ckv facts culturele sector 2005-klein...ckv en de bonnen heeft zowel bij de scholen als bij de...

CKV-BON FACTS INFORMATIEBIJDRAGE CJP / JONG & GRIJPBAAR 2005

OPZET Achtergrond Schooljaar 2003-2004 Schooljaar 2004-2005 De leerling De toekomst Opstellers: Jennet Sintenie / Lian Rynja (CJP)

ACHTERGROND OCW en jongeren: cultuureducatie Cultuureducatie is sinds een aantal jaren een belangrijk speerpunt in het beleid van het ministerie van OCW. Het ministerie gaat ervan uit dat cultuureducatie vormend is en een positieve bijdrage levert aan het schoolklimaat; het wordt beschouwd als een goede katalysator van creativiteit en maatschappelijke oriëntatie. Daarom stelt cultuureducatie scholen ook in staat invulling te geven aan hun bredere onderwijskundige opdracht. En last but not least, cultuureducatie is direct een investering in het toekomstig draagvlak voor cultuur in de samenleving – het publiek van de toekomst – en een investering in de maatschappelijke oriëntatie van de culturele sector. Het beleid van het ministerie ten aanzien van cultuureducatie concentreert zich op twee hoofdlijnen: een vakoverstijgende benadering van cultuur en de ‘doorlopende leerlijn’ – aandacht voor cultuur van het primair onderwijs tot in de Tweede Fase. Hierbij wordt zij intensief bijgestaan door een aantal externe partijen, waaronder CJP. Concreet is er volop geïnvesteerd in het vak CKV, in extra budget voor de verschillende schooltypen, in de opstart van cultuurprofielscholen, in het stimuleren van geschikt aanbod (met name voor het vmbo), in facilitering van docenten, in erfgoededucatie, in allianties tussen scholen, culturele instellingen en centra voor kunstzinnige vorming. En er is een nieuw instrument in het leven geroepen dat aan alle gestelde doelstellingen van cultuureducatie moet bijdragen: de CKV-bon, een voucher waarmee bij ruim 1300 culturele instellingen kan worden betaald en waarvoor instellingen compensatie van het ministerie ontvangen. Op deze manier wordt jaarlijks miljoenen euro’s de culturele sector ingebracht. Cultuureducatie en marketing “De komst van de bonnen betekent de komst van een coördinator en meer focus binnen de school op culturele activiteiten”.“Met de bonnen is er een doelgroep van jonge bezoekers bijgekomen die we voor de komst van CKV niet hadden.” De komst van het vak CKV en de bonnen heeft zowel bij de scholen als bij de instellingen veel teweeg gebracht. Op de scholen moe(s)t gezocht worden naar passende manieren om het vak inhoud te geven en de bonnen goed te besteden, iets wat lang niet altijd makkelijk is. Bij culturele instellingen moe(s)t vaak een grote omslag gemaakt worden om de nieuwe doelgroep te bereiken en tevreden te stellen. Tussen school en instelling moe(s)t bovendien een inspirerende uitwisseling tot stand komen. Een recent georganiseerde ontmoeting tussen onderwijs en culturele sector1 liet maar weer ‘ns zien hoe lastig dit in de praktijk kan zijn: er zijn zoveel meningen en visies wat betreft de termen Kunst en Cultuur, er zijn zoveel verschillende manieren inmiddels bedacht en ontwikkeld om jongeren te benaderen, te raken en soms ook echt geïnteresseerd te maken en er zijn zoveel verschillende effecten waaraan belang wordt gehecht. Een ‘meltingpot’ van mensen & meningen die ertoe leidt dat praten over cultuureducatie al snel verzand raakt in een verhitte discussie of het een middel dan wel een doel is. 1 ‘De kracht van cultuureducatie’ op dinsdag 11 oktober 2005 in de Rode Hoed. Het verslag van deze discussie-avond is opvraagbaar bij CJP, Jennet Sintenie

© CJP(2005) / 020-5210220 voor meer informatie

In deze publicatie wordt geen discussie aangegaan: het vak CKV en de CKV-bonnen zijn een gegeven. Net als dat het een gegeven is dat vrijwel iedere leerling het begrip ‘CKV-bon’ inmiddels kent, meer dan 70% van het uitgezette bedrag wordt besteed, de bon ook in moeilijke doelgroepen positief wordt gewaardeerd en van leerlingen in het algemeen het (extreem hoge) cijfer krijgt van 8,1. En dat de helft van alle leerlingen CKV en de activiteiten die in dit kader zijn ondernomen leuker vond dan wat ze ervan hadden verwacht2. Daarmee is de CKV-bon méér dan een overheidsinstrument: het is een marketingtool voor partijen die actief zijn op het terrein van cultuureducatie en het nodigt uit om CKV’ers breder te zien dan leerlingen alleen, namelijk als jongeren met een vaak al ontwikkelde, of minstens potentiële culturele belangstelling. Data-analyse van de besteedde bonnen levert betrouwbare informatie op over het bestedingspatroon van CKV-leerlingen en scholen en maakt gerichte en dus efficiënte inspanningen van alle partijen mogelijk. De autonomie van scholen, docenten, leerlingen en instellingen blijft in tact en het is niet nodig eenduidig over de inhoud van het vak of de definitie van kunst en cultuur te denken. Deze publicatie biedt een compilatie van relevante marketinginformatie met betrekking tot CKV-leerlingen3. De informatie is afkomstig van CJP, in haar hoedanigheid als logistieke partner van OCW4. CKV en CJP Sinds 1999 is CJP in opdracht van OCW verantwoordelijk voor ‘het toekennen van de financiële tegemoetkoming die leerlingen ontvangen voor de kosten die de activiteiten van het vak CKV met zich meebrengen’. Vanaf november dit jaar verstuurt CJP voor het zevende schooljaar weer miljoenen CKV-bonnen en duizenden gratis CJP-passen naar de scholen. Ook vergoedt CJP via de Vouchercentrale de culturele instellingen waar de CKV-bonnen zijn ingewisseld. Voor CJP is het CKV-project van groot belang omdat CJP haar eigen missie erin herkent. CJP gelooft dat cultuur het leven verrijkt en dat het horizons verbreedt. In het vak CKV ziet CJP vooral mogelijkheden om alle jongeren een gelijke kans te bieden kennis te maken met een culturele wereld. Want om daar een eigen keuze uit te kunnen maken, moet je eerst weten dat het bestaat! Deze opvatting is de drijfveer waarop CJP haar bijdrage levert om van het vak een succes te maken. Hiertoe onderhoudt CJP intensieve contacten met 1100 scholen, 7000 docenten, 1300 CKV-acceptanten, alle culturele koepels en brancheverenigingen, tal van steunfuncties en de provincies en gemeenten uit het actieplan Cultuurbereik. Tegelijkertijd gaat CJP verder dan het vak CKV en de opvattingen van het ministerie. Uitgaande van de ‘cultureel actieve’ jongeren, definieert CJP kunst en cultuur breed, als 2 Bron: Belevingsonderzoek CKV 2004-2005 / repons 1600 CKV-leerlingen 3 Alle data(totalen) zijn bij CJP opvraagbaar al naar gelang de informatiebehoefte 4 CJP verspreidt de informatie die vrijkomt uit de bonbestedingscijfers en de directe contacten met bonbesteders en boninners op veel verschillende manieren: via brieven, persberichten, cjp.nl/relaties, externe websites, seminars en vakmatige bijeenkomsten.

het geheel aan manifestaties op het gebied van kunst, cultuur, ontspanning en vermaak. En dat laat zich terug zien in de activiteiten van CJP zelf: de mix van kortingen, redactionele onderwerpen, agendatips, campagnethema’s is divers en dynamisch. CJP speelt in op smaak en ziet het aanbod van de culturele sector daar als een onderdeel van maar niet het enige. CKV’ers worden dan ook onafgebroken aangespoord en eraan herinnerd om via het gratis CJP-lidmaatschap hun culturele CKV-ervaring in een breder perspectief te plaatsen.


CKV-SCHOOLJAAR 2003-2004

De geldigheid van een CKV-bon loopt langer door dan het schooljaar waarin zij verspreid is, namelijk tot 1 januari van het jaar daaropvolgend, dus voor het huidige schooljaar tot 1 januari 2007. Dit heeft in ieder geval tot gevolg dat een grondige en kloppende analyse van bestedingscijfers pas met een vertraging tot stand gebracht kan worden. De cijfers voor 2004-2005 worden dan ook medio volgend jaar verwacht. Het schooljaar 2003-2004 is wel voor alle betrokkenen – ook de culturele kassa’s- afgerond en daarmee zijn de cijfers openbaar toegankelijk. De bonnen van dat schooljaar hebben de culturele sector bijna 5,2 miljoen euro opgeleverd, een stijging van bijna 10% ten opzichte van het jaar daarvoor. Voor dit bedrag werden 1.207.987 bezoeken/activiteiten met CKV-bonnen betaald. Bestedingscijfers per schooltype CKV-bonnen worden primair onder leerlingen verspreid in de Basisvorming (€5,70 p.p. in het bezit van de docent) en in de Tweede Fase (€22,50 p.p.). Jaarlijks gaat het om circa 300.000 leerlingen verdeeld over bijna 1300 scholen die terecht kunnen bij 1300 kassa’s van CKV-acceptanten. Of bonnen wel of niet ingewisseld worden, heeft in ieder geval niet te maken met een gebrek aan informatie erover: 9 op de 10 leerlingen is bekend met het ‘merk’ en zegt te weten wat ze ermee kunnen doen. Dit laat zich terug zien in het feitelijke bonbereik: verreweg de meesten hebben tenminste 1x gebruik gemaakt van hun gepersonaliseerde bon, zeker in de Tweede Fase.

Gemiddeld werd in schooljaar 2003-2004 73% van alle CKV-bonnen uitgegeven, een percentage dat de afgelopen jaren telkens is gestegen ten opzichte van het eerste CKV-schooljaar 2000-2001: 59%. De Basisvorming scoort op dit moment het hoogst op bonbesteding, 89% ten opzichte van bijvoorbeeld het VWO dat met 65% besteding haar leerlingen het minst weet te motiveren of docenten zelf die de helft niet besteden.

Het VMBO, de HAVO, de PABO, de Basisvorming, en het praktijkonderwijs gaven meer bonnen uit dan het daaraan voorafgaande schooljaar. De besteding op het VWO en bij de docenten bleven gelijk en alleen het speciaal onderwijs liet een flinke daling zien. De stijging van de besteding in het VMBO en de Basisvorming is vooral te danken aan een toename in het aanbod voor deze schooltypen, zeker voor het VMBO. Hiervoor tekenen steunfuncties, gemeenten maar ook culturele instellingen en individuele kunstenaars gezamenlijk. Wel bestaat dit aanbod vooral uit projecten die gezamenlijk met de hele klas uitgevoerd kunnen worden en zelfs binnen de muren van de school. De bonbesteding blijkt uit onderzoek en data-analyse dan ook vooral collectief en in veel mindere mate individueel terwijl dit ook op het VMBO wel de bedoeling is. Het constante niveau van de bestedingscijfers op het HAVO en VWO lijkt eveneens samen te hangen met het aanbod dat beschikbaar is en de manier waarop de leerling hierover wordt geïnformeerd: er zijn namelijk weinig nieuwe, specifieke impulsen die vanuit externe partijen worden ontwikkeld voor deze groep. Leerlingen op het HAVO/VWO besteden hun bonnen weliswaar vooral individueel maar worden daarin overschat. Waar VMBO-leerlingen op een bezoek aan een culturele instelling op alle mogelijke manieren worden voorbereid, wordt dit voor het HAVO/VWO in veel mindere mate gedaan. Van deze leerling wordt ten onrechte een grotere zelfstandigheid verwacht. Bestedingscijfers per type instelling Tussen november 2003 en januari 2005 heeft de culturele sector een impuls gekregen van ruim 5,2 miljoen euro via de CKV-bon. De theatersector en de bioscopen zijn de twee belangrijkste CKV-acceptanten, zij nemen de meeste bonnen in en trekken de meeste leerlingen.

Besteed bedrag per type CKV-acceptant 1. Theater € 1.490.018,= (28%) 2. Bioscoop € 1.118.171,= (21%) 3. Steunpunt € 944.586,= (18%)


4. Overig € 654.473,= (12%) 5. Centra voor de kunsten € 557.875,12 (11%) 6. Musea € 390.197,= (8%) 7. Poppodia € 50.729,= (1%) 8. Kunstuitleen € 16.280,= (0%) 9. Bibliotheek € 11.193,52 (0%) 10. Circus € 3.049,= (0%)

Aantal leerlingen per type CKV-acceptant

1. Bioscoop 393516 2. Theater 356198 3. Steunpunt 147024 4. Musea 119032 5. Centra voor de kunsten 89965 6. Overig 86863 7. Poppodia 12128 8. Kunstuitleen 1891 9. Bibliotheek 1093 10. Circus 223

De centra voor de kunsten, steunpunten, bibliotheken en de kunstuitleen innen vooral van leerlingen van het VMBO en de Basisvorming. Niet verwonderlijk want globaal genomen zijn het instellingen die activiteiten organiseren of projecten maken die collectief (al dan niet binnen school) uitgevoerd worden. Deze instellingen worden bijna niet door indivi-duele CKV’ers bezocht. Ook bij de musea en de poppodia is het grootste deel van de bestede bonnen afkomstig vanuit het VMBO en de Basisvorming, hoewel het aandeel van HAVO/VWO aanzienlijk is. Bij de poppodia zorgde vooral het project The Musiczone voor een hoge opkomst vanuit de Basisvorming en het VMBO. Overigens komt 17% van het museum-aandeel tot stand bij de vijf grote moderne musea: De Kunsthal, Het Groninger Museum, Boijmans van Beuningen, Centraal Museum en Kröller Müller. Tussen hen en de overige musea zit een groot verschil in bereik Schouwburgen en bioscopen kennen een evenwichtiger verdeling van de verschillende leerlinggroepen. De best-innende instellingen zijn: het Chasse Theater, Stadsschouwburg Eindhoven, Hal 4, Kapstok Producties, Het Concertgebouw, De Kunsthal, Het Gelders Orkest en het NEMO.

Per provincie gezien zien de bestedingscijfers er zo uit:

Opvallend is dat de instellingen in Drenthe, Noord Holland en Utrecht meer bonnen innen dan er door de scholen in deze gebieden wordt uitgegeven. In Drenthe is dit te danken aan ‘Klassekunst’ een instelling gevestigd in Drenthe die in het schooljaar 2003-2004 voor zo’n 14.500 leerlingen door het hele land voorstellingen en workshops op school verzorgde. In Utrecht zit “Impressariaat Uit de Kunst’ die voorstellingen op scholen uitzette voor ongeveer 20.000 leerlingen. Noord-Holland heeft de extra inkomsten vooral te danken aan Het Muziektheater, Het Concertgebouw Amsterdam en Theater Carré. Veel van deze instellingen worden door scholen ver buiten Noord-Holland tijdens een ‘dagje uit’ bezocht.


CKV-SCHOOLJAAR 2004-2005 Op 1 januari 2006 verliezen de CKV-bonnen die in omloop zijn hun geldigheid. Tot 1 februari kunnen CKV-acceptanten de bonnen die in hun bezit zijn nog insturen ter compensatie. In mei zal CJP de gedetailleerde cijferanalyse openbaar gemaakt worden. Tot dat moment is er de tussenrapportage en zijn er prognoses gebaseerd op een grootschalig kwantitatief onderzoek in maart 2005. Gelet op de voorgaande jaren lijkt het erop of de eindscore ook dit jaar uit zal komen op ruim 70%. Weinig grote verschuivingen vallen ook te verwachten als je kijkt op sectorniveau. Tegelijkertijd wordt meer en meer duidelijk dat het plafond van de bonbesteding in zicht is. Hoewel uit onderzoek onder CKV’ers blijkt dat in theorie bijna 90% van de bonnen aan het eind van dit jaar met gemak ingewisseld zouden moeten zijn, moeten we realistisch zijn. Ook al blijven alle omstandigheden hetzelfde, er moet rekening gehouden worden met het verschil tussen wat mensen zeggen en wat mensen doen. Maandelijkse tussenstand t/m oktober

Bonbesteding 31-mei 30-jun 31-jul 31-aug 30-sep 31-okt 30-nov 31-dec VMBO 26% 32% 39% 41% 43% 47% HAVO 27% 32% 37% 41% 42% 45% VWO 26% 31% 35% 38% 40% 43% SO 8% 10% 14% 15% 17% 22% PABO 13% 19% 20% 23% 24% 26% BV 35% 41% 48% 50% 52% 57% Praktijk 6% 11% 19% 23% 25% 32% Docenten 19% 22% 25% 28% 29% 32% Overig 0% 0% 0% 0% 0% 17% gemiddeld 27% 33% 38% 41% 43% 47% Deze tabel is een optelsom van de ‘prestaties’ van individuele scholen. Gedurende de looptijd van de bonnen, wordt de school geïnformeerd over haar score in vergelijking tot anderen binnen hetzelfde schooltype. Hoe meer het einde nadert, hoe gerichter scholen aangespoord worden om de bonnen alsnog te besteden.

DE LEERLING Jaarlijks worden circa 300.000 leerlingen in de Basisvorming en in de Tweede Fase via de CKV-bon op pad gestuurd. De Basisvorming omvat het leerlingen in het 1e en 2e leerjaar Basisvorming/onderbouw van het reguliere onderwijs en leerlingen t/m 15 jaar in het Voortgezet Speciaal Onderwijs of het Praktijkonderwijs. Bij de Tweede Fase gaat het om drie verschillende groepen: leerlingen HAVO en VWO, die starten met het vak CKV1/KCV, leerlingen VMBO die starten met CKV-vmbo en leerlingen vanaf 16 jaar in het Voortgezet Speciaal Onderwijs of het Praktijkonderwijs. Hier beperken wij ons tot de Tweede Fase-leerling; binnen het CKV-project wordt deze leerling individueel aangesproken terwijl de Basisvorming bij voorbaat klassikaal blijft. De gemiddelde CKV-leerling is dan eerder lager dan hoger opgeleid, iets ouder dan 15 jaar en vooral geïnteresseerd in muziek, film, reizen en games5!

5 Gebaseerd op de doorgegeven culturele interesses van 1 op de 8 CKV’ers die extra informatie van CJP ontvangen


Uit een grootschalig kwantitatief onderzoek onder 1600 CKV’ers in maart 2005 is gebleken dat de helft van alle CKV’ers het vak CKV en de activiteiten die in dit kader zijn ondernomen leuker vindt dan wat ze ervan hadden verwacht. Vooral VMBO’ers reageren enthousiast: bijna 60% vindt het leuker dan verwacht. HAVO en VWO lijken zich minder snel te laten verrassen en geven eerder aan dat het precies is al verwacht. Nog geen 1 op de 10 vindt CKV ‘stommer’ dan verwacht, dit zijn veel vaker jongens dan meisjes, ongeacht het onderwijstype. De meerderheid van de CKV’ers geeft aan dat zij verder wil gaan met wat zij tijdens CKV hebben gedaan (58%). Dit wordt vooral geuit door meisjes en naarmate men ietsjes ouder is en hoger opgeleid. Leerlingen zijn tegelijkertijd wel eerlijk: hun eigen bonnen besteden zij aan activiteiten waar ze normaal gesproken ook naar toe zouden gaan. Binnen de lesuren van CKV brengen de meeste scholieren een bezoek aan de bioscoop, het theater of het museum. Ook het doen van een workshop is populair (43%). In de helft van de tijd hoeft de leerling echter niet de school uit omdat het bv om een school-voorstelling gaat. Dit geldt sterker naarmate scholieren in een dorpse omgeving wonen hetgeen te maken heeft met de verminderde aanwezigheid van culturele instellingen.


Voor CKV’ers is de leraar het meest belangrijke informatiekanaal (85%).

Opvallend is verder de kortingsgids van CJP. Deze werd in november 2004 voor het eerst in de welkomstenveloppe gestoken en wordt door de helft van alle CKV’ers gebruikt, relatief meer door meisjes, hogere opgeleiden en kinderen van ouders met een traditionele culturele bagage. De CJP-site wordt door ruim 30% van de CKV’ers gebruikt (en door de helft herkend) en bereikt relatief meer VMBO’ers, vooral via de acties van CJP en MyTaste. Een even groot percentage wordt door CJP op huisadres bediend. Tenslotte zijn leeftijdsgenoten een zeer belangrijke bron van informatie (voor 1 op de 4), vooral in de stad en vooral op Havo en VWO. Promotiemateriaal van instellingen wordt door hooguit 1 op de 10 leerlingen echt gebruikt.

DE TOEKOMST Op dit moment vinden er op allerlei niveaus evaluaties plaats van het CKV-project. Duidelijk mag zijn dat binnen veel scholen cultuureducatie en daarmee ook CKV binnen veel scholen (nog) niet de status heeft die andere vakken wel hebben. Bij bijvoorbeeld wiskunde, biologie en talen kunnen duidelijke toetsen en examens gedaan worden waarmee de school het niveau en de kwaliteit van het onderwijs op een eenvoudige manier in de gaten kan houden kan sturen en kan communiceren. De vakken hebben een vaste plek in de school en de verdeling van geld, uren en leermiddelen over deze vakken ligt al net zo vast. Dat is allemaal niet of nog niet het geval bij CKV. Kunstvakdocenten en CKV-docenten zijn door het ervarings- en belevingskarakter van hun vak relatief meer tijd met de individuele leerling bezig en moeten daarnaast organisatorisch meer regelen dan hun collega’s. De vruchten van jarenlange inspanning beginnen zich eigenlijk nu pas af te werpen en het zou kapitaalvernietiging zijn wanneer het project geen toekomst krijgt. Het ervarings- en belevingskarakter van het vak CKV past sluit goed aan bij de huidige ontwikkelingen op het gebied van lesvormen en onderwijsvisies. Individuele vaardigheden en competenties worden belangrijker, en veel vernieuwingen in het onderwijs zijn gericht op de individuele leerling. Het principe van de CKV-bon - ‘geoormerkt geld’ – leert de leerling keuzes te maken uit het aanbod en sluit dus goed aan op deze veranderende didactische visie. Niet minder belangrijk is het een stimulans naar de culturele sector om jongeren (hoog) op de agenda te zetten en meer voor deze doelgroep te doen! De activiteiten van CJP zullen zich in iedergeval toespitsen op de volgende punten. De docent is cruciaal: de docent moet (nog meer) in de watten gelegd worden: hij is niet alleen de spil in het aanwakkeren van enthousiasme maar ook in informatie-overdracht. Hij is het allerbelangrijkste kanaal waarlangs de individuele leerling bereikt kan worden.“Als ze cultuur in het boek zo presenteren, als schilderkunst enzo, dan wil niemand naar iets cultureels. Wat denk je dan?” Verbreding van CKV-netwerk: het netwerk van CKV-acceptanten kan nog volop in de breedte uitgebreid worden zodat beter aangesloten wordt op de (brede) smaak van jongeren en de verschillende opleidingsniveaus VMBO, Havo en VWO. In de visie van CJP beleeft iedereen cultuur op zijn eigen manier en dus kan je jongeren niet veranderen maar moet je rekening willen houden met wat zij zelf belangrijk vinden. “Zij [de docenten] vinden Ali B en Lange Frans niet leuk en vinden dat het een slechte invloed heeft op de jeugd van tegenwoordig. Ik denk omdat ze ook van die teksten hebben en daar komen allemaal woorden in voor en die mag je absoluut niet op school gebruiken. Toch luisteren we ernaar, als we thuis zijn, of ze willen of niet. Maar ja, Ali B voor Warchild en ‘Zinloos’ van Lange Frans en baas B, dat is toch juist goed?” Positievere beeldvorming: de beeldvorming van het vak CKV onder derden mag met kracht bijgesteld worden. Jongeren zelf ervaren het vak en alles wat erbij komt, inmiddels als heel positief terwijl de beeldvorming wordt gekleurd door ervaringen van de culturele sector, misinterpretaties van maar ook provocaties door pubers en de moeizame start in het onderwijsveld. “Ik stond er wel al open voor, maar mijn idee is wel veranderd, wel


positief, denk ik. Ik besef nu wat meer van hé, dat is ook kunst, dat wel. Ik dacht eerst ook dat het schilderijen en potten waren enzo, maar nu weet ik dat muziek ook gewoon kunst is. Dat vind ik gewoon wel leuk. Dat zou ik van tevoren nooit gezegd hebben.” Verbeterd vervolgtraject voor VMBO’ers: er moet meer energie gestoken worden in (kennis over) activiteiten en projecten waar VMBO’ers mee worden vastgehouden. VMBO-leerlingen hebben van alle CKV’ers namelijk de meest positieve attitude6 ten aanzien van de CKV-bonnen, de gratis CJP-pas en de CKV-docent. Een goede introductie bij aanvang van het vak: feit blijft dat jongeren CKV als vak niet heel serieus nemen, het is hen ook na afronding van het vak nog altijd onduidelijk wat nu precies het nut of de bedoeling van CKV was. “Wat hoort er nou wel bij en wat niet en wat mag voor CKV en wat niet?” “Ik praat nu wel van het is saai, maar weet eigenlijk nog steeds niet precies wat het in houdt.“

6 Bron: Belevingsonderzoek CKV 2004-2005 / repons 1600 CKV-leerlingen

ckv facts culturele sector 2005-klein...ckv en de bonnen heeft zowel bij de scholen als bij de...

Documents