cnc torna islemleri1

8/7/2019 cnc torna islemleri1

1/34

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDR LMES PROJES)

MAK NE TEKNOLOJS

CNC TORNALEMLER 1

ANKARA-2006


2/34

Milli Eitim Bakanl taraf ndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl n n 02.06.2006 tarih ve 269 say l

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlar ndakademeli olarak yayg nlat r lan 42 alan ve 192 dala ait ereve retimprogramlar nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar d r).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amac yla renme materyali olarak haz rlanm ,denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul veKurumlar nda uygulanmaya balanm t r.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazand rmak koulu ile eitim retim s ras nda gelitirilebilir veyap lmas nerilen deiiklikler Bakanl kta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yayg n eitim kurumlar , iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerindenula labilirler.

Bas lm modller, eitim kurumlar nda rencilere cretsiz olarak da t l r.

Modller hibir ekilde ticari amala kullan

lamaz ve cret kar

l

ndasat lamaz.


3/34

i

AIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET-1 .....................................................................................................21. CNC TORNADA PROGRAMLARIN SMLASYONU VE KONTROL.....................2

1.1. Program n Test Edilmesi...............................................................................................21.1.1. Program n Mant k ve Yaz m Hatalar n Kontrol Etme..........................................21.1.2. CNC Program n Kaydetme...................................................................................31.1.3. Program n Simlasyon Modu ile al t r lmas .....................................................41.1.4. Yava lerleme Modunda Program n Test Edilmesi (Dry Run) ...........................6

1.2. Program n letilmesi ....................................................................................................61.2.1. Ad m Ad m Modda al t rma (SBL) ...................................................................6

1.2.2. lk retilen Paras n n Kontrol Edilmesi...........................................................61.2.3. Tespit Edilen l Farklar n n Dzeltilmesi (Offset) ...........................................71.2.4. Seri Modda al t rma...........................................................................................7

UYGULAMA FAALYET ................................................................................................9LME VE DEERLENDRME ....................................................................................10

RENME FAALYET-2 ...................................................................................................112. CNC Tornada Al n, Silindirik ve Konik Tornalamay Programlama.................................11

2.1. Paras n Tezgha Balama ....................................................................................112.2. Kesici Tak mlar Balama ..........................................................................................122.3. Kesici Tak mlar n S f rlanmas ...................................................................................132.4. Tala Kald rma Teknolojisi.........................................................................................14

2.5. Kesme H z , Devir Say s , lerleme Hesab ve Kesme S v s ......................................142.6. Al n, Silindirik ve Konik Programlamada Kullan lan CNC Kodlar ..........................152.7. CNC Programlama Mant ........................................................................................182.8. Elle Programlama Yapma ...........................................................................................192.9. Al n, Silindirik ve Konik Tornalama Uygulamalar Yapma.......................................20UYGULAMA FAALYET ..............................................................................................24LME VE DEERLENDRME ....................................................................................25PERFORMANS DEERLENDRME..............................................................................26

MODL DEERLENDRME ..............................................................................................27CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................28KAYNAKA.........................................................................................................................30

NDEK LER


4/34

ii

AIKLAMALAR KOD 521MMI122

ALAN Makine TeknolojisiDAL/MESLEK Bilgisayarl Makinemalat MODLN ADI CNC Tornalemleri 1MODLN TANIMI CNC Torna tezghlar nda programlama ileminirenme materyalidir.SRE 40/24

N KOUL Makine imalat l nda gerekli olan i gvenlii, i

kazalar na kar gvenlik nlemleri ile alan ortak modllerinialm olmak.

YETERLK CNC torna program n simlasyon ile kontrol etme,

al n, silindirik ve konik tornalamay programlama ve tornadailemek.

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam saland nda bu modl ile, CNC

tornalama ilemlerini yapabileceksiniz.

Amalar CNC torna programlar n n simlasyon ile kontrolnve gerekirse dzeltmeleri yapabileceksiniz.

CNC tornada al n, silindirik ve konik tornalamay programlayabileceksiniz.

ETM-RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

CNC torna tezgh ve avadanl klar , bilgisayar, derskitab .

LME VEDEERLENDRME

Verilen ii verilen srede yapabileceksiniz. Modl sonunda yap lan lme deerlendirme

uygulamalar not ile deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/34

1

GR

Sevgili renci,

Gnmzde kulland m z tak m tezghlar nda byk gelimeler yaanm t r. te sizdeerli renciler bu modlde anlat lan CNC torna tezghlar kullanma yeterliine sahipolacaks n z. Bu alanda ihtiya olan nitelikli eleman ihtiyac na cevap verebileceksiniz. Tabiki zaman ilerliyor teknoloji her geen gn yeni tezghlar n yap lmas n zorunlu k l yor.Deimeyeney nitelikli kalifiye elemana ihtiya duyulmas d r. Siz bu modlle kazand n zbilgi birikimi ile CNC tak m tezghlar konusunda ayd nlanacak ve konuyu kavram olacaks n z. Yeni teknolojiye sahip tezghlar acemilik ekmeden kullanabileceksiniz.

GR


6/34

2

RENME FAALYET-1

CNC torna programlar n n simlasyon ile kontroln ve gerekirse dzeltmeleriniyapabileceksiniz.

Bulunduunuz yerdeki iletmelerde hangi CNC tezghlar n n kullan ld n

arat r n z. Bu tezghlarda hangi programlar n kullan ld n arat r n z. Gelecekte hangiprogram n etkin bir biimde kullan labileceinin kestirimini yap n z.

1. CNC TORNADA PROGRAMLARINSMLASYONU VE KONTROL

1.1. Program n Test Edilmesi

1.1.1. Program

n Mant

k ve Yaz

m Hatalar

n

Kontrol EtmeProgramc taraf ndan yaz lm olan NC program nda hata yap lm olabilir. Byle bir durumda yap lmas gereken ise, imalat ilemine gemeden nce programda hatalar n tespitedilip dzeltilmesidir. Bunun iki yolu vard r:

Birincisi, program yeni batan gzden geirmek. Bu yntem kesin sonu verenbir yntem olmamakla beraber, k sa programlarda etkili olabilir.

kincisi, program bilgisayarda veya tezgah n simlasyon ortam nda denemektir.Bu yntem en ok kabul gren ve sonucu garanti olan d r.

NC Program nda yap lan hatalar mant ksal ve yaz m hatalar eklinde olabilir.

Mant ksal Hatalar

Programc ilenecek olan ham malzemeyi ilem basamaklar na gre yorumlar.Yap lacak ilem, kullan lacak kesici, dnlen eksen hepsi doru mant kta olmal d r. Builemler programc n n bilgi, beceri ve tecrbesiyleekillenir. Tabi ki hatalar yine deolabilecektir.

Yap labilecek mant ksal hatalar n baz lar aa da s ralanm t r: Hangi eksende ilemin yap laca belirtilmemi olabilir, lerleme miktar n n deeri girilmemi veya yanl girilmi olabilir,

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


7/34

3

Kesicinin hareketini belirten deerler yanl veya eksik sat r eklinde olmu

olabilir, Fener milinin harekete balamamas veya ters hareket etmesi, l birimi, koordinat sistemi veya doru kesicinin tan t lmamas , Tezgh l s n rlar d nda bir lnn girilmesi, Yap lamayacak bir ilemin tezghtan istenmesi,

Yaz m Hatalar

Programc ; eer program bilgisayarda oluturuyorsa, klavyede birbirine benzeyenharf ve rakamlar kar t rmak suretiyle hata yapm olabilir.

1.1.2. CNC Program n Kaydetme

Simlasyon program nda yaz lan NC programlar n n isimleri program ktphanesinekaydedilmektedir. Yeni bir program yaz ld zaman, bu program n ismi de bu ktphaneyeeklenmektedir. Gelien teknolojiye bal olarak yeni tezghlara NC program (post) disketyard m ile yklenebilmektedir. Ayr ca programda yap lan deiiklikler tezgh haf zas na vediskete kaydedilebilmektedir. Bu kolayl k ile bir NC program nda ister bilgisayarda, ister

tezghta deiiklik yap

lmas

mmkn olur.Bu ilem, programc dzeyinde mant k olarak yerlemitir. Deien sadece bu ilemin

her tezghta ayn komut ve s rayla yap lmay d r. CNC tezghlar n kumanda panelleri vebar nd rd iletme program farkl l , bir programc n n tm tezghlar ayn bilgi vebeceride kullanmas na engel olmaktad r. Bu sebeple, tezgh reticileri komutlar ayn sembollerle ifade etme yoluna gitmitir. Resim 1.1de ayn markan n farkl iki model tezgah iin kumanda paneli grlmektedir. Bu panellerde bulunan butonlar temelde benzemektedir.

Resim 1.1: Ayn markan n farkl iki model kumanda paneli


8/34

4

Kumanda panelinde bulunan MDA butonuna bas p veya tamburu konumland rarak

program penceresine ula

l

r. Edit butonuyla balanan program yazma ilemi ana menyedn butonuna bas lmas suretiyle yap lan program tezgh ktphanesine aktar lm vekaydedilmi olur.

1.1.3. Program n Simlasyon Modu ile al t r lmas

Bilgisayarda bir CNC program vas tas ile NC komutlar yaz labilecei gibi tezghkontrol nitesinde de yaz labilir. Bu iki yntemde de simlasyon zellii vard r.Program yaz l p bitirildikten sonra, program n doru olup olmad n kontrol etmek iin buseenek kullan l r. Bu seenekle, yaz lan program bloklar tek tek kontrol edilerek,programdaki hatalar n bulunmas salanmaktad r. Program yaz ld ktan sonra mutlaka testedilmelidir.

Bu seenee girildiinde, test edilmek istenen program n isminin girilmesi istenir.Program ismi girildiinde program sat r sat r ekrana gelmekte, yap lan ilemin simlasyonuincelenerek programda hata olup olmad kontrol edilebilmektedir.

ekil 1.1; Program Penceresi paras n n kaba malzeme grnmnden, programda yaz lan her bir sat r ilendike

son haline doru gidilir. Bu esnada grlen i paras zerindeki deiiklikler yaz lanprogram n ne denli iyi olduunu gsterir.


9/34

5

ekil 1.2; Edit Penceresi

Simlasyon esnas nda yaz m hatas ndan kaynaklanan hatalar ay klan r ve sat rlar dzeltilir. Tekrarlanan ilem neticesinde hatas z, doru NC program hedefine ula l r.

Haz rlanan program bir de kesici balanmadan, dk ilerleme h z nda, eksenlerehareket vererek denenir. Eer ilem hatas z ise, bu sefer para balanarak kesicilerle beraber yine dk ilerleme h z nda ilem tekrarlan r.

ekil 1.5: Simlasyon Penceresi


10/34

6

1.1.4. Yava lerleme Modunda Program n Test Edilmesi (Dry Run)

Bilgisayarda yaz lan veya tezgh komut panelinden girilen komutlarla oluturulan vesimlasyonu yap lan NC program gerek ortamda denenecektir. Bunun iin tezghakesiciler ve ilenecek i paras balan r. Tezgh normal al ma konumunda iken programbalat l r. Tezghta arpma olay genellikle G00 sat rlar nda olabilir. arpmalar engellemek amac ile tezghta bulunan Dry Run (deneme al ma modu) zellii a lmal d r. Bu zellik a l nca tezgh n G00 kodlar kapat larak tezgh yava ilerleme moduna geer. Bylecekesicinin arpma durumlar nceden tespit edilerek programda gerekli dzeltmeler yap l r venormal moda dnlr. Normal modda iken tezgh al ma kapasitesi, ayar dmesiyard m yla gvenlik iin drlr. Bunu, ayna devir say s n elle ayarlanan k s mdakidmeyi sola evirerek yapabiliriz. Buna bal olan genel sistemin al mas da

yavalayacakt r. lem sonuna kadar buekilde devam ettirilir. paras tamamen olutuuzaman bir aksakl k yaanmad ysa o zaman tezgh sonraki parada yine de tam kapasitesininalt nda al t r l r. Birka iten sonra tezgh tam kapasite al t r lmal d r.

1.2. Program n letilmesi

1.2.1. Ad m Ad m Modda al t rma (SBL)

CNC tezghlarda ilerleme, kesme h zlar ve tala kald rmak iin tak m ve parahareketleri programda ngrlr. Tm tala kald rma ilemleri operatrn hibir mdahalesiolmadan otomatik olarak yap l r. Haz rl k ilemleri operatrle veya otomatik olarak gerekletirilir. Programc , tezgh panelinden SBL (ad m ad m) butonuna bast takdirdetezgh s ras gelen her bir komut sat r nda, operatrden, bir sonraki sat ra gemek iintalimat bekler. Operatr duruma bal olarak ayn butona bast takdirde tezgh s radakisat r ileme koyar. Sat r ilemi bitince yine operatrden gelecek talimat iin beklemedekal r.

1.2.2.lk retilen Paras n n Kontrol Edilmesi

Ad m ad m konumunda yap lan ilk i paras tezghtan sklerek, hassas bir ekildelleri kontrol edilir. Bunu ilemin amac , tezgha bir program taraf ndan kumanda edildii

iin yap lan ayarlamalar n doru sonucu verip vermediinin kontroldr.

Resim 1.2:lk iin lm yap l rken


11/34

7

lme ileminde, iin hassasiyetine ve tolerans deerine gre dijital kumpas,

mikrometre, passametre veya mastarlar gibi dier lme, kontrol aralar

kullan

l

r.1.2.3. Tespit Edilen l Farklar n n Dzeltilmesi (Offset)

malat yap lan ilk paran n gerekli lmleri yap l r. lme ve kontrol neticesindeistenmeyen l farkl l klar var ise telafisi iin kesici tak m telafisi penceresine girilir.Burada, lme sonucunda bulunan deer, Z deeri olarak bu penceredeki ilgili tak mnumaras hizas na girilir. lm neticesinde fazlal k bir deerle kar la lm sa girilecek deer eksi (-) deerlikli olmal d r. Tersi durumda art (+) deerlikli olmal d r. Bu ileminyap laca ofset penceresiekil 1.4de grlmektedir.

ekil 1.4: Offset penceresi

1.2.4. Seri Modda al t rma

Yap lan tm haz rl k al malar Dry Run, SBL'den sonra retilen ilk i paras istediimiz l ve toleranslar dhilinde olmu ise art k tezgh seri bir ekildeal t rabiliriz. Kontrol panelinden ayna devir say s n kontrol eden tamburu yakla k %30civar nda ayarlay p otomatik butonuna bas nca art k tezgh programda yaz lan her bir blok dorultusunda grevi yapmaya balar. Yap lan ilemler koruyucu kapak ard ndan izlenir. Buesnada ayna devir say s n ayarlayan tamburu kk ad mlarla art rarak olmas gerekendeere getirilir.


12/34

8

Resim 1.3: Tezgahta ilem an


13/34

9

UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NER LER

Yaz lan program simlasyon yard m ylainceleyiniz.

nlnz giyiniz. Tezgh ba na getiiniz zamanevredeki ikaz levhalar n okuyunuz.

Kontrol panosuna slak el iledokunmay n z.

Hatalar simlasyon yard m yla kontrolediniz.

Programda oluan hatan n kayna naan nda mdahale ediniz.

Yaz m hatas varsa hemen dzeltiniz. ncelikle yaz lan programda noktalamahatalar olup olmad na bakmal s n z.(rnein X170.Yaz lmas gerekirkennoktay unutupX170yazarsak tak m ok farkl bir konuma gidecektir.)

SIEMENS ve FANUC sistemlerindeprogram yaz l rken hatalara sistem uyar mesaj verecektir. Bu yzden dikkatligzlemleyiniz.

UYGULAMA FAALYET


14/34

10

LME VE DEERLENDRME

Aa daki cmleleri EVET ya da HAYIR eklinde deerlendiriniz.

1. Para program stunlardan meydana gelir.2. Simlasyon ilemi sadece tala kald r l rken izlenebilir.3. Programc , NC komutlar yazarken kumanda panelinden ilemi izleyebilir.4. Komut yazarken yap lan hatalar program n sonunda dzeltilmesi gerekir.5. CNC tornada kesiciler tezgh magazinine balan r.6. Kumanda panelinde yaz lan program al t r labilmek iin ana bilgisayara yklenmesi

gerekir.7. CNC torna tezgh nda 2 eksen vard r.8. lk para imalat denemesinde tezgh dk kapasitede al t r l r.9. Kesme ileminin ad m ad m yap labilmesi iin (Dry Run) butonuna bas l r.10. Kesicileri balarken ncelikli olarak kaba tala kalemi balamak zorunludur.11. Programda yap lan hatalar n fark edilmesi iin tezgh otomatik modda al t r l r.12. Para referans noktas genellikle i paras n n al n yzeyinin eksenle kesitii yerdir.13. Kesicilerdeki boy farkl l klar ofset penceresinden dzeltilir.14. Tezgh n al ma kapasitesi kumanda panelindeki manivela kolu ile ayarlan r.15. Programc kesme ilemi iin ilerleme miktar n hesaplad n n yar deerini kullan r.16. Deneme modundan sonra otomatik moda geip ileme balan r.17. Programda yap lan hatalar n dzeltilmesi iin program n yeniden yaz lmas gerekir.18. NC program n tamamland ktan sonra programa bir isim verip kaydedilir.19. malat yap lan ilk i paras zerinde l kontrolleri yap l r.20. SBL butona bas ld nda tezgh her ilem sonunda beklemeye geer.

Cevaplar n z aa daki bo kutucuklara yazabilirsiniz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Cevaplar n z cevap anahtar ile kar lat r n z.

DEERLENDRME

Programla ilgili yapamad n z k s mlar ilgili konulara bak p, tekrar inceleyiprenmeye al n z. retmeninizden bilgi al n z.

LME VE DEERLENDRME


15/34

11

RENME FAALYET-2

CNC torna tezghlar nda temel komutlar kullanarak basit grnl paraimalat yapabilecektir.

Bulunduunuz yerdeki iletmelerde kullan lan tezghlar hangi marka ve tiptearat r n z. Bu arat rma neticesinde CNC torna tezghlar daha ok hangi ilemler iin kullan l yor arat rmas n yap n z.

2. CNC TORNADA ALIN, SLNDR K VEKONK TORNALAMAYI PROGRAMLAMA

2.1. Paras n Tezgha Balama

CNC tornada i paralar tezgha iki ekilde balanabilir. Kendisine ait olan direkt

tezgh aynas

na ya da aynan

n bal

olduu yere aynay

yerinden skp balama aralar

yard m ile olabilir. Tabi ki bu karar verirken dikkat edilmesi gereken hususlar vard r:

Yap lacak olan i paras zerinde ne gibi ilemler yap laca , Balanacak i paras n n bykl, ka adet yap laca , Tala kald rma esnas nda i paras zerinde oluacak olan kesme kuvvetlerine

kar gsterecei diren, paras n n bal olduu yerden skp yeni bir paras n n balanmas

kolayl .

Btn bunlar gz nnde bulundurulduktan sonra i paras tezgha balan r. Tezgh

panelinde bulunan ayna z butonuna bas

p hidrolik olarak kontrol edilen ayna ayaklar

yava hareketle a lmas salan r. Elimizdeki ii ayna ayaklar aras na koyup olabilecek boymesafesini de belirledikten sonra yine tezgh panelinde bulunan ayna s k butonuna bas p i paras gvenli bir ekilde balanabilir.

retimi planlanan i paras n n program yap l rken, kesici tak m n i paras n n bellibir noktas na gre hareketi tan mlan r. paras zerindeki bu as l noktaya i paras referans noktas denir. G54G59 aras ndaki bir kod ile referans noktas belirlenir.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


16/34

12

ekil 2.1: Paras Referans Noktas

CNC torna tezghlar n n i paras referans noktas (i paras s f r noktas ) genelde i paras al n yzeyinin merkez noktas na ayarlan r.Kesici i paras n n evresine veya aln na dedirilerek kullan lacak kesicilerin X ve Zekseninde boylar tespit edilerek tak m ayar (offset) sayfas na yaz l r.

2.2. Kesici Tak mlar Balama

CNC tezghta i paras n n ilenebilmesi iin gerekli olan kesiciler taretebalanmal d r. Balama esnas nda dikkat edilmesi gereken baz hususlar vard r. Kesicileritezgha klasik tezghlarda olduu gibi bir katerin zerine balayamay z. Bunun iin sertmaden ulu kesiciyi tarete balamam za yard mc olacak kesici profiline uygun katerler

kullan

l

r. Bir de kesici tak

m olan matkap, rayba, k

lavuz, parmak freze, hava matkab

gibikesicileri tarete balamam z salayan mandren, pens veya balama arac kullan l r.

Taret zerine tak mlar al n veya evre yzeyine yerletirilir. Taretler paray tutturanaynan n n k sm na veya st k sm na monte edilir. Birok durumda iki taret kullan labilir.Genelde taretlere 8 veya 16 tak m yerletirilebilir.

Resim 2.1: eitli kesiciler ve baland taret


17/34

13

2.3. Kesici Tak mlar n S f rlanmas

NC program n n yaz m na gemeden nce tala kald rma operasyonlar , kullan lacak olan kesici tak mlar n tr, ap, uzunluk, devir say s ve ilerleme deerleri belirlenmelidir.ekil 1.10da tornalama ilemi iin operasyon ve kesici belirlemesi grlmektedir.

ekil 2.2: Profiline Uygun Kesiciler

Kesici tak mlar tarete baland ktan sonra her birinin kesici ucu i paras zerindetespiti yap lan referans noktas na gre s f rlan r. Bu, u anlama geliyor: Tarete balanan bir 12 mm ap ndaki matkap ile bir punta matkab n n boylar bir birine eit olmad iin bizimbunu tezgha bir ekilde anlatmam z gerekir. Bunu yapacak olduumuz yer kesici iin ofsetayar yapmakt r. Taret zerinde her bir kesicinin bal olduu istasyona bir harf veya numaraverilmitir. Bu numaralara dikkat ederek, her bir kesici iin offset penceresinde el ile deer girilir ve ofset ayar yap l r.

Resim 2.2: Taretin Yal n ve Kesici Bal Grnm

Resim 2.2de grld gibi taretin zerinde yer alan rakamlar kesicinin

balanabildii istasyonun numaras n belirtir. Balanan kesicilerin l farkl l klar her biriiin dk h zda hareket ettirilip kesicinin kesen kenar lme probuna veya para referans


18/34

14

noktas na dedirilir. O esnada ekranda grlen deer, ofset penceresindeki tak m numaras na

kar

l

k gelen yere girilir.2.4. Tala Kald rma Teknolojisi

CNC tezghlar mademki sadece komutlara gre hareket eder o zaman bu hareketlerinien doru bir ekilde bizim kumanda etmemiz gerekir. paras zerinden tala kald r rkenoluan olay keme ilemidir. Bu ilemin h z iin bitmesini zaman olarak dorudan etkilediiiin bu ileme ayr ca dikkat edilmesi gerekir. Kesici teknolojisinin gelitii zaman m zda her bir kesici iin bir kimlik kart oluturulmutur. Her firma kesicisini detayl bir ekilde anlatankataloglar ve izelgeler haz rlam t r.

Tezgh operatr kullanaca kesiciyi seerken arad artlara uyan kesiciyi en iyi bir ekilde bilmelidir. yle ki sonuta paran n ilenebilmesi iin doru kesicinin kullan lmas gerekir. Her kesicinin kesme h z bir deildir. Kesme h z na bal olarak en doru ilerlememiktar ya hesaplan r ya da yakla k deerlerle gsterilen tablolardan faydalan l r. Bizimhesaplama yntemini bilmemiz gerekir. nk en kesin deerlere buekilde ulaabiliriz.

Kesme h z ; kesici tak m n kesen kenar ucunun i paras zerinde kesme yaparken 1dakikadaki ald yol demektir. Yani 1 dakikal k zaman ierisinde oluan tala n bir telmisali uzat l p metre cinsinden lldnde ki deeridir. Birimi metre /dakikad r.

Kesme h z n tespit ederkenunlara dikkat edilmesi gerekir:

ncelikli olarak ilenecek malzemenin cinsi (elik, alminyum, bak r, pirin,vb),

Tak m olarak kullanacak olduumuz kesicinin malzeme cinsi (sert metal u,seramik, vb),

Tezgh n gc (tezgh katalogundan bak l r), Kesme s v s n n kullan lmas , Tala kald rma ileminin tr (al n, yzey, vida, delik ii, vb ilemler).

2.5. Kesme H z , Devir Say s , lerleme Hesab ve Kesme S v s

CNC tezghlarda ilerleme, kesme h zlar ve tala kald rmak iin tak m ve parahareketleri programda ngrlr. Tm tala kald rma ilemleri operatrn hibir mdahalesiolmadan otomatik olarak yap l r. Haz rl k ilemleri operatr veya otomatik olarak gerekletirilir.

lenecek para iin kullanaca m z kesici karar verildikten sonra bu kesici iinretici firman n yay nlad kesici zelliklerini belirten izelgeden kesme h z (V) bak l r. Budeer yapacak olduumuz kesme h z hesaplanmas nda sabit bir deer olarak kullan lacakt r.Yap lan hesaplama sonucunda tezgha girilecek devir say s (S) ve ilerleme miktar (F)deerleri olarak kullan lacakt r.

Bu hesaplamalar aa da gsterilen formllerle yap labilir.


19/34

15

DEVR SAYISI HESABI

S= 1000 x V / x D devir/dakika

S = Devir say s (devir /dakika)V = Kesme h z (metre/dakika) izelgeden bak l r D = paras n n ap (mm)

LERLEME MKTARI HESABI

F=f x S mm/dakika

F = lerleme miktar

(mm /dakika)f = lerleme (mm /devir)izelgeden bak l r S = Devir say s (devir /dakika)

RNEK:

CNC torna tezgh nda yap lmas dnlen i paras n n d ap 82 mm, kullan lmas planlanan kesici iin izelgeden bak lan kesme h z deeri 180 metre/dakika (m/dak) veilerleme miktar da 0,20 mm/devir (mm/dev) dir. Bu deerlere gre yap lacak olan NCprogramda tezgha girilmesi gereken uygun devir say s n ve ilerleme miktar n hesaplay n z.

Verilenler stenenler V = 270 m/dak. S = ? .. dev /dak D = 75 mm F = ? .. mm/dak f = 0,20 mm/dev( = 3)

S = 1000 x V / x D => 1000 x 270 /3 x 75 = 1200 dev/dak F = f x S => 0,20 x 1200 = 240 mm/dak

Yap lan hesaplama sonucunda tezgha girilecek deerler elde edilmi olur.lem yap l rken kesme s v s n n kullan lmas gereklilii ilenen paran n cinsine bal d r. paras elik cinsi ise kesme s v s gerekir, dkme demir cinsinde ise gerekmeyebilir.

2.6. Al n, Silindirik ve Konik Programlamada Kullan lan CNCKodlar

ISO sistemine gre adresler iin ngiliz alfabesinin Adan Zye harflerikullan lmaktad r. Bu harflerin ouna anlam verilmi. Birka bo b rak lm t r. Bo olanlar eitli kontrol sistemleri taraf ndan farkl anlamlar iin kullan l r. O harfi s f r ilekar t r lmamas iin kullan lmaz. Tablo 1.1de ISO kod sisteminde adres olarak en ok kullan lan harfler verilmitir.


20/34

16

Adres Anlam

N Blok/Sat r numaras (1...9999)G Haz rl k (tak m yolu) fonksiyonu (0...99)X, Y, Z, U,

W, CDorusal ve dnme eksenlerinin kordinatlar ( 99999.999)

F ilerleme h z (1... 100, 000 mm/dak) (0.01. ..0.5 mm/dev)S Devir say s (0...9999)T Tak m numaras (0...99)M Yard mc fonksiyonu ((0...99)

Tablo 1.1: ISO Kod Sistemine Gre Adresler

G Fonksiyonlar NC programlar nda tala kald rma ilemini dorudan etkileyenfonksiyonlar n tan t m iin kullan l r. CNC torna tezgah nda en ok kullan lan G kodlar veanlamlar Tablo 1.2de gsterilmitir.

G00 Kesicinin tala kald rmadan olabilen en h zl hareketiG01 Kesicinin tala kald rarak hareketiG02 Saat ibresinin dn (CW) ynnde erisel hareketiG03 Saat ibresinin aksi ynnde (CCW) erisel hareketiG20 Parmak l sistemi (n)G21 Metrik l sistemi

G81 Z ekseninde (boyuna) tornalama dngsG82 X ekseninde (al n) tornalama dngs

G90 Mutlak (Absolute) koordinat sisteminde programlamaG91 Art l (Incremental) koordinat sisteminde programlama

Tablo 1.2. Temel baz G kodlar n n anlamlar

M (Yard mc Fonksiyonlar )Tezgh fonksiyonlar n harekete geiren veya durduran kodlard r. M kodlar da G

kodlar gibi kontrol sistemine gre farkl l k gstermektedir. Tablo 1.3te yard mc M kodlar ile ilgili liste gsterilmitir.


21/34

17

M Kodu Anlam

M00 Programlanm durdurma (Program n yaz lan yerinde al may durdurur vecycle start ile tekrar al r)

M01 stee bal durdurma (optional stop a k ise program durdurur vecycle start ile tekrar al r)

M02 Program sonu

M03 Fener milini saat ibresi (CW) ynnde dndrme

M04 Fener milini saat ibresi tersi (CCW) ynnde dndrme

M05 Fener milini durdurma

M06 Tak m deitirmeM08 Soutma s v s n ama

M09 Soutma s v s n kapatma

M17 Alt program sonu

M19 Fener milini a sal konumland rma

M30 Program sonu ve balang ca dn

M98 Alt program a rma

M99 Alt programdan geri dn

Tablo 1.3: Yard mc M kodlar

NC tezgh ve sistemlerde programlama ASCII kod esas na gre oluturulan ISO, EIAve DIN gibi ayn ierikli kod sistemine dayanmaktad r. Bununla beraber NC sistemleri iinkontrol nitelerini reten firmalar aras nda yani kontrol sistemleri aras nda baz farkl l klar vard r.

ISO Kod sistemine dayanan bir program:

Program

n ad

n

temsil eden program numaras

, Program oluturan ve sat r eklinde yaz lan bloklar, Bloklar oluturan szcklerden oluur.

rnein: 0001 Program n ad (numaras )

N01 G90 G21 G40; 1. Blok N05 G00 X45 Z1 T01; 2. Blok N10 G01 Z20 F200 5500 M06; 3. Blok ....................N40 G00 G40 X150 Z40; 8. Blok N45 M02; Program sonu blou.


22/34

18

2.7. CNC Programlama Mant

Program n ad bir say dan oluur ve program n numaras n belirtir. Say n n nneISOya gre (;) iareti, EIA sisteminde O harfi; SINUMERIKte % iareti konulur veyahibir iaret konmaz. Say lar 1den 9999a kadar drt dijitten oluur, say n n nndekis f rlar say lmaz. Eer program numaras yoksa birinci bloun numaras (N...) programnumaras say l r; ancak N0 kabul edilmez. Eer hem program hem blok numaras yoksaprogram kaydedilirken (CRT MDIdan bir program numaras belirtilmesi gerekir. CRT-MDI (MDI Manual Data Input) kontrol panosunun ekrandan ve programlamak iin elleal t r lan dmelerden oluan k s md r.

Program n esas n oluturan bloklar sat r eklinde yaz l r. Bloklara gre tak mdorusal veya erisel bir hareket yapar, i mili al r veya durur, kesme h z ve ilerleme h z tayin edilir. Her bloun ba nda bir blok numaras bulunur; blok numaras N ve ondan sonrabir say d r.

rnein N1, N01 vb. say lar 1den 9999a kadar 4 dijitli olabilir. Say lar n dzeni serideil de keyfi al n r. rnein N01, N02, N03 veya N01, N06, N10. Son rnekteki gibiaral kl al n rsa, programa baka bloklar n eklenmesi kolayla r. Kontrol nitesinde ilemgrmedikleri iin blok numaralar n n konulmas mecburi deildir; konursa program nkullan lmas bak m ndan daha iyi olur. Blok numaras olarak N0 kullan lmaz. Her blok bir blok sonu ile iaretlenir.

Bu iaret EOF, ISO, (;), (FANUC), (*), (SINUMERIK) alabilir.Bloklar rnein N01, G90, X30, F200 vb. gibi kelimelerden oluur. Kelimeler komuttur;yani bir ilemi temsil eder. Grld gibi her kelime adres ad n ta yan bir harf ve bir say dan oluur; say kod veya deer olabilir.

rnein:G 01 X 35 F 200 M OG

Adres Kod Adres Deer Adres Deer Adres KodKelime Kelime Kelime Kelime

Adresli kelimelerden oluan bloklara adresli blok format denir.Bunun yan s ra s ralanm blok format denilen bir baka format daha vard r. Bu formattasadece say lardan oluan kelimeler, blok iinde igal ettikleri yere gre anlam ta r.

rnein:02 03 045 -12 03

Blokta; birinci say blok numaras n , ikincisi dairesel interpolasyonu, nc vedrdncs X ve Y koordinatlar n , son say i milinin dnmesini ifade eder. Bu sistemin bir alternatifi say lar aras na TAB kelimenin yaz lmas d r. Bu sisteme gre adresli kelime

format ok daha esnektir ve gnmzde genellikle bu format kullan lmaktad r.


23/34

19

Adresli kelimelerin say lar ; kod veya yukar daki rnekte olduu gibi G ve M

adreslerinin yan

ndaki say

lar veya deer olabilir. rnein X, Y, F adreslerinin yan

ndakiler,X, Yye ait say lar koordinatlar n deerlerini ifade eder.

2.8. Elle Programlama Yapma

CNC tezghlar n klasik tezghlardan ay ran ilk zellik; program giriini veal mas n salayan bir kontrol nitesi ve bunu temsil eden bir kontrol paneli bulunmas d r.Bu panelde komutlar n girilmesini salayan dmeler ve girilen veya ilenen komutlar gsteren ve tala kald rma ileminin simlasyonunu yapan bir bilgisayar ekran vard r. kinciolarak tala kald rmak iin kullan lan g motorun yan s ra; tak m veya para hareketlerinigerekletiren ve eksen ad n ta yan her hareket ynnde birer ilerleme motorlar vard r.

Programc n n panelde girdii deerler, eksenlerde yap lacak olan hareketlere karar verir. Girilen her bir deer bir hareketin olumas n salar. Eksen dorultusunda hareket,tezgh milinin al t r lmas ve dier ilemler bu panel yard m yla yap l r. Herhangi bir yeniparan n ISO kodlar yla program n yazmak iin ana mendeki program butonuna bas l r. Buseenee girildii zaman, yeni program dosyas n n isimlerinin, program n birim sistemininilenecek paran n uzunluunun, geniliinin, derinliinin ve programda kullan lacak maksimum tak m ap n n girilmesi gerekmektedir. Bu bilgiler girildikten sonra, programformat ve girilen deerler lsnde i paras n n simlasyon ekli ekrana gelmekte veprogram n yaz lmas iin beklenmektedir. Bu ilemler sonras nda ISO kodlar kullan larak program yaz labilmektedir.

Program yaz l rken doru olduu onaylanan program sat rlar zerinde herhangi bir deiiklik yapma imkn olmad ndan, program n baz yerlerini deitirmek veya hata varsahatalar dzeltmek iin edit seenei kullan l r. Bu ifade seildiinde ekrana ProgramDzeltme Mens gelmektedir. Bu mennn alt bal klar ise unlard r:

Sat r Dzeltme Sat r Ekleme Sat r Silme k

Bu simlasyon program nda yaz lan CNC programlar n n isimleri bu programktphanesinde bulunmaktad r. Yeni bir program yaz ld zaman, bu program n ismi de buktphaneye eklenmektedir. Program isimlerinin listesini grmek iin ana mendeki buseenek kullan l r. Bylece hangi isimlerle programlar yaz ld rahatl kla grlmektedir.Bu mennn alt bal klar ise:

Dosya Silme Alt Sayfa st Sayfa Ana Menye Dn

Simlasyon program ndan kmak iin bu k s m kullan l r. Bu seenek sayesindeQuick Basic program ndan k larak DOS ortam na dnlr.


24/34

20

2.9. Al n, Silindirik ve Konik Tornalama Uygulamalar Yapma

Programlama yap l rken tm art l veya tm mutlak olabilir. Program n bir k sm mutlak bir k sm art l olarak yaz labilir. Hatta ayn sat rda bir koordinat mutlak deeriniart l girmek te mmkndr. Programc n n hangisi kolay na gelirse o yntemi kullan r.

Al n Tornalama

Para balan p tak m ayar , i koordinat ayar yap ld ktan sonra tezgh kontrolpaneline aa daki program girilirse al n tornalama ilemi gerekleebilir. Aa dakiparan n aln ndaki 8 mm'lik tala al nm t r.

ekil 2.3: Al n tornalama iin i paras

Mutlak Programlama A klamaN10 G54 referans noktas seilir N15 T0101 1. nolu tak m ar l r N20 G00 Z120. Z120. Tak m h zl olarak X120, Z120 park noktas na gelir.N25 S1800 M03 Fener milini saat ibresi ynnde 1800 dev/dak h zla

dndrlr N30 GOO X105. Z-4. Tak m h zl olarak 105 mm apa ve al ndan 4 mm sola gider N35 G01 X0. F0.2 0,2 mm/dev ilerleme ile al n tornalama yap l r.N40 G00 Z0. Para al ndan 4 mm uzakla r N45 G00 X105. H zl ilerleme ile 105 mm apa k l r N50 G00 Z-8. H zl ilerleme ile Z-8 noktas na gelinerek 4 mm tala verilir N55 G01 X0. F0.2 0,2 mm/dev ilerleme ile al n tornalan r N60 G00 Z0. Al ndan uzakla l r N65 M05 Fener mili durdurulur N70 G00 X120. Z120. Kesici park noktas olan X120, Z120 noktas na gnderilir N75 M30 Program bitirilir


25/34

21

Silindirik Tornalama

ekil 2.4: Silindirik tornalama iin i paras

Mutlak ProgramlamaN10 G54 paras referans noktas seilir.N15 T0101 Tak m no 01 ve ayar no 01 olan tak m seilir.N20 G00 X60. Z60. Kesici h zl ekilde 60, 60 park noktas na mutlak olarak gider.N30 G95 lerleme mm/dev.N40 S1200 M 03 mili 1200 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr.N50 G00 X36. Z5. Kesici 36 mm apa ve al ndan 5 mm uzaa h zla yakla r.N60 G01 Z80. F0.7 80 mmlik boyu 0,7 mm/dev ilerleme ile tornalan r.N70 G01 X43. F0.7 43 mm apa kadar al n tornalan r.N80 G00 X60. Z60. Kesici h zl olarak 60,60 park noktas na gider.N90 M30 Program bitir ve baa dn.


26/34

22

Art l Programlama

N05 G54 paras referans noktas seilir. N10 T0101 Tak m no 01 ve ayar no 01 olan tak m seilir. N20 G00 X60. Z60. Kesici h zl ekilde 60, 60 park noktas na mutlak olarak gider.N30 G95 lerleme mm/dev.N40 S1200 M03 mili 1200 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr.N50 G00 U24. W55. Kesici art l olarak X24[son nokta-ilk nokta,(3660=-24)] ve

Z55 noktas na h zla gider.N60 G01 W85. F0.7 5+80 mm boyu 0,7 mm/dev ilerleme ile tornalar.N70 GO1 U7. F0.7 Paradan X ekseninde 7mm uzakla l r.N80 G00 U17. W140. Kesici art l olarak X17, Z140 (mutlak X60, Z60) park

noktas na gider.N90 M30 Program bitir ve baa dn.

Konik Tornalama

FANUC ve SIEMENS kontrol nitelerinde mutlak programlama iin X ve Z harflerikullan l r. Art l programlama iin X ekseni iin U ve Z ekseni iin W kullan l r. Baz kontrol nitelerinde ise G90 yaz l nca sonra gelen sat rlar mutlak, G91 yaz l nca sonra gelensat rlar art l olarak kabul edilir. Fanuc kontrol nitelerinde koordinat deerleri tam say isesonuna nokta konur. Tam say lar n sonuna nokta konulmaz ise deer mikron kabul edilir.

ekil 2.5: Konik tornalama iin rnek i paras


27/34

23

Mutlak programlama

N05 G54 paras referans noktas seilir. N10 T0101 Tak m no 01 ve ayar no 01 olan tak m seilir. N15 G00 X150. Z100. Kesici h zl ekilde 60, 60 park noktas na mutlak olarak

gider. N20 S1800 M03 mili 1800 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr. N22 G95 lerleme mm/dev. N25 G00 X65. Z2. 65 mm apa ve aln na 2 mm kalana kadar h zla yakla r.N30 G01 Z0. F0.3 Tak m 0,3 mm/dev ilerleme ile paran n aln na dedirilir.N35 G01 X80. Z20. 80 mm apa kadar konik tornalan r.N40 G01 Z120. 100 mm boyuna tornalama yap l r.N45 G01 X102. 102 mm apa k l r.N50 M05 Fener mili durdurulur.N55 G00 X150. Z100. Tak m park noktas na gnderilir.N60 M30 Program bitirilir.

Art l ProgramlamaN05 G54 paras referans noktas seilir. N10 T0101 Tak m no 01 ve ayar no 01 olan tak m seilir. N15 G00 X150. Z100. Kesici h zl ekilde 60, 60 park noktas na mutlak olarak

gider. N20 S1800 M03 mili 1800 dev/dak ile saat ibresi ynnde dndrlr. N22 G95 lerleme mm/dev. N25 G00 U85. W98.65 mm apa ve aln na 2 mm kalana kadar h zla yakla r.N30 G01 W2. F0.3 Tak m 0,3 mm/dev ilerleme ile paran n aln na

dedirilir.N35 G01 U15.W20. 80 mm apa kadar konik tornalan r.N40 GO1 W100. 100 mm boyuna tornalama yap l r.N45 G01 U22. 102 mm apa k l r.N50 M05 Fener mili durdurulur.N55 G00 U49. W220. Tak m park noktas na gnderilir.N60 M30 Program bitirilir.


28/34

24

UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NER LER

CNC tornada i paras n n al ntornalamas n yapmak

Tezgh ba na getiiniz zamanevredeki ikaz levhalar n okuyunuz.

Kontrol panosuna slak el iledokunmay n z.

paras n n al n tornalamas n yaz n z. Yaz m hatas varsa hemen dzeltiniz.

CNC tornada i paras n silindirik olarak tornalamak

Programda oluan hatan n kayna naan nda mdahale ediniz.

ncelikle yaz lan programda noktalamahatalar olup olmad na bakmal s n z.(rnein X170. yaz lmas gerekirkennoktay unutup X170 yazarsak tak m ok farkl bir konuma gidecektir.)

SIEMENS ve FANUC sistemlerindeprogram yaz l rken hatalara sistem uyar

mesaj

verecektir. Bu yzden dikkatligzlemleyiniz.

CNC tornada i paras n konik olarak tornalamak

paras n n konik tornalama program n yaz n z.

UYGULAMA FAALYET


29/34

25

LME VE DEERLENDRME

Aa daki cmleleri EVET yada HAYIR eklinde deerlendiriniz.

1. CNC torna tezgh nda i paras n aynaya balarken ayna anahtar ndan faydalan l r.2. Kesici kalemin bal olduu kater tarete balan r.3. Kesici iin s f rlama ilemi yap l rken tezgh referans noktas na gnderilir.4. lerleme miktar hesaplan rken kesici zelliklerini gsteren izelgeden yararlan l r.5. Kesme h z olarak hep ayn deer kullan l r.6. Para imalat iin hangi kesicinin kullan laca na tezgh kendi karar verir.7. CNC torna tezghlar nda koordinat sistemi mutlak ve art l olmak zere iki eittir.8. Tezgh aynas her zaman CW (saat ibresi dn yn) ynnde dner.9. Soutma s v s M08 komutu ile a l r M09 ile kapat l r.10. Programc n n yazd program tezgh n ktphanesine kay t edilir.11. lerleme miktar birimi mm/dev dir.12. Bitirilen program n ard ndan Dry Run butonuna bas l p ilk deneme yap l r.13. Tezghta taretin ulaabilecei en seri hareket G01 komutu ile verilir.14. NC Programda kullan lan l sistemi en son sat ra yaz l r.15. Ayna mili M05 komutu ile durur.16. NC programda sadece bir eit koordinat sistemi kullan l r.17. Program n iletilmesinden sonra kan ilk i rnei zerinde tm l kontrolleri

yap l r.18. NC Program bitirme M40 komutu ile yap l r.19. G54 komutu kesicinin pozisyonunu belirtir.20. Mutlak koordinat sistemi G90 ile ifade edilir.

Cevaplar n z aa daki bo kutucuklara yazabilirsiniz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Cevaplar n z cevap anahtar ile kar lat r n z.

DEERLENDRME

Programla ilgili yapamad n z k s mlar ilgili konulara bak p, tekrar inceleyiprenmeye al n z. retmeninizden bilgi al n z.

LME VE DEERLENDRME


30/34


31/34

27

MODL DEERLENDRME

Deerli rencimiz elinizde bulunan CNC Tornalemleri 1 modln bitirmi durumdas n z. Eer bu modl baar ile tamamlad ysan z burada elde ettiiniz yeterlilikleribundan sonraki modllerde de s k s k kullanaca n z unutmay n z. Bu konular n daha birok kez kar n za kaca n n fark nda olarak burada kazand r lan yeterliliklerinizi gelitirmek vegncel gelimeleri takip etmek alan n zda yetimi bir eleman olman z salayacakt r.

MODL DEERLENDRME


32/34

28

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI1 Y2 Y3 D4 Y5 Y6 Y7 D8 D9 Y10 Y11 Y12 D13 D14 Y15 Y16 Y17 Y18 D19 D20 D

CEVAP ANAHTARLARI


33/34

29

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 Y2 D3 Y4 D5 Y6 Y7 D8 Y9 D10 D11 D12 D13 Y14 Y15 D16 Y17 D18 Y19 Y20 D


34/34

KAYNAKA Glesin M., Gll A., Avc ., Akdoan G., CNC Torna ve Freze

Tezgahlar n n Programlanmas , Asil Yay n Da t m Ltd. ti., Ankara,2005.

Arslan Hamit,CNC Teknik , zkan Matbaac l k Ltd.ti , stanbul.

www.makineteknik.com

KAYNAKA

cnc torna islemleri1

Documents