ciberletras 2005
DESCRIPTION
entrevistaTRANSCRIPT
-
UndilogoconJosenaLudmer.Ciberletras(h%p://www.lehman.cuny.edu/ciberletras),Revistadecr=caliterariaydeculturaJournalofliterarycri=cismandculture,13dejuliode2005.EntrevistadeSusanaHaydu.
Conmo=vodesuregresoaBuenosAires,entrevistaJosenaLudmerparaconversarsobretemas queleimportan,enespecialaquellosqueseocupandelasituacinactualdelacr=caydelaliteraturaenHispanoamrica.Enestaconversacinnoshabladelaevolucindesuenfoqueydelarelacinambiguaque=eneconlaliteratura.Hoyleinteresanlasnuevasescriturasqueborranfronterasyborranaslasdivisionesentregnerosliterarios.NohayparaLudmerliteraturabuenaomala,nivelesaltosobajos.LeinteresatantoIsabelAllendecomoCsarAira.DesdelaArgen=na,nosproponeunbalanceyunadenicindelcampointelectualdehoy.
Estaentrevistatuvolugarenmayodel2005.
Cmotedenirashoyycmohacambiadotupercepcincr?caalolargodetucarrera?
Soyunaextraterritorial:dejlaArgen=naen1992parairaYale,yvolvalaArgen=naen2005.Soyunafbicaenfugaperpetua...Nosoyniestoyenningunaparteyporlotantomiposicinesdeunaexterioridadradical,siempreveoypiensocadalugardesdeelotro,cadalibrodesdeotroycadalenguadesdelaotra.
Lavejezesunaformadelocura.Conlosaossemeacentanlasfobiasytambinlaparanoia.MiambicinactualesentenderElSistema:descubrirelfuncionamientodeesoquenosenvuelveyesdes=no.Ycreoquenosoylanicaqueestimaginandooqueriendoentenderelfuncionamientodelsistema:enpelculascomo"TheMatrix"[lamquinadeproduccinderealidaddeunsistema]o"Elseordelosanillos"[lamquinadeproduccindemitosdeunsistema]sedespliegaununiversocomplejoyperfectodondevivenlossereshumanos:unoest'enfuturo',yelotroen'unpasadolejano'.Enesedeliriosistem=coestoyme=dasiempre,peroeldeseoahoranoesentenderoinventarelsistemadeuntextooelsistemadeunautor,ynisiquieraeldeungnero.Ahoraeslaambicindesmedidaynaldeposeer'laverdaddelsistema'enelpresente:deverfuncionaren'=empopresente'lamquinadeproduccinderealidad.
Comoves,elsistemasemefueampliandocadavezms,poresomipercepcincr=cahacambiadoysehadislocado.Enlosaos1970parhdeuncampopredominantementeliterarioparaintentarunaformadeloqueentoncessellamaba'anlisisinterno'[o'textual'].Ytambinparhdelanlisisdeluniversonarra=vode'unautor'.Esdecir,parhdelascategoraspuramenteliterariasde'texto'y'autor':desusobjetosdecultoysusprincipiosmetodolgicos.Despuspasaconguracionesculturalesmscomplejas,nodadascomounlibroounautor,sinoconstruidas:redes,cadenas,corpuses.Mepuseenunlugartransopostopreliterarioyahoratrabajoconsuperposicioneseinterrelacionesml=ples.Coninstrumentosdelectura[comoeldelito,elpresente]quesonnocionesar=culadorasabstractasyconcretasalavez,yatraviesantodosloscampos[cultural,pol=co,econmico].Y,sobretodo,trabajohoyconmtodosprovisorios.Tambinpasdeunaposicindelecturajaenlosprimerostrabajos,alamovilidaddepuntosdevistayalaproliferacindeposicionesimaginariasdelectura.
Ensntesis:hacambiadomiideadelaliteraturaydelacr=ca.Yaunquepuedoleerconmuchoplacerensayosocr=ca'puramenteliteraria'[deautory/otexto],yanoprac=coesasformas.Poresoenestemomentotengounarelacinambigua[parallamarladealgnmodo]conlaliteratura.Trabajoynotrabajoconyenlaliteraturaoconlalgicade'laliteratura'.Milugardelecturaomicampo,loqueconozcomejor,deunmodomsSistem=co[eselugardondefuiformadayporlotantodondepuedovercosasquenoveoenlosotroscampos],siguesiendolaliteraturaargen=nayla=noamericana.TrabajoconliteraturayenArgen=nayAmricala=naperonoquieroleer
-
'literaturanacional',ytampoco,quizs,'literatura'.LaliteraturamesirveparapensarelSistemaoelMundo:desdeallpuedoveralgodelacultura,delderecho,delaeconoma,lapol=cayhastadelasexualidad.
Poresoparam,hoy,nohayliteraturabuenaomala.Latomocomo'unmedio'.Leotodoloque'medivierte'o'entre=ene',yconsidero"literatura"todoloqueseproducecomotal,sinnivelesaltosnibajos[meinteresatantoIsabelAllendecomoCsarAira].Porquecreoqueesoesloqueocurreenelpresente:laliteraturapierdesuunidadysuautonomay,comolassalasdecine,seponeenelshopping,sepluraliza,sefragmenta,sedispersasegndiversosespectadoreslectores,ysefusiona,porasdecirlo,conotrasimgenesyprc=cas.Las'literaturas'formaranpartedeuncampomuchomayor,realvirtual,eldelaimaginacinpblica:todoloqueseproduceycircula,ynospenetrayessocialyprivadoypblicoy'real';todoloquevemosyrecibimosynosrodeaysehacedes=no:ideas,cciones,imgenes,memoria,acontecimientos.Esall,enelcampodelaimaginacinpblica,dondepuedoleerlaliteraturacomofabricadoraoproductorademodosdeimaginar,dedecirypensar,ysobretododesignicar,queproducenpresente.
Quinuenciahatenidoentutrabajocr?coelhechodehabervividofueradelaArgen?nadurantelosl?mosaos?
LadecisindeiraensearaEUfueunaaventurayunaapuesta:quiseiravercuntopodadarencondicionesp=masparalainves=gacin.Cmoserpensaryescribirsincarencia,sinrepresin,sinobstculospol=cosyeconmicos?ElresultadomsvisibledemisaosenEEUUesElcuerpodeldelito,queaparecien1999.EsmilibrodeYale,unaccincr=caconyenlabibliotecadeYale:untrabajopensadoeinves=gadoencondicionesdelibertadyabundancia.Creoqueunodeloselementosimportantesdeeselibro"norteamericano',porlomenosparam,eselhumor.Laideaeraponerhumorenlosestudiosliterarios,tansolemnesypretenciosos:descontracturarlos.Esehumorcr=coestinuidoporlaculturapopularnorteamericanayporsuespritu'playful'.Hoy,eseciclodelauniversidadamericanaylavidaenunaciudaduniversitaria,secierranparam.Mere=ren2005yvuelvoaviviryaensearenBuenosAires.Yasientounaenormenostalgiaporesosaostanproduc=vos,perotambinestoymuyentusiasmadaconlaenseanzayladiversin'nacional'.
Enqueststrabajandoenestemomento?
Comotedigo,ellibroqueestoyescribiendo[unaseriedenotas,ounlibrohechodenotas,oundiario]versasobreelpresente,comonocinycomocategora,ysobrela'produccindepresente'.Porahoraestdivididoen'Temporalidadesdelpresente'y"Territoriosdelpresente'.En2002publiquunarhculoenMrgenes/Margins[unarevistabilinge,unacolaboracinentreArgen=nayBrasil]sobrelastemporalidadesdelpresente.Partodelapremisadequeunpresenteesunaacumulacinsuperposicindetemporalidadespblicas,yanalizolastemporalidades[esdecir,lasconguracionesentrepasado,presenteyfuturo,lasgurasqueforman]dealgunasdelasccionesqueaparecieronenelao2000enArgen=na.Esecorteenelaofrontera2000[unaoquefuepostuladocomoelfuturoporelpasado]mepermiteanalizar,siempreenlascciones,lasdiferentestemporalidadesquecons=tuyen,habitanyproducen"presente"yledanforma:latemporalidaddelamemoriayladelahistoriadelanacin[quesonpol=casynacionales],latemporalidaddelautopayladelacienciaccin[quesonformalesyseinscribenfueradelanacin].Esasdiferentestemporalidadesestnsuperpuestas,sonsimultneas,estn'ensincro'y'enfusin',ysonunodelosmodosde'construirpresente'o'realidad'.
Eldelastemporalidadesesuntrabajoquesigoescribiendo.Tambinsigoconlaotrapartedellibro,Territoriosdelpresente:unaversininicialapareciendiciembre2004enlarevistaConnes deBuenosAires.Setratadeotro=podecorte,porqueleoccionesdecasitodaAmricala=na
-
desde1990hastahoy.Enesecampo'la=noamericano'tratodeverciertosterritoriosqueproducenconstantemente'realidad'y'sen=do':"laExposicinUniversal",laciudad,ylaislaurbana,queaparecennosolamenteenlaliteraturasinoenelcine,laTVyencasitodoslosmedios.Meinteresanlosregmenesterritorialesdesignicacin:lasdivisiones,loslmites,lasislas.Loslugaresdondelaimaginacinpblicaponecuerposycomunidades.
Asque,enunsen?do,esteesuntrabajosobre'nuevasescrituras'.Podrascaracterizarlas?Hayalgnrasgoespeccoqueveascomocentral?
Unrasgoquemepareceimportanteesquealgunas'nuevasescrituras'borranfronteras,borranlasdivisionesentregnerosliterarios,entreliteraturaurbanayrural,fants=cayrealista,nacionalycosmopolita,"literaturapura"y"literaturasocial",yhastaborranlaseparacinentrerealidadyccin.Perounadelascaracters=casdelpresenteesqueesasescrituras[esasprc=casdesdiferenciantesodesdiferenciadoras]conviven,porasdecirlo,conlasanteriores",lasquesiguenlasdivisionesclsicas.Quierodecirqueloquemeinteresadeestepresenteesque,paradecirlodeunmodogrco,"elantes"esten"elahora",ensynchroyenfusin.LasnuevasescrituraspondranunpersonajedeRulfoenelDF.
ExisteenelsigloXXIunadivisinentreculturadeliteyculturapopular?Cmosemaniestaestoenlaliteratura?
EnElcuerpodeldelitocrequeelsurgimientodelacultura'aristocr=ca'la=noamericanaeraobradelacoalicinculturaldelestadoliberalde1880.OseaqueesaculturadeelitesefundajuntoconelestablecimientodelestadomodernoenArgen=na.Laculturaaltatendra,segnmihiptesis,unatradicinounamarcacons=tu=va,queesciertacombinacinde'laenciclopediauniversal'conunelementocriollo:enciclopdicaymontonera,comoqueraBorges,esacombinacin,queaparececlaramenteenlasescriturasdela"generacindel80",seraunmododedenirsecomounaculturaautn=camenteargen=nayalavez'occidentaly'europea'.
Saberenformadeenciclopedia
EnEstadosUnidosdescubrloquemefaltaba:queel'deseoenciclopdico'delaliteraturadeliteargen=naseraunamarcademarginalidad.LadelaEnciclopediaesunaguraimperial[porqueesunintentodeunicacindelsaber]quetrazamrgenesinternacionales,nacionales,sociales.Avecesdeneculturasdeprovinciaenrelacinconlaculturadelacapitalometrpoli.ElcasodeSarmiento,unprovincianoenlaArgen=naposcolonial,lomuestraclaramente.Lasculturasmarginales[oposcoloniales,operifricas]selegi=manoadquierenautoridadporunaexhibicin"excesiva"deculturalibresca,dedominioenciclopdicodelaculturaoccidental[yavecesdesdesuorigen,comoelUlisesdeJoyce,otromarginaldeimperio].Sedenenconcan=dadesdecitasyreferenciasuniversalesquepuedenllegarhastalaEnciclopediamisma,comoocurreenBorges.Esunaexhibicindelaculturaentendidacomolibro,bibliotecaydominiodelenguasextranjeras:esa era'laaltacultura',aristocr=ca,argen=nayunadelasculturasla=noamericanas.Losmrgenesculturalesseesfuerzanpormostrarsaber(y'poder')enelcampoculturalylings=co.
Lacombinacinentreelementocriolloyenciclopediafue,entonces,unadelasmarcasdeloquefuelaaltaculturaargen=na,cuyociclohistricoseestrechaydesaparece,comotodaslasaltasculturashoy:lasfronterasentrenivelesculturalessevanmezclandooborrando.Yanodiraentoncesqueesamarcadenelaaltaculturaargen=naactualporqueesoyanoexiste.Todavahayunadivisinentrebestsellersyloquepodrallamarse'literaturaseria'o'culta',perolapluralizacinydisgregacindelpblico=endeaborraresosnivelescultoodeelite,ypopular.PiensoelacontecimientodelaentradadePauloCoelhoalaAcademiadeLetrasdeBrasilcomoesaborradura'enaccin'.
-
EnLoslibrosdijisteunavezqueelcr?coargen?nodebetomarconcienciadequeenunasociedaddependientedelimperialismolafuncindelcr?coeslimitada.AcomienzosdelsigloXXIestodavavlidaesaaseveracinyhastaqupunto?Cmoafectaestehechotulabor?
Yanohablarahoyde"lafuncindelcr=co";yanocreoeneso,siesquealgunavezcre.Elproblemaactualseraparamcmohacerresistenciaconyenunacr=caqueyanoserasolamente"literaria".Laideaderesistenciaes=lhoyporquenoquedanespaciosdondeunosepodrarefugiar.Elsistema[laglobalizacin,laspol=casliberaleseimperiales,losestadosnacionalesreducidosalaadministracindelapobreza]parecenotener"afueras"ynopermi=rescapes:esaeslaideade"pensamientonico".Estamosadentro,enunmundosinzonasliberadas.
Poreso,creoqueladenicinde"resistencia"esunadelasclavesdelpresente.Foucaultlapusofrentealpoder,comolaprc=caque,delotrolado,lecorresponde.Esunaprc=cadelargaduracin,desobrevivencia,queimplicanoconfrontacin,porquedisputarelpoderesimposible.Yoen=endolaresistenciacomounjuegosemi=co,unjuegodecdigos,unjuegoconelsen=do.Ytambinen=endolaresistenciacomounaprc=caestratgica:laideaesquesipodemosentenderoconocer/captarelfuncionamientodeElsistemadelPresente,sipodemosentenderlosregmenesdesignicacinquecons=tuyenlaimaginacinpblica,podemosprac=carsucr=camsradical.Trabajoconlaviejaideadeambivalenciaynoyaconlaideadeindecidibilidaddelsen=do.Creoqueelfuncionamientodelsistemadeproduccinderealidadesambivalenteypodradarsevuelta.ComodiceSan=agoLpezPe=t:hayqueorientarelprocesoenotradireccinoen'laotradireccin'.