cİn sÛresİ tefsİrİ -...
TRANSCRIPT
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLAHİYAT ANABİLİM DALI
TEFSİR BİLİM DALI
CİN SÛRESİ TEFSİRİ
Yüksek Lisans Tezi
ADEM CIRIK
İstanbul, 2006
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLAHİYAT ANABİLİM DALI
TEFSİR BİLİM DALI
CİN SÛRESİ TEFSİRİ
Yüksek Lisans Tezi
ADEM CIRIK
Danışman: Prof. Dr. SADRETTİN GÜMÜŞ
İstanbul, 2006
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER.....................................................................................................................I
KISALTMALAR ......................................................................................................III
1. GİRİŞ ................................................................................................................1
2. CİN KAVRAMI ..................................................................................................4
2.1. SÖZLÜK ANLAMI............................................................................................................................ 4
2.2. TERİM ANLAMI............................................................................................................................... 6
2.3. DİĞER DİN VE KÜLTÜRLERDE CİN ANLAYIŞI...................................................................... 7 2.3.1. SAMİ KAVİMLERİNDE CİN ANLAYIŞI .................................................................................... 8 2.3.2. MISIRLILARDA CİN ANLAYIŞI................................................................................................. 8 2.3.3. YUNANLILARDA CİN ANLAYIŞI.............................................................................................. 8 2.3.4. ÇİNLİLERDE CİN ANLAYIŞI ...................................................................................................... 9 2.3.5. HİNTLİLERDE CİN ANLAYIŞI ................................................................................................... 9 2.3.6. İRANLILARDA CİN ANLAYIŞI .................................................................................................. 9 2.3.7. TÜRKLERDE CİN ANLAYIŞI.................................................................................................... 10 2.3.8. YAHUDİLERDE CİN ANLAYIŞI............................................................................................... 10 2.3.9. HIRİSTİYANLARDA CİN ANLAYIŞI ....................................................................................... 12 2.3.10. ARAPLARDA CİN ANLAYIŞI .............................................................................................. 13 2.3.11. İSLAM ALİMLERİNİN CİNLERLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ................................................... 15
2.3.11.1. Filozofların Görüşleri........................................................................................................... 15 2.3.11.2. Kelam Alimlerinin Görüşleri ............................................................................................... 17 2.3.11.3. Müfessirlerin Görüşleri ........................................................................................................ 18 2.3.11.4. Cinlerle İlgili Modern Görüşler ........................................................................................... 18
2.4. CİNLERİN SORUMLULUĞU....................................................................................................... 21
2.5. CİNLERİN EVLİLİĞİ .................................................................................................................... 23
2.6. CİNLERİN GÖRÜLMESİ .............................................................................................................. 25
2.7. CİNLERİN İNSANLARI ETKİLEMESİ ...................................................................................... 26
2.8. CİNLER VE HASTALIKLAR ....................................................................................................... 29
2.9. CİNLERİN ŞEKİL DEĞİŞTİRMELERİ ...................................................................................... 32
2.10. CİNLERİN AHİRETTEKİ DURUMLARI ................................................................................... 32
2.11. CİNLERİN DİĞER CANLILARLA MÜNASEBETİ .................................................................. 33 2.11.1. CİN-İNSAN.............................................................................................................................. 33 2.11.2. CİN-MELEK ............................................................................................................................ 35 2.11.3. CİN-ŞEYTAN .......................................................................................................................... 37
2.12. KUR’AN-I KERİM VE HADİS-İ ŞERİFLER’DE CİNLER....................................................... 38 2.12.1. Cinlerin atası (cân) insanlardan önce yakıcı, her şeye nüfûz eden ateşten yaratılmıştır. .......... 40 2.12.2. Cinlerden de geçmiş ümmetlerin olması onların evlenip çoğaldığını ve öldüklerini gösterir... 41 2.12.3. Cinler de insanlar gibi Allah’a kulluk için yaratılmıştır. .......................................................... 42
II
2.12.4. İnsanların bir kısmı cinleri Allah’a ortak koşmaktadırlar. ........................................................ 45 2.12.5. Cinler de insanlar gibi farklı inançlara sahiptirler..................................................................... 47 2.12.6. İnsanlarla cinler arasında etkileşim vardır. ............................................................................... 48 2.12.7. Cinlerin de insanlar gibi iyileri ve kötüleri vardır. İyiler cennete kötüler ise cehenneme gideceklerdir. ............................................................................................................................................... 53 2.12.8. Gaybı bilmezler. ....................................................................................................................... 56 2.12.9. Cinler de insanlar gibi yer ve içerler......................................................................................... 57 2.12.10. Peygamberler cinleri görür. ...................................................................................................... 58
3. SÛREDE GEÇEN ÎMAN VE KÜFÜR İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ....................61
3.1. ÎMAN................................................................................................................................................. 61 3.1.1. TEVHİD ........................................................................................................................................ 62
3.1.1.1. Sözlük Anlamı ..................................................................................................................... 62 3.1.1.2. Terim Anlamı....................................................................................................................... 62 3.1.1.3. Kur’an’da Tevhid................................................................................................................. 63
3.1.2. RESÛL .......................................................................................................................................... 64 3.1.2.1. Sözlük Anlamı ..................................................................................................................... 64 3.1.2.2. Terim Anlamı....................................................................................................................... 64 3.1.2.3. Kur’an-ı Kerim’de Resûl Kavramı....................................................................................... 65
3.1.3. GAYB............................................................................................................................................ 66 3.1.3.1. Sözlük Anlamı ..................................................................................................................... 66 3.1.3.2. Terim Anlamı....................................................................................................................... 67 3.1.3.3. Kur’an-ı Kerim’de Gayb Kavramı ....................................................................................... 71
3.1.4. BA‘S.............................................................................................................................................. 74 3.1.4.1. Sözlük Anlamı ..................................................................................................................... 74 3.1.4.2. Terim Anlamı....................................................................................................................... 74 3.1.4.3. Bi‘set.................................................................................................................................... 75 3.1.4.4. Kur’an-ı Kerim’de Ba‘s Kavramı ........................................................................................ 75
3.2. KÜFÜR ............................................................................................................................................. 76 3.2.1. ŞİRK.............................................................................................................................................. 78
3.2.1.1. Sözlük Anlamı ..................................................................................................................... 78 3.2.1.2. Terim Anlamı....................................................................................................................... 78 3.2.1.3. Kur’an-ı Kerim’de şirk kavramı........................................................................................... 79
4. CİN SÛRESİ ...................................................................................................82
4.1. CİN SÛRESİNİN MEALİ ............................................................................................................... 84
4.2. CİN SÛRESİNİN İSİMLERİ .......................................................................................................... 86
4.3. CİN SÛRESİNİN NÜZÛLÜ............................................................................................................ 86
4.4. CİN SÛRESİNİ OKUMANIN FAZİLETİ..................................................................................... 90
4.5. CİN SÛRESİNİN KONUSU............................................................................................................ 90
4.6. CİN SÛRESİNİN TEFSİRİ ............................................................................................................. 92
5. SONUÇ.........................................................................................................120
KAYNAKÇA.........................................................................................................123
III
KISALTMALAR
b. : İbn, bin bkz. : Bakınız c. : Cilt ç. : Çoğul Çev. : Çeviren DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi h. : Hicrî
Heyet : Hayrettin Karaman, Sadrettin Gümüş, İ.Kafi Dönmez, Mustafa Çağrıcı Hz. : Hazreti İA : İslâm Ansiklopedisi m. : Mîladî nşr. : Nâşir, neşreden r.a. : Radıyallâhu anh r.ah. : Radıyallâhu anhâ s. : Sayfa s.a.v. : Sallallâhu Aleyhi ve Selem ŞİA : Şamil İslam Ansiklopedisi thk. : Tahkik eden trc. : Tercüme eden t.y. : Tarihsiz, baskı tarihi yok vb. : Ve benzeri vs : Ve saire
GİRİŞ
1. GİRİŞ
Uzun çağlardan beri, yaşam alanı olarak aynı gezegeni paylaştığımız, fakat
duyularımızın algılayamadığı bir canlı türü olan cinlere ilişkin bilgilerimiz oldukça
sınırlıdır. Bu bilgilerin bir bölümü ise efsaneler, hurâfeler ve yanlışlarla doludur. İnsanoğlu
çoğu kez bu yaratıklar konusunda vehimlere yenik düşmüş, bazan da dokunup göremediği
bu varlık türünü yok sayma yoluna gitmiştir. Cinler konusunda insanlarda genelde iki tutum
sözkonusudur. Bir grup pozitif bilimlerle ispatlanamayan her şeyi inkar ederken ikinci grup
her söylenene inanmaktadır.
Halk arasında cinlerden korkuyla bahseden, onları aşırı yücelten, bütün kötülükleri
onlara bağlayan bir anlayış vardır. Ne gariptirki ilahî bir kitabı olan müslümanların bir
kısmı bile cinlerle ilgili inançlarını bu kitaba göre değil, hurafelere göre belirlemektedirler.
Biz her şeyin en iyisini bilen ve insanlara da bilmeleri gerekeni öğrenecekleri bir ilahî
kaynağa müracaat etmenin en doğru yol olacağı kanaatinden hareketle böyle bir çalışma
yapmaya, cinlerin bizzat kendilerini anlattıkları bir sûre olan Cin Sûresi’ni tez olarak
çalışmaya karar verdik.
Tezimizin konusunu belirlerken de cinleri Kur’an-ı Kerim’in ele aldığı şekilde ele
almaya gayret ettik. Yani imana taalluk eden yönleriyle inceledik. Yoksa halk arasında
yaygın olan cincilik, büyücülük ve sihirbazlık gibi cinlerle irtibatlandırılan konulara
değinmedik. Zira konunun bu boyutu bizim incelemek istediğimiz alanın dışında kalıyordu.
Cin kavramına kısaca değindikten sonra cinlerin iman noktasında insanları ne
kadar etkilediklerini anlayabilmek için sûrede geçen iman ve küfür ile ilgili kavramları
açıkladık. Böylece insanların hangi noktalarda hataya düştüklerini görmeye çalıştık.
Kavramları ayrı bölümler halinde, sûrede geçen garip lafızları da âyetleri açıklamadan önce
izah etmeye özen gösterdik. Konunun bütünlük arzetmesi açısından Kur’an-ı Kerim’deki
cinlerle ilgili diğer âyetlere ve tefsirlerine yer verdik.
2
İnsanların dini anlamalarını sağlayan peygamberlerdir. Onlar her konuda insanlara
örnek olmuşlar ve insanların anlayamayacağı her konuyu aydınlatmışlardır. Cinler
konusunun daha iyi anlaşılması için Efendimiz (s.a.v)’in cinlerle ilgili hadislerini de
derlemeye gayret ettik. Bunu yaparken sahih hadis kaynaklarını esas aldık.
Cinlerin diğer canlılarla (melek, insan, şeytan) münasebetleri ne ölçüdedir.
Kainatta insanın dışındaki varlıkların görevi nedir. İnsanlar ve cinlerin kullukları nasıldır.
Cinlerin aynı maddeden (ateşten) yaratıldıkları şeytanla nasıl bir benzerliği vardır. Ruhânî
bir varlık olarak meleklerle cinler arasında nasıl bir etkileşim söz konusudur gibi konuları
da açıklamaya gayret ettik. Cinleri ele alırken yaratılışları ve ölümleri arasındaki sıralamayı
esas alarak anlattık. Neden yaratılmışlardır. Nasıl yaşarlar. Ne kadar yaşarlar. Öldükten
sonra ne olacaklardır.
Tefsirlerden yararlanırken bütün tefsirleri okuma imkanımız olmadığı için islam
dünyasında en çok okunan ve görüşlerine en çok itibar edilen müfessirlerin kitaplarını esas
aldık. Tefsirlerdeki gramerle ilgili açıklamalara değinmedik. Zira bunlar bizim dikkatimizin
dağılmasına neden olurdu. Biz sadece cinlerin insanların inançlarını nasıl etkilediklerini ve
Kur’an-ı Kerim’in bu yanlış inançları nasıl düzelttiğini açıklamaya çalıştık.
CİN KAVRAMI
4
2. CİN KAVRAMI
2.1. SÖZLÜK ANLAMI
Sözlükte "örtmek, örtünmek, gizli kalmak" anlamındaki “cenn” kökünden türeyen
bir isimdir. Tekili cinnî olup "örtülü ve gizli şey" anlamına gelir. Cin kelimesi cins isimdir.
Bir şeyi duyulardan örtmek anlamını ifade eder. "Cennehu" ve “Ecennehu" onu örttü
gizledi. جن عليه الليل gece üzerini örttü, bürüdü.1
Cin kelimesi, sözlükte “ins” zıddı anlamında kullanılır. Araplar bir şeyi gözleriyle
gördüklerinde; “ o şeyi gördüm, hissettim. א” derler. Yüce Allah bir âyette şöyle
buyuruyor: “Musa süreyi bitirip ailesiyle yola çıkınca Tur’un (sağ) yanında bir ateş gördü.
Ailesine dedi ki: ‘Siz durun, ben bir ateş gördüm.’ 2 א
Arapça’daki cin sözcüğü birçok türevleriyle birlikte gizli olan bir şey veya kişi
anlamına gelir.3
“Cenne" kelimesi ve ondan türeyen kelimelerin Arapça’da kullanım alanı
oldukça geniştir. Bu cümleden olarak:
1-Cünne, kalkan, siper demektir. Sahibini tehlikelerden koruduğu için bu ismi
almıştır.
2- Cenin, henüz doğmamış, rahimde örtülü çocuk anlamına gelir.
3-Cenân, içteki kalp demektir. Birçok manalar onda o da cesedde gizlendiğinden
dolayı bu ismi almıştır. İnsanı örten elbise manası da vardır. Her gizli işe de bu isim verilir.
Bir de gece manası vardır. Gece, karanlığı ile herşeyi örttüğünden ona bu isim verilmiştir.
1 İbni Manzur, Ebu’l Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el- Mısrî, Lisânü’l Arab, Beyrut:
Dâru Sadr, t.y. XIII, 92. 2 Kur’an, Kasas Sûresi, 28/29. 3 M. İsa Davud, Bir Cinin İtirafları, Çev. Fatih Mehmet Albayrak,İstanbul: Sır Yayıncılık, 2005, s.49.
5
א כ א א رأى כ “Üzerine gece basınca (İbrahim) bir yıldız gördü...”4 âyetindeki
“Cenne” fiili bu manaya gelmektedir ki, karanlık bastı demektir.
4-Cennet, zemini örtmüş bağ ve bostan veya duyu organlarından gizli bağ
demektir. Eğer bahçede ağaç yoksa oranın adı Arapça’da “hadîka”dır. Cennete bu ismin
verilmesi, ağaçların sıklığı ve dalların birbirine girmesi ile bir örtü meydana getirmesi
sebebiyledir. Diğer taraftan ebedi aleme ait Cennetin şu anda bizim zâhiri duygularımıza
kapalı olması hikmetine dayalı olarak da Cennet’e bu isim verilmiştir.5
5- el-Cünnetü, sütre mansına gelmektedir. Kadının başını yüzüyle beraber örttüğü
örtüye de isim olmuştur. Bu kelimenin bir manası da zırhtır.
6-İctinân, istitar, yani örtünme demektir.
7-Cenen, bu kelime Arapça’da kabir ve kefen manasına gelir. Ölüyü örtmeleri
sebebiyle onlara bu isim verilmiştir.
8-Mecnun, ism-i meful kalıbında bir kelimedir ve “Cin” kökünden gelir. Aklını bir
şeye kaptırmış ve bu yönüyle de aklı örtülü insan demektir.6
Cin kelimesinin kök fiili olan “cenne” geçişsiz halde de kullanılır ve “o kişi veya
şey gizliydi” yahut “gizlendi ve karanlık ile örtüldü” anlamlarına gelir.7 Cinlerin bir tek
ferdine cinnî denilmektedir. Cân kelimesi de cin ile müteradiftir. Gûl ve İfrît cinlerin
muhtelif şekilleridir.
Arapça’da cinlerin farklı isimleri mevcuttur. Klasik manasıyla cinne, cinnî denir.
İnsanlarla oturan cinne, âmir (ç. Ammâr) diye isimlendirilirken çocuklara musallat olanlara,
ervah ismi verilir. İnsanların kötülüğünü düşünen ve saldırgan olanlara şeytan, güçlü
kuvvetli olanlarına ifrît denir.8
4 Kur’an, En’am Sûresi, 6/76. 5 Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul: Nebioğlu Yayınevi,1962, VIII, 5383. 6 Fethullah Gülen, Varlığın Metafizik Boyutu 2, İstanbul: Feza Yay, 1998, s.297. 7 Muhammed Esed, Kur’an Mesajı, Çev. Cahit Kaytak Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret Yay. 2002, s.1335. 8 Ömer Süleyman el-Eşkar, Alemü’l Cin ve’ş Şeyatîn, 4. Basım, Beyrut: Mektebetü’l Felâh, 1984, s. 13.
6
2.2. TERİM ANLAMI
Terim olarak "duyularla idrak edilemeyen, insanlar gibi şuur ve iradeye sahip
bulunan, ilahi emirlere uymakla yükümlü tutulan ve mümin ile kâfir gruplarından oluşan
varlık türü" anlamına gelir.9 Başka bir tarife göre ise, “ bedenleri ateş, hava, rayiha gibi
maddelerden teşekkül etmiş, akıl ve irade sahibi, latif, görünmez varlıklardır.”10 Cinlerin
atalarına cân, kâfir olanlarına şeytan denir. Bazen hîn kelimesiyle de ifade edilmiştir. Bazı
şarkiyatçılar cinin Latince kökenli “genie” veya “genius” kelimelerinden Arapça'ya
geçtiğini öne sürmüşlerse de İslam alimleri bu kelimenin Arapça asıllı olduğu konusunda
görüş birliği içindedirler.11
Bütün klasik dilbilimciler, cin teriminin yoğun veya şaşırtıcı karanlığı daha genel
anlamda insanın duygularına kapalı olan şeyleri yani normal olarak insanın
kavrayamayacağı ama yine de kendilerine ait somut ya da soyut bir gerçekliği bulunan
şeyleri, varlıkları veya güçleri gösterdiğine işaret ederler.12
Cinn ismi, Rağıb Isfahanî’nin “Müfredat”ta açıkladığına göre iki şekilde kullanılır:
Birincisi genel anlamıdır ki, ins kelimesinin karşılığında duyulardan gizli olan bütün
ruhanîlere denir. Buna göre melekler ve şeytanlar da bu tarifin kapsamına girer. Her melek
cindir, her cin melek değildir. İkincisi cin böyle ruhanîlerin hepsi değil, bir kısmıdır. Çünkü
ruhanîler şu gruplardan oluşur:
1.Hepsi iyi ve hayırlı olan meleklerdir. Yanlış iş yapmaz, insanı aldatmaz ve
Allah’ın emrinden çıkmazlar.
2. Hepsi kötü olan şeytanlardır. İnsanı aldatır, insanın kötülüğü için çalışırlar.
9 M. Süreyya Şahin, “Cin”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, VIII, 5. 10 Ali Osman Ateş, Kur’an ve Hadislere Göre Cinler-Büyü, İstanbul: Beyan Yayınları, 1995, s.337. 11 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 5. 12 Esed, s. 1334.
7
3. Hem iyileri hem de kötüleri bulunanlardır. Özel anlamı ile cin kelimesi bunlar
için kullanılır.13
İmam Şiblî’ye göre canlılar dört gruptan oluşur:
1-Melekler
2-Şeytanlar
3-Cinler
4- İnsanlar14
Cin kelimesinin melekleri de kapsayacak şekilde insan türünün karşıtı olan
görünmez varlıklar için kullanılan genel bir anlamı da vardır. Kur’an-ı Kerim'de İblis'in
melekler arasında zikredilmesi bundan kaynaklanmaktadır. Görünmeyen varlık anlamında
her melek cindir, fakat her cin melek değildir. Bununla birlikte İslam alimleri meleklerin
cinlerden ayrı bir tür olduğunu belirterek cin kelimesinin insan ve melek dışındaki üçüncü
bir varlık türünün adı olarak kullanılması gerektiğini belirtmişlerdir. 15
Cin denilen mahlûkât, bizimle beraber yeryüzünde yaşarlar. Bunların da mü’mini
kâfiri vardır. Kâfirine şeytan denir. Cinlerin varlığını inkar Kur’an’ı ve peygamberi inkar
manasına gelir ve küfür olur. 16
2.3. DİĞER DİN VE KÜLTÜRLERDE CİN ANLAYIŞI
İnsanlar tarih boyunca Tanrı dışında, görünmeyen, olağanüstü başka varlıklara da
inanmışlar, çeşitli zamanlarda ve coğrafî bölgelerde bu varlıkların iyilerine ve kötülerine
değişik isimler vermişlerdir. Bunlar zaman zaman tanrılaştırılmış veya ikinci dereceden
tanrısal varlıklar olarak görülmüş, bazen de insanî özellikler içinde düşünülmüştür.
13 Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, el-Müfredat fî garibi’l Kur’an, nşr.
Muhammed Ahmed Halefullah, Kahire: Mektebetü’l Enclo’l Mısrıyye, 1970, s.226; Elmalılı, VIII, 361. 14 Şiblî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, Garâib ve Acâibül Cin, Beyrut, t.y. s. 23. 15 Şahin, “Cin”, DİA, VIII,5. 16 Ahmed b. Abdullatif ez-Zebidî, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Çev. Kâmil
Miras ve Ahmet Naim, 6. Basım, Ankara: 1983, II, 404.
8
2.3.1. SAMİ KAVİMLERİNDE CİN ANLAYIŞI
Sami kökenli kavimlerde toplumun her kesiminde kötü ruh ve cinlere inanılırdı.
Yaratılışları insanlardan farklı olan cinlerin değişik sınıfları bulunmaktaydı. “Utukku”
denilen bir grup çölde tuzak kurup insanlara musallat olmak için bekleyen, denizde dağda,
mezarlıkta yaşayan kötü ruhlardan oluşmaktaydı. “Gallû” denilen ve daha az tanınan diğer
bir grup da görünüşte cinsiyetsiz cinlerden meydana gelmekteydi. “Rabisu” denilen başka
bir cin sınıfının gizlice dolaşıp insanlara tuzak kurduğuna inanılırdı. Ayrıca “Labortu”
denilen dişi cinlerin de içlerinde yer aldığı cin grubunun zararından özellikle çocukları
korumak için afsunlu tabletlerden boyunlarına muska asılırdı. Bu cin sınıflarından başka
yarı insan görünüşündeki cinlere de inanılmaktaydı.17
2.3.2. MISIRLILARDA CİN ANLAYIŞI
Mısırlılar da Sami kavimleri ve Hintlilerde olduğu kadar çok sayıda ve çeşitte cin
inancına rastlanmaz. Mısır dinindeki telakkiye göre cinler genellikle yabanî hayvan, yılan
ve kertenkele gibi sürüngen veya kara vücutlu insan şeklinde yaratıklar olup tanrı “Re”'nin
düşmanları sayılırdı. Mısır halkı cinlerin delilik, sara gibi hastalıklara sebep olduklarına,
büyücülerin cinleri kullanarak insanlara korkunç rüyalar gösterdiklerine, insanlara ve
hayvanlara zarar verdiklerine inanırlardı.18
2.3.3. YUNANLILARDA CİN ANLAYIŞI
Eski Yunanlılarda "daimon" ikinci derecedeki tanrılara verilen bir isimdi. Yunan
mitolojisinde bu kelime insanüstü varlıklar için kullanılır. Ancak daimonlar insanlar ve
melekler gibi tanrı tarafından yaratılmış iyisi ve kötüsü bulunan varlıklar olarak
görülmüştür. Greko-Romen devresinin sonlarında daimon Latince genius gibi genellikle
yarı tanrı yarı insan yahut ikinci dereceden ruhlar özellikle evleri ve malları koruyan ruhlar
17 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 6. 18 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 6.
9
için kullanıldı. Daha sonra kelimenin anlamı değişikliğe uğradı ve insanları taciz eden,
onları bedenî ve zihnî zarara uğratan ruhlar için kullanılmaya başlandı.19
2.3.4. ÇİNLİLERDE CİN ANLAYIŞI
Çinlilerde “Kuei” (cinler) ve “shen” (ruhlar veya tanrılar) telakkisi bütün Çin
görünmezler alemini kapsar. Cinler, yaşayanları aldatmak zarara sokmak için insan yahut
hayvan şekline girebilir. Çinliler, cinlerin her yerde bulunduğuna, onların ölüleri
canlandırabileceklerine, mezarları, yol kavşaklarını ve akrabalarının evlerini sık sık ziyaret
ettiklerine inanırlar. Onlara göre cinlerin bir kısmı “Yen-lo Wang”'ın emrinde cehennemde
ölülerin cezalandırılmasında görevli olarak o alemde bir kısmı gökte, bir kısmı da ancak
geceleyin gözükerek insanlar arasında yaşarlar. Birçok zihnî ve bedenî hastalık cinlerden
bilinir. 20
2.3.5. HİNTLİLERDE CİN ANLAYIŞI
Hindistan'da en eski zamanlardan beri tanrılar, görünmeyen varlıklar, insana yakın
bir varlık olan cinlerle ilgili mitolojik anlatımlar bulunmaktadır. En eski Hint kutsal
metinleri olan Vedalar’da görünmeyen cinnî varlıklar iki gruba ayrılmaktadır. İnsanlara iyi
davranan birinci gruptakiler gökyüzünde, düşman olanlarsa mağaralarda ve yer altında
yaşar. Bunlar insanlarla birlikte hayvanlara da hastalık ve sıkıntı verirler. Hatta ölüm
ötesinde bile insanların ruhlarına taciz ederler. Bu cin gruplarından biri olan “pisakalar”
insan yiyen cin olarak da bilinir.21
2.3.6. İRANLILARDA CİN ANLAYIŞI
İran kültüründe de cinlere oldukça geniş yer verilmiştir. Zerdüşt Eski İran'ın Deva
denilen tanrılarını cin saymıştı. Cinler, kötü düşünceden, hile ve yalandan ortaya çıkıyordu.
Pehlevî dilindeki eski bir metinde cinleri ve zararlı hayvanları Ehrime'nin (kötü güç,
şeytan) yarattığına yer verilir. Daha sonra cinlerle ilgili tasnif yapılmıştır. Buna göre baş cin 19 Şahin, “Cin” , DİA,VIII, 6. 20 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 6. 21 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 6.
10
“Aesma” şiddet, soygunculuk ve şehvet işlerini yürütür. Eski İran'ın cinleri erkek
cinsiyetine sahiptir. Ancak “Drujdan” gelme dişi cinler de vardır. Cinler karanlık ve kirli
yerleri, ölü kulelerini sık sık ziyaret ederler. Ahura Mazda'nın Ehrimen'i yenmesinde cinler
de yer almıştır. 22
2.3.7. TÜRKLERDE CİN ANLAYIŞI
Türklerin Müslüman olmadan önceki inançlarına göre bütün dünya ruhlarla
doludur. Tabiatın her tarafına yayılmış olan bu ruhlar iyi ve kötü olmak üzere iki gruba
ayrılır. İyi ruhlar Tanrı Ülgen'in emrindedir ve insanlığın iyiliği için çalışırlar. Kötü ruhlar
arasında daima kavga, ihtilaf ve savaş olmaktadır. Hastalık, ölüm ve yaralar onlar
tarafından yapılmaktadır. Bu cinler ancak Şaman tarafından hasta bedenlerden
uzaklaştırılır.23
2.3.8. YAHUDİLERDE CİN ANLAYIŞI
Yahudilikte Babil sürgünü öncesine kadar cinler ve kötü ruhlarla ilgili kavramlara
çok az rastlanmaktaydı. Tevrat’ta yer alan bazı ifadelerden onlarda da cin anlayışının
varolduğunu görüyoruz.24 Tesniye bölümünden Hz. Musa döneminde bir kısım
Yahûdiler’in cinlere kurban kesmek sûretiyle tapındıkları anlaşılmaktadır.25 Ancak bu
tapınma olayı diğer milletlere karıştıktan sonra ortaya çıkmıştır.26 Ancak Yahudiler, Hz.
Musa’dan sonra yine cinlere tapmaya dönmüşlerdir.27 Dış etkilerle özellikle İran'ın dualist
sisteminin tesiriyle iyi ve kötü varlıklar arasında ayrım başlamış, kötü varlıklar arasında
kötü cin ve ruh anlayışı ortaya çıkmıştır. Yahudi Kutsal kitabında bütün ruhanî, manevî
varlıkların Tanrı'ya bağlı olduğu belirtilir. Bununla beraber halkın diğer kültürlerden
etkilenmesi sonucu bir takım cinnî varlıkların kutsal kitaba girdiği görülür. Bunlar “Şedim”,
“Lilit”, “Seirim”'dir. Bunlardan putperestlerin tanrıları Seirim ile lilit ise
22 Şahin, “Cin” , DİA,VIII, 7. 23 Şahin, “Cin” , DİA, VIII, 7. 24 Tevrat, İşaya, 34/14; Levililer, 17/7. 25 Tevrat, Tensiye, 32/17. 26 Ali Osman Ateş, s. 26. 27 Giovanni Scognamillo, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Cinler, Çev. Arif Aslan, İstanbul:Karizma
Yayınları, 1999, s.47.
11
Mezopotamyalılar’ın Lilitus’u ile bir tutulur. Bu putperest tanrıları satir (yarı insan, yarı
keçi) ve tüylü olarak tasvir edilmekteydi.28 Ayrıca iki önemli cinnî şahsiyette Kippur
denilen keffaret günü günah keçisinin salıverildiği çöllük yerlerde yaşayan ve Levililer'de
adı geçen29 “Azazel” ile kutsal kitap sonrası Yahudi menkıbelerinde geçen, çocuklara
saldırması ve Adem'in ilk karısı olmasıyla bilinen dişi cin “Lilith”'dir. Eski Ahit veya
Yahudi kutsal kitabında ağrı ve felaket veren, kan emici cinlerden30 de bahsedilir. 31
Yahudilerde Babil sürgünü sonrası dini literatüründe cinlerle ilgili anlatımların
çoğaldığı görülmektedir. Apokrif eserler ve Kabbala denilen mistik gelenekte şekilsiz,
gölge gibi cinler, yarı melek, yarı insan olarak ıssız yerlerde yaşayan, geceleri hünerlerini
gösteren varlıklar olarak kabul edilmekteydi. Bunlar bedeni ve mali felaketlere sebep olan
ve insanları Allah'ın yolundan saptıran varlıklar olarak kabul edilmiştir. 32
Aggada, ilgili gelenekte cinlerin kaynağı hakkında çeşitli varsayımlar ileri
sürülmüştür. Buna göre cinler ilk sebt gününün akşamının alaca karanlığında Allah
tarafından yaratılmıştır. Veya Adem'in “lilith”'ten zürriyetidir. Ya da kadınlarla cinsi
yakınlığa giren kovulmuş meleklerin zürriyetidir.33 Başka bir anlayışa göre de şeytanın
başkanlığı altında Tanrı'ya isyan eden kovulmuş meleklerdir.34
Yahudilik’te, cinlerin varlığının kabul edilmesinden başka, insan ve hayvanların
içine girerek onları delirttiğine de inanılmaktaydı.35 Kur’an-ı Kerim’in bildirdiğine göre,
Firavun ve adamları Hz. Musa’nın tebliğ ettiği dine karşı çıkarak sihirbazlık ve mecnunluk
(cinlenmişlik) suçlamasında bulunmuşlardı.36
28 Tevrat, İşaya, 13/21. 29 Tevrat, Levililer, 16/8. 30 Tevrat, Süleyman’ın Meselleri, 30/15. 31 Şahin, “Cin” DİA, VIII, 7. 32 Şahin, “Cin” DİA, VIII, 7. 33 Tevrat, Tekvin, 6/1-4. 34 Şahin, “Cin” DİA, VIII, 7. 35 Scognamillo, s.48. 36 Kur’an, Zâriyât Sûresi, 51/38-39.
12
2.3.9. HIRİSTİYANLARDA CİN ANLAYIŞI
Hıristiyanlar da cinlerin varlığına inanmaktadırlar. Gerek İnciller’de gerekse
Pavlus’un Mektupları’nda cinlere çokça yer verilmiştir. Ya’kub’un Mektubu’nda ise,
cinlerin Allah’ın varlığını ve birliğini kabul ettikleri kaydedilmektedir. İnciller’de yer alan
ifadelerden Hz. İsa’nın bir çok defalar deli olan kişilerdeki cinleri kovarak onları
iyileştirdiği nakledilmektedir.37 Hz. İsa, cinleri çıkarma yetkisini Havarilerine de vermiştir.
Havariler de Hz. İsa’dan aldıkları bu yetkiyle murdar ruhlar üzerine hakim olmuşlar ve
cinleri çıkararak, hastaları iyileştirmişlerdir.38
Hıristiyanlıktaki cin anlayışı Yahudilik, Manihaizm, Gnostizm, Greko-Romen
düşüncesi Yahudi apokrif ve apokaliptik geleneklerinin bir karışımıdır. Ancak Hıristiyan
cin telakkisi daha çok milattan önce II. ve I. Yahudi apokrif ve apokaliptik literatüründen
etkilenmiş, meleklerle birlikte yaşayan insan kızlarından yasak ilişki sonucu bir dev sınıfı
oluşup bunlarında zamanla kötü ruhlar zümresine dönüştüğü konusu, Yeni Ahit
yazarlarınca şeytan ve emrindeki cinnî topluluk haline getirilmiştir.39
Yeni Ahit, cinlerin putperestlerin tanrıları olduğunu bildirmekteyse de40 onların
bedenî ve ruhî hastalıkların kaynağı olduğunu da açıklamaktadır.41 Yeni Ahid’e göre cinler
insanın içine girip hastalık yaparlar; onlar ancak Tanrı'nın adı anılarak bedenden
çıkarılabilir.42 İlk Hıristiyanlıkta daha fazla melek ve ruh üzerinde durulduğu cin konusuna
pek el atılmadığı görülmektedir. Asırlar geçtikçe büyü yapma ve cinleri kullanma
uygulamaları artmış XII y. yıldan itibaren cinler Hıristiyan sanatında her çeşit talihsizlik
felaket, sel, ferdî ıstıraplar ve ölümün sebebi olarak tasvir edilmeye başlanmıştır. IV.
Latoron Konsili'nde cinler ve kâfirlerin şeytanla birlikte ebedî cezaya çarptırılacağı
açıklanmış XV ve XVI y. yıllarda cinnî inançlar zirveye çıkmış, ayrıca Avrupa'da ve daha
sonra Amerika'da cadı ve büyücülük büyük bir ilgi görmüştür. Reformcular da cin inancını
37 Ali Osman Ateş , s. 32. 38 Scognamillo, s.51. 39 Şahin, “Cin” DİA, VIII, 7. 40 İncil, Resüllerin İşleri, 17/18. 41 İncil, Matta, 12/28; Luka, 11/20. 42 İncil, Matta, 7/22.
13
kabul etmiştir. Ancak ilmî ilerlemeler sonucu Protestan ülkelerde bu konu eski itibarını
kaybetti. Buna rağmen cin çıkarma Protestanlığın bir kolu olan Reforme Hıristiyan
kilisesiyle doğu kiliselerinde hala uygulanmaktadır.43
Buraya kadar anlatılanlar, Hıristiyanların cinler hakkında olumsuz görüşe sahip
olduklarını gösterir. Onlara göre cinler murdardır, sapıklığa, küfre, dalalete çağırırlar ve
cehenneme gitmeye layıktırlar. İslâmî görüşün aksine, cinleri tek sınıf olarak
görmektedirler ki, o da kâfir cinlerdir.44
2.3.10. ARAPLARDA CİN ANLAYIŞI
Cin terimi, Arap kültüründe en genel anlamıyla bütün şer güçleri göstermek için
kullanılırdı.45 İslam öncesi Arap toplumunda ruhlar aleminin iyi ve kötü güçlerin önemli bir
yeri vardı. Cahiliyye insanı gözle görülmedikleri için melekleri de cin diye
isimlendirirlerdi.46 Bazı taş ve ağaçlarda, kuyu, mağara ve benzeri yerlerde insan hayatına
tesir eden varlıkların olduğuna inanılıyordu. Cahiliyye Arapları cinleri yeryüzünde oturan
ilahlar olarak kabul ediyor pek çok olayı onların yaptığına inanıyorlardı. Cinler, hayır ve şer
işleri yapmaya muktedir sayılırdı. Bu sebeple onların teveccühünü kazanmak onlara saygı
göstermek ve ibadet etmek gerekirdi. 47
Kur’an-ı Kerim'in bildirdiğine göre Kureyşliler, cinlerle Allah arasında soy
birliğinin olduğunu ileri sürüyor,48 cinleri Allah'a ortak koşuyor ve cinlere tapıyorlardı.49
Aslında Arap Müşrikleri, her putun içinde bir cin bulunduğunu zannederek putun şahsında
cinne tapmaktaydılar. 50 Bu tapma şekli Kur’an-ı Kerim’de dile getirilmekte ve şöyle
denilmektedir: “ Cinleri Allah’a ortak koştular. Oysa ki onları da Allah yaratmıştı.
Bilgisizce O’na oğullar ve kızlar yakıştırdılar. Hâşâ! O, onların ileri sürdüğü vasıflardan
43 Şahin, “Cin”, DİA, VIII, 8. 44 Scognamillo, s.52. 45 Esed, s. 1332. 46 Seyyid Cümeylî, Alemül Cin, Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l Hilal,1993, s. 19. 47 Ali Osman Ateş , s. 19; Scognamillo, s. 54. 48 Kur’an, Sâffât Sûresi, 37/158. 49 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/41. 50 Suat Yıldırım, Kur’an’da Uluhiyyet, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987, s. 297.
14
uzak ve yücedir.”51 Putların içinde bulunan bu cinne Hâtif denirdi. Cahiliyye Arapları
cinlerin de kabileler halinde yaşadıklarına, fırtına gibi bazı tabii olayların onların işi
olduğuna inanıyorlardı. Onların da evlenip çoğaldıklarını, hastalıkları onların getirdiğine,
genellikle tenha ve kuytu yerlerde yaşadıklarına inanıyorlardı.52
Cahiliyye Araplarının yeni doğmuş çocuklara cinnin zarar vereceğinden
korktukları ve bu sebeple çocuğun yastığının altına ustura koydukları böylece cinlerin
çocuğa zarar vermesini önlediklerine inandıkları anlaşılmaktadır. Hz. Aişe böyle bir olayla
karşılaşınca çocuğun yastığının altındaki usturayı atarak bunu yasaklamış ve Peygamber
Efendimizin böyle şeylerden hoşlanmadığını söylemiştir. Onlar aynı zamanda deli olanları
cinlerden kurtarmak için nefes ederlerdi.53
Araplar, kahin, falcı, müneccim gibi kişilerin gökleri dinleyen cinlerden haber
aldıklarına inanıyorlardı. Onlara göre cinler, kahinlere gökten haber getiren semavî
varlıklardı. Bu tür cinlere “reî” veya “tâbî”, görünmeyen kaynaklardan gelen seslere de
“hâtif” deniyordu. Arap Yarımadasında bu tür kişilerin görev yaptığı birçok mâbed vardı.
Beytü Riâm , Beytü’l-Uzza, Beytü’l-Celsed bu yerlerin meşhur olanlarıydı.54
Cahiliyye döneminde zaten sihir bir sanat olmaktan çok cinlerle, gizli kuvvetlerle
temas kurup onlardan bilgi alma mesleğiydi. Her cinnin seçtiği bir şair vardı. Şairle cin
arasında çok sıkı bir ilişki vardı. Her şairin kendisine zaman zaman ilham veren bir cini
olduğuna inanılırdı. Şair genellikle kendi cinine “Halil” yani samimi dost der ve onu insan
isimlerinden biriyle anardı.55 Peygamber Efendimizin de böyle bir ilişki kurduğuna inanan
Araplar O’na da şair, mecnun, kahin diye iftira etmişlerdir.56
Bir kısmı ise şeytanın şer tanrısı olduğuna cinlerin şeytanın askeri meleklerin de
Allah’ın askeri olduğuna inanırlardı. Cahiliyye Arapları, her evin bir cinni olduğuna
51 Kur’an, En’am Sûresi, 6/10. 52 Seyyid Cümeylî, s. 20. 53 Ali Osman Ateş, s. 22. 54 İlyas Çelebi, “Gayb”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, XIII, 404. 55 Scognamillo, s. 57. 56 Ali Osman Ateş, s.21.
15
inanırlardı. Bu sebeple yeni bir ev yapan kişi evin yapımını tamamladığı zaman evin cinni
için kurban keser ve böylece onun evde yaşayanlara bir zarar vermeyeceğinden emin
olurdu. Peygamberimiz bu inancı reddetmiş ve bu şekilde kesilen kurbanların etlerinden
yenilmesini yasaklamıştır.57
Cahiliyye Arapları bir köye girecekleri zaman orada bulunan cinlerden emin
olmak için eşek gibi anırılardı. Bu anırmanın adına “Ta’şir” denirdi.58 Bir vadide
geceleyecekleri zaman yüksek sesle; “Ey bu vadinin azizi! Ben senin itaatinde bulunan
beyinsizlerden sana sığınıyorum.” Der ve böylece o vadideki cinnin kendilerini
koruyacağına inanırlardı.59
2.3.11. İSLAM ALİMLERİNİN CİNLERLE İLGİLİ
GÖRÜŞLERİ
İslam kaynaklarında cinlerin mahiyeti, mevcudiyeti, özellikleri, insanlarla ilişkileri,
peygamberleri, ahiretteki durumları gibi konular onlarla ilgili tartışmaların temel
noktalarıdır. Kaynaklara göre filozoflar, Kelamcılar, Müfessirler cinler hakkında fikir
beyan etmiştir.
Felsefecilerin bir kısmı duyu ve akıl yoluyla idrak edilemeyen her şey gibi cinleri
de inkar ederken bazıları cinlerin varlığını kabul etmiş ervâh-ı süfliye ve ervâh-ı mücerrede
diye söz etmiştir. Bazı filozoflar, Kaderiyye ve Zenâdıka cinnin varlığını inkar etmiştir.60
2.3.11.1. Filozofların Görüşleri
İbni Sina cinleri şöyle tarif etmiştir: “Cin hevâî, konuşan, farklı şekillere girebilen
bir canlıdır.” Ancak O’na göre bu tarif, cinnin varlık olark mahiyetini açıklığa
kavuşturmayıp, sadece cin isminin kavram olarak ne anlama geldiğini göstermektedir.
Fahreddin Râzî ile onun görüşüne katılan bazı alimler, İbni Sînâ’nın bu açıklamasından
57 Ali Osman Ateş, s.125. 58 Scognamillo, s. 57. 59 Elmalılı, VIII, 5386. 60 Şiblî, s.15.
16
hareketle, onun, cinnin sadece adını kabul edip dış dünyadaki varlığını indar ettiği
sonucuna varmışlardır.61 Buna karşılık Elmalılı Hamdi Yazır, haklı olarak, İbni Sînâ’nın,
mahiyetleri hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olunamadığı için cinlere ait gerçek bir tarifin
yapılamayacağına işaret etmek üzere söylediği bu sözden cinlerin varlığını inkar ettiği
sonucunun çıkarılamayacağını belirtmiştir.62
Fârâbî’ye göre cin, “konuşmayan ve ölmeyen bir canlıdır.” Fârâbî, canlıları dört
gruba ayırır:
1- Konuşan ve ölen canlı varlık yani insan,
2- Konuşan fakat ölmeyen canlı varlık yani melek,
3- Konuşmayan ve ölen varlık yani hayvan,
4- Konuşmayan ve ölmeyen canlı yani cin.
Fârâbî kendisine yöneltilen “siz cinni konuşmayan varlık diye tanımlıyorsunuz.
Halbuki Kur’an’da cinlerden bir topluluğun Kur’an dinleyip ‘Gerçekten biz harikulade
güzel Kur’an dinledik.’63 Dedikleri ifade buyuruluyor. Bu ikisi birbiriyle çelişik değil mi?
Konuşmayan nasıl dinler ve nasıl söyler?” sorusuna şöyle cevap vermiştir: “Canlı, canlı
olmak konumu ve özelliği ile işitebilir ve söyleyebilir. Çünkü söylemek ve telaffuz etmek,
konuşmak denilen ayırdedici özellikten ayrı bir şeydir.” Fârâbî cinnin ölmez olması
hususunda ise, İblis’in, Allah’tan insanların tekrar dirilecekleri güne kadar süre istemesini
ve Allah’ın da bu mühleti vermesinden söz eden âyeti64 delil getirir. Elmalılı Hamdi
Yazır’a göre âyet ile istidlal eksiktir.65 Çünkü Kur’an-ı Kerim’in bir başka yerinde İblis’e
bilinen vakte kadar mühlet verildiği ifade edilir.66 Verilen bilgilerden de anlaşıldığına göre
61 A. Saim Kılavuz, İslam İnancında Cin, İstanbul: Ofset Baskı, t.y. s.30. 62 Elmalılı, VIII, 5387. 63 Kur’an, Cin Sûresi, 72/1. 64 Kur’an, ‘Araf Sûresi, 7/14-15. 65 Elmalılı, VIII, 5387. 66 Kur’an, Hicr Sûresi, 15/38.
17
Fârâbî cinnin varlığını inkar etmemiş ancak konuşmayan ve ölmeyen canlı demekle isabet
edememiştir. Bunun yerine ölen, gizli canlı deseydi yanılmamış olurdu.67
2.3.11.2. Kelam Alimlerinin Görüşleri
Kelam alimlerine göre cinlerin varlığı sadece nakil yoluyla bilinip ispat edilebilir,
akıl da bunu imkansız görmez. Cinlerin varlığını inkar edenlerin küfrüne hükmeden
kelamcılar cinlerin mahiyeti konusunda iki gruba ayrılmışlardır:68
1- Cinler kendi başına kaim olan gayr-i maddî cevherlerden oluşur. Ne cisimdirler,
ne de cisimlere hulûl etmiş cismânî varlıklardır. « Ne cisim, ne de cismânîdirler » şeklinde
nitelenmeleri onlarınAllah’a denk ve benzer olmalarını gerektirmez. Çünkü ne cisim ne de
cismânî olmak, bir olumsuzluk (selb) tur. Selbî sıfatlarda müşterek olmak, hakikat ve
mahiyette müşterek olmayı zorunlu kılmaz. Bu görüşü benimseyenlerden biri olan
Gazzâli’ye göre melekler, cinler ve şeytanlar gayr-ı maddî cevherden oluşmaları açısından
birbirlerine benzemekle birlikte –araz oluş noktasında aralarında benzerlik bulunan renk,
ilim ve kudretin tür olarak birbirlerinden ayrı oluşları gibi- farklılık arzederler.
2- Cinler maddî cevherlerden oluşur ve cisimdirler. Ebu’l Hasan el-Eş’arî ve
Bâkıllânî başta olmak üzere bu görüşü benimseyen Eş’arîlerin çoğunluğuna göre, hayat için
bünye şart olmadığından her şeye gücü yeten Allah, cinleri duyularla idrak edilebilen
bünyeleri olmaksızın yaratmeştır. Hayat için bünyeyi şart koşan Mutezile alimleri, cinleri
basit ve rakîk cisimler olarak nitelemiştir.69
İbni Hazm’a göre cinler, “akıllı, mükellef, evlenen, ölen varlıklardır. Hevâî ve
şeffaf bir cisimleri vardır. Renkleri yoktur. Ateşten yaratılmışlardır.” 70
67 Kılavuz, s.30. 68 Şiblî, s.16. 69 Kılavuz, s.32. 70 Abdulemir Ali Mihenna, el-Cin fil Kur’an’i ve’s Sünne, Beyrut: Müessesetül Alemî, 1992, s.90.
18
2.3.11.3. Müfessirlerin Görüşleri
Bazı klasik müfessirlere göre ise cinler, belli duyarlı organizmaları kapsayan geniş
olgular yelpazesi içinde kullanılmaktadır. Bu organizmalar öyle ince tabiatlı ve
bizimkinden o kadar farklı bir yapıya sahiptirler ki duyularımızla kavranabilir durumda
değillerdir.71
Fahreddin Râzî’ye göre cinler, “farklı şekillere girebilen, akıl ve idrak sahibi, zor
işleri yapmaya güçleri yeten hevâî cisimlerdir.”72
Muhammed Esed cinleri, “bedensel bir varlığı olmadığından bizim duyularımızla
kavrayamadığımız güçler veya varlıklardır. Bu anlamı ile hem şeytanları ve şeytani güçleri
hem de melekleri ve meleki güçleri içine almaktadır,” şeklinde tarif etmiştir.73
2.3.11.4. Cinlerle İlgili Modern Görüşler
Çağımızda cinlerin mahiyetlerinin "ateşe karışan" varlıklar olmaları dikkate
alınarak karbon asidinden "dumansız ateş"ten yaratıldıkları göz önünde bulundurularak
canlılığını ruhtan alan ve ezelde var edilen ışınlardan, ufolardan veya enerjiden, bazı
hadislerde hastalıkların sebebi olarak gösterilmeleri hasebiyle mikroplardan ibaret olduğu
ileri sürülmüşse de74 bunlar teori niteliğindedir.75
Bu görüşleri ana hatlarıyla şöyle sıralayabiliriz:
1-Cinler, vaktiyle bir gezegende yaşayan daha sonra bu gezegenin komşusu olan
gezegenin çekim gücüyle dağılması sebebiyle üzerindeki hayatın kalıntılarıyla yeryüzüne
gelmiş varlıklar olup, insandan önceki tekamül safhasının yaratıklarıdır. Yeryüzündeki cin
kavmi fesat çıkartmış ve kan dökmüş sert mizaçlı varlıklardır. Bu görüşe göre “cânnı
71 Esed, s.1337. 72 Abdulemir Ali Mihenna, s.90. 73 Esed, s.1336. 74 Ali Osman Ateş, s.337. 75 Ahmet Saim Kılavuz, “Cin”, DİA, VIII, 9.
19
ateşten bir mâricden yarattık”76 âyetindeki mâric, ateşten katılan demektir. Bu deyim,
karbon bileşimlerinin ilki olan karbon asidini ifade eder. O halde cinler, karbon asidinden
yaratılmıştır. Bu görüş Cin sûresi (72/8-9) âyetlerinin tevili zorlanarak delillendirilmek
istenmiştir.77
2- Cinler, maddeye nüfuz edici ve dumansız ateşten yani ışınlardan ezelde
yaratılmış, varlığını ve canlılığını ruhtan alan varlıklardır. Cinnin, kendi varlığını bilmesi,
periperiye (rûh-i hayvânî ) bürünmesinden itibaren olmaktadır. Bu da bir anlamda cinlerin
doğumu demektir. Mutlak manadaki ölümleri kıyametle meydana gelecek olan cinlerin,
basit ölümleri, kendileri için belirlenmiş sürenin sonunda perisperilerinden soyunmaları
tarzında olmaktadır. Yine bu görüşe göre cinlerin kendi öz zamanlarına göre altmış-yetmiş
yıl olan ömürleri insanlara göre bin yıla yakın olduğundan, insanların bilmediği bazı şeyleri
bilmeleri mümkündür. Onlar geçmiş bir takım olayları bilebilirler. Bu da seyyal bir yapıya
sahip olmaları ve maddeyle kayıtlı bulunmamalarındandır. Cinlerin yapıları çok gelişmiş
olmakla beraber düşünce ve şuur açısından insandan geridirler. Ruh çağırma denilen şey
bazı insanların cinlerle temas kurmasıdır. 78 UFO veya onlarla gelen kişiler görüntüsünü
veren varlıklar cinlerdir. 79
Bu görüşte yer alan cinlerin ezelde yaratıldığı fikri ile doğum ve ölümlerinin olduğu
fikri bir çelişki oluşturmaktadır. Ayrıca cinler, insanlar gibi sonradan yaratılmış varlıklardır.
Bu görüşün, cinlerin varlık ve canlılığını kendisinden aldıkları şey olarak ileri sürdüğü ruh
da kelamcılara göre sonradan yaratılmıştır, ezelî değildir.80
3- Maddeyi son derece yoğun bir enerji, enerjiyi de son derece seyrek bir madde
olarak ele alan bir görüşe göre cinler akıllı enerjidirler. Enerjinin ölümlü olması sebebiyle
76 Kur’an, Rahmân Sûresi, 55/15. 77 Kılavuz, s.34. 78 Ahmet Hulusi, Ruh-İnsan-Cin, 11. Basım, İstanbul: Kit-San, 1994, s.67. 79 Ahmet Hulusi, s.175. 80 Kılavuz, s.35.
20
ölürler. Bu görüşe göre de dünya atmosferinde gözüken UFO’lar cinlerdir. Uzaylılar
uydurması da cinler tarafından tezgahlanmaktadır.81
4- Cinler ateşin siyahıyla karışmış olan alev (mâric)den, bir başka ifade ile ışınların
biraz daha yoğunlaşıp maddeye yaklaşmış şeklinden yaratılmıştır. Bu görüşe göre yaratılış
sırası melek, cin, insan şeklindedir. Melek tamamen soyut ruhtur. Ruhun hiçbir maddî
özellik almayıp ancak belli bir şekle (kalıba) sokulmasıyla melek yaratılmıştır. Biraz
maddeye yaklaşmakla birlikte ruhânî tarafı fazla olan varlık ise cindir. Ruhanî ve maddî
yönü dengeli biçimde yaratılan varlık ise insandır. Melek tamamen soyut ruh olduğundan
ve maddî biç bir yönü bulunmadığından kötülüğe eğilimi yoktur. Cin latîf cisim olmakla
birlikte maddî yönü dolayısıyla iyiye kötülüğe eğilimi olan fakat madde ve ruhanîyet
dengeli olmadığı için kötülük ve hafiflik tarafı ağır basan varlıktır. Yaptıkları işler kendi
şuurlarına dayandığından dolayı sorumludurlar.82
5- Cinler, bazı hastalıkların sebebi olan mikroplardan ibarettir.
Ali Osman Ateş Hoca, cinlerin mikrop olmasıyla ilgili şöyle bir yorumda
bulunmaktadır: “Mikro dünyayı bilgimizin sahasına sokan mikroskopun henüz
keşfedilmediği, mikropların varlığının ilim dünyası tarafından tanınmadığı bir dönemde,
Hz. Peygamber tarafından onların varlığına işaret edilip tesirlerinden bahsedildiğini bazı
hadislerden öğreniyoruz. Hz. Peygamberden nakledilen bu hadislerde kullanılan
‘cin/şeytan’ kelimesiyle mikroplar kastedilmektedir.83
Bu görüş birçok İslam alimi tarafından eleştirilmiştir. Zira âyet ve hadislerle telifi
mümkün olmayan bir açıklamadır. Cenab-ı Allah birçok âyette cinlerin insanlar gibi
sorumlu olduğunu, insanlar gibi öleceklerini, hesaba tabi tutulacaklarını, iyilerinin
mükafaatlandıralacağını, kötülerinin cezaya uğrayacaklarını bildirmektedir.84
81 Kılavuz, s.35. 82 Süleyman Ateş, İnsan ve İnsanüstü: ruh, melek, cin, insan, 2. Basım, İstanbul: Dergah Yayınları, 1985,
s.20. 83 Ali Osman Ateş, s.205. 84 Gülen, s.311.
21
2.4. CİNLERİN SORUMLULUĞU
Allah cinleri ve insanları kendisine kulluk için yarattığını beyan etmektedir.85 Bu
da cinlerin de insanlar gibi akıl sahibi varlıklar olduğunu gösterir. Onlara da resûller
gelmiştir. Kur’an-ı Kerim’de “Ey cin ve insan topluluğu! İçinizden size âyetlerimizi anlatan
ve bugünle karşılaşacağınıza dair sizi uyaran peygamberler gelmedi mi! Derler ki: ‘Kendi
aleyhimize şahitlik ederiz.’ Dünya hayatı onları aldattı ve kâfir olduklarına dair kendi
aleyhlerine şahitlik ettiler.”86 Buyurulmaktadır. Tebliğe muhatab olmaları neticesinde bir
kısmının imanla şereflendikleri bir kısmının da tıpkı insanlar gibi Allah’ın âyetlerine kulak
asmayarak küfür bataklığına saplandıkları ortaya çıkmaktadır. İman edenler farklı
mezheplere ayrıldıkları gibi kâfir olanlarının da farklı nedenlerle inanmadıkları
anlaşılmaktadır.87
Buradan onların yeryüzünün değişik bölgelerinde yaşadıkları ve oradaki
insanların inancını ve kültürünü benimsedikleri anlaşılmaktadır. Zira Kur’an-ı Kerim
bizlere Peygamberimize gelen cinlerin o bölgenin insanları gibi müşrik olduklarını
bildiriyor.88
Cinlere gelen peygamberlerin cinlerin kendi içlerinden mi yoksa insanlardan mı
olduğu ihtilaflıdır. Başta İbni Abbas, Mücahid, Kelbî, İbni Münzir, Ebu Ubeyd gibi ilk
müfessirler ki bu aynı zamanda cumhurun da görüşüdür, “insanlara gönderilen
peygamberler, aynı zamanda cinlerin de peygamberleridir. Onlar insanların arasında iken
zaman zaman gidip cinleri de irşad etmişlerdir.“ Demişlerdir.
Ancak Dahhak, İbni Abbas’tan başka bir rivâyet daha nakleder ki bu görüşe göre,
Cenab-ı Hak cinlere ayrı, insanlara ayrı peygamberler göndermiştir. İbni Abbas’la bu
görüşü paylaşanlar, “Ey cin ve insanlar topluluğu! Size içinizden peygamberler gelmedi
mi?“89 âyetini delil olarak gösterirler. Madem ki, burada cinler ve insanlar ayrı ayrı Allah’a
85 Kur’an, Zâriyât Sûresi, 51/56. 86 Kur’an, En’am Sûresi, 6/130. 87 Seyyid Cümeylî, s.59. 88 Kur’an, Cin Sûresi, 72/2. 89 Kur’an, En’am Sûresi, 6/130.
22
muhatap oluyor ve her iki gruba da dendi içlerinden peygamberlerin gelip gelmediği
soruluyor, öyle ise her iki taifeye de kendi içlerinden peygamber gelmiş olması gerekir.
Aksi takdirde böyle bir soruya muhatap olmaları makul sayılmayabilir, demişlerdir. Bir de
“Her millet içinde mutlaka bir uyarıcı gelmiştir.“90 Ve “Biz Resûl göndermedikçe (hiçbir
kavme) azab edecek değiliz.“91 Âyetleri onlara da, birini doğru yola sokmak için uğraşan
manasında bir “uyarıcı“ ve hakkı, hakikati tebliğ eden manasında da bir “Resûl“
gönderildiğini haber vermektedir.92
Bu iki görüş şu şekilde telif edilebilir:
1- İnsanlar henüz yaratılmadan önce gelip geçen cin taifesinin, o devrede
yeryüzünün halifesi olması itibariyle, onlara kendi içlerinden peygamberlerin gönderilmiş
olması ve bu peygamberlerin, kendilerine yüklenilen irşad ve tebliğ vazifesini ifa etmeleri o
dönem itibariyle gâyet tabiiydi ve onlar da bu vazifeyi hakkıyla eda ettiler. Zira cinlerin
mükellef olmaları bunu gerektiriyordu.
2- Hz. Adem’in yaratılıp halife kılınmasından sonra ise cinler, insanlara tabi
varlıklar haline getirildiklerinden bu dönemden sonra insanlara gönderilen peygamberler,
aynı zamanda cinlere de gönderilmiş olabilirler.93
Peygamberimiz hem insanlara hem cinlere gönderilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de hem
insanlara hem de cinlere meydan okunması bunun delili olarak gösterilmektedir.94 Cenab-ı
Allah « De ki insanlar ve cinler birbirine yardımcı olarak bu Kur’an’ın benzerini ortaya
koymak için biraraya gelseler, bir benzerini asla ortaya koyamazlar. »95
Cinlerden bir grubun Kur’an dinleyerek ona inanmaları da96 Peygamberimizin
onlara da dini tebliğ ettiğini gösterir.
90 Kur’an, Fâtır Sûresi, 35/24. 91 Kur’an, İsrâ Sûresi, 17/15. 92 Gülen, s.339. 93 Gülen, s.340. 94 Mustafa Aşûr, Cinler Alemi, Çev. Naim Erdoğan, İstanbul: Pamuk Yayınları, t.y. s.37. 95 Kur’an, İsrâ Sûresi, 17/88. 96 Kur’an, Cin Sûresi, 72/1.
23
2.5. CİNLERİN EVLİLİĞİ
Allah herşeyden çifter çifter yarattığını bildirmektedir. Onların da insanlar gibi
erkekleri ve dişileri vardır. Evlenir çocuk sahibi olabilirler. Bu konuda islam alimleri icma
etmişlerdir.97 Çünkü Kur’an-ı Kerim’de Rahman Sûresi’nde ف אت א א אن إ و “Oralarda gözlerini yalmız eşlerine çevirmiş güzeller var ki bunlardan
önce anlara ve insan ne de cin dokunmuştur.”98 Buyurulmakta ve mü’minlerin cennette elde
edecekleri nimetler anlatılırken bu nimetlerden bir tanesinin de daha önce insan ve cinlerin
elleri değmemiş olan eşlerin varlığı anlatılmaktadır. “ ” kelimesi “kızlık zarının
giderilmesi sebebiyle kadının cinsel organının kanamasına sebep olan ilk ilişki” anlamına
gelir.99 Kehf sûresinde100 şeytanın cinlerden olduğundan ve zürriyetinin varlığından
bahsedilmektedir.
Ayrıca ‘Araf,101 Fussilet,102sûrelerinde cinlerin geçmiş ümmetlerinden
bahsolunmaktadır ki bu cinlerin de insanlar gibi öldüklerini yerlerini yeni nesillere
bıraktıklarını gösterir. Böyle olması için de onların tenasülü şarttır.103
İhtilaf edilen nokta insanlarla cinler arasında evlilik olup olmayacağıdır.
Cinlerle insanlar arasında evlilik olabilir diyenlerin delilleri şunlardır:
אرכ א و ورא-1אل אن إ א א د و و و وא 1-
“…mallarına, evlatlarına ortak ol, kendilerine vaadlerde bulun. Şeytan, insanlara,
aldatmadan başka bir şey vaadetmez. 104
97 Şiblî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, Cinlerin Esrarı, Çev. Muhammed Ferşat, İstanbul: Ferşat
Yayınevi, 1974, s.54. 98 Kur’an, Rahmân Sûresi, 55/56. 99 Elmalılı, VIII, 5390. 100 “Hani biz meleklere: ‘Adem’e secde edin, demiştik; İblis hariç olmak üzere, onlar hemen secde ettiler.
İblis cinlerdendi; Rabbinin emrinden dışarı çıktı.’ Şimdi siz, beni bırakıp onu ve onun soyunu mu dost ediniyorsunuz?...” Kur’an, Kehf Sûresi, 18/50.
101 “Allah buyuracak ki: ‘Sizden önce geçmiş cin ve insan toplulukları arasında siz de ateşe girin!’ Her ümmet girdikçe yoldaşlarına lanet edecekler. ..” Kur’an, ‘ Araf Sûresi, 7/38.
102 Kur’an, Fussılet Sûresi, 25. 103 Lütfullah Cebeci, K.Kerim’e Göre Cin-Şeytan, Konya: İstişâre Yayınları, 1989, s.36.
24
2- İmam Malik’e isnad edilen bir fetva. Şöyleki İmam Malik’e bir insanla bir cinin
evlenip evlenemeyeceği sorulmuş o da bunun dinen bir sakıncasının olmadığını fakat kadın
hamile kaldığı zaman cinden hamile kaldığını söylemesi ümmet içinde fitneye sebep olur
diyerek sakıncalı görmüştür.
3- Peygamberimizden böyle bir evliliğin yasak olduğunu bildiren bir hadis
gelmemiştir.
4- Fukahanın bu konuya cevaz vermeleri, tabiinin böyle bir nikahı hoş
karşılamaması da cinlerle insanların arasında evliliğin olabileceğini gösterir. 105
Araplar cinlerle insanların evlenebileceğine inanıyorlardı. Onlar babası insan,
annesi cin olan kişiye “el-Hâs”, insan ile cin sihirbazdan dünyaya gelene de “el-Amlûk”
diyorlardı.106
Yahudiler de böyle bir evliliğin olabileceğini kabul ediyorlardı. Onlara göre Hz.
Adem’in ilk karısı dişi cin Lilith’dir.107 Cinler bu evliliğin neticesidir. Veya kadınlarla
ilişkiye girmiş meleklerin zürriyetidir.108
İslam Alimlerinin çoğunluğuna göre iki cins arasında evlilik hem dinen caiz değil
hem de aklen mümkün değildir.
כ -1 ة ورز כ و כ أزوא א و כ أزوא כ أ وא
כ א ن و א א אت أ א
ون
“...Allah kendilerinizden, insan kardeşlerinizden size eşler yarattı...”109
104 Kur’an, İsrâ Sûresi, 17/64. 105 Şiblî, s.91; Seyyid Cümeylî, s.90; Eşkar, s.21. 106 Şiblî, s.91. 107 Şahin, “Cin”, DİA, VII, 7. 108 Ali Osman Ateş, s.152. 109 Kur’an, Nahl Sûresi, 16/72.
25
دة ور إن כ א و א إ כ א כ أزوא כ أ א أن و ءא
כ م אت כ ذ ون
“O’nun varlığının ve kudretinin delillerinden biri de: kendilerine ısınmanız için size
içinizden eşler yaratması, birbirinize karşı sevgi ve şefkat var etmesidir. Elbette bunda
düşünen kimseler için ibretler vardır.”110
Bu âyetler, cinlerin bizim cinsimizden olmadığını gösterir. Evlilikteki asıl maksat,
meveddet, rahmet ve mutluluktur. Cinle insanın evliliğinde böyle bir şey olamaz. Bundan
dolayı aralarında nikah olmaz.111
2- İnsanlarla cinler arasında evlilik olmaz. Çünkü iki cinsin mahiyetleri farklıdır.
3- Bu konuda gelen rivâyetlerin senedleri sağlam değildir. Senedleri sağlam
olanlarda da mecâzî bir anlatım vardır. İmam Şiblî, yukarıda görüşünü desteklemek için
zikretmiş olduğu İsrâ Sûresi’nin 64. âyetini yanlış yorumlamıştır. Burada mecâzî bir
anlatım vardır. Şeytanın insanların evlatlarına ve mallarına ortak olmasının manası, kız
çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi, kadınların zina yaparak çocuk doğurmaları ve
çocukların kâfir olarak yetiştirilmesi kastedilmektedir.112
2.6. CİNLERİN GÖRÜLMESİ
İnsanların cinleri görüp göremeyeceği hususu tartışmalıdır. İbn-i Abbas’tan gelen
rivâyeti esas alanlara göre Hz. Peygamber dahi onları görmemiştir.113 İbn-i Mesud'dan
gelen rivâyete göre Resûl-i Ekrem onları görmüş114 ve onlarla bir arada bulunmuştur.
Alimlerin çoğu peygamberlerin cinleri görebileceğini belirtmişlerdir. Zira onlar melekleri
110 Kur’an, Rûm Sûresi, 30/21. 111 Seyyid Cümeylî, s. 92. 112 Ali Osman Ateş, s.158. 113 Süleyman Ateş, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y. XI, 91; Cebeci, s.141. 114 Elmalılı, VIII, 5391; Râzî, Fahreddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer el- Hüseyin, Tefsîr-i Kebîr, Çev.
Suat Yıldırım ve diğerleri, Ankara: Akçağ Yayınları, 1995, XXII, 8137.
26
görebilmektedirler. Kur’an-ı Kerim’de Hz. Süleyman’ın emrinde cinlerin iş yaptıkları ve
ordusunda görev aldıkları ifade edilmektedir.115
Peygamber Efendimizden rivâyet edilen şu hadis peygamberlerin cinleri
gördüklerine işaret eder. Efendimiz buyuruyor ki:“Cin taifesinden bir İfrit dün gece
namazımı bozdurmak için bana hücum etti. Lakin Allah Teala beni galip getirip ona
istediğimi yapma fırsatı verdi. Sabah olunca hepiniz onu görüp seyredesiniz diye mescidin
direklerinden birine bağlamak istedim. Fakat kardeşim Süleyman’ (a.s)ın ‘Ya Rabbi! Bana
mağfiret et. Ve bana öyle bir mülk ver ki benden sonra hiç kimseye layık olmasın. Şüphesiz
sen bütün dilekleri ihsan edensin.’116 Duası aklıma geldi ve onu serbest bıraktım.”117
Ancak cinleri görme peygamberlere ait bir özelliktir. Sıradan insanlar onları
göremezler. İnsanların görme duyuları onları görecek kapasitede değildir. Fahreddin Râzî,
“ ... çünkü şeytan ve yandaşları, sizin onları göremeyeceğiniz yerden sizi görürler.“118
Âyetinin tefsirinde, İslam alimlerinin, Allah gözlerinde bir kabiliyet yarattığı için cinlerin
insanları görebileceğini, ancak gözlerinde bu konuda bir yetenek yaratmadığı için insanların
cinleri göremeyeceğini söylediklerini kaydetmektedir.119
Süleyman Ateş ise, insanın şeytanı görmediğini, mahiyet itibariyle bu gözümüzle
değil, ancak manevî gözle görülebileceğini kaydederek,“ Muhakkak ki, Peygamber, şeytanı
meleklere mahsus, manevî bir güçle görmüştür. Bu, basiret gözüdür.“ Demektedir.120
2.7. CİNLERİN İNSANLARI ETKİLEMESİ
Cinlerin insanlarla ilişkileri ve birbirlerine karşı etkileri hususunda alimler
arasında görüş birliği yoktur. Ehl-i sünnet alimlerine göre insanlarla cinlerin birbirlerine
tesir etmeleri mümkündür. Zira Kur'an'da, faiz yiyenlerin kıyamet günü şeytanın çarptığı121
115 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/12. 116 Kur’an, Sâd Sûresi, 38/35. 117 Tecrîdi Sarih, A. Nâim, II, 402. 118 Kur’an, ‘Araf Sûresi, 7/27. 119 Râzî, XVI, 54. 120 Süleyman Ateş, III, 327. 121 Kur’an, Bakara Sûresi, 2/275.
27
kimselerin kalkışı gibi kalkacakları belirtilmiş, bir hadiste de şeytanın insan bedeninde
kanın dolaştığı gibi dolaştığı bildirilmiştir.122
Hz. Süleyman ile ilgili âyetleri123 ve yukarıdaki hadis ile “Şeytan insanın içinde
kanın dolaştığı gibi dolaşır”124 hadisini dikkate alan alimlerin bir kısmı, cinlerin insanın
emrine girebileceğini kabul etmişlerdir. Alimlerin çoğu ise cinlerin insanın emrine
girmesinin söz konusu olmadığını bu durumun Hz. Süleyman’a mahsus olduğunu
belirtmişlerdir. Peygamber Efendimiz de yakaladığı bir cinni Hz. Süleyman’ın duasını
hatırlayarak serbest bırakmıştır. Cinlerle irtibat kurarak ya da onları emri altına alarak,
başkalarına zarar vermek, eşinden boşanmasına neden olmak, bir insanı istemediği bir
kişiye aşık etmek mümkün değildir. Cinler ve şeytanlar insanlara ancak vesvese vererek
etkiler.125
Fethullah Gülen Hoca’nın bu konudaki yorumu ise oldukça farklıdır. O cinlerin
insanın emrine girebileceğini söylemekte ve şu yorumu yapmaktadır: “Kur’an-ı Kerim’in
haber verdiğine göre, Hz. Süleyman (a.s) döneminde bu iş (cinlerin insanın emrine girmesi)
peygamber eliyle yapılıyordu. O günden bu yana da insanlar, sürekli cinlerden istifade
yollarını araştırmaktadır. Günümüzde bu çalışmalar ferdî gayretleri aşarak bazı devletlerin
meşguliyet alanlarından biri haline gelmiştir. Evet günümüzde bu konuda ciddi çalışmalar
yapılmaktadır. Görülen odur ki, istikbalin süper devletleri, birbirine karşı verdikleri kavga
ve mücadelede, cinleri kullanacak ve böylece başarı oranını artırmaya çalışacaklardır.126
Aslında, bu bir teshir ve istihdam meselesi olduğundan, şartlar yerine
getirildiğinde cinler, her zaman insanlara musahhar hale gelebilir ve en ağır işlerde bile
istihdam edinebilirler. Kur’an-ı Kerim, Hz. Süleyman (a.s.)’a ait muziceleri nazara vererek
bu hususa, açık-kapalı pek çok işaretlerde bulunur ve onları en verimli, en ileri seviyede
kulanma yollarını öğretir. Kur’an’ı dinleyen ve onun dediklerini pratikte tatbik eden kim
olursa olsun, bu neticeyi elde edebilir. 122 Şiblî, Garâib ve ‘Acâibü’l Cin, s.18. 123 Bkz; Neml Sûresi, 27/17, Sebe’ Sûresi, 34/24, Sâd Sûresi, 36/36-38. 124 Şiblî, s.18. 125 Ali Osman Ateş, s. 260. 126 Gülen, s.357.
28
İşte bu âyetlerden bazıları: “Onun (Süleyman) için denize dalan ve bundan başka
işler yapan bazı şeytanları da emrine vermiştik. Onlar, bundan başka işler de yapıyorlardı.
Hepsini de gözeten bizdik.“ 127
Evet Hz. Süleyman (a.s.), kendisine verilen bir mucize olarak cinleri istihdam
ediyordu. Bu cinlerden bir kısmı –ki Kur’an onlara şeytan demekte-dalgıçlık işinde
fevkalade mahirdirler. Bu dalgıç cinler, Hz. Süleyman hesabına çalışıyor ve insanların
ulaşmaları çok zor derinliklere dalıp, denizlerin zenginliklerini çıkarıyorlardı. Telepatinin
bu işle alakası var veya yok onu bilemeyiz, fakat bu âyet bize çok önemli bir noktayı işaret
etmektedir ki, o da, ileride (Belki de Güliver’in hayallerinin tahakkuk ettiği zamanlarda)
çok uzun süre deniz altında kalma, orada müreffeh bir hayat yaşama ve bu hayatı devam
ettirme imkanı doğacak demektir.128
Cinler, dalgıçlığın ötesinde, akıl almaz işler de becerebilmektedirler. Evet onları
daha başka işlerde istihdam etme imkanı da vardır. Mesela, devletlerarası haberleşme
alanında cinleri kullanmak, hem daha süratli, hem de daha emin bir yol olabilir. Bilhassa bir
kısım gizli haberleşmede telsiz, telgraf veya telefonların şifre ve kodlarının çalınma
ihtimaline karşılık, cinlerin kullanılmasında böyle bir risk sözkonusu olmayacaktır. Bu
yönüyle cinler, ileriki zamanın belki de en emin ulakları olacaklardır. Ancak cinleri bu
şekilde istihdam ederken, insanın aklına “Acaba sırlarımızı tevdi edip, cinleri ulak olarak
kullanırken, onlara tam itimad edebilir miyiz?.. hem onlar şuurlu, iradeli varlıklar
olduklarından birgün canları sıkılıp bu kadar istihdamın intikamını bizden almazlar mı?”
sorusu gelebilir. Ancak Kur’an-ı Kerim, bu soruya cevap mahiyetinde: “Biz onları onun
emrinde tutuyorduk” buyurmaktadır. Yani onlar, isteseler de Hz. Süleyman (a.s.)’ın
emrinden dışarı çıkmıyor ve ona ihanet edemiyorlardı. Adeta, ister-istemez ona itaat etme
mecburiyetinde idiler. Demek ki, onları elde tutacak, itaate kodlayacak bir şifre vardı.
Nebîde o, bir mucize idi. Biz de meharet ve ledünniyata açılma olabilir.129
127 Kur’an, Enbiya Sûresi, 21/82. 128 Gülen, s.357. 129 Gülen, s.357.
29
O elde edildiğinde, cinler mutî birer nefer haline gelebilirler. İhtimal, geleceğin
insanını en çok meşgul eden husus, bu şifreyi elde etmek olacaktır.130
Hz. Peygamber'in, cinlerin insanlar üzerindeki etkilerinden kurtulmak ve onları
tesirsiz hale getirmek için Felak ve Nâs sûrelerinin, ayrıca Âyetü'l-Kürsî'nin ve Bakara
Sûresinden bazı âyetlerin okunmasını ve abdest alınmasını tavsiye etmesi de insanların
cinlerin faaliyetlerine karşı kendilerini savunabilecekleri şeklinde yorumlanmıştır. 131
2.8. CİNLER VE HASTALIKLAR
İnsanlarla cinler arasındaki ilişkilerle ilgili bir başka husus da cinlerin bazı
hastalıkların sebebi oldukları görüşüdür. Akıl hastalıkları, sara ve bazı bulaşıcı hastalıkların
cinlerden kaynaklandığı zannedilmektedir.
Akıl hastalıklarının cinler ve şeytanlardan kaynaklandığı çok eski devirlerden beri
yaygındır. Yahudi ve Hıristiyanlarda delirme olaylarının cinlerden kaynaklandığına dair
kanaatlerin mevcut olduğundan, İncillerde Hz. İsa’nın bir mucize olarak cinleri kovmak
sûretiyle insanları iyileştirdiğinden söz edilmektedir.
İslam gelmezden önce Arabistanda da böyle inançların varolduğu anlaşılıyor.
Hatta Peygamber Efendimiz insanları İslam’a davet etmeye başlayınca Efendimizin de akıl
hastalığına yakalandığını zanneden bir kişi O’nu okumaya gelmiş fakat işin hakikatini
anlayınca Müslüman olmuştur. Okuyarak tedavi (rukye) metodunun var olduğu ve diğer din
ve kültürlerde de kullanıldığı bilinmektedir. Fakat bu iş de bir uzmanlık gerektirmektedir.
Müslümanlar arasında rukye yapanların cahiliyye döneminde de bu işi yaptıkları
anlaşılmaktadır. Peygamberimizin bizzat okumak sûretiyle tedavi ettiğinden söz eden
rivâyetlerin sayısı çok azdır. Sahih hadis kaynaklarında ise, Resûlullah’ın böyle bir
uygulamasından bahseden rivâyete rastlanılmamıştır.132
130 Gülen, s.358. 131 Ahmet Saim Kılavuz, “Cin”, DİA, VIII, 9; Seyyid Cümeylî, s.96. 132 Ali Osman Ateş, s. 186.
30
İbni Abbas’tan nakledilen bir rivâyete göre bir kadın peygamberimize çocuğunu
getirmiş ve “Bu çocuğumu cin çarpıyor, sabah akşam onun aklını alıyor ve üzerimize
pisliyor” diye şikâyette bulunmuştur. Peygamberimiz de çocuğun göğsünü sıvazlamış ve
dua etmiştir. O zaman çocuk derhal kusmuş ve içinden “siyah köpek yavrusu” gibi bir şey
çıkarak koşup gitmiştir.133 Bu hadis zayıftır. Raviler sika değildir. Hadisin metni de
problemlidir. Siyah köpek yavrusu gibi şey nedir? İnsanın içine nasıl girmiştir? Bunların
akılla ve diğer rivâyetlerle bağdaştırılması mümkün değildir. 134
Bu konuda bir hadis de Hz. Aişe’den rivâyet edilmiştir: “Resûlullah bana ‘sizin
içinizde hali garipleşen (el-Müğarrabün) kimseler görüldü mü?’ Buyurdu. Ben el-
Müğarrebûn nedir? Dedim. Peygamberimiz de: ‘Kendilerine cinlerin ortak olduğu
kimselerdir.’ Buyurdu.”135
Bu hadis zayıftır. Bu tür hadislerde mecazî bir anlatım vardır. El-Müğarrabûn’den
maksat şizofrenik ve melankolik hastalar olabilir. Efendimiz zamanında tıp ilmi
günümüzdeki kadar ileri düzeyde olmadığı için bu tür hastalıkların sebebi anlaşılamamıştır.
Efendimizde bu hastaların durumları bilinmeyen manasında “cin” lafzıyla açıklamış fakat
insanlar tarafından yanlış anlaşılmıştır.136
Cinlerin saralı insanların vücuduna girip girememesi hususu da alimler arasında
ihtilaf konusu olmuştur. Başta Râzî, Ali Cubbâî olmak üzere Mu’tezile’nin birçok imamı
bunun mümkün olmadığı görüşündedir. Zira bir bedende aynı anda iki ruh bulunamaz.
İmam Eşarî, Ahmed b. Hanbel ve bazı alimler bunun olabileceğini kabul ederler.
Delil olarak da Bakara Sûresi’ndeki faiz yiyenlerle ilgili âyeti137 ve saralı insanın
konuşmasının anlaşılmayışını gösterirler.138
133 Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdullah eş-Şeybânî, Müsned, Kahire: Müessesetü Kurtuba, t.y. I, 254. 134 Ali Osman Ateş, s. 186. 135 Ebu Davud, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen-i Ebi Davud, thk. Muhammed Muhyiddin
Abdulhamid, Beyrut: Daru’l Fikr, t.y. Edeb 116. 136 Ali Osman Ateş, s. 160. 137 Kur’an, Bakara Sûresi, 2/275. 138 Seyyid Cümeylî, s. 103.
31
Halk arasında yüz felci rahatsızlığına maruz kalanları cinlerin çarptığı kanaatinin
ilmî ve dinî hiç bir dayanağı olmadığı gibi, eski kitaplarda sara hastalığına yakalanmış
kişilerin cinlerin tasallutu sebebiyle hastalandığına dair rivâyetlerin de dinî ve ilmî bir
dayanağı yoktur. Bu tür bilgi ve rivâyetler artık geçerliliğini kaybetmiş yanlış bilgilerdir.
Bilim ve teknolojik gelişmeler ışığında fizikî-biyolojik birer rahatsızlık olduğu anlaşılan
yüz felci ve sara hakkında böyle değerlendirmelerde bulunulmasının sebebi o dönemin
zihniyeti ve olayları maddî alem verileriyle açıklama imkanı bulunamayınca manevî
varlıklar olan cinlerin etkisiyle izah etme eğilimi olabilir.139
Cinlerden kaynaklandığı ileri sürülen bir başka hastalık da bulaşıcı hastalıklardır.
Hz. Cabir’den rivâyet edilen bir hadis’te Efendimiz şöyle buyuruyor: “Kapları söndürün,
kırbaların ağzını bağlayın, kapıyı kilitleyin, kandili söndürün. Çünkü şeytan, hiçbir kırba
bağını çözemez, hiçbir kapıyı açamaz, hiçbir kapkacak ağzını açamaz.”140
Ebû Musa el-Eşarî’den nakledilen bir hadiste ise Efendimize “...taun hastalığı
sorulduğunda, “cinlerden olan düşmanlarınzın dürtmesidir ki o bütün şehidlerde vardır.”
Diye cevap vermiştir.141 Diğer bir rivâyette ise Rasûlullah (s.a.v): “O (dürtme yarası)
müslümanın şehadetidir.” Buyurmuştur.142
Ali Osman Ateş Hoca, Peygamberimizin bu konudaki hadislerinde geçen cin-
şeytan kelimelerinden mikropların kastedildiğini ve bulaşıcı hastalık sebebiyle ölenlerin
şehit olacağına işaret olduğunu belirtmektedir.143
2.9. CİNLERİN ŞEKİL DEĞİŞTİRMELERİ
Cinler, insanlardan farklı olarak halden hale geçebilirler. Çeşitli hayvanların
şekillerine girebildikleri gibi insan şekline de girebilirler. Şeytanın Peygamberimiz
139 Kılavuz, s.46. 140 Müslim, İbni Haccâc Ebu’l Hüseyin el-Kuşeyrî, Sahih-i Müslim, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki,
Beyrut: Daru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y. Eşribe, 96; Ebu Davud, Eşribe 22; Tirmizî, Muhammed b. İsa Ebu İsa es- Sülemî, Sünen-i Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir ve diğerleri, Beyrut: Daru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y. Et’ime 15.
141 Müsned, IV, 395. 142 Müsned, IV, 413. 143 Ali Osman Ateş, s. 206.
32
hakkında karar alan müşriklerin yanına yaşlı bir adam kılığında görünmesi ve onlara akıl
vermesi bunun delili olarak gösterilmektedir.144
Efendimiz (s.a.v)’in, değişik hadislerinde evlerde görülen yılanlara evvela: “Cin
isen çık” denilmesini tavsiye etmesi, eğer çıkmazsa bunun üzerine öldürülmelerini emir
buyurmaları,145 bu gerçeğe ışık tutan başka bir delildir.146
2.10. CİNLERİN AHİRETTEKİ DURUMLARI
Alimler cinlerin kâfir olanlarının cehennemde cezalandırılacakları konusunda
ittifak etmişlerdir.147 Bu konuda İslam alimleri arasında ihtilaf yoktur. Zira Kur’an-ı
Kerim’de “Andolsun, biz cinler ve insanlardan birçoğunu cehennem için yaratmışızdır.”
Başka bir âyette ise “...fakat cehennemi hem cinlerden hem insanlardan bir kısmıyla
dolduracağın diye benden kesin söz çıkmıştır.” buyurulmaktadır. 148
Mü’min olanlarının insanlar gibi cennete girip giremeyeceği ise ihtilaflıdır.
“Oralarda gözlerini yalnız eşlerine çevirmiş güzeller var ki, bunlardan önce onlara
ne bir insan ne de cin dokunmuştur.”149 “Bunlara onlardan önce ne bir insan ne bir cin
dokunmuştur.” 150 “Rabbine karşı durmaktan korkan kimselere iki cennet vardır.”151 “Her
biri için, yaptıkları amelden dolayı dereceler vardır.”152 âyetlerini göz önünde bulunduran
ve aralarında İbni Abbas, İmam Şafiî, İmam Malik, Ebu Yusuf gibi alimlerin de bulunduğu
çoğunluğa göre ilahî emirlere itaat eden mü’min cinler cennete girecektir.153
İmam-ı Azam, cinlerin amellerinin karşılığını cehennemden kurtularak
göreceklerini ve cennete giremeyip toprak olacaklarını söylemiştir.154 Bu görüşü
144 Şiblî, s. 32; Eşkar, s.27; Aşûr, s.25. 145 Müslim, Selam, 139; Ebu Davud, Edeb 174. 146 Gülen, s.316. 147 Seyyid Cümeylî, s. 56. 148 Bkz. ‘Araf Sûresi, 7/179, Secde Sûresi, 32/13. 149 Kur’an, Rahman Sûresi, 55/56. 150 Kur’an, Rahman Sûresi, 55/74. 151 Kur’an, Rahman Sûresi, 55/46. 152 Kur’an, En’am Sûresi, 7/131. 153 Ferşat, s, 8. 154 Seyyid Cümeylî, s. 85.
33
savunanlara göre, Hz. Peygamberi dinleyip kavimlerine dönen cinlerin “Allah’ın davetçisi
(Muhammed’e) uyun. O’na iman edin ki, Allah da sizin günahlarınızı bağışlasın ve sizi acı
bir azaptan korusun.”155 Derlerken cennete girmekten söz etmediklerini sadece acı azaptan
korunmaktan söz ettiklerini ileri sürerler. Ayrıca cennetle ilgili olarak Kur’an’da ve
hadislerde yer alan bir çok nass cinlere dair herhangi bir ifade taşımamaktadır.156
2.11. CİNLERİN DİĞER CANLILARLA MÜNASEBETİ
Kâinâtı mükemmel bir şekilde düzenleyen Allah, evrendeki hiçbir şeyi boş yere
yaratmamıştır. Evrendeki her varlığın bir hikmeti vardır. Herşey birbiriyle irtibatlıdır. Bu
sebeple cinler de diğer canlılarla birçok açıdan münasebettardırlar. Biz bu bölümde cinlerin
insan, şeytan ve meleklerle benzerliklerini ve farklılıklarını ele almaya çalışacağız.
2.11.1. CİN-İNSAN
İnsan, Arapça “ins” kelimesinden türetilmiştir. “Beşer, insan topluluğu” anlamına
gelen ins, daha ziyade insan türünü ifade etmekte olup bu türün erkek veya dişi her ferdine
insî/enesî yahut insan denmektedir. Kelimenin aslının “unutmak” manasındaki “nesy”den
“insiyan” olduğu da ileri sürülmüştür. Böyle düşünenler İbni Abbas’a nisbet edilen, “insan
ahdini unutması sebebiyle bu ismi almıştır.” Şeklindeki rivâyete dayanırlar. Bu kelime
“üns” masdarı ile de irtibatlandırılmıştır. “Alışmak, uyum sağlamak” anlamına gelen üns
Türkçe’de ünsiyet olarak kullanılmaktadır.
Rağıb Isfahânî ins kelimesini cinnin, üns kelimesini de “ürkmek” anlamındaki
“nüfur” masdarının karşıtı olarak gösterir. Müellife göre insana bu ismin verilmesi
hemcinsleriyle birlikte uyum halinde yaşayabilmesi ile ilgilidir.157
Cinler, insanlardan önce yaratılmıştır.
“Ve Cann’ı da daha önce nüfûz eden kavurucu ateşten yaratmıştık.”158
155 Kur’an, Ahkâf Sûresi, 46/31. 156 Kılavuz, s.49. 157 İlhan Kutluer, “İnsan”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, XXII, 321.
34
İnsanlar topraktan cinler ise ateşten yaratılmıştır.
“Cann’ı (cinni) da yalın dumansız bir ateşten yarattı.”159
Melekler nurdan, cân ateşten, Adem de size anlatılan şeyden yaratıldı.160
Cinler, insanlar gibi yeryüzünde yaşarlar. Genellikle harabeler, mezarlar,
hamamlar ve kuytu yerlerde ikamet ederler. Cinler de evlenir. Mü’mini kâfiri vardır.161
Cinler de insanlar gibi ölümlüdürler. Çünkü Cenab-ı Allah Kur’an-ı Kerim’de
“Yeryüzünde bulunan her şey fanidir. Ancak, yüce ve cömert rabbinin varlığı bâkidir.“162
Buyurmaktadır. Peygamber Efendimiz (s.a.v) de bir dualarında Allah’a şöyle
yalvarmışlardır: “ Allah’ım, senin izzetine sığınıyorum. Senden başka ilah yoktur. Sen beni
doğru yolundan saptırma. Sen öyle bir ‘Hayy’sınki asla ölmezsin. Halbuki insanlar da
cinler de ölürler.”163
Cinler, insanlardan daha hızlı ve daha güçlüdürler. Kur’an-ı Kerim’de Hz.
Süleyman’ın emrindeki cinlerin O’nun için dev kazanlar, kaleler yaptıkları ve uzun
mesafeleri kısa sürede gidebildikleri anlatılmaktadır.164
2.11.2. CİN-MELEK
Melek kelimesi; “eleke, ye’lükü elvüke” kökünden türemiştir. Mel’ek kelimesinin
hafifletilmiş şeklidir. Buradaki hemzenin hazfedilmesi konsunda icma vardır. Mel’ek
elvüke masdarından sıfat-ı müşebbehedir.165 Melek kelimesi Ugaritçe, Habeşçe, İbrânîce ve
Arapça gibi Sami dillerinde bulunan göndermek anlamındaki “l’ek” kökünden olup
“haberci, elçi, güçlü, kuvvetli, tasarrufta bulunan, yöneten manalarına gelmektedir. Farklı
158 Kur’an, Hicr Sûresi, 15/27. 159 Kur’an, Rahmân Sûresi, 55/15. 160 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.86. 161 Eşkar, s.22. 162 Kur’an, Rahman Sûresi, 55/26-27. 163 Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdullah, thk. Mustafa Dibü’l Beğâ, 3.Basım, Beyrut: Daru İbni Kesir,
1987, Tevhid 7; Müslim, Zikr, 68. 164 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/12-14 165 Lütfullah Cebeci, K. Kerim’e Göre Melekler, Konya: İstişâre Yayınları, 1989, s. 7.
35
şekillere girebilen ve duyularla algılanamayan nurânî varlıklardır.166 Bu kelimenin kökü
sayılan “elk” aslında risâlet yani elçilik, melek de elçi demektir.167 Rağıp Isfahânî ve bazı
araştırmacılar melek kelimesinin “mülk” kelimesinden türediği görüşündedir. Onların bu
görüşü savunmalarının nedeni, mülk kelimesinin kuvvet manasına olmasından ve
meleklerin de kuvvetli olmalarından kaynaklanmaktadır.168
Terim olarak melek, “erkeklik ve dişilik özelliği olmayan, yemeyen, içmeyen,
evlenmeyen, doğmayan, doğurmayan, görülmeyen, Allah’ın emirlerine tam bir teslimiyet
gösteren varlıktır.”169
Cinler meleklerle birtakım ortak özelliklere sahip olmakla beraber birçok yönden
farklılık arzederler. Melekler nurdan cinler ise ateşten yaratılmıştır. Hz. Aişe’den rivâyet
edilen bir hadiste Efendimiz şöyle buyuruyorlar: “Melekler nurdan Cân ateşten Adem de
size vasfolunan şey(toprak)den yaratılmıştır.”170
Görüldüğü üzere iki cinsin mahiyetleri farklıdır. Meleklerin nurdan yaratılmaları
onların masumiyetini gösterir. Onlar günah işlemezler ve kendilerine emredilen her şeye
tam bir teslimiyet gösterirler.171 Cinler irade sahibidirler. Hem iyilik hem de kötülük
yapmaya müsaittirler.
Her ikisinin yaratılış maddelerinin enerji olması onlara insanların yapamayacakları
işleri yapma istidatları vermiştir. Melekler ve cinler farklı şekillere girebilir zor işleri
yapabilir ve uzun mesafeleri kısa zamanda katedebilirler. Melekler ve cinleri asıl
şekilleriyle insanlar göremezler ancak peygamberler asıl şekilleriyle görebilirler.
Melekler, yaratılışları enerji olduğu için farklı şekillere girip temessül edebilirler.
Kur’an-ı Kerim’de ve Hadislerde bunun örnekleri vardır.
166 Ali Erbaş, “Melek”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, XXIX, 39. 167 Ali Arslan Aydın, “Melek”, ŞİA, İstanbul: Şamil Yayınları, 2000, V, 173. 168 Cebeci, s. 8; Rağıb el- Isfahânî, s.52. 169 Ali Arslan Aydın, “Melek”, Şâmil İslam Ansiklopedisi, V, 173. 170 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.86. 171 Kur’an, Tahrîm Sûresi, 66/6.
36
Cenab-ı Allah, Meryem Sûresi’nde, “ Meryem, onlarla kendi arasına perde
çekmişti. Derken, biz ona ruhumuzu gönderdik de o, kendisine tastamam bir insan şeklinde
göründü.”172 Ankebût Sûresi’nde de Allah, peygamberlerine (İbrahim ve Lût) gelen
meleklerin insan şeklinde göründüğünü bildiriyor: “ Elçilerimiz İbrahim’e (iki oğul ihsan
edeceğimize dair) müjdeyi getrdiklerinde şöyle dediler: ‘Biz bu memleket halkını helak
edeceğiz. Çünkü onlar zalim kimselerdir.” “Elçilerimiz Lût’a gelince, Lût onlar hakkında
tasalandı.”173
Hadislerde de meleklerin insan şeklinde göründüğüne dair deliller vardır.
Peygamberimizin ilk vahiy aldıktan sonra eve dönerken Cebrail (a.s)’ i kanatlı bir şekilde
görmesi, meleğin bazen insan şeklinde vahiy getirmesi174 ve meşhur Cibril Hadisi175 bunun
örnekleridir.
Cinlerin mahiyetlerinin de enerji olması onların da farklı şekillere girebilmelerine
imkan tanır. Alimlerin çoğu cinlerin de farklı şekillere girebileceğini kabul etmiştir. Buna
göre cinler insan şeklinde görünebileceği gibi hayvan şeklinde de görünebilirler.176
Fethullah Gülen Hoca bu konuda şunları söylemektedir: “Nebîler dahil, ehl-i keşif ve
sahabe-i kiram arasında cinlerle görüşenler ise, büyük ölçüde onların temessülleriyle
görüşüyor ve münasebet kuruyorlardı.”177
2.11.3. CİN-ŞEYTAN
Şeytan, Arapça “şetane” kökünden “rahmetten uzaklaştı, Hak’tan uzak oldu.”
“Şâta” kökünden ise, “öfkeden tutuştu, helak olacak hale geldi” gibi manalara gelip
insanlardan, cinlerden ve hayvanlardan isyan eden ve zarar veren her şeyin adı olmuştur.
Bu manada bir canavar veya yılana da şeytan adı verilir. 178
172 Kur’an, Meryem Sûresi, 19/23. 173 Kur’an, Ankebût Sûresi, 29/31,33. 174 Buhârî, Bed’ül Vahy 3, Fezâilü’l Kur’an 1; Müslim, Fezâilü’s Sahâbe, 100. 175 Buhârî, İman 36. 176 Eşkar, s.29; Gülen, s.303. 177 Gülen, s.308. 178 İbni Manzur, XIII, 273; Rağıb el- Isfahânî, s. 767.
37
Şeytan (satan) İbrânice asıllı bir kelime olup, rakip, muhalif gibi anlamlara gelir.
Tevrat’ta da bu manada kullanılmıştır. Yeni Ahid’de ise, bu dünyanın reisi, hava
kuvvetlerinin reisi gibi vasıflarla karakterize edilmiştir. Hz. Adem’e secdeyi kabul etmediği
andan itibaren “hayırdan ümidini kesmiş, pişmanlık ve üzüntü duyan anlamında İblis; secde
etmeyiş sebebi olarak da beni dumansız ateşten onu çamurdan yarattın diyerek hükümsüz
bir bahane ve kendince geçerli bir gerekçe gösterdiği ve Hz. Adem’i cennetten çıkarmaya
çalıştığı için şeytan ismini almıştır.179
Terim olarak şeytan, “Yüce Allah’ın Adem’e secde emrine karşı gelip isyan ettiği
için ilahî rahmetten kovulan ve insanların amansız düşmanı olan cin taifesinin inkarcı
kesiminden bir varlıktır.”180
Cin ile şeytan arasındaki ilişki oldukça karmaşıktır. Bir kısım alimler, cinlerin de
ateşten yaratılmasını ve İsra Sûresi’nin 50. âyeti ( şeytan cinlerdendi)’ni delil götererek
şeytanla cinnin aynı varlık olduğunu söylemişlerdir.181
Diğer delil de şeytanın Allah’a karşı söylediği şu sözdür: “ Beni ateşten yarattın
onu ise çamurdan yarattın.”182
Bir kısım alimler de şeytanla cinlerin farklı varlıklar olduğunu kabul ederler.
Çünkü varlıklar dörde ayrılır. İnsanlar, melekler, cinler ve şeytanlar.183
Bir kısmı ise, cinlerin mü’min olmayanlarına şeytan denir şeklinde yorum
yapmışlardır.184
Şeytan da cinler gibi insanlara görünmez. Cenab-ı Allah “ ... o (şeytan) ve kabilesi
sizin onları göremeyeceğiniz yerden sizi görmektedir.“185
179 Ahmet Güç, “Şeytan”, ŞİA, İstanbul: Şamil Yayınları, 2000, c.7, s.303. 180 Güç, “Şeytan”, ŞİA, VII, 303. 181 Eşkar, s.43. 182 Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/12. 183 Şiblî, s.23. 184 Cebeci, s. 9. 185 Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/27.
38
Cinler gibi şeytanlar da temessül edebilir. Peygamberimizin hicreti esnasında
Peygamberimizle ilgili karar almak için Daru’n-Nedve’de toplanan müşriklere akıl vermek
için ihtiyar bir insan şeklinde görünmüştür.186 Yine zekat mallarını bekleyen Ebu Hureyre’
(r.a) ye ihtiyar bir kişi olarak görünmüştür.187
2.12. KUR’AN-I KERİM VE HADİS-İ ŞERİFLER’DE CİNLER
Kur’an-ı Kerim'de cin isminde bir sûre vardır. Cin kelimesi farklı türevleriyle
Kur'an'da geçmektedir. Bunlar cinne, cân, cin kelimeleridir. "Delilik" anlamındaki "cinne"
üç farklı yerde188 "cin topluluğu"; cân iki yerde189 "yılan", beş yerde cin anlamına
gelmektedir.190 Yirmi iki yerde geçen cin kelimesi de melek ve insan dışındaki üçüncü
varlık türü anlamında kullanılmaktadır.191
Kur’an’daki kullanımı ile cin kavramı çok çeşitli anlamlara sahiptir. En çok
karşılaşılan anlamı, bedensel bir varlığı olmadığından bizim duyularımızla
kavrayamadığımız güçler veya varlıklardır. Bu anlamı ile hem şeytanları ve şeytani güçleri
hem de melekleri ve meleki güçleri içine almaktadır. Cin terimi bazen duyularımıza kapalı
bulunan çünkü kendilerini bize öz gerçeklikleri ile değil tezahürleri ile duyuran temel tabiat
güçlerini –insan tabiatı da dahil- göstermek için kullanılmıştır.192
Bazı yerlerde cin kavramı, insanın şeytani güçler ile ilişkisinin sembolik olarak
kişiselleştirilmesine işaret eder.193 Bazen alternatif olarak bir kimsenin genel olarak “esrarlı
güçler” şeklinde tanımlanan gerçek ya da yanılsama ürünü güçlerin etkisi altına girmesinin
ve bunun sonucunda Kur’an’ın her zaman suçlayıcı terimlerle andığı sihirbazlık, falcılık,
astroloji vb. uygulamaların bir sembolü olarak zikredilmiştir. Bazı yerlerde ise;194 cinn
186 Gülen, s.319. 187 Buhârî, Vekalet 10; Tirmizî, Sevabu’l Kur’an 3. 188 Bkz. Kur’an, Hûd Sûresi, 11/119; es-Sâffât Sûresi, 37/158; en-Nâs Sûresi, 114/6. 189 Bkz. Kur’an, en-Neml Sûresi, 27/10; el-Kasas Sûresi, 28/31. 190 Bkz. Kur’an, el-Hicr Sûresi, 15/27; er-Rahman Sûresi, 55/15,39,56,74. 191 Emin Işık, “Cin Sûresi”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, VIII, 11; Abdulemir Ali Mihenna,
s.98. 192 Bkz. Kur’an, es-Sâffât Sûresi, 37/158; el-En’am Sûresi, 6/200; en-Nâs Sûresi, 114/6. 193 Bkz. Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/112; el-‘Araf Sûresi, 7/38; Hûd Sûresi, 11/119; es-Secde Sûresi, 32/13. 194 Bkz. Kur’an, el-Ahkâf Sûresi, 46/29-32; el-Cin Sûresi, 72/1-15.
39
terimi, bizatihi görünmez olmayan, ama o zamana kadar tanınmayan bilinmeyen varlıkları
gösterir. 195
Kur’an’da anlatılan cinlerden maksat temelde insandır veya Kur’an’daki cinlerden
maksat göklerdeki geçmiş veya gelecek kuşak insanlardır.196
Bu görüş ayet ve hadislerin zahiri anlamlarına aykırıdır. Cinlerle ilgili modern bir
teori niteliğindedir.
Hadislerde ise her insanın yanında bir cin bulunduğu, cinlerin müminlere vesvese
vermeye çalıştıkları, ancak Kur'an okunan yerde etkilerini kaybettikleri ifade edilmektedir.
Hz. Peygamber cinlerle konuşmuş, rivâyete göre namazını bozmak isteyen bir cini
yakalayarak ashabına göstermek istemiş daha sonra bu fikrinden vazgeçmiştir. Diğer bir
rivâyete göre Resûl-i Ekrem geceleyin bir grup cinle bir arada bulunmuş, onlara Kur'an
okumuş sabah olunca durumu ashabına haber vermiş ve yaktıkları ateşlerin kalıntılarını
göstermiştir. 197
Cin kelimesinin ayet ve hadislerdeki kullanımını verdikten sonra cinlerle ilgili ayet
ve hadislere geçebiliriz.
195 Esed, 1337. 196 Naci ve Nedret Çelik, Cinler ve Hz. Adem Yanılgısı, İstanbul: Ziya Ofset, t.y. s.11. 197 Ahmet Saim Kılavuz, “Cin”, DİA, VIII, 9.
40
2.12.1. Cinlerin atası (cân) insanlardan önce yakıcı, her şeye
nüfûz eden ateşten yaratılmıştır.
“Cann’ı (cinni) da yalın dumansız bir ateşten yarattı.”198
“Ve Cann’ı da daha önce nüfûz eden kavurucu ateşten yaratmıştık.”199
Âyet metnindeki “cân” kelimesiyle cinlerin atasının veya “İblîs”'in kastedildiğine
dair görüşlere yer verilmektedir. Buna göre 26. âyette İnsanlığın atası olan Hz. Âdem'in, 27.
âyette de cinlerin atası olan İblîs'in yaratılışı söz konusu edilmiştir. Ancak cin ve İblîs
hakkındaki bu görüşler birer tahminden ibarettir. Bu konulara dair Kur'ân-ı Kerîm'de ve sahih
hadislerde bildirilenlerin dışında elimizde kesin bilgi bulunmamaktadır. 200
“Yalın ateş" diye çevrilen kısmında geçen mâric kelimesi sözlükte "çalkalanan,
yerinde durmayan" ve "karışan, karıştırıcı" anlamlarına gelmektedir. Birinci manaya göre bu
kısım "dumansız saf alev", ikinci mânaya göre ise "karışan, nüfuz eden dumanlı ateş" şeklinde
açıklanmıştır.201
İblis ile cinlerin yaratılış maddesi aynıdır.
Hani biz meleklere : “Adem’e secde edin demiştik ; İblis hariç olmak üzere, onlar
hemen secde ettiler. İblis cinlerdendi ; Rabbinin emrinden dışarı çıktı...”202
Hz. Aişe (r.ah.)’den rivayet edilen bir hadiste Efendimiz (s.a.v) de şöyle
buyurmuşlardır: “Melekler nurdan, cân ateşten, Adem de size anlatılan şeyden yaratıldı.”203
198 Kur’an, er-Rahmân Sûresi, 55/15. 199 Kur’an, el-Hicr Sûresi, 15/27. 200 Heyet, III, 314. 201 Elmalılı, VIII, 5393. 202 Kur’an, el-Kehf Sûresi, 18/50. 203 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.86.
41
2.12.2. Cinlerden de geçmiş ümmetlerin olması onların evlenip çoğaldığını ve
ölümlü olduklarını gösterir.
Allah buyuracak ki: “Sizden önce geçmiş cin ve insan toplulukları arasında siz de
ateşe girin!” Her ümmet girdikçe yoldaşlarına lanet edecekler. Hepsi birbiri ardından orada
(cehennemde) toplanınca, sonrakiler öncekiler için, “Ey Rabbimiz! Bizi işte bunlar
saptırdılar! Onun için onlara ateşten bir kat daha fazla azap ver!” diyecekler. Allah da:
‘Zaten herkes için bir kat daha fazla azap vardır, fakat siz bilemezsiniz diyecektir.’204
İnsanlar ve cinler ahiret hayatına adım attıklarında, ilâhî ferman uyarınca, her
"ümmet", benzer inanç ve değerleri paylaşmış; benzer hayat felsefesini benimseyip yaşamış
ve yaşatmış olan eski topluluklara katılır. Böylece, İnsanlık tarihi boyunca Allah'ın
âyetlerini ve peygamberlerini yalanlayıp sapık inançlar ve ideolojiler türetenlerle bunları
benimseyip yaşatanlar âhirette bir araya gelince, artık inkarcıların kendi kendilerinin
aleyhlerinde şahitlik edecekleri ölçüde hak ve bâtıl, iyi ve kötü apaçık ortaya çıktığı için
sonrakiler öncekilere veya inkârları ve kötülükleri yaşatanlar bunları türetenlere, kendilerini
ayartıp saptırdıkları gerekçesiyle lanet okuyup suçlarının iki katıyla cezalandırılmalarını
isterler; diğerleri de onların kendilerinden farklı yanlarının bulunmadığını yani onların da
kendileri kadar suçlu olduklarını belirtirler. Mutlak hâkim olan Allah da buyurur ki: "Zaten
hepiniz için bir kat daha azap vardır." Çünkü iki kat suç işlemişlerdir; yani öncekiler ve
önderler hem kötü oldukları hem de kötülük yollarını açtıkları için, diğerleri ise onlara
uymaları yanında, fikirleri, malları, güçleri, mevkileri, tutum ve davranışlarıyla onları
destekleyip yüreklendirdikleri, güçlerine güç kattıkları, bâtıl ideolojilerini yaşatıp
yaydıkları ve sonrakilere kötü örnek oldukları için iki kat suçludurlar ve iki kat ceza
göreceklerdir.205
“İşte bunlar, cinlerden ve insanlardan kendilerinden evvel gelip-geçmiş ümmetler
içinde azap sözü üzerine hak olmuş kimselerdir. Gerçekten onlar, ziyana uğrayanlardır.” 206
204 Kur’an, el-‘Arâf Sûresi, 7/38. 205 Heyet, II, 414. 206 Kur’an, el-Ahkâf Sûresi, 46/18.
42
Bu âyetler, aldatıcı dünya zevk ve menfaatleri akıl ve basiretlerini bağladığı için
nefislerinin isteklerini akıllarının hükmü zannedenler, bu sûretle ilâhî ve fıtrî gerçeklerle
bağdaşmayan inanç ve fikirleri hakikat diye kabul edip savunanlarla aynı sebepler
yüzünden onların bâtıl fikirlerini yaşatıp yaygınlaştırma yönündeki emellerine alet olan
kitleleri uyarma amacı taşıması bakımından özel bir önem taşımaktadır. 207
Peygamberimiz bir dualarında Allah’a şöyle yalvarmışlardır: “ Allah’ım, senin
izzetine sığınıyorum. Senden başka ilah yoktur. Sen beni doğru yolundan saptırma. Sen
öyle bir ‘Hayy’sınki asla ölmezsin. Halbuki insanlar da cinler de ölürler.”208
2.12.3. Cinler de insanlar gibi Allah’a kulluk için
yaratılmıştır.
“Ben cinleri ve insanları yalnızca bana kulluk etsinler diye yarattım.”209
İbn Atıyye'ye göre bu ifadeyle, anılan varlıkların Allah'a kulluk etmeye yatkın bir
yapıda yaratıldıkları ve onları buna yöneltecek yeteneklerle donatıldıkları da kastedilmiş
olabilir.210
Hani cinlerden birkaçını Kur’an dinlemek üzere sana yöneltmiştik. Böylece onun
huzuruna geldikleri zaman, dediler ki: “Kulak verin;”sonra bitirilince kendi kavimlerine
uyarıcı olarak döndüler. Dediler ki: “ Ey kavmimiz gerçekten biz, Musa’dan sonra indirilen,
kendinden öncekileri doğrulayan bir kitap dinledik; hakka ve doğru yola iletmektedir. Ey
kavmimiz, Allah’a davet edene icabet edin ve O’na iman edin; günahlarınızdan bir kısmını
bağışlasın ve sizi acı bir azaptan korusun.”211
207 Heyet, II, 414. 208 Buhârî, Tevhid 7; Müslim, Zikr, 68. 209 Kur’an, ez-Zâriyât Sûresi, 51/56. 210 İbni Atıyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Galib el-Endülüsî, el-Muharrerü’l veciz fî tefsiri’l kitabi’l aziz,
thk. Abdusselam Abdussafî Muhammed, Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, t.y. V, 3. 211 Kur’an, el-Ahkâf Sûresi, 46/29-31.
43
Bu âyetler grubu, cinlerin de inançları ve dinleri bulunduğuna, inanç ve amellerine
göre karşılık göreceklerine delalet etmektedir.
Tevrat ile Kur'an arasında Zebur ve İncil de gelmiş olduğu halde cinlerin
bunlardan söz etmemeleri, Tevrat'ın iman, ibadet ve muamelât hükümlerini tam olarak
ihtiva etmesi bakımından diğerlerinden farklı ve onların da atıf kaynağı olmasına
dayanmaktadır. Bazı tefsirciler cinlerin bu ifadelerinden hareket ederek onların da çeşitli
dinlere mensup bulunduklarını, burada sözü geçen cinlerin yahudi oldukları sonucunu
çıkarmışlardır. 212
“İşte böylece işledikleri günahlardan ötürü zalimlerin bir kısmını diğer bir kısmının
peşine takarız.”213
Şeytanlar insanlara kötülük işletmiş, insanlar da kendi tercihleriyle onlara uyarak
kötülük işlemişler ve böylece kendi rızalarıyla kötülüğe iştirak etmelerinden dolayı Allah
onları birbirinin dostları yapmıştır. Şu halde benimsedikleri inançlar, yaptıkları işler,
tuttukları yollar aynı olanlar birbirinin dostlarıdırlar ve akıbetleri de aynıdır. Mümin
müminin, münkir münkirin, zalim de zalimin dostudur ve âyetin beyanına göre bu, ilâhî bir
yasadır. Buna göre bir mümin bir münkire veya zalime, onunla dostluk kurmak için değil,
onu inkâr ve zulmünden vazgeçirmek için yaklaşmalıdır; dostluk ise ancak bu sağlandıktan
sonra kurulabilir. 214
“Ey cin ve insan topluluğu, içinizden size âyetlerimi okuyan ve sizi bu karşı
karşıya geldiğiniz gününüzle uyaran elçiler gelmedi mi? Onlar: ‘Nefislerimize karşı şehadet
ederiz’ derler. Dünya hayatı onları aldattı ve gerçekten kâfir olduklarına dair kendi
nefislerine karşı şehadet ettiler.”215
212 Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l Kadîr el-Câmi’ Beyne Fenni’r Rivâyeti ve’d Dirâyeti
min İlmi’t Tefsîr, Beyrut: Dâru’l Fikr, t.y. V, 30; Heyet, IV, 715. 213 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/129. 214 Heyet, II, 371. 215 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/130.
44
İnsanoğlunun, imanla inkar arasında nihaî bir tercih yapmakla karşı karşıya
bulunduğu, fakat aklının, bilgisinin, bütün beşerî imkânlarının doğruyu bulmakta yetersiz
kaldığı kaderinin en kritik anında, Allah'ın engin rahmetinin eseri olarak gönderdiği
peygamberler, ebedî kurtuluşlarını düşünen insanlar için nihaî bir fırsattır.216
Âyette, "İçinizden size âyetlerimi anlatan ve bugünle (mahşer günüyle)
karşılaşacağınıza dair sizi uyaran peygamberler gelmedi mi?" şeklindeki bir soru ifadesiyle
bu büyük fırsatı kaçırmış olanların yaptıkları korkunç hataya dikkat çekilmekte, bir bakıma
insanlar, böyle bir soru ve suçlamayla karşılaşmadan önce uyarılmaktadır. Zira dünyanın
aldatıcı zevklerine, çıkar kaygısı veya benlik davası gibi yıkıcı duygulara kapılarak
peygamberlerin tebliğlerini hiçe sayan veya onları etkisiz kılmaya çalışan ve bu sûretle
hüsranı tercih edenlerin, mahşerde bu kaçınılmaz soruyla karşı karşıya kalınca kâfir
olduklarına dair kendi aleyhlerine şahitlik etmekten başka çareleri kalmayacaktır. 217
“Allah cinleri üç sınıf şeklinde yaratmıştır. Onların bir sınıfı yılanlar, akrepler ve
yeryüzünün haşereleridir. Diğer sınıfı havadaki rüzgar ve bir kısmı da kendilerine hesap ve
ceza terettüp edenlerdir.”218
Efendimiz buyurdular ki: “Medine’de müslüman olan bir grup cin vardır. Onları
gördüğünüz zaman üç defa uyarın. Bundan sonra size görünürlerse onları öldürün.219 Çünkü
o bir şeytandır.” Buyurdu.220
Cinlerin yılan şekline girmesi ve evdeki yılanların (cin olabileceği zannıyla)
uyarılarak evden çıkarılmalarında bir takım yanlış anlaşılmalar vardır. Öncelikle yılanların
cin şekline girebilmeleri çok eskilere dayanan bâtıl bir inançtır.
Araplar “Cân” kelimesini hem “Beyaz yılan” hem de “cin/şeytan” için
kullanırlardı. Dolayısıyla bunlar Arap kültürünün hadislere yanlışlıkla girmesi neticesinde
216 Elmalılı, VIII, 5394; Şevkânî, II, 234. 217 Heyet, II, 372. 218 Sahih-i İbni Hıbbân, Muhammed b. Hıbban b. Ahmed Ebû Hatim et-Temîmî, Sahih-i İbni Hıbban,
2.Basım, Beyrut: Müessesetür-Risâle. 1993, XIV, 26. 219 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.79. 220 Müslim, Kitabü’s Selam, 2236; Ali Osman Ateş, s.119.
45
ortaya çıkan yanlışlıklardır. Peygambetimiz bu konuda herhangi bir şey söylememiştir.
Evlerdeki yılanların öldürülmeden evden çıkarılmaları, onların zehirsiz olmaları ve
insanlara zarar vermemesi sebebiyledir. Ayrıca bu yılanlar fare ve benzeri hayvanları
yiyerek hayatın dengesini sağlarlar. Zehirli olan yılanların öldürüleceğine dair pek çok
hadis vardır.221
Cân, cinnin en kötü şeklidir. Cinnin (hayvana) dönüştürülmüş halidir.
İsrâiloğullarının maymuna dönüştürülmesi gibi.222
Bu rivâyet zayıftır. Zira mesholunan bir varlığın nesli ve takipçisi yoktur. İbni
Abbas’tan gelen bir rivâyete göre ise meshedilen bir kavim üç günden fazla yaşayamaz.223
2.12.4. İnsanların bir kısmı cinleri Allah’a ortak
koşmaktadırlar.
“Cinleri Allah’a ortak koştular. Oysa onları O yaratmıştır. Bir de hiçbir bilgiye
dayanmaksızın O’na oğullar ve kızlar yakıştırıp uydurdular. O ise niteledikleri şeylerden
uzaktır.”224
“Onlar Allah ile cinler arasında bir soy bağı kurdular. Andolsun cinler de onların
gerçekten (azab için) hazır bulundurulacaklarını bilmişlerdir.”225.
Müfessirlerin çoğu, "görünmez varlıklar" diye çevirdiğimiz âyetteki "cinne"
kelimesiyle meleklerin kastedildiğini, gözle görülemez oldukları için meleklerin böyle
anıldığını belirtirler; bu kelimenin bütün gayrı cismanî yaratılmışları kapsadığı da
söylenmektedir. Âyet-i Kerime, Cahiliyye döneminde bazı Arap topluluklarının Allah, cin,
221 Ali Osman Ateş, s.123; Zehirli yılanların öldürülmesi gerektiği ile ilgili hadisler için bkz: Buhârî, Bed’ül
Halk 15; Müslim, Selam, 138; Nesâî, Hac 83. 222 Müsned, I, 348. 223 Ali Osman Ateş, s.128. 224 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/100. 225 Kur’an, es-Sâffât Sûresi, 37/158.
46
melek gibi metafizik varlıklar arasında akrabalık bağının bulunduğu yönünde bir inanca
sahip olduklarını gösterir.226
Bir sonraki âyette Allah Teâlâ bu tür saçma yakıştırmalardan tenzih edilmektedir.
Aslında Mekke putperestlerinin Allah ile görülmez varlıklar arasında akrabalık ilişkisi
kurmaları ve Allah'a evlat isnat etmeleri, ulûhiyyetle ilgili bâtıl inançların bir örneği olup
bir sonraki âyetin227 de işaret ettiği gibi bu bağlamda, hangi dönemde ve kimler tarafından
ileri sürülürse sürülsün, (Mecusîlik'teki düalist tanrı inancı, Hıristiyanlık'taki teslis inancı
gibi) Allah'ın birliğine ve şanının yüceliğine yakışmayan her türlü inanç ve isnat dolaylı
olarak reddedilmektedir. Nitekim Râzî, 158. âyetle ilgili farklı yorumları sıralarken şöyle
bir görüşten de söz eder: "Zenâdıkadan bir topluluk, Allah ile İblis'in kardeş olduğunu,
Allah'ın iyilik ve cömertliği, İblis'in kötülük ve cimriliği temsil ettiğini söyler. 158. âyetin
'Onlar Allah ile görülmez varlık türleri arasında da bir soy birliği yakıştırdılar' mealindeki
kısmıyla bu anlayış kastedilmiştir. Bana göre âyet hakkındaki yorumların doğruya en yakın
olanı budur. Söz konusu sapkın anlayış, Yezdan ve Ehrimen diye iki tanrı kabul eden
mecûsîlerin anlayışıdır"228
(Melekler) Derler ki: “Sen yücesin bizim velimiz sensin, onlar değil. Hayır, onlar
cinlere tapıyordu ve çoğu onlara iman etmişti.229
"Oysa onları da (görünmez varlıkları) Allah yaratmıştır" mealindeki cümle,
müfessirlerce "Halbuki bu varlıkları Allah'a ortak koşanların kendileri de onları Allah'ın
yarattığını biliyorlardı" şeklinde anlaşılmıştır. Buna göre âyette müşriklerin, mahluk
olduğunu kabul ettikleri varlıkları yaratıcıya ortak koşmalarının, onlara ulûhiyyet
tanımalarının bir çelişki olduğu ifade edilmiştir. 230
Araplar cinlere bazı tanrısal güç ve yetenekler yükler, zararlarından korunmak
için tedbirler alır, hoşnutluklarını kazanmaya çalışır, bunun için cinler adına kurban
226 Şevkânî, IV, 474; Elmalılı, III, 477. 227 “Allah, onların isnad ettikleri şeylerden yücedir, münezzehtir.” Kur’an, es-Sâffât Sûresi, 37/159. 228 Râzî, XXVI, 168. 229 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/41. 230 Heyet, II, 354.
47
keserlerdi. Aynca onlar, cinlerin kâhinlere gökten haberler getirdiğine, şeytanların da
şairlere ilham verdiğine inanır; böylece Allah ile bu gizli varlıklar arasında bir bağ
kurarlardı. İbn Âşûr'un bildirdiğine göre Câhiliye Arapları'nın bir kısmı şeytanın şer tanrısı
olduğuna inanır, melekleri Allah'ın askerleri, cinleri de şeytanın askerleri sayarlardı.
Özellikle bu son inançta Mazdeizm'in iki tanrılı inancının etkisi olduğu düşünülmektedir.231
Fahreddin er-Râzî'ye göre âyette, bu alem ve orada olup bitenlerin iki ayrı tanrıya
bağlı bulunduğunu, bunlardan birinin iyilik tanrısı, diğerinin kötülük tanrısı olduğunu ileri
süren inanca işaret edilmiştir.232
İslâmî kaynaklarda, Mecusîliğin Zend (Zend Avesta) isimli kutsal kitabına
inananlara "Zendî denildiği, Arapça'daki zındık (çoğulu zenâdika) kelimesinin buradan
geldiği belirtilir. Ayrıca, eski kaynaklarda bu tür düalist dinlere Sineviyye de (Seneviyye)
denilmektedir. 233
Sonuç olarak âyette bu şekilde Allah'tan başka gözle görülmeyen bazı varlıkların
da ulûhiyyetine inananlar; özellikle putperestlik yanında Sâbiîlik, şeytanperestlik,
Mecusîlik ve kısmen Yahudilikle Hıristiyanlığın tevhide aykırı inançlarından etkilenmiş
olan Arapların batıl itikatları eleştirilmiştir.234
2.12.5. Cinler de insanlar gibi farklı inançlara sahiptirler.
“Eğer Rabbin dileseydi insanları tek bir ümmet kılardı. Oysa onlar anlaşmazlığı
sürdürmektedirler. Rabbinin rahmet ettikleri dışında. Onları bunun için yarattı. Böylece
Rabbinin şu sözü tamamlanıp gerçekleşmiştir: “Andolsun cehennemi cinlerden ve
insanlardan (kâfirlerin) tümüyle dolduracağım.”235
İnanç, düşünce, tercih farkı insanın fıtratına, yaratılıştan gelen nitelik ve
özelliklerine bağlıdır. Bu farklı kültür ve marifet zenginliği, toplumun çeşitli ihtiyaçlarının
231 İbni Aşur, Muhammed Tahir, Tefsiru’t Tahrir ve’t Tenvir, Tunus: Daru Tunusiyye, 1984 VII, 405. 232 Râzî, VIII, 112. 233 Şevkânî, IV, 471. 234 Heyet, II, 354. 235 Kur’an, Hûd Sûresi, 11/118-119.
48
karşılanmasını sağlamıştır. Bu arada farklı inanç gruplarının (ümmetler) oluşmasına da
sebep olmuştur. İnsanoğlu bu niteliklerden yoksun yaratılsaydı doğru ile yanlış arasında
seçim yapma ve hayatına ahlâkî bir anlam, manevî bir boyut kazandırma imkanı veren
serbest irade ve seçme özgürlüğünden de yoksun kalırdı. Oysa onu diğer canlılardan ayıran
bu niteliklerdir. Allah insanoğlunu seçme ve tercih etme yetenekleriyle donatılmış olarak
yaratmış, cennet ve cehennemin yollarını açık bırakmıştır. İnsan ancak özgür iradesiyle
tercihine ve bu yöndeki gayretine göre bunlardan birine girmeye hak kazanacaktır. Allah'ın
verdiği akıl nimetini iyi kullanan ve O'nun merhameti gereği lütfedip gösterdiği doğru yolu
tercih edenler cennete, Allah'ın gösterdiği doğru yolu tanımayan, nefsine ve şeytana uyup
eğri yolu tercih eden ve bu yolda ısrar edenler ise cehenneme gireceklerdir. İşte âyette
"Andolsun ki cehennemi hem insanlar hem cinlerle dolduracağım" mealindeki cümle ile
kastedilenler bunlardır. 236
2.12.6. İnsanlarla cinler arasında etkileşim vardır.
Süleyman’a cinlerden, insanlardan ve kuşlardan orduları toplandı ve bunlar bölükler
halinde dağıtıldı.237
Cinlerden İfrit: “Sen daha makamından kalkmadan ben onu sana getirebilirim, ben
gerçekten bu konuda güvenilir bir güce sahibim.” 238
Süleyman için de sabah gidişi bir ay akşam dönüşü bir ay (mesafe) olan rüzgara
(boyun eğdirdik); erimiş bakır madenini Ona sel gibi akıttık. Onun eli altında Rabbinin
izniyle iş gören bir kısım cinler vardı. Onlardan kim bizim emrimizden çıkıp sapacak olsa,
ona çılgın ateşin azabından tattırırdık. Ona dilediği şekilde kaplar, heykeller, havuz
büyüklüğünde çanaklar ve yerinden sökülmeyen kazanlar yaparlardı. “Ey Davut ailesi
şükrederek çalışın.” Kullarımdan şükredenler azdır. 239.
236 Heyet, III, 198. 237 Kur’an, en-Neml Sûresi, 27/17. 238 Kur’an, en-Neml Sûresi, 27/39. 239 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/12-13.
49
Hz. Süleyman'ın cinlerle de irtibat kurduğu; ordusunun cinler, insanlar ve kuşlar
olmak üzere üç sınıftan meydana geldiği anlaşılmaktadır. Cinleri gizli işlerde, insanları ülke
savunmasında ve düşmana karşı savaşta, kuşları da haberleşme, su bulma vb. hizmetlerde
istihdam ediyordu. 240
İfrit, "güçlü, kuvvetli, yaramaz, ele avuca sığmaz kimse" demektir. Sıfat olarak
cinler için kullanıldığı gibi insanlar için de kullanılır. "Kitap ilmine sahip olan biri"nin
kimliği hakkında farklı rivâyetler vardır. "Bir melek, bir insan, Hızır, Süleyman'ın veziri
Âsaf b. Berhiyâ" veya "Süleyman'ın kendisi" denilmiştir. Elmalılı, Râzî’nin gerekçelerini
de açıklayarak Süleyman'ın kendisi olduğunu söyleyen görüşü tercih ettiğini
belirtmektedir.241
“Cinlerden de onun maiyetinde çalışanlar vardı" cümlesi Hz. Süleyman'ın bütün
işçilerinin cinler olmadığını, onlardan da işçilerinin bulunduğunu gösterir. Bu cümlenin
"rabbinin izniyle" şeklinde çevrilen kısmı "Rabbinin emriyle" manasındadır. 242
Biz onlara birtakım yakın kimseleri kabuk gibi üzerlerine kaplattık onlar da
önlerinde ve arkalarında olanları kendilerine süslü gösterdiler. Cinlerden ve insanlardan
kendilerinden önce gelip geçmiş ümmetlerde (yürürlükte tutulan azab) sözü onların üzerine
hak oldu. Çünkü onlar, hüsrana uğrayan kimselerdi. 243
De ki; “Görünmez güçlerin ve insanların bütün ayartmalarından insanların
Rabbine sığınırım.244
Son âyet-i kerimeden de anlaşıldığı üzere insanları aldatmaya ve doğru yoldan
saptırmaya çalışan iki tür şeytan vardır: Birincisi cin şeytanlarıdır ki bunlar insanların içine
vesvese düşürerek onları yanlış yola sürüklemek isterler. Her insanın, kendisini kötülüklere
sürüklemeye, kötü işleri onun gözünde güzel göstermeye çalışan bir şeytanı vardır.
240 İbni Aşur, XIX, 125. 241 Elmalılı, VIII, 5394. 242 İbni Aşur, XXII, 160. 243 Kur’an, Fussılet Sûresi, 41/25. 244 Kur’an, en-Nâs Sûresi, 114/6.
50
Nitekim Hz. Peygamber, her insanın kendine ait bir cini (şeytanı) bulunduğunu
bildirmiştir.245 Başka bir hadiste de "Şeytan Âdemoğlunun kan damarlarında dolaşır"
buyurulur.246 İnsanları doğru yoldan saptıran diğer şeytan ise insan şeytanlarıdır. Bunlar,
gerçeklik ve değer ölçülerini kaybetmiş, kendilerini nefsanî haz ve arzuların akıntısına
kaptırmış, bu manada şeytanın esiri olmuş insanlardır. Bunlar insana çoğu zaman sûreti
haktan görünerek yaklaşır, sonu hüsranla biten davranışlara yöneltirler. 247
“Böylece biz, her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık. (bunlar)
aldatmak için birbirlerin yaldızlı sözler fısıldarlar. Rabbin dileseydi onu da yapamazlardı.
Artık onları uydurdukları şeylerle başbaşa bırak.”248
Âyette zımnen "Yâ Muhammed, düşmanı olan tek peygamber sen değilsin. Biz
geçmiş peygamberlere insan ve cin şeytanlarını düşman yaparak onları da sıkıntılardan
geçirdik" buyurulmak sûretiyle bir bakıma Hz. Peygamber teselli edilmiştir.249
“Ey cin ve ins toplulukları, eğer göklerin ve yerin bucaklarından aşıp geçmeye güç
yetirebilirseniz hemen aşın ancak üstün bir güç (sultan) olmaksızın aşamazsınız. Şu halde
Rabbimizin hangi nimetlerini yalanlayabilirsiniz? İkinizin de üzerine ateşten yalın bir alev
ve (bakır gibi erimiş) kıpkızıl bir duman salıverilir de kurtulup başaramazsınız.”250
Müfessirlerin bir kısmı buradaki hitabı kıyamet tasviri çerçevesinde değerlendirmişler
ve o gün cinlere ve insanlara böyle seslenileceği yorumunu yapmışlardır. Önceki âyetlerde
hesap gününe ilişkin bir uyarının bulunması, müteakip âyetlerde de kıyametten ve ahirette
karşılaşılacak sonuçlardan söz edilmesi bu yorumu destekleyici niteliktedir. Diğer bir grup
müfessire göre ise bu hitap dünya hayatıyla ilgilidir ve önceki âyetlerde yer alan uyarıyı
tamamlamaktadır. Cinlere ve insanlara kendilerine dünya hayatında tanınan fırsata aldanmamaları
245 Müsned, I, 385. 246 Buhârî, Ahkâm 21. 247 Elmalılı, VIII, 5395; Heyet, V, 703. 248 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/112. 249 Elmalılı, VIII, 5395. 250 Kur’an, er-Rahmân Sûresi, 55/33-35.
51
gerektiği hatırlatılmakta, ölümden ve ilâhî huzurda verilecek hesaptan kaçışın asla mümkün
olmadığı bildirilmektedir.251
Derveze 33. âyette geçen sultân kelimesini "kişiyi kurtaracak sâlih ameller" şeklinde izah
eder.252 Birçok müfessirin anılan kelimeyi "delil, hüccet" anlamında almaları bu yorumu destekler
nitelikte olmakla beraber, 35. âyetin ifadesi belirtilen ihtimali zayıflatmaktadır. Öte yandan, bazı
tefsirlerde sultân kelimesinin "güç" anlamı esas alınarak "büyük bir güç bulunmadıkça
geçemezsiniz" ifadesinden, "böyle bir gücünüz de olmadığına göre göklerin ve yerin sınırını aşıp
ötelere geçmeniz de imkansızdır" anlamı çıkarılmıştır. Fakat sultân kelimesinin "yetki" anlamı
dikkate alınarak âyetin ilgili kısmı, "Göklerin ve yerin sınırlarım aşıp ötelere geçebilmeniz ancak
(Allah tarafından verilecek) bir yetki, bir imkânla olabilir" şeklinde de anlaşılabilir. Bu takdirde
muhatapların yüce yaratıcının evrendeki yasaları doğrultusunda ortaya koyacakları çabaları
sonucunda elde edecekleri kuvvete bir gönderme yapılmış demektir. 253
Uzay araştırmalarının ilerlediği ve uzaya seyahatlerin gerçekleştiği günümüz
şartları, Kur'an tefsiriyle meşgul olanları bu yorumu benimsemeye ve bu âyetlerde uzayın
fethine işaret bulunduğu görüşüne yöneltmiştir. Hatta 35. âyetteki tasvirin modern silahları
çağrıştırdığı yorumları yapılmıştır. Râzî'nin belirttiği gibi, bağlam bu hitabın ahirette olduğu
izlenimini vermektedir.254 Fakat her iki ihtimale göre düşünüp bu âyetlerde, Allah'ın
hükümranlığını aşmanın ve verdiği hükümden kaçmanın asla mümkün olmayacağı uyarısı
bulunduğunu söylemek daha doğru olur. Bir başka anlatımla, Allah'a karşı sorumluluğu olan
varlıklar ister dünya hayatında ister kıyamet gelip çattığında Allah'ın hükmünden kaçıp kurtulmak
için yerin ve göğün sınırlarını zorlayacak kadar güç elde etseler veya kendilerine bu tarz bir imkân
verilse, hatta bu varlıklar topyekün bir dayanışma içine girseler dahi, 35. âyette ifade edildiği üzere
bunlar sınırlı ve sonuçsuz kalmaya mahkumdur. Şu halde ikinci yorum esas alındığında da (dünya
hayatı bakımından) bu âyetlerden çıkan mesaj şu olmaktadır: Evreni daha iyi tanıma merakı, yerin
derinliklerine ve göğün en uzak noktalarına nüfuz etme arzusu yadırganacak bir sey değildir ve
büyük bir güç oluşturularak bu konuda epeyce mesafe alınabilir ama bu çabalar asla ilâhî 251 Şevkânî, V, 194. 252 İbni Atıyye, V, 230. 253 Elmalılı, VIII, 5396. 254 Râzî, XXIV, 149.
52
iradenin egemenliğini alt etme gibi bir amaç taşımamalıdır. Zira bu, Allah'ın evrendeki
mutlak gücünü gören şuurlu varlıklara yaraşmaz. Kaldı ki böyle bir yöneliş başarısızlıkla
sonuçlanmaya mahkumdur, böyle bir amaç taşıyanların akıbeti hüsrandır. 35. âyette
"erimiş bakır" diye çevrilen kelimeye "bakır gibi kızıl duman" manası da verilmiştir.255
De ki : andolsun, bu Kur’an’ın bir benzerini ortaya koymak üzere insanlar ve
cinler bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya
getiremezler.256
Kur'ân-ı Kerîm'in Allah tarafından gönderilmediğini, Hz. Muhammed'in sözü
olduğunu iddia edenlere bir cevap olan bu âyetlerde, insanların görünmez varlıklardan da
destek alarak Kur'an'ın bir benzerini ortaya koymaya kalkışsalar da bunu
başaramayacakları, çünkü Kur'an'ın, gerek ifade güzelliği, gerekse içeriğinin zenginliği ve
kusursuzluğu dolayısıyla Allah'tan başkasının ortaya koyması mümkün olmayacak
derecede mükemmel ve ulaşılamaz bir kitap olduğu anlatılmaktadır.257
Sizden herbirinizin yanında bir cin vardır. Sizin yanınızda da var mı diye soruldu?
Peygamberimiz (s.a.v): “Evet benim yanımda da var. Fakat Allah beni ona galip getirdi.
Bana yalnızca iyiliği emrediyor.258
Kişi yatağına yattığı zaman Bismillah der, Fatiha’yı okursa cinlerin, insanların ve
herşeyin şerrinden emin olur.259
Müezzinin sesini duyan insan, cin veya hiçbir şey yoktur ki kıyamet günü onun
için hüsnü şehadette bulunmasın.260
255 İbni Atıyye, V, 230. 256 Kur’an, el-İsra Sûresi, 17/88. 257 Heyet, III, 449. 258 Müsned, I, 385; Sahih-i İbni Hıbbân, Muhammed b. Hıbban b. Ahmed Ebû Hatim et-Temîmî, Sahih-i İbni
Hıbban, 2.Basım, Beyrut: Müessesetür-Risâle. 1993, II, 396; Sahîh-i Huzeyme, I, 330; Müslim, Kitabü Sıfâtı’l Münâfikîn, 2814..
259 Müsned, III, 43; Abdulemir Ali el-Mihenna, s.86. 260 Buhârî, Ezan 5.
53
Peygamberimiz cinlerin insanları gördüğüne işaret ederek bir kişinin tuvalet ya da
cinsel ihtiyacı için soyunduğu zaman “Besmele” çekerek kendisini gözleyen cin ve
şeytanları kovmasını istemiştir. Bu konudaki bir hadislerinde “Cinler ile insanoğlunun avret
yerleri arasındaki perde, kişinin tuvalete girmek istediği zaman “Bismillah” demesidir.”
Buyurmuşlardır.261
2.12.7. Cinlerin de insanlar gibi iyileri ve kötüleri vardır. İyiler
cennete kötüler ise cehenneme gideceklerdir.
“O gün ne insana ne de görünmez varlığa günahları hakkında bir şey
sorulmayacaktır.” 262
Âyette ifade edildiği gibi günahkârlar simalarından tanınacaktır. İşin aslı böyle
olmakla beraber, herkes kendi sevap ve günah durumuna göre haşrolunup hesap
meydanına getirildikten sonra yargı süreci başlayacak; Yüce Allah, bütün kullarının iyilik
ve kötülüklerini eksiksiz kusursuz bilmesine rağmen adalet ve şefkatini ortaya koymak, her
kulunun nasıl bir akıbeti hak ettiğini ona da gösterip onaylatmak üzere herkesi ince bir
hesaptan, sorgulama ve yargılamadan geçirecektir.263
“Andolsun, biz cinler ve insanlardan birçoğunu cehennem için yaratmışızdır.
Onların kalpleri vardır, onlarla kavramazlar ; gözleri vardır, onlarla görmezler ; kulakları
vardır, onlarla işitmezler. İşte onlar hayvanlar gibidir ; hatta daha da şaşkındırlar. İşte asıl
gafiller onlardır.”264
Allah'ın insanlara gerçekleri, iyilik ve güzellikleri görme, işitme, anlayıp kavrama
yeteneklerini vermiş olmasına rağmen öyleleri vardır ki onlar bu yeteneklerini yaratılış
amacına uygun bir şekilde ve doğru olarak kullanmazlar; bu sebeple de cehenneme 261 Ali Osman Ateş, s.91; İbni Mace, Muhammed b. Yezid Ebu Abdillah el-Kazvinî, Sünen-i İbni Mace, thk.
Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru’l Fikr, t.y. Tahâre 9; Tirmizî, Cumu’a 73. 262 Kur’an, er-Rahmân Sûresi, 55/41. 263 Heyet, V, 150. 264 Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/179.
54
atılmaları sonucunu doğuracak olan yanlış inançlara sapar, kötü işler yaparlar. Âyet birinci
derecede Hz. Peygamber'in ilk muhatapları olan müşrikleri tehdit etmekle birlikte evrensel
anlam ve uyarılar da içermektedir.265
Allah Teâlâ, akıllı, dolayısıyla yükümlü yaratıklar olup gözle görülmedikleri için
"cin" adı verile bazı varlıklarla birlikte insanların bir kısmını cennet için yarattığı gibi bir
kısmını da cehennem için yarattığını ifade buyurduktan sonra bunun sebebi olarak, onların
yükümlülük ve sorumluluğa temel teşkil eden akıl ve diğer bilgi yeteneklerini doğru ve
yerinde kullanmamalarını göstermektedir.266
Allah, onların tümünü toplayacağı gün: “Ey cinler (şeytanlar) topluluğu! Siz
insanlarla çok uğraştınız” der. Onların, insanlardan olan dostları ise: “Ey Rabbimiz! (Biz)
birbirimizden yararlandık ve bize verdiğin sürenin sonuna ulaştık” derler. Allah buyurur ki:
“Allah’ın dilediği hariç, içinde ebedî kalacağınız yer ateştir. Şüphesiz Rabbin hikmet
sahibidir, bilendir. 267
Önceki âyetler grubunda Allah'ın doğru yola ilettiği, ayrıntılı olarak açıklanan
âyetler üzerinde düşünerek onlardan gerekli ders ve öğütleri alan ve bu sayede "esenlik
yurdu"nu (cennet) kazanan müminlerin bu güzel akıbetinden söz edildikten sonra bu âyette
de gerçekleşmesi kesin olan, kesin olduğu için de sanki gerçekleşmiş gibi geçmiş zaman
fiilleriyle söz edilen mahşerden müşrikler ve inkarcılarla ilgili bir tablo sergilenmektedir.
"Cinler"den maksat, 112. âyette belirtilen "cinlerin şeytanları"dır. Şeytanlar
insanlarla çok uğraşmışlar, onları dalâlete sevketmişler, kendi yandaşları yapmışlar;
böylece müşrikler onların dostları olmuşlardır. Yüce Allah mahşerde cinleri bu yaptıkları
yüzünden suçladığında müşrikler sanki bu dostluğun bir gereği olarak "Yâ rabbi! Biz
birbirimizden yararlandık; biz onlardan faydalandık, onlar da bizden faydalandılar"
diyecekler. Buna göre şeytanlar onların kötü arzu ve isteklerini kolaylaştırmışlar, onlara
265 Şevkânî, II, 389. 266 Elmalılı, VIII, 5397. 267 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/128.
55
zevklerin ve geçici eğlencelerin kapılarını açmışlar; onlar da şeytanlara bağlanmak sûretiyle
onların yandaşlarının sayılarını çoğaltmışlardır.268
Âyetin bu kısmı kötülük âmilleri olan şeytanlarla inkarcılar arasında her devirde
geçerli ve sorumluluğu gönüllü paylaşacak kadar ileri olan derin bir ilişkiyi dile getirmesi
bakımından ilgi çekicidir. Ancak onlar, İslâm'ın gerçeklerine karşı şeytanlarla birlik olup
mücadele verenler için Allah'ın tanıdığı müddetin sonsuz olmadığını mahşerde
anlayacaklardır, "Bize verdiğin sürenin sonuna ulaştık" şeklindeki ifadeleri, artık
mühletlerinin dolduğunu, Allah'a teslim olmaktan başka çıkar yolları bulunmadığını
gösteren samimi bir itiraftır.
Zira bu, artık kötüler için bütün çarelerin bittiği bir andır. Ne var ki geç kalmış bu
itiraf işe yaramayacak ve Allah Teâlâ onlara "İçinde ebedî kalacağınız yer ateştir"
buyuracaktır. Hemen bu tehdidin ardından gelen "illâ mâşâallah" şeklindeki istisna ifadesi
farklı yorumların yapılmasına sebep olmuştur.
Bir görüşe göre bu, "Allah dilerse bu ebedîliği bir müddet sonra sona erdirir"; başka
bir görüşe göre de "Allah, dilediği kimseleri orada ebedî kalmaktan kurtarır" anlamına
gelir. Bunlardan ilki cehennemin sonlu olacağı, ikincisi ise bazı müşrik ve inkarcıların
cehennemde ebediyen kalmaktan kurtulacakları ihtimalini hatıra getirmektedir. Oysa başka
birçok âyette her iki ihtimali de ortadan kaldıran açıklamalar mevcuttur. Bu sebeple söz
konusu istisnayı, bazı insanları sürekli olarak cehennemde bırakmanın, Allah için bir
mecburiyet olmadığı, O'nun hür irade ve isteği ile olduğu şeklinde anlamak daha isabetli
görülmüştür. Nitekim Hûd sûresinin 107. âyetindeki benzer bir ifadenin ardından "Rabbin
gerçekten istediğini yapar" buyurulması da bunu göstermektedir. 269
“Bunlar onlardan önce ne bir insan ne bir cin dokunmuştur.”270
268 Heyet, II, 371. 269 Heyet, II, 371. 270 Kur’an, er-Rahmân Sûresi, 55/74.
56
“Oralarda gözlerini yalnız eşlerine çevirmiş güzeller var ki bunlardan önce anlara
ne insan ne de cin dokunmuştur.”271
Astarları kalın ipekten yapılmış olan o döşeklerde, gözlerini çevirip kocasından
başkasına bakmayan, insanlardan ve cinlerden daha önce hiç kimsenin, kendileriyle cinsi
münasebette bulunmadığı kadınlar vardır.
Damre b. Hudeyb'den "Cinler cennete girecekler midir?" diye sorulmuş o da:
"Evet, girecekler ve evleneceklerdir. Cinler cinlerle insanlar da insanlarla evleneceklerdir."
diye cevap venniştir. 272
2.12.8. Gaybı bilmezler.
Süleyman’ın ölümüne hükmettiğimiz zaman, onun öldüğünü, ancak değneğini
yiyen bir ağaç kurdu gösterdi. (Sonunda yere) yıkılınca anlaşıldı ki cinler gaybı bilselerdi, o
küçük düşürücü azap içinde kalmazlardı.273
Cinler, insanların bilmedikleri bazı şeyleri bilirler ama bu gaybı bilmek demek
değildir. Sadece onların bilgi alanı insanlarınkinden daha geniştir. Fakat onların bilgisi de
sınırlıdır. Ve onlar da sadece eşyanın dış yüzünü bilirler. Onların bilgisi insanlarınkinden
daha gizli, daha derin olmakla beraber onlar da gaybı bilmezler. Gaybı bilmek ancak
Allah’a mahsustur.274
Cinler kahinlere bir doğru ulaştırıyorlarsa kahinler buna yüz yalan katarak
insanlara ulaştırırlar. Bu bir tek doğru olay çıkınca insanlar kahinlerin bir şey bildiğini
zannederler.275
271 Kur’an, er-Rahmân Sûresi, 55/56. 272 Taberî, VIII, 115. 273 Kur’an, Sebe’ Sûresi, 34/14. 274 Râzî, XXV, 250. 275 Sahih-i İbni Hıbbân, XIII, 506; Müslim, Kitabü’s Selam, 2228.
57
2.12.9. Cinler de insanlar gibi yer ve içerler.
İbni Mesud (r.a) başlarından geçen bir olayı şöyle naklediyor: “Mekke’deyken bir
gün Peygamberimizle beraberdik. Derken kendisini kaybettik. Bunun üzerine O’nu
vadilerde, dağlarda aradık. Acaba cinler mi uçurdu veya bir baskına uğradı da öldürüldü
mü? Ne oldu? Sabah oluncaya kadar merak içinde kaldık. Nihâyet sabah oldu. Bir de baktık
ki O, Hira tarafından geliyor. Ya Rasûlallah! Sizi kaybettik, aradık fakat bulamadık. Bu
yüzden bütün gecemiz endişe içinde geçti, dedik. Peygamberimiz: ‘Bana cin taifesinin
davetçisi geldi, onunla beraber gittim. Onlara Kur’an okudum.’ buyurdu. Ve bizi oraya
götürüp onların izlerini ve yaktıkları ateşlerin kalıntılarını gösterdi. Cinler Peygamber
Efendimizden azık istemişler. O da: ‘Üzerine Allah’ın adı anılmış ve elinize etten daha
fazla geçen her kemik sizin azığınızdır. Her deve pisliği de hayvanlarınızın yemidir’
buyurmuş. Rasûlullah, onun için kemikle ve hayvan gübresi ile temizlenmeyin. Çünkü
onlar kardeşlerinizin yiyeceğidir diye bizi uyardı.276
Ali Osman Ateş Hoca, hadisi bazı yönlerden eleştirmektedir. Bu hadis hem metin
hem de sened yönünden zayıftır. Ravi, hadise yanlışlıkla ilave yapmıştır. Hadiste mikroplar
kastedilmektedir. Fakat ravinin metne ilave yapması hadisi anlaşılmaz hale getirmiştir. Ravi
başka bir konuya ait metni bu hadise eklemiştir. Peygamberimizin cinlere kemiği tavsiye
etmesi yanlış anlaşılmıştır. Cinlerin de kendilerine göre bir beslenme şekli vardır fakat
bunlar kemik ve tezek değildir.
Cinlerin ateş yakmaları da problemlidir. Çünkü onların vücut yapıları farklıdır.
Ateşten yaratılmışlardır. Gökten haber dinlemek için yukarı çıktıklarına göre vücutları
soğuğa ve sıcağa dayanıklı olmalıdır. Ayrıca bugüne kadar ateşi insandan başka varlıkta
kullanmamıştır. 277
276 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.79; Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdurrahman, Sünen-i Nesâî, thk.
Abdulfettah Ebû Gıdde, 2. Basım, Halep: Mektebetü’l Matbûatü’l İslâmiyye, 1986, I, 39; İbni Huzeyme, Muhammed b. İshak Ebû Bekir es- Sülemî en- Nisabûrî, Sahih-i İbni Huzeyme, thk. Muhammed Mustafa Azamî, Beyrut: Mektebetü’l İslâmî, 1970, I, 44; Müslim, Kitabü’s Salât, 150; Ebu Davud, Kitabü’t Tahare 20; Tirmizî, Tahare, 15.
277 Ali Osman Ateş, s.107.
58
Peygamberimizin müslüman olan cinlere pis olan bir yiyeceği tavsiye etmesi de
insana pek kabul edilebilir gibi gelmiyor. Zira başka bir hadislerinde tezeklerin taharet için
bile kullanılmaması gerektiğini tavsiye etmektedirler. Abdullah b. Mesud (r.a) naklediyor:
“Peygamberimiz bir gün tuvalet ihtiyacı için çıktı ve benden kendisine üç taş getirmesini
emretti. Ben de iki taş buldum. Üçüncü taşı aradıysam da bulamadım. Bunun üzerine bir
hayvan dışkısı (tezek) alıp bunları Peygamberimize getirdim. Peygamberimiz iki taşı aldı,
hayvan dışkısını attı ve ‘bu pistir’ buyurdu.278
2.12.10. Peygamberler cinleri görür.
Peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyurdu: “ Cin taifesinden bir ifrît dün gece
namazımı bozmak için ansızın üzerime hücum etti. Fakat Allah beni ona galip getirdi de
hemen boğdum. Sabah olunca hepiniz göresiniz diye mescidin direklerinden birisine
bağlamak istedim. Ancak kardeşim Süleyman’ (a.s)ın “ Ya Rabbi! Bana mağfiret et. Ve
bana öyle bir mülk ver ki benden sonra hiç kimseye layık olmasın. Şüphesiz sen bütün
dilekleri ihsan edensin.“279 Duası aklıma geldi ve onu serbest bıraktım.280
Câbir b. Abdullah (r.a) şöyle söylediğini rivâyet etmiştir: “ Rahmân Sûresini
sonuna kadar okudu ve şöyle dedi: “Size ne oluyor ki sessiz kalıyorsunuz? Cinler bu
konuda sizden daha hayırlı idi. Ben onlara “Rabbinizin nimetlerinden hangisini
yalanlarsınız?” âyetini her okuduğumda onlar: “ Ya Rabbi senin hiçbir nimetini inkar
etmiyoruz hamd yalnız sana mahsustur diye karşılık veriyorlardı.”281
İbni Abbas, Efendimizin cinlenen kişileri okuyarak tedavi ettiğine dair şöyle bir
hadis rivâyet etmektedir. Bir kadın çocuğunu Peygamber Efendimize getirmiş ve “Bu
çocuğumu cin çarpıyor, sabah akşam onun aklını alıyor ve üzerimize pisliyor” diye dert
278 Buhârî, Vüdû 21; Tirmizî, Tahâre 13. 279 Kur’an, Sâd Sûresi, 38/35. 280 Müslim, Kitabü’l Mesâcid, 541; Buhârî, Kitabü’l Enbiyâ 41. 281 Tirmizî, Tefsir, 55; Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah Ebû Abdullah el-Hakim, Müstedrek, thk. Mustafa
Abdulkadir Ata, 1. Basım, Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1990, II, 515.
59
yanmış. Peygamberimiz de çocuğun göğsünü sıvazlamış ve dua etmiştir. O anda çocuk
kusmuş ve içinden “siyah köpek yavrusu gibi” bir şey çıkarak koşup girmiştir.282
Ümmetimin yok oluşu taundan olacak diye haber verince Ashab-ı Kiram, Taun
hastalığının mahiyetini sormuşlar. Peygamberimiz (s.a.v):“Cinlerden olan düşmanlarınızın
dürtmesidir ki o bütün şehidlerde vardır.” Başka bir rivâyette “ O (dürtme yarası)
müslümanın şehadetidir.” Buyurmuşlardır.283
282 Abdulemir Ali el-Mihenna, s.80. 283 Müsned, IV, 324; Abdulemir Ali el-Mihenna, s.81; Ali Osman Ateş, s.205.
SÛREDE GEÇEN îMAN VE KÜFÜR İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
61
3. SÛREDE GEÇEN îMAN VE KÜFÜR İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
3.1. ÎMAN
Sözlükte “güven içinde bulunmak, korkusuz olmak” anlamındaki emn (eman)
kökünden türeyen îman “güven duygusu içinde tasdik etmek, inanmak” demektir.
“Sağlamlaştırmak, kesin karar vermek, tasdik etmek” manasındaki akd kökünden türeyen
i’tikâd da “iman” karşılığında kullanılmaktadır.284
Terim olarak iman genellikle “Allah’tan alıp din adına tebliğ ettiği kesinlik kazanan
hususlarda peygamberleri tasdik etmek ve onlara inanmak” diye tanımlanır. Bu inanca
sahip bulunan kimseye mü’min, inancının gereğini tam bir teslimiyetle yerine getiren kişiye
de müslim denir.285
İbranice’de “emunah” kelimesiyle karşılanır. Bunun türevleri Ahd-i Atik’te
Tanrı’ya imanı ve insanlara güvenmeyi ifade eder.
Kur’an-ı Kerim’de iman kavramı 800’den fazla yerde geçer. İman etmeyi ve
inananları nitelemek için “doğru söylemek” anlamındaki sıdk kökünün, ayrıca kalbin iman
sayesinde huzura kavuşmasını ifade etmek “şüpheden uzak olarak bilmek” manasında yakn
(yakîn) kökünün türevleri286 ve “huzur bulmak, güven duymak” anlamındaki itminan
kavramı kullanılır.287 İbnü’l Cevzî “kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amel” şeklinde
tanımladığı imanın Kur’an’da beş manada kullanıldığını kaydeder: Tasdik, sadece dilin
ikrarı, tevhid, peygamberi onaylama, namaz.288
284 Mustafa Sinanoğlu, “İman”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000, XXII, 212. 285 Sinanoğlu, “İman”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, XXII, 212. 286 Bkz: Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/4; el-Maide Sûresi, 5/50. 287 Bkz: Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/260; Ra’d Sûresi, 13/28. 288 Sinanoğlu, “İman”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, XXII, 212.
62
3.1.1. TEVHİD
3.1.1.1. Sözlük Anlamı
Arapça vahdetün masdarından mezid bir fiil olup sözlükte, “birleme birleştirme bir
tek olarak bilme ve tanımadır.” Sülasisi olan vahdeye bir çok manalar verilmiştir. Bu
manaları iki şıkta toplayabiliriz: Biri “ Evde bir adam var” örneğinde olduğu gibi sayıda
birlik ifade ederken diğeri herhangi bir konuda üstünlük belirler; “O, asrında “tek”
adamdı.” Bu konuda tektir” gibi. Her iki manası ile beraber tekliği ve her şeyde üstünlüğü
ve benzersizliği ifade eden “Ahad” kelimesi ancak Allah için kullanılır. Buna göre Tevhid,
zâtında, sıfatlarında, ve fiillerinde Allah’ı birlemek, “tek”lemek eşsiz ve benzersiz kabul
etmek demektir. Allah’ı böyle tanıyan kişiye muvahhid denir.289
3.1.1.2. Terim Anlamı
Terim olarak, Yüce Allah’ın birliğinde, uluhiyyet ve uluhiyyetin hususiyetlerinde
şerik, ortak ve benzeri olmadığına inanıp, şirk ihtimali bulunan bütün düşüncelerden ve
eylemlerden kaçınmaktır. Allah’tan başka varlık aleminde ibadet edilen ve tapılan şeyleri
nefyetmek, ibadet edilmeye layık ancak Allah vardır, hükmünü tasdik ve ikrar etmek
demektir. Başka bir ifadeyle tevhit Allah’ı zâtında, sıfatlarında, fiillerinde birleyerek O’na
inanan insanların, yaşadıkları müddetçe ilgi ve dikkatlerini Allah’a yöneltmesi; Allah’a
teslim olması; hiçbir yaratığı hiçbir konuda mutlak muktedir görmeyerek, her iş ve her
durumda mutlak muktedirin Allah olduğunu idrak etmesi; Allah’ın gösterdiği yolda,
Allah’ın emrettiği şekilde sadece Allah’a kulluk etmesidir. Bir başka tarifte de tevhit Bir
Allah’a iman etmek şeklinde belirtilerek inanılması gereken şeylere inandıktan sonra,
onların ibadet şeklinde tatbikinin yapılması ancak tevhit’tir denilmektedir. 290
289 H. Ali Çakıcı, Kur’an-ı Kerim’de Şirk Kavramı ve Günümüz Açısından Değerlendirilmesi,(Basılmamış Y.
Lisans Tezi) Kayseri, 1995, s.7; Mevlüt Özler, İslam Düşüncesinde Tevhid, İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1995, s.54.
290 Çakıcı, s. 8.
63
Tevhid, “Cenab-ı Allah’ın zâtında, sıfat ve isimlerinde, fiillerinde eşi ve benzeri
olmadığına, şerik ve nezirden uzak olduğuna iman edip tasdik etmekle beraber, ibadet ile de
O’nu birlemektir.”291
En yükseği Allah’ı birlemek ve en aşağısı ise eza veren bir taşı yoldan kaldırıp
atmak olan Tevhid, insanın hayatındaki düşünceden başlayarak, günlük hayatındaki her
tavrına kadar, Allah’ın belirlediği sınırlara uyması, onların korunması için seferber olması
ve Allah’ın koyduğu ölçü ve onun ve onun pratikteki şekli olan sünnetin yaşanılmasıdır.
Cürcânî’ye göre tevhit, “Zât-ı İlâhîyi, düşünce ve anlayışta tasavvur edilebilen,
vehim ve zihinlerde tahayyül olunabilen her şeyden tecrîd etmektir.”292
Amelî bakımdan tevhit, ibadeti sadece Allah’a has kılmak demektir.293
Tevhid kelimesi, asr-ı saadette “Teşrik”in karşıtı olarak kullanılmıştır. Yani
Allah’a putların ortak koşulduğu bir dönemde, Allah’ı birleme manasına gelen bu tabir
kullanılmaya başlanmıştır. Allah’a ortak koştu manasını ifade eden “şerreke billah”
teriminin tam tersi ve Allah’ı birledi manasını ifade eden “vahhade Allah” terimi o asırlarda
kullanılageldi.
3.1.1.3. Kur’an’da Tevhid
Masdar kipinde, kelimeye Kur’an’da rastlanmadığı gibi, “vhd” maddesi fiil olarak
da Kur’an’da hiç kullanılmamıştır. Allah’ın birliği Kur’an’da “Vâhid, Ehad”294 sıfatlarıyla
veya daha başka tarzlarda açıklanmıştır.295
291 Mehmet Kubat, Kur’an’da Tevhid, 1. Basım, İstanbul: Şafak Yayınları, 1994, s. 115. 292 Seyit Şerif Cürcânî, Ebu’l Hasan Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta’rifât, thk. İbrahim Ebyârî, 1. Basım,
Beyrut: Daru’l Kitâbi’l Arabî, h. 1405, s.324. 293 Özler, s.55. 294 Kur’an, el-İhlas Sûresi, 112/1. 295 Tahsin Yazıcı, “Tevhid”, İA, İstanbul: MEB Yayınları, 1974, XII, 214.
64
3.1.2. RESÛL
3.1.2.1. Sözlük Anlamı
Resûl kelimesi sözlükte, “din ile ilgisi olmayan elçi anlamında, onu gönderen
şahsın yüklemiş olduğu görevi teslim alarak yerine getirmesini emrettiği kimsedir.”296
“Resûl” ün türetildiği “resl” kökü “saçın uzamasını, hayvanın yavaş yürümesini”, aynı
kökten türeyen “teressül”, “acele etmeden okumak veya konuşmak”, if’âl kalıbı (irsâl) ise
“bir şeyi bırakmak, salıvermek, göndermek” gibi manalar ifade eder. Resl ayrıca “parça
parça göndermek veya parça parça gönderileni almak demektir. Suya gelen deve yahut
koyun sürüsünün, izdihama meydan vermemek için kontrollü ve sırayla su içirilmesini
ifade ederken de bu kelime kullanılır.297
Resûl kelimesinin “risl” kökünden türediği de söylenmektedir. Buna göre
kelimenin anlamı “yumuşaklık veya kolaylıkla yürümek, yol almak” demektir. Aynı kökten
gelen “teressül”, “sözü kullanmada sesi yükseltmemek, şiddet ve sertlikten kaçınmak,
yumuşak olmak” manalarına gelir. Aynı kökten türeyen bir başka kelime ise “istirsal” dir.
Bu kelime de “ sukûnet, rahatlık ve sebat anlamlarına gelir.298
Resûl ise ism-i mef’ûl anlamında, “kendisine belli bir görev verilerek bir yere
gönderilen elçi” demektir. Çoğulu “rusül” dür. Ayrıca “resûl” ün “Mesajı Ebu Amr’a
ulaştır” örneğinde olduğu gibi “gönderilen mesajı” ifade etmek için kullanıldığı da olur.
Risâlet de “gönderilen mesaj, peygamberlik görevi” anlamına gelir.299
3.1.2.2. Terim Anlamı
Terim olarak “Allah’ın vahyettiği ilâhî emir ve bilgileri tebliğ etmekle yükümlü
olan ve kendisine bir kitap ve şeriat verilen peygamber” demektir. Bu tanımdan anlaşılacağı
gibi resûl özellikle kendisine yeni bir şeriat vahyedilmiş olması itibariyle nebîden ayrılır. O, 296 A.J.Wensinck, “Resûl” İA, MEB Yayınları, 1987, XII, 692. 297 Yaşar Nuri Öztürk, Kur’an’ın Temel Kavramları, 7. Basım, İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 1997 s.429. 298 Öztürk, s.429. 299 Mustafa Sinanoğlu, Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de Nübüvvet, (Basılmamış Doktora Tezi)
İstanbul: 1995 s.226; Salih Sabri Yavuz, İslam Düşündesinde Nübüvvet, İstanbul: İnsan yayınları, t.y. s.16.
65
nübüvvetini tesbit eden vahyin ötesinde risâletle yükümlü olduğunu bildiren özel bir vahiy
almak sûretiyle nebiden ayrılır. Buna göre risâlet, “bir öncekini takip etmeyen, yeni bir
şeriatın tesisini ihtiva eden özel bir görevdir.”300
Eş’arî bu terimi, “Allah’ın peygamberlik görevi ile kullarına gönderdiği ve
kendisine tebliğ edeceği ibadetler, va’d, va’îd, sevab ve ‘ikabla ilgili hükümleri bildirdiği
kişi” olarak tanımlar. Mâtürîdî ise resûlü “insanlar kendisine sorsun veya sormasın, istesin
veya karşı çıksın risâleti tebliğ için gönderilmiş, her durumla bununla yükümlü tutulmuş
şahıs “ olarak tarif eder. Diğer âlimler de resûlü “kendisine yeni bir kitap indirilen, yeni bir
şeriat getiren, önceki şeriatı nesheden mûcize sahibi zât” olarak tanımlar.301
3.1.2.3. Kur’an-ı Kerim’de Resûl Kavramı
Kur’an’da peygamberler için “resûl” ve aynı kökten türetilmiş olan “mürsel”
terimi de kullanılır. 302
Resûl kelimesinin Kur’an’daki kullanım alanı oldukça geniştir. Genel manada
insanlığa gayb hazinesinden bilgi taşıyan tüm büyük ruhların resûl (elçi) kavramı içinde ele
alınmasında hiçbir Kur’anî engel yoktur. Buradaki resûlü dinî sistem getirmiş kişi olarak
dondurmak yanlıştır. Allah’ın meleklerden ve insanlardan resûlleri vardır ki bunlar, ilahî
gayb hazinesinden çeşitli adlar altında, insanlığa bilgi nasibi dağıtırlar. Kimi sesle, kimi
sözle, kimi fırçayla, kimi renkle…Kısacası, bu resûl, terminolojik manada değil, kelime
anlamında resûldür ve bu anlamda resûl denince bütün yaratıcı, keşfedici ruhları akla
getirmek gerekir. Bu ruhların başında, terim anlamıyla resûller yani peygamberler
gelmektedir.303
Resûl kelimesi Kur’an’da lügat manasıyla elçi anlamında da kullanılmış ve
bununla bazen “melek” kasdedilmiştir. Allah her iki varlık (insan ve melek)’tan elçi
seçtiğini şu âyette açıkça belirtmektedir. א אس إن א כ ر و א א
300 Salih Sabri Yavuz, s.16. 301 Sinanoğlu, s.226. 302 Sinanoğlu, s.226. 303 Öztürk, s.147.
66
“Allah meleklerden resûller seçer. İnsanlardan da…”304 إ ل ل ر כ “O Kur’an
şüphesiz değerli, güçlü ve arşın sahibi Allah’ın katından itibarlı bir elçinin (resûl) getirdiği
sözdür.”305 Âyetinde resûl kelimesi Cebrâil’e işaret eden “melek” anlamındadır. İslam
alimlerinden Hasan Basrî, Katade ve Dahhâk’ın da içinde bulunduğu çoğunluk bu görüşü
benimsemiştir. Hûd sûresinde geçen א א ط א א ر إ כ ر “Ey Lût, biz rabbinin
elçileriyiz”306 âyetinde geçen elçilerle melekler kasdedilmiştir. Kur’an’da “elçi” anlamında
kullanılan resûl kelimesiyle bazen de peygamberler kasdedilmiştir. א و ل إ ر
“Muhammed, yalnızca bir elçidir.”307 Âyetinde bu mana vardır.308
3.1.3. GAYB
3.1.3.1. Sözlük Anlamı
Arapça’da “gizli kalmak, gizlenmek, görünmemek, uzaklaşmak, gözden
kaybolmak” anlamında masdar ve “gizlenen, hazırda olmayan şey” manasında isim veya
sıfat olarak kullanılır. Râgıp el-Isfahânî gaybı, “duyular çerçevesine girmeyen ve aklın
zaruri olarak gerektirmediği şey”, İbnü’l Esîr de “kalplerde (zihinlerde) mevcut olsun veya
olmasın gözlerden gizli kalan her şey” tarzında açıklamışlardır.309 Gayb kelimesi, “gyb”
kökünden gelir. Gözden gizli kalan ve görünmeyen demektir. Gayb, güneş ve benzeri
varlıkların gözden kaybolmaları ifade için kullanılır. Buradan hareketle, “gayb, duyu
organlarına saklı kalan ve insanın bilgisinden gizlenen her şey” için kullanılır olmuştur.310
“Duyularla algılanamayan ve zorunlu rasyonel bilgilerle bilimemeyip doğru haber
vasıtasıyla keşfedilen alan” a gayb adı verilir.311
304 Kur’an, el-Hac Sûresi, 22/75. 305 Kur’an, et-Tekvîr Sûresi, 81/19-20. 306 Kur’an, Hûd Sûresi, 11/81. 307 Kur’an, Âl-i İmran Sûresi, 3/144. 308 Salih Sabri Yavuz, s.16. 309 Çelebi, “Gayb”, DİA, XIII, 404. 310 Râğıb el-İsfahânî, s.1076; Öztürk, s.144. 311 Yusuf Şevki Yavuz, Gabya İmanın Dinî Temelleri, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları 2, İstanbul: Ensar
Neşriyat, 2003, s.171.
67
Mesela, kalbde saklı tutulan niyet, bir gayb statüsündedir. Duyu organlarıyla
kavranamayan her şey bu bağlamda bir gayb’dir. Yine gayb, aklî apaçık kavrayışın
algılayamadığı, sadece peygamberlerin haber vermesiyle bilinebilen, reddedilmesi
durumunda insanın sapkınlığa nispet edileceği gizli şey’dir.312
Lugatlerde, kelimenin hem somut nesnelerle, hem de soyut-manevî hakikatlerle
ilgili kullanımları zikredilmektedir. Nesnelerle ilgili olarak mesela, “içinde ne olduğu
bilinmeyen mekan” ve “arkasında ne bulunduğu bilinmeyen yer” gayb olarak adlandırılır.
İnsanı gizleyen toprak parçasına, eğimli ve çukur araziye de gayb kelimesi
kullanılmaktadır. Yine Araplar, kendisine güneş ışığı ulaşmayan her bitkiyi el-gaybân ve el-
gayyebân sözcükleriyle adlandırmaktadırlar.313
Gaybın karşıtı, şuhûd veya şehadettir. Bu da bize gösteriyor ki gaybın esası
mevcut olmamak değil, herhangi bir sebeple fark edilir olmamak, özellikle görünür
olmamaktır. Bunun içindir ki Kur’an, Allah için gayb kabul etmez. Gayb insan için söz
konusudur ve her mertebede gayb, aynı anda bir şuhûd olmaktadır.314
3.1.3.2. Terim Anlamı
Gayb teriminin bir çok farklı tanımı yapılmaktadır. Ebul Bekâ, Külliyatında
gayb’ı, “kendisi hakkında hiçbir delil bulunmayan, ona delalet edecek herhangi bir işaret de
konulmamış bulunan, herhangi bir insanın bilgisinin de kendisine erişemediği şey” olarak
tanımlar. İbni Aşur ise, “elde edilmesine imkan olmayacak bir şekilde, insanların bilgisine
gizli ve kapalı olan şeydir. Melekler ve cin gibi saklı tutulmuş cevherler ile, gizli arazlar ve
olayların vakitlerini kapsamaktadır.” Şeklinde tanımlamıştır. Râzî, “Gayb, algı yetilerinin
uzağında olan şeydir.” Diye tarif etmiştir.315 Seyit Şerif Cürcânî’ye göre, “akıl ve duyular
yanında bâtınî hislerle de bilinemeyen” alandır.316
312 Sadık Kılıç, Kur’an’da Gayb Alemi, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları 2, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003,
s.41. 313 Kılıç, s.41. 314 Öztürk, s.144 315 Kılıç, s.43 316 Çelebi, “Gayb”, DİA, XIII, 407.
68
Gayb, “umûmî sûrette hazır bulunmayan veya gizli olan manasındaki ğâib
kelimesi ile müteradif olarak kullanılır ve el-gayb şeklinde, göze görünmeyen manevî alem
manasına gelir. Bu sûretle alemü’l gayb, duyu organlarıyla idrak edilen alemü’ş şehade’den
ayrılır.317
Gayb, hissî ve aklî kavrayış alanının dışında olup bu nedenle, objektif bilgi elde
etme yoluyla kendisine ulaşılamayan; görünür olguların hakikati veya temel ilkesi
konumunda olan, aşkınlık olan da dahil, duyular üstü metafizik hakikatleri kapsayan, bunun
zorunlu sonucu olarak, sadece iman ve aşkınlığa dönük bir sezgi ile varlığı kabul edilen
varoluş alanlarını ifade eder.318
Kur’an öncesi toplumun derin fikrî taaluklarından birisi olduğu anlaşılan gayb
kavramının etimolojisini gözden geçirdiğimizde, maddî görmenin uzağında olan her şeyin,
genel olarak gayb diye nitelendiğini söylenebilir.
İslâmî literatürde gayb ikiye ayrılır.
Mutlak Gayb
Mutlak Gayb insanlara açıklanmayan, bildirilmeyen alandır. Bu alan tamamiyle
“âlimü’l ğaybi ve’ş şehâdeh” olan gaybın yegâne sahibi Allah’ın bilgisi dahilinde bulunan
ve peygamberler dahil hiç kimseye açıklanmayan alandır. Bu alana insanın dışındaki
yaratılmışlardan hiçbiri de uzanamaz. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de “De ki göklerde ve yerde
gaybı Allah’tan başka kimse bilmez.”319
Şu halde bu alan bütün yaratıklar dahil insanın kendi bilgi kaynaklarıyla ulaşmak
şöyle dursun, vahyî bilgilerle dahi hakkında bilgi sahibi olamayacağı alandır. Allah’ın Zâtı
ile ilgili konular, bireyin ölüm saati, istikbalde başına ne geleceği, yaratılış, kıyametin
317 Macdonald, “Gayb”, İA, İstanbul: MEB Yayınları, 1977, IV, 726. 318 Kılıç, s.45. 319 Kur’an, en-Neml Sûresi, 27/65.
69
kopacağı anın bilgisi, sadece Allah’ın nezdinde olduğu söylenen “ummu’l-kitab”ın
mahiyeti gibi konular bu alana ait husular olarak sayılabilir.320
Hiçbir delili bulunmayan gaiblerdir. Bunları ancak “Allâmu’l- ğuyûb” olan Allah
bilir. ه Gaybın anahtarları O’nun katındadır, onları O’ndan“ א א א א و
başkası bilemez.”321 Âyetindeki gaybden maksat budur.322
İzâfî Gayb
İzâfî Gayb, tür olarak insan açısından baktığımızda insanı aşan durumlar, birey
bazında baktığımızda hakkında şu veya bu yolla bilgi sahibi olunabilecek hususlar olarak
karşımıza çıkar. Bu durumda A şahsı için gayb olan B şahsı için şehadet olur.323
Delili bulunan gâiblerdir ki א ن א “onlar gaybe inanırlar.”324 Âyetinde
kastedilen gayb, izâfi gaybdır. Bu kısım gayb, Allah’tan hakkıyla korkanların inandıkları,
tanıdıkları gayb, delili bulunan hak gaybdır ki, bu da Hak Tealâ ve sıfatları, ahiret ve
halleri, melekler, peygamberlerin nübüvveti… gibi imana ait temel unsurlardır.325
İnsanın izâfî gayb alemi hakkındaki bilgi ve kavrayışının sınırı konusunda farklı
düşünceler vardır. Bu konudaki temayülleri iki şık altında toplayabiliriz:
1- Gaybı ancak Allah ve O’nun muttali kıldığı (ızhar) Resûller (Peygamberler)
bilir.
Allah, peygamberlerini desteklemek ve onların doğru olduklarını göstermek üzere
vahiyle ilgili bazı gayblara muttali kılar. Bu anlamda gelecek bazı olayları bildirir. Onları
insanların kalplerindekine bile vakıf kılar. Bu görüşü savunanlar, delil olarak iki âyeti
gösterirler. 326 Bu bağlamda Hz. İbrahim’e yer ve göklerin melekûtunun gösterildiği, Hz.
320 Halis Albayrak, Kur’an’da İnsan-Gayb İlişkisi, İstanbul: Şule Yayınları, 1993, s.161. 321 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/59. 322 Elmalılı, I, 167. 323 Albayrak, s.166. 324 Kur’an, Bakara Sûresi, 2/3. 325 Elmalılı, I, 167. 326 Kur’an, Âl-i İmran Sûresi, 3/179; Cin Sûresi, 72/27.
70
Yusuf’a rüya tabir etme ilminin ve kavminin yiyeceği yemekleri önceden bilme yeteneğinin
verildiği, Hz. İsa’nın İsrailoğulları’nın evlerinde ne yiyip neleri biriktirdiklerine vakıf olup
bunları kendilerine haber verdiği belirtilmektedir.327
Bazı müfessirler ise, Allah’ın peygamberine bildirdiği gayb bilgisinin risâletle ve
Allah’ın kullara tebliğ edilmesini dilediği gaybî hususlarla sınırlı olduğunu savunurlar. Zira
âyetlerde geçen harfi cer ( ) Allah’ın her konuyu değil, risâletle ilgili konuları
peygambere bildirdiğini gösterir.328
2- Gaybı seçkin kullar (evliya, asfiya) da bilir. Bu görüşü savunanlar âyetlerde
geçen resûl kavramının alanını genişleterek, Allah’ın bazı seçkin kullarını da gayb’dan
haberdar edebileceğini söylerler. Genellikle işârî-sûfî eğilimin savunduğu bu görüşü
benimseyenlerden Âlûsî, Allah’ın kendisine bir nur verdiği kişinin bu nur sebebiyle, diğer
insanların bilemeyeceği bazı hususları bilebileceğini söyler. Bu konudaki en büyük nasip
evliyanındır. Gayb, her şeyi, Hakk’ın gözüyle müşahede etmektir. Kula bazen nafile
ibadetlerin sağladığı kurbiyyet lutfedilir de, o zaman Cenab-ı Allah, o kulun gören gözü,
işiten kulağı olur. Kul böylece kurbiyyet makamına yükselir. Bu kurbiyyet de nur haline
dönüşür. O zaman gayb, onun için görünür (şühûd) olur.329 Sûfî benimsediği bu anlayışa
göre, ledünnî ilme vakıf olanlar gayba muttali olurlar. Onların bu ıttıla’ı, “Gaybı Allah’tan
başka kimse bilemez“ hükmüne aykırı değildir. Bilakis gaybın Allah’a has olduğunu teyit
eder.330
Râzî, Hâzin, Beydâvî, Şevkânî ve İsmail Hakkı Bursevî gibi müfessirlerin de
paylaştığı bu anlayışa göre, yine, Allah sevgisiyle gönüllerini temizleyen kullar da meleğin
ilhâmıyla bazı gizli bilgiler alabilirler. Ama bunlar çok sınırlıdır.331
327 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/75; Yusuf Sûresi, 12/21,37; Âl-i İmran Sûresi, 3/49. 328 İbni Aşur, XXIX, 248. 329 Âlûsî, I, 114. 330 Kılıç, s.51; Suat Yıldırım, Kur’an-ı Hakim ve Açıklamalı Meali, İstanbul: Işık Yayınları, 2002, s.576. 331 Kılıç, s.52.
71
3.1.3.3. Kur’an-ı Kerim’de Gayb Kavramı
Gayb kökünden kelimelerin Kur’an’daki kullanımı 60 küsurdur. Bunların sadece
biri (gıybet etmek anlamında) fiil332 diğerleri isim-mastardır. Yalnız gayb kelimesinin
kullanıldığı âyet sayısı 53’tür. Bunların 49 tanesi tekil, 4 tanesi çoğul (guyûb) kullanımdır.
Gayb kelimesi yalnız bir yerde Allah’a işaret eden zamire bitişmiştir. Çoğul kullanımların
tümü, tekillerin de bazıları Allah’ın gaybı-gaybları bilen olduğu anlamındaki terkipte yer
almaktadır.333
Gayb kavramı, Kur’an’da fizik ötesi alemin varlıklarını belirtmesi yanında fizik
aleminin insan bilgisi dışında kalan uzantısını ifade etmek için de kullanılmıştır. Buna göre
fizik alem için “gaybî varlık”, fizik dünyasında vuku bulmakla birlikte çeşitli sebepler
yüzünden duyularla algılanamayan olaylar için de “gaybî haber” tabirlerinin kullanıldığı
anlaşılmaktadır
Kur’an’da zaman açısından geçmiş, hal ve gelecek olmak üzere üç kategoriye
ayrılabilen birçok gaybî habere yer verilmektedir. Bunlardan uzak mâziye ait olan ve bizzat
Kur’n tarafından “gayb haberi” olarak nitelendirilenlere Hz. Adem, Nuh, Yusuf ve
Meryem’e dair bilgilerle Ashâb-ı Kehf, Zülkarmeyn ve Hızır kıssaları örnek
gösterilebilir.334 Mekke’nin fethi hazırlıklarını müşriklere bildirilmek istendiğini haber
veren, Benî Mustalik kabilesinin zekâtının toplanmasını konu edinen ve ayrıca ifk
hadisesinin iç yüzünü açıklayan âyetler, Kur’an’ın o dönemde bildirdiği halihazırla alakalı
gaybî haberler arasındadır.335 Bizanslılar’ın Mecûsî İranlılar karşısında yakın bir gelecekte
galibiyet elde edeceğini bildiren , Mekke’nin fethini ve İslam’ın parlak istikbalini
müjdeleyen âyetler de336 Kur’an’ın geleceğe dair gayb haberlerindendir.337
332 Kur’an, el-Hucurât Sûresi, 49/12. 333 Öztürk, s.145. 334 Bkz. Kur’an, Âl-i İmran Sûresi, 3/44; Hûd Sûresi, 11/49; Yusuf Sûresi, 12/102; el-Kehf Sûresi, 18/13-26,
83-98. 335 Bkz. Kur’an, el-Mümtehine Sûresi, 60/1; el-Hucurât Sûresi, 49/6; en-Nûr Sûresi, 24/11-12. 336 Bkz. Kur’an, er-Rûm Sûresi, 30/4-5; el-Fetih Sûresi, 48/11,15,16,27; en-Nûr Sûresi, 24/55. 337 Çelebi, “Gayb”, DİA, XIII, 406.
72
Gayb kavramı, Kur’an-ı Kerim’de nesnel anlamından çok, soyut ve manevî
anlamıyla kullanılmıştır. Kelime kök anlamıyla irtibatlı olarak, gönülde ya da zihinde
örtülü, gizli olan, sarahaten görülemeyen manasında “kuşku” anlamına gelmektedir. El-
gayeb (ç.gıyab, guyûb)338
Kur’an-ı Kerim’de gayb daha çok duyu idrakinin ötesinde bulunup zorunlu
rasyonel bilgilerle bilinemeyen, bilgisi Allah’a ait olan ve vahiy yoluyla peygamberlerine
açıkladığı bir alan olarak tanıtılır.339
Kur’an açısından gayb diye bir alanın, bir olgunun Allah için söz konusu
olamayacağı son derece açıktır. Çünkü Allah, gaybın sahibidir. O’nun için görünmeyen ve
bilinmeyen, gizli diye bir şey yoktur.340
Kur’an’a göre bir şey ya insanın tür olarak varlık özelliklerini aştığı için gaybdır –
ki bu insanın bilgisine sahip olamayacağı bir alandır (metefizik)- veya birey olarak
kapasitesini aşan –Kur’an tabiriyle- şehadetteki gaybdır.341
Kur’an-ı Kerim’de gizlilik manası taşıyan “hafâ, sır, tehâfüt, butûn, setr, ketm ve
cin gibi bazı köklerin gayb kelimesinin bir kısım anlamlarını ifade edecek şekilde
kullanıldığı görülmektedir.342
Kur’an-ı Kerim’de gayb kelimesi şu anlamlarda kullanılmaktadır:
1-Geçmiş olaylar.
“(Resûlüm!) Bunlar, bizim sana vahiy yoluyla bildirmekte olduğumuz gayb
haberlerindendir. İçlerinden hangisi Meryem’i himayesine alacak diye kur’a çekmek üzere
338 Kılıç, s.42. 339 Yusuf Şevki Yavuz, s.173. 340 Albayrak, s.92. 341 Albayrak, s.94. 342 Çelebi, “Gayb”, DİA, XIII, 406.
73
kalemlerini atarlarken sen onların yanında değildin; onlar (bu yüzden) çekişirken de
yanlarında değildin.343
2- Gizli ve sır olan şeyler.
“(Münafıklar), Allah’ın, onların sırrını da fısıltılarını da bildiğini ve gaybları (gizli
şeyleri) çok iyi bilen olduğunu hâla anlamadılar mı?”344
3- Bir şeyin, bir olayın iç yüzü. “ Babanıza dönün ve deyin ki: “Ey babamız!
Şüphesiz oğlun hırsızlık etti. Biz, bildiğimizden başkasına şahitlik etmedik. Biz gaybın
bekçileri değiliz.”345
4- Şehadet aleminde (dünyada) başkalarının göremediği şeyler.
“(Seferden) onlara döndüğünüzde size özür beyan edecekler. De ki: (Boşuna) özür
dilemeyin! Size asla inanmayız; çünkü Allah, haberlerinizi bize bildirmiştir. (Bundan
sonraki) amelinizi Allah da görecektir, Resûlü de. Sonra görüleni ve görülmeyeni bilene
döndürüleceksiniz de yapmakta olduklarınızı size haber verecektir.”346
5- Görünmeyen her şey.
“O gökleri ve yeri hak (ve hikmet) ile yaratandır. “Ol!” dediği gün her şey
oluverir. O’nun sözü gerçektir. Sûr’a üflendiği gün de hükümranlık O’nundur. Gizliyi ve
açığı bilendir ve O, hikmet sahibidir, her şeyden haberdardır.”347
6- Bilinmeyen her şey. 348
“ De ki: ‘Ben, Allah’ın dilediğinden başka kendime herhangi bir fayda veya zarar
verecek güce sahip değilim. Eğer ben gaybı bilseydim elbette daha çok hayır yapmak
343 Kur’an, Âl-i İmran Sûresi, 3/44. 344 Kur’an, et-Tevbe Sûresi, 9/78; Ayrıca bkz. Kur’an, Ra’d Sûresi, 13/9-10. 345 Kur’an, Yusuf Sûresi, 12/81. 346 Kur’an, et-Tevbe Sûresi, 9/94. 347 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/73. 348 Albayrak, s.101.
74
isterdim ve bana hiçbir fenalık dokunmazdı. Ben sadece inanan bir kavim için bir uyarıcı
ve müjdeleyiciyim.”349
Gayb kelimesi, “gaybet”be “gıyâb” (gözönünde bulunmama anlamında masdar
veya gâib (gözönünde olmayan) manasında isim ve sıfat olur ki, bu da “adl” kelimesi gibi
masdar diye isimlendirilmişdir veya “meyyit” ve “meyt” kelimeleri gibi “gayyib”
kelimesinin hafifletilmişidir. “Gayb” ile “gaib” arasında fark vardır. “Gaib” (ortada
olmayan) sana görülmez, seni de görmez olandır. “Gayb” ise görülmez, fakat görür
olandır.350
3.1.4. BA’S
3.1.4.1. Sözlük Anlamı
Sözlükte “birini kaldırıp harekete geçirmek, uykudan uyandırmak, diriltmek” gibi
manalara gelen ba’s kelimesi, genel olarak “Allah’ın bir şeyi yoktan var etmesi, Hz. İsa gibi
bazı peygamberlerin ölüleri diriltme mucizesi, Peygamber Efendimizin düzenlediği en cok
üç kişilik askerî müfreze” gibi manalara gelir. 351
3.1.4.2. Terim Anlamı
İslâmî literatürde asıl ve en yaygın olarak, “kıyamet gününde Allah’ın ahiret
hayatını başlatmak üzere ölüleri yeniden canlandırması, onları kabirlerinden çıkararak
hayata göndermesi” anlamında kullanılır. 352
Ba’s inancı bazı farklılıklarla birlikte İslamiyetten önce Eski Mısır, İran, Hint ve
Çin dinlerinde bulunduğu gibi Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta da vardır. Kur’an’da ifade
349 Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/188; Ayrıca bkz. Hûd Sûresi, 10/31. 350 Elmalılı, I, 167. 351 Yusuf Şevki Yavuz, “Ba’s”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. 1992, V, 99; Rağıb el-Isfahânî,
s.130. 352 Yusuf Şevki Yavuz, “Ba’s”, DİA, V, 99; Rağıb el-Isfahânî, s.130.
75
edildiği üzere Cahiliyye devri Araplarının büyük bir kısmı ölümden sonraki dirilişi inkar
ederken bir kısmının buna inandığı belirtilmektedir.353
Ehl-i Sünnet’e göre ba’s kesin naslarla sabit olduğu gibi aklen de mümkündür.
Mu’tezile ise mümine mükâfât, kâfire ceza vermenin Allah’a vacip olduğu şeklindeki temel
görüşünden hareketle ba’sı mümükün olmanın ötesinde aklen zorunlu görmüştür.
Kerrâmiyye de aynı kanaati paylaşmıştır. Şia’nın konu ile ilgili görüşü Ehl-i
sünnet’inkinden farklı değildir. Mansûriyye ve Cenâhiyye gibi bazı İslam dışı fırkalar ise
ba’sı inkar etmişlerdir.354
Ba’s kelimesinin ikinci bir anlamı da peygamber göndermektir. Bi’set kelimesi bu
manada kullanılır.
3.1.4.3. Bi’set
Sözlükte “göndermek, yöneltmek, diriltmek, uyarmak” gibi anlamlara gelen bi’set
kelimesi, peygamberlik kurumuyla iç içe olan bir kavramdır. Kur’an-ı Kerim’de
“peygamberlikle görevlendirme”355 şeklinde kullanıldığı gibi bunun dışında “ölüleri
diriltme”356, “ilham etme”357, “uyandırma”,358 “musallat kılmak”359 gibi daha değişik
manalarda da kullanılmıştır.360
3.1.4.4. Kur’an-ı Kerim’de Ba’s Kavramı
Kur’an-ı Kerim’de kelimenin her iki anlamda (ölülerin diriltilmesi ve peygamber
gönderilmesi) kullanıldığına dair âyetler vardır. Ölülerin diriltilmesiyle ilgili olarak En’am
353 Yusuf Şevki Yavuz, “Ba’s”, DİA, V, 99. 354 Yusuf Şevki Yavuz, “Ba’s”, DİA, V, 99. 355 Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/129. 356 Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/56. 357 Kur’an, el-Maide Sûresi, 5/31. 358 Kur’an, el-Kehf Sûresi, 18/12. 359 Kur’an, el-İsra Sûresi, 17/5. 360 A. Lütfi Kazancı, “Bi’set”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, VI, 217; Salih Sabri Yavuz,
s.15.
76
sûresinde نإ ن وא א إ א א “…Ölülere gelince,
Allah onları diriltecek, sonra da O’na döndürülecekler.”361
Peygamber göndermeyle ilgili olarak Bakara sûresinde א وא ر ر כ כ أ א א إ כ כ و אب وא כ כ و א א ءא
“Ey Rabbimiz!
Onlara, içlerinden senin âyetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti öğretecek,
onları temizleyecek bir peygamber gönder…”362
3.2. KÜFÜR
Sözlükte “örtmek, gizlemek; nankörlük etmek” gibi manalara gelen küfr (kefr, küfûr,
küfrân), terim olarak genellikle “Allah’tan alıp din adına tebliğ ettiği hususlarda
peygamberi tasdik etmemek, ona inanmamak” diye tanımlanır. Küfrü benimseyene “fıtrî
yeteneğini köreltip örten” anlamında kâfir denilir. “Bilmemek, yadırgamak” manasındaki
nükr kökünden türetilen ve “kabul etmemek, reddetmek, hoş görmemek” anlamına gelen
inkar da küfür karşılığında kullanılmakta olup bu tavrı sergileyene münkir adı verilir.363
Kur’an-ı Kerim’de küfür kavramı kök halinde kırk bir yerde geçmekte, bunun yanında çok
sayıda âyette aynı kökten türemiş fiil ve isimler bulunmaktadır. Kur’an’da cahd (bilerek
inkar etmek), işrâk ( ortak koşmak) ve tekzîb (yalancı kabul etmek) kavramları da küfür
manasında kullanılmıştır.364
İslam alimleri küfrü meydana geliş şekli ve sebepleri açısından dörde ayırmışlardır:
Küfr-i İnkârî. Allah’ı, peygamberleri ve onların Allah’tan alıp getirdikleri esasları kişinin
kalbiyle tasdik, diliyle ikrar etmemesidir.
361 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/36; ayrıca bkz: Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/259; en-Nahl Sûresi, 16/36,84; el-
Kehf Sûresi, 18/12; Lokman Sûresi, 31/28. 362 Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/129; ayrıca bkz. Kur’an, el-İsrâ Sûresi, 17/15; el-Cumu‘a Sûresi, 62/2; el-
Mâide Sûresi, 5/31. 363 Mustafa Sinanoğlu, “Küfür”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, XXVI, 534. 364 Sinanoğlu, “Küfür”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, XXVI, 534.
77
Küfr-i cühûd. Kişinin bildiği halde iman etmemesi, inkarı tercih etmesidir.
Küfr-i inâdî. Kişinin kalben Allah’ı bilip bazan diliyle de ikrar ettiği halde haset, şöhret ve
makam düşkünlüğü, kavmiyetçilik gibi sebeplerle İslam’ı bir din olarak kabullenmemesidir.
Küfr-i nifâk. Kişinin inanılması gereken hususları diliyle ikrar ettiğiğ halde kalben tasdik
etmemesidir.365
365 Sinanoğlu, “Küfür”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, XXVI, 536.
78
3.2.1. ŞİRK
3.2.1.1. Sözlük Anlamı
Sözlük olarak şirk, “Allah’a ortak koşmak, riya, nifak, Allah’tan başkası adına
yemin etmek, bir şeyi uğursuz saymak, miras ve alışverişte ortaklık, hâdiselerin meydana
gelişini âdî sebeplere bağlamak anlamında kullanılmaktadır.” 366
Şirk, Arapça’da “ortaklık” manasına gelir. Kur’an’da ise, “herhangi bir şeyi veya
herhangi bir kimseyi ya da herhangi bir kavramı önem verme, değer verme, üstün tutma,
tercih etme bakımından Allah’la eşit veya ileri bir düzeyde görmek ve bu çarpık bakış
açısıyla hareket etmek şeklinde ele alınır.”367
Sözlük manasından hareketle diyebiliriz ki “putları Allah’a ortak koşmak, onlar
adına yemin etmek, ibadeti ve yaptığı hayrı Allah için değil de bir menfaat karşılığı ya da
başkalarının beğenmesi için yapmak, toplum içinde fitne çıkararak ayrılık tohumları ekmek,
kainatta olan hadiseleri tabiat kuvvetlerine bağlamak, gök cisimlerinin ve jeolojik
hadiselerin hareketlerini sadece fiziksel esaslara bağlayarak, Allah’ın dilemesini ve emrini
görmezlikten gelmek birer şirktir.”368
3.2.1.2. Terim Anlamı
Terim olarak şirk, “Allah’ın ortağı olduğunu kabul etmek ve Allah’tan başkasına
ibadet etmektir.” Bu da sayısız ilahlara, putlara, ağaçlara, hayvanlara, kabirlere, semavî
cisimlere, tabiat kuvvetlerine, rûhanî varlıklara tapınmaktır. Şirk, mutlak inkar anlamında
da kullanılır, çünkü Allah’a ortak koşmada tapmak şart değildir. Hatta uluhiyette Allah’a
denk bir varlığın olduğuna inanmak , mutlak şirktir. Genel bir tanımla şirk, “Yüce Allah’ın
uluhiyyetinde, sıfat ve fiillerinde eşi ve ortağı bulunduğunu kabul etmek ve O’nun ortağı
olduğunu iddia etmektir.” En geniş manada ise şirk, “inanç, düşünce, ahlak anlayışı, yaşam
tarzı ve değer yargıları bakımından Allah’ın Kur’an’da bildirdiği ölçülerden ve mutlak 366 Rağıb el-İsfahânî, s.763. 367 Cavit Yalçın, Kuran’da Temel kavramlar, 2. Basım, İstanbul :Vural Yay, 1997 s. 54. 368 Yıldırım, s. 117.
79
doğrulardan farklı kıstaslar edinmek ve hayatını bu kıstaslara göre düzenlemektir. Böyle bir
kişi bu kıstasları koyanı Allah’a şirk koşuyor demektir.”369
Din dilinde şirk, “Allah’a, yani tek olan Yaratıcı Kudret’e zatında veya
tasarrufunda ortak tanımaktır.”370 Başka bir deyişle şirk, “Uluhiyyetin özelliklerinden birini
bir başkasına vermektir.”371 Bu ortak koşma işi açık ve şuurlu olursa açık şirk (eş-şirkü’l
celî), örtülü ve şuursuzca olursa gizli şirk (eş-şirkü’l hafî) adını alır.372 Rağıb Isfahânî bu
noktada büyük ve küçük şirk ayrımı yapmaktadır. O’na göre, “Büyük şirk Allah’ın ortağı
olduğunu iddia etmektir ki, bu inkârın ve küfrün en büyüğüdür. Küçük şirk ise, bazı iş ve
fiilleri icra ederken Allah’ın dışında, kişilerin rızasını da hesaba katmaktır. Riyâkarlık ve
münafıklık bu cümledendir.”373
Şirkin mantığı içinde Allah’ın mutlak bir inkarı söz konusu değildir. Hatta
müşriklerin büyük bir bölümü kendilerinin müşrik olduklarını açıkça kabullenmezler.
Uluhiyyetin özelliklerinden birini müstakil olarak, bir başkasına veren herkes Kur’an
nazarında müşriktir. Bunlar ister Allah’a denk tutulsun ister bir takım yarı tanrılar sayılsın,
yaratmada etkisi olmayan şefaatçiler sanılsın; isterse ibadete layık olmadığı halde Allah
gibi emir ve yasakları yerine getirilsin, isterse insanlar tarafından uydurulan ve yüceltilen
varlıklar olsun durum yine aynıdır.374
3.2.1.3. Kur’an-ı Kerim’de şirk kavramı
Kur’an-ı Kerim’de çok geçen “şirk” kelimesi beş yerde, “şerik” dört yerde,
“şürekâ” otuz iki yerde zikredilmektedir. “İşrak” ise, kefere billah anlamında, Allah’ı inkar
etmek, mülkünde O’na ortak koşmak anlamında kullanılmakta olup, fiil olarak eşreke mazî
sığasında ve yüşrikü muzârî sığasında Kur’an-ı Kerim’de yetmiş iki yerde
369 Yalçın, s.56. 370 Öztürk, s.545. 371 Yıldırım, s.285. 372 Öztürk, s.545. 373 Râğıb el-İsfahânî, s.763. 374 Yalçın, s.57.
80
zikredilmektedir. Bu durumda şirk Tevhid’in, işrak ise imanın zıddı olarak
anlaşılmaktadır.375
Kur’an’da insanların şirke düşmelerinin bir çok sebebinin olabileceğine işaret eden
âyetler vardır.376
375 Kubat, s.121. 376 Ayrıntılı bilgi için bkz: Suat Yıldırım, Kur’an’da Uluhiyyet, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987, s. 290-
300.
CİN SÛRESİ
82
4. CİN SÛRESİ
א א א
א 1 א ءא א א א إ א أو إ أ א א
א ٢ א أ כ و א ي إ א
א ٣ א و و א א א א ر وأ
א ٤ א א ل وأ כאن
א ٥ ل א وא א כ א أن א وأ
אل א ٦ وأ כאن ر א אدو ر אل א ذون
א ٧ א أن א أ א כ وأ
א ٨ א و א א א אء א א א وأ
א ٩ א א א כ وأ א א ر א ن א
א ١٠ ر ر رض أم أرאد א ري أ أر א وأ
دא ١١ א א כ כ א دون ذ ن و א א א א وأ
א ١٢ وأ א ه رض و א أن א א
א ١٣ א و ر אف א ى ءא א א א א وأ
ن أ ١٤ א א א ن و א א א وأ א وא ر כ و
א ١٥ א כא ن א א א وأ
א ١٦ אء א א א א وأن א
כ ١٧ ض ذכ ر و א א א
83
א 18 א א أ א وأن א
א 19 ن כ ه כאدوא אم א א وأ
א ٢٠ أ כ و أ א أد ر إ
إ ٢١ א א و ر כ כ أ
א ٢٢ إ א أ و أ دو
א ٢٣ א אر ن א و א ور א א ور إ א أ
دא ٢٤ א وأ א ن أ ون א إذא رأوא
א ٢٥ أ ون أم ر א إن أدري أ
א ٢٦ أ א א
إ ٢٧ א כ و ر ل אر ر
دא ٢٨ ء وأ כ א אط وأ ت ر א א ر أن أ
84
4.1. CİN SÛRESİNİN MEALİ
1,2. (Resulüm!) De ki: Cinlerden bir topluluğun (benim okuduğum Kur’an’ı)
dinleyipte şöyle söyledikleri bana vahyolunmuştur: ‘Gerçekten biz, doğru yola ileten
hârikulâde güzel bir Kur’an’ı dinledik de ona iman ettik. (Artık) kimseyi Rabbimize ortak
koşmayacağız.’
3. Hakikat şu ki, Rabbimizin şânı çok yücedir.O, ne eş ne de çocuk edinmiştir.
4. Doğrusu bizim beyinsiz olanımız (İblis veya azgın cinler), Allah hakkında pek
aşırı yalanlar uyduruyormuş.
5. Halbuki biz, gerek insanlar gerekse cinler Allah hakkında asla yalan
söylemezler, sanmıştık.
10. Bilmiyoruz, yeryüzündekilere kötülük mü murat edildi, yoksa Rableri onlara
bir hayır mı diledi?
11. Gerçekten biz, -kimimiz sâlih kişiler, kimimiz ise bundan aşağı kişiler olmak
üzere- türlü türlü yollar tutturmuştuk.
12. (Artık) şu gerçeği şüphesiz anladık ki, biz yeryüzünde bulunsak da Allah’ı âciz
bırakamayacağız, başka yere kaçmakla da O’nun elinden kurtulamayacağız.
13. Doğrusu biz, o hidâyeti (Kur’an’ı) işitince ona iman ettik. Kim Rabbine iman
ederse, artık ne bir (ecrinin) eksikliğe uğratılmasından ne de kendisine haksızlık
edilmesinden korkar.
14. İçimizde, (Allah’a) teslimiyet gösterenler de var, hak yoldan sapanlar da var.
Teslimiyet gösteren kimseler, doğru yolu arayanlardır.
15. Hak yoldan sapanlara gelince, onlar cehenneme odun olmuşlardır.
85
16,17. Şâyet doğru yolda gitselerdi, bu hususta kendilerini denememiz için onlara
bol su verirdik. Kim Rabbinin zikrinden yüz çevirirse,(Rabbin) onu gitgide artan çetin bir
azaba uğratır.
18. Mescidler şüphesiz Allah’ındır. O halde, Allah ile birlikte kimseye
yalvarmayın (ve kulluk etmeyin.)
19. Allah’ın kulu, O’na yalvarmaya (namaza) kalkınca neredeyse onun etrafında
keçe gibi birbirlerine geçeceklerdi.
20. (Resûlüm!) De ki: Ben ancak Rabbime yalvarırım ve O’na kimseyi ortak
koşmam.
21. De ki: Doğrusu ben (kendi başıma) size ne zarar verme ne de fayda sağlama
gücüne sahibim.
22. De ki: Gerçekten (bana bir kötülük dilerse) Allah’a karşı beni kimse himaye
edemez, O’ndan başka sığınacak kimse de bulamam.
23. (Benim yaptığım) ancak Allah katında olanı, O’nun gönderdiklerini tebliğdir.
Artık kim Allah ve Resûlüne karşı gelirse, bilsin ki ona, (kendi gibilerle birlikte) içinde
ebedî kalacakları cehennem ateşi vardır.
24. Sonunda, tehdit edilip durduklarını (azabı, kıyameti) gördükleri zaman, kim
yardımcı olma bakımından daha güçsüz ve sayıca daha az imiş, bileceklerdir.
25. De ki: Tehdit edildiğiniz (azap) yakın mıdır, yoksa Rabbim onun için uzun bir
süre mi koyar, ben bilemem.
26. O bütün görülmeyenleri bilir. Sırlarına kimseyi muttali kılmaz;
27. Ancak, (bildirmeyi) dilediği peygamber bunun dışındadır. Çünkü O, bunun
önünden ve ardından gözcüler salar,
86
28. Ki böylece onların (peygamberlerin), Rablerinin gönderdiklerini hakkıyla
tebliğ ettiklerini bilsin. (Allah) onların nezdinde olup bitenleri çepeçevre kuşatmış ve her
şeyi bir bir saymıştır. (kaydetmiştir)
4.2. CİN SÛRESİNİN İSİMLERİ
Sûre, ismini ilk âyette geçen "cin" kelimesinden almaktadır. أو sûresi de
denir. Mekke’de nazil olmuştur. Yirmi sekiz âyettir. İki yüz seksen beş kelime, yedi yüz elli
dokuz harften ibarettir. Fasılası yalnız "elif" harfidir.377
4.3. CİN SÛRESİNİN NÜZÛLÜ
Nüzûlü Araf Sûresi'nden sonradır. Resmi sıralamada 72. nüzûl sırasına göre 40.
sûredir.378 Cin sûresi, müfessirlerin çoğuna göre, Peygamberimizin Taif’ten dönüşünden
sonra Bi‘setin 10.yılında, hicretten üç yıl önce nazil olmuştur.
Resûlullahın cemaatle beraber Ukaz Panayırı'na ne zaman gittiğine dair herhangi
bir rivâyet yoktur. Fakat sûrenin 8. ve 10. âyetlerini dikkatlice okursak risâletin ilk
dönemine ait bir hâdise olduğunu anlarız.379
Konuyla ilgili İbn-i Hişam'ın rivâyetine göre cinlerin Hz. Peygamberden Kur'an
dinlemeleri hicretten üç yıl önce Taif dönüşü vuku bulmuştur.380
Rivâyetlere göre sûrenin nüzûlü şöyle olmuştur: Said b. Cübeyr'in İbn Abbas'tan
rivâyetine göre, Resûlullah cinlere karşı Kur'an okumamış ve onları görmemişti. Ancak
Resûlullah birkaç ashabı ile Ukaz panayırına giderken Nahle denilen mevkide sabah
namazını kıldıkları sırada okuduğu Kur'an'ı cinler dinlemişti. O sırada şeytanlar gök
haberlerini alamaz olmuşlar ve üzerlerine kıvılcımlarla saldırılmıştı. "Herhalde yeni bir şey
meydana geldi ki sizinle gök haberleri arasında engel oldu. Dünyanın dört bir tarafına gidin
bakın bakalım ne olmuş" demişler ve doğu ile batıyı araştırmaya başlamışlardı. Tihâme 377 Ebu'l-Ala el-Mevdudi, Tefhîmü'l-Kur'ân, trc. Ahmed Asrar, İstanbul: Bengisu Yayıncılık, 1997, VI, 480. 378 Elmalılı, VIII, 5397. 379 Elmalılı, VIII, 5398; Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Taberî Tefsiri, Çev. Hasan Karakaya, Kerim
Aytekin, İstanbul: Hisar yayınevi, 1996, VIII, 444 . 380 Işık, “Cin Sûresi”, DİA, VIII, 11.
87
yönüne giden bir grup Ukaz panayırına gitmekte olan peygamberin Nahle'de ashabı ile
sabah namazı kılarken okuduğu Kur'an'ı dinlemişler "işte gök haberlerini almamıza engel
olan bu" diyerek kendi toplumlarına döndüklerinde: “Ey Kavmimiz ! Biz, hayrete düşüren
bir Kur'an dinledik. O Kur'an hidâyete erdiriyor. Biz de ona iman ettik. Rabbimize hiçbir
şeyi ortak koşmayacağız” demişlerdir. Yüce Allah bunun üzerine peygamberine أو
sûresini indirdi. Cinnin dedikleri peygamberimize vahiy ile bildirildi.381
İbn-i Mes'ud (r.a)'a isnad edilen bir rivâyete göre Hz. Peygamber (s.a.v) "Bana
cinlere Kur'an okumam emredildi. Benimle kim gelir? dedi. Ashab sustu. Tekrar söyledi,
yine sustular. Üçüncü kez söyleyince ben, ‘Ben seninle beraber gelirim Ya Resûlallah’
dedim. Bunun üzerine kalktı. İbn-i Ebî Düb oymağının yanında Hacun denilen yere gelince
benim önüme bir çizgi çekti. ‘Burayı geçme’ dedi. Hacun'a doğru gitti. Hemen üzerine
doğru keklikler gibi uçuştular. Sanki zut erkeklerine benziyorlardı. Kadınların def çaldıkları
gibi deflerini çalıyorlardı. Nihâyet onu sardılar gözümden kayboldu. Hemen kalktım. Bana
eliyle otur diye işaret etti. Sonra Kur’an okumaya başladı. Gittikçe sesi yükseliyordu. Hepsi
yere yapıştılar, seslerini işitiyordum ama kendilerini göremiyordum. Sonra yanıma
döndüklerinde gelmek istedin değil mi? Buyurdular. Evet Ey Allah’ın Resûlü dedim.
Buyurdular ki sana gerekmezdi. Onlar Kur’an dinlemeye geldiler. Sonra da kavimlerini
Allah’ın azabından korkutmak üzere döndüler. Benden azık istediler ben de onlara kemiği
azık ettim. Kemikle deve gübresiyle kimse temizlenmesin.”382
Müfessirler bu iki rivâyeti birleştirme yolunu tercih etmişlerdir. Rivâyetler Hz.
Peygamberin cinlerle birkaç kez görüştüğünü bildirmektedir. İlkinde Efendimiz onları
görmemişse de diğerlerinde görmüş olabilir. İbni Abbas’tan gelen hadis cinlerin
Peygamberimizle ilk karşılaşmasına İbni Mes’ud’dan gelen rivâyet bir başka görüşmeye
işaret eder.383
381 Süleyman Ateş, XI, 91 . 382 Nesâî, I, 39; İbni Huzeyme, I, 44. 383 İbn Kesir, Mecdüddin Ebu’l Fidâ İsmail, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çev. Bedrettin Çetiner, Bekir
Karlığa, İstanbul: Çağrı yayınları, 1993, XIV, 8138.
88
Cin Sûresi’nin nüzûl sebebini Peygamberimizi teselli olduğunu kabul edebiliriz.
Zira çok sevdiği eşi ve iman etmemesine rağmen kendisini her zaman himaye eden
amcasının ölümüyle Mekke’de tutunacağı dal kalmamıştı. Kendisine inanan ve kendisini
destekleyen birilerini bulmak umuduyla gitmiş olduğu Taif’ten de hiç hak etmediği
hakaretlere maruz kalan Peygamberini Cenâb-ı Allah adeta cinlerin imanı ile teselli
etmektedir.
Diğer bir husus ise, Cin Sûresi ile Cenâb-ı Allah, cinleri kendisine ortak koşan
Mekkeli müşriklere ve diğer kâfirlere uyarıda bulunmakta adeta onlara şöyle
seslenmektedir: “Ey müşrikler! Sizin Allah’a ortak koştuğunuz cinler de Kur’an’ı
dinleyince yanlışlarından dönmüşlerdir.” Böylece inançlarının yanlış olduğunu ortaya
koyarak onları tevhide davet etmektir. 384
Araplar, büyücülerin, şairlerin, sâhirlerin cinlerle ilişkili olup onlardan ilham
aldıklarına, cinlerin de gökten kulak hırsızlığıyla haberler çalıp bunları kâhinlere
verdiklerine, bu yüzden onların ardından, gökte kayan ışıklar atıldığına inanırlardı.
Özellikle Peygamber (s.a.v) in gönderilişi sırasında bu gök olayının arttığına dair rivâyetler
vardır. Bu olayların arttığını gören Araplar, Kur’an’ın da cinler tarafından gökten çalınıp
Hz. Muhammed’e atıldığını sanmışlar, bu yüzden Peygamber (s.a.v) e kâhin, şair, sâhir,
mecnun lakaplarını yakıştırmışlardı. Kur’an-ı Kerim bu duruma bazı ayetlerle işaret
etmektedir: “Onlara, kendilerinden bir uyarıcı gelmesine şaştılar da o kâfirler: Bu, yalancı
bir sihirbazdır dediler.”385
“Onu şeytanlar indirmedi. Bu, onlara yaraşmaz ve zaten yapamazlar da. Çünkü
onlar (meleklerin sözlerini) işitmekten uzaklaştırılmışlardır.”386
“Şeytanların kime ineceğini size haber vereyim mi? Onlar her günahkar yalancıya
inerler. O yalancılar (şeytanlara) kulak verirler, çokları da yalan söylerler.”387 anlamındaki
384 Işık, “Cin Sûresi”, DİA, VIII, 11. 385 Sâd Sûresi, 38/4. 386 Şuarâ Sûresi, 26/210-212. 387 Şuarâ Sûresi, 26/221-223; Ayrıca bkz: Kur’an, el-Hâkka Sûresi, 40-42.
89
âyetler, bu yanlış düşünceleri reddettiği gibi: “(Ey Muhammed) sen hatırlat, öğüt ver,
Rabbinin nimeti sayesinde sen ne kâhinsin, ne de mecnun. Yoksa onlar (senin hakkında) bir
şairdir, zamanın felaketlerine çarpılmasını gözetliyoruz mu diyorlar? De ki: Gözetleyin, ben
de sizinle beraber gözetleyenlerdenim.” Âyetleri de müşriklerin bu tür sözlerine üzülen Hz.
Peygambere moral vermektedir.388
Onların bu düşüncelerini yanlış olduğunu bildirmek için bu sûrede cinlerin
ağzından, cinlerin artık eskisi gibi göğe sokulup haber çalamadıkları, atılan ışınlarla
kovuldukları anlatılmaktadır. Bundan şu anlam çıkar: Ey müşrikler, sizin Kur’an’ı cin
telkini sanmanız yanlıştır. Çünkü Kur’an’ın tamamı gök haberidir. Oysa cinler, gök haberi
alamamaktadırlar. Eskiden bazı haberler alıp bunlara yüzlerce de yalan katarak kâhinlerin
kulaklarına atmış olsalar bile, şimdi böyle bir şey yapamazlar. Çünkü atılan ışınlarla
yakılmakta, bundan dolayı göğe sokulamamaktadırlar. Kur’an asla cin sözü değil, gök ehli
olan yüce bir meleğin vahyidir.
Muhammed İzzet Derveze’nin de dediği gibi Cin Sûresi’ndeki âyetlerin asıl amacı,
Kur’an dinleyen cinleri anlatmak değil, onların ağzından Kur’an’ın ilk muhatabı olan
Araplara öğüt vermek, onlara şirkin batıl olduğunu anlatmaktır. Sûrede şu anlam
sezilmektedir: “Sizin kutsallaştırıp taptığınız cinler dahi Kur’an’ın Allah kelamı ve Allah’a
ortak koşmanın batıl olduğunu kabul ettikleri halde siz neden inat edip Kur’an’a karşı
geliyor, batıl inançlarınızı bırakmıyorsunuz?” 389
4.4. CİN SÛRESİNİ OKUMANIN FAZİLETİ
Cin Sûresi’ni okumanın faziletine dair Sa’lebî ve Vâhidî gibi bazı müfessirlerce
Übey b. Ka’b’den rivâyet edilen ve bazı tefsirlerde yer alan, “Kim Cin sûresini okursa
kendisine Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanan ve inanmayan bütün cinlerin
sayısınca sevap verilir” anlamındaki hadisin mevzu olduğu kabul edilmiştir.
388 Işık, “Cin Sûresi”, DİA, VIII, 11. 389 Süleyman Ateş, XI, 99.
90
Cinlerin insan türünü etkilediği ve onların sağlığına zarar verdiği inancıyla, cin
şerrine maruz kaldığı kabul edilen bazı hastaların üzerine Cin sûresinin kırk bir defa
okunması, sûre içinde beş defa tekrarlanan”ahadâ” kelimelerinde hastaya üflenmesi bazı
yörelerde benimsenen bir usûldür. Ancak İslamî literatürde bununla ilgili güvenilir herhangi
bir kayıt mevcut değildir.390
4.5. CİN SÛRESİNİN KONUSU
Sûrenin ana konusu cinler ve bunlara ait özel durumlardır. Sûrede bir cin
topluluğunun Hz. Peygamber’den Kur’an dinlediği ve ona iman ettiği, inanç bakımından
cinlerin de mü’minler ve kâfirler olarak ikiye ayrıldığı bildirilmekte ve cinlerle ilgili olarak
insan idrâkini aşan bilgiler verilmektedir. Ayrıca sûrede Allah Teâlâ’nın varlığı, birliği,
büyüklüğü, evrendeki hükümranlığı ve Allah’tan başkasına ibadet edilmemesinin gereği
üzerinde durulmuş, öldükten sonra dirilme ve hesap vermeye iman gibi İslâm’ın bazı inanç
esasları ele alınmıştır. Gayb bilgisinin Allah’a mahsus olduğu, bu bilgileri ancak kendisinin
razı olduğu kimselere bildireceği ve Allah’ın ilminin kuşatıcılığı ifade edilerek sûre sona
ermiştir.391
Cin Sûresi’nde, Kur’an dinleyen ve onun üstün belâgatı ile yüce gerçeklerinden
etkilenip imana gelen cinlerin ilahî vahye duydukları hayranlık dile getirilirken vahyin
etkili gücü ve çarpıcı özelliği ortaya konmakta, Kur’an âyetlerinin ihtiva ettiği iman
gerçekleri cinleri bile etkileyip yola getirdiği halde Mekke müşriklerinin bu gerçeklere karşı
direnmelerindeki tutarsızlık gözler önüne serilmektedir. Üstelik onların inancına göre cinler
sıradan yaratıklar olmayıp çok defa Tanrı yerine koyarak taptıkları ve Tanrı’ya ait yetkilerle
donatılmış sanıp sığındıkları üstün varlıklardır.392
390 Işık, “Cin Sûresi”, DİA, VIII, 11. 391 Heyet, V, 395. 392 Heyet, V, 395.
91
Cin Sûresi, uluhiyet ve ubudiyet hakikatini mevzu ederek İslamî tasavvurun
inşasına büyük yer verip, daha sonra da kâinat ve mahluklardan ve bunların arasındaki sıkı
alâkadan bahseder.393
393 Seyyid Kutub, Fî Zılâlil Kur’an, Çev. Bekir Karlığa, M.Emin Saraç, İ. Hakkı Şengüler, İstanbul: Hikmet
Yayınları, t.y. XV, 290.
92
4.6. CİN SÛRESİNİN TEFSİRİ
א א א
א א إ א أو إ أ א א
כ و א ي إ א א א ءא א א א أ
1. ve 2. âyet: (Resûlüm!) De ki: Cinlerden bir topluluğun (benim okuduğum
Kur’an’ı) dinleyip de şöyle söyledikleri bana vahyolunmuştur: “Gerçekten biz, doğru yola
ileten hârikulâde güzel bir Kur’an dinledik de ona iman ettik. (Artık) kimseyi Rabbimize
asla ortak koşmayacağız.”
Âyetlerdeki ilk א fetha ile okunur. أو nin naibi failidir. א א 'dan sonra א esre א
ile okunur. Diğer אن lerden doğrudan vahiyden olanlar birinciye atfen üstün, cin sözünden
olanlar ikinciye atfen esre okunur. Hepsini üstün okuyanlar da vardır. Hafs kıratı
böyledir.394 Müfessirlerin çoğu âyette geçen أو fiilini rübai kökten kabul etmişlerdir.
Bazıları ise sülasi şekliyle و okumuşlardır. 395
: 3-10 kişiden oluşan grup.396 Aslında insan için kullanılan bu tabir, luğatta
başka kullanım olmadığı için cinler için de kullanılmıştır.397 Fasih Arapça’da on kişiden
yukarısı için kullanılır.398
Nesefî bu âyette geçen kelimesinin alışılmışın dışında olan şey anlamına
geldiğini söyler. Bu kelime manayı güçlendirmek için kullanılmıştır. Cinler yaratıkların
ancak bu Kur’an’la doğru yola ulaşabileceklerini ve Kur’an davetinin doğru yoldan başka
394 Süleyman Ateş, XI, 95. 395 Şevkânî, V, 304; Ebu’s Suud, Muhammed b. Muhammed el- Ammâdî, İrşâdü Akli’s Selîm ilâ Mezâya’l
Kur’ani’l Kerim, Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y. IX, 42. 396 Ebu’s Suud, IX, 47; Elmalılı, VIII, 372; Zemahşerî, Ebu’l Kasım Carullah Mahmud b. Ömer
b.Muhammed, el-Keşşaf an hakaiki’t-tenzil ve uyunü’l- ekavil fi vucuhi’t-te’vil, Beyrut: Darü’l Fikr, 1983, IV, 167.
397 İbni Aşur, XXIX, 220. 398 Âlûsî, Ebu’l Fadl Şihâbüddîn es-Seyyid, Rûhu’l Meânî fî Tefsiri’l Kur’ani’l Azîm ve’s Seb’il Mesânî,
Beyrut: Dâru’l Fikr, 1997, XVI, 144.
93
bir şey olmadığını anlıyorlar.399 Öyle anlaşılıyor ki cinler yalnızca insanları dinlemekle
kalmıyor, aynı zamanda onların lisanını da çık iyi anlıyorlar. Bütün insanların dillerini
bildikleri söylenemez ancak yaşadıkları bölgedeki insanların dillerini bilmeleri
mümkündür. Kur’an’ın buradaki beyanından, Efendimizin okuyuşunu dinleyen cinlerin
Arapçayı çok iyi bildikleri anlaşılmaktadır.400
Hayır, doğru, hidâyet.401 Tevhit, iman, hayır ve rahmet demektir.402 :ر
Cinlerin Kur’anı dinlediklerini haber vermekten maksat iman etme hususunda ağır
davrandıkları için Kureyşi ve Arapları kınamadır. Çünkü cinler onlardan daha hayırlı idiler
ve daha çabuk iman ettiler.403
Hz. Peygamberden Kur’an dinledikten sonra geri dönüp doğru yolu gösteren ve
üstün nitelikleri nedeniyle kendilerini hayran bırakan Kur’an’a inandıklarını artık rablerine
hiçbir şeyi ortak koşmayacaklarını kendi topluluklarına açıklayarak onları da uyarmaya
çalışmışlardır.404
Müşrikler Efendimizin cinlerden birtakım bilgiler aldığını iddia ediyorlardı.
Cinlerin Kur’an-ı Kerim karşısında hayrete düşmeleri ve böyle bir kelamı daha önce
duymadıklarını itiraf etmeleri Kur’an’ın Allah kelamı olduğuna ve Efendimiz’in de O’nun
peygamberi olduğuna en büyük delildir. Buradaki cinlerin daha önce Allah’a şirk koştukları
anlaşılmaktadır. Onlardan peygamber gelmediğine göre yaşadıkları bölgedeki insanlardan
etkilendikleri anlaşılmaktadır. Bu cinler de Müşrik Araplar’dan ve o bölgelerde yaşayan ve
peygamberleri hakkında yanlış düşüncelere sapan Yahudi ve Hıristiyanlardan
etkilenmişlerdir.
399 Said Havva, El Esas fit-Tefsir Çev. M.Beşir Eryarsoy, Abdusselam Ali, İstanbul: Şamil yay. 1992, XV,
370. 400 Mevdudi, VI, 485. 401 İbni Aşur, XXIX, 221; Ebu’s Suud, IX, 47. 402 Nesefî, Ebu’l Berekât Hafizüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmut, Tefsiru’n Nesefî, Kahraman Yayınları,
İstanbul: 1984 IV, 301; İbnü’l Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l Mesir fi İlmi’t Tefsir, 3. Basım, Beyrut: Mektebetü’l İslâmî, , 1980, VIII, 378.
403 Muhammed Ali es-Sâbûnî, Safvetü’t-Tefâsir, Çev. Sadrettin Gümüş, Nedim Yılmaz, İstanbul:Ensar Neşriyât, 1992, VII, 85. 404 Seyyid Kutub, XV, 328.
94
3.âyet: א ر وأ א א و و א א א
Rabbimizin şanı çok yücedir. O ne eş edinmiştir ne de çocuk.
: Sözlükte büyüklük, ululuk, zenginlik, güç, asıl anlamlarına gelir.405 Nasip,
kısmet, makam, mertebe, azamet, kudret manalarına da gelmektedir.406 Yine güzel bütün
manalar ced ile ifade edilmektedir.407 “ ” kelimesi, düz araziyi baştan başa geçmek
demektir. Çalışma ve gayret, elbiseyi kesip biçmenin neticesi olan yenilik, gece-gündüz
mesafe alma manasında yardımcı olan ilahî feyz anlamlarına gelir. Bu açıklamaya göre ced,
iyi baht, kıymet ve onur, nasip-kısmet anlamlarına geldiğinden böyle bahtiyar ve mutlu
kimselere “ashâbü’l ced” “zevü’l ced” veya “mecdud” denildiği gibi “ululuk ve yücelik”
manasıyla da אس ن א א Her kesin gözünde büyüdükçe büyüdü denilir.408
Hz.Ömer veya Enes’e nisbet edilen şu söz de bu manadadır. ة א אذא א כאن وאل א Bir kimse Bakara ve Al-i imran sûrelerini okuduğu zaman gözümüzde“ א אن
büyürdü.” כ א و ذא hadisinde zenginlik ve ululuk anlamları vardır. Yani Ya
Rabbi ulu olana veya zengin olana senin karşında ululuğun ve zenginliğin bir yararı
olmaz.409 Başka bir hadiste “Cennetin kapısı üzerinde (yanında)durdum. Bir de ne göreyim,
oraya girenlerin ekserisi fakirlerdir. Ashabül ced –zenginler-ise engellenmişler...” Burada
ki Ashâbü’l ced ifadesiyle “dünyada iken zengin olanlar” manası kasdedilmiştir.410 Taberi
buradaki “ ” kelimesinin azamet, kudret, saltanat manasına geldiğini söylemenin daha
doğru olacağını söylemiş ve özetle şunları zikretmiştir: kelimesi Arapça’da iki manada
kullanılmaktadır. Bunlardan biri, babanın babası veya annenin babası demek olan “dede”
manasınadır. Âyette cinlerin ced kelimesini dede anlamında kullandıkları düşünülemez.
Zira onlar âyetin devamında “O ne eş edinmiştir ne de çocuk” demektedirler. Bunu diyen
405 Heyet, V, 398. 406 Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr, el-Cami’ li Ahkâmi’l Kur’an, t.y, XIX, 10. 407 Seyyid Kutub, XV, 328. 408 Elmalılı, VIII, 5398; Zemahşerî, IV, 168. 409 Süleyman Ateş, XI, 97. 410 Razî, XXII, 176.
95
cinlerin “Rabbimizin dedesi” tabirini kullanarak şirk koşmaları düşünülemez.
kelimesinin ikinci manası ise, pay ve nasip demektir.
İşte cinler kelimeyi bu manada kullanmışlardır. Cinler bu sözleriyle şunları
kasdetmişlerdir: “Rabbimizin mülk, saltanat, kudret ve azamette olan payı pek yücedir.
Artık O’nun ne eşi ne de çocuğu olabilir. Zira eş edinme, şehevâni arzuları giderme
acziyetinin bir neticesidir. Rabbimiz ise böyle bir acizlikten münezzehtir.411
Allah’a nisbet edilince “ ” kelimesi, Yüce Allah’ın bütün varlıkları kapsamış
olan, başlangıcı olmayan, şanı ve ululuğu, kendine özgü zenginliği, bir de genel olarak
bütün varlıklara, özel olarak dilediklerine olan yüksek feyiz ve yardımı manalarıyla
açıklanır. Âyette geçenא Rabbimizin şanı demektir.412 ر
Cinlerin bu sözleri onların müşriklerin “melekler Allah’ın kızlarıdır”,
Hıristiyanların “Mesih Allah’ın oğludur” ve Yahudilerin “Üzeyir Allah’ın oğludur”
şeklindeki inançlarından haberdar olduklarını ve bu batıl inancı reddettiklerini gösterir.413
4.âyet: א א א ل وأ כאن
Doğrusu aramızdaki beyinsiz, Allah hakkında asılsız şeyler söylüyordu.
: Akıl hafifliği, akılsız, ahmak,414 kendini bilmez,415 beyinsiz,416 aklı ermeyen
(reşit olmayan) 417 gibi manalara gelmektedir.418
411 Taberi, VIII, 445. 412 Zemahşerî, IV, 168. 413 Heyet, V, 399. 414 “Onlara: insanların iman ettiği gibi siz de iman edin, denildiği vakit ‘Biz hiç, sefihlerin (akılsız ve ahmak
kişilerin) iman eder miyiz!’ derler. Biliniz ki sefihler ancak kendileridir….” Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/13.
415 “ İbrahim’in dininden dendini bilmezlerden başka kim yüz çevirir?...” Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/130. 416 “ İnsanlardan bir kısım beyinsizler, yönelmekte oldukları kıblelerinden onları çeviren nedir? Diyecekler…”
Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/142; “Kavminden ileri gelen kâfirler dediler ki: ‘Biz seni kesinlikle gir beyinsizlik içinde görüyoruz ve gerçekten seni yalancılardan sanıyoruz.’ “Ey kavmim! Dedi, ben beyinsiz değilim; fakat ben alemlerin Rabbinin gönderdiği bir elçiyim.” Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/66-67.
417 , “ Allah’ın geçiminize dayanak kıldığı mallarınızı aklı ermezlere (reşit olmayanlara) vermeyin; o mallarla onları besleyin…” Kur’an, en-Nisâ Sûresi, 4/5.
418 Râzî, XXII, 176.
96
: Küfür noktasında aşırı giden.419 Sınırı aşmış, haktan ve doğruluktan uzak.420
Zulüm manasına gelir.421 Nitekim oruçlu iken ağır sözler kullanan birisi için م א א
denir.422
Allah hakkında asılsız şeyler söyleyerek onları Allah’tan başkasına tapmaya davet
eden beyinsizden maksat İblis’tir. Beyinsizle kastedilen, cinlerin içinden asi olanlar ve şirk
koşanlar da olabilir.423
İblis Allah’a eş, ortak ve çocuk isnadında bulunur; cinler de ona inanırlardı; ama
Kur’an’ı dinleyip bilinçlendikten sonra artık ona inanmaktan vazgeçmişlerdir.424
İblis’in de ateşten yaratıldığını ve bazı alimlerin İblis’in cinlerin atası olduğu
şeklindeki görüşlerini göz önünde bulundurarak buradaki beyinsizden maksadın İblis
olduğu sonucuna varabiliriz. Zira burada özellikle birisine vurgu yapılmaktadır. Bu o kadar
kötü bir kişiliğe sahipki kendisi inanmadığı gibi diğer yaratıkların da kendisi gibi olmasını
istiyor. Bu kadar kötü bir karakter ancak İbliste bulunabilir. Bir de “sefih” kelimesinin
müfred gelmesi bunun cinlerin içinden bir grup olmadığına delildir. Eğer öyle olsaydı
kelime çoğul gelirdi.
5. âyet: א ل א وא א כ א أن א وأ
Oysa biz, insanların ve cinlerin Allah hakkında asla yalan söylemeyeceklerini
sanırdık.
Cinler Kur’an’ı işitmezden önce kâfir ve müşriklerin, İblis’in telkiniyle Allah
hakkında söylediklerinin doğru olduğunu sanıyorlarmış. Fakat Kur’an’ı dinledikten sonra
onların yalancı olduklarını anlamış ve Allah’a karşı böyle bir cürette bulunmalarına hayret
419 Şevkânî, V, 304. 420 Elmalılı, VIII, 5399. 421 İbni Kesir, XIV, 8128. 422 Râzî, XXII, 176. 423 Sâbûnî, VII, 81; Ebu’s Suud, IX, 43; Seâlebî, Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf, Cevâhiru’l Hısân fî
Tefsiri’l Kur’an, Beyrut: Müessesetü’l Alemî, t.y, IV, 347. 424 Heyet, V, 399.
97
ederek bu sözleri söylemiş ve İblis’e beyinsiz demişlerdir.425 Bu, cinlerin bu tür cahilliklere
taklit sebebiyle düştüklerini ve kendilerinin bu karanlıklardan istidlal ve ihticâc hareketiyle
kurtulduklarının bir itirafıdır.426
6.âyet: א אدو ر אل א ذون אل א وأ כאن ر
İnsanlardan bazı adamlar cinlerden bazı kişilere sığınırlardı, onlar da bunların
taşkınlıklarını artırırlardı.
Günah ve korkmak anlamına gelir.427 Azgınlık, beyinsizlik, kibir yahut : ر
günah demektir. Aslında bu kelime, günahın bürümesi anlamına gelir.428 Asıl manasında
örtmek sarıp bürümek demek olduğu gibi bir adamın arkasından yaklaşıp vurmak manasına
ve sefahat yani hafiflik ve ahmaklık, kötülük, zulüm ve haksızlık yapmak, haram işleri
yapmaya koyulup onlarla uğraşmak manalarına gelir.429
6. âyette geçen kelimenin “onların küfür ve dalaletlerini arttırırlar” anlamını 13.
âyette geçen kelimenin de “zulüm ve haksızlık manalarını taşıdığını âyetlerin genel
anlamından çıkarılabilir.430
Seyyid Kutup da kelimenin saptırma, şaşırtma, düşmanlarına meyledenlerin
kalplerinde meydana gelen şüphe ve çalkantı ondan kurtulupta Allah’a sığınamamak ve
O’nun himayesine girememek gibi anlamlara geldiğini söyler.431
Cahiliye devrinde bir adam sefere çıkıp bir vadide gecelerse, bu vadinin şerrinden
bu vadinin büyüğüne yahut beyine sığınırım der, öyle yatardı. Ve inancına göre sabaha
kadar cinlerin korumasında olurdu. Bir rivâyete göre de Araplar kıtlık, kuraklık
zamanlarında mera ararlar, böyle yer bulunca, burada bir afete (yani cin çarpmasına)
425 Taberi, VIII, 446. 426 Razî, XXII, 178. 427 İbni Kesir, XIV, 8129; Seâlebî, IV, 347. 428 Havva, XV, 373. 429 Elmalılı, VIII, 5399. 430 Râzî, XXII, 179. 431 Seyyid Kutub, XV, 331.
98
uğramaktan bu vadinin rabbine (sahibine) sığınırız diye bağırırlar kendilerini kimse
korkutmazsa oraya konarlardı.432
İnsanlar, cinlerden korkup kaçtıkları gibi cinler de insanlardan korkup kaçarlardı.
İnsanlar bir vadiye indiklerinde cinler kaçtılar. Fakat o topluluğun başı, biz bu vadinin
efendisine sığınırız deyince cinler, insanlar bizden korkuyor dediler ve insanlara yaklaştılar.
Onların delirmelerine neden oldular.433
Müşriklerden bir grup, cinlerin kendilerine kötülük etmelerinden korktukları için
onlara ibadet ederlerdi. Bu durum cinlere tapanların günah ve sapkınlığını artırırdı. 434
Bir başka görüşe göre ise, insanlardan bazıları cinlerin şerrinden dolayı başka
insanlara sığınırlardı.435 Bu yorumu benimseyenler cinler hakkında אل ر kelimesinin
kullanılmayacağını ileri sürerek böyle bir yorumda bulunmuşlardır. Fakat bu yersiz bir
kaygıdır. Cinlerin de dişileri ve erkekleri bulunduğuna göre onlar için de aynı kelimeler
kullanılabilir.
7. âyet: א א أن א أ א כ وأ
Onlar da sizin sandığınız gibi Allah’ın hiç kimseyi tekrar diriltmeyeceğini
sanırlardı.
א وأ Bu cümlenin başında bulunan “ve” (atıf ) bağlacının iki yere bağlanma
ihtimali sözkonusudur. Cinlerin birbirlerine sözlerini anlatmaları durumuna göre zamiri,
insanlara; א כ “zannettiğiniz gibi” hitabı da cinleredir. Yani cinler birbirlerine, “
İnsanlar sizin zannettiğiniz gibi zannettiler” derler. אأ âyetine bağlanarak doğrudan
doğruya vahyedilen Allah kelamı olduğuna göre zamiri cinlere א כ hitabı
insanlaradır. Burada âyetlerin, böyle bir aşağı bir yukarı bağlanmasında iki tarafa çakan
şimşek gibi bir parıldayış ve bu şekilde bir taraftan anlatılan zan kavramındaki çalkalanışa,
432 Süleyman Ateş, XI, 97; Kurtubî, XIX, 13. 433 Havva, XV, 387. 434 Heyet, V, 399; İbnü’l Cevzî, VIII, 379. 435 Râzî, XXII, 179.
99
bir taraftan da onların üzerine saldırılan alevlerin parıldayışına tam bir uygunluk vardır.
Yani, “Ey o cinlere sığınan insanlar! O cinler de sizin gibi Allah’ın peygamber
göndermeyeceğini zannetmişlerdi.”, veya “ Ey o Kur’an’ı dinlemiş olan cinler! O size
aldanan insanlar da sizin gibi Allah’ın peygamber göndermeyeceğini zannetmişlerdi.”436
İnsanlardan ahireti inkar edenler olduğu gibi cinlerin de Kur’an dinlemeden önce
ahireti inkar ettikleri, öldükten sonra tekrar dirilme olacağına inanmadıkları
anlaşılmaktadır. Zira İblis onlara da menfi telkinde bulunmaktadır.437
Bazı müfessirler âyette geçen “ Allah’ın hiç kimseyi tekrar diriltmeyeceğini
sanırlardı” kısmını “Allah’ın hiç kimseyi peygamber olarak göndermeyeceğini sanırlardı”
şeklinde yorumlamışlardır.438
B‘as kelimesinin ikinci anlamı olan “peygamber gönderme” manasını esas alan
Elmalılı ve Seyyid Kutub’un da aralarında bulunduğu bazı müfessirler ayete şu şekilde
mana vermişlerdir: “Biz iman ettik ki ‘Allah kimseyi peygamber göndermeyecek,
göndermez’ zannı yanlış imiş, yüce bir şahsın peygamber gönderildiğini anladık. Çünkü biz
göğü o yüksek alemi yokladık da onu şiddetli bekçiler, kuvvetli muhafız melekler ve
atılmaya hazırlanmış ateş gibi alevlerle doldurulmuş bulduk.”439
Bir sonraki ayet ile beraber okuduğumuz zaman “b‘as” kelimesine peygamber
göndermek anlamını veren Elmalılı ve Seyyid Kutub’un görüşlerinin daha ağır bastığı
görülmektedir.
8.âyet: א א אء א א א وأ א א و א
Hakikaten biz(cinler) göğü yokladık, onu güçlü muhafızlar ve alev toplarıyla
doldurulmuş bulduk.
436 Elmalılı, VIII, 5400. 437 Heyet, V, 400. 438 İbni Aşur, XXIX, 226; Âlûsî, XVI, 148; Taberi, VIII, 447. 439 Elmalılı, VIII, 5400; Seyyid Kutub, XV, 306.
100
: “Mess” anlamında olup, “tecessüs etti, araştırdı, yokladı” manasında istiare
yoluyla kullanılmıştır. Çünkü dokunan kimse arayan ve tanımak isteyen kişi demektir.
Nitekim Arapça’da א “Dokundu, araştırdı...” denilir.440
: Şihâb kelimesinin çoğuludur. Şihâb esasen ateş alevi demektir.
Nitekim אب “parlak bir ateş koru”441 âyetinde bu manada kullanılmıştır. Gökte
yıldız kayar gibi kayan parıltılara da isim olmuştur.442
Tefsirlerde yıldız kayması, yıldız düşmesi diye tanımlanan şihâb, esasen meteor
taşlarının, düşerken hava ile sürtünmesinden çıkan ışıktır. Şihâb olayı meteorolojik bir
olaydır.443 Şihâb yanan ateşten yayılan ışıktır. Âyetteki şihâbdan maksat ise havada kayan
yıldız gibi görünen şeydir. Şihâb gökleri süsleyen yıldızların bizzat kendisi değildir.444
Gök ehlinin sözlerini dinlemek için oraya çıkmak istedik fakat göklerin onları
koruyan meleklerle ve göklere yaklaşmaya çalışanlara atılan yakıcı alevlerle doldurulmuş
olduğunu gördük.445
Allah’ın Kur’an’ı ve peygamberini koruma vasıtalarından birisi de göğün sert
bekçiler ve alevlerle doldurulup her taraftan muhafaza altına alınması ve daha önce orada
oturan şeytanların oturdukları yerlerden kovulmalarıdır.
Böylece Kur’an’dan bir şey kapıp kaçmasınlar ve bunu kahinlerin diline verip de
işin karışmasına sebep olmasınlar. Bu da Allah’ın kullarına rahmetinin, yaratıklarına
lütfunun bir göstergesidir.446
440 Râzî, XXII, 180; Ebu’s Suud, IX, 44; Zemahşerî, IV, 169. 441 Kur’an, en-Neml Sûresi, 27/7. 442 Elmalılı, VIII, 5402. 443 Süleyman Ateş, XI, 100. 444 Cebeci, s. 27. 445 Heyet, V, 402; Ebu’s Suud, IX, 45; İbnü’l Cevzî, VIII, 380. 446 İbni Kesir, XIV, 8145.
101
9. âyet: وأ א א ر א ن א א א א א כ
Halbuki biz (daha önce göğü) dinlemek için onun oturulabilecek yerlerinde
otururduk fakat şimdi kim dinlemek isterse kendisini gözetleyen bir alev topuyla
karşılaşıyor.
İbni Abbas Hazretlerinin söylediği ve âyetin de anlattığı mana bu alevlerin
onlardan gök haberlerini kesmiş ve göğün kapılarını birer zabıta memuru olarak tutmuş
olmalarıdır. Bu durum onların morallerini yıkıp yalanlarını, hafifliklerini ve taşkınlıklarını
yakan ateşini anlatıyor ki onlar Muhammed (s.a.v)in göğsünden parıldayan ateşi andırır
âyetler ve mucizelerdir ki bunun karşısında insan ve cin şeytanlarının dilleri tutulmuştur.447
Kur’an’ın cinlerin sözlerine dayanarak naklettiği bu vakıalar bize gösteriyor ki
onlar son risâletten önce ruhlar alemiyle bağlantı kurmayı, melekler arasındaki konuşmalara
kulak vermeyi arzu ediyorlardı. Daha sonra da topladıkları bilgileri dostları kahin ve bilgiç
geçinenlere fısıldıyorlardı. Böylece bunlar şeytanın emirlerine uygun olarak insanları
birbirlerine düşürmeye devam ediyorlardı. Bu kahin ve bilgiç geçinenler edindikleri az bir
hakikate birçok batıl karıştırarak iki peygamber arasında geçen fetret devrinde insan
topluluklarına yayıyorlardı. Kur’an-ı Kerim’in nüzulü onları semadan uzaklaştırdı.
Bundan önce de yıldızlar gökten haber almak isteyenlerin üzerine atılıyordu. Fakat
bu atma işi sık değil seyrek oluyordu. Nitekim İbni Abbas’tan nakledilen bir hadiste şöyle
buyurulur: “Biz Resûlullah ile oturuyorduk. Bir de ne görelim? Bir yıldız kaydı ve ortalık
aydınlandı. Bunun üzerine Resûlullah:
-Bu konuda (cahiliyye döneminde) ne diyordunuz? Buyurdu. Biz:
-Büyük bir kişi doğacak veya ölecek diyorduk, dedik. Resûlullah:
447 Elmalılı, VIII, 5402.
102
-Hayır öyle değil. Bu hadise Allah gökte bir şeye hükmettiği zaman olur,
buyurdu.”448
İbni Zeyd diyor ki: “Cinler göğü yoklayıp bu durumu tespit edince İblis’e gelmiş
ve ona: ‘Bizim gök haberlerini işitmemize ne engel olabilir?’ Diye sormuşlar. İblis de
onlara: ‘Gök ancak iki şeyden dolayı korunmaya alınır. Allah’ın yeryüzüne indirmek
istediği bir azaptan dolayı veya göndereceği peygamberden dolayı demiştir.’ İşte Allah’ın
‘Gerçekten bilmiyoruz yeryüzündekilere kötülük mü istendi yoksa Rableri onların iyiliğini
mi murad etti?’ âyeti bunu beyan eder.”449
Elmalılı âyette mecâzi bir anlatımın olduğunu söyleyerek âyeti şöyle tefsir
etmiştir: “Kur’an’ın ve onu okuyan zatın karşısında cin ve şeytan böyle eriyecek bir
durumda kalıyor. İşte Yüce Allah böyle birisini göndermiş ve alemi değiştirmiştir. Burada
genellikle ‘şihâb’ ın zahiri manasında ısrar ediliyorsa da biz bu ısrarda manayı
maddileştirmekten başka bir yarar görmüyoruz. Asıl maksat peygamberlik nuru ve Kur’an
âyetleri ile hakikat aleminde parlatılan ve batıl fikirlere karşı fırlatılan ateşi andırır uyarıları
anlatmak olması daha yüksek bir mana olduğu kanaatindeyiz. Zira hava olaylarından olan o
ateşlerin peygamberimizin gönderilmesinden önce de olageldiği rivâyetlerde inkar
olunmuyor.”450
Süleyman Ateş de âyeti mecâzî bir şekilde tefsir etmek gerektiğini belirtmekte ve
böyle bir yoruma gerek duymasının nedenini şöyle açıklamaktadır: “Peygamberimizin
gönderildiği sıralarda denildiği gibi fazla birçok şihab yağmuru olmuş ve bunlardan
müneccimler, kahinler, şeytanlar korkup türlü manalar çıkarmaya çalışmış olsunlar. Zaten
bu durumda onlardan gök haberleri kesilmiş değil bilakis çoğaltılmış ve kulak hırsızlığına
daha çok fırsat verilmiş olur."451
448 Havva , XV, 387; Râzî, XXII, 179. 449 Taberi, VIII, 448. 450 Elmalılı, VIII, 5403. 451 Süleyman Ateş, XI, 100.
103
Bize göre âyetin en güzel tefsirini “ …atılan şihâbların şekilleri ve keyfiyetlerine
dair bize bir şey gelmemiştir. Zaten daha fazlasını bilmeye de gerek yoktur. Bize
nakledilenler, bundan ibarettir.’’452 şeklinde anlayan Seyyid Kutub yapmıştır. Zira
rivayetlerde bu konuyla ilgili net bir bilgi yoktur.
10. âyet: א ري أ أر א وأ א ر ر رض أم أرאد
Bilmiyoruz yeryüzündekilere bir kötülük mü murad edildi yoksa Rableri onlar için
bir iyilik mi diledi?
İbni Zeyd dedi ki: “Semayı dinlemek isteyenlere şihab atılması üzerine İblis, ‘bizi
gökten men etmekle Allah insanlara azab mı edecek yoksa peygamber mi gönderecek
bilmiyoruz’ demiştir.”453 Bizim gökten haber alamayışımız yakında birşeylerin olacağını
gösteriyor ama ne olacağını bilemiyoruz.454 Gönderilen Peygambere itaat edecekler de
Allah onları doğru yola mı iletecek yoksa isyan edecekler de onları helak mi edecek
bilmiyoruz. Bu âyetten cinlerin gaybı bilmedikleri Allah’ın vahyi koruduğu
anlaşılmaktadır.455
Âyette aynı zamanda cinlerin edepli tavırlarına işaret vardır. Çünkü cinler
kötülüğü bilinmeyen bir faile iyiliği ise Allah’a izafe etmişlerdir.456 Nitekim bir ayette şöyle
buyurulmaktadır: “Sana bir iyilik isabet ederse Allah’tandır. Bir kötülük gelirse
nefsindendir...”457
11.âyet: دא א א כ כ א دون ذ ن و א א א א وأ
Doğrusu içimizde iyiler var ama aramızda başka türlü olanlar da var farklı yollar
izledik.
452 Seyyid Kutub, XV, 304. 453 Şevkânî, V, 306. 454 İbni Aşur, XXIX, 231. 455 Heyet, V, 403. 456 İbni Kesir, XIV, 8147. 457 Kur’an, Nisâ Sûresi, 4/79.
104
د : fiilinden türemiştir. “Kıt’a” kelimesinin fiilinden türemesi gibidir.
Bölünmeye, parçalanmaya delalet eder.458 İnsanların farklı tavırlar takınması üzerine bir
topluluk parçalandı.459 Cümlesinde bu anlamda kullanılmıştır.
“Farklı yollar izledik” mealindeki cümle, cinlerin de insanlar gibi çeşitli fırka ve
mezheplere ayrıldığını gösterir.460
Bu ifade cinlerden bazılarının Hz. İsa (a.s)’nın sahih olan dini üzereyken
Peygamberimizin (s.a.v.) çağına ulaştıklarına bazılarının da dinden çıkmış sapıklar
olduğuna işaret eder. Onlar bu gerçeği Kur’an’ı dinleyip kavradıktan sonra anladılar ve
Kur’an ölçüsüne göre kimlerin Salih olduğunu kimlerin olmadığını öğrendiler.461
Âyet-i Kerime cinlerin çifte kabiliyette olduğunu, sırf şer için yaratılan şeytan ve
avanesini ayıracak olursak insanlar gibi hayra ve şerre kabiliyetleri bulunduğunu gösterir.
Bu âyet, cinler hakkındaki umumi kanaatlerimizi düzeltmek bakımından son derece
önemlidir.462
Âyet aynı zamanda cinleri bütün kötülüklerin menşei gibi gösteren anlayışlara bir
cevap niteliği taşımaktadır. Cinler bazı insanların inandığı gibi kötü karaktere sahip
değildir.
12. âyet: رض و א أن א א א وأ א ه
Sonunda anladık ki yeryüzünde Allah’ın iradesini asla engelleyemeyiz kaçmakla
da O’nun elinden kurtulamayız.
Cinler, Kur’an-ı Kerim’i dinleyince evrendeki her şeyin Allah’ın kudretinde
olduğunu, O’nun iyileri ödüllendirip kötüleri cezalandıracağını, kimsenin Allah’a güç
yetiremeyeceğini ve O’nun elinden kaçıp kurtulmanın mümkün olmadığını Kur’an’dan
458 Râzî, XXII, 183. 459 Şevkânî, V, 308. 460 Heyet, V, 404; Kurtubî, XIX, 16. 461 Havva, XV, 389. 462 Seyyid Kutub, XV, 310.
105
öğrenip anlamışlar; kendileri iman ettikten sonra diğerlerini de inkarcılıktan ve Allah’a
ortak koşmaktan sakındırmaya çalışmışlardır.463
13.âyet: א א و ر אف א ى ءא א א א א وأ
Ve biz o hidayeti dinler dinlemez ona iman ettik, rabbine iman eden kimse artık ne
ziyana ne de haksızlığa uğramaktan korkar.
Buradaki “o hidâyet” ifadesi, “Kur’an” demektir. 464 Nitekim Hak Teala, başka bir
âyette şöyle buyurmaktadır: “Bu Kur’an, kendisinde şüphe olmayan ve muttakiler için bir
hidâyet olandır.”465
Allah’ın kullarına karşı adaletle muamele edeceği cinlerin ağzından dile
getirilmektedir. Bu da Allah’ın iyilikleri ödüllendirme, kötülükleri cezalandırma
konusundaki kusursuz adaletinin mutlaklığına yani insanla sınırlı olmayıp irade sınavına
tabi tutulan bütün varlıkları kapsadığına yapılan vurgu olarak değerlendirilebilir.466
Başka ayetlerde de aynı gerçeğe vurgu yapılmıştır: “Kim de inanmış olarak salih
ameller işlerse; o zulümden ve hakkının yenmesinden korkmaz.” 467
Kim Yüce Allah’a inanırsa o, ne iyiliklerinin eksileceğinden ne de günahlarının
artırılarak kendisine zulmedileceğinden korkar.468
Mükafatından bir şey eksiltilmek sûretiyle zulme uğramaz. Gerek insan gerek cin
başka birisi tarafından hüküm altına alınıp zillete de düşmez. Bu korkuların hiçbiri kalmaz.
Zira Allah’ın ortağı yoktur. O’nun güç ve kudretine karşı gelecek kimse bulunamaz.
Kısacası insan ve cinne sığınanlar kendilerini kurtaramaz. Ancak Allah’a iman edip de
O’na sığınanlar esenliğe erer. Onun için insanlar cinne sığınmamalı, cinler de kendi
beyinsizleri ve alçakları olan şeytana uyup da insanları aldatmaya çalışmamalıdırlar.
463 Heyet, V, 404 464 Râzî, XXII, 184; İbni Aşur, XXIX, 235; Kurtubî, XIX, 18; Ebu’s Suud, IX, 45. 465 Kur’an, el-Bakara Sûresi, 2/2. 466 Heyet, V, 405. 467 Kur’an, Tâhâ Sûresi, 20/112. 468 Sâbûni, VII, 87.
106
Allah’ın himayesinde ve murakebesinde olan mü’minlerin hakkını yemeye ve
onları eziyete sokmaya kimin gücü yetebilir. Bu dünya hayatının bir gereği olarak, mü’min
bazan mahrumiyete düşebilir. Fakat bu “bahs’’ denilen hakkının eksiltilmesi manasına
gelmez. Mahrum edildiği şeye karşılık haksızlıktan onu korumuş olur. Bazan da yeryüzü
kuvvetlerinden ona eziyetler erişebilir. Fakat bu da “rehak’’ denilen eziyet değildir. Çünkü
Rabbi ona, acıya tahammül edeceği gücü verir.469
14.âyet: א وأ א وא ر כ و ن أ א א א ن و א א
Aramızda ilahi emirlere boyun eğenler var, ama hak yoldan sapanlarımız da var.
Boyun eğenler doğru yolu hedeflemişlerdir.
15. âyet: א כא ن א א א وأ א
Hak yoldan sapanlar ise cehennemin yakıtı olmuşlardır.
Kişi Hak’tan sapıp zulmettiğinde א , adil davrandığında ise א א
denir. Birincinin ism-i faili א , ikincinin ism-i faili gelir.470 “Allah adil olanları
sever.”471 Âyetinde bu manada kullanılmıştır.472 Said b. Cübeyr’den rivâyet edildiğine göre,
Haccac öldürmek istediği zaman ona, “Benim hakkımda ne dersin?” diye sormuş. Said de
“sen kâsıt ve âdilsin” demiş. Bunun üzerine oradakiler, Said b. Cübeyr’in onu adil ve insaflı
olarak nitelediğini sanarak, “Ne güzel söyledi” deyince, Haccac, “Ey Cahiller, o beni zalim
ve müşrik diye tavsif etti” demiş; zalim olma ile ilgili olarak, Hak Teala’nın, ن א אא وאא א כא âyetini,473 müşrik olma ile ilgili olarak da و א ن אכ “Hem
sonra o kâfirler rablerinden udûl ederler, dönerler” 474âyetini okumuştur.475
Âyette geçen “ن א ” kelimesinden maksat, adalet ve iyiliğe karşı olan ve
hakikat yolundan sapmış zalimlerdir. Cin topluluğu bu gibi kimseleri Müslümanlara karşı
469 Seyyid Kutub, XV, 311. 470 Kurtubî, XIX, 18; İbnü’l Cevzî, VIII, 381; Sealibî, IV, 348. 471 Kur’an, Mâide Sûresi, 5/47. 472 İbni Kesir, XIV, 8152. 473 Kur’an, el-Cin Sûresi, 72/15. 474 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/1. 475 Râzî, XXII, 185.
107
olanlar hakkında kullanmışlardır. Burada açık ve ince bir işaret vardır. Zira Müslüman
adildir, ıslah edicidir. Bunun karşısında olan da kâsıttır yani zalimdir, bozguncudur.476
“Haksızlığa sapanlar” dan maksat inanç ve amelde doğruluktan, adaletten
sapanlardır. Bunlar, özellikle Allah’a ortak koşmakla hem hakikat çizgisinden saptıkları
hem de böylece kendilerine haksızlık ettikleri için âyette “zalimler” anlamına gelen
ن“ א ” sıfatıyla nitelendirilmişlerdir. Nitekim bir âyeti kerimede477 şirk büyük bir
haksızlık (zulüm) olarak nitelenmiştir.478
16 ve 17. âyet: א אء א א א א وأن א
א א א כ ض ذכ ر و
Yine bana vahyolundu ki eğer hak yolda dosdoğru yürürlerse kendileri içinde
denenmek üzere nimetlere boğarız; kim de rabbini anmaktan yüz çevirirse Allah onu git
gide artan bir azaba uğratır.
Buradaki أن أن , ’ nin hafifletilmiştir. Şa’n zamiri hazfedilmiştir. א demektir. Bu
cinlerin sözü değil, doğrudan vahiydir. Birinci âyetteki א א üzerine matuftur.479
Kelimesinden maksat, İslam yolu ve Allah’a itaattir. 480 : א
ق : Dal’ın fethası ve kesresiyle ق א kelimesi, “çok su” demektir. Kelime bu
iki şekilde de okunmuştur. Arapça’da kesre ile, א “Kaynak, bol su berdi.” “O, bol suludur” denilir. Yine “suyu çok bahçe” manasında, رو denilir. “Bol
sulu yağmura” da ق denilir.481
476 Seyyid Kutup, XV, 312. 477 Kur’an, Lokman Sûresi, 31/13. 478 Heyet, V, 405. 479 Süleyman Ateş, XI, 104. 480 Sâbûnî, VII, 90; Zemahşerî, IV, 170. 481 Râzî, XXII, 187.
108
א אء ’ den maksat çok sudur. Bu, rızkın bollaştırılmasında kullanılmış bir
istiaredir.482
“Kim Rabbinin zikrinden yüz çevirirse, onu gittikçe artan bir azaba uğratır.” İbni
Abbas azabın vasfını anlatan kelimesinin “cehennemde bir dağ” ismi olduğunu
söylerken Mücahid, bununla “çok çetin ve hiç rahat vermeyen” bir azabın kastedildiğini
söylemiştir.483
Müfessirler bu âyetin manası üzerinde iki görüş serdetmişlerdir:
1- Eğer azgınlar, İslam yoluna girseler, dönüp Müslüman olsalar ve bu yolda
devam edip gitselerdi; onlara bol bol su verirdik. Bol sudan maksat, rızık genişliğidir.
Nitekim Allahü Teala başka âyetlerde şöyle buyuruyor: “ Eğer onlar; Tevrat’ı, İncil’i ve
Rablarından kendilerine indirilmiş olanı, dosdoğru tutsalardı; nimete garkolacaklardı.484
Şâyet kasabaların halkı inanmış ve sakınmış olsalardı elbette üzerlerine gökten ve yerden
bereket açardık.485
Aralarında Râzî ve Zeccâc’ın da bulunduğu bazı müfessirler âyeti bu şekilde
yorumlamışlardır. Çünkü Allahü Teala âyette et-tarîk (yol) kelimesini elif-lamlı olarak
getirmiştir. Bunun bilinen bir yol olması gerekir ki bu yol da İslam yoludur.486
2- Şâyet onlar, müslüman olmayıp batıl yola girmiş olsalardı. “ Onlara bol bol su
içirirdik.” Onları kötülüğe götürmek için rızıklarını derece derece genişletirdik. Nitekim
Allahü Tealanın şu ayetleri bu anlamdadır: “Onlar, kendilerine hatırlatılan şeyleri unutunca;
biz de kendilerine her şeyin kapılarını açtık. Nihâyet kendilerine verilen o şeyler yüzünden
sevinince onları ansızın yakaladık ve bütün ümitlerinden mahrum kaldılar.”487
482 Kurtubî, c.19, s.19; Ebu’s Suud, IX, 46. 483 İbni Kesir, XIV, 8153; Âlûsî, XVI, 156. 484 Kur’an, el-Mâide Sûresi, 5/66. 485 Kur’an, el-‘Araf Sûresi, 7/96. 486 Râzî, XXII, 188. 487 Kur’an, el-En’am Sûresi, 6/44.
109
Zannederler mi ki kendilerine mal ve oğullar vermekle onlara iyi davranmaktayız? Hayır
farkında değiller.488
Bu yoldan maksat sapıklık yoludur görüşünü de birçok müfessir benimsemiştir.
Âyetin devamındaki “onları bununla tecrübe edelim.” sözü bu görüşü desteklemektedir. Bu
yorum biraz daha ağır basmaktadır.
18. âyet: א א א أ א وأن א
Mescitler yalnız Allah’ındır. O halde Allah ile beraber hiçbir kimseye
yalvarmayın.
Yahudiler Havralarına, Hıristiyanlar kiliselerine girdiklerinde Allah’a şirk
koşarlardı. Bu sebeple Allahü Teala Nebiyyi Zişanına yalnız ve yalnız kendisinin birliğini
haykırmasını emretmiştir.489
Müfessirler, buradaki “ א ” kelimesine şu anlamları vermişlerdir :
a. Mescitlerden maksat Mescid-i Haramdır. Âyet, Kabeye putları yerleştirip onlara
tapan müşrikleri uyarmakta ve yaptıklarının yanlış olduğuna işaret etmektedir.490
b. Secdede yere temas eden uzuvlar yani eller, ayaklar, dizler ve alın kastedilmiş,
Allah’ın verdiği bu organlarla O’ndan başkasına secde edilmemesi emredilmiştir.
Said b. Cübeyr bu görüşü benimseyerek âyetin secdeye katılan organlar hakkında
nazil olduğunu söyler. Yani secde yapan organlar Allah içindir, onlarla Allah’tan başkasına
secde etmeyin.
İbni Abbas’tan nakledilen rivâyete göre, Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:
“Ben, yedi kemiğim üzerine secde etmekle emrolundum. Alın kemiği-eliyle burnunu
gösterdi-iki el iki diz ve iki ayaktır.”491
488 Kur’an, el-Mü’minûn Sûresi, 23/55-56. 489 Mehmet Vehbi, XV, 6190; İbnü’l Cevzî, VIII, 382. 490 Ebu’s Suud, IX, 46.
110
c. Bazı müfessirlerce, secdenin namazın bir rüknü olduğu göz önüne alınarak bu
kelime “namaz” anlamıyla açıklanmıştır. 492
d. Bütün yeryüzü. رא א و رض Arz bana mescid ve temizliyici“ א
(veya temiz) kılındı.” Hadis-i şerifini dikkate alan bazı müfessirler âyetteki “mesâcid”
kelimesinin bütün yeryüzünü kapsadığını söyler. Yeryüzünde Allah’tan başkasına ibadet
etmeyin.493 Bu yorum İslam’ın evrensel din olması esası ve şirkin her zaman ve mekanda
yasaklanması dikkate alındığı zaman âyetin en güzel ve en kapsayıcı yorumudur.
19. âyet: ن כ ه כאدوא אم א א وأ א
Allah’ın kulu O’na ibadet etmek için kalktığında üstüne çıkarcasına etrafına
üşüşüyorlar.
: Kelimesi (Libde) kelimesinin çoğulu olup, “birbiri üzerine katlanıp dolanarak
keçelenmiş olan şey”e denir. Bir şeyi adam akıllı ve iyice kendisine yapıştırdığın her şeyi
ifade etmek için de bu kökten olan (Lebbede) fiili kullanılır. Yine döşenen mefruşâta
verilen “lübud” kelimesi de bu kelimeden türemiştir. Arslanın iki omuzu arasında bulunan
keçelenmiş yelesine de ة א adı verilir.494 Birbirine karışıp sarılmak manasına gelir.
Âyette ise, çok kalabalık bir toplantı anlamındadır.495
Allah’ın kulundan maksat Hz. Peygamberdir. Allahü Teala Resûlünü
onurlandırmak için onu yüce zâtına izâfe ederek anmıştır. Âyette Hz.Peygamber Nahle
denilen yerde Ashabına namaz kıldırırken cinlerin ondan Kur’an dinlemek için neredeyse
birbirlerini çiğneyecek şekilde etrafını kuşattıkları ifade edilmektedir. “ ” kelimesinin
farklı kıraatlerine göre âyete şöyle de mana verilmiştir: “Peygamber Allah’a kulluk etmeye
491 İbni Kesir, XIV, 8155. 492 Heyet, V, 382. 493 Heyet, V, 382. 494 Râzî, XXII, 193. 495 Mehmet Vehbi, XV, 6192.
111
ve O’na çağırmaya başlayınca cinler ve insanlar onun getirdiği dini yok etmek birbirlerini
destekliyorlardı, ancak Allah onlara fırsat vermedi.”496
İbni Abbas’tan “Cinler, Hz. Peygamberin Kur’an okuduğunu işitince, onun okuduğu
Kur’an’a tutkunluklarından dolayı üzerine yığılıverdiler. Peygambere yaklaştılar nihâyet
peygamber onların bu durumunu bilmeden bu sûrenin baş tarafını okumaya başladı. Onlar
Kur’an’ı dinliyorlardı.” şeklinde bir görüş nakledilmektedir. Mücahid ve İbni Zeyd “Cinler,
kendi kavimlerine dediler ki: “Doğrusu Allah’ın kulu O’na kalkıp yalvarınca; neredeyse
çevresinde keçe gibi oluyorlardı. Yani onlar peygamberin ve ashabının namaz kıldığını,
rükua ve secdeye vardıklarını görünce; ashabının peygambere itaatından hayrete düştüler de
kendi kavimlerine bu olayı naklettiler.” diye yorumlarken Hasan Basri: “Rasulullah (s.a.v.)
La ilahe illallah diyerek kalkıp insanları gerçek Rablarına davet edince, Araplar ona karşı
birleştiler.’’ şeklinde izah etmiş Katade ise şöyle tefsir etmiştir: “İnsanlar ve cinler bu dini
söndürmek için toplandı da Allah peygamberi desteklemek, dini ileri götürmek ve karşı
çıkanlara üstün kılmak için onları durdurdu.’’497
Âyet hakkındaki en güzel yorum İbni Abbas’tan nakledilen görüştür. Zira cinler
Kur’an’ı duyunca hayret ve şaşkınlık içerisinde Efendimizin etrafını sarmışlardır. Sûrenin
birinci âyetinde cinlerin bu durumuna ışık tutar mahiyettedir.
“Allah’ın kulu Allah’a ibadet eder’’ deyince Rasulullaha karşı gelen kâfirlere de
uyarı vardır. Çünkü o kâfirler de Allah’ın kuludur. Nasıl ki Rasulullah Allah’ın kulu olduğu
için ibadet ediyorsa Allah’ın diğer kulları da yalnızca Allah’a ibadet etmelidirler. Bunun
için Allah’a ibadet etmeyenler kınanmayı hak etmişlerdir.498
496 Heyet, V, ٤٠٣. 497 İbni Kesir, XIV, 8155. 498 Mehmet Vehbi, XV, ٦١٩٢.
112
20 ve 21.âyet: א و כ כ إ أ א ر א أ כ و أ א أد ر إ
De ki : “ Ben kendisine hiç kimseyi ortak koşmaksızın yalnız rabbime yakarır
kulluk ederim.” De ki: “ Doğrusu ben size ne zarar verme ne de doğrunun ölçütünü
zihninize yerleştirme gücüne sahibim.”
Hz.Peygambere işkence edilip karşı çıkılıp yalanlayarak aleyhinde toplanınca;
getirdiği hakkı iptal etmek üzere herkes ona düşmanlıkta birleşince O, “Ben ancak Rabbıma
yalvarırım.” demiştir.499
Mekkeli müşrikler, Hz. Peygambere, tebliğ ettiği tehvid dini yüzünden insanların
düşmanlığını kazandığını, eğer bu davadan vazgeçerse kendisini düşmanlarına karşı
koruyacaklarını söylüyorlardı. Bu âyetler onlara cevap olarak inmiş ve böylece
Hz.Peygamberin Allah’tan başkasına kulluk etmesinin söz konusu olmayacağı, onun
kendisine verilen ilahi emir ve mesajları tebliğ etme görevini yerine getirmekten başka
gayesinin bulunmadığı ifade edilmiştir.500
Burada geçen zarar kelimesinden maksat, rüşt kelimesinin zıddı olan zarardır ki, o
da sapıklıktır. Buna göre âyetin manası şöyle olur: “Gerçekten sizin sapıklığınız ve
hidâyetiniz benim elimde değil, benim görevim sadece tebliğdir.”
22. ve 23. âyet: א א א إ إ א أ و أ دو ور א א أ א אر ن א و א ور
Şunu da söyle: “Şüphe yok ki Allah’ın gönderdiklerini tebliğ etmedikçe beni de
Allah’a karşı kimse koruyamaz. O’ndan başka sığınacak kimse de bulamam. Artık kim
Allah’a ve Peygambere karşı gelirse bilsin ki içinde ebedi kalacakları cehennem ateşi onu
beklemektedir.”
499 İbni Kesir, XIV, 8155. 500 Heyet, V, ٤٠٣.
113
Eğer ben Allah’a isyan edersem hiç kimse beni O’nun azabından kurtaramaz. Ve
ben O’ndan başka sığınak da bulamam. Mücahit, Katâde, Süddî א kelimesine
“sığınak” anlamını vermişlerdir. Başka bir rivâyette Katade bu kelimeye “yardımcı ve
sığınak” anlamı veya “dost ve barınak” anlamlarını vermiştir.501
Müfessirlerin bir kısmına göre “ א א א א א“ ,cümlesi ” ور ”
kelimesinden istisnadır. Buna göre mana, “Ben O’ndan başka bir sığınak bulamam, ancak
Allah katından olanı ve O’nun risâletini tebliğ ederim.” 502
Müfessirlerin bir kısmı ise, istisnanın א א א kelimesinden
yapılması gerektiğini söylerler. Buna göre mana şöyle olur: “Beni hiç bir kimse Allah’a
karşı savunup kurtaramaz. Ancak Allah’ın benim üzerime yüklediği risâlet vazifesini tebliğ
etmem beni kurtarabilir.”503
Nitekim bir başka âyette şöyle buyurulur: “Ey peygamber Rabbinden sana
indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan elçilik vazifesini yerine getirmemiş olursun. Allah
seni insanlardan korur...” 504
Üçüncü bir görüş ise, כ א cümlesinden istisnadır. Yani ben size ne zarar ne
fayda verebilirim. Ancak Allah’ın gönderdiklerini tebliğ edebilirim. Bu durumda א א âyeti müstesna ile müstesna minh arasında bir ara א א و א دو
cümledir.505
“ Kim Allah’a ve Rasulüne karşı gelirse bilsin ki içinde ebedi kalacakları
cehennem ateşi onu beklemektedir.”
Mu‘tezile büyük günah işleyen mü’minlerin de cehennemde ebedi olarak
kalacaklarına bu âyeti delil getirmektedir. Bu hükmü çıkarmalarının sebebi, âyette geçen
501 İbni Kesir, XIV, 8156. 502 Râzî, XXII, 195; Ebu’s Suud, IX, 46. 503 İbni Kesir, XIV, 8156. 504 Kur’an, el-Maide, 6/67. 505 Havva, XV, 382.
114
א“ د“ .kelimesidir ”א ” kelimesinin “א ile tekid edilmesi günahkarların ebedî olarak ”א
cehennemde kalacaklarına delalet eder.506
Mu‘tezile’nin Kebîre ve Sağîre konusundaki görüşleri:
Kebîre sözlükte “maddî veya manevî bakımdan büyük olmak” anlamına gelen
kebr (kiber) kökünden türemiş bir isimdir. “Büyük günah” mânasında kullanılan507 kebîre,
“dinen yasaklandığı konusunda kesin delil bulunan ve hakkında dünyevî veya uhrevî ceza
öngörülen davranış” şeklinde tanımlanır. Sağîre de sözlükte kebîrenin zıddı olarak sığar
kökünden türemiş bir isimdir. “Küçük günah” anlamında kullanılan508 sağîre terim olarak
kebîre dışında kalan kötü davranışlara denir.509
Mu‘tezile’nin anlayışına göre Kebîre, onu işleyenin cezası sevabından daha çok
olan ameldir. Büyük günahı işlemekten dolayı hasıl olan ceza, itaatlardan hasıl olan sevabı
yok eder. Sağîre ise, onu yapanın sevabı ikabından daha çok olan ameldir. Sağîre için
uygun görülen ceza sevap tarafından silinir.510
Müslümanlar arasında meydana gelen ilk ihtilâfların en önemlisi büyük günah
işleyenin durumudur. Erken devirlerde tartışılmaya başlanan bu problemle ilgili olarak
literatürde iki mesele öne çıkmıştır. Bunlardan biri hangi fiillerin büyük günah olduğu,
diğeri de bu günahı işleyen kişinin dinî statüsüdür.511 Büyük ve küçük günahların
belirlenmesi konusunda sınır belirtmeyen Hâricîler, küçük günah kavramını kabul etmeyip
bütün günahları büyük günah kabul ederler.512 Mütekaddimîn devri Eş’ariyye kelâmcılarına
göre ilâhî emirlerle bağdaşmayan her davranış büyük günah kapsamına girmekle birlikte
bunların bir kısmı diğerlerine oranla küçük kabul edilebilir. Ancak hiçbir günah küçük
sayılamayacağından büyük günahların sayısını ve niteliklerini belirlemek mümkün değildir.
506 Râzî, XII, 196. 507 İbn Manzûr, V, 125. 508 İbn Manzûr, IV, 458. 509 Adil Bebek, “Kebîre”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, XXV, 163. 510 Kâdî Abdülcebbâr Ebü'l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed, Şerhu Usuli'l-Hamse, 1. Basım, Beyrut: Daru
İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1422/2001, s.427. 511 Bebek, “Kebîre”, DİA, XXV, 163. 512 Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu Usul'i-Hamse, s.427.
115
Mu‘tezile, Mâtürîdiyye kelâmcıları ile müteahhir dönem Eş’ariyye âlimlerinin çoğunluğuna
göre ise dinen yasaklandığı konusunda kesin delil bulunan ve hakkında dünyevî ve uhrevî
ceza öngörülen fiiller büyük günahtır. Dolayısıyla bütün günahların kebîre statüsünde kabul
edilmesi naslara aykırıdır. Buna göre büyük günahlar, sıla-i rahimi terketmek, zina fiilini
işlemek, domuz eti yemek, hırsızlık yapmak, içki içmek gibi naslarda yasaklanan fiillerden
oluşur.513
Büyük günah işleyen kişinin dinî statüsü konusunda da farklı görüşler ileri
sürülmüştür. Mu‘tezile’ye göre amel imandan bir cüz olduğu için büyük günah işleyen kişi
imandan çıkar, fakat küfre girmeyip imanla küfür arasında bir yerde (el-menzile beyne’l-
menzileteyn) bulunur. Bu durumdaki kişi “fâsık” diye isimlendirilir. Fâsık, tövbe ettiği
takdirde iman dairesine döner, tövbe etmeden ölürse kâfir muamelesi görür. Çünkü
Kur’an’da mümini kasten öldüren kimsenin ebedî cehennemde kalacağı bildirilmiş514,
ayrıca miras hükümlerinin açıklandığı âyetlerin sonunda mirasla ilgili olarak belirlenen
ilâhî sınırları aşan kimselerin de ebediyen cehennemde kalacağı belirtilmiştir.515
Mâtürîdiyye ve Eş’ariyye kelâmcılarına göre ise büyük günah kişiyi isyan ve fıska
sevkederse de bu durumdaki bir mümini mutlak mânâda fâsık ve fâcir olarak nitelemek
mümkün değildir. Zira imanın mahiyeti Allah’ın varlığı, birliği ve Hz. Muhammed
aracılığıyla gönderdiği vahiyleri kalben tasdik etmekten ibaret olup amel imanın bir parçası
değildir. Kişi ilâhî emre aykırı bir davranışta bulunurken de imanını devam ettirmektedir.
Aklî açıdan büyük günah işleyen, mümin kabul edilmelidir. Böyle bir insan ilâhî emre karşı
çıkmayı helâl telakki etmez aksine gaflet, kötü alışkanlık, nefsânî arzular, aşırı öfke vb.
nedenlerle bu fiili işler ve her zaman affedileceği ümidini taşır. Selefiyye âlimleri, büyük
günah işleyenleri fâsık diye nitelendirmekle birlikte onun dünyevî ve uhrevî konumunu
Ehl-i Sünnet kelâmcıları gibi değerlendirir.516
Ehl-i sünnete göre; müminler büyük günah işleseler dahi ebedi olarak cehennemde
kalmazlar. Zira en büyük ibadet olan imanın sevabını almak üzere cehennemden kurtulup 513 Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu Usul'i-Hamse, s.428; Bebek, “Kebîre”, DİA, XXV, 164. 514 Kur’an, en-Nisâ Sûresi, 4/93. 515 Kur’an, en-Nisâ Sûresi, 4/14; Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu Usul'i-Hamse, s.444-448. 516 Bebek, “Kebîre”, DİA, XXV, 164.
116
cennete girmek akli ve nakli delillere uygun düşer.517 Ancak bir kimse tebliğ konusunda
Allah’a ve Rasulüne isyan ederse cehennem azabını hak etmiştir ve orada ebedi olarak
kalır. Çünkü bu konudaki isyan küfürdür.518 Bu ve benzeri âyet ve hadislerde geçen د
kelimesi א .ile tekid edildiğinden uzun müddet manasına gelmesi zayıf bir ihtimaldir א
Fakat âyet risâlet kelimesinden sonra geldiği için isyan kelimesi bütün günahları değil,
yanlızca tebliğ ve tevhid hususunda isyan edenler ebedi olarak cehennemde kalırlar.
Dolayısıyla bu âyet Mutezile’nin görüşünü desteklemez.519
24.âyet: إذא رأوא دא א وأ א ن أ ون א
Sonunda tehdit edildikleri azabı gördükleri zaman kimin yardımcılarının daha
güçsüz ve sayıca daha az olduğunu anlayacaklar.
Hz. Peygambere ve müslümanlara yardım edip onları dünyada zafere ahirette de
kurtuluşa erdireceğini, inkarcıları ise cezalandıracağını bildiren âyetler geldikçe müşrikler
onlarla alay edip bu işin ne zaman ve bu zayıf müminlerle nasıl olacağını soruyorlardı. İşte
âyet onların bu sorularına cevap vermektedir. 520
Servetlerine, adamların çokluğuna, kaba kuvvetlerine güvenerek Hz. Muhammed
(s.a.v.)’i ve müminleri tehdid eden müşrik liderlerine bir uyarıdır.521
Kâfirlere vadedilen azab bu dünyada da olabilir. Âyet-i Kerime buna da işaret
edebilir. Bedir Gavzesi gibi. Buna göre mana, onlar küfürlerinde devam ederler. Ta ki Bedir
gibi kendilerinin mağlubiyetini ve Rasûlullahın galibiyetini görünceye kadar demektir.522
Bu âyetle kastedilenin ahiret azabı olması daha kuvvetli bir görüştür. Çünkü
kafirlerin kesin hezimeti orada olacaktır. Buradaki yenilgileri hem geçicidir hem de ahirete
göre daha hafiftir. Âyette ise tehdit edildikleri azaptan bahsedilmektedir. Bu azab
517 Mehmet Vehbi, XV, 6196. 518 Kurtubî, XIX, 27; Ebu’s Suud, IX, 47. 519 Mehmet Vehbi, XV, 6196; Âlûsî, XVI, 163; Râzî, XXII, 196. 520 Heyet, V, ٤٠5. 521 Süleyman Ateş, XI, 105. 522 Mehmet Vehbi, XV, 6197; Kurtubî, XIX, 27.
117
inkarlarına karşılık büyük bir azaptır. Kafirlerin bu dünyadaki yenilgileri ne kadar büyük
olursa olsun ahiretteki azab ile kıyaslanması mümkün değildir.
25. âyet: א أ ون أم ر א إن أدري أ
De ki: “Tehdit edildiğiniz azab yakın mıdır yoksa rabbim onun için uzun bir süre
mi koyar bilemem.”
Müfessirlerin çoğuna göre burada inanmayanların tehdid edildiği azab, kıyamet
günüdür. 523
Bir önceki âyetteki tehdidi duyan müşrikler alaylı bir şekilde bu azabın ne zaman
gerçekleşeceğini Peygamberimize sormuşlar. Âyet işte bu sorulara cevap vermekte ve
kıyametin saatini Peygamberin bilmesinin mümkün olmadığını beyan etmektedir. Zaman
zaman Hz. Peygambere kıyametin saati sorulurdu da O bunlardan hiç birine cevap
vermezdi. Meşhur Cibril hadisinde Cebrail (a.s.) peygamberimize “Ya Muhammed bana
kıyametten haber ver’’ dediğinde, soru sorulan, sorandan bilgili değildir, buyurmuştur.524
26.âyet: א أ א א
27.âyet: א כ و ر ل إ אر ر
28.âyet: أن أ دא ء وأ כ א אط وأ ت ر א א ر
Gaybı O bilir, gizlisini kimseye açmaz. Ancak elçi olarak seçtikleri başka. Allah,
onların her türlü durumlarını ilmiyle kuşattığı ve herşeyin sayısını belirlediği halde,
rablerinin mesajlarını tebliğ ettiklerini ortaya çıkarmak için elçilerin önlerinden ve
arkalarından gözcüler gönderir.
Bu âyetler astroloji yoluyla olağanüstü bilgilere ulaştıklarını söyleyenleri de
yalanlamaktadır. Zemahşerî gibi Mu‘tezile alimleri bu âyetlere dayanarak kerametin
imkansızlığını, keramet olduğunu söylenenlerin asılsız olduğunu savunmuştur. Ancak Razi,
523 Taberî, VIII, 454; Kurtubî, XIX, 28. 524 İbni Kesir, XIV, 8157.
118
burada kıyamet saatinin kastedildiğini söylemektedir. Zira ifadesini yalnızca kıyametin
kopmasına hamlettiğimiz zaman manada bir eksiklik olmaz. Zaten bir önceki âyette yine
kıyametin kopmasıyla ilgili gaybi bilgiden söz edilmektedir. Dolayısıyla Mu‘tezilenin
âyetten bu anlamı çıkarması mesnedsizdir.525
Sûreyi dikkatlice okuduğumuz zaman Râzî’nin görüşünün daha ağır bastığı
görülecektir. Zira peygamberlere risâletlerinin ispatlamak için bazı gaybî olaylar haber
verilmektedir. Peygamber Efendimizin İstanbul ve İran’ın fethini haber vermesi gibi olaylar
bu duruma örnek olarak gösterilebilir.
Allah’ın hoşnut olduğu elçilerden maksat peygamberler, onlara bildirdiği gayb
bilgileri ise ilahi vahyler ve haberlerdir ki bunlar da onların peygamber olduğunu isbat eder.
İlahi vahyin korunması, ona şeytan sözünün karışmaması ve peygamberin Allah’ın
mesajlarını tebliğ edip etmediklerinin tam olarak ortaya çıkması için Allah Teala ikisinin
önünde ve arkasında koruyucu melekler görevlendirmiş, çevrelerini bunlarla donatmış ve
tahkim etmiştir. Allah bunu vahyi koruyamadığından değil hikmeti gereği yapmaktadır.
Zira Allah’ın herşeye gücü yeter. Allah, gaybe ait bilgileri cin ve şeytanlara vermez.
Onların, o haberleri çalması bir takım nurlarla ışınlarla önlenir. Yüce Allah, o haberleri
yanlız razı olduğu elçilere verir.526
Buradaki “resûl” den maksat peygamber değil, ona vahiy getiren Ruh’(Melek)tur.
İşte vahiy götürmekle görevli melek, muhafız melekler tarafından koruma altında gönderilir
ve o vahiylere cin, şeytan sözlerinin karışması önlenir. 527 Bazı müfessirler ise, buradaki
“resûl” kelimesinin gerek melek, gerekse beşer türünden bütün elçileri kapsadığı yorumunu
yapmışlardır.528
525 Râzî, XXII, 201. 526 Süleyman Ateş, XI, 106. 527 Süleyman Ateş, XI, 107. 528 Havva, XV, 382; Kurtubî, XIX, 29; İbni Kesir, XIV, 8158.
119
‘nin faili hakkında üç görüş vardır:
Birinci görüşe göre fail Allah’tır. Mana ise, Allah elçilerini melekleriyle korur ki
onlar Rablerinin risâlet görevini ifa etsinler, kendilerine vahyedilmiş olan gerçekleri
korusunlar.529
İkinci görüşe göre fiilin faili elçidir. Mana da şöyledir: Allah, elçisinin önünden
ve arkasından koruyucu melekler yürütür ki elçi, meleklerin, rablerinden aldıkları emirleri
duyurduklarını, Allah’ın onlarda bulunan bütün bilgilere vakıf bulunduğunu ve herşeyi bir
bir sayıp hesap ettiğini bilsin. Elçiden maksat peygamberimiz Hz. Muhammed’dir.
Üçüncü ihtimale göre fail müşriklerdir. Bu takdirde mana şöyle olur: Allah,
elçisini meleklerle destekler ki İblis, müşrikler, cinler Allah’ın risâletini koruduğunu ve
elçilerin görevlerini yerine getirdiklerini bilsinler.530
529 Sâbûnî, VII, 92. 530 Süleyman Ateş, XI, 108.
SONUÇ
121
5. SONUÇ
İnsanlar tarih boyunca tanrı dışında görülmeyen, olağanüstü başka varlıklara da
inanmışlar, çeşitli devirlerde ve coğrafî bölgelerde bu varlıkların iyilerine ve kötülerine
değişik isimler vermişlerdir. Bu varlıklar bazan tanrılaştırılmış veya ikinci dereceden
tanrısal varlıklar olarak görülmüş, bazan da insânî özellik ve nitelikler içinde
düşünülmüştür. Bütün toplumlarda benzer inanışlar sözkonusudur. Semâvî birer din olan
Yahudilik ve Hıristiyanlıkta bile aynı yanlış anlayış ve inançlar vardır.
İslam dininde Allah, melek, şeytan, cin ve peygamberlerin nitelikleri ve konumları
tam olarak belirlenmiş olduğundan bir karışıklığa meydan verilmemiştir. Ancak zaman
içerisinde Müslümanların Kitap ve Sahih Sünnetteki bilgilere dört elle sarılmak yerine,
yabancı kültürlerden İslam toplumuna intikal etmiş bulunan yanlış bilgi ve kanaatlerin,
Kur’an-ı Kerim ve Sahih Sünnetin ortaya koyduğu esasların yerine geçirildiği görülmüştür.
Bu durum günümüzde de devam etmekte, insanların inançlarını zedelemekte ve bir kısım
insanların inançsızlık batağına düşmelerine neden olmaktadır.
Cin konusundaki eski kültür ve dinlerden geçen bir takım batıl inanç ve hurâfeleri
bir tarafa bırakarak Kur’an ve Sünnetin bu hususta bildirdiklerine göre hareket etmek en
sağlıklı yoldur. İslam’ın bu iki temel kaynağı ise, cinlerin mevcut olduğunu söyleyerek
mahiyetleri hakkında bilgiler vermektedir. Buna göre cinler ateşten yaratılmışlardır. Vücut
yapıları insanların vücut yapılarından farklıdır. Bu da onlara insanların yapamayacağı işleri
yapma imkanı vermektedir.
Cinler akıl, şuur ve irade sahibidirler. İnsanlar gibi ancak Allah’a kulluk için
yaratılmışlardır. Dolayısıyla mükellef varlıklardır. Onların da mü’min ve kâfir olanları
vardır. Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi daha önceki dinlere iman etmişlerdir. Son olarak da
Kur’an-ı Kerim’i dinlemişler, onun Allah kelamı olduğunu anlamışlar ve müslüman
olmuşlardır. İslam’ın kendilerine yönelik emir ve yasaklarını öğrenerek kavimlerine de
tebliğ etmişlerdir.
122
Cinlerin de insanlar gibi erkek ve dişileri vardır. Kendi aralarında evlenir,
çoğalırlar. İnsanlarla evlenmeleri cinsleri ayrı olduğu için mümkün değildir. Cinlerin
insanlarla evlenmeleriyle ilgili olarak bilinenler, eski din ve kültürlerden bize intikal eden
bir takım hurâfelerdir.
Cinleri itaat altına almak mümkündür. Nitekim onlar Hz. Süleyman’ın emrinde
çalıştırılmışlardır. İnsanların yapamayacakları ağır ve zor işleri yapmışlardır. Eşya üzerinde
mutlak saltanatları yoktur. İstedikleri zaman istedikleri şeyleri yapamazlar.
Gaybı bilmeleri söz konusu değildir. Dolayısıyla cinlerle irtibat kurarak gayba ait
hususları bildiğini iddia eden kâhin, cinci ve falcıların söyledikleri yalandan ibarettir.
İnsandan daha fazla bilgiye sahip olabilirler. Bunun nedeni gaybı bilmeleri değil, daha uzun
yaşamalarıdır. Her canlı gibi onlar da ölümlüdürler. Öldükten sonra insanlar gibi iman
edenleri cennete, iman etmeyenleri ise cehenneme gireceklerdir.
Cin Sûresi’nin ana gayesi diğer sûrelerde olduğu gibi tevhiddir. Allah’ın varlığının
ve birliğinin ispatıdır. Sûrede bu hakikati ispatlamak için insanların çoğunun iddiasını
çürüterek, cinlerin de Allah’ın emri altında olduğu, O’nun izni olmaksızın bir şey
yapamayacakları ifade edilmektedir. Peygambere atılan iftiralara da cevap vererek
peygamberin Kur’an’ı cinlerden almadığını, onun Allah kelamı olduğunu, cinlerin ilahî
sözleri duyma güçlerinin olmadığı aktarılmaktadır. Cinlerin de Kur’an-ı Kerim’e
inandıkları vurgulanmakta ve müşriklerin iftiraları gözler önüne serilmektedir. Zira onlar
Efendimize de kâhin, mecnun ve şair diyerek Kur’an’ın ilahi boyutunu inkar ediyorlardı.
Buna göre Kur’an cinlerin sözü değil, Allah’ın sözüdür. Kur’an-ı Kerim’in üstün
belağatı, icazı ve üslûbu insanları etkilediği gibi cinleri de etkilemiş ve iman etmelerine
vesile olmuştur. Kur’an müşriklerin iddia ettiği gibi cinlerin sözü olsaydı cinlerin Kur’an
dinleyince hayrete düşmemeleri gerekirdi. Cinler Kur’an-ı Kerimi dinleyince yanlışlarından
vazgeçmiş ve Allah’ın ortak ve çocuk edinmekten münezzeh olduğunu belirtmişlerdir.
Böylece Allah müşriklerin de yanlışlarından vazgeçmelerini ve kendisine hiçbir şeyi ortak
koşmamalarını istemektedir.
123
İnsanların cinleri Allah’a ortak koşmaları ve onlardan korkmaları anlamsızdır.
Çünkü cinlerin insanlar üzerinde bir yaptırımları sözkonusu değildir. Onlar da insanlar gibi
sorumlu varlıklardır ve insanlar gibi öldükten sonra iyileri cennete kötüleri cehenneme
gidecektir.
Netice olarak bu sûre ile Cenab-ı Allah, insanları cinler hakkındaki yanlış
bilgilerden kurtararak tevhit inancına gölge düşüren ve insanları yanlış yollara sevkeden her
türlü şüpheyi bertaraf etmiştir.
124
KAYNAKÇA
Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah eş-Şeybânî, Müsned, Kahire: Müessesetü Kurtuba, t.y.
Albayrak, Halis, Kur’an’da İnsan-Gayb İlişkisi, İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
______ Gabya İmanın Dinî Temelleri, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları 2, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003.
Ali Mihenna, Abdulemir, el-Cin fil Kur’an’i ve’s Sünne, Beyrut: Müessesetül Alemî, 1992.
Ali Osman, Ateş, Kur’an ve Hadislere Göre Cinler-Büyü, İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
Âlûsî, Ebu’l Fadl Şihâbüddîn es-Seyyid, Rûhu’l Meânî fî Tefsiri’l Kur’ani’l Azîm ve’s Seb’il Mesânî, Beyrut: Dâru’l Fikr, 1997.
Aşûr Mustafa, Cinler Alemi, Çev.Naim Erdoğan, İstanbul: Pamuk Yayınları, t.y.
Ateş, Süleyman, İnsan ve İnsanüstü: ruh, melek, cin, insan, 2. Basım, İstanbul: Dergah Yayınları, 1985.
______ Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
Aydın, Ali Arslan, “Melek”, Şâmil İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Şamil Yayınları, C.5, 2000.
Bebek, Adil, “Kebîre”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C.25, 2002.
Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdillah, el- Camiu’s-Sahih, thk. Mustafa Dibü’l Beğâ, 3.Basım, Beyrut: Daru İbni Kesir, 1987.
Bulaç, Ali, Kur’an-ı Kerim ve Türkçe anlamı, İstanbul: Pınar Yayınları, 1983.
Cebeci, Lütfullah, K. Kerim’e Göre Melekler, Konya: İstişâre Yayınları, 1989
______ K.Kerim’e Göre Cin-Şeytan, Konya: İstişâre Yayınları, 1989
Cümeylî, Seyyid, Alemül Cin, Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l Hilal,1993
Çakıcı, H. Ali, Kur’an-ı Kerim’de Şirk Kavramı ve Günümüz Açısından Değerlendirilmesi,(Basılmamış Y. Lisans Tezi) Kayseri, 1995.
Çelebi, İlyas, “Gayb”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Çelik, Naci ve Nedret, Cinler ve Hz. Adem Yanılgısı, İstanbul: Ziya Ofset, t.y.
125
Davud, M. İsa, Bir Cinin İtirafları, İstanbul: Sır Yayıncılık, 2005
Ebu Davud, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen-i Ebi Davud, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: Daru’l Fikr, t.y.
Ebu’s Suud, Muhammed b. Muhammed el- Ammâdî, İrşâdü Akli’s Selîm ilâ Mezâya’l Kur’ani’l Kerim, Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y.
Erbaş, Ali, “Melek”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C.29, 2004.
Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, Çev. Cahit Kaytak Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret Yay. 2002.
Esmer, Raci, el-Cin, Trablus: Jarrous Press, 1991.
Eşkar, Ömer Süleyman, Alemü’l Cin ve’ş Şeyatîn, 4. Basım, Beyrut: Mektebetü’l Felâh, 1984.
Zebidî, Ahmed b. Abdillatif, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Çev. Kâmil Miras ve Ahmet Naim, 6. Basım, Ankara: 1983.
Güç Ahmet, “Şeytan”, Şâmil İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Şamil Yayınları, C.7, 2000.
Gülen Fethullah, Varlığın Metafizik Boyutu 2, İstanbul: Feza Yay, 1998.
Havva Said, El Esas fit-Tefsir, Çev. M.Beşir Eryarsoy, Abdusselam Ali, İstanbul: Şamil yay. 1992.
Hulusi Ahmet, Ruh-İnsan-Cin, 11. Basım, İstanbul: Kit-San, 1994.
Işık Emin, “Cin Sûresi”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C.8, 1993.
İbn Kesir, Mecdüddin Ebu’l Fidâ İsmail, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çev. Bedrettin Çetiner, Bekir Karlığa, İstanbul: Çağrı yayınları, 1993.
İbni Aşur, Muhammed Tahir, Tefsiru’t Tahrir ve’t Tenvir, Tunus: Daru Tunusiyye, 1984.
İbni Atıyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Galib el-Endülüsî,el-Muharrerü’l Vecîz fî Tesiri’l Kitabi’l Aziz, thk. Abdusselam Abdussafî Muhammed, Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, t.y.
İbni Huzeyme, Muhammed b. İshak Ebû Bekir es- Sülemî en- Nisabûrî, Sahih-i İbni Huzeyme, thk. Muhammed Mustafa Azamî, Beyrut: Mektebetü’l İslâmî, 1970.
İbni Mace, Muhammed b. Yezid Ebu Abdillah el-Kazvinî, Sünen-i İbni Mace, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru’l Fikr, t.y.
İbni Manzur, Ebu’l Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el- Mısrî, Lisânü’l Arab, Beyrut: Dâru Sadr, t.y.
126
İbnü’l Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l Mesir fi İlmi’t Tefsir, 3. Basım, Beyrut: Mektebetü’l İslâmî, t.y.
Kâdî Abdülcebbâr Ebü'l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed, Şerhu Usuli'l-Hamse, 1. Basım, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1422/2001.
Karaman Hayrettin ve diğerleri, Kur’an Yolu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
Kazancı Lütfi, “Bi’set”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C.5, 1992.
Kılavuz Saim, İslam İnancında Cin, İstanbul: Ofset Baskı, t.y.
Kılıç Sadık, Kur’an’da Gayb Alemi, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları 2, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2003.
Kitab-ı Mukaddes: Eski ve Yeni Ahit: Tevrat ve İncil, İstanbul: Kitab-ı Mukaddes, 1985.
Kubat Mehmet, Kur’an’da Tevhid, 1. Basım, İstanbul: Şafak Yayınları, 1994.
Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr, el-Cami’ li Ahkâmi’l Kur’an, t.y.
Kutluer İlhan, “İnsan”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C.22, 2000.
Macdonald, “Gayb”, İA, İstanbul: MEB Yayınları, C.4. 1977.
Mevdudî Ebu'l-Ala, Tefhîmü'l-Kur'ân, trc. Ahmed Asrar, İstanbul: Bengisu Yayıncılık, 1997.
Müslim, İbni Haccâc Ebu’l Hüseyin el-Kuşeyrî, Sahih-i Müslim, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y.
Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdurrahman, Sünen-i Nesâî, thk. Abdulfettah Ebû Gıdde, 2. Basım, Halep: Mektebetü’l Matbûatü’l İslâmiyye, 1986.
Nesefî, Ebu’l Berekât Hafizüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmut, Tefsiru’n Nesefî, Kahraman Yayınları, İstanbul: 1984.
Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah Ebû Abdillah el-Hakim, Müstedrek, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, 1. Basım, Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1990.
Özek Ali ve diğerleri, Kur’ân-ı Kerîm ve açıklamalı meali, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Özler Mevlüt, İslam Düşüncesinde Tevhid, İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1995.
Öztürk Yaşar Nuri, Kur’an’ın Temel Kavramları, 7. Basım, İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 1997.
127
Rağıp Isfahânî, Ebu’l Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, el-Müfredat fî garibi’l Kur’an, nşr. Muhammed Ahmed Halefullah, Kahire: Mektebetü’l Enclo’l Mısrıyye, 1970.
Râzî, Fahruddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer el- Hüseyin, Tefsîr-i Kebîr, Çev. Suat Yıldırım ve diğerleri, Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
Sâbûnî Muhammed Ali, Safvetüt-Tefâsir, Çev. Sadrettin Gümüş, Nedim Yılmaz, İstanbul: Ensar Neşriyât, 1992.
Sahih-i Hıbbân, Muhammed b. Hıbban b. Ahmed Ebû Hatim et-Temîmî, Sahih-i İbni Hıbban, 2.Basım, Beyrut: Müessesetür-Risâle. 1993.
Scognamillo Giovanni, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Cinler, Çev. Arif Aslan, İstanbul:Karizma Yayınları, 1999.
Seâlebî, Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf, Cevâhiru’l Hısân fî Tefsiri’l Kur’an, Beyrut: Müessesetü’l Alemî, t.y.
Seyyid Kutub, Fî Zılâlil Kur’an, Çev. Bekir Karlığa, M.Emin Saraç, İ. Hakkı Şengüler, İstanbul: Beyan Yayınları, t.y.
Sinanoğlu, Mustafa, “Küfür”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, C.26, 2002.
______ “İman”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C.22, 2000.
______ Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim’de Nübüvvet, (Basılmamış Doktora Tezi) İstanbul: 1995.
Şahin, M. Süreyya, “Cin”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, C.8, 1993.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l Kadîr el-Câmi’ Beyne Fenni’r Rivâyeti ve’d Dirâyeti min İlmi’t Tefsîr, Beyrut: Dâru’l Fikr, t.y.
Şiblî, Bedrettin Muhammed b. Abdillah, Cinlerin Esrarı, Çev. Muhammed Ferşat, İstanbul: Ferşat Yayınevi, 1974.
Şiblî, Bedrettin Muhammed b. Abdullah, Garâib ve Acâibül Cin, Beyrut, t.y.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Taberî Tefsiri, Çev.Hasan Karakaya, Kerim Aytekin, İstanbul: Hisar yayınevi, 1996.
Tirmizî, Muhammed b. İsa Ebu İsa es- Sülemî, Sünen-i Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir ve diğerleri, Beyrut: Daru İhyâi’t Türâsi’l Arabî, t.y.
Vehbi Mehmet, Hulâsatü’l Beyân Fî Tefsîri’l Kur’an, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
Wensinck A.J., “Resûl” İA, MEB Yayınları, 1987, c.12/1.
Yalçın Cavit, Kuran’da Temel kavramlar, 2. Basım, İstanbul :Vural Yay, 1997.
128
Yavuz, Salih Sabri, İslam Düşündesinde Nübüvvet, İstanbul: İnsan yayınları, t.y.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Ba’s”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. C.5, 1992.
Yazıcı, Tahsin, “Tevhid”, İA, İstanbul: MEB Yayınları, 1974.
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul: Azim Dağıtım, t.y.
Yıldırım, Suat, Kur’an’da Uluhiyyet, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987.
______ Kur’an-ı Hakim ve Açıklamalı Meali, İstanbul: Işık Yayınları, 2002.