekroi

wodowskazowych i monitoringowych.

Do analiz prowadzonych w ramach niniejszego projektu, w celu wyznaczenia przekroi

bilansowych, przewiduje się wykorzystać następujące dane:

Lokalizacja stacji wodowskazowych (z których pochodzą ciągi przepływów,

spełniające warunki ciągłości, synchroniczności oraz jednorodności statystycznej),

55

Lokalizacja punktów monitoringowych jakości wód powierzchniowych,

Lokalizacja ujść dopływów stanowiących jednolite części wód powierzchniowych

(JCWP) na ciekach głównych,

Powyżej ujścia dopływu (JCWP) do cieku głównego (bilansowanie dopływów (JCWP)

do cieków przyjętych jako główne, odbywać będzie się w przekroju ujściowym do

cieku głównego),

Lokalizacja wszystkich poborów wody oraz zrzutów ścieków (dla celów komunalnych,

przemysłowych, rolniczych, innych istotnych, których obecność powoduje zmiany

hydrologiczne na dłuższych odcinkach cieków, np. nie uwzględnia się użytkowania

zasobów wodnych dla małych elektrowni wodnych bez doprowadzalników),

Lokalizacja zapór istotnych zbiorników,

Granice SCWP na ciekach głównych- przekroje stanowiące granice scalonych

jednolitych części wód powierzchniowych na ciekach, na których zlokalizowane są

wodowskazy, z których dane o przepływach dobowych z wielolecia stanowią

informację wejściową dla przeprowadzenia bilansowania zasobów wodnych w zlewni,

Przekroje ujściowe na ciekach do i z jeziora,

Przekrój zamykający obszar o udokumentowanych zasobach dyspozycyjnych wód

podziemnych.

3.4. Obliczenia hydrologiczne dla wód powierzchniowych

W ramach opracowywanego dynamicznego bilansu wodnogospodarczego podstawą do określenia

warunków korzystania z wód jest ocena zasobów wodnych. W przypadku niniejszego projektu,

podstawą opracowania bilansu zasobów będą ciągi przepływów dobowych z wielolecia, zanotowane

w przekrojach wodowskazowych.

Warunkiem poprawności obliczeń jest by dane hydrologiczne:

spełniały warunek ciągłości i synchroniczności,

spełniały warunek jednorodności statystycznej,

odzwierciedlały stan zasobów wodnych wolny od wpływu obiektów

hydrotechnicznych i użytkowań (punktowych i obszarowych).

W obliczeniach bilansowych uwzględnia się użytkowanie wód takie jak:

Pobory wód powierzchniowych,

Pobory wód podziemnych,

56

Zrzuty ścieków,

Wpływ piętrzenia wody w zbiornikach zaporowych.

3.4.1. Ustalenie wielolecia dla obliczeń

Dla zlewni rzeki Brdy przyjęto, że danymi do analizy będą dane z wielolecia 1976 - 2010.

W przypadku gdy na początku lub na końcu ciągu danych występują braki, zastosowana

zostanie procedura jego wydłużania (metody analogii hydrologicznej - Byczkowski 1979 i

metoda jawnego wydłużania ciągów - Ozga-Zielińska, Brzeziński 1994). W przypadku

obecności na cieku co najmniej dwóch wodowskazów celem wydłużenia ciągu na jednym z

nich opracowane zostanie równanie regresji między dwoma sąsiednimi wodowskazami, na

podstawie którego dokonane zostanie wydłużenie ciągu (związki wodowskazów). Jeżeli na

cieku jest tylko jeden wodowskaz zastosowane zostanie wyrównanie wykładnicze z

automatyczną estymacją parametrów. Dokonane zostaną również korekty przepływów

dekadowych ze względu na pobory i zrzuty wody przez istotnych użytkowników

zarejestrowanych w katastrze wodnym (pozwolenia wodnoprawne).

3.4.2. Obliczenia przepływów

Dla każdego przekroju bilansowego obliczone zostaną przepływy roczne SSQ, SNQ, NNQ,

nienaruszalny QN, a także przepływy średnie dekadowe (10 dniowe) oraz wyznaczone

zostaną krzywe przepływów gwarantowanych.

3.4.2.1. Przepływ nienaruszalny

Określeniu wielkości przepływu nienaruszalnego służy wiele metod, m.in. uproszczona

metoda H. Kostrzewy, metoda H. Kostrzewy wg kryterium rybacko-wędkarskiego, metoda

małopolska oraz funkcji transformującej, czy metoda amerykańska (US EPA). W ramach

niniejszej metodyki celowym jest, wyłonienie najwłaściwszej z nich, biorąc pod uwagę

charakter analizowanej zlewni. W poniższych akapitach zestawiono, ogólny opis w/w metod.

Uproszczona metoda H. Kostrzewy na podstawie kryterium hydrobiologicznego (metoda

parametryczna) przewiduje obliczenie przepływu nienaruszalnego z funkcji przepływów

niskich wg wzoru:

Qnn=k · SNQ

gdzie:

SNQ – przepływ średni niski (quasi naturalny), m3/s,

k – współczynnik przyjmujący wartości 0,5 – 1,52

Współczynnik k w równaniu zależny jest od typu hydrologicznego rzeki i wielkości zlewni.

Największe wartości przyjmują rzeki górskie o małych zlewniach, a najmniejsze duże rzeki o

powierzchni zlewni powyżej 2,5 tys km2. Dla rzek nizinnych o małych zlewniach

57

współczynnik ten osiąga wartość 1,0 (Lisowski, Siuta 2010). Typ hydrologiczny rzeki ustalany

jest na podstawie wielkości odpływu jednostkowego (Witowski i in. 2008)

Metoda H. Kostrzewy wg kryterium rybacko-wędkarskiego (Qnr) ma na celu określenie

takiego przepływu nienaruszalnego, który zapewni ciągłość życia ryb w danej rzece

(niezbędna ilość wody w korycie potrzebna do prawidłowego rozwoju ichtiofauny). Przepływ

nienaruszalny wg tej metody ustala się na podstawie analizy średnich niskich miesięcznych

przepływów w poszczególnych fazach życia ryb, dla trzech okresów w ciągu roku: I - okresu

tarła i rozrodu, II - żerowania i wzrostu narybku i III - przezimowania. Procedura obliczeniowa

wymaga ustalenia jednego z dwóch typów cieków tj. rzeki ryb łososiowatych oraz rzeki ryb

nizinnych. Zgodnie przynależnością typologiczną dla dwóch pierwszych okresów jako Qnr

wybiera się najniższą spośród miesięcznych wartości SNQ. Zaś jako Qnr dla okresu

przezimowania dla obu grup ryb, tj. łososiowatych oraz nizinnych przyjmuje się najniższą

spośród miesięcznych wartości NNQ. Założenie to wynika z faktu zmniejszonej aktywności

biologicznej ryb, kiedy to przepływ nienaruszalny może być obniżony do poziomu

minimalnego przepływu miesięcznego okresu zimowego. Warto podkreślić, iż wyniki

otrzymane tą metodą są najczęściej wyższe niż przy wykorzystaniu kryterium

hydrobiologicznego.

Wg metody małopolskiej (tzw. metoda Stochlińskiego, 2003) przepływ nienaruszalny jest

uzależniony od stanu ekologicznego cieku. Obliczenia przepływu nienaruszalnego

uzależniane są tutaj od wartości średnich okresu niżówkowego. Zgodnie z założeniami

niniejszej metody przepływ nienaruszalny powinien być zmienny w ciągu roku i ustalany z

uwzględnieniem najbardziej krytycznej fazy życia ryb czyli tarła oraz z wzięciem pod uwagę

okresów o najwyższych temperaturach wody (lipiec i sierpień), kiedy występują niekorzystne

warunki tlenowe (warunki przyduchy).

Dla wyznaczenia przepływu nienaruszalnego dla cieków o dobrym stanie

ekologicznym stosuje się wzór:

i,mMMi SNQQN

a dla cieków reprezentujących stan ekologiczny poniżej dobrego wzór następujący:

specjalnewarunkiNNQSNQK5.0NNQ

normalnewarunkiNNQSNQ5.0NNQQN

i,mi,mi,m

i,mi,mi,mMMi

gdzie:

K – współczynnik pomocy (proponowana wartość 0,15);

SNQm,i - średni niski przepływ w danym miesiącu,

NNQm,i - najniższy przepływ w danym miesiącu.

Wyjaśnienia wymagają kryteria założeń oceniających tzw. warunki specjalne, są to:

- wzrost temperatury wody w miesiącach letnich (VII, VIII) powyżej wartości średnich;

- okres tarła i rozrodu wiodących gatunków ryb;

58

- zanieczyszczenie wody obniżające klasę wody poniżej klasy właściwej dla wiodących

gatunków ryb;

- dokonaną regulację cieku poniżej przekroju obliczeniowego przy wykorzystaniu metod nie

harmonizujących z warunkami funkcjonowania ekosystemu rzecznego.

Metoda US EPA - metoda amerykańska (QNR-W = Q7,10) Metoda Agencji Ochrony

Środowiska Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej do wyznaczenia przepływu

nienaruszalnego wykorzystuje zaawansowane procedury statystyczne (m.in. rozkłady

prawdopodobieństwa) celem wyznaczania charakterystycznych, ekstremalnych przepływów.

Wyznaczany przepływ minimalny średni 7-dniowy o okresie powtarzalności 10 lat (Q7,10),

stanowi standardowy wskaźnik do oceny jakości środowiska wodnego. Założeniem tej

metody jest, że Q7,10 może reprezentować przepływ minimalny dla ochrony życia ryb.

Przepływ Q7,10 można także obliczać metodą uproszczoną z wykorzystaniem empirycznego

rozkładu prawdopodobieństwa (Witowski i in. 2008). Niezależnie od wybranej procedury

statystycznej metoda US EPA wymaga przystosowania względem prowadzenia analiz w

warunkach polskich i zaleca się prowadzenie analiz w ramach tzw. roku niżówkowego (od

1.IV do 31.III). Dodatkowo metoda ta znajduje zastosowanie jedynie dla ciągów przepływów

dobowych. Wobec powyższego względem przyjętego kroku analizy (dekady) nie znajduje ona

zastosowania.

Metoda funkcji transformującej (QNF.Trans)

Zasadą metody funkcji transformującej jest umożliwienie poboru nawet przy dość niskich

stanach wód przy równoczesnej ochronie ekosystemów wodnych (Filipkowski, Gromiec,

Witkowski 1998). Wartością określającą przepływ nienaruszalny jest dolne ograniczenie (Qnd)

obszaru zmienności przepływów naturalnych, poniżej którego ze względów ekologicznych,

należy całkowicie zakazać pobierania wody. Pozostałe charakterystyki wyliczane w toku

wyznaczenia przepływu nienaruszalnego to górne ograniczenie (Qng), które wyznacza

przepływ, powyżej którego możliwy jest ciągły pobór nadwyżek wody. W zakresie

przepływów między Qnd i Qśr możliwy jest pobór nadwyżki wody ponad wielkość QNF.Trans.

ndng

ndsr

QQ

QQ

ndsr

srndngngtransF

QQ

QQQQQQN )(.

gdzie:

Qśr - przepływ średni;

Qnd - dolne ograniczenie przepływu nienaruszalnego równe minimalnemu

przepływowi 7-dniowemu średniemu o okresie powtarzalności 10 lat, lub co

ważne, wartości przepływu nienaruszalnego wyznaczonego na podstawie

kryterium hydrobiologicznego;

Qng - górne ograniczenie przepływu nienaruszalnego równe przepływowi najdłużej

trwającemu lub przepływowi trwającemu 2/3 roku wraz z wyższymi.

59

Wyznaczanie Qng dokonywane jest albo jako Q67% w oparciu o krzywą przepływów

gwarantowanych albo jako QNT w oparciu o empiryczną krzywą sum czasów trwania opisaną

przy użyciu dystrybuanty 3-parametrowego rozkładu logarytmiczno-normalnego (c, μ, σ) –

estymacja parametrów metodą kwantyli. Efektywność obliczeń przepływu nienaruszalnego z

użyciem metody funkcji transformującej ocenia się jako dobrą, niemniej jednak same

procedury obliczeniowe są dość kłopotliwe z uwagi na wysoki poziom skomplikowania.

Dla obliczenia przepływu nienaruszalnego w niniejszym bilansie wodnogospodarczym

przyjęto, iż zostanie dokona analiza porównawcza na drodze przetestowania różnych metod

obliczeniowych w celu wybrania metody adekwatnej dla danej zlewni. Metody jakie zostaną

przetestowane to metoda małopolska i metoda H. Kostrzewy na podstawie kryterium

hydrobiologicznego. Wskazane metody obliczenia przepływu nienaruszalnego opierają się na

funkcji przepływów niskich. Niemniej jednak metoda H. Kostrzewy skupia się na ustaleniu

jednej niezmiennej w czasie roku hydrologicznego wartości, zaś metoda małopolska kładzie

nacisk na wyznaczanie QN o wartości zmiennej w ciągu roku. Metoda wyznaczania

przepływu nienaruszalnego H. Kostrzewy wg kryterium hydrobiologicznego została przyjęta

w rekomendowanym przez Zleceniodawcę dokumencie z 2008 r. „Metodyka opracowania

warunków korzystania z wód regionu wodnego …” (PRO-WODA) (str. 41). Wykonawca

posiada doświadczenie w zastosowaniu metody małopolskiej w dynamicznym bilansie

wodnogospodarczym. Metoda ta mogłaby być zastosowana dla wszystkich cieków, jak dla

cieków o dobrym stanie wód, z uwagi na konieczność osiągnięcia przez wody celu

środowiskowego, który odpowiada dobremu stanowi wód. Istnieje możliwość obliczania

przepływu nienaruszalnego z zastosowaniem wzoru dla cieków o stanie poniżej dobrego, w

przypadku obniżenia celów środowiskowych, jednak w zlewni Brdy brak jest takich

przypadków.

W trakcie opracowania zostały obliczone przepływy nienaruszalne wg metody H. Kostrzewy

(wg kryterium hydrobiologicznego) i zestawione z otrzymanymi wartościami przepływów

nienaruszalnych obliczonych metodą małopolską dla umożliwienia analizy porównawczej

otrzymanych wartości przepływów.

Przeprowadzona analiza porównawcza uzyskanych wyników wielkości przepływu

nienaruszalnego pozwala na następujące wnioski:

a. wyniki uśrednionych dla całego roku hydrologicznego wielkości przepływu

nienaruszalnego wyznaczonych metodą małopolską są wyższe niż QNN

wyznaczony metodą H. Kostrzewy;

b. szczególnie wyraźne dysproporcje w wielkości wyników QNN widoczne są dla

zlewni o dużych powierzchniach - wówczas średnie QNN wyznaczone metodą

małopolską są dwukrotnie wyższe, aniżeli QNN wyznaczone metodą Kostrzewy;

c. z uwagi na dużą zasobność oraz bezwładność zasobów wód zlewni metoda

H. Kostrzewy wydaje się być bardziej uzasadniona, wprowadzenie zmiennej

60

wartości QNN jak ma to miejsce w przypadku metody małopolskiej ma większe

znaczenie dla zlewni górskich i podgórskich o zupełnie innym reżimie odpływu;

d. z punktu widzenia praktycznego zastosowania metoda małopolska jest

zdecydowanie bardziej pracochłonna i wymaga od użytkownika większego

zaangażowania analitycznego;

e. argument ekonomiczny - przepływem nienaruszalny to ilość wody, która powinna

być utrzymana jako minimum w danym przekroju poprzecznym ze względów

biologicznych i społecznych, aczkolwiek konieczność utrzymania tego przepływu

w zasadzie nie podlega kryteriom ekonomicznym. Przyjęcie wielkości przepływu

nienaruszalnego na poziomie proponowanym przez metodę małopolską mogłoby

wprowadzić duży rozdźwięk między potrzebami wodnymi użytkowników, a

obostrzeniem poboru dopuszczalnego przyjętego dla danego miesiąca. Dla

użytkowników wód poruszanie się po skomplikowanych wytycznych

ograniczających pobór wód (sposób kontroli i przestrzegania przyznanych

wielkości poborów) wprowadza dodatkowe czynniki ekonomiczne związane z

wdrożeniem i kontrolą.

WNIOSEK

Rekomendacją jest by bilansie dla zlewni Brdy wykorzystać uproszczoną metodę

H. Kostrzewy (wg kryterium hydrobiologicznego). Argumentami za wykorzystaniem ww.

metody oprócz wymienionych różnic wyników, są także uwarunkowania takie jak

zapewnienie porównywalności wyników uzyskiwanych w innych opracowaniach

zrealizowanych dla tego obszaru, a także zachowanie zbieżności z zaleceniami

rekomendowanego przez Zleceniodawcę dokumencie z 2008 r. „Metodyka opracowania

warunków korzystania z wód regionu wodnego …” (PRO-WODA) (str. 41).

3.4.2.2. Przepływy średnie dekadowe i charakterystyczne

Przekazane przez Zlecającego serie przepływów dobowych z 10 punktów wodowskazowych

na rzece Brdzie i jej głównych dopływach pozwolą na wyznaczenie przepływów

charakterystycznych oraz przepływów średnich dekadowych.

Procedura obliczeniowa przepływów dekadowych zakłada iż za przepływ dekadowy uznaje

się wynik średniej arytmetycznej z kolejnych dziesięciu dni miesiąca. Na przepływ średni dla

każdej III dekady miesiąca składa się od 8 do 11 elementów budujących średnią.

61

1 — 10

10dni

11 — 20

10dni

21 — ostatni dzień miesiąca

21 - 28 — 8 dni

21 - 29 — 9 dni

21 - 30 — 10 dni

21- 31 — 11dni

I DEKADA II DEKADA III DEKADA

Z ciągów przepływów dobowych dla każdego profilu wodowskazowego zostaną określone

przepływy charakterystyczne wg poniższych reguł:

Dla przepływów charakterystycznych pierwszego rzędu:

dla poszczególnych miesięcy:

SQ - średnia arytmetyczna z przepływów dobowych danego miesiąca w danym roku (np.

przepływ średni maja 2001 r. - SQV, 2001);

NQ - minimum z przepływów dobowych danego miesiąca w danym roku (np. niski przepływ

lipca 1998 r. - NQVII, 1998);

dla poszczególnych lat:

SQ - średnia arytmetyczna ze średnich przepływów miesięcznych w danym roku (np.

przepływ średni w 1997 r. - SQ1997);

NQ - minimum z przepływów minimalnych miesięcznych w danym roku (np. niski przepływ w

2003 r. - NQ2003);

Dla przepływów charakterystycznych drugiego rzędu (charakterystyki dla okresu

wieloletniego):

SSQ - przepływ średni roczny - średnia arytmetyczna z przepływów średnich z wielolecia;

SNQ - przepływ średni niski - średnia arytmetyczna z najniższych przepływów rocznych z

wielolecia;

NNQ - najniższy niski przepływ - minimum z przepływów minimalnych rocznych.

Podstawą do wyznaczenia w/w przepływów charakterystycznych będzie wielolecie 1974 -

2010. Zatem określenie przepływów charakterystycznych dla ciągów o krótszej dostępnej

serii danych będzie obejmowało także analitycznie wydłużone części ciągów.

3.4.2.3. Przepływ gwarantowany

Gwarancja ilościowa

Przepływ gwarantowany to przepływ, który wraz z przepływami wyższymi od siebie trwa

przez p% czasu objętego analizami (długości ciągu historycznego mierzonego liczbą

62

przedziałów czasowych - Qgw=p%). Są to przepływy o określonej gwarancji występowania

(np. 98, 95, 90, 85%). W ramach przedmiotowego projektu wyznaczone zostaną przepływy o

gwarancji występowania wraz z wyższymi równej 90% (Qgw,90%), 95% (Qgw,95%), 98%

(Qgw,98%), 100% (Qgw,100%), zgodnie ze stawianymi wymaganiami, jednak zbudowany

model matematyczny będzie umożliwiał dokonanie obliczeń dla dowolnie przyjętego

poziomu gwarancji.

Obliczenie przepływów o określonej gwarancji występowania oparte jest na serii

przepływów dekadowych znaturalizowanych dla danego przekroju bilansowego, przy czym:

Obliczenie wartości przepływów o gwarancji od 1 do 99% przeprowadzane jest na

całym dostępnym ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych;

Wartość przepływu o gwarancji wystąpienia 100% (Qgw100%) stanowi wartość

minimalną z ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych;

Wartość przepływu o gwarancji wystąpienia 0% (Qgw0%) stanowi wartość

maksymalną z ciągu przepływów dekadowych znaturalizowanych.

Zależność pomiędzy wielkością przepływu gwarantowanego, a gwarancją jego zapewnienia

nazywana jest krzywą przepływów gwarantowanych. Zależność ta dostarcza odpowiedzi na

pytanie, jaka jest gwarancja zapewnienia określonej wielkości przepływu oraz jaki przepływ

można zapewnić z określoną gwarancją.

Gwarancja czasowa

Określa częstość występowania (w rozpatrywanym wieloleciu) przedziału czasowego

(dekady), w którym zadanie zaopatrzenia w wodę zostało zrealizowane. Inaczej jest to

stosunek liczby przedziałów (dekad), w których potrzeby zostały spełnione, do liczby

okresów, w których potrzeby były zgłaszane (A. Ciepielowski, Podstawy gospodarowania

wodą, Warszawa 1999).

Gwarancja czasowa dla zlewni Redy zostanie obliczona jako gwarancja czasowa pokrycia

potrzeb w przekrojach bilansowych dla wielolecia i dla poszczególnych m-cy w wieloleciu :

Gt = (liczba dekad z pokryciem potrzeb/ liczba dekad w wieloleciu)*100%

Gtm = (liczba dekad w m-cu w wieloleciu z pokryciem potrzeb/ liczba dekad w m-cu w

wieloleciu)*100%

3.4.3. Naturalizacja przepływów

Naturalizacja przepływów w przekrojach bilansowych polega na uwzględnieniu wpływu

użytkowania zasobów wód powierzchniowych (pobory i zrzuty) i podziemnych (pobory) na

przepływy dekadowe i charakterystyczne. Proces ten służy „unaturalnieniu” przepływów, tak

aby odzwierciedlały warunki braku bądź minimalnego oddziaływania antropogenicznego na

stan zasobów wodnych. Przepływy dekadowe znaturalizowane służą do obliczenia

przepływów o określonej gwarancji występowania.

63

Proces naturalizacji polega na:

dodaniu do wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich poborów

wód powierzchniowych uwzględnianych w analizach bilansowych, występujących w

zlewni całkowitej tego przekroju,

dodaniu do wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich poborów

wód podziemnych „ciążących” do tego przekroju (przeprowadzana jest analiza

szczegółowa faktycznego oddziaływania poborów wód podziemnych uwzględniająca

rodzaj utworów wodonośnych, z których następuje pobór, głębokość poboru-

szczegółowy opis znajduje się w części opracowania dot. wód podziemnych),

odjęciu od wartości przepływów w przekroju bilansowym sumy wszystkich zrzutów

ścieków uwzględnianych w analizach bilansowych, występujących w zlewni całkowitej

tego przekroju.

Wartość użytkowania wód powierzchniowych i podziemnych dla przeprowadzenia

naturalizacji przyjmuje się umownie na obecnym poziomie (2011 r.), z uwagi na brak danych

o poziomie użytkowania zasobów wodnych w okresie, z którego pochodzi informacja o

przepływach.

3.4.4. Wyliczanie zasobów zwrotnych i bezzwrotnych

Zasoby dyspozycyjne zwrotne (ZDZgw,p%) o określonej gwarancji występowania, obliczane są

jako różnica pomiędzy wielkością przepływu gwarantowanego i wielkością przepływu

nienaruszalnego w danym przekroju. Zasoby te określają ilość wody, jaka może zostać

pobrana z danego przekroju rzeki pod warunkiem, że użytkownik po wykorzystaniu pobranej

wody zwróci ją w całości do rzeki bezpośrednio poniżej miejsca poboru.

ZDZgw,p% = Qm – QN = Qgw,p% – QN = Wp% SSQ - QN

Zasoby dyspozycyjne bezzwrotne (ZDBgw,p%) o określonej gwarancji występowania

pokazujące, jaka ilość wody może odprowadzona z danego przekroju rzeki przy zachowaniu

przepływu nienaruszalnego i bez pogarszania warunków zaopatrzenia w wodę pozostałych

użytkowników systemu. Zasoby te określają dopuszczalną wielkość zużycia bezzwrotnego

pobranej wody.

Metodyka PRO-WODA (2008) wskazuje sposób obliczenia ZDB wg prostej zależności z

wartością ZDZ, tj. jako iloczyn współczynnika z wartością ZDZ, gdzie współczynnik określa

jaka część ZDZ (przepływu miarodajnego) może być odprowadzona z cieku bez naruszania

wielkości przepływu nienaruszalnego oraz stopnia zaspokojenia potrzeb wodnych

użytkowników zlokalizowanych poniżej; wartość współczynnika określana jest przez

eksperta, z uwzględnieniem charakteru rzeki i związanej z nią zmiennością przepływów,

64

zabudową hydrotechniczną, użytkowaniem wód podziemnych; wartość współczynnika może

być różna dla poszczególnych SCWP, orientacyjna średnia wartość współczynnika

W niniejszej pracy przyjęto nieco odmienny sposób ustalania wartości ZDB, tak aby ZDB

uwzględniały wymagania użytkowników zlokalizowanych poniżej danego przekroju oraz

naturalny przyrost zasobów wodnych, a także ograniczenia podyktowane zachowaniem

przepływu nienaruszalnego. Tym samym ZDB dla każdego przekroju bilansowego

rozpatrywane są w sposób indywidualny, a nie wg jednej wartości współczynnika przyjętego

dla fragmentu zlewni (np. dla SCWP).

Przyjęto, że ZDB o określonej gwarancji stanowią wartość niższą ZDZ o tej gwarancji

wybraną spośród ZDZ z dwóch sąsiednich przekrojów bilansowych (1), (2) na danej rzece.

Przekrój 1 zlokalizowany jest powyżej przekroju 2 idąc od źródeł w kierunku ujścia.

ZDBg(1) = min(ZDZg(1); ZDZg(2))

JEŻELI ZDBg(1) <=0 TO ZDBg(1) = 0

JEŻELI ZDBg(1) > 0 TO ZDBg(1)=ZDBg(1)

Określone w ten sposób zasoby dyspozycyjne zwrotne i bezzwrotne dla poszczególnych

przekrojów bilansowych powinny zostać wyrażone także w postaci odpływów jednostkowych

przypadających na jeden kilometr kwadratowy zlewni (l/s.km2). Zasoby jednostkowe pozwolą

oszacować możliwość uzyskania pozwolenia wodnoprawnego przez nowego użytkownika

wód powierzchniowych w dowolnym przekroju cieku na obszarze zlewni.

3.4.5. Wyznaczanie przepływów w przekrojach niekontrolowanych

Do obliczania przepływów średnich dekadowych i charakterystycznych w przekrojach

bilansowych innych aniżeli przekroje wodowskazowe, zastosowana zostanie metoda analogii

z wykorzystaniem ekstrapolacji, interpolacji i zlewni różnicowej. W przypadku metody

ekstrapolacji w górę lub w dół rzeki zastosowany zostanie wzór:

Qo = Qw(Ao/Aw) [m3·s-1]

W przypadku zlewni różnicowej odpływ zostanie określony ze wzoru:

gdzie:

Qr = Qd – Qg [m3·s-1]

Qd – przepływ w profilu zamykającym zlewnię, m3·s-1,

Qg - przepływ w profilu górnym, m3·s-1,

65

Ar = Ad - Ag

Ad – powierzchnia zlewni w profilu zamykającym, km2,

Ag - powierzchnia zlewni w profilu górnym, km2,

Ax - powierzchnia zlewni w rozpatrywanym profilu, km2

Przy stosowaniu tej metody należy kierować się zasadą, że nie wolno jej stosować, gdy

wartości przepływów zamykających zlewnię są do siebie zbliżone. Obliczona w tej sytuacji

wartość odpływu ze zlewni różnicowej jest obarczona dużym błędem. Jako graniczny

parametr stosowalności tej metody przyjmuje się stosunek Qd/Qg, który powinien być

większy od 1,5 bez ryzyka popełnienia błędu większego niż 15%.

W przypadku metody interpolacji w celu obliczenia charakterystyk hydrologicznych w

przekrojach bilansowych zlokalizowanych pomiędzy wodowskazami zastosowany zostanie

wzór:

gdzie: Qo – przepływ w przekroju obliczeniowym, Qw1,2 – przepływ w przekroju

wodowskazowym w1

i w2, Aw1,2 – wielkość powierzchni zlewni do przekroju w1 i w2, Ao – powierzchnia zlewni do

przekroju obliczeniowego, Qdop – przepływ średni w dopływie kontrolowanym, Adop –

powierzchnia zlewni dopływów, m – liczba kontrolowanych dopływów uchodzących między

wodowskazem w1, a przekrojem obliczeniowym, n – liczba kontrolowanych dopływów

uchodzących między wodowskazami w1 i w2.

W zlewni Brdy wystąpiły szczególne przypadki, dla których należało opracować inne od

powyższych procedury przenoszenia przepływów na przekroje niekontrolowane.

Za szczególne przypadki uznano warunki przenoszenia przepływów dla odcinków rzek, na

których zlokalizowane są obiekty sztucznych zbiorników wodnych, czyli odcinki z piętrzeniem

wód. Należą do nich piętrzenia:

1 - Zb. Mylof (M),

2 - Zb. Koronowo (K),

3 - Zb. Tryszczyn (T),

4 - Zb. Smukała (S).

Dla odcinka między wodowskazem Swornigacie - BRDA (3) do Zbiornika Mylof przenoszenie

przepływów przeprowadzono na drodze EKSTRAPOLACJI z wodowskazu nr 3, uwzględniając

ujście dopływu kontrolowanego- Zbrzycy. Poniżej zapory z uwagi na rozdział wody na Brdę i

Wielki Kanał Brdy przyjęto zgodnie z danymi z Nadzoru Wodnego Mylof stałe wartości

66

odpływu, tj. 7 m3/s zrzutu ze zbiornika do koryta Brdy (poprzez MEW) i 4,5 m3/s do

Wielkiego Kanału Brdy. W dalszym biegu Wielkiego Kanału założono EKSTRAPOLACJĘ

przepływów z wartości zasilania Kanału ze zbiornika (4,5 m3/s). Dla przenoszenia przepływu

na Brdzie, między zaporą Zb. Mylof, a kolejnym punktem kontrolowanym, czyli

wodowskazem Tuchola - Brda (4), przyjęto procedurę INTERPOLACJI.

W zlewni zawartej między wodowskazem Tuchola – Brda, a Zbiornikiem Koronowo (do ujścia

dopływu Krówka) przepływy przenoszone są z wykorzystaniem procedury EKSTRAPOLACJI,

uwzględniającej dopływy kontrolowane uchodzące prawostronnie do Brdy: Kamionka,

Sępólna i Krówka. W wyniku tej procedury uzyskujemy informację o wielkości przepływu na

Zbiorniku Koronowo (QKor) poniżej ujścia dopływu Krówka, która jest podstawą do

EKSTRAPOLACJI przepływów dla zlewni zamkniętej profilem u wejścia do zbiornika Tryszczyn

(QTr).

Zlewnia zawarta między punktem wejścia do Zbiornika Tryszczyn, a wejściem do Zbiornika

Smukała wymagała INTERPOLACJI przepływów z tych przekrojów, przy czym wartość

przepływu dla przekroju stanowiącego wejście do Zb. Smukała stanowi wartość przepływu z

punktu wejścia do Zbiornika Tryszczyn powiększoną o wielkość zrzutu średniego ze zbiornika

(0,93 m3/s) (QSmu = QTr + 0,93) (za instrukcją gospodarowania wodą dla Zb. Smukała).

Przenoszenie przepływów w zlewni odcinka między punktem wejścia do Zbiornika Smukała,

a wodowskazem Sukała- Brda prowadzono z wykorzystaniem INTERPOLACJI.

Dla niekontrolowanej zlewni rzeki Krówki wielkości przepływów określono na drodze jednej z

metod analogii hydrologicznej, czyli ekstrapolacji przeplywów do zlewni niekontrolowanej.

W metodzie tej przy wyborze profilu porównawczego decyduje analiza podobieństwa

charakeru zlewni co do jej wielkości, kształtu, rzeźby (zestawu czynników kształtujących

warunki odpływu). W przypadku rzeki Krówki jako zlewnię porównawczą przyjęto zlewnię

rzeki Sępólnej kontrolowanej w profilu Motyl. Na przeniesionych wartościach przepływu w

poszczególnych przekrojach bilansowych rzeki Krówki zastosowano metodę ekstrapolacji.

3.5. Bilans jezior

Bilans jezior zostanie przeprowadzony poprzez określenie zasobów dyspozycyjnych

bezzwrotnych jezior (ZDBjez).

ZDBjez zostaną wskazane dla istotnych jezior, tj. dla jezior o powierzchni ≥ 50ha i o

głębokości średniej ≥ 3m.

Zasoby dyspozycyjne bezzwrotne jezior, zgodnie z Metodyką (ProWoda, 2008), to objętość

wody jeziornej mieszczącej się w zakresie średniej rocznej amplitudy stanów wody

wyznaczonej z wielolecia:

ZDBjez = 0,01 Hs Ajez [mln m3]

gdzie:

67

Hs - średnia roczna amplituda stanów wody z wielolecia [cm];

Ajez - powierzchnia jeziora [km2].

Z uwagi na brak danych hydrometrycznych dla jezior, zastosowana zostanie uproszczona

procedura obliczania Hs przyjęta za metodyką PRO-WODA (2008), tj. jako średnia

arytmetyczna wyników obliczeń otrzymanych z czterech formuł empirycznych:

H = 10,15 (Azjez/ Ajez) 0,434

H = 0,066 (Azjez/ Ajez) + 44,486

H = 0,327 (Azjez/ Ajez) + 33,13

H = 0,319 (Azjez/ Ajez) – 0,147L + 38,40

gdzie:

Azjez - powierzchnia całkowitej zlewni jeziora [km2];

L - stopień lesistości zlewni jeziora [%].

Powyższe obliczenia nie będą stanowić elementu modelowania, zostaną natomiast

opracowane

i zestawione w wynikach prac. Uzyskane rezultaty mogą służyć do szacowania możliwości

poboru wód z jezior, bez wpływu na degradację ekosystemu jeziora, przy zachowaniu

warunku:

P ≤ ZDBjez

3.6. Bilans ilościowy wód podziemnych

1. Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych zlewni wykonywany będzie w zlewniach

bilansowych rzecznych, będących zarazem rejonami wodnogospodarczymi wód

podziemnych bądź ich fragmentami, w zależności od przyjętych wydzieleń (rejonów)

zastosowanych w dokumentacji hydrogeologicznej. Do bilansu wodnogospodarczego wód

podziemnych dla zlewni Brdy, jako zasoby wód podziemnych dostępne do

zagospodarowania wprowadzane będą zasoby dyspozycyjne udokumentowane i

zatwierdzone dla poszczególnych rejonów bilansowych wydzielonych na potrzeby

dokumentowania tych zasobów.

2. Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych ma charakter analizy porównawczej ilości

zasobów wód podziemnych dostępnych do zagospodarowania ZD i ilości poboru wód

podziemnych U w określonej zlewni bilansowej. Pobór wód podziemnych przyjmowany

będzie jako średni dopuszczalny w pozwoleniu wodnoprawnym użytkownika. Rezultatem

bilansu jest ocena stanu rezerw zasobów wód podziemnych +ΔZD lub deficytu –ΔZD.

68

ΔZD = ZD - U

Stanowi to podstawę analizy prowadzącej do sformułowania warunków korzystania z wód

charakteryzowanej zlewni.

3. Dla zlewni bilansowych wydzielonych na potrzeby opracowywanego bilansu wód zlewni

Brdy stanowiących część obszaru o określonych zasobach dyspozycyjnych (dostępnych do

zagospodarowania), należy określić wielkość zasobów w oparciu o moduł zasobowy.

4. Jednolity charakter bilansu wodnogospodarczego zlewni realizować należy poprzez

uwzględnienie wpływu zagospodarowania wód podziemnych na przepływy rzek w

przekrojach bilansowych.

3.7. Powiązanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych

Założenia metodyczne wzajemnych korelacji wód powierzchniowych i podziemnych przy

opracowaniu bilansu wodnogospodarczego wód powierzchniowych:

1. Bilans wodnogospodarczy wód powierzchniowych danej zlewni określany jest dla rzecznej

zlewni bilansowej, stanowiącej rejon wodnogospodarczy wód podziemnych.

2. W dynamicznym bilansie wodnogospodarczym wpływ poborów wód podziemnych i

zrzutów powstałych ścieków jest uwzględniony w przekrojach bilansowych w każdej

kolejnej dekadzie ciągu przepływów rzecznych w okresie wielolecia testowego.

3. Z uwagi na udokumentowanie w zlewni Brdy zasobów dyspozycyjnych, do bilansu zostaną

przyjęte one jako zasoby dostępne do zagospodarowania.

4. Należy założyć quasiustalony charakter poborów wód podziemnych w wieloleciu

testowym i w takiej postaci przyjmować w procesie naturalizowania przepływów

rzecznych. Bilans zasobów i użytkowania wód powierzchniowych zlewni jest

przeprowadzany z uwzględnieniem wartości ciągu średnich dekadowych przepływów

obserwowanych w wieloleciu testowym, które poddawane są naturalizacji. Dla

określenia interakcji poborów wód podziemnych, należy zatem wprowadzać wartości

charakteryzujące stan zagospodarowania wód podziemnych (pobór i zrzut) w roku 2011

i w okresie perspektywicznym.

5. Z uwagi na przyjęcie wartości poborów średnich z wielolecia na poziomie poborów

aktualnych (2011 r.), korekta przepływów średnich dekadowych będzie dotyczyć stanu

perspektywicznego. Uwzględniane będą znaczące zmiany użytkowania, przede wszystkim

nowe ujęcia wód podziemnych, jeśli takie w zlewni będą planowane.

69

6. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku zrzutu ścieków, będących efektem

wykorzystania pobranych wód podziemnych, mających wpływ na wielkość przepływu

rzecznego w danym przekroju bilansowym.

7. Do obliczeń poboru wód podziemnych w zlewni cząstkowej ograniczonej dwoma

przekrojami bilansowymi, wprowadzić można punktowe (umowne) ujęcie o poborze

sumarycznym wszystkich eksploatowanych ujęć, pod warunkiem że pobór każdego

rzeczywistego ujęcia [m3/d] jest niższy niż 50% wartości modułu zasobowego [m3/d*km2]

rozpatrywanej zlewni. Nie spełnienie tego warunku przez dane ujęcie oznacza przyjęcie

jego rzeczywistej lokalizacji, a w przypadku bliskiego położenia względem granicy zlewni,

sprawdzić należy zasięg jego oddziaływania czy aby jej nie przekracza. Wówczas należy

dokonać procentowego podziału wielkości poboru przypadającego na zlewnię

bilansowaną i sąsiednią. Na potrzeby rozwiązania tego zagadnienia przyjęto, że wszystkie

ujęcia o poborze <20 m3/h oraz wszystkie (bez względu na wielkość poboru) położone w

odległości >0,5 km od granicy zlewni bilansowej, zostaną przypisane do tej zlewni.

W przypadku lokalizacji ujęcia o wydajności >20 m3/h w odległości <0,5 km od granicy

zlewni bilansowej przyjmuje się 50% podział wielkości poboru ujęcia między zlewnię

bilansowaną i sąsiednią.

8. Przy określaniu wpływu poborów wód podziemnych na wielkość przepływu przekroju

bilansowego, należy uwzględnić dokumentację hydrogeologiczną zasobów wód

podziemnych, a w szczególności:

układ powierzchni piezometrycznej ujmowanego poziomu wodonośnego, szczególnie

w przypadku głębiej zalegających poziomów,

uwarunkowania hydrostrukturalne w poszczególnych zlewniach bilansowych

(głębokość zalegania poziomu wodonośnego, jego miąższość, stopień izolacji oraz

stratygrafię i głębokość ujęć wód podziemnych).

Przy określeniu wpływu użytkowania wód podziemnych na bilans wód powierzchniowych,

bardzo istotnym czynnikiem są warunki hydrogeologiczne: zasilania, przepływu i drenażu

wód podziemnych oraz prawidłowe odwzorowanie związków hydraulicznych pomiędzy

poszczególnymi poziomami wodonośnymi. W celu określenia tych warunków wykorzystano

schematyzację hydrogeologiczną przyjętą w „Dokumentacji hydrogeologicznej zasobów

dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Brdy” oraz warstwy numeryczne Mapy

hydrogeologicznej Polski MhP. Interpretacja rozwiązania numerycznego z dokumentacji

hydrogeologicznej i opracowane przekroje hydrogeologiczne pozwoliły na określenie

podstawy drenażu wód podziemnych wyrażonej w m n.p.m. dla wszystkich zlewni

cząstkowych (RYC. 2), poprzez opracowanie hydrogeologicznych przekrojów koncepcyjnych

(RYC. 1).

Na potrzeby opracowania dla każdego użytkownika wód podziemnych określono wartość

rzędnej głębokości ujęcia co pozwoliło na zagregowanie sumy poboru i przyporządkowanie

70

do odpowiedniej zlewni cząstkowej, a w konsekwencji odwzorowanie oddziaływania poboru

wód podziemnych na przepływ wód powierzchniowych.

W przypadku lokalizacji ujęcia wód podziemnych poniżej rzędnej podstawy drenażu (np.

Chocina, rzędna 80 m n.p.m.), bazę drenażu stanowi kolejna zlewnia bilansowa. Powyższy

schemat obliczeniowy został zaimplementowany w sposób dynamiczny w modelu

matematycznym, co pozwoliło na uwzględnienie warunków hydrodynamicznych wpływu

eksploatacji wód podziemnych na bilans wód powierzchniowych.

71

Ryc. 1. Przykładowy hydrogeologiczny przekrój koncepcyjny dla zlewni Chocina.

72

Ryc. 2. Wartości podstawy drenażu wód podziemnych w zlewniach cząstkowych m

n.p.m.

9. Bilans wodnogospodarczy wód powierzchniowych może być przeprowadzany

z uwzględnieniem:

poboru średniego wód podziemnych dopuszczonego pozwoleniami wodnoprawnymi

według danych dla roku 2011 (jeśli w pozwoleniu określono jedynie wartość

maksymalną, zostaje ona uwzględniona),

poboru prognozowanego.

73

10. Sumaryczny przepływ w przekroju bilansowym w danej dekadzie ciągu przepływów

średnich dekadowych wielolecia, należy skorygować o wpływ zmiany wielkości poborów i

zrzutów ścieków wg zależności:

QCΔUSt = QCOt – [ QGOt - QGUSt]

gdzie:

QCΔUSt - średni w dekadzie t skorygowany przepływ o wpływ poboru wód

podziemnych i zrzut ścieków,

QCOt - sumaryczny przepływ obserwowany w dekadzie t,

QGUSt - średni dekadowy przepływ podziemny skorygowany o wpływ

poboru i zrzut ścieków.

11. W kolejnym przekroju bilansowym obserwowany przepływ uwzględnia przepływ

poprzedniego przekroju i przyrost z obszaru zlewni między tymi przekrojami,

skorygowany o pobory i zrzuty.

74

4. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy

W zlewni rzeki Brdy obserwacje prowadzone są przez IMGW w dziesięciu przekrojach

wodowskazowych (tabela poniżej), w tym 5 usytuowanych bezpośrednio na rzece Brdzie

oraz 5 zlokalizowanych na jej dopływach: Chocinie, Zbrzycy, Kamionce i Sępólnej.

Bazę danych hydrologicznych stanowią codzienne przepływy z wielolecia 1976 – 2010 w

przekrojach wodowskazowych. Na ich podstawie policzone zostały, m.in.:

· przepływy średnie z wielolecia (SSQ),

· przepływy średnie niskie roczne (SNQ) i najniższe (NNQ) z wielolecia,

· przepływy średnie niskie miesięczne (SNQm) i najniższe miesięczne (NNQm) z wielolecia,

· przepływy o określonym czasie trwania wraz z wyższymi z wielolecia,

· przepływy o określonej gwarancji zaspokojenia potrzeb wodnych (w wieloleciu, w

poszczególnych miesiącach wielolecia).

Przepływy te stanowią podstawy hydrologiczne do obliczeń ilościowych bilansów

wodnogospodarczych.

NR wodowskaz

symbol

A

[km2]

QN*

[m3·s

-1]

NNQ

[m3·s

-1]

SNQ

[m3·s

-1]

SSQ

[m3·s

-1]

1 NB-B 113,7 0,841 0,343 0,664 1,076

2 C-B 637,6 2,890 0,342 3,789 6,057

3 SW-B 4218,4 7,101 9,500 13,586 9,930

4 T-B 2264,2 5,405 7,350 11,153 18,405

5 SM-B 1094,6 4,860 3,970 6,474 26,394

6 ChM-CH 180,6 1,223 0,260 0,973 1,894

7 R-Z 214,6 1,482 0,370 1,175 2,000

8 SW-Z 381,1 4,208 1,810 3,252 4,825

9 L-K 497,6 2,432 0,600 1,218 2,941

10 M-S 359,3 0,291 0,130 0,310 0,902 *PRZEPŁYW NIENARUSZALNY QN wyznaczony uproszczoną metodą H. Kostrzewy wg kryterium hydrobiologicznego

Wartości z przekroi wodowskazowych zostały transponowane na pozostałe przekroje

bilansowe ustalone zgodnie z przyjętą metodyką. Liczba wszystkich przekroi bilansowych w

zlewni Brdy wynosi 370.

Zestawienie przekroi bilansowych w zlewni Brdy wraz z charakterystykami hydrologicznymi

i głównymi wynikami bilansowania zasobów wód powierzchniowych stanowi załącznik nr 3

do opracowania.

75

4.1 Przepływy charakterystyczne

Przepływy niskie miesięczne (NNQm) z wielolecia w przekrojach bilansowych

(wodowskazowych); 1976-2010 dla nr 6 1976-1988.

NNQ [m3·s

-1]

NR WODOWSKAZ I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1 NB-B 0,670 0,680 0,680 0,730 0,620 0,490 0,372 0,343 0,400 0,540 0,580 0,750

2 C-B 1,190 1,320 1,240 1,240 0,500 0,790 0,260 0,349 0,592 1,000 1,247 1,190

3 SW-B 6,930 7,250 7,810 8,260 6,090 5,310 4,170 3,970 5,070 7,150 7,560 7,690

4 T-B 14,100 13,400 14,200 12,000 10,900 10,100 7,540 7,350 7,850 9,130 11,700 13,800

5 SM-B 15,000 15,500 16,700 15,800 13,100 12,600 10,200 9,500 11,000 13,100 14,500 15,000

6 ChM-CH 4,460 4,060 4,860 4,180 3,650 3,460 0,348 0,342 2,670 0,450 4,200 4,480

7 R-Z 1,330 1,200 1,060 0,910 0,970 0,596 0,370 0,483 0,578 0,898 1,220 1,620

8 SW-Z 3,660 3,820 4,010 3,250 2,360 2,040 1,810 1,830 2,160 2,700 3,030 3,920

9 L-K 1,352 0,909 1,338 1,324 0,600 0,630 0,640 0,630 1,020 1,120 1,070 1,367

10 M-S 0,310 0,290 0,290 0,260 0,230 0,220 0,150 0,160 0,210 0,280 0,130 0,320

Przepływy średnie niskie miesięczne (SNQm) z wielolecia 1976-2010 w przekrojach

bilansowych (wodowskazowych); 1976-2010 dla nr 6 1976-1988.

SNQ [m3·s

-1]

NR WODOWSKAZ I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1 NB-B 1,082 1,102 1,129 1,106 0,943 0,783 0,731 0,737 0,809 0,950 1,013 1,046

2 C-B 6,167 6,257 6,357 6,138 5,279 4,435 4,103 4,249 4,909 5,573 5,997 6,231

3 SW-B 10,537 10,497 10,744 10,833 8,848 7,361 6,875 7,008 7,887 9,312 9,876 10,238

4 T-B 18,607 19,454 20,249 18,600 15,677 12,724 11,745 12,203 13,858 15,529 17,419 18,191

5 SM-B 19,817 22,669 21,994 21,483 18,210 15,531 15,103 15,026 16,100 18,060 19,220 19,831

6 ChM-CH 1,889 1,920 1,990 1,864 1,473 1,249 1,105 1,167 1,378 1,638 1,785 1,855

7 R-Z 2,012 2,076 2,103 2,041 1,644 1,390 1,272 1,310 1,476 1,729 1,872 1,988

8 SW-Z 4,811 4,878 4,952 4,913 4,072 3,661 3,440 3,532 3,877 4,285 4,529 4,735

9 L-K 1,999 2,133 2,165 2,097 1,624 1,436 1,447 1,383 1,512 1,641 1,871 1,948

10 M-S 0,736 0,869 0,858 0,811 0,521 0,410 0,429 0,415 0,500 0,527 0,615 0,698

Przepływy charakterystyczne (w analizowanym zakresie) w zlewni Brdy w przekrojach

wodowskazowych wahają się od 0,130 m3/s (NNQ na wodowskazie MOTYL - SĘPÓLNA), do

26,394 m3/s (SSQ na wodowskazie SMUKAŁA - BRDA). Średni przepływ roczny na Brdzie z

wielolecia w górnym biegu rzeki w przekroju wodowskazowym NOWA BRDA - BRDA oblicza

się na 1,076 m3/s, natomiast w ostatnim przekroju wodowskazowym (SMUKAŁA – BRDA)

przyjmuje cytowaną powyżej wartość 26,394 m3/s.

76

W obliczonych wartościach przepływów zauważa się zróżnicowanie przepływów w

poszczególnych miesiącach. Najwyższe miesięczne średnie niskie przepływy w przekrojach

wodowskazowych występują w marcu, dla jednego przekroju jest to miesiąc kwiecień

(wodowskaz nr 3). Najniższe przepływy odnotowuje się w lipcu, dla pojedynczych przekroi

również w czerwcu lub sierpniu. W zlewni Brdy przepływy w półroczu zimowym są wyższe w

stosunku do półrocza letniego.

4.2. Zestawienie przepływów dekadowych znaturalizowanych dla przekroi

bilansowych

Z porównania przepływów rzeczywistych i znaturalizowanych na posterunkach

wodowskazowych największe różnice stwierdzono w Brdzie w profilu Tuchola (T-B), gdzie

wyniki naturalizacji są wyższe o 0,759m3/s. Natomiast w profil Smukała na Brdzie (SM-B)

oraz Swornigacie - Zbrzyca (SW-Z) i Leontynowo - Kamionka (L-K) przepływy znaturalizowane

są niższe niż rzeczywiste kolejno o 0,617m3/s, 0,061m3/s, 0,697m3/s.

Zestawienie porównawcze przepływów rzeczywistych i znaturalizowanych w przekrojach wodowskazowych.

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

NB

-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

Ch

M-

CH R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s

]

SSQ SSQ_NAT

NR WODOWSKAZ SSQ NNQ SNQ SSQ_NAT NNQ_NAT SNQ_NAT

1 NB-B 1,078 0,343 0,664 1,077 0,341 0,662

2 C-B 6,094 0,342 3,789 6,058 0,307 3,753

3 SW-B 10,093 3,970 6,474 9,930 3,807 6,311

4 T-B 19,170 7,350 11,153 18,411 6,591 10,393

5 SM-B 25,783 9,500 13,586 26,400 10,117 14,202

6 ChM-CH 1,904 0,260 0,973 1,894 0,250 0,963

7 R-Z 2,009 0,370 1,175 2,001 0,362 1,167

8 SW-Z 4,764 1,810 3,252 4,826 1,871 3,314

9 L-K 2,245 0,600 1,218 2,942 1,297 1,915

10 M-S 0,922 0,130 0,310 0,902 0,111 0,291

77

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

NB

-B

C-B

SW

-B

T-B

SM

-B

Ch

M-C

H

R-Z

SW

-Z

L-K

M-S

[m3/s

]

SNQ SNQ_NAT

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

NB

-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

Ch

M-

CH R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s

]

NNQ NNQ_NAT

Przepływy dekadowe dla przekroi bilansowych z wielolecia 1976 - 2010 (dla przekroju

wodowskazowego nr 6 z wielolecia 1976- 1988) stanowią szczegółową charakterystykę

hydrologiczną, pozwalającą zobrazować czasową zmienność przepływów z 10 dniowym

krokiem czasowym. Przepływy w zlewni Brdy wykazują zróżnicowanie dekadowe. Poniższe

zestawienia tabelaryczne przedstawiają wartości przepływów dekadowych

znaturalizowanych dla poszczególnych przekroi bilansowych (wodowskazowych).

nr przekroju

1 QDEK_1_NAT

QDEK_2_NAT

QDEK_3_NAT

śred

nia

nr przekroju

2 QDEK_1_

NAT QDEK_2

_NAT QDEK_3

_NAT

śred

nia

mie

siąc

e

1 1,231 1,227 1,239 1,232 1 7,026 6,841 6,909 6,925

2 1,275 1,237 1,209 1,241 2 7,021 6,859 6,747 6,876

3 1,259 1,288 1,318 1,288 3 6,901 7,061 7,165 7,042

4 1,290 1,253 1,177 1,240 4 7,102 6,781 6,410 6,764

5 1,128 1,088 1,025 1,081 5 6,175 5,992 5,595 5,921

6 0,946 0,906 0,871 0,908 6 5,178 4,946 4,766 4,963

7 0,851 0,855 0,834 0,847 7 4,660 4,736 4,661 4,686

8 0,831 0,822 0,826 0,826 8 4,718 4,781 4,813 4,771

9 0,873 0,938 0,972 0,928 9 5,099 5,462 5,711 5,424

10 1,000 1,034 1,064 1,033 10 5,876 6,065 6,241 6,061

11 1,092 1,098 1,132 1,107 11 6,302 6,368 6,553 6,408

12 1,156 1,192 1,213 1,187 12 6,688 6,841 7,017 6,849

SSQ 1,076 SSQ 6,057

78

nr przekroju

3 QDEK_1_NAT

QDEK_2_NAT

QDEK_3_NAT

śred

nia

nr przekroju

4 QDEK_1_

NAT QDEK_2

_NAT QDEK_3

_NAT

śred

nia

mie

siąc

e

1 11,405 11,213 11,108 11,242 1 20,753 21,133 21,466 21,117

2 11,268 11,245 11,142 11,218 2 22,341 21,518 21,236 21,698

3 11,284 11,637 11,884 11,602 3 21,845 22,877 23,610 22,777

4 12,046 11,673 11,215 11,645 4 23,096 21,765 19,954 21,605

5 10,644 10,086 9,262 9,997 5 18,907 18,207 17,340 18,151

6 8,464 7,995 7,697 8,052 6 15,879 15,346 13,924 15,050

7 7,719 7,641 7,656 7,672 7 13,728 14,006 13,926 13,887

8 7,615 7,508 7,631 7,585 8 13,834 13,920 14,343 14,032

9 8,094 8,698 9,187 8,659 9 14,863 15,687 16,446 15,665

10 9,536 9,891 10,213 9,880 10 16,008 16,702 17,419 16,710

11 10,386 10,481 10,660 10,509 11 19,325 19,599 19,881 19,602

12 10,890 11,051 11,342 11,094 12 20,420 20,516 20,770 20,569

SSQ 9,930 SSQ 18,405

nr przekroju

5 QDEK_1_NAT

QDEK_2_NAT

QDEK_3_NAT

śred

nia

nr przekroju

6 QDEK_1_

NAT QDEK_2

_NAT QDEK_3

_NAT

śred

nia

mie

siąc

e

1 29,016 29,790 30,168 29,658 1 2,255 2,171 2,254 2,227

2 32,080 31,206 30,846 31,377 2 2,323 2,220 2,175 2,239

3 31,988 33,992 34,253 33,411 3 2,270 2,298 2,343 2,304

4 34,042 31,478 29,005 31,508 4 2,254 2,136 2,027 2,139

5 27,178 26,519 24,467 26,055 5 1,936 1,862 1,748 1,849

6 23,360 21,808 20,897 22,022 6 1,614 1,539 1,477 1,543

7 20,304 21,014 20,852 20,723 7 1,451 1,463 1,412 1,442

8 20,247 20,047 20,242 20,178 8 1,393 1,429 1,466 1,429

9 20,506 22,024 23,085 21,872 9 1,527 1,633 1,697 1,619

10 23,722 24,020 25,273 24,338 10 1,744 1,798 1,867 1,803

11 26,237 26,771 27,250 26,753 11 1,916 1,946 2,029 1,963

12 28,251 29,203 29,032 28,828 12 2,105 2,150 2,248 2,168

SSQ 26,394 SSQ 1,894

79

nr przekroju

7 QDEK_1_NAT

QDEK_2_NAT

QDEK_3_NAT

śred

nia

nr przekroju

8 QDEK_1_

NAT QDEK_2

_NAT QDEK_3

_NAT

śred

nia

mie

siąc

e

1 2,342 2,270 2,291 2,301 1 5,387 5,285 5,289 5,320

2 2,402 2,364 2,290 2,352 2 5,509 5,446 5,288 5,415

3 2,394 2,431 2,463 2,429 3 5,398 5,574 5,601 5,524

4 2,454 2,322 2,205 2,327 4 5,637 5,461 5,220 5,439

5 2,071 1,986 1,840 1,966 5 4,959 4,737 4,450 4,715

6 1,714 1,664 1,565 1,648 6 4,228 4,137 4,001 4,122

7 1,563 1,580 1,539 1,561 7 3,978 3,956 3,953 3,962

8 1,517 1,512 1,541 1,523 8 3,948 3,940 4,015 3,968

9 1,534 1,664 1,784 1,661 9 4,128 4,343 4,529 4,333

10 1,841 1,897 1,958 1,899 10 4,645 4,755 4,859 4,753

11 1,970 2,044 2,136 2,050 11 4,927 5,024 5,155 5,036

12 2,237 2,289 2,337 2,288 12 5,229 5,310 5,398 5,312

SSQ 2,000 SSQ 4,825

nr przekroju

9 QDEK_1_NAT

QDEK_2_NAT

QDEK_3_NAT

śred

nia

nr przekroju

10 QDEK_1_

NAT QDEK_2

_NAT QDEK_3

_NAT

śred

nia

mie

siąc

e

1 3,279 3,279 3,281 3,280 1 1,110 1,101 1,127 1,113

2 3,510 3,446 3,345 3,434 2 1,315 1,214 1,111 1,213

3 3,540 3,845 3,850 3,745 3 1,266 1,381 1,444 1,364

4 3,710 3,418 3,155 3,428 4 1,362 1,148 1,007 1,172

5 3,012 2,832 2,666 2,837 5 0,892 0,809 0,674 0,792

6 2,490 2,571 2,499 2,520 6 0,621 0,650 0,621 0,631

7 2,459 2,571 2,503 2,511 7 0,609 0,678 0,635 0,640

8 2,413 2,341 2,361 2,372 8 0,620 0,594 0,658 0,624

9 2,402 2,447 2,521 2,457 9 0,669 0,700 0,714 0,695

10 2,550 2,664 2,761 2,658 10 0,708 0,741 0,786 0,745

11 2,866 2,913 2,997 2,925 11 0,829 0,831 0,915 0,858

12 3,037 3,153 3,187 3,126 12 0,892 1,007 1,027 0,975

SSQ 2,941 SSQ 0,902

80

4.3. Ilościowa gwarancja czasowa przepływów

Zasoby wodne charakteryzowane są m. in. przepływami o określonej gwarancji

występowania wraz z wyższymi. Przepływ gwarantowany (Qgw=p%) o gwarancji czasowej

p% jest to przepływ, który wraz z przepływami wyższymi od niego trwa przez p%

analizowanego czasu. Dla przekrojów wodowskazowych w zlewni Brdy policzone zostały

przepływy o określonym czasie trwania wraz wyższymi na podstawie wartości przepływów

średnich dekadowych znaturalizowanych, dla gwarancji p = 100%, p = 98%, p = 95 % i p =

90%. Informację o wartościach przepływów o dowolnej gwarancji czasowej z przedziału 0 –

100 % dla wszystkich przekroi bilansowych w zlewni można uzyskać z modelu będącego

elementem opracowania.

Przepływy znaturalizowane dla przekroi wodowskazowych z gwarancją Q100,Q98, Q95,

Q90% [m3·s

-1]

0,396

2,298

3,926

7,144

11,069

0,444

0,463

1,989

1,472

0,141

0 5 10 15 20

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s]

Q100%

0,570

3,464

6,065

10,288

14,605

0,914

0,923

2,846

1,841

0,263

0 5 10 15 20

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s]

Q98%

0,660

3,827

6,426

11,343

16,093

1,079

1,110

3,211

2,009

0,304

0 5 10 15 20

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s]

Q95%

0,729

4,299

7,067

12,670

17,569

1,251

1,280

3,582

2,097

0,351

0 5 10 15 20

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S

[m3/s]

Q90%

Poniższa mapa obrazuje rozkład wartości przepływów o gwarancji 90% występowania w

przekrojach bilansowych zlewni Brdy.

81

Rys. 9 Wielkość przepływów gwarantowanych (90%) w zlewni Brdy

82

4.4. Przepływy nienaruszalne

Wartości przepływów nienaruszalnych zostały obliczone dla wszystkich przekroi bilansowych

w zlewni z zastosowaniem metody H. Kostrzewy (wg kryterium hydrobiologicznego), zgodnie

z przeprowadzoną analizą wyboru metody obliczania przepływu nienaruszalnego w części

metodycznej opracowania. Poniższa mapa obrazuje wartości przepływów nienaruszalnych

obliczonych dla poszczególnych przekroi bilansowych w analizowanej zlewni.

Rys. 10 Wielkość przepływów nienaruszalnych w zlewni Brdy

83

4.5. Bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy przy założeniu braku,

bądź minimalnego użytkowania wód

Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w

przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego

modelu dla wariantu bilansu przy założeniu braku, bądź minimalnego użytkowania wód (tzw.

naturalizacja przepływów), natomiast mapy obrazują wartości zasobów we wszystkich

przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia zasobów.

Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1]

-0,445

-0,592

-0,934

1,739

3,968

-0,778

-1,019

-2,219

-0,960

-0,150

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ100%

-0,271

0,574

1,205

4,884

7,504

-0,309

-0,558

-1,363

-0,591

-0,028

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ98%

-0,181

0,937

1,567

5,938

8,992

-0,143

-0,371

-0,997

-0,423

0,013

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ95%

-0,112

1,409

2,207

7,265

10,468

0,028

-0,202

-0,626

-0,335

0,060

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ90%

Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1].

0,0

0,0

0,0

1,7

4,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ100%

0,0

0,6

1,2

4,9

7,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ98%

84

0,0

0,9

1,6

5,9

9,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ95%

0,0

1,4

2,2

7,3

10,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,1

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ90%

85

Rys. 11 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu bez użytkowania

86

Rys. 12 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu bez

użytkowania

87

4.6. Aktualny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy

Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w

przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego

modelu dla aktualnego wariantu bilansu, natomiast mapy obrazują wartości zasobów we

wszystkich przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia zasobów.

Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1]

-0,448

-0,583

-0,809

5,131

4,230

-0,786

-1,057-2,274

-1,043

-0,518

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q100%

-0,273

0,583

1,330

8,186

7,730

-0,317

-0,583

-1,404

-0,707

-0,146

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q98%

-0,184

0,946

1,692

9,098

9,285

-0,152

-0,387

-1,042

-0,535

-0,054

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q95%

-0,115

1,419

2,337

10,315

10,724

0,012

-0,213

-0,670

-0,433

0,000

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q90%

Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1]

0,0

0,0

0,0

5,1

4,2

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ100%

0,0

0,6

1,3

8,2

7,7

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-…

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ98%

88

0,0

0,9

1,7

9,1

9,3

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ95%

0,0

1,4

2,3

10,3

10,7

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-…

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ90%

89

Rys. 13 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu aktualnego

90

Rys. 14 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu aktualnego

Na poniższych wykresach przedstawiono wartości zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (ZDZ)

i bezzwrotnych (ZDB) wzdłuż biegu rzeki Brdy we wszystkich przekrojach bilansowych dla

wersji bilansu aktualnego.

91

Gwarancja 100% ZDZ

Gwarancja 100% ZDB

92

Gwarancja 98% ZDZ

Gwarancja 98% ZDB

93

Gwarancja 95% ZDZ

Gwarancja 95% ZDB

94

Gwarancja 90% ZDZ

Gwarancja 90% ZDB

95

Wartości rocznej gwarancji czasowej przepływów w wersji aktualnej bilansu, określonej jako

częstość występowania w rozpatrywanym wieloleciu przedziału czasowego, w którym

zapotrzebowanie na wodę zostało zrealizowane, przedstawiono dla przekroi

wodowskazowych na poniższym wykresie i na mapie (gwarancja czasowa w wieloleciu) i jako

zestawienie tabelaryczne (gwarancja czasowa w poszczególnych miesiącach wielolecia).

Analizując uzyskane wyniki dla wielolecia, należy podkreślić różnicę w wysokości gwarancji w

poszczególnych przekrojach bilansowych. Na Brdzie (wodowskaz Nowa Brda) oraz na

wszystkich dopływach: Zbrzyca, Sępólna, Chocina i Kamionka występują okresy niepokrycia

potrzeb. W przypadku bardziej szczegółowej analizy dla poszczególnych m-cy wielolecia

zwiększa się liczba okresów, w których wartości przepływów nie zagwarantowały pokrycia

potrzeb w przekrojach wymienionych cieków.

Zestawienia wyników gwarancji czasowej przepływów Brdy i jej kontrolowanych dopływów

90100 100 100 100 97 96

83

55

66

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

NB

-B

C-B

SW

-B

T-B

SM

-B

Ch

M-C

H

R-Z

SW

-Z

L-K

M-S

[%]

NR WODOWSKAZ I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1 NB-B 90 97 96 96 85 57 44 46 66 81 82 92

2 C-B 100 100 100 100 100 100 97 97 99 100 100 100

3 SW-B 100 100 100 100 100 100 98 97 100 100 100 100

4 T-B 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

5 SM-B 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

6 ChM-CH 97 100 100 100 91 71 68 72 89 96 100 100

7 R-Z 96 97 98 95 87 56 50 50 66 80 94 100

8 SW-Z 83 92 98 92 68 45 34 37 52 75 93 99

9 L-K 55 82 93 95 65 35 28 22 29 48 68 89

10 M-S 66 100 100 100 98 83 74 77 88 96 100 100

96

Rys. 15 Gwarancja czasowa zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników w przekrojach bilansowych zlewni

Brdy - wg bilansu aktualnego

97

Rys. 16 Gwarancja czasowa zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników w przekrojach bilansowych zlewni

Brdy - wg bilansu perspektywicznego

98

4.7. Perspektywiczny bilans ilościowy zasobów wodnych w zlewni Brdy

W celu opracowania wersji perspektywicznej bilansu wodno- gospodarczego w zlewni Brdy,

wystąpiono z zapytaniami do gmin oraz do zarządów melioracji i urządzeń wodnych z

obszaru analizowanej zlewni, o następujące informacje:

- planowane w gminie zmiany w korzystaniu z wód, tj. w użytkowaniu komunalnych ujęć wód

powierzchniowych i podziemnych oraz w odprowadzaniu ścieków z oczyszczalni

komunalnych (informacje powinny wskazywać planowane zmiany w przedmiotowym

użytkowaniu wód, w perspektywie kolejnych dziesięciu lat, w zakresie budowy nowych ujęć

wody i oczyszczalni ścieków, bądź planowanych zmian w zakresie eksploatacji istniejących

ujęć i oczyszczalni);

- planowane istotne zmiany korzystania z wód do nawodnień rolniczych (planowana istotna

zmiana wielkości poboru wód, budowa nowych ujęć wody) przez użytkowników prywatnych

i przedsiębiorstwa;

- szczegółowe informacje nt. planowanych w okresie 2012 – 2015 inwestycji

hydrotechnicznych (zbiorniki małej retencji, piętrzenia cieków i jezior) na obszarze zlewni

Redy (ew. w dalszej perspektywie, jeśli istnieją plany).

Na podstawie uzyskanych informacji zwrotnych opracowano warstwy użytkowania wód w

zlewni Brdy w perspektywie 2021 r.

Dodatkowo dla ustalenia poziomu użytkowania zasobów wodnych w perspektywie czasu,

przeanalizowano zapisy Aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków

Komunalnych, zrealizowanej na podstawie informacji z aglomeracji wg stanu na koniec 2010

r.

W stosunku do poziomu użytkowania zasobów wodnych w zlewni dla wersji bilansu

aktualnego (2011 r.), zmiany dla okresu 2021 r. są niewielkie – różnica dot. zakresu:

- odprowadzania ścieków, tj. perspektywa 2021 r. nie obejmuje dwóch planowanych do

likwidacji zrzutów ścieków i uwzględnia zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków w

przypadku dwóch kolejnych zrzutów,

- poborów wód powierzchniowych- perspektywa 2021 r. uwzględnia 1 planowane ujęcie dla

celów nawodnień.

Gminy i ZMiUW podawały często informacje o prawdopodobnych zmianach pochodzących z

planów wieloletnich, uzależnionych często od dostępności środków finansowych na

inwestycje lub od zainteresowania prywatnych inwestorów. Takie informacje nie mogły

znaleźć odzwierciedlenia w przyszłościowej wersji poziomu wykorzystania zasobów w zlewni.

99

Bardzo często również wskazywane przez gminy zmiany dot. przykładowo planowanego

zwiększenia eksploatacji ujęcia były już uwzględnione w ramach obecnie funkcjonującego

pozwolenia wodnoprawnego dla tego ujęcia, co świadczy o przewymiarowaniu obecnych

wartości użytkowania wód limitowanych pozwoleniami i może wskazywać na potrzebę

przeprowadzenia weryfikacji tych dokumentów.

Poniższe prezentacje graficzne przedstawiają wartości zasobów zwrotnych i bezzwrotnych w

przekrojach wodowskazowych zlewni Brdy obliczonych z zastosowaniem opracowanego

modelu dla perspektywicznego wariantu bilansu (2021 r.), natomiast mapy obrazują wartości

zasobów we wszystkich przekrojach bilansowych w zlewni, dla 90% gwarancji wystąpienia

zasobów.

Zasoby zwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1]

-0,448

-0,585

-0,971

4,969

4,068

-0,946

-1,057

-2,274

-1,043

-0,518

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q100%

-0,273

0,581

1,168

8,024

7,568

-0,477

-0,583

-1,404

-0,707

-0,146

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q98%

-0,184

0,944

1,530

8,982

9,122

-0,312

-0,387

-1,042

-0,535

-0,054

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q95%

-0,115

1,416

2,175

10,222

10,562

-0,140

-0,213

-0,670

-0,433

0,000

-3 2 7 12

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q90%

Zasoby bezzwrotne z gwarancją Q100,Q98, Q95, Q90% [m3·s

-1]

100

0,00

0,00

0,00

4,97

4,07

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ100%

0,00

0,58

1,17

8,02

7,57

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-S Q98%

0,00

0,94

1,53

8,98

9,12

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ95%

0,00

1,42

2,18

10,22

10,56

0,00

0,00

0,00

0,00

0,01

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

NB-B

C-B

SW-B

T-B

SM-B

ChM-CH

R-Z

SW-Z

L-K

M-SQ90%

101

Rys. 17 Wielkość zasobów dyspozycyjnych zwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu

perspektywicznego

102

Rys. 18 Wielkość zasobów dyspozycyjnych bezzwrotnych (90%) w zlewni Brdy – wersja bilansu

perspektywicznego

103

4.8. Analiza wpływu użytkowania terenu na reżim hydrologiczny

Zróżnicowany charakter użytkowania terenu zlewni Brdy ma istotne znaczenie jako czynnik

kształtujący warunki odpływu (rys. 1 w rozdz. 2.3). Niemal 50% udział terenów leśnych, które

porastają głównie wschodnie i północne części zlewni oraz wysoki wskaźnik jeziorności

zlewni do zapory Mylof decyduje o wysokiej stabilności reżimu hydrologicznego. Średni

roczny odpływ jednostkowy z wielolecia z tej części zlewni, aż do wymienionej zapory

utrzymuje się niemal na tym samym poziomie, tj. około 9,5 l/s z km2. W omawianej zlewni

cząstkowej oddziaływanie obszarów zurbanizowanych na odpływ nie występuje. Rozdział

wód Brdy na Wielki Kanał i Brdę wyraźnie przekłada się na wielkość odpływu z 1km2 (ok. 4l/s

z km2). Poniżej miejsca ujścia Wielkiego Kanału odpływy jednostkowe przyjmują wielkość

ponad 7 l/s z km2. Dalszy przyrost powierzchni zlewni w niewielkim stopniu pociąga za sobą

wzrost zasobności. W użytkowaniu terenu w zlewniach poszczególnych dopływów

dominującym typem są grunty rolne, których zdolność do retencji wody nie jest

porównywalna do poziomu retencji terenów leśnych czy seminaturalnych. Dodatkowo

intensywna stawowa gospodarka rybacka wpływa na zwiększenie bezwładności zlewni w

reakcji na opad i formowanie się odpływu. Generalnie na odcinku systemu zbiorników

zaporowych Koronowo-Tryszczyn-Smukała różnice w wielkości SSq osiągają około 1,5l/s z

km2 z tendencją malejącą wielkości SSq wraz z biegiem rzeki. Względem wartości średniego

niskiego modułu odpływu zlewnię Brdy można podzielić na 2 części, górną do zapory Mylof

(ok. 6 l/s z km2) oraz poniżej zapory do ujścia do Wisły (ok. 4,5 - 3,2 l/s z km2). W obu

zlewniach cząstkowych dynamika średnich niskich modułów odpływu była nieznaczna

(słaba).

W warunkach przepływów minimalnych, ujętych w wartości modułowe, stwierdzono

odmienny charakter reżimu hydrologicznego górnej Brdy, gdzie odpływ jednostkowy osiągał

wartości bliskie 0,5 l/s z km2.

W analizie reżimu hydrologicznego głównych dopływów Brdy należy podać wniosek o

największej zasobności i jednocześnie stabilności wielkości odpływu w zlewni Zbrzycy po

wodowskaz Swornigacie. Natomiast zarówno w zakresie wartości średnich rocznych z

wielolecia oraz osiąganych odpływów minimalnych najmniejszą zasobnością wodną cechuje

się zlewnia Sępólnej.

104

Moduły odpływu w przekrojach wodowskazowych Brdy i jej głównych dopływów

5,8 5,9 5,94,9

3,2

5,4 5,5

8,5

2,4

0,9

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

NB

-B

C-B

SW-B T-B

SM-B

Ch

M-C

H

R-Z

SW-Z L-K

M-S

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

q [l

/s z

km

2]

SNq

3,0

0,5

3,6 3,22,3

1,4 1,7

4,7

1,20,4

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

NB

-B

C-B

SW-B T-B

SM-B

Ch

M-C

H

R-Z

SW-Z L-K

M-S

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

q [l

/s z

km

2]

NNq

9,5 9,6 9,28,5

6,1

10,5

9,4

12,5

4,5

2,6

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

NB

-B

C-B

SW-B T-B

SM-B

Ch

M-C

H

R-Z

SW-Z L-K

M-S

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

q [l

/s z

km

2]

SSq

105

Moduły odpływu w przekrojach bilansowych Brdy

SSq - Moduł średniego rocznego odpływu

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

0,0

0

2,0

7

4,3

3

5,4

2

5,8

3

13

,49

13

,60

13

,83

13

,85

14

,12

14

,75

16

,52

17

,46

21

,54

22

,90

23

,71

27

,56

30

,34

30

,51

35

,74

37

,04

38

,66

49

,11

49

,23

55

,07

57

,56

60

,75

63

,36

68

,27

68

,71

69

,16

74

,85

74

,87

80

,64

82

,05

82

,07

85

,65

91

,70

10

0,2

9

10

0,3

1

10

2,9

9

11

2,0

7

11

2,0

9

11

3,1

4

11

3,4

3

13

2,4

9

13

3,4

8

13

3,7

7

13

3,7

8

14

2,3

8

14

2,5

1

14

4,1

3

14

8,2

3

14

9,9

3

15

0,5

5

15

4,1

9

15

4,6

4

15

7,1

5

15

8,5

0

16

2,6

0

16

3,4

9

16

3,6

0

16

4,9

6

16

7,5

9

17

3,3

6

17

6,6

1

18

1,2

1

18

1,2

3

18

3,6

3

18

4,4

5

18

6,5

2

18

6,7

7

18

7,3

6

18

9,6

9

19

2,0

2

19

2,7

3

19

4,5

3

19

5,1

0

19

6,9

3

19

7,2

0

19

9,5

3

20

5,0

2

20

5,0

4

20

8,7

9

21

5,3

8

22

6,7

2

22

8,4

0

23

6,2

9

23

6,5

6

24

0,5

5

24

1,0

9

24

2,1

0

24

3,5

4

24

5,1

4

q [l/s z km2]

SSq

[km]

2. - C - B3. - SW - B 1. - NB - B4. - T- B5. - SM- B

Chocina

ZbrzycaKrówka

Zapora MYLOF

włączenie Wielkiego Kan. BRDY

Sępólna

Kamionka

Zapora KORONOWO

Kotomierzyca

Dopływ z Osielska

SNq - Moduł średniego niskiego rocznego odpływu

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

0,0

0

2,0

7

4,3

3

5,4

2

5,8

3

13

,49

13

,60

13

,83

13

,85

14

,12

14

,75

16

,52

17

,46

21

,54

22

,90

23

,71

27

,56

30

,34

30

,51

35

,74

37

,04

38

,66

49

,11

49

,23

55

,07

57

,56

60

,75

63

,36

68

,27

68

,71

69

,16

74

,85

74

,87

80

,64

82

,05

82

,07

85

,65

91

,70

10

0,2

9

10

0,3

1

10

2,9

9

11

2,0

7

11

2,0

9

11

3,1

4

11

3,4

3

13

2,4

9

13

3,4

8

13

3,7

7

13

3,7

8

14

2,3

8

14

2,5

1

14

4,1

3

14

8,2

3

14

9,9

3

15

0,5

5

15

4,1

9

15

4,6

4

15

7,1

5

15

8,5

0

16

2,6

0

16

3,4

9

16

3,6

0

16

4,9

6

16

7,5

9

17

3,3

6

17

6,6

1

18

1,2

1

18

1,2

3

18

3,6

3

18

4,4

5

18

6,5

2

18

6,7

7

18

7,3

6

18

9,6

9

19

2,0

2

19

2,7

3

19

4,5

3

19

5,1

0

19

6,9

3

19

7,2

0

19

9,5

3

20

5,0

2

20

5,0

4

20

8,7

9

21

5,3

8

22

6,7

2

22

8,4

0

23

6,2

9

23

6,5

6

24

0,5

5

24

1,0

9

24

2,1

0

24

3,5

4

24

5,1

4

q [l/s z km2]

SNq

[km]

2. - C - B3. - SW - B 1. - NB - B4. - T- B5. - SM- B

Chocina

ZbrzycaKrówka

Zapora MYLOF

włączenie Wielkiego Kan. BRDY

Sępólna

Kamionka

Zapora KORONOWO

Kotomierzyca

Dopływ z Osielska

106

NNq - Moduł najniższego rocznego odpływu

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

0,0

0

2,0

7

4,3

3

5,4

2

5,8

3

13

,49

13

,60

13

,83

13

,85

14

,12

14

,75

16

,52

17

,46

21

,54

22

,90

23

,71

27

,56

30

,34

30

,51

35

,74

37

,04

38

,66

49

,11

49

,23

55

,07

57

,56

60

,75

63

,36

68

,27

68

,71

69

,16

74

,85

74

,87

80

,64

82

,05

82

,07

85

,65

91

,70

10

0,2

9

10

0,3

1

10

2,9

9

11

2,0

7

11

2,0

9

11

3,1

4

11

3,4

3

13

2,4

9

13

3,4

8

13

3,7

7

13

3,7

8

14

2,3

8

14

2,5

1

14

4,1

3

14

8,2

3

14

9,9

3

15

0,5

5

15

4,1

9

15

4,6

4

15

7,1

5

15

8,5

0

16

2,6

0

16

3,4

9

16

3,6

0

16

4,9

6

16

7,5

9

17

3,3

6

17

6,6

1

18

1,2

1

18

1,2

3

18

3,6

3

18

4,4

5

18

6,5

2

18

6,7

7

18

7,3

6

18

9,6

9

19

2,0

2

19

2,7

3

19

4,5

3

19

5,1

0

19

6,9

3

19

7,2

0

19

9,5

3

20

5,0

2

20

5,0

4

20

8,7

9

21

5,3

8

22

6,7

2

22

8,4

0

23

6,2

9

23

6,5

6

24

0,5

5

24

1,0

9

24

2,1

0

24

3,5

4

24

5,1

4

q [l/s z km2]

NNq

[km]

2. - C - B3. - SW - B 1. - NB - B4. - T- B5. - SM- B

Chocina

ZbrzycaKrówka

Zapora MYLOF

włączenie Wielkiego Kan. BRDY

Sępólna

Kamionka

Zapora KORONOWO

Kotomierzyca

Dopływ z Osielska

107

4.9. Analiza oddziaływania obiektów hydrotechnicznych na reżim

hydrologiczny

Wymienione w rozdziale 2.5 budowle hydrotechniczne zlokalizowane na ciekach zlewni Brdy

mają wyraźny wpływ na kształtowanie się reżimu odpływu. Najsilniejsze oddziaływania

budowli hydrotechnicznych związane są z dużymi obiektami piętrzącymi. Stopniem wodnym,

który najsilniej oddziałuje na reżim hydrologiczny jest zapora w Mylofie oraz system wodny

Wielkiego Kanału. Wykorzystanie piętrzenia na cele energetyki wodnej, czyli zaregulowane

odpływy z systemu zbiorników Koronowo - Tryszczyn - Smukała bezpośrednio odpowiadają

za reżim odpływu dolnej Brdy. Dodatkowo urządzenia umożliwiające żeglugę na odcinku od

Węzła Wodnego Bydgoszcz do ujścia, także oddziałują na reżim rzeki Brdy. Po dokładnej

analizie zarówno wyników bilansu, lokalizacji i funkcji obiektów hydrotechnicznych można

wystosować zdanie posumowania, iż poniżej zapory w Mylofie reżim hydrologiczny rzeki

Brdy wynika przede wszystkim z realizacji potrzeb gospodarki wodnej na cele MEW oraz

rozdysponowania na cele innych form użytkowania.

4.10. Bilans zasobów wód podziemnych

Rozdział zasobów dyspozycyjnych połączonych pięter wodonośnych czwartorzędu i neogenu

z paleogenem w obrębie wydzielonych obszarów bilansowych wód podziemnych zlewni Brdy

przedstawiono na poniższej mapie.

W charakterystykach stanu rezerw zasobów wód podziemnych dla wydzielonych na potrzeby

niniejszego opracowania obszarów bilansowych (zgodnie z wydzieleniem obszarów

bilansowych w dokumentacji hydrogeologicznej tego obszaru), posłużono się modułami

zasobowymi poszczególnych obszarów bilansowych wód podziemnych.

Przy uwzględnieniu wielkości eksploatacji wód podziemnych odpowiadającej średniemu

dopuszczalnemu poborowi dobowemu z pozwoleń wodnoprawnych, rezerwy zasobów wód

podziemnych występują we wszystkich obszarach bilansowych, poza obszarem bilansowym

dolnej Brdy. Ich wielkość oscyluje od 57% w obszarze bilansowym Jeziora Charzykowskiego

do 99% w obszarze bilansowym zlewni Chociny.

Jedynie w obszarze bilansowym dolnej Brdy, zaznacza się niewielki deficyt zasobów w

odniesieniu do połączonych pięter wodonośnych czwartorzędu i neogenu z paleogenem,

gdzie rozdysponowanie poborów wg pozwoleń przekracza wielkość zasobów dyspozycyjnych

o 1%.

Z dużym prawdopodobieństwem wielkości rzeczywistych poborów wód podziemnych są

niższe od przyjętych do analizy z pozwoleń wodnoprawnych, co oznacza jeszcze wyższy stan

rezerw zasobów wód podziemnych.

108

Rys. 19 Rozdział zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w zlewni Brdy

109

4.11. Bilans wodny jezior

Zgodnie z przyjętą metodyką bilansowania zasobów wodnych jezior, dla jezior stanowiących JCWP o

powierzchni ≥50 ha oraz o głębokości ≥3m obliczono zasoby dyspozycyjne bezzwrotne. ZDBjez to

objętość wody jeziornej mieszczącej się w zakresie średniej rocznej amplitudy stanów wody

(Hs) wyznaczonej z wielolecia. W związku z brakiem danych hydrometrycznych dla jezior,

zastosowana została uproszczona procedura obliczania Hs.

Poniższa tabela zawiera wyniki obliczeń dla 40 jezior z obszaru zlewni Brdy.

Tab. Wyniki obliczeń ZDBjez dla jezior w zlewni Brdy

Lp. Nazwa jeziora ID

hydrograficzne

Powierzch

nia [km2]

Gł.

średnia

[m]

Objętość

[tys. m3]

Hs

[cm]

ZDBjez [mln

m3/rok]

1 Białe 2925459 0,5205 4,0 2161,5 63 0,327

2 Borzyszkowskie 292322110 0,9423 7,7 8076 40 0,378

3 Brzeźno 2923621 0,6627 4,4 3146,9 38 0,251

4 Bysławskie 292721 0,69 10,2 7031,5 43 0,298

5 Cekcyńskie Wielkie

2925923 1,21 9,9 11948,7 44 0,532

6 Charzykowskie 292317 13,638 9,8 134533,2 30 4,145

7 Długie 292541 0,64 3,6 2246,1 35 0,221

8 Dybrzk 2923959 2,2546 8,8 18955,9 32 0,712

9 Dymno 2921210 0,8239 7,0 5532,3 42 0,346

10 Głębokie (Pietrzykowskie Duże)

2921139 1,3631 10,1 14083 49 0,675

11 Gwiazda 2925923 0,5806 7,2 3808,5 57 0,331

12 Gwiazdy 29232241 1,9854 14 29589,7 36 0,712

13 Karsińskie 29233 6,7995 10,7 73365 31 2,092

14 Kiedrowickie 292365280 0,947 4,0 3788 32 0,307

15 Kielsk 292365259 1,3861 8,3 11935 56 0,775

16 Kosobudno 2923979 0,5349 3,8 2227,5 31 0,164

17 Krępsko 2921569 3,4705 5,9 22474,9 43 1,508

18 Lipczyno Wielkie 292183 1,547 9,0 13928 35 0,541

19 Lutowskie 2927419 1,432 3,8 5492,3 42 0,601

20 Łąckie 20361 1,1545 8,6 10908,7 32 0,366

21 Młosino Wielkie 2923621 0,6341 6,9 4784,3 48 0,307

22 Mochel 292659 1,722 6,9 11886 77 1,332

23 Olszanowskie 2921562 0,5591 6,2 3408,2 33 0,187

24 Ostrowite 2923161 2,6275 10,7 29990 33 0,873

25 Piaszno 292322130 0,6273 9,2 6113 42 0,261

26 Płęsno 29239312 0,8742 15,9 14097 35 0,305

27 Sępoleńskie 2927459 1,563 4,8 7501,6 51 0,794

28 Słupowskie 2927659 1,199 8,0 9740,6 68 0,818

29 Spierewnik 292463 1,3061 5,2 7334 55 0,720

110

30 Stobno 29248 1,0374 7,6 6799,3 44 0,461

31 Strzyżyny 2927272 0,543 3,6 1954,8 31 0,169

32 Studzieniczno 292365219 0,7631 8,1 5181 44 0,332

33 Szczytno Wielkie 29215999 5,7149 8,0 51763 33 1,877

34 Szpitalne 292694 0,664 7,5 5008,7 41 0,271

35 Świekatowskie 292912 0,562 5,0 2843,5 40 0,227

36 Trzebielsk 2923222 0,6533 4,8 3686 42 0,275

37 Wiejskie 292322150 1,5829 5,5 9068 36 0,564

38 Wierzchucińskie Małe

2927671 0,523 5,4 2850,8 106 0,556

39 Witoczno 29237 0,9637 4,3 4342 49 0,475

40 Zamarte 2926152 0,533 5,5 2915,9 62 0,331

5. Analiza możliwości zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników z

uwzględnieniem prognozowanego zapotrzebowania na wodę

Zgodnie z wymaganiami Zamawiającego oraz z uwagi na występujące braki zasobów wód

powierzchniowych i podziemnych celowe jest zaproponowanie optymalnego rozrządu wód

w zlewni Brdy. Podjęto próbę określenia dwóch wariantów rozrządu wody w zlewni, których

celem będzie również pokazanie możliwości ograniczenia użytkowania wód i wpływu tego

działania na stan zasobów wodnych w zlewni.

Warianty te opierały się o zmiany w zakresie użytkowania wód powierzchniowych

i podziemnych, tj. o ograniczenia w ilości pobieranej wody lub również całkowitego

wstrzymania poboru wód na określone cele.

Ograniczenia w użytkowaniu zasobów wodnych powinny uwzględniać hierarchizację

poborów wody w zależności od jej przeznaczenia. Z uwagi na charakter zlewni, hierarchizacja

ta może przybierać różną formę. W zlewni Brdy, biorąc pod uwagę doświadczenie

Wykonawcy w zakresie ustalania hierarchizacji typów użytkowania wód, jak również

uwarunkowania lokalne, zdecydowano się zaproponować następującą hierarchizację

użytkowania zasobów wodnych w zlewni:

1. do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz na cele socjalno-

bytowe,

2. na zapewnienie wymagań ekosystemów wodnych i od wód zależnych,

3. na potrzeby przemysłu,

4. na potrzeby rolnictwa i leśnictwa,

5. na potrzeby energetyki wodnej.

111

O przyjętej hierarchii użytkowania zasobów wodnych zdecydowały konsekwencje społeczno-

ekonomiczne niedostarczenia wody, względy ekologiczne czy też ocena możliwości

wykorzystania wody przez kolejnych użytkowników. W związku z powyższym pierwsze

priorytety w hierarchii ważności proponuje się przyznać użytkownikom wymagającym wody

wysokiej jakości tj. ludności, której należy zabezpieczyć wodę do spożycia oraz na cele

socjalno-bytowe. Na kolejnej pozycji proponuje się umieścić ekosystemy wodne i od wód

zależne, z uwagi na fakt, iż zasoby wodne są czynnikiem niezbędnym do istnienia

ekosystemów, a ich brak oznacza pogarszanie stanu oraz zanikanie ekosystemów.

Następne pozycje w hierarchii proponuje się przydzielić:

- na potrzeby przemysłu – z uwagi na charakter zlewni Brdy, przemysł jest znaczącym

użytkownikiem zasobów wodnych w określonych obszarach zlewni, dlatego też

rozdysponowanie zasobów wodnych na ten cel przybiera różny stopień nasilenia.

Ograniczenie w znacznym stopniu możliwości użytkowania zasobów na potrzeby

przemysłu wiązało by się ze znacznym ograniczeniem rozwoju tej gałęzi gospodarki w

zlewni. Dlatego proponuje się ustawić przemysł na trzecim miejscu w hierarchii

użytkowania zasobów wodnych;

- na potrzeby rolnictwa i leśnictwa - tereny rolne i leśne zajmują znaczącą część

powierzchni zlewni Brdy (ponad 94%). W zlewni prowadzona jest również gospodarka

stawowa (stawy pstrągowe). Rolnictwo i leśnictwo stanowią więc znaczący sektor

działalności gospodarczej w zlewni, niemniej jednak częściowe ograniczenie

użytkowania zasobów wodnych na te cele wydaje się być społecznie akceptowalne;

- na potrzeby energetyki wodnej – na obszarze zlewni warunki naturalne stwarzają

potencjalne możliwości rozwoju energetyki wodnej. W zakresie prowadzonych prac

nad bilansowaniem zasobów wodnych nie uwzględniano tej formy użytkowania z

uwagi na brak znaczącego wpływu na stan zasobów na dłuższych odcinkach cieków.

Dlatego też w wariantowych analizach rozrządu wody w zlewni nie będą

rozpatrywane ograniczenia w tym typie użytkowania.

W przeprowadzonych analizach bilansowania zasobów w zlewni Brdy uwzględniono

potrzebę zachowania przepływu nienaruszalnego (Qn). Z porównania wartości Qn oraz

wartości użytkowania zasobów w zlewni wynika, że przepływ nienaruszalny stanowi w części

cieków w zlewni znaczącą część zasobów wodnych (wariant bilansu bez użytkowania

zasobów wykazuje wartości ujemne w górnym biegu Brdy, na Zbrzycy i Kamionce).

W dwóch przedstawionych poniżej wariantach użytkowania zdecydowano się nie zmniejszać

wartości Qn, aby pokazać w jakim stopniu same zmiany użytkowania zasobów w postaci

ograniczenia poborów wód powierzchniowych i podziemnych wpłyną na stan zasobów w

zlewni. Zatem dokonano zmian w zakresie stopnia użytkowania zasobów wodnych

uwzględniając przy tym cel poboru wody, który zajmuje w przyjętej hierarchii miejsca 3 i 4.

112

Oba warianty rozrządu wody w zlewni Brdy uwzględniają zmiany w stosunku do wersji

perspektywicznej zrealizowanego bilansu wodno- gospodarczego w zlewni (wersja do 2021

r.), czyli uwzględniają prognozowane zapotrzebowanie na wodę.

Pierwszy wariant rozrządu wody w zlewni Brdy objął zmiany w użytkowaniu zasobów:

WODY POWIERZCHNIOWE

- zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rybne,

- zmniejszenie o 50% wielkości poboru wód na nawadniania,

- zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rekreacyjne,

- zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na cele przemysłowe.

WODY PODZIEMNE

- zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na cele przemysłowe,

- zmniejszenie o 50 % wielkości poboru wód na stawy rybne,

- zmniejszenie o 50% wielkości poboru wód na nawadniania.

ZRZUTY SCIEKÓW

- zmniejszenie o 50 % wielkości zrzutów ścieków wynikających ze zmniejszenia wielkości

poboru użytkownika.

Drugi wariant rozrządu wody w zlewni Brdy objął następujące zmiany w użytkowaniu

zasobów:

WODY POWIERZCHNIOWE

- wszystkie użytkowanie zmniejszamy o 50% (czyli dodatkowo pobory wody na cele

chłodnicze w stosunku do wersji 1 bilansu),

- całkowity zakaz poboru wód powierzchniowych do nawodnień.

WODY PODZIEMNE

- zakaz poboru wód podziemnych na cele inne niż komunalne, bytowo- gospodarcze,

ZRZUTY SCIEKÓW

- ew. zmiany wynikające ze zmian w poborach powierzchniowych i podziemnych.

Poniżej przedstawiono uzyskane wyniki dla dwóch wariantów rozrządu wody w zlewni Brdy

w odniesieniu do zasobów wód powierzchniowych.

113

Rys. 20 Zasoby dyspozycyjne zwrotne w przekrojach bilansowych zlewni Brdy – wg wariantu 1

114

Rys. 21 Zasoby dyspozycyjne zwrotne w przekrojach bilansowych zlewni Brdy – wg wariantu 2

115

Wyniki wskazują, że wariant 2 rozrządu wody w zlewni z bardziej rygorystycznymi

założeniami w ograniczaniu zasobów wodnych ogólnie daje poprawę stanu zasobów w

zlewni, lecz istnieje obszar gdzie wartości przyrostu zasobów są niższe wg wariantu 2, aniżeli

wg 1 wariantu. Zjawisko to występuje na Brdzie, w jej górnym biegu, powyżej ujścia

Lipczynki. Biorąc jednak pod uwagę wysoką jeziorność zlewni, w praktyce sytuacja to nie jest

odczuwalna.

Wynika to z faktycznego wpływu poborów wód podziemnych na zasoby wód

powierzchniowych. Ograniczenie poborów wód podziemnych w danym miejscu, nie

koniecznie musi powodować zwiększenie zasobów wód powierzchniowych w tej części

zlewni. Uzależnione jest to od podstawy drenażu wód podziemnych oraz rzędnej

dokonywanego poboru z ujęć wód podziemnych (sposób analizy wpływu ujęć wód

podziemnych na wody powierzchniowe opisano w części metodycznej pracy). Należy

pamiętać, że zmniejszając wartości poboru wód podziemnych, należało zmniejszyć

jednocześnie wartości zrzutów ścieków pochodzących z wykorzystania tych wód, co daje już

bezpośrednie oddziaływanie w postaci zmniejszenia zasobów wód powierzchniowych w

analizowanym miejscu zlewni.

W skali całej zlewni Brdy, w wyniku wprowadzenia ograniczeń w korzystaniu z wód zmiany

wartości zasobów są praktycznie niezauważalne. Porównując wyniki przedstawione na

mapach 20 i 21 widoczne jest pojawienie się zasobów na Chocinie.

Uzyskane wyniki ZDZ o gwarancji 90 % wskazują, że ograniczanie wartości użytkowania

zasobów wodnych w zlewni Brdy nie przynosi oczekiwanych korzyści. Innymi słowy, mimo

wprowadzonych ograniczeń w użytkowaniu wód dla celów przemysłowych oraz rolnictwa

i leśnictwa, na Zbrzycy, Kamionce, częściowo na Sępólnie oraz w górnym biegu Brdy, brakuje

zasobów wód powierzchniowych dla zaspokojenia potrzeb ekosystemów wodnych i od wód

zależnych, bądź wartości przyrostu zasobów nie są znaczące.

W takiej sytuacji należałoby przemyśleć kwestie ustawiania przepływu nienaruszalnego na

drugim miejscu w hierarchii rozdysponowania zasobów wodnych. Obecnie biorąc pod uwagę

ogólnie przyjęte wymagania (Ramowa Dyrektywa Wodna, Ustawa Prawo wodne

transponująca jej wymagania, wytyczne unijne) nie zdecydowano się obniżyć priorytetowość

dostępności zasobów wód powierzchniowych dla spełnienia wymagań środowiskowych.

116

6. Podsumowanie

Zrealizowane obliczenia bilansowe zasobów wodnych w zlewni Brdy, dają podstawę do

sformułowania następujących wniosków:

- we wszystkich wariantach bilansowania zasobów wodnych w zlewni Brdy występują

deficyty zasobów wód powierzchniowych w górnej części zlewni oraz w zlewniach jej

dopływów: Zbrzycy, Kamionki oraz w wybranych wersjach bilansowania w Chocinie

i Sepólnej;

- wysokie wartości zasobów dyspozycyjnych zwrotnych i bezzwrotnych wód

powierzchniowych występują praktycznie wyłącznie w środkowej i dolnej części zlewni;

- pomiędzy wynikami trzech wariantów bilansowania ilościowego zasobów w zlewni istnieją

niewielkie różnice z uwagi na małe zmiany w użytkowaniu wód pomiędzy okresem

aktualnym i perspektywicznym oraz ze względu na niewielki wpływ użytkowania wód na stan

zasobów;

- występujące deficyty zasobów wód powierzchniowych spowodowane są wysokimi

wartościami przepływów nienaruszalnych w zlewni;

- uwzględniając jako priorytet zapewnienie w ciekach przepływu nienaruszalnego, brak jest

zapewnienia potrzeb wodnych użytkowników w górnej części zlewni Brdy (praktycznie do

ujścia Lipczynki) oraz w zlewniach jej dopływów: Chociny, Zbrzycy, Sępólnej, Kamionki;

- rezerwy zasobów wód podziemnych występują we wszystkich obszarach bilansowych

zlewni Brdy, poza obszarem bilansowym dolnej Brdy (minimalny brak rezerw na poziomie

niespełna 1%);

- zasoby dyspozycyjne bezzwrotne jezior w zlewni Brdy wahają się na poziomie 0,2 – 4,1 mln

m3/rok.